Revalidatie van coronapatiënten - campus Sint-Ursula by Jessa Ziekenhuis

DE TIJD ZATERDAG 23 MEI 2020

Vooraan

Kleuters mogen weer naar de klas

Topsporter

De advocate Wendy Verhees werd als covidpatiënt in coma gebracht. Ze herstelt in het revalidatiecentrum Sint-Ursula in Herk-de-Stad. © KATRIJN VAN GIEL

‘Toen ik mijn eerste stap zette, voelde ik me zoals Neil Armstrong’ ‘In zelfmedelijden steek ik geen energie’, zegt Wendy Verhees. In volle lockdown werd ze op 27 maart coronapatiënte en belandde in coma. Later namen haar ouders afscheid: de dokters gaven Wendy op. Maar ze haalde het en revalideert. ‘Ik kan alleen blij zijn met deze tweede levenskans.’ RIK VAN PUYMBROECK

‘I

k wil er geen positief verhaal van maken, het is gewoon een positief verhaal.’ Zonder het zelf te weten herhaalt Wendy Verhees (51) de eerdere woorden van revalidatiearts Maaiken Vander Plaetse, die ook paramedisch hoofd Marc Michielssen bevestigde. ‘Het heldenverhaal van de voorbije weken is mooi’, zeiden die. ‘Maar de echte helden zijn de patiënten. Hen begeleiden is een voorrecht.’ Waar beginnen we dit verhaal? In het Jessa Ziekenhuis in Hasselt, dat zou kunnen, Limburg werd zwaar getroffen door Covid-19. ‘Sinds 11 maart namen we 476 covidpatiënten op’, zegt Lieve Ketelslegers, communicatiemanager van het ziekenhuis. ‘We kunnen ook bij de ingang van campus Sint-Ursula in Herk-de-Stad beginnen, het revalidatiecentrum van het Hasseltse ziekenhuis, waar elke bezoeker een nieuw mondmasker krijgt en fotografe en journalist in een kamer met daarop ‘Propere Zone’ ook nog handschoenen, schort en beschermingsbril moeten opzetten. Maar eigenlijk begon dit verhaal in Geetbets, waar Wendy Verhees, advocate bij het Antwerpse kantoor Ponet & LVP, half maart ziek werd. Koorts, hoesten. ‘Maar zo erg

vond ik het niet. Ik heb me ooit veel zieker gevoeld. Ik nam paracetamol, maar echt weggaan deed de koorts niet.’ Op 27 maart vond haar man, ook ziek, dat Wendy op alles traag reageerde. ‘Daar was ik me absoluut niet van bewust. Mijn man belde de huisdokter, die belde de mug. Als ik alleen was geweest, zou ik die dag misschien gestorven zijn zonder dat ik besefte dat ik corona had.’ Want dat had ze. Op spoed in het Algemeen Ziekenhuis van Diest wilden de dokters Wendy met een drukmasker zuurstof toedienen. Dat lukte niet en toen vielen de woorden: we gaan u in slaap brengen. ‘Ik was in de ambulance gegaan zonder afscheid te nemen van mijn man. Ik herinner me dat ‘The Broken Circle Breakdown’ op tv was in mijn ziekenhuiskamer. Iets later moest ik in slaap. Dan weet ik niets meer tot drie weken later.’

Hersenschade De doder die Covid-19 is, zit begraven in de cijfers. Ruim 9.000 doden. De vernietigende kracht van het virus zien we hier. Eerst in kamer 402, waar Wendy sinds 11 mei verblijft, dan in de oefenzaal met kinesist Stieven. Even rechtstaan, voor twee stapjes vooruit en twee achteruit en dan twee kegeltjes verzetten, doet het mond-

Een mens wordt er gelukkig van als hij aan het einde van een sessie zijn voeten kan bewegen. In vier weken ben ik nog niet gestopt met glimlachen. Wendy Verhees Advocate en herstellend van Covid-19

vroegen zich af: ‘Ga ik nog wakker worden?’ Vooral bij jongere patiënten is die schrik groot.’ ‘Ouderen die erdoor komen, ervaren dit bij wijze van spreken als een bonus. Die moeten ook minder opnieuw aanleren omdat ze minder nodig hebben. Bij arbeidsactieve patiënten ligt dat anders. Wat zij weer moeten kunnen, is veel groter. Dat leidt tot schrik.’

Afscheid masker voor Wendy’s gezicht opblazen en inklappen als een blaasbalg. Het kost verschrikkelijk veel moeite. ‘Ooit is een studie gedaan met jonge gasten van 18 tot 20 jaar’, zegt kinesist Michielssen. ‘Gezonde kerels. Ze moesten drie weken in bed blijven. Niet meer. Ze waren in die tijd dertig jaar ouder geworden. Hun spiermassa was met 40 tot 50 procent afgenomen. Stel je dat dus voor bij mensen met een zware pulmonaire aandoening en het coronavirus dat nog andere organen aantast. Zowel fysiek, emotioneel, cognitief als perceptief. Als je twee vingers één uur lang samenbindt, denken de hersenen dat je er maar een meer hebt.’ De symptomen van wie kan navertellen dat hij of zij corona overleefde, zijn divers. Maar veel komt terug: fysieke verzwakking, slikproblemen, kortademigheid, hersenschade, cognitieve problemen. Gezonde, zelfs sportieve mensen die na weken in coma en op intensieve zorg met intubatie, geen blad papier kunnen optillen. ‘Veel heeft te maken met de duur van intubatie’, zegt dokter Vander Plaetse. ‘Ook psychologisch trouwens. We hebben een paar postcovidpatiënten met posttraumatische stress. Veel van die mensen hebben ook existentiële angsten. Ze waren bij bewustzijn toen beslist werd ze te intuberen en ze

Het ging snel slechter met Wendy. Zelf weet ze dat natuurlijk niet, het is haar verteld. ‘Ik schijn tegen de verdoving gevochten te hebben. Ze hebben me spierverslappers gegeven. Er kwam een hartstilstand. Ze hebben mijn echtgenoot en mijn ouders gebeld: er is geen kans meer, kom maar afscheid nemen. Maar mijn man was dus zelf ziek en mocht niet komen. Mijn ouders zijn van Antwerpen naar Diest gereden en nadien naar mijn man in Geetbets. Vanop de oprit hebben ze hem verteld hoe ze dat afscheid beleefd hadden.’ Soms gebeuren mirakels en dat gebeurde hier. Op zondag 19 april werd Wendy Verhees geëxtubeerd. Op maandag 20 april opende ze haar ogen. ‘Het eerste wat ik zag, was een bord met de datum erop. Tiens, dacht ik, we zijn drie weken verder. Ik heb geluk gehad. Dat ik het haalde en dat ik geen hersenschade opgelopen heb.’ Vandaag, 18 mei, zegt een uitvergrote Druivelaar in de gang van Sint-Ursula: ‘Neem voor elke afstand van minder dan 5 kilometer de fiets. Zo draag je bij aan de vermindering van fijnstof in de lucht en stimuleer je je eigen doorbloeding en vetverbranding.’ Voor wie hier verblijft, in een van de 90 bedden, is 5 kilometer fietsen een verre droom. Sinds twee weken is een deel van

Het woord ‘evolueren’ viel en nu doet het dat nog eens. In de Nederlandse krant Het Financieele Dagblad stond dat je voor elke dag op intensieve zorg een maand revalidatie moet rekenen. Dokter Vander Plaetse houdt daar rekening mee, maar is ook voorzichtig. ‘Er is internationaal ervaring met de SARS-epidemie. Veel patiënten die nog arbeidsactief waren, waren na een jaar nog niet aan het werk. De evolutie op lange termijn moeten we afwachten.’ ‘Er is ook een verschil tussen patiënten die in kunstmatige coma zijn en andere’, zegt Michielssen. ‘Wie niet in coma is, kan nog een beetje bewegen. Voor mij is een revalidant sowieso een topsporter. Soms voelt 2 meter stappen voor die mensen hetzelfde als voor anderen een marathon lopen. Dat zijn bovenmenselijke inspanningen. Sommigen moeten letterlijk opnieuw leren ademhalen. En we werken met hersenen die geïnformeerd moeten worden. Na drie weken coma weten ze niet meer hoeveel kracht ze nodig hebben om een bekertje op te tillen. Vaak duwen ze het gewoon kapot. Ook hoe de longen evolueren, is bijzonder moeilijk te voorspellen.’ Een man met een grote bal stapt door de oefenzaal. Een oudere mevrouw prikt, zoals kinderen, gekleurde pinnetjes in een wit bord met gaatjes. Nadien moet ze wasknijpers op de rand van een doosje zetten. Wendy Verhees heeft intussen een paar stappen opzijgezet en zit, in haar rolstoel, achter een fietstoestel. Op het scherm liggen in de verte virtuele Alpen. Na bijna 2 kilometer, tegen 10 watt, mag ze stoppen. ‘Fantastisch’, zegt de kinesist. ‘Ik zag dat je het wat lastig kreeg. Daarom heb ik je laten stoppen. Zelf zou je dat nooit aangeven.’ Zij zegt: ‘Zondag zette ik mijn eerste stapje. Ik voelde me precies Neil Armstrong. Ik ben nog nooit zo gelukkig geweest.’ Tenzij misschien 20 april, die nooit te vergeten dag. Nadat haar gsm een paar uur opgeladen had, kon Wendy vanuit het ziekenhuis van Diest eindelijk naar haar man bellen. ‘Je zegt dan de raarste dingen’, glimlacht ze. ‘Voor ik ziek werd, was ik zeker niet de sportiefste. Maar er mankeerde me niets. Hoe ik corona kreeg, is een raadsel. We zijn niet gaan skiën en hielden ons aan de lockdownregels. Gelukkig blijken we niemand anders besmet te hebben.’ ‘Toen ik wakker werd, kon ik alleen nog platliggen en praten. Al mijn spierkracht was weg, alles was verstijfd. Tot gisteren was mijn linkerhand een klauw, nu kan ik ze al even bewegen, maar mijn linkerarm werkt voorlopig nog niet. Je komt tot de vaststelling dat je niets meer kan. Mijn longen waren er heel erg aan toe, al heb ik geen enkele keer gehoest. Maar op dag één in Diest vroeg ik de kinesitherapie op te starten. Ik krijg nu 7 dagen op 7 en twee keer per dag therapie.’ We zijn een maand verder. Wat stapjes links dus, rechts. Rechtstaan kost kracht. Maar in haar hoofd is Wendy duizend man sterk. ‘Een mens wordt er gelukkig van als hij aan het einde van een sessie zijn voeten kan bewegen. In vier weken tijd ben ik nog niet gestopt met glimlachen. Deze maand is één lang geluksmoment.’ Het zijn ongelooflijke woorden waar je, in de schort en met die veiligheidsbril en handschoenen, koud van wordt. Het is niet

anders te beschrijven: de woorden van Wendy Verhees zijn een levensles. Op 5 mei stond ze voor de eerste keer, met hulp, recht. Op 6 mei kon ze haar 51ste verjaardag vieren. ‘Natuurlijk was dat mijn mooiste verjaardag ooit. Ik lag toen nog in Diest, mijn man had iedereen opgetrommeld om me te sms’en. Het personeel is voor me komen zingen. Ik kreeg een hoofdmassage en mijn haar, dat door al die weken in bed één grote klit was geworden, werd geknipt en uitgekamd. Dat was een fantastisch cadeau.’

Trauma

We hebben een paar postcovidpatiënten met posttraumatische stress. Veel van die mensen hebben ook existentiële angsten. Maaiken Vander Plaetse Revalidatiearts in het revalidatiecentrum Sint-Ursula in Herk-de-Stad

Elke patiënt is een ander mens en, los van de fysieke ontwikkeling, is de psychologische impact van een trauma - zoals Covid-19 en drie weken coma - anders. ‘Een patiënt vertelde me dat hij in de rit van de intensieve zorg naar hier niet wist wat hij zag. In coma was hij afgesloten van de buitenwereld, hij had niets meegekregen van die lockdown. Hij zag een totaal onbekende wereld buiten.’ Ook daarom is revalidatie een huis met vele kamers: revalidatieverpleegkunde, kinesitherapie, ergotherapie, logopedie én psychologie. ‘Dat laatste is door die isolatie van groot belang’, vindt Vander Plaetse. ‘Bij een normale revalidatie is de familie een deel van het team. Nu moeten ze het met video en WhatsApp doen. Voor sommige mensen kan dat bijzonder lastig zijn en daarom zijn al drie mensen naar huis teruggekeerd. Wat niet betekent dat de revalidatie stopt. Tussen hier weggaan en, bijvoorbeeld als werkende, opnieuw maatschappelijk geïntegreerd worden, is er nog een lange weg.’ Hoe ziet Verhees dat? Ze is advocate, gespecialiseerd in verzekeringen, door de Antwerpse locatie van haar bureau vooral gerelateerd aan diamant, transport en de haven. Ze schreef er boeken over. Ze leest graag, kookt graag, is bestuurslid van de harmonie van Hove. ‘Ik ga ervan uit dat alles herstelt’, zegt ze. ‘Ik wil er ook geen probleem van maken. Als ik met links niet in de soep kan roeren, zal ik het wel met rechts doen. (glimlacht) Gelukkig ben ik rechtshandig!’

het revalidatiecentrum voorzien voor postcovidpatiënten. Tot vandaag dertien. ‘Dit centrum bestaat sinds 2004. We hebben een brede ervaring met wat wij PIC’s noemen: post intensive care-patiënten’, zegt Vander Plaetse. ‘Toch merken we dat het herstel na Covid-19 anders is. Op motorisch vlak blijken die patiënten een stuk sneller vooruit te gaan dan anderen, al weten we nog niets over de langetermijneffecten. De covidpatiënt leert ons veel, want ook voor ons was dit nieuw. We zijn bevoorrecht omdat we ingebed zitten in een groot algemeen ziekenhuis. Van daar krijgen we enorm veel info en expertise. Die doorstroom van informatie is cruciaal.’ ‘We moesten snel schakelen en soms intuïtief beslissingen nemen’, zegt Michielssen. ‘Wie wist hoe dit zou evolueren? In februari was ik nog in Zuid-Afrika om les te geven. Ik herinner me dat we na de landing in het vliegtuig moesten blijven en dat van iedereen de koorts werd gemeten. Toen dacht ik: dit is te gek voor woorden. Ook wij hadden onvoldoende besef. In het begin gebruikten we hier zelf niet eens mondmaskers. Maar stap voor stap gingen we adequaat reageren en, belangrijk, steeds met de neuzen in dezelfde richting. Zonder paniek.’

‘Ik heb zeker geen zin in zelfmedelijden. De energie die ik daarvoor nodig zou hebben, stop ik liever in iets anders. In het begin probeerde ik het emotionele wat af te blokken, maar een verstandige kinesist in Diest vergeleek het met mijn vak in de haven. Een van de tien sluizen waar mijn schip nu door moet, is het emotionele. Als je die niet openzet, geraak je er niet. Ik heb daarom al eens gebeld naar mijn beste vriendin en naar iemand die ik al lang niet meer gehoord had.’ Blijft over: haar man. Nog niet kunnen zien sinds al die tijd. Want bezoek kan niet. ‘Maar dat komt’, zegt ze. ‘Het eerste wat hij aan de telefoon zei, was dat ik een nieuwe hond kreeg. Normaal zouden we met Hemelvaart vertrekken voor een dag of tien naar Terschelling. Ik kom daar van toen ik kind was, ik ken er elke zandkorrel. Dat kan nu niet. Maar moet ik daarom treuren? Moet ik me beklagen en vragen: waarom is mij dit overkomen? Dat weiger ik.’ ‘Ik wil er geen positief verhaal van maken, het is een positief verhaal. Veel mensen hebben minder geluk gehad. Toen ik in Diest ontslagen werd, zijn verplegers die vakantie hadden, naar de parking gekomen om me uit te zwaaien. Dat was zo lief. Hier vroeg ik een paar dagen geleden chocomelk. Die was er niet, de verpleegkundigen hebben voor mij paaseitjes gesmolten. Ik zie dit als een tweede levenskans. Waar ik alleen maar blij mee kan zijn.’ Voorbij een deur met daarop ‘Vuile Zone’ laten we schort, bril en handschoenen achter. Het mondmasker moet op blijven tot in de auto. In de agenda van 18 mei 2021 staat nu al geschreven: ‘Wendy Verhees bellen.’ Zo benieuwd.

Vanaf dinsdag 2 juni kunnen de kleuterklassen helemaal open. Voor de lagere school komt er een ruime versoepeling. Scholen mogen zelf beslissen wat ze haalbaar achten.

Dit verzilvert onze ambitie om alle leerlingen minstens even terug naar de klas te halen.

NORA SLEIDERINK

Het onderwijsveld heeft beslist dat er een volledige heropening van het kleuteronderwijs, het lager onderwijs en het tweede en vierde jaar van het secundair onderwijs komt. Dat kan vanaf dinsdag 2 juni. De overige leerjaren keren minstens een dag terug naar school, meer indien mogelijk. Het advies gaat nog naar de Veiligheidsraad, maar werd opgesteld in samenspraak met de expertengroep GEES. Het gaat om een maximumscenario: scholen hebben de autonomie om te beslissen met minder leerjaren op te starten, gedurende minder dagen of op een latere startdatum. Dat kan dus tot zeer uiteenlopende regelingen leiden tussen de verschillende scholen. Bovendien kunnen scholen er nog altijd voor kiezen dat ze hun limiet nu al bereikt hebben. Wel zijn er belangrijke versoepelingen in de veiligheidsvoorschriften om de uitgebreide heropstart te vergemakkelijken. Zo kunnen de kleuterklassen heropstarten zoals voor corona het geval was. Die voorzet was al gegeven door de soepele regels die gelden voor kleuters in de opvang. Ze hoeven onderling geen afstand te houden en mogen bubbels van 20 kinderen vormen, ongeacht de oppervlakte van het lokaal. Vanaf nu mogen ze zelfs met meer dan 20 kinderen samenzitten in de klas. Bovendien kunnen ze vijf dagen in de week naar school. Voor de lagere school komt er een aanzienlijke versoepeling van de huidige regels, maar een volledige heropstart zal in weinig scholen mogelijk zijn. Tot nu toe moesten kinderen in bubbels van 14 kinderen les krijgen, nu wordt dat opgetrokken naar een maximumaantal van 20. Er wordt gestreefd om alle kinderen minstens de helft van de normale lestijd aan te bieden. Een belangrijke nuance is dat in de leslokalen altijd in vier vierkante meter per kind voorzien moet zijn. Veel klassen in de lagere school zullen dus nog altijd hun groepen moeten opsplitsen, of op zoek moeten naar een groter lokaal, zoals de

LIEVEN BOEVE TOPMAN KATHOLIEK ONDERWIJS

gemeentelijke sporthal of de parochiezaal. In de klas geldt de regel dat kinderen anderhalve meter afstand moeten bewaren. Buiten hoeft dat niet, maar ze moeten wel altijd in hun eigen bubbel blijven. In het secundair kunnen zoals verwacht alleen het tweede en het vierde middelbaar naar school onder de huidige voorwaarden. Dat betekent: mondmaskers dragen en afstand houden. Voor het eerste, het derde en het vijfde is er de mogelijkheid om hen minstens een dag naar school te laten gaan, bijvoorbeeld voor examens. Lieven Boeve, directeur-generaal van Katholiek Onderwijs Vlaanderen, reageert zeer tevreden. ‘Dit maakt een grote uitbreiding mogelijk en verzilvert onze ambitie om alle leerlingen minstens even terug naar de klas te halen. Tegelijk blijven scholen zelf beslissen wat ze aankunnen. Bovendien is er nu duidelijkheid tot het einde van het schooljaar.’ De vakbonden zijn minder positief. Ze vrezen dat verwachtingen zijn gewekt die veel scholen niet kunnen inlossen, omdat het maximumscenario geen rekening houdt met de beperkingen op het terrein. Bovendien vinden ze dat de nieuwe regeling moeilijk te combineren valt met de schoolopvang en preteaching.

ZOMERKAMPEN MOGEN DOORGAAN De jeugdkampen mogen deze zomer doorgaan. Dat zegt minister van Jeugd Benjamin Dalle (CD&V). Het was lang wachten op een beslissing, maar Dalle wilde liever een ‘late ja, dan een vroege nee’. Er moet wel rekening worden gehouden met veiligheidsmaatregelen. Daarvoor zijn verschillende plannen gemaakt voor kampen met of zonder overnachting, speelpleinen, jeugdhuizen, enzovoort. Kinderen die kort voordien ziek waren, zijn niet welkom op kamp. De contactbubbels mogen hoogstens 50 personen bevatten. Er kunnen ook meerdere contactbubbels per kamp zijn, maar dan moeten die kinderen wel gescheiden eten, spelen en slapen. Binnen de

bubbels is geen fysieke afstand nodig. Buitenlandse kampen kunnen doorgaan tot 150 kilometer buiten de landsgrenzen. Voor de speelpleinen is het moeilijker om vaste bubbels te creëren. Er wordt gewerkt met voorinschrijvingen, maar kwetsbare kinderen zijn ook de dag zelf welkom. Waar mogelijk gebeurt dat op voldoende diverse vaste locaties. Ouders komen hun kinderen gespreid ophalen. Uitstapjes worden beter vermeden en zullen afhangen van of pretparken bijvoorbeeld openen tijdens de zomer. De beslissing is belangrijk om voldoende opvang te hebben voor kinderen deze zomer. NSL

Frankrijk trekt op 28 juni naar de stembus Mijn man vond dat ik op alles traag reageerde, en belde de huisdokter. Was ik alleen geweest, dan zou ik die dag misschien gestorven zijn zonder te beseffen dat ik corona had. Wendy Verhees Advocate en herstellend van Covid-19

Op 28 juni vindt in Frankrijk de tweede ronde van de gemeenteraadsverkiezingen plaats. De eerste ronde werd op 15 maart gehouden, in volle lockdown. JEAN VANEMPTEN

Na een week intens overleg hakte de Franse premier Édouard Philippe de knoop vrijdagmiddag door. De tweede ronde van de gemeenteraadsverkiezingen wordt gehouden op zondag 28 juni, als de gezondheidsexperts groen licht geven. Normaal had die tweede ronde moeten plaatsvinden op 22 maart, maar de lockdown verhinderde dat. De eerste ronde op 15 maart werd gehouden met scherpe veiligheidsmaatregelen maar ontlokte veel kritiek. Tijdens die eerste ronde werden al besturen in 30.143 gemeenten verkozen. De tweede ronde wordt alleen georganiseerd in de ruim 5.000 steden en gemeenten waar twee maanden geleden geen meerderheid uit de bus kwam. Dinsdag had de premier het ad-

vies van de gezondheidsexperts al bekendgemaakt. Dat was gemengd. Mits het respecteren van de coronamaatregelen kunnen de verkiezingen doorgaan, klonk het. Maar wat met campagneactiviteiten? Daar is de besmettingskans het grootst. Tezelfdertijd waarschuwde het comité van experts om geen nieuwe verkiezingen met twee rondes te houden omdat die piste grotere risico’s inhoudt dan op korte termijn te opteren voor één ronde. Dat advies duwde de regering in de richting van een tweede ronde voor eind juni.

45% Bij de eerste ronde van de lokale verkiezingen daagde slechts 45 procent van de 47,7 miljoen kiezers op. Die stembusgang werd ‘de verkiezing van de angst’ genoemd.

Als de verkiezingen niet voor de zomervakantie plaatsvinden, is de wettelijke maximumtermijn tussen de organisatie van de eerste en de tweede ronde overschreden en zou een nieuwe stembusslag met twee rondes in september of later onvermijdelijk zijn. ‘Na de pro’s en contra’s te hebben afgewogen beslisten we dat het democratische leven zijn rechten moet terugkrijgen’, verklaarde premier Philippe vrijdag. Als de tweede ronde eind juni toch niet kan plaatsvinden, zal een nieuw wettelijk kader worden gecreëerd voor nieuwe verkiezingen ‘ten laatste in januari 2021’. Er gelden ook strikte maatregelen. De kiezers moeten een mondmasker dragen, ze krijgen alcoholgel in de stembureaus en ze mogen hun eigen balpen meebrengen om de stemming uit te voeren. Wie in het kieslokaal werkt, moet een chirurgisch masker dragen. Uiteindelijk daagde in maart slechts 45 procent van de 47,7 miljoen kiezers op bij de ‘verkiezing van de angst’, zoals de eerste ronde werd genoemd.