J/M Mei 2013

VOOR OUDERS ✽ 17e jaargang ✽ NUMMER 5 — MEI 2013 ✽ losse nummers € 4,95

IE G O L O AL H C ECI Y PS SP

17e jaargang ✽ mei 2013 ✽ nr 5 ✽ losse nummers € 4,95

www.jmouders.nl

Bereken de

GELUKSKANSEN

van jouw kind DOE DE TEST

www.jmouders.nl

HET GELUKKIGE KIND Wat is jouw invloed?

WAT OUDERS BIJDRAGEN AAN ZELFVERTROUWEN, DOORZETTINGSVERMOGEN, SOCIAAL GEDRAG, ZELFREDZAAMHEID EN WEERBAARHEID

ALLES OVER DE PSYCHOLOGIE VAN HET OPVOEDEN

jm5 cover.indd 1

04-04-13 11:28

40 — Doe het

89 Zelfgemaakt

lekker zelf

Pocketboek wordt egeltje

92 — ‘Porno-industrie en

moederschap is geen combinatie’

PSYCHOLOGIE

ZELFREDZAAMHEID - Ze leren het maar op één manier

Zo maak je ze zelfstandig

HET GELUKKIGE KIND - Wat bepaalt zijn geluk?

En wat is jouw rol?

17

SOCIALE VAARDIGHEDEN - ‘Het draait vooral om voorleven’

Interview met psycholoog Steven Pont

26

40

ZELFVERTROUWEN - In zes dagen veranderen van een angsthaas in een held(in)

Reportage: de wonderen van een weekje STER-kamp 50

KINDEREN VAN 52ND STREET OVER GELUK - Yasmin 19 - Vera 21 - Gavin 46 - Violet 47 - Nour-Eddine 70 - Philemon 71

INCASSEREN EN DOORGAAN - Help ze om te gaan met tegenslag

De beste aanpak voor jouw kind 56

72 Meteen invullen: de Gelukkige Kinderen-test

OMGAAN MET EMOTIES - Ook dat moet geleerd: dat je niet te pas en te onpas je emoties kunt uiten

Maar wat als je daarin zelf niet zo sterk bent?

64 DOE DE TEST - Hoe gelukkig wordt jouw kind?

Bereken zijn Gelukskansen 72

6

MEI 2013

jm5 inhoud.indd 6

04-04-13 11:06

IN HO UD

100 — Familierappport: ‘Ik ben vader en moeder tegelijk’

mei

34

De opvoedregels van Robert

Schoemacher

IEDERE MAAND JIJ EN IK

MAATSCHAPPIJ

DE OPVOEDREGELS - ‘Ik geef mijn kinderen alles wat ze willen’

MOEDERS MET LEF - Sandy heeft vier zonen en is directeur van een porno-uitgeverij

Cosmetisch arts Robert Schoemacher kan Moos, Andjelica en Livia niets weigeren

‘Seks vind ik, net als andere ouders, een lastig onderwerp’

34

UNIEKE AANBIEDING HIP, STOER EN VEILIG

- de enige echte J/M fiets

Koop nu deze geweldige dames-, heren- of bakfiets met J/M-korting 10

92

8

Familievragen – 5 gezinnen, 5 vragen 12 Nieuws 24 Wereldouders – Anna (Griekenland) Columns 33 Rocco Mooij 63 Steven Pont 49 Mijn puber en ik – José en Anouk 77 Samen uit en thuis – boeken, uitjes, op de site, hebben, recept 87 Vet / moddervet – kaassnacks 89 Zelfgemaakt – egeltjes 98 Vraag het Tischa 100 Familierapport – Vera 105 Geintje 106 Volgende maand / colofon

MEI 2013 7

jm5 inhoud.indd 7

04-04-13 11:07

✽Herenfiets

WINKELPRIJS 449,-

nu voor

299,-

Fiets in degelijke uitvoering,

met versnellingen en eersteklas remmen. Zitje op

inclusief BTW

de stang (met voetensteuntjes) is optioneel. Bagagerek voorop, dus achter volop plek voor

kinderzitje.

• Stevig, robuust frame • Kwalitatief mat grijze afwerking • 28 inch • 3 nexus versnellingen (Shimano) • Stuurstabilisator • Terugtraprem (Shimano)

De speciale J/M Fietsen voor Ouders WINKELPRIJS 449,-

nu voor

✽Damesfiets

299,inclusief BTW

Ook bij deze fiets staan degelijkheid en veiligheid voorop. Shimano remmen en goede jasbeschermers. Dus geen

voetjes meer tussen de spaken. En toch verrassend licht.

• Stevig, robuust frame • Kwalitatief mat blauwe afwerking • 28 inch • 3 nexus versnellingen (Shimano) • Stuurstabilisator • Terugtraprem (Shimano)

MEER INFO EN BESTELLEN:

jm5 Fiets actie.indd 10

04-04-13 11:21

OP

s

EN:

hip, STOER & veilig ✽ Bakfiets

1350,-

Superstevige bakfiets met versnellingen, zodat je ook nog opschiet.

Met bijgeleverde reflecterende stickers. Niet alleen om samen met je kinderen de bak op te pimpen, maar ook voor meer zichtbaarheid in het donker. Een kap is optioneel.

inclusief BTW

• Extra stevig, antraciet grijs frame met stootvaste poedercoating, behandeld tegen roestwater • 26 inch - nexus 7-speed versnelling (Shimano) • Dubbelwandige velgen met extra sterke spaken

• Bak tot 80 kg • Rollerbrakes voor en achter • Volledig afgemonteerd!

OP WWW.JMOUDERS.NL/FIETS

jm5 Fiets actie.indd 11

04-04-13 11:21

De rol van ouders

Het geluk van een gelukkig kind Neem alle standaard opvoedadviezen met een korreltje zout. Want al die pedagogen en kinderpsychologen hebben ĂŠĂŠn grote handicap: ze kennen jouw kind niet. tekst Evert de Vos fotografie duco de vries

mei 2013 17

jm5 Mythe Gelukkig kind.indd 17

03-04-13 11:32

Het gelukkige kind

H

oe zorg je ervoor dat je kind oplossingsgericht is? Zelfstandig, vol zelfvertrouwen, met zelfbeheersing en ook nog een mooi arbeidsethos? Veel opvoedboeken laten zich lezen als de gebruiksaanwijzing van een nieuwe tv. Volg de enorme hoeveelheden raad & advies op en het resultaat is een gelukkig en succesvol kind. Zo belooft bijvoorbeeld de Amerikaanse bestseller Teach your Children Well van Madeline Levine dat goed ouderschap leidt tot ‘authentic succes’.

En het moet gezegd, het boek bevat voor een groot deel geen onzin. De achtergrondartikelen zijn informatief, de tips nuttig en soms zelfs origineel. Het hoofdstuk Teaching Our Kids to Find Solutions geeft de raad: ‘Elk kind moet een vertrouwde volwassene om advies kunnen vragen, iemand buiten je eigen familie.’ Dat kan een ­leraar zijn of een sportcoach, een pastor of een vriend van één van de ouders. Nooit aan gedacht, maar het zou heel goed kunnen werken.

Bij zelfbeheersing geeft Levine de raad: ‘Verlies je tiener niet uit het oog, blijf betrokken ondersteunen. Blijf in de gaten houden wie zijn vrienden zijn, zo voorkom je verkeerde invloeden en zelfdestructie.’

Je kind als bouwpakket; het is een gedachte waarvan opvoedboeken en ook -bladen nog

Eye opener ‘Wie als kind geen veilige basis kreeg, zal er zijn hele ­leven naar blijven zoeken. Sommigen zoeken dat in steeds wisselende liefdesrelaties, anderen in drank, drugs, eten of extreem hard werken. Of ze

­klampen zich vast aan iemand die hen moet “redden”’

‘ Ouders moeten op zoek naar het midden.

Voortdurend negatief is niet goed, alsmaar te positief ook niet’ steeds zijn doordesemd. In Levine’s boek eindigt elk hoofdstuk met een onderdeel DO en een onderdeel DON’T, letterlijk in hoofdletters afgedrukt. Alsof je elke tiener voortdurend in de gaten moet houden. Ook de braveriken met een lieve vriendenschare.

W

etenschappelijk onderzoek naar de langetermijneffecten van opvoed-­ methoden zet echter steeds meer vraagtekens bij stringente opvoedadviezen. Zo werd lange tijd geadviseerd om je kind positief te stimuleren. Elke krabbel of andere creatieve uiting diende met luid applaus begroet te worden. Van dit overdreven geprijs is men inmiddels wel teruggekomen. Er wordt juist ­gewezen op de risico’s van overdreven loftuitingen. Kinderen met positivo’s als ouders kunnen vaak slecht omgaan met tegenslag en zijn het ‘opgepompte’ zelfvertrouwen ook zo weer kwijt.

Natuurlijk moet een kind zich gewaardeerd en geliefd voelen, maar af en toe een kleine tegenslag en wat minder zelfvertrouwen kan helemaal geen kwaad, concluderen onderzoekers van Duke University.

Ouders moeten op zoek naar het midden, wordt nu geadviseerd. Voortdurend negatief is niet goed, alsmaar te positief ook niet. Waardeer de inspanning: ‘Ik zie dat je er hard aan hebt gewerkt’. Maar prijs niet het resultaat als het frutsel er echt niet uitziet.

Psychotherapeute Sue Gerhardt

18

mei 2013

jm5 Mythe Gelukkig kind.indd 18

03-04-13 11:32

Alles

begint met sociaal vaardig zijn Sociaal vaardige kinderen zitten beter in hun vel en presteren op veel gebieden beter, stelt ontwikkelingspsycholoog Steven Pont. Ouders moeten dan ook vooral deze vaardigheden bijbrengen en stimuleren.

Dat is niet alleen leuk, maar ook kinderlijk e­ envoudig.

Hoe je dat doet, vertelt hij in zijn nieuwe boek Sociaal? Vaardig!

Tekst Anouk Horsthuis Fotografie HH/roger cremers

Sociaal vaardig zijn. Betekent dat: goed met ­anderen overweg kunnen?

‘Sociale vaardigheden, dat zijn álle gedragingen die kinderen laten zien in sociale situaties. En die zijn weer het gevolg van verschillende bekwaamheden. Hoe zelfbewust is een kind bijvoorbeeld. Of hoe optimistisch. De DESSA, een instrument dat de sociaal-emotionele vaardigheden van basisschoolkinderen in kaart brengt, onderscheidt er acht: persoonlijke verantwoordelijkheid, optimistisch denken, doelgericht gedrag, sociaal bewustzijn, besluitvorming, relationele vaardigheden, zelfbewustzijn en zelfmanagement. Die acht heb ik als basis voor mijn boek gebruikt.’

Waarom is het zo belangrijk dat kinderen zich op al die gebieden ontwikkelen?

‘Omdat de sociaal-emotionele ontwikkeling van

26

kinderen aan hun cognitieve ontwikkeling voorafgaat. Aan alles eigenlijk. Want pas als kinderen lekker in hun vel zitten en zich veilig voelen, is er ruimte om nieuwe dingen te leren.

Niet voor niets gaat de kinderopvang aan school vooraf. Kinderen hebben daar alle gelegenheid om hun sociaal-emotionele vaardigheden te ontwikkelen, waarop ze op school kunnen voortborduren. Overigens lijkt het onderscheid tussen kinderopvang en school steeds meer te vervloeien. Binnen de kinderopvang wordt kennis­verwerving steeds belangrijker en ­scholen zetten steeds vaker in op het sociaalemotionele aspect.‘

‘

Is dat een goede ontwikkeling?

‘Er zitten twee kanten aan. Nee, ik vind niet dat

mei 2013

jm5 sociaal zijn.indd 26

02-04-13 13:01

Sociaal vaardig

‘Een gelukkige jeugd bereidt kinderen niet echt voor op de hardheid van het bestaan’ mei 2013 27

jm5 sociaal zijn.indd 27

02-04-13 13:01

40

mei 2013

jm5 zelfredzaamheid.indd 40

02-04-13 13:23

Zelfredzaamheid

Lekker alles ‘selluf’ doen

Als kleuter staan ze erop om alles zelf te doen.

Daarna neemt die behoefte zienderogen af.

Dus doen wij het wel even: dat gaat sneller, beter en scheelt gebakkelei. Met de beste ­bedoelingen reageren wij volkomen verkeerd.

Ervaringsdeskundige Anne Elzinga weet nu hoe het wel moet.

Tekst Anne Elzinga Illustraties Grootzus

mei 2013 41

jm5 zelfredzaamheid.indd 41

02-04-13 13:23

‘ Waar veel onzekere kinderen last van hebben, is dat ze vastzitten in denkpatronen’

50

mei 2013

jm5 Zelfvertrouwen.indd 50

03-04-13 11:41

Zelfvertrouwen

Stralen in het Sterkamp In zes dagen je kind zien veranderen van ­verlegen angsthaas in een koene held(in)?

Wetenschappelijk onderzoek bewijst dat het kan. Wonderen worden werkelijkheid in het Sterkamp.

Tekst Eva Schuurmans Fotografie Sterkamp

Z

e kunnen slecht voor zichzelf opkomen.

Durven geen ‘nee’ te zeggen. Of ze worden snel boos en weten niet hoe ze hun driftbuien in toom moeten houden. Ze zijn extreem verlegen. Of ze vinden het moeilijk om iets tegen het pesten te beginnen. Hoe verschillend hun lotgevallen ook zijn, de kinderen die deelnemen aan Sterkamp hebben twee dingen gemeen: ze hebben weinig zelfvertrouwen en daar willen ze iets aan doen. Dat lijkt haast onmogelijk in de zes dagen die het kamp duurt, maar uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam blijkt dat de aanpak zowel op korte als langere termijn werkt. De jongens en meisjes worden in die week zo intensief begeleid, dat ze nadien aantoonbaar steviger in hun schoenen staan. Ze zijn minder angstig in sociale situaties, durven meer en kunnen hun gevoelens beter ­uiten. Hun zelfvertrouwen blijkt - ook na een half jaar - aanzienlijk verbeterd.

Psycholoog Lieve van Geldorp bedacht Sterkamp acht jaar geleden en gaf haar aanpak een doorwrochte pedagogische en psychologische basis mee. De kern daarvan is eigenlijk heel simpel. ‘Plezier staat centraal tijdens het kamp.

Want als je kinderen iets met enthousiasme bij-

brengt, leren ze meer. We laten ze kennismaken met oplossingen, methodes en trucs om te kunnen omgaan met wat ze lastig vinden. Die oefenen ze vervolgens met elkaar in kleinere en grotere samenstellingen, bijvoorbeeld in een rollenspel waarbij acteurs dagelijkse situaties met ze naspelen. Door de veilige en vertrouwde sfeer voelen de kinderen dat ze zichzelf mogen zijn en dat fouten maken niet erg is.’

Oefenen in de Sterclub Voordat een kind op kamp gaat, wordt hij of zij samen met zijn ouders uitgenodigd voor een intake­gesprek met het team psychologen van de overkoepelende Stichting De Ster. Waar heeft het kind ‘last’ van? Wat vindt het moeilijk en waarom? Wat zijn achterliggende oorzaken? Wat is de rol van familie, school, vriendjes? Wat hebben de ouders al gedaan om een en ander te verbeteren of op te lossen? Die eerste ontmoeting is belangrijk, omdat het de psychologen een gedegen beeld geeft van de jonge deel­ nemers en ze zo samen kunnen bepalen wat ze nodig hebben. Op basis van hun hulpvraag ­worden de kinderen gedurende het kamp gekoppeld aan een maatje. Dat is doorgaans een leeftijdsgenoot met liefst een tegengesteld ­karakter. Bijvoorbeeld een timide kind met een extravert type, want tegenpolen kunnen veel van elkaar leren. De jongens en meiden worden

mei 2013 51

jm5 Zelfvertrouwen.indd 51

03-04-13 11:41

56

mei 2013

jm5 Incasseren.indd 56

02-04-13 13:09

Incasseren, weerbaar zijn en doorzetten

Leren omgaan met tegenslag

‘Alles gaat altijd verkeerd’ Een slecht cijfer, een afgezegde speelafspraak: sommige kinderen zijn dan de hele dag van slag. Volgens psychiater Tamar Chansky kun je zo’n kind positiever leren denken. Ze ­beschrijft vier typen zwartkijkers en geeft tips.

Tekst manja Gruson Fotografie Corbis/hh

J

e kind barst in huilen uit omdat de speeltuin dicht blijkt. Prompt stijgt jouw adrenalineniveau. Hoe ga ik dit oplossen?

IJsje halen, andere speeltuin zoeken? Je kind raakt alleen maar meer overstuur en jij valt ­tegen hem uit.

Alternatieven aandragen werkt in ieder geval niet, meent de Amerikaanse kinderpsychiater Chansky. Je kunt beter je kind helpen de situatie anders te zien, kleiner te maken, of tijdelijk ‘te stallen’ zodat de rest van de dag er niet onder leidt. Slecht met tegenslag omgaan is een kwestie van de verkeerde mindset, schrijft ze in haar boek Het lukt toch niet. Haar advies: maak je

kind nieuwsgierig naar de streken die zijn ­gedachten met hem kunnen uithalen en stimuleer hem om zelf creatief te zoeken naar alternatieven.

Het is volgens Chansky de ouderlijke taak om kinderen te leren hoe ze dingen zelf voor elkaar kunnen krijgen: door hard werken, doorzetten, risico’s nemen en teleurstellingen te boven te komen. Het helpt als je daarbij weet hoe het brein van je kind zo’n beetje werkt en hoe jij hem kunt helpen zijn gedachten te verzetten.

Ze onderscheidt vier typen kinderen en vertelt over de specifieke aanpakken die hierbij helpen.

mei 2013 57

jm5 Incasseren.indd 57

02-04-13 13:09

Word abonnee RUIM € 30,KORTING!

Jaar J/M +

5 nummers gratis J/M helpt ouders met kinderen van 4 tot 16 jaar. Met diepgaande achtergrondartikelen, praktische tips en herkenbare verhalen van andere ouders.

Als abonnee krijg je korting op J/M cursussen, specials, in de webshop, plus de gratis app!

Zin in een J/M abonnement?

Ga naar www.jmouders.nl/abonnement of bel gratis 0800-0220 660 Je ontvangt 16 x J/M voor slechts € 48,50 (i.p.v. € 79,20).

Het abonnement geldt tot wederopzegging. www.jmouders.nl/abonnementsvoorwaarden

MEER INFO WWW.JMOUDERS.NL/ABONNEMENT

jm5 werf jaar + 5nrs.indd 88

03-04-13 12:18

gastHOOFDDEZE KEER MET

REDACTEUR Wie?

Volg ons op facebook en twitter en je weet het.

(TIP: hij/zij heeft ruim 6000 volgers) twitter.com/jmvoorouders www.facebook.com/ jmvoorouders

ZELFSTANDIGHEID, ZAKGELD, ONTWIKKELING: WAT PAST BIJ WELKE LEEFTIJD?

ALLES OVER SLAPEN Hoeveel slaap hebben ze nodig - en hoe lang slapen ze echt?

✽

Colofon HOOFDREDACTEUR Evert de Vos ARTDIRECTOR Ingeborg Rosenberg CHEF REDACTIE Monique Montanus REDACTIE Anne Elzinga, Manja Gruson, Daniëlle van der Leest (stagiaire) Stella Reydon (eindredacteur)en Florrie Walraven (stagiaire) WEBREDACTIE www.jmouders.nl Donato Ranzato SECRETARIAAT Jeannine Loman AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE René van Achteren, Corbis/Hollandse Hoogte, Steven van Drie, Marilse Eerkens, Grootzus, Sasja Jansen, Anouk Horsthuis, Marcel Hulspas, Maaike Kuyvenhoven, Mark Mieras, Moker Ontwerp, Rocco Mooij, Tischa Neve, Wendy Panders, Steven Pont, Jinke Obbema, Deborah van der Schaaf, Eva Schuurmans, Hapé Smeele, Studio 100% Laren, Rogier Veldman, Eveline Vink, Duco de Vries, Marc Weikamp, Huib van Wersch en Ivonne Zijp.

COVER Studio 100% Laren REDACTIEADRES Raamgracht 4, 1011 KK Amsterdam, tel. 020-551 84 06 Postbus 2813, 1000 CV, Amsterdam E-mail: redactie@jmouders.nl

Alle in artikelen vermelde prijzen zijn richtprijzen.

De redactie behoudt zich het recht voor om niet te reageren op ongevraagd ingezonden artikelen.

J/M VOOR OUDERS © 2013 J/M Weekbladpers Media, ISSN 1875 - 1865 MARKETING Dominique Aleman en Susanne de Koning, 020-5518 520/628 ADVERTENTIES www.weekbladpers.nl, media@weekbladpers.nl COMMERCIEEL DIRECTEUR Ger Welbers MANAGER SALES Eva Donckers ACCOUNTMANAGERS Fleur Gianotten, Jos Hijmans, Astrid Lauw, Kokkie Rieffie, Arlette Schraa, Danny Tjaardstra, Judith Vis en Petra Wentholt MEDIA-ORDER Nel Visscher, 020-551 85 42 AFDELINGSCOÖRDINATOR Gerda de Graaf, 020-551 85 38 fax 020-421 24 76 MARKETING SERVICES Viola Rudelsheim, 020-551 85 47 UITGAVE Weekbladpers Media postbus 1050, 1000 BB Amsterdam.

Tel. 020-551 87 11, www.wptonline.nl DIRECTIE Hylke van der Meer

DRUK Corelio Printing BEZORGING TNT Post SERVICE DISTRIBUTEUR Aldipress Een index van alle artikelen uit J/M staat op onze website. Voor vragen over het abonnement kun je terecht bij WPG Klantenservice, tel. 020-551 87 12, postbus 960, 1000 AZ Amsterdam, jm.abonnement@weekbladpers.nl.

ABONNEMENTEN

SLECHTE SLAPER WAT DAN?

✽

Slimme slaapmiddeltjes

Abonnementsprijs € 48,50 (jaar, 11 nrs.), € 26,50 (half jaar). Europa (priority): € 85,90-, overig (priority): € 114,70. Bij betaling per acceptgiro geldt een toeslag van € 2,-.

Voor het beëindigen van een abonnement geldt een opzegtermijn van één maand vóór afloop van de abonnementsperiode. Zonder wederopzegging worden abonnementen na de eerste abonnementsperiode omgezet in een abonnement voor onbepaalde tijd. Inning van het abonnementsgeld blijft gelijk aan de periode waarvoor het abonnement is aangegaan. Na omzetting van het abonnement naar onbepaalde tijd geldt een opzegtermijn van drie maanden vanaf de dag dat de opzegging J/M heeft bereikt. Eventueel te veel vooruitbetaald abonnementsgeld wordt automatisch teruggestort.

Opzeggen kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Opzeggingen worden onzerzijds schriftelijk of per e-mail bevestigd. Vermeld bij opzegging altijd het adres waarop J/M bezorgd wordt.

Zie ook www.jmouders.nl/abonnementsvoorwaarden.

ONZE GEGEVENS: WPG Klantenservice, postbus 960, 1000 AZ Amsterdam of jm.abonnement@weekbladpers.nl of tel. 020-551 87 12.

SELFSERVICE: voor adreswijzigingen of klachten ga naar: www.jmouders.nl/selfservice (vooraf eenmalig registreren).

J/M OP IPAD: € 3,99 per editie, gratis voor abonnees. Ga naar de app store of naar www.jmouders.nl/ ipad.

J/M IS ER OOK OP CD-ROM en in elektronische vorm voor mensen met een leeshandicap.

INLICHTINGEN: Dedicom, postbus 24, 5360 AA Grave, tel. 0486-486 486.

Wij maken je erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van WPG Uitgevers BV. Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door WPG Uitgevers BV, de verantwoordelijke voor deze gegevens. Persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnementen administratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om je op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten van de verschillende WPGuitgeverijen, eventueel ook na beëindiging van je abonnement. Je kunt je gegevens opvragen en laten corrigeren of verwijderen door een kaartje te sturen naar: WPG Klantenservice, postbus 960, 1000 AZ Amsterdam of een e-mail aan jm.abonnement@weekbladpers.nl.

Alle auteursrechten en databankrechten t.a.v. de inhoud van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Weekbladpers Media c.q. de desbetreffende makers.

Voor het overnemen, opslaan en verspreiden van (delen van) de inhoud en gebruik van de vormgeving, op welke wijze dan ook, dient vooraf schriftelijke toestemming te zijn verkregen van de uitgever.

Aangesloten bij de groep Publiekstijdschriften van het Nederlands uitgeversverbond.

HET JUNINUMMER VAN J/M LIGT VANAF 23 MEI IN DE WINKEL

jm5 volgende maand.indd 106

04-04-13 11:10