nieuws
WOENSDAG 1 APRIL 2020
G
isteren werd in ons land de kaap van 700 overlijdens door COVID-19 overschreden. Evenveel families zijn van de ene dag op de andere in diepe rouw. In normale omstandigheden is het verlies van een dierbare al een zware last om dragen, maar in tijden zoals deze is dat nog een pak moeilijker. Omdat een normaal afscheid niet mogelijk is. In Italië sterven door de strikte quarantainemaatregelen patiënten op intensieve zorg in complete eenzaamheid, zonder familie om zich heen. Ook na het overlijden mogen nabestaanden op geen enkel moment in de buurt van het lichaam komen, waardoor afscheid nemen helemaal onmogelijk wordt gemaakt. Gelukkig loopt het in ons land zo’n vaart niet. De meeste ziekenhuizen staan beperkt bezoek van familieleden toe in de laatste uren van COVID-19-patiënten. Zo ook ZOL en Jessa, de twee grootste Limburgse hospitalen. Hier wordt eenmalig bezoek toegelaten bij stervende patiënten, maar dan wel onder strikte voorwaarden. Zo mogen er maximaal twee (Jessa) of drie bezoekers (ZOL) aanwezig zijn. Het afscheid mag hooguit twintig minuten duren, en er mag in die periode niet gewisseld worden met anderen. Eerstegraads familieleden krijgen voorrang, maar kinderen jonger dan 18 wordt afgeraden om het bezoek bij te wonen. Slechts in uitzonderlijke gevallen wordt dit toegestaan, namelijk bij een stervende ouder. Daarbij wordt steeds aangeboden om
een kinderpsycholoog in te schakelen. De bezoekers moeten beschermingsmateriaal dragen, zoals een chirurgisch mondmasker, een schort en handschoenen. In het Jessa Ziekenhuis mag de patiënt niet geknuffeld of gekust worden, en het gezicht mag niet aangeraakt worden. In het ZOL is fysiek contact helemaal niet toegestaan. Eenmaal de patiënt overleden, wordt er geen bezoek meer toegelaten. Een persoon blijft immers nog tot 72 uur na zijn dood besmettelijk. Daarom wordt een overledene zo snel mogelijk in een afgesloten hoes naar het mortuarium gebracht, waar het lichaam volgens strikte richtlijnen voorbereid wordt voor de uitvaart. Pas daarna is er een beperkte begroeting door de familie mogelijk, waarbij de nabestaanden wordt aanbevolen om het lichaam niet aan te raken. Wanneer dat toch gewenst is, kan het enkel wanneer de naasten beschermingsmateriaal dragen. Het gelaat van de overledene mag daarbij geenszins worden aangeraakt. Het zijn kille maar noodzakelijke maatregelen, die er diep inhakken bij de nabestaanden. Want ook al doen de ziekenhuizen en de mortuaria hun uiterste best om het afscheid van dierbaren zo menselijk mogelijk te maken, toch moet dit onvoorstelbaar heavy zijn. Misschien moeten we daar iets langer bij stilstaan voor we in de krant de bladzijde met de statistieken van de dag omslaan.
Jos Vanhoof
nieuws
WOENSDAG 1 APRIL 2020
“Ieder van ons is er bang voor: de dag dat er een familielid wordt binnengebracht. Omdat we weten hoe hevig het virus kan toeslaan”, zegt spoedverpleger Frederick Bervoets van het Jessa. Omdat ook zorgverleners met angsten zitten, heeft het ziekenhuis een corona support team opgericht. Dat biedt psychologische steun aan artsen en verpleegkundigen die het even moeilijk hebben.
Column 3
Kil afscheid
6
CORONACRISIS
DAGBOEK UIT DE HUISARTSENPRAKTIJK
De Limburgse huisartsen zetten in deze crisistijd alle zeilen bij om hun patiënten met raad en daad bij te staan. Dokters Jos Vanhoof (Lommel) en Wilfried Colmonts (Borgloon) brengen dagelijks verslag uit vanuit hun praktijk.
hbvl.be
Roel Damiaans
Z
o’n twee weken geleden staken verschillende diensten van het ziekenhuis de koppen bij elkaar: de sociale en pastorale dienst, psychologen, de moreel consulent, kankerbegeleiders en het palliatief support team. Doel? Zorgverleners ondersteunen die het tijdens de onmenselijke strijd tegen het virus moeilijk krijgen, maar ook patiënten en hun families psychologisch bijstaan. Dat werd het corona support team (CST) dat uit een veertigtal mensen bestaat, verspreid over de Hasseltse campussen Jessa en Salvator en SintUrsula in Herk-de-Stad. Waarom is een initiatief als het CST nodig? Kristel Mulders (een van de CSTcoördinatoren): “Zorgverleners geven zorg, maar vragen hier moeilijk zelf om. Daarom is het belangrijk dat wij voldoende zichtbaar zijn voor hen.” Jessie Schoofs (psycholoog): “We willen proactief werken om de stress op te vangen die bij de zorgverleners aan de oppervlakte kan komen. We willen verbindend werken tussen onze mensen.” Jullie gaan al tien dagen langs op alle corona-afdelingen. Merk je dat er nood aan is? Schoofs: “Ja, we bereiken geluk-
kig steeds meer personeelsleden en proberen niemand uit het oog te verliezen. Ze moeten beseffen dat ze nu op adrenaline werken en dat dit een valkuil kan zijn voor de nabije toekomst. Sommigen zullen daarvan de rekening gepresenteerd krijgen, maar dat willen we voor zijn. ” Mulders: “We passeren tijdens de pauzes of na de shift. Dan hebben ze eventjes de tijd om hun emoties te ventileren. In gesprekken kwam vaak terug dat ze graag een medewerkerslounge hadden, een oase van rust waar ze na het werk op adem konden komen voor ze naar huis gaan. Die ruimte is er nu.” Frederick, jij werkt al zes jaar als spoedverpleegkundige. Hoe kijk je vanop de frontlinie naar de coronacrisis? Frederick Bervoets: “Mijn eerste dagen in volledige beschermingsoutfit waren angstig. Als verpleegkundige probeer ik zo dicht mogelijk bij de patiënten te staan en een babbeltje te slaan. Door mijn eigen angst viel dat weg, maar nu gaat het weer zoals vroeger. Je leest de angst in de ogen van de mensen, het is heftiger dan anders. Ik zie soms collega’s in tranen. Of je hoort het hartverscheurende verhaal van een arts wiens beste vriend op sterven ligt en die boos is omdat hij er zo machteloos tegenover staat.” Wat vind je het moeilijkste? Bervoets: “Op de spoed worden de patiënten en hun families letterlijk gescheiden. Als je de medische voorgeschiedenis van sommige pa-
Zijn er al zorgverleners uitgevallen omdat ze deze stress niet aankunnen?
Spoedverpleger Frederick Bervoets: “De medische triage die we op de spoed doen, scheidt patiënten en families. Soms voor altijd. En dat knaagt wel aan mij.” FOTO'S
DAGBOEK UIT HET ZIEKENHUIS
Kristel Mulders, een van de coördinatoren van het CST: “Zorgverleners geven zorg, maar vragen hier moeilijk zelf om. Daarom is het belangrijk dat wij voldoende zichtbaar zijn voor hen.”
De twee grootste Limburgse ziekenhuizen bundelen de krachten: klinisch biologen Deborah Steensels (ZOL) en Reinoud Cartuyvels (Jessa Ziekenhuis) schrijven een dagelijkse column vanuit de frontlinie van de coronaoorlog.
Column 9
Moeizame communicatie
“
tiënten ziet, weet je dat dit voor sommigen het laatste moment is dat ze elkaar nog levend zien. De medische triage die we doen, scheidt ook families. Soms voor altijd. En dat knaagt wel aan mij.” Mulders: “Ik vind het anderzijds wel fijn dat de krant nu ook de cijfers vermeldt van de mensen die het ziekenhuis hebben mogen verlaten. Goed nieuws helpt ook. Vorige week was er de eerste patiënt die van intensieve weer naar een gewone afdeling kon gaan. Voor de verpleegkundigen was dit een klein succesverhaal waaraan ze zich konden optrekken.” Hoe reageren partners en kinderen op het feit dat het zorgpersoneel elke dag tegen dat dodelijke virus moet gaan strijden? Mulders: “De angst van het thuisfront komt vaak terug. Het CST stelt zich ook open voor de partners van het zorgpersoneel en de kinderpsychologen bieden ondersteuning voor hun kinderen die met vragen zitten.” Schoofs: “Het is niet gemakkelijk, omdat thuis normaal de plaats is waar je de batterijen kunt opladen na een zware werkdag. En die familiale geborgenheid lijdt daar nu ook onder.” Bervoets: “Ik moet eerlijk toegeven dat ik na mijn werk niet altijd even te genieten ben. Als iemand mij belt, dan vraag ik soms of ze mij met rust kunnen laten.”
7
LUC DAELEMANS
Speciaal team biedt psychologische hulp aan coronapersoneel in Jessa Ziekenhuis CORONA SUPPORT TEAM HASSELT
hbvl.be
Psychologe Jessie Schoofs: “Het personeel moet beseffen dat ze nu op adrenaline werken. Sommigen zullen daarvan de rekening gepresenteerd krijgen, maar dat willen we voor zijn.”
Mulders: “Ja, dat is al gebeurd. Met het CST proberen we dat te beperken. We benadrukken ook dat we ons kwetsbaar mogen opstellen en dat we grenzen mogen aangeven. Dit is heel belangrijk, want we kunnen elke zorgkundige goed gebruiken in de strijd tegen corona.” Schoofs: “Ze denken nog te vaak: wie ben ik om dat te vragen terwijl er nu zoveel grotere problemen
zijn. Dat is verkeerd. Vraag het juist wel en geef je grenzen aan.” Het applaus van de mensen op straat en de witte lakens, putten jullie daar moed uit? Bervoets: (twijfelt) “Het is dubbel. Tijdens de eerste dagen hoorde ik het applaus tot binnen in de box waar ik werk. Dat was echt een fijn gevoel. Anderzijds doen we dit werk al jaren. Elke dag, elke
nacht en elk weekend. Misschien kan er na deze crisis op de een of ander manier wat meer waardering voor de zorgsector komen?” Schoofs: “Wat corona ons nooit meer afneemt, zijn de collegiale banden die nu gesmeed worden en die ons sterker zullen maken in de toekomst. En we hopen na de crisis de werking van het CST te kunnen uitbreiden naar het personeel van het hele ziekenhuis.”
Uw man heeft de coronaziekte.” Met veel geduld probeert Dr. Janneke Cox aan de bejaarde echtgenote van een patiënt uit te leggen wat er met haar man aan de hand is. Dr. Cox is één van onze infectiologen; de artsen die de afdeling runnen waar patiënten met een vermoedelijke besmetting verblijven terwijl ze wachten op het resultaat van hun test. Het is voor Dr. Cox niet eenvoudig om met deze zieken te communiceren: ze draagt een mondneusmasker en een plastic gezichtsscherm, waardoor de patiënten haar mond en gelaatsuitdrukking niet zien. Bovendien wordt het geluid van haar stem gedempt. Dat maakt het voor sommigen moeilijk om de dokter te verstaan, en zeker voor hardhorenden is dit een groot probleem. De patiënt van wie Dr. Cox de echtgenote aan de lijn heeft, is zo iemand. Janneke had net met hem overlegd of hij nog opgenomen wil worden op de dienst intensieve zorg indien hij heel erg ziek zou worden. Omdat de man haar niet begreep, was de dokter genoodzaakt om over dit delicate onderwerp te communiceren via pen en papier. Ook in de normale medische praktijk worden er moeilijke gesprekken gevoerd en krijgen artsen te maken met patiënten met wie het moeilijk communiceren is. Vaak kunnen ze dan terugvallen op familieleden: zij kunnen tijdens het gesprek helpen om
de boodschap over te brengen. Of er wordt later teruggekoppeld, om alle mogelijke overwegingen nog eens de revue te laten passeren. Maar dezer dagen is er geen familie aan het bed, het bezoek wordt zeer beperkt. En tijd is er zelden. Vaak zijn patiënten zo ziek dat er meteen beslissingen moeten worden genomen. Ook het contact met de familie vormt een uitdaging. Begrijpelijkerwijs zijn de naasten die op nieuws wachten vaak ongerust. Normaal gezien staan de artsen en verpleegkundigen in voor het contact met het thuisfront, maar omdat zij momenteel tot over hun oren in het werk zitten, heeft het Jessa Ziekenhuis twee medewerkers van de sociale dienst ingeschakeld om de zorgverleners wat te ontlasten. Zij bellen nu, in samenspraak met de artsen en verpleegkundigen, dagelijks de familie van kritisch zieke patiënten op met een stand van zaken. Een unieke service. “Uw man heeft mij gevraagd om u te contacteren omdat hij vanwege zijn hardhorendheid niet rechtstreeks met u kan bellen”, zegt Janneke tegen de echtgenote. “Hij doet u veel groeten en zegt dat u zich sterk moet houden.” De dokter hoort gesnik aan de andere kant van de lijn, en ook zijzelf slikt een brok in de keel weg. Communicatie in coronatijden, het valt lang niet altijd mee.
Reinoud Cartuyvels (Jessa Ziekenhuis)