zabawy_sensoryczne_jesien

Zabawy sensoryczne na każdy dzień. Jesień

propozycje aktywności i scenariusze zajęć wspierające integrację sensoryczną Autorki:

Agnieszka Bugajska, Anna Wiktor-Stępień Redakcja merytoryczna:

Magdalena Ledwoń Redakcja językowa i korekta:

Alicja Halik Projekt okładki:

Justyna Mordas Skład:

Mateusz Sudziński ISBN: 978-83-65915-96-2 Kraków 2021

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórców i wydawcy.

Prosimy, abyś przestrzegał praw, które im przysługują.

Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście Ci znanym, ale nie publikuj w internecie treści tu zawartych ani ich fragmentów, a kopiując jej część, rób to tylko na użytek osobisty.

Jeśli cytujesz fragmenty z publikacji, nie zmieniaj ich i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.

Copyright © by CEBP 24.12 Sp. z o.o.

Wydawca:

CEBP 24.12 Sp. z o.o.

30-437 Kraków, ul. Kwiatowa 3 www.blizejprzedszkola.pl

Spis treści

WSTĘP Kilka słów o nas � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 5 Trochę teorii � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 6 1. Natura sensorycznym placem zabaw � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 9 2. Konstrukcje � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 12 3. W krainie emocji � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 14 4. Gry � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 17 5. Zabawy logopedyczne � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 20 6. Kreatywność – to jest to! � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 24 7. Sensoryczne prace plastyczne i techniczne � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 27 8. Kuchenna sensoryka � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 30 9. Sprawne dłonie � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 32 10. Trening umysłu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 34 11. Zrób to sam � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 37 12. Polisensoryczna przygoda � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 39 13. Stolik świetlny – zabawy światłem, kolorem i fakturami � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 42 14. Miniświaty i sensoryczne pudełka � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 44 15. Masy sensoryczne i slime � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 46 16. Muzyczne rozwijanki � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 48 17. Duża motoryka � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 50 18. Eksperymenty � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 52 19. Scenariusze Jesień w krainie zmysłów � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � Balonowa radość � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � Pomarańczowy dzionek � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � Jabłuszkowy raj � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � Dzień Emotikona � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � Witaj, Jesieni! � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � Jesienna pogoda � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

54 55 57 59 62 63 65

DODATEK Sensoryczny niezbędnik, czyli przydatne produkty i gdzie je znaleźć � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 68 Rady nie od parady na sensoryczne zabawy � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 70

SKOROWIDZ TEMATYCZNY � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 72 SKOROWIDZ ALFABETYCZNY � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 74

WSTĘP Kilka słów o nas Drodzy Czytelnicy!

Jesteśmy nauczycielkami przedszkola, terapeutkami integracji sensorycznej (SI) oraz mamami. Choć mieszkamy daleko od siebie, to zbliżyła nas wspólna pasja, a jednym z efektów tej wspaniałej współpracy jest książka, którą właśnie czytacie!

Jeśli nasze nazwiska uruchamiają coś w Waszej pamięci, ale nie możecie sobie przypomnieć, co dokładnie, to może mała podpowiedź… Projekt Edukacyjny SensoSmyki – to właśnie nasza sprawka!

Ten projekt nas połączył, to dzięki niemu zaczęłyśmy wierzyć, że jesteśmy zdolne do zrobienia czegoś więcej! Chcemy zarażać „sensoryczną gorączką” jak najwięcej osób!

Jako autorki i pomysłodawczynie Projektu SensoSmyki chcemy zachęcać do działań sensorycznych w różnych placówkach: od żłobka, przez przedszkole, aż po szkołę. Początkowo nasze plany obejmowały wyłącznie żłobki, dla których tak mało jest dostępnych projektów edukacyjnych. To właśnie z myślą o najmłodszych powstał nasz projekt. W krótkim czasie jednak rozprzestrzenił się na chętne przedszkola, szkoły, a także dzieci realizujące go z rodzicami w domach.

To właśnie dzięki uczestnikom projektu zdecydowałyśmy się na spełnianie skrywanego w głębi serca marzenia o wydaniu książki – publikacji dla każdego, zawierającej propozycje ćwiczeń, zajęć i aktywności sensorycznych. Naszym pragnieniem było, aby treści zamieszczone w tej książce były zrozumiałe i przystępne dla każdego, kto po nią sięgnie. Starałyśmy się przedstawić zabawy i działania w taki sposób, żeby nie było żadnych wątpliwości, jak je wykonać, oraz by osoby je realizujące nie straciły mnóstwa pieniędzy.

W skład publikacji wchodzą: • książka zawierająca ponad 140 propozycji zabaw, 7 scenariuszy zajęć inspirowanych jesienią, a także DODATEK – listę niezbędnych produktów oraz kilka trików ułatwiających organizację zabaw sensorycznych; • wirtualny album* z dostępem do piosenek, podkładów muzycznych, utworów instrumentalnych oraz dźwięków pojawiających się w publikacji.

Dlaczego zainteresowała nas akurat sensoryka? Odpowiedź jest prosta: ćwiczenia sensoryczne i w ogóle cała terapia integracji sensorycznej realizowane systematycznie to zwycięstwo od samego początku. A któż nie lubi wygrywać? Dzieci uwielbiają zabawy tego typu, kochają testować, próbować, a przede wszystkim się brudzić. Terapeuta/rodzic/nauczyciel proponując tego typu zabawy, w dziecku ma chętnego uczestnika, który doskonale się bawi, nie myśli o tym, że my, dorośli, mamy w tym jakiś dodatkowy cel. Kierowane ćwiczenie czy zadanie jest dla nas sposobem na obserwację i korygowanie różnych problemów – a dla dziecka jest to świetna zabawa. Niezaprzeczalnym faktem jest przecież to, że właśnie przez zabawę dziecko uczy się najszybciej i najefektywniej.

Jesień jest często niedocenianą porą roku, uważa się ją za ponurą i kapryśną… Jednak jest to pora uwielbiana przez terapeutów SI! Dlaczego? Jesień niesie ze sobą piękne dary, które w doskonały sposób posłużą do zabaw sensorycznych każdego dnia – i można je zdobyć całkowicie za darmo! www.mojaplytoteka.pl). Zawiera on trzy foldery: ⚫ Piosenki * Wirtualny album znajduje się w serwisie Moja płytoteka (na stronie www.mojaplytoteka.pl ⚫ Podkłady i utwory instrumentalne ⚫ Dźwięki.

5

Wystarczy wyjść na spacer, rozejrzeć się, przykucnąć w trawie, pod drzewami w parku… Znajdziecie wtedy żołędzie, kasztany, szyszki, kolorowe liście, jarzębinę… Czas niepogody to również świetna okazja do przeprowadzania wielozmysłowych aktywności – wystarczy zabrać ze sobą parasol, włożyć pelerynę i kalosze… A na zewnątrz wsłuchać się w dźwięk deszczu, poskakać po kałużach, pobawić się błotem. Zdecydowanie uwielbiamy jesień za moc sensorycznych możliwości i inspiracji!

Jak uzyskać dostęp do albumu?

Sprawdź skrzynkę pocztową z adresem e-mailowym, który został podany przy zakupie publikacji: znajdziesz tam wiadomość z kodem dostępu. Wejdź na stronę internetową www.mojaplytoteka.pl, zaloguj się jako użytkownik serwisu, a następnie postępuj zgodnie z instrukcją podaną w e-mailu z kodem dostępu. Uwaga! Kod dostępu można wykorzystać tylko jeden raz i powtórne użycie go nie jest możliwe. Do każdego egzemplarza publikacji przypisany został jeden, oddzielny kod. Nie udostępniaj ani nie przesyłaj nikomu swojego kodu, gdyż uniemożliwi Ci to korzystanie z wirtualnego albumu.

Nie widzisz wiadomości z kodem w swojej skrzynce odbiorczej? Upewnij się, czy sprawdzasz właściwą skrzynkę – kod dostępu odblokowujący album w serwisie streamingowym został wysyłany na adres e-mailowy podany podczas zakupu publikacji. Sprawdź foldery Spam, Oferty, Społeczności lub inne tego typu zakładki znajdujące się na Twoim koncie. W razie problemów – skontaktuj się z nami! Jeśli masz wykupiony abonament w serwisie Moja płytoteka, dostęp do albumu został Ci automatycznie odblokowany, ale mimo to wpisz kod dostępu stałego do albumu – bez tego nie zostanie odblokowany folder Dźwięki (z plikami, które możesz pobrać na swój komputer).

Trochę teorii Czym jest integracja sensoryczna?

Integracja sensoryczna to „taka organizacja bodźców, która umożliwia ich późniejsze wykorzystanie. Nasze zmysły dostarczają nam informacji dotyczących stanu fizycznego naszych ciał i środowiska, które nas otacza. Bodźce wpływają do mózgu niczym strumienie do jeziora”1. Do naszego mózgu w każdej chwili docierają bodźce sensoryczne z różnych zmysłów, z każdego miejsca w ciele.

Zadaniem mózgu jest ukierunkowanie bodźców i ich uporządkowanie. Dokładnie tak, jak w sytuacji, gdy policjant kieruje ruchem w momencie wyłączenia świateł na dużym skrzyżowaniu. Dobra organizacja bodźców wpływa na odpowiednie zachowanie w danej sytuacji, pozwala na uczenie się.

Gdy bodźce są zdezorganizowane – nasze zachowanie staje się nieadekwatne do sytuacji, a życie przypomina korek na ulicy w godzinach szczytu2.

Warto również zapamiętać, że mózg trzeba odpowiednio „nakarmić” – i to właśnie różnorodne bodźce płynące do niego z całego ciała są „pożywieniem”, które dostarcza ważnych i niezbędnych danych do kierowania ciałem i umysłem. Te bodźce trafiają do mózgu poprzez nasze zmysły. Zwykle w codziennych rozmowach mówi się o pięciu zmysłach, a nie każdy wie, że jest ich więcej.

1) Jean A. Ayres, Dziecko a integracja sensoryczna, wyd. Harmonia, Gdańsk 2015, s. 21.

2) Por. tamże, s. 21.

6

Wyróżniamy następujące zmysły: • zmysł wzroku; • zmysł słuchu; • zmysł smaku; • zmysł powonienia; • zmysł dotyku; • zmysł proprioceptywny – odpowiada za pozycję i ruch, za bodźce pochodzące z pracy mięśni i stawów (choć wysyła impulsy do mózgu nawet wtedy, gdy się nie ruszamy). Zmysł ten pomaga nam w ruchu, dzięki niemu nie musimy skupiać się na obserwacji naszego ciała, a ruchy typu zapinanie guzików, odkręcanie kranu czy wsiadanie do samochodu możemy wykonywać automatycznie, bez ciągłej kontroli wzroku; • zmysł przedsionkowy (grawitacja, ruchy głowy, równowaga) – dzięki temu zmysłowi czujemy swoje ciało w przestrzeni, możemy swobodnie się poruszać, nie potykając się, utrzymywać równowagę, wspinać się na drzewa. Układ ten jest niezwykle ważny, ponieważ ma charakter jednoczący, który tworzy relację między ciałem człowieka a grawitacją i otaczającym światem; • czucie trzewne, czyli interoreceptory – o nich mówi się najmniej. Są to bodźce, które docierają do mózgu z narządów wewnętrznych oraz głównych naczyń krwionośnych. Bodźce trzewne wspomagają regulację ciśnienia krwi, oddychania, trawienia3.

To właśnie integracja sensoryczna składa wszystko w całość, sprawia, że bodźce docierające do mózgu współgrają i umożliwiają prawidłową odpowiedź i właściwe zachowanie. Gdy wszystkie zmysły współpracują w odpowiedni sposób – mózg nie ma problemu z nauką i adaptacją. Warto dodać, że trzy ostatnie zmysły, traktowane jako „nieoczywiste”, są niejednokrotnie rażąco pomijane w procesie nauczania, chociaż dzieci same intuicyjnie dążą do ich stymulowania – dlatego tak ważne jest, żeby odpowiednio „karmić” mózg różnorodnymi bodźcami już od narodzin. Wiek przedszkolny jest tutaj kluczowy. To właśnie dlatego powstała niniejsza książka.

Zalety terapii integracji sensorycznej z Jest to terapia polegająca na właściwym dawkowaniu odpowiednich bodźców sensorycznych, co może skuteczniej (niż lekarstwa, psychoanaliza czy system kar i nagród) zoptymalizować rozwój psychofizyczny. z Jest to proces naturalny. Dla mózgu odpowiednie dawkowanie bodźców dnia codziennego wystarczy do tego, aby funkcjonować i się rozwijać. Dostarczanie dziecku ruchu każdego dnia jest pożywieniem dla mózgu. z W terapii SI głównym narzędziem jest właściwie ukierunkowana zabawa, dostarczająca odpowiednich bodźców. Co najpiękniejsze, często podczas terapii SI dzieci wybierają takie aktywności, które są im potrzebne w danym momencie. Dziecko dzięki zabawie samo reguluje swoje wewnętrzne potrzeby tak, aby w odpowiedni sposób nakarmić swój mózg. Zasadniczą cechą zabawy jest wyrażanie podczas niej przez dziecko wewnętrznego pędu ku realizacji swojego potencjału sensomotorycznego. Terapeuta (nauczyciel, opiekun) uważnie obserwuje i ewentualnie ukierunkowuje daną zabawę, pilnując, aby nie doszło do przebodźcowania.

Zasady organizowania zabaw sensorycznych Zabawy sensoryczne odgrywają istotną rolę w rozwoju dziecka, dlatego powinny zostać uwzględnione w codziennym rytmie dnia. Stanowią znakomitą formę zabawy, a przy okazji dają możliwość 3) Por. tamże, s. 51–55.

7

ćwiczenia wielu zmysłów jednocześnie. Oto zasady, jakimi powinniśmy się kierować podczas organizowania tychże zabaw: z Rodzaj zabaw musi być dostosowany do umiejętności rozwojowych i zainteresowań dziecka. z Materiały powinny być nie tylko atrakcyjne, ale głównie bezpieczne (nietoksyczne, niepowodujące reakcji alergicznych, pozbawione ostrych krawędzi). Nie bójmy się pozwolić dzieciom bawić w wybrany przez nie sposób, ale nie pozostawiajmy ich bez opieki i nadzoru. z Przed przystąpieniem do zabaw rozwijających zmysł smaku i zapachu, należy upewnić się co do ewentualnych alergii pokarmowych dzieci, aby wyeliminować te warzywa i owoce (a także miód, orzechy itp.), które mogłyby być uczulające. z Przed przystąpieniem do zabaw kulinarnych i zabaw konstrukcyjnych należy porozmawiać z dziećmi na temat bezpiecznego posługiwania się narzędziami kuchennymi oraz innymi ostrymi przedmiotami. z Przy doborze zbaw należy uwzględnić indywidualne preferencje dzieci (niektóre dzieci nie lubią np. głośnej muzyki, ostrych kolorów, brudzących mas). z Intensywność oraz liczba bodźców powinny być dostosowane do umiejętności percepcyjnych dziecka. z Dziecko musi mieć czas na dokładne poznanie materiału, którym się bawi. Nie można ograniczać zakresu jego czynności. z Podczas zabaw z wykorzystaniem brudzących substancji trzeba pamiętać, by zabezpieczyć ubrania dzieci oraz miejsce zabawy (stolik, podłogę) przed zabrudzeniem. Ważne, by po skończonej zabawie dzieci mogły się umyć i przebrać w czyste ubrania. z Nie należy zmuszać dzieci do wykonywania danej czynności, można jedynie zachęcić je do podjęcia aktywności. z W zabawach nie należy wyręczać dzieci, powinno się dać im możliwość wykazania się, pokazania własnych umiejętności. Poczucie sprawstwa jest bardzo istotne. z Dorosły ma być pomocnikiem i gwarantem bezpiecznej zabawy, nakreśla przebieg zabawy, ale nie powinien nadmiernie ingerować. Od dzieci zależy efekt finalny. z Charakter zabaw ogranicza jedynie kreatywność. Warto wykorzystywać wiele przedmiotów ogólnie dostępnych w codziennym życiu, nie trzeba inwestować w drogi sprzęt. Wiele pomocy do zajęć można ponadto wykonać samodzielnie niewielkim nakładem kosztów.

Serdecznie zapraszamy do lektury, a przede wszystkim do działania!

Agnieszka Bugajska, Anna Wiktor-Stępień

8

1. Natura sensorycznym placem zabaw Jesień to pora roku, podczas której w przyrodzie zachodzą duże zmiany: poranki bywają mgliste, w dzień promienie słońca nie grzeją już tak mocno, często pada deszcz, a wieczory stają się chłodniejsze. Drzewa zrzucają liście, zwierzęta przygotowują się do zimy: gromadzą zapasy, nabierają sił przed migracją. Jest to również czas zbiorów, a gałęzie drzew uginają się od aromatycznych i kolorowych owoców: śliwek, jabłek, gruszek… To właśnie czas jesieni jest wspaniałą okazją do tego, by zebrać materiał przyrodniczo-sensoryczny, który przyda się do zabaw w ciągu całego roku. Zasuszcie różnokolorowe liście. Stwórzcie kolekcje: pestek i ziaren, kasztanów, patyków, żołędzi. Natura daje mnóstwo możliwości do działań sensorycznych. To wspaniałe środowisko, które sprzyja nauce i zabawie. Spacery, obserwacje przyrodnicze, wyjścia do lasu, na łąkę, projekty realizowane z naturalnymi okazami zapraszają do eksplorowania i podziwiania otaczającego świata. Świat przyrody to niezwykła przygoda, a także miejsce, w którym dzieci dokonują odkryć, rozwijają wyobraźnię, doświadczają oraz przede wszystkim integrują zmysły. Polisensoryczny charakter natury sprawia, że dla dobrostanu dzieci nie potrzeba drogich zabawek, pomocy terapeutycznych. Wystarczy przejść po nierównej ścieżce leśnej, przytulić się do drzewa, powąchać i spróbować gruszki czy wsłuchać się w śpiew ptaków. Naturalna przestrzeń odpowiada również na potrzeby zmiany, ruchu, wyciszenia i relaksu. Obcowanie z przyrodą uwrażliwia dziecko na piękno, jak również wyzwala opiekuńczy stosunek do niej.

Zupa deszczowa h Potrzebne będą: garnek, drewniana łyżka, dary natury (np. kasztany, żołędzie, szyszki, ziemia,

ziarenka piasku, malutkie kamyczki, żwirek, glina)

Gdy pada deszcz, postawcie na zewnątrz garnek i złapcie do niego krople. Następnie dorzućcie kilka darów jesieni. Wymieszajcie wszystkie składniki drewnianą łyżką. Pobawcie się konsystencją zupy, powąchajcie ją. A gdyby tak „przyprawić” zupę? Możecie w tym celu wykorzystać piasek, glinę lub żwirek. Pamiętajcie, że ta zupa nie jest jadalna dla ludzi (ale leśna wróżka będzie nią zachwycona). h Wariant

I: Po skończonym „gotowaniu” pobawcie się w rozkładanie zupy na czynniki pierwsze. Kasztany i żołędzie można wymyć w deszczówce i wykorzystać je do innych zabaw (jako liczmany, do konstruowania ludzików itp.). Mogą stać się również pokarmem dla zwierząt. Powstałym błotkiem możecie malować, lepić z niego placki itp.

h Wariant

II: Wymyślcie i zapiszcie lub narysujcie przepis na własną zupę jesienną. Następnie niech ochotnicy przygotują ją wedle instrukcji, a reszta grupy niech sprawdza, czy zgadza się kolejność umieszczania składników w garnku, ich liczba itp.

Liściasta kąpiel h Potrzebne będą: basen dmuchany, suszone liście w ilości odpowiadającej pojemności basenu

Wrzućcie do dmuchanego basenu liście i rozpocznijcie „liściastą kąpiel”. Bawcie się swobodnie: możecie obrzucać się wzajemnie liśćmi, położyć się w tej „jesiennej wannie”, przysypywać się dodatkową porcją liści itd. h Wskazówka: Jeśli nie dysponujecie basenem, zamiast tego możecie zagrabić liście na jedną dużą

stertę na podwórku. Im większa sterta – tym więcej radości. Zachęć dzieci do tego, by wbiegały w tę górę liści, skakały po niej lub zanurzały się po same uszy. Trzeba jednak zadbać o to, aby pośród zebranych liści nie znalazły się patyki lub kamienie.

9

Przyrodniczy kolekcjoner h Potrzebne będą: lupy, woreczki tekstylne lub pudełka, okazy przyrodnicze znalezione podczas

spaceru, aparat fotograficzny, album

Spacer to okazja do zbierania przedmiotów, z których można stworzyć ciekawe kolekcje. Co możecie kolekcjonować: kamienie o ciekawych kształtach, muszle, patyki, kasztany, szyszki, liście. Podczas zbiorów musicie być bardzo ostrożni, gdyż każdy kamyk może być domem małych stworzonek. Warto korzystać z lup, a okazy umieszczać w woreczkach lub pudełkach.

Pamiętajcie, aby nie zrywać roślin znajdujących się pod ochroną. Każdą kolekcję warto opisać i skatalogować. Zabierzcie ze sobą aparat fotograficzny i róbcie zdjęcia okazów, które nie zmieszczą się do pojemników. Po wywołaniu zdjęć mogą powstać wspaniałe albumy przyrodnicze przedstawiające np. rośliny w ogródku babci, chmury o fantazyjnych kształtach czy drzewa w parku.

Chatka Leśnego Ludka h Potrzebne będą: okazy przyrodnicze znajdujące się w pobliżu wybranego drzewa (liście, paty-

ki, kasztany, szyszki, kawałki kory, żołędzie itp.), wykałaczki

Wybierzcie dowolne drzewo, pod którym z gałązek i liści zbudujcie domek dla Leśnego Ludka.

Z kawałków kory, szyszek zróbcie meble do chatki, a z kasztanów, żołędzi i wykałaczek stwórzcie Leśne Ludki (można je też wykonać wcześniej i zabrać ze sobą na jesienną wyprawę).

Kostki sensoryczne h Potrzebne będą: drewniane kostki (lub kostki z upieczonej masy solnej, ewentualnie pudełecz-

ka po herbacie/lekach w kształcie sześcianu), klej typu „magic”, nożyczki, leśne znaleziska (kawałki kory, patyki, igły itp.)

Wykonajcie kostki sensoryczne, wykorzystując pamiątki ze spaceru po lesie i łące. Przyklejcie na ścianki kostek różne przedmioty (na każdej ściance coś innego lub jeśli kostek jest więcej, warto wykleić cały sześcianik jedną fakturą).

Sensoryczny leśny poszukiwacz h Potrzebne będą: wygodne buty, atlas grzybów, notesy i ołówki, las, w miarę pogodny dzień

Wybierzcie się do lasu, porozglądajcie się, cieszcie się chwilą. Poszukajcie liści, przyjrzyjcie się ściółce… Może znajdziecie jakieś ślady lub tropy zwierząt? Możecie naszkicować je w notesie, a po powrocie do przedszkola sprawdzić, jaki zwierzak je zostawił. Zabierzcie ze sobą atlas grzybów i jeśli napotkacie jakiś okaz, spróbujcie odszukać jego fotografię, poznać jego nazwę oraz określić, czy grzyb ten jest jadalny czy niejadalny.

Dendrolodzy na tropie h Potrzebne będą: kartki papieru, kredki świecowe, sznurek, klej, zeszyt, ołówek, nożyczki, metr

Wybierzcie drzewo do obserwacji i zbadajcie go wszystkimi zmysłami. Przyjrzyjcie się jego korzeniom, kształtowi pnia, gałęziom, liściom. Porównajcie go z innymi drzewami. Przytulcie się do pnia. Stwórzcie książeczkę o drzewie. W takiej książeczce może się znaleźć: informacja o gatunku drzewa, obwodzie jego pnia – zmierzonym za pomocą sznurka, odcisk kory zrobiony przy pomocy kredki świecowej i kartki. Odrysujcie liść, owoce lub gałązkę. Ze starszymi dziećmi spróbujcie określić wysokość drzewa. Możecie to zrobić na podstawie przeliczenia proporcji wysokości drzewa i długości jego cienia do wysokości wybranego ochotnika i długości cienia tej osoby – wysokość drzewa będzie równa iloczynowi długości cienia drzewa i wzrostu 10

dziecka podzielonego przez długość cienia dziecka. Z młodszymi dziećmi zmierzcie, jak długi cień rzuca drzewo przed obiadem, a jaki po południu. Zaobserwujcie, czy na drzewie mieszkają jakieś zwierzęta i czy znajdują się na nim jakieś rośliny, grzyby, porosty. Nadajcie mu imię.

Zastanówcie się wspólnie, co nam dają drzewa. Możecie również wymyślić bajkę lub wiersz, w którym głównym bohaterem będzie wasze drzewo.

Spacer na bosaka h Potrzebne będą: łąka, trawnik, ogródek (dla odważnych – las)

Podczas spaceru w parku czy w lesie lub zabawy w ogrodzie, odważcie się zdjąć buty i skarpetki. Przejdźcie się po trawie, ściółce leśnej. Zastanówcie się, co czujecie i jakimi zmysłami.

Rozejrzyjcie się jednak wcześniej, czy w trawie lub mchu nie znajdują się niebezpieczne przedmioty lub kłujące rośliny. h Wariant: Zagrabcie

wielką górę liści i zróbcie z niej „trampolinę”. Wskakujcie w nią, rzucajcie liśćmi, wdychajcie ich zapach, urządźcie bitwę na liście… Warto spróbować zrobić to właśnie na bosaka!

h Wskazówka: Dzieci, które odczuwają dyskomfort lub obawę, mogą spróbować wykonać to ćwi-

czenie w skarpetkach.

Budujemy szałas w lesie h Potrzebne będą: gałęzie, mocny sznurek, gałązki z liśćmi, ewentualnie pled

Zbudujcie w lesie szałas, oczywiście korzystając z naturalnych materiałów, które znajdziecie w pobliżu. Do postawienia podstawowej konstrukcji będziecie potrzebować trzech mocnych i długich gałęzi. Ułóżcie je w kształt ostrosłupa – w miejscu, w którym się stykają, zwiążcie je za pomocą sznurka. Później stwórzcie szkielet, dokładając coraz więcej gałęzi. Następnie przeplatajcie gałązki z liśćmi pomiędzy szkieletem. Nie zapomnijcie zrobić „drzwi”. h Wskazówka: Jeśli

nie macie możliwości pójścia do lasu, zbudujcie szałaso-namiot w przedszkolnym ogrodzie. Na końcu na konstrukcję z gałęzi zarzućcie pled – wtedy otrzymacie tipi.

Tworzymy jesienny zielnik h Potrzebne

będą: znaleziska leśno-ogrodowe (kwiaty, liście, szyszki itp.), pudełko, zeszyt bądź album na zdjęcia, klej, aparat fotograficzny, ołówek Podczas spaceru przyjrzyjcie się przyrodzie wokół – co widzicie? Co czujecie? Zbierzcie różne rośliny, kwiaty, liście, poszukajcie w albumach lub w internecie ich nazw, zasuszcie i wklejcie je do albumu. Zabierzcie ze sobą aparat – zróbcie zdjęcia grzybom, mchom i porostom, a także drzewom. Pozbierajcie kasztany, żołędzie. Mniejsze elementy wklejcie do albumu, większe – umieśćcie w pudełku.

h Wariant: Przygotujcie podobny album, ale dotyczący zwierząt i ptaków (zróbcie zdjęcia, opisz-

cie to, co widzicie i słyszycie).

h Wskazówka: Oprócz robienia zdjęć możecie również spróbować naszkicować niektóre rośliny.

Pamiętajcie – nie zrywajcie tych pod ochroną!

11

5. Zabawy logopedyczne Jesień słynie z onomatopei. Gdy tylko pomyślimy o jesieni, od razu w głowie pojawiają się nam odgłosy deszczu, szum wiatru, dźwięk szeleszczących liści… Zabawy sensoryczne wpływają również na rozwój mowy. Jest to szczególnie ważne dla tych dzieci, u których rozwój ten jest opóźniony, czy też dla niemowląt, które są na etapie nabierania umiejętności mówienia. Warto więc wprowadzić działania logopedyczne do domu i do przedszkola – przeprowadzać je podczas codziennych zabaw, w terapii czy podczas zajęć. Odpowiednia stymulacja mózgu, całego ciała, postawy korzystnie wpływa na rozwój mowy i jej aparatu.

Wylosuj kasztan z literką: wymyśl słowo h Potrzebne będą: kasztany, marker, pojemnik

W pojemniku umieść kasztany, na których wcześniej zapiszesz litery. Dziecko losuje jeden kasztan, odczytuje literę i próbuje podać słowo rozpoczynające się na nią. h Wskazówka: Litery

na kasztanach mogą być dowolne, np. tylko samogłoski, lub możesz zaproponować wszystkie litery alfabetu (z wyłączeniem ą, ę, ń, y). Weź pod uwagę umiejętności dzieci w grupie. W zależności od zaawansowania grupy, można utrudnić zadanie, prosząc dziecko o podanie słowa rozpoczynającego się na daną literę i dodatkowo należącego do konkretnej kategorii, np. imię, zwierzę, owoc, warzywo itd.

Ułóż imię z darów jesieni h Potrzebne będą: dary jesieni (liście, żołędzie, szyszki, kamyki, suszone jagody itp.)

Poproś dzieci, aby z dostępnych darów jesieni ułożyły kształt pierwszej litery swojego imienia, a następnie całe imię. Młodsze dzieci mogą następnie układać proste wyrazy znane z ich otoczenia. Starsze dzieci mogą natomiast układać dowolne wyrazy, a nawet całe zdania.

Jesienne wyliczanki h Potrzebne

będą: teksty jesiennych wyliczanek, przedszkolne znaczki, maskotka jeżyka lub szyszka, jesienny liść, kasztany, orzech włoski Wyliczanki można wykorzystać do organizacji różnych zabaw i codziennych czynności: B Tę rymowankę można wykorzystać, by ułatwić dzieciom zapamiętanie swoich znaczków.

Przedszkolaki siedzą w kole i recytują rymowankę. Podają sobie z rąk do rąk maskotkę jeżyka lub symbolizującą jeża szyszkę. Ten, kto trzyma jeżyka na ostatnim słowie rymowanki, podaje go kolejnemu dziecku, podchodzi do krzesełka ze swoim znaczkiem i siada na swoim miejscu przy stole.

C Tę rymowankę można wykorzystać do organizacji grupy przed śniadaniem. Przedszkolaki ustawiają się w rzędzie przed drzwiami do łazienki. Nauczyciel recytuje wierszyk i wskazuje kolejno na dzieci – ten, na kogo wypadnie, idzie myć ręce. Wskazówka: Opcjonalnie dzieci mogą stać w parach, a nauczyciel wskazywać jednocześnie dwójkę dzieci, aby skrócić czas oczekiwania na umycie rąk.

D Tę rymowankę wykorzystamy podczas zabawy ruchowej. Dzieci poruszają się swobodnie po całej sali. Jedno z nich stoi z boku, trzymając w ręku listek i wypowiadając słowa rymowanki. Gdy skończy mówić tekst, dzieci zastygają w bezruchu – zamieniają się w drzewa.

Dziecko wybiera to „drzewo”, które najlepiej (według niego) wykonało zadanie, przekazuje mu listek i zabawa zaczyna się od nowa.

20

Dzięki tej rymowance zagospodarujecie czas np. przed zajęciami, podczas czekania na wszystkie dzieci. Przedszkolaki siedzą w kole, mówią tekst rymowanki i jednocześnie przekazują sobie dwa kasztany z ręki do ręki w przeciwnych kierunkach. Dzieci, które będą mieć w ręce kasztan po zakończeniu słów rymowanki, zamieniają się miejscami.

F Tę rymowankę wykorzystamy podczas zabawy ruchowej. Dzieci biegają po całej sali. Wybrane dziecko jest wiewióreczką – trzyma orzech i próbuje kogoś złapać (jak podczas gry w berka). Wiewiórka przekazuje orzech złapanej osobie (wypowiadając dwa ostatnie wersy rymowanki) – to dziecko przejmuje rolę goniącego.

G Za pomocą tej rymowanki można zaprosić dzieci do koła oraz wyciszyć je przed zajęciami.

E

Idzie jeżyk: tup, tup, tup.

Nagle słychać: hu, hu, hu!

Jeżyk zląkł się, nieboraczek!

A ty – gdzie masz znaczek?

B

Jeden grzybek, drugi, trzeci…

Jak ten czas szybciutko leci!

Zaraz będzie już śniadanie, mili panowie i panie!

Kogo wskażę, ten w łazience znika i szoruje ręce!

C

Listek tu, listek tam, komu listek dzisiaj dam?

Temu, kto się w drzewo zmieni, nie poruszy swych korzeni.

D

Krążą dziś kasztanki w koło, dzieciom bardzo jest wesoło.

A tam, gdzie się zatrzymają, dzieci miejsca swe zmieniają.

E

Wiewióreczka biega po lesie, coś smacznego w łapkach niesie.

Kto orzeszek do rąk dostanie, ten otrzyma dziś zadanie.

Jeden, dwa, trzy, teraz gonisz ty!

F

Cicho sza, cicho sza, jesienna opadła mgła.

Szybko w kółeczku siadamy, paluszek do buzi przykładamy.

G

Żołędziowy bilard h Potrzebne będą: pudełko po butach, suche żołędzie (ważne, żeby były lekkie), nożyczki, ewen-

tualnie bibuła

W pokrywce pudełka po butach zróbcie kilka otworów w rozmiarze żołędzi (otworów może być więcej lub mniej, gęsto rozstawionych bądź rzadziej – w zależności od wieku i poziomu zaawansowania dzieci). Nałóżcie pokrywkę na pudełko. Ustawcie przy skraju pokrywki wasze żołędzie. Spróbujcie przedmuchać je tak, aby nie wpadły do otworów. h Wariant: Zamiast żołędzi użyjcie papierowych kulek zrobionych z bibuły.

Ułóż słowo ukryte w darach jesieni h Potrzebne będą: dary jesieni (kasztany, liście, żołędzie), marker

Na różnorodnych darach jesieni (kasztanach, żołędziach itp.) zapisz markerem litery – niech będą to wszystkie litery alfabetu, bez zmiękczeń i dwuznaków, najlepiej niech każda z nich pojawia się kilkakrotnie, zwłaszcza samogłoski. Ważne, aby litery były napisane dużymi, drukowanymi literami. Starszym przedszkolakom, zainteresowanym nauką pisania i czytania, można przygotować litery pisane. Dzieci przyglądają się literom i próbują ułożyć z nich jak najwięcej słów. h Wskazówka: W wersji

łatwiejszej można napisać np. d-o-m na liściach klonu, k-o-t na kasztanach, j-a na żołędziach itd. Dzieci będą grupowały dary jesieni na różne kategorie (liście, kasztany, żołędzie) i dopiero na tej podstawie będą układały z podanych liter słowo, układając przedmioty w odpowiedniej kolejności.

21

10. Trening umysłu Zabawy, które angażują zmysły, pozwalają pobudzić mózg i dostarczyć mu niezbędnych bodźców do rozwoju. Kiedy nauka przybiera formę zabawy i stanowi przyjemną aktywność, wtedy zostaje obudzona wewnętrzna motywacja do poszukiwania wiedzy i rozwiązywania problemów. Zabawy sensoryczne to doskonały trening rozwijający koncentrację, spostrzeganie, uwagę, logiczne myślenie oraz pamięć. Jeśli wykorzystamy dary jesieni – nie tylko jako sensoryczne liczmany, ale i materiał, który przyda się między innymi podczas sortowania, porównywania, klasyfikowania, układania, tworzenia symetrii, kodowania, zapamiętywania – wtedy trening umysłu będzie jeszcze bardziej efektywny.

Jesienny sorter h Potrzebne będą: wytłaczanka na jajka z zamknięciem, kolorowe markery, dary natury

Na pokrywce wytłaczanki kolorowym markerem narysujcie piktogramy symbolizujące dary przyrody: jedno miejsce na jajko – jeden piktogram (np. patyk, kasztan, szyszka, piórko, trawa, liść, kwiat, kamyk, pestka itd.). Wybierzcie się na spacer. Poszukajcie okazów, których piktogramy narysowaliście, i umieśćcie je w odpowiednich miejscach w sorterze. Gdy będziecie mieć już wszystkie przedmioty, potrząśnijcie pudełkiem, a następnie otwórzcie je i spróbujcie odtworzyć z pamięci położenie okazów, układające je ponownie we właściwych miejscach. h Wariant: Zamiast

piktogramów symbolizujących dary przyrody, umieśćcie na pokrywce wytłaczanki znaczniki kolorów – wtedy w sorterze znajdą się przedmioty o określonej barwie.

Jesienne symetrie h Potrzebne

będą: pary okazów przyrodniczych (np. pary takiej samej wielkości kasztanów, liście tego samego gatunku drzewa), dłuższy patyk, lusterko, ewentualnie nożyczki, flamastry, kartki papieru

Patyk jest waszą osią symetrii. Podzielcie okazy po równo – na dwa zbiory. Po jednej stronie patyka ułóżcie dowolną kompozycję (wykorzystajcie dostępne dary jesieni). Przyłóżcie lusterko do osi symetrii, aby zobaczyć odbicie kompozycji, a następnie ułóżcie symetrycznie drugą kompozycję, po przeciwnej stronie patyka. Na końcu przyłóżcie lusterko do osi symetrii i sprawdźcie, czy poprawnie wykonaliście zadanie. h Wariant: Przetnijcie

liść na połowę, wzdłuż osi symetrii. Wklejcie tak powstały fragment na kartkę. Dorysujcie flamastrami drugą część liścia. Aby w trakcie wykonywania tego zadania „zobaczyć cały liść” – możecie wspomóc się lusterkiem.

Jesienne kodowanie h Potrzebne będą: dary jesieni, „szachownica” 10 pól × 10 pól (jedna na parę, narysowana na du-

żych arkuszach papieru, górna pozioma linia podpisana kolejnymi literami alfabetu, pionowa lewa – cyframi od 1 do 10), opcjonalnie pionki Dzieci dobierają się w pary. Zadają sobie nawzajem zadania do wykonania, określając, gdzie mają umieścić odpowiednie dary jesieni (np. kasztan 1B, szyszka 2C i 4H itd.).

h Wariant: Najpierw dorosły – dziecku, a następnie dzieci mogą wskazywać sobie wzajemnie dro-

gę np. do kasztana, omijając szyszki. Przykładowo: Aby dojść do kasztana, musisz ustawić swój pionek na polu w lewym dolnym rogu. Które to pole? Brawo! Teraz przesuń się o trzy pola do góry, a następnie o dwa w prawo. Czy dotarłeś do celu?

34

Kasztanowa maszyna sumująca h Potrzebne

będą: pudełko po butach, dwie rolki po ręcznikach papierowych, kasztany, mocna taśma klejąca lub klej na gorąco, nożyczki, tacka

W zamkniętym pudełku po butach wykonajcie w pokrywie dwa otwory, w których umieścicie papierowe rolki. Gdy zajdzie potrzeba, przymocujcie je taśmą lub klejem na gorąco. Jeden z dłuższych boków pudełka natnijcie po przeciwstawnych krótszych bokach od góry do samego dołu i otwórzcie na zewnątrz. Teraz pozostaje wam sprawdzić, jak działa maszyna sumująca.

Wrzućcie np. trzy kasztany do jednej „rury”, a cztery do drugiej. Ile w sumie kasztanów jest w maszynie?

Matematyczna jabłonka h Potrzebne będą: brązowa taśma klejąca, 20 jabłek

Na dywanie, używając taśmy, stwórzcie duży schemat jabłoni, tak by miała przynajmniej pięć gałęzi głównych, od których będą odchodzić mniejsze gałązki. Połóżcie jabłka na gałązkach.

Teraz pobawcie się w rozwiązywanie zagadek matematycznych i zadawanie sobie pytań, np. Po której stronie drzewa jest więcej jabłek? Ile jabłek jest na środkowej gałązce? h Wskazówka: Takie

drzewo to doskonały wstęp do kodowania – dzieci mogą poruszać się po jego pniu i gałęziach zgodnie z podawanym słownym kodem. Może to wyglądać w następujący sposób: ułóżcie na końcach gałęzi jabłka. Wybrana osoba będzie „wspinać się” po jeden z owoców (nie wiedząc, po który), a druga będzie ją prowadzić. W tym celu może podawać komunikaty słowne określające kierunki, w jakich dziecko powinno się poruszać.

Drzewko i kolorowe liście (układanka) h Potrzebne będą: kontur drzewa (dla każdego dziecka), kolorowe drobne liście (po dwa zestawy

bardzo do siebie podobnych liści na parę)

Dzieci dobierają się w pary. Każdemu z nich wręcz kontur drzewa. Jedno dziecko układa kolorowe liście na gałęziach swojego drzewa, drugie odwzorowuje położenie liści. h Wariant: Możesz

również zaproponować dzieciom ułożenie swoich drzew według własnego pomysłu. Następnie dzieci w parze wspólnie próbują porównać oba drzewa, szukając różnic i podobieństw.

Jesienne warcaby h Potrzebne

będą: plansze do gry w warcaby (wydrukowane lub narysowane własnoręcznie), jednakowa liczba żołędzi i kasztanów (ewentualnie drobnych szyszek) dla każdego dziecka Zaproponuj dzieciom rozgrywki jesiennych warcabów – według powszechnie znanych zasad, ale z użyciem darów jesieni zamiast pionków.

h Wskazówka: Zamiast planszy do gry w warcaby można przygotować duże kartki i narysować na

nich plansze do gry w kółko i krzyżyk. Kółkami niech będą kasztany, a krzyżykami – żołędzie.

Jesienne ciągi/sekwencje h Potrzebne będą: dary jesieni

Przygotujcie z dziećmi różnorodne dary jesieni (np. liście, żołędzie, kasztany, szyszki, mogą to być również warzywa). Zacznij układać ciąg – niech dzieci go kontynuują. h Wariant: Możecie

też pobawić się w grupowanie – tworzenie zbiorów samych żołędzi/kasztanów/liści itp. bądź grupowanie np. według wielkości, koloru.

35

19. Scenariusze

Jesień w krainie zmysłów f Grupa wiekowa: 3-4-latki f Cele zajęć:

• poznanie nazw i roli zmysłów; • stymulacja zmysłów dziecka; • budowanie umiejętności współpracy w grupie rówieśniczej; • doskonalenie umiejętności samodzielnego realizowania zadań wyznaczonych przez nauczyciela; • stwarzanie możliwości aktywnego uczestniczenia w rozmowie. f Pomoce: opaski

oznaczone jednym z pięciu jesiennych liści, np. dąb, klon, brzoza, kasztanowiec, jarząb (dla dzieci) oraz jedna ze wszystkimi liśćmi (dla nauczyciela), miski, różnego rodzaju dary jesieni (liście, kasztany, żołędzie, szyszki, wrzosy), chusta (do przysłonięcia misek), dyniolina, jesienne warzywa pod różnymi postaciami, talerzyki, widelczyki, nożyki, słoje, tacki z suchym piaskiem, patyczki, nagranie utworu J. Straussa II „Tritsch-Tratsch Polka op. 214”, fotografie przedstawiające różne zmysły (dłonie, buzia i język, nos, oko, ucho)

f Przebieg zajęć:

Jesień – rozmowa wprowadzająca w temat Cała grupa siada wspólnie w kręgu. Nauczyciel pyta dzieci o nazwę aktualnej pory roku (jesień).

Następnie wskazuje na przygotowane stanowiska (opisane w kolejnej zabawie) i zachęca dzieci do zastanowienia się nad tym, w co będą się bawić w dniu dzisiejszym. Dzieci podejmują próby zgadywania, a nauczyciel może aktywnie podpowiadać i naprowadzać je na tematykę zająć. Po odgadnięciu zaprasza dzieci do zabawy. Wcielając się w rolę Pani lub Pana Jesieni zakłada sobie, a następnie dzieciom wcześniej przygotowane opaski – każde dziecko otrzymuje opaskę z jednym z pięciu jesiennych liści, a nauczyciel ma opaskę ze wszystkimi liśćmi.

Jesień w krainie zmysłów – zabawy sensoryczne na stanowiskach pracy Nauczyciel prezentuje dzieciom przygotowane wcześniej stanowiska pracy (opisane poniżej), wyjaśniając, jakie czynności będą wykonywać na poszczególnych z nich. Następnie dzieci szukają osób, które mają na opaskach taki sam liść, jak one. W ten sposób grupa zostaje podzielona na pięć drużyn. Każda drużyna podchodzi do jednej stacji i wykonuje zadania, które wcześniej zostały omówione. Po upływie określonego czasu nauczyciel sygnalizuje zmianę stacji. y Pierwsza stacja – zmysł dotyku (oznaczona zdjęciem dłoni) Dzieci siadają przy stoliku i z zamkniętymi oczami poznają dłońmi zawartości misek (w miskach znajdują się suche liście, kasztany, żołędzie, szyszki, wrzosy – dopóki dzieci nie przystąpią do zabawy, miski muszą być przysłonięta chustą). Starają się odgadnąć, co się w nich znajduje. Obok misek znajduje się dyniolina (przepis na jej wykonanie można znaleźć na s. 47).

Dzieci mogą odciskać w masie dary jesieni lub wykorzystać ten czas na zabawę dynioliną według własnego pomysłu.

54

y Druga stacja – zmysł smaku (oznaczona zdjęciem buzi i języka) Zespół ma za zadanie spróbować różnych jesiennych warzyw, które znajdują się na tym stanowisku, a które są w różnych postaciach (surowe, w postaci zupy-kremu, ugotowane na parze itp.). Dzieci smakują warzywa z zamkniętymi oczami (aby nie sugerować się ich wyglądem, a jedynie smakiem i zapachem) i próbują je nazwać, a w wypadku zupy – zastanowić się, z czego jest wykonana. Gdy drużyna nazwie smaki jesieni, przygotowuje warzywa dla kolejnej grupy: obiera i kroi surowe, nakłada porcje ugotowanych do czystych pojemniczków itp. y Trzecia stacja – zmysł węchu (oznaczona zdjęciem nosa) Dzieci otwierają wielkie słoje przygotowane przez nauczyciela. Znajdują się w nich dary jesieni (żołędzie, liście, kasztany, dynia, wrzosy itp.). Dzieci próbują opisać własnymi słowami, jak pachnie jesień. y Czwarta stacja – zmysł wzroku (oznaczona zdjęciem oka) Przedszkolaki mają za zadanie narysować Panią Jesień patykiem na piasku. Na przygotowanych tackach wypełnionych piaskiem dzieci rysują patyczkami postać, a następnie mogą ozdobić jej sylwetę kasztanami, szyszkami, liśćmi itp. y Piąta stacja – zmysł słuchu (oznaczona zdjęciem ucha) Dzieci próbują z dostępnych „instrumentów” (darów jesieni) wydobyć różnorakie dźwięki – stukają, potrząsają, pocierają itd. Następnie do utworu J. Straussa II „Tritsch-Tratsch Polka op. 214” tworzą koncert z wykorzystaniem darów jesieni.

Moje zmysły – rozmowa na zakończenie zajęć Na podstawie przeprowadzonych zabaw oraz ilustracji znajdujących się przy kolejnych stacjach dzieci wspólnie wymieniają nazwy poszczególnych zmysłów. Opowiadają o tym, które zabawy podobały im się najbardziej i dlaczego. Dzielą się wrażeniami i spostrzeżeniami na forum grupy. Na koniec następuje wspólne sprzątanie sali oraz stanowisk pracy.

Balonowa radość f Grupa wiekowa: dowolna – scenariusz z okazji Dnia Przedszkolaka f Cele zajęć:

• rozwijanie umiejętności społecznych; • stymulacja układu przedsionkowego i proprioceptywnego; • wdrażanie do czerpania i przeżywania radości ze wspólnej zabawy; • nabywanie umiejętności współpracy podczas zabawy w grupie; • rozwijanie motoryki małej i dużej. f Pomoce: ogromny

balon („balon gigant”) z napompowanymi malutkimi balonikami w środku, tekst rymowanki, szpilka, markery, packi na muchy, lina, chochle, chusta animacyjna, dowolny utwór instrumentalny o radosnym charakterze (z zasobów dydaktycznych przedszkola), sznurki o długości ok. 1 m każdy, nożyczki, woreczki strunowe w formacie co najmniej A5, przezroczysty żel (np. przestudzony krochmal), dowolna muzyka relaksacyjna (z zasobów dydaktycznych przedszkola), opcjonalnie słuchawki wyciszające dla dzieci bojących się głośnych dźwięków 55

Skorowidz tematyczny 1. Natura sensorycznym placem zabaw

Zupa deszczowa 9 Liściasta kąpiel 9 Przyrodniczy kolekcjoner 10 Chatka Leśnego Ludka 10 Kostki sensoryczne 10 Sensoryczny leśny poszukiwacz 10 Dendrolodzy na tropie 10 Spacer na bosaka 11 Budujemy szałas w lesie 11 Tworzymy jesienny zielnik 11 2. Konstrukcje

Jesienne mobile 12 Rodzina Patyczaków 12 Deszczowy tunel sensoryczny 12 Naturalne klocki 13 Jesienne ludziki/zwierzątka 13 Jesienna gawra 13 Korale 13 Jesienne drzewo z drutu i innych materiałów 13 3. W krainie emocji

Butelka ciszy 14 Dyniowe minki 14 Jesienne minki 14 Kryjówka na jesienne smuteczki 15 Dywanik emocji 15 Balonowe gniotki z jesiennych ziarenek 16 Jesienna sesja zdjęciowa 16 Album emocji 16 4. Gry

Bingo 17 Jabłonka 17 Jesienne memory dotykowe 18 Kasztanowe historyjki 18 Bierki XXL 18 Gra z darów jesieni i pustej bombonierki 19 Literkowo-kasztanowe tunele 19 5. Zabawy logopedyczne

Wylosuj kasztan z literką: wymyśl słowo 20 Ułóż imię z darów jesieni 20 72

Jesienne wyliczanki 20 Żołędziowy bilard 21 Ułóż słowo ukryte w darach jesieni 21 Dynie 22 Drzewo na wietrze 22 Wyrazy ukryte w liściach 22 Żołędzie ze słowami: wymyśl rym 22 Wirujące liście 23 Pogodowy wierszyk 23 6. Kreatywność – to jest to!

Teatr warzyw 24 Naturalna tkanina 24 Liściowy frotaż 24 Jesienne mandale 24 Dyniowy lampion 25 Jesienne skrzydła wróżki 25 Teatrzyk kukiełkowy na straganie 25 Liście odbite w farbie 26 Kukiełki z liści 26 7. Sensoryczne prace plastyczne

i techniczne Magiczny las 27 Grafomotoryczne liście 27 Zabawa zapachami 27 Marchewka z kawy i farby 27 Magiczne liście 28 Ramka z gałązek 28 Obrazek ze znalezisk leśnych 28 Brzozy 28 Sensoryczny kolaż z resztek materiałów 28 Jesień w słoiku 29 Naturalny obrazek na plastrze drewna 29 Zachowaj jesień na dłużej 29 Marbling kasztanowy 29

8. Kuchenna sensoryka

Zupa jesienna 30 Jesienne chipsy 30 Chleb dyniowy 30 Ciasto w słoiku 31 Herbatka na jesienne wieczory 31

9. Sprawne dłonie

Dyniowe przybijanki 32 Warzywna przeplatanka 32 Szyszka strojnisia 32 Tunele z filcu 32 Słoneczniki 33 Łowisko 33 Głodna wiewiórka 33 Piaskownica z domowym sprzętem 33 10. Trening umysłu

Jesienny sorter 34 Jesienne symetrie 34 Jesienne kodowanie 34 Kasztanowa maszyna sumująca 35 Matematyczna jabłonka 35 Drzewko i kolorowe liście (układanka) 35 Jesienne warcaby 35 Jesienne ciągi/sekwencje 35 Kasztanki 36 Liczydło z jarzębiny 36 Układanka lewopółkulowa z użyciem darów jesieni 36 11. Zrób to sam

Jesienny woreczek zapachowy 37 Jesienna podkładka 37 Kulodrom z rolek po papierze 37 Jesienny pędzel 38 Miska z liści 38 Liściaste konfetti 38 Kasztanowe klik-klaki 38 Kasztanołapki z butelki 38 12. Polisensoryczna przygoda

Leśna przygoda 39 Kap, kap, pada deszczyk 39 Owocolandia 40 Jesienny tor przeszkód 40 Targ warzywny 41 13. Stolik świetlny – zabawy światłem,

kolorem i fakturami Rentgen liści 42 Las 42 Hydrożelowa mozaika 42 Kolory jesieni 43 Jesienna rewia mody 43

14. Miniświaty i sensoryczne pudełka

Jesienny las 44 W ogródku babci 44 Dyniowe pole 45 Jesienna zupa 45 Kuku, kuku, kukurydza 45 15. Masy sensoryczne i slime

Bulgoczące błotko 46 Przepis na jadalne farby 46 Mannolina 46 Jesienna domowa plastelina 46 Sensoryczny ryż w kolorach jesieni 46 Dyniolina 47 Chmurkowa ciastolina 47 Jesienny slime 47 Puszysty kukurydziany slime 47 16. Muzyczne rozwijanki

Przedszkolne instrumenty 48 Odgłosy Pani Jesieni 48 Zaklinacz deszczu 48 Jesienne dzwonki 48 Instrumenty z warzyw 49 Pary dźwięków 49 Jak brzmi jesień? 49 Jesienna muzyka 49 17. Duża motoryka

Zamiatanie 50 Jesienne podrzucanki 50 Babie lato 50 Gra z użyciem plandeki i kasztanów 50 Jesienna szaruga 51 Liściaste wzory 51 Kasztany na huśtawce 51 Taniec z wachlarzem z liści 51 18. Eksperymenty

Kolory liści 52 Rampa 52 Jabłko-wulkan 52 Tańcząca kukurydza 53 Projektor 53 Owocowe „cienie” 53 Jesienne wagi z patyczków laryngologicznych 53

73

Skorowidz alfabetyczny Album emocji 16 Babie lato 50 Balonowe gniotki z jesiennych ziarenek 16 Bierki XXL 18 Bingo 17 Brzozy 28 Budujemy szałas w lesie 11 Bulgoczące błotko 46 Butelka ciszy 14 Chatka Leśnego Ludka 10 Chleb dyniowy 30 Chmurkowa ciastolina 47 Ciasto w słoiku 31 Dendrolodzy na tropie 10 Deszczowy tunel sensoryczny 12 Drzewko i kolorowe liście (układanka) 35 Drzewo na wietrze 22 Dynie 22 Dyniolina 47 Dyniowe minki 14 Dyniowe pole 45 Dyniowe przybijanki 32 Dyniowy lampion 25 Dywanik emocji 15 Głodna wiewiórka 33 Gra z darów jesieni i pustej bombonierki 19 Gra z użyciem plandeki i kasztanów 50 Grafomotoryczne liście 27 Herbatka na jesienne wieczory 31 Hydrożelowa mozaika 42 Instrumenty z warzyw 49 Jabłko-wulkan 52 Jabłonka 17 Jak brzmi jesień? 49 Jesienna domowa plastelina 46 Jesienna gawra 13 Jesienna muzyka 49 Jesienna podkładka 37 Jesienna rewia mody 43 Jesienna sesja zdjęciowa 16 74

Jesienna szaruga 51 Jesienna zupa 45 Jesienne chipsy 30 Jesienne ciągi/sekwencje 35 Jesienne drzewo z drutu i innych materiałów 13 Jesienne dzwonki 48 Jesienne kodowanie 34 Jesienne ludziki/zwierzątka 13 Jesienne mandale 24 Jesienne memory dotykowe 18 Jesienne minki 14 Jesienne mobile 12 Jesienne podrzucanki 50 Jesienne skrzydła wróżki 25 Jesienne symetrie 34 Jesienne wagi z patyczków laryngologicznych 53 Jesienne warcaby 35 Jesienne wyliczanki 20 Jesienny las 44 Jesienny pędzel 38 Jesienny slime 47 Jesienny sorter 34 Jesienny tor przeszkód 40 Jesienny woreczek zapachowy 37 Jesień w słoiku 29 Kap, kap, pada deszczyk 39 Kasztanki 36 Kasztanołapki z butelki 38 Kasztanowa maszyna sumująca 35 Kasztanowe historyjki 18 Kasztanowe klik-klaki 38 Kasztany na huśtawce 51 Kolory jesieni 43 Kolory liści 52 Korale 13 Kostki sensoryczne 10 Kryjówka na jesienne smuteczki 15 Kukiełki z liści 26

Kuku, kuku, kukurydza 45 Kulodrom z rolek po papierze 37 Las 42 Leśna przygoda 39 Liczydło z jarzębiny 36 Liściasta kąpiel 9 Liściaste konfetti 38 Liściaste wzory 51 Liście odbite w farbie 26 Liściowy frotaż 24 Literkowo-kasztanowe tunele 19 Łowisko 33 Magiczne liście 28 Magiczny las 27 Mannolina 46 Marbling kasztanowy 29 Marchewka z kawy i farby 27 Matematyczna jabłonka 35 Miska z liści 38 Naturalna tkanina 24 Naturalne klocki 13 Naturalny obrazek na plastrze drewna 29 Obrazek ze znalezisk leśnych 28 Odgłosy Pani Jesieni 48 Owocolandia 40 Owocowe „cienie” 53 Pary dźwięków 49 Piaskownica z domowym sprzętem 33 Pogodowy wierszyk 23 Projektor 53 Przedszkolne instrumenty 48 Przepis na jadalne farby 46 Przyrodniczy kolekcjoner 10 Puszysty kukurydziany slime 47 Ramka z gałązek 28 Rampa 52 Rentgen liści 42 Rodzina Patyczaków 12 Sensoryczny kolaż z resztek materiałów 28 Sensoryczny leśny poszukiwacz 10 Sensoryczny ryż w kolorach jesieni 46 Słoneczniki 33 Spacer na bosaka 11 Szyszka strojnisia 32 Taniec z wachlarzem z liści 51

Tańcząca kukurydza 53 Targ warzywny 41 Teatr warzyw 24 Teatrzyk kukiełkowy na straganie 25 Tunele z filcu 32 Tworzymy jesienny zielnik 11 Układanka lewopółkulowa z użyciem darów jesieni 36 Ułóż imię z darów jesieni 20 Ułóż słowo ukryte w darach jesieni 21 W ogródku babci 44 Warzywna przeplatanka 32 Wirujące liście 23 Wylosuj kasztan z literką: wymyśl słowo 20 Wyrazy ukryte w liściach 22 Zabawa zapachami 27 Zachowaj jesień na dłużej 29 Zaklinacz deszczu 48 Zamiatanie 50 Zupa deszczowa 9 Zupa jesienna 30 Żołędzie ze słowami: wymyśl rym 22 Żołędziowy bilard 21

75