Jaarlijkse uitgave in het kader van 'DE SENIORENMAAND’ Jaargang 9
Inhoud
INHOUD 3
VOORWOORD
4
VEILIG ACHTER HET STUUR
6
SEKSUALITEIT EN INTIMITEIT
8
URINEVERLIES? ONDERNEEM ACTIE!
10 BEHOUD JE
MOBILITEIT
18 VROEGTIJDIHE ZORG
PLANNING NEEMT ANGST WEG
20
DE HERFST VAN HET LEVEN
14 VERGEETACHTIGHEID
22
SOMS WORDT DE ZORG TE ZWAAR
16 MIJMERINGEN VAN
24
ROMANTIEK OP JE BORD
27
WOORDZOEKER
12 LIEVER FIER OF
LIEVER VEILIG? OF DEMENTIE? EEN PATIËNT
2
VOORWOORD Taboes in de ouderenzorg; dat is de rode draad doorheen deze – intussen al negende! editie van ‘Ouderen met flair!’ Een zwaar thema, maar taboes doorbreken is belangrijk. Het zorgt voor een groter wederzijds begrip en maakt het gemakkelijker om hulp te vragen. Als zorgverleners vinden we het onze taak om samen met ouderen en hun mantelzorgers op zoek te gaan naar oplossingen en handvaten aan te reiken. Zo kunnen we de kwaliteit van leven van oudere en mantelzorger verbeteren en er meteen voor zorgen dat taboes voor deze en de volgende generaties ‘normaal bespreekbare’ onderwerpen worden. Dementie is een goed voorbeeld van zo’n deels doorbroken taboe. Af en toe iets vergeten, is niet altijd het begin van dementie. Het hoort bij onze verminderde mentale flexibiliteit als we ouder worden. Belangrijk is dat we als oudere of familie alert blijven en tijdig stappen ondernemen om eventuele dementie vroegtijdig op te sporen. Als zorgverlener merken we dat dit de laatste jaren meer en meer gebeurt. Een positieve evolutie! In dit nummer proberen we inzichten mee te geven rond thema’s die wel nog in de taboesfeer zitten: seksualiteit bij ouderen, vroegtijdige zorgplanning, incontinentie, ‘ontspoorde zorg’,... Als zorgverleners beseffen we bijzonder goed hoe zwaar hulpbehoevendheid bij ouderen én mantelzorgers kan doorwegen. Een boodschap die bij vrijwel elk thema terugkomt, is dan ook: praat erover en durf hulp vragen. De huisarts of specialist in het ziekenhuis kan hierbij een goede partner zijn. In de seniorenmaand organiseren we naar jaarlijkse traditie heel wat fijne activiteiten voor onze oudere patiënten. Daarnaast hebben de medewerkers van de afdelingen geriatrie met veel enthousiasme dit tijdschrift samengesteld. We hopen dat de tips in dit nummer kunnen bijdragen aan de levenskwaliteit van onze oudere patiënten. Veel leesplezier en een aangenaam verblijf! dr. Charlotte De Clercq, medisch diensthoofd geriatrie Anita Jans, zorgmanager
REDACTIE: Sarah Chavatte en Iris Vanheel HOOFD- EN EINDREDACTIE: Anita Jans en Brigitte Celis VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: vzw Jessa Ziekenhuis, Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt VORMGEVING: Sigrid Beunckens FOTOGRAFIE: Kristof Hayen
3
Veilig achter het stuur
Veilig achter het stuur
4
Mijn auto, mijn vrijheid: dat geldt ook voor
Ik denk dat ik nog voldoende rijvaardig ben
senioren. Maar hoe zit het met de rijvaardig-
maar weet het niet zeker.
heid en rijgeschiktheid bij ouderen? Geriater
Vul – eventueel samen met je kinderen – de online
dr. Mark Lutin geeft antwoorden.
seniortest (checklist) in die je vindt op onze website www.samenveiligmobiel.be. Scoor je oranje of rood?
Als 80-plusser voel ik me nog geschikt om
Maak dan een afspraak met je huisarts. Hij of zij kan
te rijden.
bekijken of verdere acties nodig zijn: doorverwijzing
De meeste 80-plussers rijden inderdaad veilig.
naar een oogarts, herbekijken van je medicatievoor-
Ze hebben vaak een uitgebreide rij-ervaring, nemen
schriften, …. Je huisarts kan je ook doorverwijzen
weinig risico’s en passen hun rijstijl aan. Toch be-
naar ons advies-, begeleidings- en trainingscentrum
tekent een hogere leeftijd een knipperlicht: je zicht
‘samen veilig mobiel’. Daar gebeurt een evaluatie
vermindert, je gebruikt medicatie of hebt last van
van de medische aspecten, je cognitieve vaardig-
een medische aandoening. Dat heeft invloed op je
heden (aandacht, reactiesnelheid, leervermogen, …)
rijvaardigheid en rijgeschiktheid. Heel wat ouderen
en je rijvaardigheid op de weg.
met een ziekte mogen autorijden, maar wel op voorwaarde dat de ziekte onder controle is en re-
Wat als ik niet slaag?
gelmatig opgevolgd wordt door de arts. Een belang-
Soms zijn er alleen wat knelpunten die opgelost
rijke tip: durf je rijvaardigheid zelf in vraag te stellen!
kunnen worden door bv. niet in het donker te rijden of alleen op gekende wegen. Maar soms blijkt het
Ik wil mijn rijvaardigheid zo goed mogelijk
ook echt niet meer veilig om nog te rijden. Dat
behouden.
laatste is niet zo’n prettige boodschap. Toch passen
Probeer dan minimum 3000 km per jaar te rijden.
mensen zich meestal snel aan deze nieuwe situatie
Vermijd pijnstillende en slaapmedicatie en laat je
aan. Er zijn immers heel wat vervoersalternatieven.
ogen jaarlijks testen. Let bij het kopen van een auto
De MAV, de mobiliteitscentrale Aangepast Vervoer
ook goed op wat je koopt. Rij je weinig omdat je
Limburg, kan deze voor jou onderzoeken: belbus,
partner altijd rijdt? Laat je rijvaardigheid evalueren
minder mobielen centrale, …
en neem eventueel enkele rijlessen. Nog een tip: kies soms voor alternatief vervoer zoals bus of taxi. Zo ben je beter voorbereid wanneer je rij-
HUISARTS IS BELANGRIJKE SCHAKEL
carrière stopt.
Om een te krijgen op rijvaardigheidsproDr.zicht Stefan Wynants, geriater
blemen en/of deze te verhelpen, kan je huisarts: Die moderne snufjes in de auto vind ik maar niks
> Een vragenlijst met je overlopen (www.samenveiligmobiel.be > professionals)
Toch kunnen net die moderne snufjes een belangrijk hulpmiddel zijn om je langer aan het rijden te
> Een ogentest doen
houden. Parkeersensoren, een dode hoek spiegel,
> Je medicatiegebruik bekijken en eventueel aanpassen
rijstrookbewaking, een navigatiesysteem, …. Ze helpen om informatie tijdens het rijden
> Eventuele aandoeningen in rekening nemen
gemakkelijker te verwerken. Op de website
> Je indien nodig doorverwijzen naar het
www.samenveiligmobiel.be vind je 10 tips voor
centrum ‘samen veilig mobiel’. Dit unieke
de aankoop van een seniorvriendelijke auto.
centrum kwam tot stand in samenwerking met de Universiteit Hasselt.
5
TIPS VOOR EEN FIJN SEKSLEVEN > Praat over je seksuele gevoelens en kijk wat haalbaar is. > Bij vermoeidheid of ziekte: vrij ’s ochtends en trek meer tijd uit. Maak er geen vluggertje van, je lichaam reageert trager. Leg aan je partner uit hoe je lichaam door de ziekte reageert en aanvoelt. > Bij erectieverlies (man): bespreek mogelijke oplossingen met je arts (medicatie) > Bij pijnlijke penetratie (vrouw): probeer glijmiddelen op waterbasis en vaginale bevochtigers. > Durf met je arts, verpleegkundige of een psycholoog te praten over seksuele problemen of de neveneffecten van ziekte op je seksleven. Het is heel normaal om dat met hen te bespreken. Haal seks uit de taboesfeer! > Lukt penetratie niet goed of is het te pijnlijk: zoek naar andere manieren om elkaar te bevredigen
6
Seksualiteit op hogere leeftijd
“Praat over seksualiteit, intimiteit en relaties” Seksualiteit op hogere leeftijd: een moeilijk
Brengt seks positieve effecten mee?
gespreksonderwerp? “Nergens voor nodig”,
Jazeker, onze hersenen maken bij een vrijpartij
zegt seksuologe Kristel Mulders. “Praten over
stoffen aan die zorgen dat we ons gelukkig
seks lost veel problemen op.” Kristel beant-
voelen. Seksualiteit is dus een belangrijke
woordt alvast enkele vragen.
kwaliteit van leven.
Verdwijnen seksuele gevoelens zodra de
Op relationeel vlak heb je als weduwe of
rimpels verschijnen?
weduwnaar een nieuwe partner gevonden.
Nee hoor. Door hormonale veranderingen kunnen
Hoe bespreek je dat met je kinderen?
seksuele gevoelens verminderen, maar ze verdwij-
Wees open en eerlijk, dan zijn je kinderen wellicht
nen niet. Met het ouder worden, ga je vaak wel
blij voor je. Jullie willen elkaar immers gelukkig
anders vrijen. Penetratie lukt soms niet meer of is
zien. Praat je er niet open over, dan krijgen je
pijnlijk. Intimiteit en knuffelen komen dan meer op
kinderen het gevoel dat er iets wordt achterge-
de voorgrond.
houden en worden ze achterdochtig. Durf ook vragen of je kinderen bepaalde bezorgdheden
Wat als de ene partner ‘seksueel op pensioen’
hebben over je nieuwe relatie: hoe zit het met
wil en de andere niet?
de financiële aspecten, is er nog ruimte om als
Praat erover en ga terug op ontdekkingstocht
kind tijd met je ouder door te brengen zonder
zoals toen jullie pas verliefd waren op elkaar. Maar
de nieuwe partner, …
hou ook rekening met wat nog haalbaar is. Er kunnen veel redenen zijn waarom mensen hun
Wat als het niet klikt tussen je nieuwe part-
seksuele interesse verliezen: de prikkels of het
ner en je kinderen?
orgasme zijn minder intens, je hebt muizenissen
Dat kan, maar het hoeft niet per se te klikken. Er
in je hoofd, je bent vlug vermoeid, je lichaam
7 zou wel wederzijds respect moeten zijn. Respect
reageert anders of trager (bv. door ziekte), pene-
van de kinderen voor de keuze en het geluk van
tratie is pijnlijk, … Praat erover en zoek samen een
hun ouder. Respect van de oudere partners zodat
middenweg: wat wil je nog, wat (gaat) niet meer.
kinderen hun ouder bijvoorbeeld nog regelmatig
Tast je grenzen af en zoek naar andere manieren
kunnen zien zonder de nieuwe partner. Zo blijft
om elkaar te bevredigen als penetratie niet meer
er een fijne relatie tussen ouder en kinderen.
lukt of te pijnlijk is. Seks is meer dan alleen penetratie.
7
Wat kan je zelf doen? zie p.10
8
Incontinentie
Urineverlies? Onderneem actie! Ongeveer 1/3de van alle vrouwen krijgt ooit (vaak al
-“Ik schaam me voor mijn urineverlies.”
op vrij jonge leeftijd) te maken met urine-inconti-
-“Die voortdurende aanschaf van luiers of ver-
nentie. Bij mannen doet dit probleem zich vooral
banden is duur.”
voor bij 10 tot 25% van de 75-plussers. Ken je het
-“Ik ben bang. Ik vrees dat ze niets meer aan mijn
probleem? “Blijf er dan niet mee rondlopen, maar
urineverlies kunnen doen als ik nog langer wacht.”
spreek je huisarts hierover aan. Er kan meer aan
-“Ik wil niet langer luiers dragen. Het maakt mijn
gedaan worden dan je denkt”, zegt incontinentie-
huid gevoelig en zorgt voor jeuk.”
verpleegkundige Yves Depaifve.
Sommige mensen krijgen ook echt problemen met hun eigenwaarde of zelfbeeld en voelen zich zelfs
Weinig mensen met incontinentie zoeken hulp.
depressief.
Hoe komt dat? Dat klopt, bij de vrouwen zoekt slechts 14 tot 38%
Wat kan er aan urineverlies gedaan worden?
hulp. We hebben in Jessa samen met de algemene
Mensen nemen vaak de voor de hand liggende optie
ziekenhuizen Vesalius, Sint-Franciscus, St.-Trudo en
om in de supermarkt luiers te kopen. Dat is niet zo’n
St.-Jan Brugge een grootschalige studie bij vrouwen
goed idee. Kies je voor het gebruik van urine-op-
uitgevoerd. Daaruit bleek onder meer dat vrouwen
vangmateriaal, laat je dan adviseren door mensen
pas hulp zochten na gemiddeld 5 jaar of meer.
die hierin gespecialiseerd zijn. Dat kan bijvoorbeeld
Vrouwen praten hier niet over omdat ze zich be-
bij een thuiszorgwinkel of een incontinentiever-
schaamd voelen. Ze weten niet dat er manieren zijn
pleegkundige in het ziekenhuis. Je krijgt ook een
om dit te behandelen en denken dat dit een normaal
terugbetaling van urine-opvangmateriaal als je een
gevolg is van verouderen,… Maar incontinentie hoef
attest bij je mutualiteit indient. Maar er zijn ook
je nooit als ‘normaal’ te beschouwen, want urine-
andere behandelmethoden zoals medicatie, bekken-
verlies kan een grote impact hebben op je levens-
bodemspiertraining bij een kinesitherapeut of een
kwaliteit. Jammer genoeg krijgt dit probleem nog
minimale heelkundige ingreep.
veel te weinig maatschappelijke aandacht, de Bij wie kan je terecht voor die behandel-
impact wordt vaak onderschat.
methoden? Welke impact kan urineverlies dan op je levens-
Bespreek je probleem eerst met je huisarts en
kwaliteit hebben?
benadruk hoe dit je kwaliteit van leven ondermijnt.
De vrouwen uit de studie haalden verschillende
De huisarts kan je dan gericht doorverwijzen naar
effecten aan. Om er enkele te noemen:
een arts-specialist. Na het nodige onderzoek kan
-“Mijn sociale leven raakt verstoord, ik kan mijn
deze samen met jou de behandelmethoden bekijken
dagelijkse activiteiten moeilijk uitvoeren.”
en je een voorschrift bezorgen voor de verdere
-“Ik heb voortdurend angst om urine te verliezen.”
behandeling.
9
>>
WAT KAN JE ZELF DOEN? > Probeer op vaste tijdstippen te plassen, bouw dus een ‘plasroutine’ in. > Blijf voldoende water drinken, anders loop je een verhoogd risico op urineweginfecties. Minder drinken is dus geen goed idee! > Beperk je consumptie van cafeïnedranken (koffie, cola) en koolzuurhoudende dranken. Deze dranken prikkelen de blaas. > Hou je gewicht in het oog. Mensen met overgewicht lopen meer kans op (ernstige) incontinentie. > Ben je man en 50-plusser? Laat regelmatig je prostaat controleren. > Doe regelmatig bekkenbodemspieroefeningen (man of vrouw): - Trek je bekkenbodemspier samen terwijl je zit en voel dat deze van de stoel loskomt. Ontspan. - Trek je bekkenbodemspier samen terwijl je zit, sta recht, ga terug zitten, ontspan dan pas je bekkenbodemspier. Doe dit telkens als je opstaat van je stoel of bed of als je moet lachen, niezen, hoesten, … - Trek je bekkenbodemspier aan terwijl je staat, maak een klein sprongetje en ontspan. Als dit lukt, doe dan enkele sprongen na mekaar. > Durf over je urineverlies te praten en zoek hulp. > Vraag een incontinentiepremie aan met een éénmalig attest ingevuld door je huisarts of behandelend arts.
Meer informatie vind je op www.jessazh.be/urologie of bij de incontinentieverpleegkundigen via e-mail: stomaconsultatie@jessazh.be of tel. 011 33 75 40.
10
Samen oefenen is leuk.
OTAGO-oefenprogramma
Behoud je mobiliteit met OTAGO Ben je al eens gevallen? Of heb je het gevoel minder stevig op je benen te staan? Verbeter dan je kracht en evenwicht met het OTAGO-oefenprogramma. “Uit onderzoek blijkt dat dit programma zorgt voor een betere mobiliteit en een daling van het valrisico”, leggen ergotherapeuten Yolande Baens en Isabelle Aerts uit. “Het programma is bestemd voor ouderen die nog thuis wonen. Het helpt je om langer actief te blijven en zelfstandig te blijven wonen. Met een merkbaar betere spierkracht en een beter evenwicht loop je veel minder kans om te vallen! We merken dat de deelnemers zich na afronding van het programma veel zekerder voelen en hun dagelijkse activiteiten met vertrouwen uitvoeren.” Otago in een notendop > Programma op maat, afgestemd op jouw niveau en fitheid > Combinatie van kracht en evenwichtsoefeningen > Je oefent iedere week één keer in het ziekenhuis in groep en twee keer thuis > Duur: 30-60 minuten per sessie, gedurende drie maanden > Combinatie met persoonlijk wandelschema > Geleidelijke opbouw programma > Streefdoel: gedragsverandering. Door het programma later thuis verder te blijven zetten, behoud je je spierkracht en evenwicht. Meer info of inschrijven? Dat kan via e-mail: dagziekenhuis.geriatrie@jessazh.be of tel. 011 33 96 60.
11
Liever fier of liever veilig? Ik voel me nog te fier/te jong om ... mijn sexy schoenen te bannen
Zichtbaar je leven aanpassen aan je ouderdomskwaaltjes: het is soms even slikken. Je hebt natuurlijk wel je fierheid. Toch kan
Welk gevaar houdt dit in? Hoge hakken of open slippers verhogen het valrisico. Je voet kan omslaan of je open schoen uitschuiven.
vasthouden aan je oude gewoonten gevaren inhouden. Ergotherapeuten Sarah Chavatte en Iris Vanheel geven advies.
Tip van de ergotherapeut: Een veilige schoen hoeft niet per se een orthopedisch model te zijn. Je kan in een gewone schoenenzaak ook veilige schoenen kopen. Kies voor een volledig gesloten schoen of een comfortabele sandaal met stevige riem rond je enkel. Draag geen hoge hakken en let erop dat je zolen ‘anti-slip’ zijn.
Ik voel me nog te fier/te jong om ... de tapijten thuis weg te halen. Zonder tapijten is het zo kaal in huis. Welk gevaar houdt dit in? Tapijten in huis verhogen het valrisico, vooral tapijten die omkrullen of wegschuiven. Ook voetmatjes zonder anti-slip kunnen een val veroorzaken.
Ik voel me nog te fier/te jong om ... toe te geven dat ik af en toe val
Tip van de ergotherapeut: Heel wat ouderen vallen over hun tapijt. Vaak heeft dit ernstige gevolgen zoals een gebroken heup. Door die breuk kan je misschien bepaalde activiteiten niet meer zelfstandig uitvoeren of kan je zelfs niet meer zelfstandig thuis wonen. Haal je tapijten dus toch maar best weg. Dat is al een belangrijke risicofactor minder.
Welk gevaar houdt dit in? Een valpartij kan ernstige gevolgen hebben. Onderneem dus tijdig het nodige om valpartijen te voorkomen. Tip van de ergotherapeut: Meld de valpartij zodat er naar de oorzaak én dus naar oplossingen gezocht kan worden om het
12
Ik voel me nog te fier/te jong om ... een personenalarmsysteem te dragen. Het is een lelijk touwtje rond mijn hals dat iedereen ziet. Welk gevaar houdt dit in? Geraak je niet meer recht na een val, dan kan je niemand contacteren en kan je onderkoeld geraken. Met een personenalarmsysteem bij de hand loop je dat risico niet.
Ik voel me nog te fier/te jong om ... een hoorapparaat te dragen Welk gevaar houdt dit in? Hoor je niet goed, dan kan je sociaal geĂŻsoleerd geraken. Je mijdt dan vaak gesprekken en hebt moeite om een telefoongesprek te voeren.
Tip van de ergotherapeut: Een personenalarm bestaat er in verschillende modellen. Zo zijn er ook onopvallende bandjes voor rond de pols. Er bestaan zelfs horloges waarin een personenalarm ingebouwd zit. Modern en trendy! Sommige smartwatches hebben een SOS-functie zoals een personenalarmsysteem. Je kleinkinderen zullen nogal opkijken als ze je moderne smartwatch zien!
Tip van de ergotherapeut: Bespreek je gehoorprobleem met je huisarts. Misschien heb je gewoon een oor-stop! Toch een probleem? Dan kan de huisarts je doorverwijzen naar een oorarts. De huidige modellen van hoorapparaten zijn vaak vrijwel onzichtbaar. En je omgeving zal veel sneller een fijn en diepgaand gesprek met je voeren als je opnieuw beter hoort.
valrisico te verkleinen. Zo kan een te hoge dosis medicatie bv. sufheid of evenwichtsstoornissen veroorzaken waardoor je valt. Je huisarts of geriater kan de dosis medicatie verminderen of naar een alternatief zoeken. Via de mutualiteit heb je gratis recht op ergotherapeutische begeleiding aan huis (max. 3 huisbezoeken). Je krijgt advies over valrisicofactoren in je woning en kan samen oefenen op functionele activiteiten: hoe gebruik ik een rollator, hoe kom ik
op een veilige manier uit bed, ‌ Een kinesist kan uitleggen welk loophulpmiddel je eventueel nodig hebt. In het Jessa Ziekenhuis is er een valkliniek. Daar kan je je valrisico laten bepalen.
13
Vergeetachtigheid of dementie
Vergeetachtigheid of dementie? Vanaf een bepaalde leeftijd gaat ons geheugen stilaan achteruit. Dat is een natuurlijk ouderdomsverschijnsel. Maar wanneer is er meer aan de hand? “Ben je wat ongerust? Laat je dan tijdig testen�, raden psychologen Kelly Pauwels en Hanne Heymans van de geheugenkliniek aan.
14
Ik vergeet regelmatig wat. Is dit het begin van
Zij zijn hierin gespecialiseerd en kunnen meteen
dementie?
de nodige onderzoeken laten inplannen zoals een
Kelly: “Vergeetachtigheid kan een natuurlijk ouder-
hersenscan, EEG, testen in de geheugenkliniek, …
domsverschijnsel zijn, dat eventueel nog versterkt
De testen in de geheugenkliniek zijn afgestemd op
wordt door andere factoren. Zo ervaar je bij depres-
de leeftijd van onze patiënt. 80-plussers laten we
sie en burn-out bijvoorbeeld ook geheugenproble-
bijvoorbeeld kortere, eenvoudigere testen afleggen.
men. Ook wie een chemokuur achter de rug heeft
Voor hen kan dit op één dag in het dagziekenhuis
of een (licht) auto-ongeluk kan gevolgen voelen.
geriatrie en de familie kan er eventueel bij blijven.
Bij testen in de geheugenkliniek zien we dan milde
De eerste geheugentest is trouwens gratis, de
cognitieve stoornissen.
consultatie bij de arts betaal je wel.”
Dementie daarentegen heeft - naast geheugenproblemen - ook een invloed op je dagelijks functioneren en je relatie met anderen. Vooral bij taken waar je
ENKELE TIPS
verschillende complexe stappen moet doen, loopt het
Dr. Stefan Wynants, geriater voldoende > Leef gezond (beperkt alcoholgebruik,
mis. Denk aan koken, betalingen doen, iets organise-
beweging, geen overgewicht,…). Zo verminder
ren, nieuwe dingen aanleren,… Ook taal vormt een
je de kans op sommige vormen zoals vasculaire
probleem: het is moeilijk om de juiste woorden te
dementie. Meer info: www.sanimemorix.eu.
vinden. Toch kan je niet zomaar zeggen wat demen-
> Laat je tijdig testen op dementie!
tie precies met je doet. Er zijn meer dan 60 verschil-
> Wil je vader of moeder niet weten van een test
lende vormen van dementie. Bij sommige vormen
en maak jij je ongerust? Schakel eventueel de
ondergaan mensen bijvoorbeeld een gedragsveran-
huisarts in om dit bespreekbaar te maken.
dering. Ze worden prikkelbaar, agressief, …”
> Personen met beginnende dementie kunnen via het geheugenprogramma leren om hun zelfred-
Is dementie erfelijk?
zaamheid langer te behouden. Meer info:
Hanne: “Toeval speelt een grote rol. Eén op vijf krijgt
www.jessazh.be/geheugenkliniek
in zijn leven dementie. Hoe ouder je wordt, hoe
> Mantelzorger van een persoon met dementie?
groter de kans. Ouderdom is dus de meest bepalen-
Bezoek zeker eens een Praatcafé dementie.
de factor. Bij jongdementie (vóór 65 jaar) is de kans
Lotgenotencontact kan een belangrijke steun
dat het om een erfelijke variant gaat groter.”
zijn. Meer info: www.dementie.be/ecdcontact > Jessa organiseert regelmatig interactieve info-
Kan dementie genezen worden?
sessies voor mantelzorgers. De behandelende
Kelly: “Dementie is een proces van geleidelijke,
arts kan je info over deze sessies geven.
onherstelbare achteruitgang. Genezen is dus niet
> Kan je vader of moeder met dementie niet
mogelijk. Het is wel mogelijk om met medicatie
alleen blijven? Schakel je eigen kinderen
bepaalde symptomen zoals agressie te verminderen.”
of omgeving eens in. Studerende kinderen kunnen perfect een oogje in het zeil houden
Wanneer raadpleeg ik best een arts?
terwijl ze studeren.
Hanne: “Raadpleeg bij twijfel tijdig een arts! Hoe
> Zorg als mantelzorger goed voor jezelf.
vroeger de diagnose, hoe sneller er ondersteunend
Schakel tijdig externe hulp in.
kan gewerkt worden. Je raadpleegt best een geriater of – bij personen onder de 75 jaar – een neuroloog.
15
Mijmeringen
De kroon Mijmeringen van patiënt Gaston over ouder worden en ouderdomskwaaltjes. De “Levensoptimisten” vormen een hechte vriendengroep. Dit jaar willen ze samen hun 50ste verjaardag organiseren. Ze vergaderen geregeld om dit belangrijke jubileum voor te bereiden. Ze stichten een comité en een secretaris notuleert nauwgezet alle suggesties. Walter heeft de oplossing. “Ik stel voor dat we naar restaurant DE KROON gaan. Daar kunnen we lekker eten en de wijnkaart is subliem. Bovendien gebeurt de bediening door knappe, jonge dames met een diep decolleté!” Onmiddellijk gaat iedereen akkoord. Het jubileumfeest van de “Levensoptimisten” is grandioos en zal voor altijd een onvergetelijke herinnering blijven…
10 jaar later… Natuurlijk gaan de vrienden ook samen hun 60ste verjaardag vieren. Ze vergaderen, stichten een comité en de secretaris notuleert alle voorstellen. Uiteindelijk heeft Pros de oplossing: “Willen we naar restaurant DE KROON gaan”, vraagt hij. ”Het ligt mooi in het groen en het is er rustig. Bij goed weer kunnen we aperitieven in de heerlijke tuin….” De vergadering gaat akkoord. Het feest is gezellig en de “Levensoptimisten” zullen ook nu met genoegen terugdenken aan hun 60ste verjaardag…
16
10 jaar later…
Walter zal er 7 uitblazen en Jos, die wat kortademig is, 2. Er liggen twee wenskaartjes: ”Voor de
Om hun 70ste verjaardag te vieren vergaderen de
Levensoptimisten. En nu op naar de 100…” De
“Levensoptimisten” opnieuw. De secretaris vraagt
vriendelijke bejaardenverzorgsters Elena en
dat iedereen goed luid spreekt en de afgesproken
Conchita hebben gedurende weken naar hun
datum goed noteert. Uiteindelijk heeft Jos de op-
verward verhaal over DE KROON moeten luisteren.
lossing: “Wat denken jullie van restaurant DE KROON?
Maar de dames hebben het verhaal blijkbaar niet
Daar is een lift en je kan er gemakkelijk binnen
begrepen… Walter en Jos dragen beiden een
met een rolstoel. Er is ook een goede geluids-
papieren kroon op het hoofd. Hun blik is wat
installatie…” Het voorstel wordt aangenomen
weemoedig. Plots kijken ze naar de wenskaarten
nadat Jos het een paar keer heeft moeten uitleg-
‘voor de Levensoptimisten’. En ze glimlachen…
gen. Het is een rustig feest. Sommige “Levensoptimisten” fronsen de wenkbrauwen als Jos nu
10 jaar later…
al plannen wil maken voor hun 80ste verjaardag…
10 jaar later…
Walter zit in een rolstoel. Hij is zenuwachtig. Vandaag wordt hij 100 jaar! Conchita heeft ballonnen opgehangen. Enkele dames van de
Er zijn al enkele “Levensoptimisten” heengegaan
onderhoudsploeg zingen zonder al te veel over-
naar de overkant. Misschien kunnen ze daar hun
tuiging ‘Lang zal hij leven’. De burgemeester
80ste verjaardag vieren. De overige vrienden willen
houdt een toespraak terwijl Conchita haar best
dit feest samen organiseren. Sommigen vinden
doet om alles uit te leggen aan Walter. De sche-
dat het leven duur is geworden. En dat zij moeten
pen van senioren is ook aanwezig. Maar die is
zorgen voor een appeltje voor de dorst. Tenslotte
boos. Hij had voorgesteld om Walter een jaarabon-
hakt Walter de knoop door. ”Het is beter dat we
nement voor het plaatselijke sportcentrum aan te
allemaal onze appeltjes op tijd opeten. Ik stel voor
bieden maar dat vond men geen goed idee. Walter
dat we eens goed gaan feesten in restaurant DE
nipt aan zijn glas cava. Hij mompelt wat. Conchita
KROON!” De vergadering gaat meteen akkoord.
luistert gespannen. “Hij denkt dat ze hem hierbo-
”Goede vondst, daar zijn we nog nooit geweest…”
ven vergeten zijn…” Conchita neemt een grote
Iedereen is aanwezig op het feest, behalve Pros
kaart die alle bewoners van het bejaardentehuis
die zich van datum heeft vergist…
10 jaar later…
17hebben ondertekend. “Voor onze Levensoptimist
Walter!”. Het staat erop in het grootste lettertype dat Conchita op haar computer kon vinden. Walter buigt voorover en leest de tekst. ”Het is goed, ik
In het bejaardentehuis zitten Walter en Jos aan
blijf nog even”, murmelt hij. “En dan ineens héél
een tafeltje. Ze vieren hun 90ste verjaardag. Op de
luid: ”Ik zou nog eens graag naar DE KROON gaan.
tafel staat een verjaardagstaart met 9 kaarsjes.
Over 10 jaar, misschien…”
17
Vroegtijdige zorgplanning
Vroegtijdige zorgplanning neemt angst weg
Wat als ik afhankelijk word? En tot hoe ver wil ik medisch behandeld worden? Vroegtijdige zorgplanning is nadenken en een (voorlopig) standpunt innemen over deze en andere vragen. “Ouderen kunnen zo een stuk controle houden en dat neemt angst weg”, merkt medisch diensthoofd geriatrie dr. De Clercq. Wat is vroegtijdige zorgplanning? Dr. De Clercq: “Denk al vóór een ziekenhuisopname – zeker bij verblijf in het rusthuis – na over wat jij wil: hoe ver mag je medische behandeling gaan? Wil je gereanimeerd worden? Wil je hemodialyse als je nieren uitvallen? Wat kan wel en wat niet? Zo kunnen artsen op het ogenblik dat dit nodig is, tegemoetkomen aan
Ouderen willen zelf het stuur in handen houden.
jouw wensen en ze bespreken. Als arts bekijken we dit met het nodige gezond verstand. En zelf kan je je beslissing in de loop van de tijd ook aanpassen.” Waarom vroegtijdige zorgplanning? “Ouderen denken tegenwoordig vaker na over hun levenseinde, willen zelf het stuur in handen dr. Charlotte De Clercq
18
houden. Op maatschappelijk vlak merk je die evolutie ook, bijvoorbeeld in het euthanasie-
ENKELE TIPS
debat. De huidige geneeskunde maakt heel veel behandelingen mogelijk, maar net daardoor worden keuzes soms moeilijker. Toch weten heel
> Durf nadenken en praten over wat jij wil.
wat ouderen heel duidelijk wat ze willen. Ze vinden het alleen moeilijk om dat met hun naasten
Bespreek dit best met je naasten, het kan
te bespreken. Onthoud dit: erover praten lucht op
vervelende situaties voorkomen.
en kan vervelende situaties voorkomen.” > Toch te moeilijk om dit met je kinderen te
Moeilijk voor jou als kind? Hoe ga je hier mee om?
bespreken? Praat erover met je huisarts,
“Bedenk dat je ouders wellicht angst hebben voor
geriater, een vertrouweling…
pijn of aftakeling. Door zelf te kunnen bepalen welke zorg en behandelingen ze wel of niet
> Maak bij een ziekenhuisopname duidelijk
wensen, valt er een stukje angst weg. Ze blijven
wat jij wil. De behandelende arts volgt
op die manier zelf de controle houden. Praat dus best over hun wensen. Vaak leidt praten tot meer
jouw wensen, ook al wil je omgeving liever
wederzijds begrip.”
iets anders.
Wat als je dit als oudere moeilijk kan bespre-
> Je kan een vertegenwoordiger aanduiden
ken met je kinderen?
die jouw wensen kenbaar maakt voor het
“Je huisarts of geriater kan een goede verbindings-
geval je dat in de toekomst zelf niet meer
persoon of buffer zijn tijdens zo’n gesprek. Vind je het toch te moeilijk? Forceer het dan niet en
zou kunnen (bv. bij dementie). Zet dit op
bespreek je wensen alleen met je huisarts, geria-
papier en onderteken beiden het docu-
ter of een andere persoon die je vertrouwt.”
ment. Je kan ook een wilsverklaring opstellen met jouw wensen en eventueel de
Wat bij een ziekenhuisopname?
naam van je vertegenwoordiger.
“Weet je duidelijk welke zorg je wel of niet wil? Geef dit dan aan bij een ziekenhuisopname. Als arts bespreken we jouw wensen, en proberen we dit ook met je omgeving bespreekbaar te maken.”
Meer info over vroegtijdige zorgplanning vind je op www.palliatief.be of www.delaatstereis.be OPLOSSING SPREEKWOORDENQUIZ Kwaaltjes OPLOSSING WOORDZOEKER: Als je iemand zonder glimlach ziet, schenk hem dan die van jou
19
DE HERFST VAN HET LEVEN De herfst in ons leven, het is een intense tijd. Dankbaar terugblikken op de vele goede vruchten van onze jarenlange inzet. Dankbaar om kinderen en kleinkinderen. Blijheid om ervaring en wijsheid. Blijheid om inzicht en levenskennis. Nee, in de tweede levenshelft geen tijd meer te verliezen aan bijkomstigheden. Geen zin meer in haast en drukte. Ruimte voor de taal van de stilte, voor de warmte van de vriendschap. De herfst in ons leven, het is een intense tijd. Martin Hermans (uit “ziekenzorg CM, map zingeving 2016 – gedeeltelijke tekst)
20
21
Ouderenmis(be)handeling? “Soms wordt de zorg te zwaar”
22
Ouderenmis(be)handeling?
Ouderenmishandeling, het komt vaker voor dan je
verzorger. Je hebt andere rollen: partner, vader,
denkt. “Al is er niet altijd sprake van kwaad opzet”,
grootvader,... In die rollen is het belangrijk om fijne
benadrukt hoofdverpleegkundige Nathalie Nelles.
momenten met je naasten door te brengen. Ook
“Vaak is de zorg te zwaar en durven mantelzorgers
kinderen kunnen het gevoel hebben: mijn ouders
er niet over praten of externe hulp inroepen. Terwijl
hebben voor mij gezorgd, nu moet ik voor hen
ze dat net beter wel doen, in het belang van de
zorgen. Maar je ouders hebben bewust gekozen
oudere én henzelf.” Nathalie antwoordt op enkele
voor kinderen en de zorg die daarmee samenhangt.
stellingen.
Als kind heb je niet bewust voor deze situatie gekozen. Je hebt bovendien niet geleerd om iemand
Ik sluit mijn man soms even op als ik een
te verzorgen en het verloop van de ziekte in te
boodschap moet doen. Hij is verward en ik ben
schatten. Beschouw mantelzorg daarom niet als een
bang dat hij wegloopt.
(morele) verplichting.
Een echtgenoot met dementie even opsluiten, een echtgenote vastbinden zodat ze niet kan vallen
De mantelzorg valt mij zwaar, maar er is geen
terwijl je snel het gras maait, …. Dit gebeurt vaak
andere oplossing.
vanuit een gevoel van bezorgdheid voor de partner,
Net als ieder mens heb je grenzen. Praat erover met
de angst dat er iets gaat gebeuren. Soms handel je
je naasten, huisarts, …. Zelfs je naasten kunnen niet
als mantelzorger uit onwetendheid of onkunde of
inschatten hoe zwaar de zorg is omdat ze er niet
sta je niet stil bij bepaalde handelingen. Zoals
24u/24u mee belast zijn. Een tweede belangrijke
antwoorden voor je vader omdat hij er te lang over
tip: laat externe hulp toe. Goede zorg geven is ook
zou doen. We noemen dit ‘ontspoorde’ mantelzorg.
leren om zorg uit handen te geven. Een senioren-
Ondanks de goede bedoelingen is dit een vorm van
oppas terwijl je het gras maait of boodschappen
ouderenmishandeling.
doet, het kan al een eerste stap zijn naar meer en professionele ondersteuning.
‘In goede en kwade dagen’ heb ik beloofd. Dus neem ik nu de zorg voor mijn partner op mij. Schuldgevoelens, een gevoel van loyaliteit, reacties uit de omgeving,… Ze kunnen een rol spelen in je beslissing om mantelzorg op je te nemen. Toch is die beslissing niet zo vanzelfsprekend! Je bent geen
Ben je het slachtoffer van ouderenverwaarlozing of -mishandeling (lichamelijk, psychisch, economisch, …)? Praat erover! Bel anoniem en gratis naar het nummer 1712.
TIPS VOOR MANTELZORGERS > Mantelzorg is geen (morele) verplichting. Kiezen voor een andere oplossing mag. > Valt de mantelzorg zwaar? Praat erover met je
> Laat externe (professionele) hulp toe. > Mantelzorger van een persoon met dementie? Je kan terecht bij het Expertisecentrum dementie
naasten, huisarts, … Bewaak je grenzen, voor je
Vlaanderen (www.dementie.be) voor contact met
eigen welzijn en dat van de oudere. Deel je
lotgenoten, info over dementie, tips, …
ervaringen met andere mantelzorgers, bv. in een praatgroep.
23
Romantiek op je bord
Honger gekregen van al dat lezen over seks op pagina 6? Of wil je het vuur in jullie relatie aanwakkeren? Van deze heerlijke quiche krijg je het alvast helemaal warm! En de ‘zoete zonde’ van chocolade is een heerlijke afsluiter.
TIPS VOOR EEN ROMANTISCH ETENTJE > Zet een rustig muziekje op dat mooie herinneringen meebrengt. > Eet aan een mooi gedekte tafel. > Dim het licht en zet eventueel een kaarsje op tafel maar hou het veilig! > Eet je alleen? Ook dan doet een fijn muziekje en een mooi gedekte tafel wonderen.
Diëtisten Jessa Ziekenhuis
BEREIDINGSWIJZE
INGREDIËNTEN
Snipper de ui. Spoel de paprika’s en snijd
1 ui
ze in blokjes. Snijd de chorizo in blokjes.
3 rode paprika’s
Stoof de ui glazig in een pan met olijfolie.
125 g chorizoworst
Voeg de paprika toe en roerbak tot deze
1 rol kruimeldeeg
zacht is.
4 eieren
Verwarm de oven voor op 180°C. Vet een
200 ml light room
taartvorm in met boter. Leg het deeg in
cayennepeper
de vorm, duw de randen lichtjes aan en
zout
verwijder het overtollige deeg. Leg een
boter
vel bakpapier op de bodem. Doe de
olijfolie
bakerwten in de vorm en bak het deeg
bakerwten
15 minuten blind voor. Verwijder de bak-
taartvorm (met een diameter van 24 cm)
erwten en het bakpapier. Doe het ui-paprikamengsel in de taartbodem en verdeel er de chorizo over. Klop de eieren los met de room, een flinke snuif cayennepeper en wat zout. Giet het eiermengsel over de vulling. Bak de quiche 30 minuten in de oven.
Ook lekker met blok jes fe takaas, tomaat en spinazie
25
Je weet wat ze van cacao/chocolade zeggen… en anders is je dessert alleszins lekker!
INGREDIËNTEN
(voor 1 hongerig persoon of om te delen) 1 ei 2 el melk 1 el (zonnebloem)olie 2 el suiker of zoetstof naar smaak 1 el cacaopoeder 3 el zelfrijzend bakmeel grote koffiemok
BEREIDINGSWIJZE Klop het ei met een vork los in de mok. Voeg de andere ingrediënten toe. Meng alles tot een glad geheel. Zet de mok 1 tot 1,5 minuut in de magnetron. Dit kan per magnetron verschillen. Houd daarom de mug-cake goed in de gaten. Haal de mug-cake uit de magnetron. Hij kan nog vochtig zijn aan de bovenkant. Laat de cake even afkoelen, dan wordt deze vanzelf steviger.
26
WOORDZOEKER Zoek de volgende woorden en maak met de overgebleven letters een spreuk: auto, behandeling, bewegen, dementie, diëtist, familie, fierheid, gedrag, geheugen, incontinentie, intimiteit, jessa, kine, loophulpmiddel, ouderdom, ouderen, rijvaardigheid, rust, seksualiteit, stok, taboe, thuis, veilig, zorgplanning Oplossing pag. 19
R
I
J
V
A
A
R
D
I
G
H
E
I
D
S
O
A
L
E
U
S
J
E
E
N
I
E
N
M
E
U
E
A
I
T
N
D
H
Z
I
T
K
C
G
K
D
I
O
L
O
N
E
E
D
N
H
O
O
N
S
E
L
E
I
R
U
I
G
T
N
U
T
N
I
U
R
I
L
G
G
T
I
D
S
A
I
S
T
L
A
E
M
M
E
N
I
I
L
I
L
S
A
I
E
L
N
A
N
E
J
E
C
H
T
P
Z
G
N
D
I
I
F
M
E
H
T
E
T
E
G
A
S
E
N
T
C
E
S
R
H
I
S
E
I
R
N
K
N
A
E
D
S
E
H
E
M
M
U
D
O
D
A
T
H
I
A
I
N
D
I
I
E
E
R
Z
V
A
I
E
T
F
E
O
B
A
T
G
N
E
G
E
W
E
B
N
E
N
I
K
J
N
O
M
O
D
R
E
D
U
O
U
L
E
D
D
I
M
P
L
U
H
P
O
O
L
SPREEKWOORDENQUIZ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Elke vogel zingt zoals hij … is. Geen ... aan de lucht. Iemand aan de … slaan. Met … en daad bijstaan. Gewogen en te … bevonden. Uit het oog, uit het … . … geleerd, is oud gedaan. Bij de … zijn. Als een olifant in een … tekeer gaan.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Oplossing pag. 19
27
27
BEWEGEN VOORKOMT
VALLEN Blijf in beweging, maar doe het veilig! Bewegen kan zelfs vanuit je zetel.
28 INFO www.jessazh.be/valpreventie
Meer weten? www.valpreventie.be