Dzialania antydyskryminacyjne w spolecznosci szkolnej i lokalnej by Joanna Waszkowska

PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK MOBILIZACJI LOKALNEJ SPOŁECZNOŚCI NA RZECZ ZWALCZANIA PROBLEMU DYSKRYMINACJIII

STOP DYSKRYMINACJI Przykłady dobrych praktyk mobilizacji lokalnej społeczności na rzecz zwalczania problemu dyskryminacji

Wydawca: Stowarzyszenie Amnesty International Ul. Piękna 66a/2 00-672 Warszawa tel/faks: (22) 827 60 00 e-mail:amnesty@amnesty.org.pl www.amnesty.org.pl Autorka i redakcja: Marzanna Pogorzelska Opracowanie graficzne i skład: Karolina Kot Bum Studio Nakład: 1000 egzemplarzy Warszawa 2016 ISBN: 83-922757-9-9 Druk: Chroma Drukarnia Tel: +48 68 477 21 00 drukarnia@chroma.pl, www.chroma.pl, www.chromadruk.pl zdjęcie na okładce przód: „Wszyscy jesteśmy tacy sami”, Gimnazjum nr 3 im. Polskich Noblistów w Oławie, maj 2015 r. zdjęcie na okładce tył: „Łańcuch rąk przeciw dyskryminacji“, Liceum Ogólnokształcącym im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Nowej Soli, luty 2016 r.

Egzemplarz bezpłatny

Projekt Razem mamy siłę: STOP DYSKRYMINACJI! realizowany jest w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG

Spis Treści Od Autorki.................................................................................................................................................................... 4 Brzeg Dolny: Do równości z filmem marsz!....................................................................................................................... 6 Cieszkowy: Lokalne środowisko, a w nim grupy zapomniane…………….............................................................................. 10 Czermin: Drzewo antydyskryminacji z kwiatami praw człowieka ……………........................................................................ 14 Częstochowa: Mocna grupa inspiracji……………………................................................................................................... 18 Dębno: Jak smakuje inność, czyli szkolna akcja – prowokacja………………........................................................................ 24 Drezdenko: Dobry język między pokoleniami.................................................................................................................... 26 Głogów: Nasze kontury wypełniamy sobą......................................................................................................................... 30 Katowice: Zrozumieć innych - miganie przeciw dyskryminacji............................................................................................ 34 Niećkowo: Na antydyskryminację nigdy nie jest za wcześnie.............................................................................................. 36 Oława: Ankieta, konkurs, wystawa, czyli wstęp do happeningu, który wieńczy dzieło!............................................................ 40 Ostrowiec Świętokrzyski: Kodeks godności....................................................................................................................... 44 Paczków: Energią muzyki, tańca i słowa zburzmy mur dyskryminacji................................................................................... 48 Piątkowisko: Różnorodnie o różnorodności – wiele działań, wielka moc................................................................................ 52 Poznań: Przestrzeń też może przemawiać przeciw dyskryminacji......................................................................................... 58 Sosnowiec: Pióro przeciw nienawiści................................................................................................................................ 64 Wrocław: Dobry dotyk, czyli oswajanie z innością.............................................................................................................. 66 Wrocław: O stereotypach niestereotypowo, czyli szkolne vlogi............................................................................................. 70 A może by tak zorganizować…. Czyli garść innych pomysłów na działania............................................................................

Od Autorki

Projekt Amnesty International „Razem mamy siłę: Stop dyskryminacji” to dziesiątki zaangażowanych szkół, ogromna grupa młodzieży, nauczycieli i nauczycielek oraz setki pomysłów i działań, których niewielki tylko wycinek prezentuje niniejsza publikacja – opis dobrych praktyk w zakresie edukacji antydyskryminacyjnej. Jakkolwiek jej cele są wszędzie podobne, to rozmaitość form, grupy wiekowe, do których trafia i miejsca, w których się odbywa są tak różnorodne, że nie sposób opisać tego rodzaju edukacji w wyczerpujący sposób. Tym bardziej, że antydyskryminacyjny projekt to dzieło zawsze niedokończone, wymagające ciągłej refleksji, dostosowywania do pojawiających się potrzeb i zagrożeń, rekonstruowania naszych metod pracy tak, aby nawiązywały do aktualnej sytuacji. Realizacja filmów i vlogów, organizacja Żywej Biblioteki, happeningów, koncertów, spektakli, akcji plakatowych i marszy, opracowywanie ankiet i konkursów, poszukiwanie przeszłości własnej miejscowości, modyfikacja szkolnej przestrzeni i tworzenie oryginalnych instalacji to tylko niektóre z form działania szkolnych grup tu opisane. To, co je łączy to wspólny punkt wyjścia – nabywanie wiedzy i umiejętności podczas warsztatów antydyskryminacyjnych, w których uniwersalnym materiałem okazał się amnestyjny podręcznik projektowy „Razem mamy siłę: STOP DYSKRYMIANCJI! Materiał do pracy z grupą”. Oprócz zaznajamiania z antydyskryminacyjnym ABC, warsztaty integrowały grupę, uczyły młodych ludzi empatii, stwarzały możliwość przyjrzenia się własnym emocjom, stereotypom i uprzedzeniom, przygotowywały też młodych ludzi na różny odbiór ich przyszłych działań. Niektóre z projektowych przedsięwzięć przeprowadzane były w murach szkoły, część grup wychodziła ze swoim przesłaniem na zewnątrz, starając się o widoczność na ulicach swoich miejscowości lub organizując dzialania w innych placówkach.

Wśród działań zespołów projektowych były akcje głośne i spektakularne, były i takie, które trafiały do odbiorców i odbiorczyń w sposób bardziej kameralny, za pomocą prowokacyjnej, zmuszającej do refleksji treści lub z użyciem artystycznych środków wyrazu. Niektóre projekty skupiały się na konkretnej przesłance dyskryminacji, ale były również takie, w których kładziono nacisk na różne przyczyny dyskryminujących zachowań, także te często w szkolnej rzeczywistości pomijane (np. płeć, orientacja psychoseksualna czy status społeczno-ekonomiczny). Instytucje, w których były realizowane projekty to dowód na to, że dla edukacji antydyskryminacyjnej nie ma granic. Od przedszkola, poprzez wszystkie typy szkół, aż do placówek dla osób uczących się się i pracujących oraz Uniwersytetu Trzeciego Wieku – wszędzie tam treści antydyskryminacyjne w różny sposób się pojawiały. Nie tylko wiek nie stanowił ograniczenia – projekty realizowane w środowisku młodzieży z różnymi stopniami upośledzenia intelektualnego, niesłyszącej czy niedostosowanej społecznie są tego wyraźnym dowodem. Okazuje się też, że w przypadku projektowej aktywności nie istnieje podział na środowiska miejskie i wiejskie – z obydwu bowiem pochodzą ciekawe i inspirujące pomysły. W niniejszej publikacji, oprócz opisu dobrych praktyk, znajdziecie także wskazówki dotyczące tego, jak przygotować się na ewentualne wyzwania i jak, jeśli się pojawią, konstruktywnie stawiać im czoła. Mamy nadzieję, że publikacja będzie dla was inspiracją i dowodem na to, że działania antydyskryminacyjne możemy prowadzić wszędzie i na różne sposoby, bo, jak powiedziała jedna z opiekunek projektu „w edukacji antydyskryminacyjnej porażka nie istnieje” – sam fakt zajmowania się tą tematyką otwiera nam drogę do uczynienia naszego kawałka świata choć trochę lepszym i sprawiedliwszym.

DO RÓWNOŚCI Z FILMEM MARSZ! 6

Szkoła: Zespół Szkół Zawodowych w Brzegu Dolnym, woj. dolnośląskie Główne działania: film i marsz

Przygotowanie Gry i zabawy integracyjne, warsztaty dotyczące praw człowieka, dyskryminacji, stereotypów i stygmatyzacji realizowane według modułów podręcznika projektowego stanowiły początek działań grupy. Spotkania odbywały się raz w tygodniu, każde trwało ok. 1,5 godziny, a na jednym z nich, kiedy analizowano konkretne przypadki łamania praw człowieka, stworzono listę z możliwymi przesłankami dyskryminacji, a następnie wybrano tematy szczegółowe. W trakcie warsztatów okazało się, że młodzież nie jest pewna znaczenia pojęcia „gender”, co było jasnym sygnałem, że termin może być równie nieznany szerszej społeczności szkolnej. Rozpoczęto zatem pracę od przygotowania i przeprowadzenia ankiety na ten temat, a jej wyniki utwierdziły grupę w przekonaniu, że gender może być dobrym tematem na film edukacyjny. Prace nad jego realizacją rozpoczęły się od stworzenia serii zdjęć, które wykorzystano w filmie (p. poniżej), następnie przemyślano jego główne sceny. Młodzież sama „obsadzała” się w rolach, wybierające te, w których czuła się komfortowo. Drugim działaniem, które zaplanowano miał być marsz uczniów i uczennic szkoły pod nazwą „Stop dyskryminacji”, do którego przygotowano kolorowe plansze z napisami „Otwórz się na innych”, „Gromadź wiedzę, nie oceniaj”, „Każdy inny, wszyscy równi”, „Razem silni wobec dyskryminacji”, „Równość Tolerancja” (z odbitymi kolorowymi dłońmi), „Chcemy akceptacji”. W ramach przy-

gotowań do marszu nauczycielka WOS-u i historii przeprowadziła we wszystkich klasach pogadanki, w których wyjaśniła, dlaczego warto wziąć udział w tym przedsięwzięciu.

Opis działania Film dotyczący gender został pokazany wszystkim uczniom szkoły, wysłany do lokalnych mediów i umieszczony na serwisie youtube*. W filmie, z żywiołową muzyką w tle, widzimy najpierw kolejne plansze z wyjaśnieniami czym jest gender, a następnie scenki odgrywane i sfilmowane przez młodzież. Na tle napisu „Jak jest” oglądamy „tradycyjną” rodzinę z matką wykonującą wszystkie domowe czynności i ojcem, który równie „tradycyjnie” pozwala się obsługiwać, aby potem przejść do części „Jak być powinno?”, w której para dzieli między siebie obowiązki. Elementem materiału filmowego są zdjęcia, na których dziewczęta i chłopcy bawią się w niestereotypowy sposób (dziewczyna bawi się autem, chłopak – lalką), uprawiają sport (świetne zdjęcia tańczących w balecie chłopców, grających w piłkę dziewcząt), wykonują zawody (mężczyzna jest wychowawcą przedszkolnym, kobieta – mechanikiem samochodowym). Ostatnią częścią filmu jest nagranie z marszu ulicami miasta. Zmieniająca się zależnie od fragmentu filmu muzyka, jego tempo i przekaz to niewątpliwie atuty tego materiału. Marsz „Stop dyskryminacji” zgromadził całą szkolną społeczność, odbył się 17 kwietnia 2015 roku, a jego trasa prowadziła *(https://www.youtube.com/watch?v=5wLfDGz2iq8)

przez tereny w pobliżu szkoły. Relację z wydarzenia zamieściły lokalne media: „Kurier Gmin”, „Panorama Brzegu Dolnego” i telewizja, a relację filmową można obejrzeć na youtube. Dodatkowym działaniem była organizacja kilka tygodni po marszu Dnia Tolerancji i Praw Człowieka, w czasie którego uuczniowie i uczennice stworzyli plakaty dotyczące tej problematyki i umieścili je w widocznych miejscach w szkole.

Mocne strony Realizacja projektu zintegrowała grupę, która zajmując się tematem postrzeganym przez wiele osób za kontrowersyjny pozwoliła zaistnieć mu w przestrzeni szkolnej i publicznej bez przekłamań i stereotypów, zgodnie z jego znaczeniem. Takie „oswojenie” tematyki gender, podkreślenie jej równościowego i antydyskryminacyjnego potencjału było bardzo potrzebną przeciwwagą do przekazów medialnych docierających do opinii publicznej. Na uwagę zasługuje liczba zaangażowanych w projekcie osób – było ich ponad 20.

Wyzwania/wskazówki Organizując działanie, które podejmuje trudną i dla wielu niezrozumiałą tematykę, a ponadto angażuje całą społeczność szkoły warto w pierwszej kolejności przekonać do naszych działań kadrę pedagogiczną – planowo, ale bez pośpiechu

i przekonywania na siłę, należy tłumaczyć celowość działań, ich rozwijający dla młodzieży i inspirujący dla całej szkoły charakter. Można też pomyśleć o rozwiązaniu podjętym w opisywanej szkole, czyli rozmowach z młodzieżą przed wydarzeniem (w tym przypadku – marszem), tak aby była nie tylko biernymi uczestnikami/uczestniczkami czyjegoś działania.

Marsz uczniów i uczennic szkoły “STOP DYSKRYMINACJI”, Brzeg Dolny, 2015.

Lalki są dla wszystkich – zdjęcie wykorzystane w filmie Marsz „Stop dyskryminacji”

LOKALNE ŚRODOWISKO, A W NIM GRUPY ZAPOMNIANE 10

Szkoła: Gimnazjum im. Armii Krajowej w Cieszkowach, woj. świętokrzyskie Główne działania: badanie przeszłości własnej miejscowości, warsztaty antydyskryminacyjne i prezentacja

Przygotowanie Pierwsze działania grupy polegały głównie na zdobywaniu wiedzy dotyczącej dyskryminacji, równości i tolerancji, tak aby samodzielnie przeprowadzać warsztaty dla rówieśników. Równoległe przygotowania obejmowały pracę badawczą. Młodzież zbierała materiały o dawnym PGR-rze w Budziszowicach, korzystając zarówno z książek, wiedzy lokalnych historyków oraz informacji udzielonych im w wywiadzie przez mieszkankę miejscowości. Wszystko po to, aby zdobywając wiedzę o lokalnej przeszłości lepiej zrozumieć obecne postrzeganie osób z byłych PGR-ów. Ponadto, młodzież dyskutując o różnych grupach dyskryminowanych, zwróciła szczególną uwagę na sytuację kobiet oraz osób z niepełnosprawnością.

Opis działania Po zdobyciu niezbędnej wiedzy, członkowie i członkinie grupy zaczęli szkolić młodzież swojego gimnazjum w zakresie edukacji równościowej i antydyskryminacyjnej. Warsztaty, organizowane w ramach w ramach WOS-u miały nietypową formę, opisaną m.in. przez lokalną prasę, a odbyły się we wszystkich klasach gimnazjum. Podczas zajęć dyskutowano o różnym pojmowaniu słowa „wolność”, odgrywano także scenkę pokazującą manifestację w obronie praw człowieka. Zwieńczeniem warsztatów była prezentacja dla społeczności szkolnej:pokazano na niej plakaty opracowane podczas zajęć, a młodzież

przedstawiła wystąpienie dotyczące kwestii postrzegania osób z dawnych PGR-ów i dyskryminacji kobiet. W prezentacji osoby z grupy projektowej mówiły zarówno o skrajnych przypadkach dyskryminacji kobiet na świecie, jak i podawały przykłady lokalne tego samego zjawiska. Z kolei przedstawiając dzisiejszą sytuację dawnych PGR-ów, odnoszono się do ich skomplikowanej przeszłości. Dodatkowym działaniem projektowym, dotyczącym osób z niepełnosprawnością, było wystosowanie petycji do dyrektora gimnazjum o modernizację podjazdu dla wózków inwalidzkich obok szkoły.

Mocne strony Dużym atutem projektu było zajęcie się grupami często pomijanymi w działaniach antydyskryminacyjnych, które były i są obecne w najbliższej okolicy. Takie umocowanie projektu w środowisku lokalnym niezwykle sprzyja zaangażowaniu młodzieży, która ma tym samym sposobność odniesienia się do rzeczywistości, którą zna i na którą może mieć wpływ. Ten wpływ młodzież wykorzystała również podejmując bardzo konkretne działanie – zwracając się z petycją w sprawie udogodnień dla osób z niepełnosprawnością. W przygotowaniu prezentacji warto zwrócić uwagę na połączenie w niej kwestii globalnych i lokalnych, historii i teraźniejszości – z pewnością takie podejście uczy młodzież, że dyskryminacja to nie tylko egzotyczny problem dziejący się gdzieś daleko, ale obecny także w ich środowisku. Pokazywanie historycznych uwarun-

kowań nierówności pozwala zrozumieć jej systemowe przyczyny, ucząc krytycznej refleksji i mądrego działania.

Wyzwania/wskazówki W projektach takich jak opisany powyżej, a zatem dotykających społeczności z której wywodzi się młodzież, konieczne są spora wrażliwość i wyczucie, na ile można sięgać w głąb lokalnych spraw. Odkrywane historie i problemy dotyczyć mogą uczniów, uczennic i ich rodzin, zatem najbliższego środowiska, w którym te osoby będą funkcjonować także po realizacji projektu. Jak zauważa opiekun projektu, w tego typu przedsięwzięciach łatwo można nieświadomie kogoś skrzywdzić, deprecjonować czyjeś wartości, stygmatyzować przeszłość, dlatego konieczne jest zachowanie równowagi pomiędzy badawczą dociekliwością a prawem do prywatności osób uczestniczących w projekcie. Następne strony: Wystawa plakatów powarsztatowych, Cieszkowy, 2015. Warsztaty “Adam i Agata”, Cieszkowy, 2015.

DRZEWO ANTYDYSKRYMINACJI Z KWIATAMI PRAW CZŁOWIEKA 14

Szkoła: Gimnazjum w Czerminie, woj. podkarpackie Główne działania: warsztaty, wykonanie „drzewa antydyskryminacji”

Przygotowanie „Osoby dyskryminowane czują się poniżone i samotne. Czy ktoś chciałby się tak kiedykolwiek czuć?!”, „Najpierw pomyślmy… a potem róbmy, aby NIKT nie był przez Nas obrażony, poniżony, albo samotny!” – to pytanie i hasło dobrze oddają istotę warsztatów przygotowujących do działań w czermińskim gimnazjum. Podczas ich realizacji, zarówno w pierwszej, jak i drugiej edycji konkursu, ważnym tematem było kształtowanie postaw empatii w stosunku do tych, którzy są traktowani jako „inni” czy „obcy”. W tym kontekście, niezwykłym elementem była akcja pisania listów do chorych dzieci, zapoczątkowana przez uczennicę szkoły. Jej doświadczenia choroby, opowiedziane na spotkaniu grupy projektowej, skłoniły młodzież do napisania osobistych listów do dzieci przebywających w Centrum Zdrowia Dziecka. Efektem prac warsztatowych był pomysł wykonania „drzewa antydyskryminacji”, oraz szereg innych działań: przygotowanie, w oparciu o amnestyjne materiały autorskich scenariuszy warsztatów antydyskryminacyjnych do realizacji w klasach szkoły podstawowej i gimnazjum, wykonanie plakatów na temat dyskryminacji w różnych obszarach oraz zredagowanie ulotek dla rodziców, zwracających uwagę na dyskryminację ze względu na płeć i niepełnosprawność. W ramach praktycznych przygotowań ekipa projektowa pozyskała sponsora, dzięki któremu możliwe było wydrukowanie

kilkuset ulotek, zaopatrzono się także w elementy konstrukcji potrzebne do wykonania „drzewa antydyskryminacji”: kartonowe rurki, bibułę, sztuczne gałązki, doniczkę i gres.

Opis działania Przygotowane przez grupę projektową warsztaty odbyły się zarówno w szkole podstawowej (klasa 4-ta i 6-ta), jak i w czterech klasach 1-szych gimnazjum. Młodzież z zakupionych przez siebie materiałów wykonała „drzewo antydyskryminacyjne”, na którym zostały zawieszone „kwiaty” z prawami człowieka. Instalację ustawiono w szkolnym korytarzu, w miejscu ogólnodostępnym, przy niej umieszczono amnestyjną gazetkę. Podczas wywiadówki rozdano rodzicom 250 ulotek antydyskryminacyjnych. Napisane listy, w których młodzież opowiadała o sobie swoich zainteresowaniach, ciekawych i śmiesznych historiach ze swojego życia, zostały dostarczone do chorych dzieci i spotkały się z niezwykle pozytywnym przyjęciem, co zostało docenione także przez rodziców dzieci i grupę wolontariatu współpracującą ze szpitalem („Nasze Dzieci”).

Mocne strony Aktywność uczniów i uczennic i emocjonalny stosunek do projektu to jego istotne cechy. Niemniej istotne było zwrócenie w nim uwagi na ten aspekt działań antydyskryminacyjnych, który jest związany z kształtowaniem postawy empatii – listy

pisane do chorych dzieci otworzyły młodzieży oczy na kwestie nierównego traktowania w różnych obszarach życia. Zaletą projektu była współpraca z rodzicami, poprzez realne informowanie ich o działaniach – Projekt edukował zatem samych rodziców, a przy okazji zyskano ich przychylność dla tego typu działań w szkole.

Wyzwania/wskazówki Opiekunka projektu podkreśla kluczową rolę, jaką było w realizacji wszystkich działań konsultowanie ich z młodzieżą, uwalnianie ich własnej pomysłowości i inicjatywy, bez narzucania czegokolwiek. W ten sposób młodzież czuła, że projekt jest w całości ich, dzięki czemu ich zainteresowanie i energia przeszły oczekiwania dorosłych.

Następne strony: Drzewo antydyskryminacji, Czermin, 2016. Jeden z przygotowanych plakatów, Czermin, 2016.

MOCNA GRUPA INSPIRACJI 18

Szkoła: Gimnazjum nr 6 w Zespole Gimnazjów im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Częstochowie Główne działanie: przygotowanie grupy eksperckiej

Przygotowanie Przygotowanie kompetentnej grupy eksperckiej, która miała przeprowadzać główne działania projektu i inspirować innych, polegało nie tylko na dostarczeniu jej członkiniom wiedzy, ale także umożliwienie „doświadczenia” innych kultur, poprzez kontakt z ich przedstawicielami/lkami i odwiedzenie miejsc z nimi związanych. Oprócz warsztatów na temat stereotypów, uprzedzeń, dyskryminacji i praw człowieka, młodzież uczestniczyła w webinarium, które uczyło krytycznego odbioru przekazów medialnych (“To straszne słowo ‘uchodźcy’, czyli o manipulacji w mediach”) i kilku spotkaniach wielokulturowych. Jedno z nich łączyło się z wycieczką na kirkut, podczas której przewodnik opowiadał młodzieży o historii i kulturze Żydów, których obecność w Częstochowie jest w dużej mierze zapomniana. Specyfikę innej kultury przybliżyła zaproszona do szkoły indolożka, a o spotkaniu z muzułmanką (rozmowa na Skype) jedna z uczestniczek napisała, że było najbardziej wyczekiwane, ponieważ „Przez cały ten szum w internecie czułyśmy się ‘skołowane’, nie wiedziałyśmy, w co wierzyć. Podczas rozmowy mogłyśmy zapytać o wszystko”. Taka właśnie możliwość „zapytania o wszystko”, także o kwestie trudne (kryzys uchodźczy, terroryzm, sytuacja kobiet w islamie, zachowania dyskryminujące wyznawców islamu) dała możliwość konfrontacji obiegowych opinii ze zdaniem osoby najlepiej zorientowanej w temacie. Ponadto, grupa projektowa pogłębiła swoją

wiedzę o migracji, mniejszościach narodowych i etnicznych, uchodźcach i imigrantach uczestnicząc w organizowanym przez Centrum Edukacji Obywatelskiej Wirtualnym Festiwalu Międzykulturowym.

Opis działania Grupa projektowa, wyposażona w wiedzę i doświadczenie kontaktu z innymi kulturami przeprowadziła kilka działań, w których z jednej strony bardzo przydały się nabyte informacje, z drugiej - dla samych osób z grupy uczestnictwo w przygotowywanych przez siebie wydarzeniach było bardziej świadome i dojrzałe. Jednym z przedsięwzięć było zaopiekowanie się Pomnikiem Ofiar Częstochowskiego Getta, w tym akcja sadzenia żółtych krokusów dla upamiętnienia ofiar Holokaustu (we współpracy z Irlandzkim Towarzystwem Edukacji o Holokauście i Muzeum Galicja), której wymiar symboliczny podkreśla to, że dzielnica, w której mieszka większość młodzieży szkoły to teren dawnego getta. Innego typu działaniem była skonstruowana w serwisie SurveyMonkey i przeprowadzona w szkole ankieta, która pokazała skalę nieuświadomionej nietolerancji. Jej wyniki wskazują, że choć większość osób pytanych uważało się za osoby tolerancyjne, pytania bardziej szczegółowe odkryły uprzedzenia w stosunku do osób innej narodowości, religii, orientacji seksualnej, a nawet do osób z niepełnosprawnością intelektualną. Przeprowadzenie interaktywnego quizu na urzą-

dzeniach mobilnych (pytania dotyczyły np. mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce, emigracji, strategii akulturacji, zwyczajów charakterystycznych dla różnych kultur, stereotypów, uprzedzeń, dyskryminacji) było kolejnym działaniem edukującym szkolną społeczność. Końcowym etapem projektu było przeprowadzenie w szkole prowokacyjnej akcji plakatowej. Tak o wydarzeniu pisze jego opiekunka: „Na szkolnym korytarzu pojawiły się plansze prezentujące stereotypowe opinie o różnych grupach społecznych, np. o treści: ‘Blondynki są głupie?’ lub ‘Arabowie to terroryści?’. Na ogromnych plakatach pojawiły się sylwetki ludzkie, a przy nich polecenie: ‘Znajdź Żydówkę, bezdomnego, muzułmankę, geja’. Plakaty wzbudziły konsternację i można było - z ulgą - obserwować niezgodę malującą się na twarzach wielu czytających i słuchać komentarzy zaprzeczających tym stereotypowym twierdzeniom. Na drugiej przerwie prowokacja została wyjaśniona - przy każdej planszy pojawiło się hasło ‘stereotyp’, a na planszach z sylwetkami napis ‘Wszyscy jesteśmy tacy sami’ i plakaty Amnesty International ‘Razem przeciw rasizmowi’, ‘Razem przeciw homofobii’, ‘Razem przeciw mowie nienawiści’. Pojawiły się też plakaty wyjaśniające terminy ‘stereotyp’ i ‘dyskryminacja’, a także dodatkowe informacje i linki do filmów ukryte pod kodami QR”.

Mocne strony

Wyzwania/wskazówki

Jedną z największych wartości projektu było stworzenie mocnej grupy eksperckiej, która jest w stanie inspirować, inicjować i przeprowadzać akcje antydyskryminacyjne, ponieważ sama nabyła wiedzę, umiejętności i doświadczenia, które sprawiają, że poszczególne osoby z grupy są bardzo silnie osadzone w temacie, a ich tolerancyjne nastawienie jest mocno uwewnętrznione. Stało się tak dzięki temu, że miały okazję uczestniczyć w różnorodnych, zarówno w treści jak i formie działaniach, a co najważniejsze poczuć: czy to klimat starego kirkutu, czy zderzenie stereotypowych poglądów w rozmowie z muzułmanką czy wreszcie siłę nadziei zamkniętą w zalążkach kwiatów.

Środowisko, w którym znajduje się szkoła jest specyficzne ze względu na powszechne w nim problemy związane z niskim statusem społecznym i ekonomicznym, poziomem wykształcenia, a co za tym idzie, wykluczeniem i społecznym niedostosowaniem. To także środowisko, gdzie z dużą mocą ujawniają się skrajne postawy: nacjonalizm, ksenofobia czy szeroko pojęta nietolerancja. Takie środowisko, raczej typowe niż wyjątkowe w polskich realiach, wymaga przemyślanych działań i grupa projektowa doskonale zdawała sobie z tego sprawę. Właśnie dlatego zdecydowano, że formą działania nie będzie akcja zakładająca bezpośredni kontakt z odbiorcami i odbiorczyniami i możliwą konfrontację (happening, marsz), ale działanie w postaci ankiety, interaktywnego quizu czy akcji plakatowej, które wywołały zamierzony skutek bez narażania grupy projektowej na konflikt.

Akcja plakatowa, w której stopniowo okazywało się, że plakaty niosą inną treść niż na początku myślano, wyzwoliła u odbiorców/czyń bunt, dezorientację, poczucie niesprawiedliwości. I właśnie to, co osoby oglądające plakaty poczuły „w międzyczasie” – pomiędzy pierwszym ich ujrzeniem, a ponownym, kiedy okazało się, że napisane zdanie było niczym innym jak stereotypem, jest najcenniejsze. W owym „międzyczasie” młodzież bowiem spontanicznie odkryła w sobie niezgodę na proste, bezrefleksyjne i krzywdzące szufladkowanie ludzi.

Następne strony: Przed akcją sadzenia żółtych krokusów, Częstochowa, 2016. Plakaty w szkole, Częstochowa, 2016.

Przed akcją sadzenia żółtych krokusów Plakaty w szkole

JAK SMAKUJE INNOŚĆ, CZYLI SZKOLNA AKCJA PROWOKACJA Szkoła: Gimnazjum Publiczne im. Arkadego Fiedlera w Dębnie, woj. zachodniopomorskie Główne działanie: eksperyment w przestrzeni szkolnej

Przygotowanie Pomysł na akcję zrodził się z chęci przyjrzenia się reakcjom osób z najbliższego otoczenia na eksponowaną inność oraz zmierzenia się z własnymi ograniczeniami wynikającymi z bycia w mniejszości lub posiadania niepożądanej cechy. W trakcie przygotowań dyskutowano w grupie projektowej o tym, jakie określenia są dla poszczególnych osób krzywdzące, co boli, czego się wstydzą, jakie niepochlebne komentarze są kierowane w ich kierunku. Następnie młodzież zaproponowała, aby wybrane określenia znalazły się na koszulkach, które zostaną założone podczas szkolnej akcji.

Opis działania W ciągu pierwszego, przygotowawczego dnia, osoby, które zdecydowały się na założenie koszulek poruszały się po szkole razem, zwartą grupą. Następnego dnia osoby chętne miały już same chodzić w założonym stroju, ale przydzielono im obserwatorów - „Aniołów stróży”. Były to osoby, które dyskretnie towarzysząc, zwracały uwagę na zachowania, słowa, gesty innych osób i notowały je. Rezultaty akcji były dla grupy dość zaskakujące. Wbrew przewidywaniom, działanie nie wywołało negatywnych reakcji, krytyki czy prób ośmieszania osób w koszulkach. Jego największy wpływ był odczuwany przez osoby, które założyły koszulki, bowiem okazał się dla nich samych lekcją akceptacji

własnej osoby. Jedna z uczennic po akcji napisała: “Cieszę się, że mogłam uczestniczyć w takiej akcji. Pokazuje ona, że powinniśmy akceptować siebie takimi, jakimi jesteśmy oraz tolerować wszystkie swoje wady. Czasami to nie było łatwe i wymagało odwagi z naszej strony, ale wydaje mi się, że wła-

będzie dla kogokolwiek w grupie doświadczeniem zbyt obciążającym.

śnie o to chodzi w tym całym wydarzeniu”.

Mocne strony Akcja, w wymiarze indywidualnym, wpłynęła wzmacniająco na poszczególne osoby w grupie. Okazanie publiczne swoich, często skrywanych cech nie było łatwe, ale tym większa okazała się satysfakcja po zakończeniu działania. Jak się wydaje, osoby, które potrafiły zmierzyć się z własnym poczuciem inności będą lepiej przygotowane do zrozumienia sytuacji grup mniejszościowych oraz do mądrego i empatycznego wspierania ich.

Wyzwania/wskazówki Działanie wymaga długiego procesu przygotowania młodzieży od strony psychologicznej, szczególnie w zakresie asertywności, kształtowania poczucia własnej wartości czy sposobów reagowania na trudne sytuacje. Należy upewnić się, że osoby, które chcą wziąć udział w akcji robią to dobrowolnie i są przygotowane na różne reakcje otoczenia. Przepracowanie przed samym działaniem takich hipotetycznych reakcji wydaje się kluczowe, podobnie jak uzyskanie pewności, że działanie nie

DOBRY JĘZYK MIĘDZY POKOLENIAMI 26

Szkoła: Zespół Szkół im. Henryka Sienkiewicza w Drezdenku, woj. lubuskie Główne działanie: spotkania na temat mowy nienawiści w różnych grupach wiekowych

Przygotowanie Skupienie się na języku, który może obrażać, dyskryminować i ranić, wyznaczyło ramy przygotowań do działania, które miało polegać na pogadankach, warsztatach i spotkaniach w różnych środowiskach i w różnych grupach wiekowych. Podczas zajęć przygotowawczych rozmawiano zatem o destrukcyjnej sile języka, słowach powszechnie używanych jako wyzwiska i ich znaczeniu, które młodzież wyszukiwała we wszelkich dostępnych słownikach. Uczniowie i uczennice prowadzili także na własną rękę monitoring obelżywego języka na portalach społecznościowych, dowiadywali się, jakie mogą być konsekwencje prawne mowy nienawiści, pomówień czy szeroko pojętego prześladowania. Elementem zajęć było także ćwiczenie „Krok naprzód”, które choć nie jest bezpośrednio związane z mową nienawiści, umożliwiło osobom uczestniczącym doświadczenie bycia w czyjejś, odmiennej od swojej sytuacji, co bardzo pomogło w późniejszej pracy z osobami dorosłymi.

Opis działania Działania w projekcie przebiegały zarówno w szkole, jak i w środowisku lokalnym. W szkole zorganizowano pogadanki i warsztaty na temat mowy nienawiści, które prowadzone przez grupę projektową objęły wszystkie klasy szkoły podstawowej i gimnazjalnej. Z kolei współpraca z Radą Sołecką we wsi Zagórze i lokalnym Uniwersytetem Trzeciego Wieku dała

młodzieży możliwość poprowadzenia zajęć dla osób starszych. Spotkanie, na początku w formie wykładu, a potem swobodnej rozmowy, otworzyło obie grupy na właściwe dla nich postrzeganie problemu języka: osoby starsze opisywały swój dyskomfort i poczucie zagubienia w języku współczesnej młodzieży, której spotkanie uświadomiło jak niektóre przekazy, uznawane przez nią za neutralne i nieszkodliwe, odbierane są przez starsze pokolenie.

Wyzwania/wskazówki Sukces projektu w dużej mierze zasadzał się na odwoływaniu się do doświadczeń młodzieży i poleganiu na informacjach przez nią znalezionych. Takie samodzielne dochodzenie do wiedzy (np. dotyczącej internetowego hejtu), lepiej niż choćby najciekawszy wykład, uwrażliwiło i nauczyło osoby uczestniczące w projekcie wrażliwości na skutki używanego w publicznej przestrzeni języka.

Mocne strony Projekt placówki w Drezdenku nie tylko wyszedł poza mury szkoły, ale także dotarł do osób reprezentujących starsze pokolenie, mieszkających na wsi. To cenne z dwóch powodów: po pierwsze, temat zaistniał w środowisku gdzie nieczęsto się pojawia, a po drugie, to młodzież występowała w roli eksperckiej, co niewątpliwie służy poczuciu sprawstwa i zwiększa motywację do działań. Opiekunka grupy, opisując mocne strony przedsięwzięcia przytacza historię o stłuczonej szklance, która raz rozbita, nawet jeśli ją przeprosimy, nie poskłada się w całość. Młodzież w trakcie projektu uświadamia sobie zatem moc słowa i dojrzewa do odpowiedzialności za to, co wypowiadane. Prowadzenie warsztatów było dla młodzieży doświadczeniem bardzo rozwijającym - z każdym spotkaniem grupa coraz lepiej radziła sobie z prowadzeniem rozmowy, oswajała i „wrastała” w temat, nauczyła siebie i innych jak reagować na przemoc słowną.

Zajęcia w środowisku lokalnym, Drezdenko, 2015. Młodzież dla młodzieży w szkole – warsztaty o mowie nienawiści, Drezdenko, 2015.

NASZE KONTURY WYPEŁNIAMY SOBĄ Szkoła: Zespół Placówek Szkolno-Wychowawczych w Głogowie, woj. dolnośląskie Główne działania: warsztaty i happening

Przygotowanie Placówka, w której realizowany był projekt jest specyficzna na tle opisywanych w niniejszej publikacji, bowiem zajmuje się dziećmi i młodzieżą z różnymi stopniami upośledzenia intelektualnego. Podopieczni ośrodka uczęszczają do szkoły podstawowej, gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej, część z nich mieszka w internacie. Projekt w pierwszej kolejności polegał na zaangażowaniu spośród osób uczących się w placówce wolontariuszy, którzy pomagali w organizacji zajęć warsztatowych. Tytuł projektu: „Taki mały – taki duży, taki chudy – taki gruby – chciałby godnie żyć” wskazuje, że skupiono się, nie bez powodu, na wyglądzie jako powszechnej przesłance dyskryminacji. Z jednej strony jest to problem, który dotyka bezpośrednio uczniów i uczennice placówki w codziennym funkcjonowaniu, bowiem to właśnie ich wygląd często wywołuje negatywne reakcje otoczenia. Z drugiej strony, przy ograniczonych możliwościach intelektualnych osób w grupie, to właśnie wygląd był tą przesłanką, której działanie było możliwe do zrozumienia i przepracowywania. Przeprowadzenie warsztatów wymagało znalezienia odpowiednich materiałów, dobieranych z uwzględnieniem możliwości intelektualnych uczniów i uczennic. Jednym z nich były gotowe do kolorowania postacie, wyraźnie różniące się wyglądem. W trakcie kolorowania młodzież dostrzegała różnice w sylwetkach, zaczynała się z nimi identyfikować i porównywać, prowadzące kierowały

uwagę rysujących na możliwe zalety tych postaci. Inne działania przygotowawcze obejmowały wyszukiwanie utworów muzycznych związanych tematycznie z nazwą projektu oraz zaprojektowanie jego logo.

Opis działania Zwieńczeniem pracy warsztatowej był happening, którego tło tworzyła ekspozycja prac wykonanych podczas zajęć. Podczas happeningu młodzież z grupy projektowej wybrała spośród siebie osoby różne pod względem wyglądu (szczupłą, wysoką, pulchną, niską), które następnie położyły się na dużych arkuszach papieru. Zadaniem reszty grupy było obrysowanie ich sylwetek, następnie wypełnienie konturów wielokolorowymi farbami. Powstałe w ten sposób dzieła były wyraźnym, wizualnym dowodem bogactwa „kolorów” (cech charakteru, zdolności, umiejętności) każdego z osobna i różnorodności w obrębie grupy. Wykonane plansze zdobiły przez długi czas po happeningu szkolną przestrzeń, przypominając o przeprowadzonym działaniu.

Mocne strony Głogowski projekt to jeden z tych, który udowadnia, że dla działań antydyskryminacyjnych nie ma rzeczy niemożliwych. Jedynym warunkiem jest zaangażowanie i zapał osób dorosłych, który zawsze udzieli się wychowankom, bez względu na

ich wiek czy sprawność. W samym ośrodku, jednym z efektów projektu była zmiana nastawienia wobec osób „nieformatywnych” i zminimalizowanie zjawiska prześladowania osób słabszych i różniących się wyglądem poprzez samo podjęcie tematu i konsekwentne, wielomiesięczne zajmowanie się nim.

Wyzwania/wskazówki To, co jest istotne bez względu na to, z jaką grupą pracujemy, czyli dobrze przemyślana część wstępna projektu, w przypadku opisywanej młodzieży miało znaczenie szczególne. Warsztaty przygotowały bowiem wychowanków mentalnie i emocjonalnie do wydarzenia. Gdyby nie było tego etapu, udział w samym happeningu łączyłby się dla nich z dezorientacją i zaskoczeniem, wywołałby wycofanie się i blokadę, a samo przesłanie projektu nie miałoby szansy wybrzmieć. Jednocześnie, trudność w rozumieniu pojęć abstrakcyjnych młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie i brak myślenia przyczynowo-skutkowego stanowią dalsze wyzwanie dla osób opiekujących się grupą. Zdają sobie oni sprawę, że problematyka projektu, skupiona na uwrażliwianiu na inność otaczających osób i podnoszenie poczucia własnej wartości wychowanków i wychowanek musi być cały czas, w różnej formie powtarzana i utrwalana.

Happening – obrysowywanie konturów i wypełnianie ich kolorami, Głogów, 2016.

ZROZUMIEĆ INNYCH - MIGANIE PRZECIW DYSKRYMINACJI 34

Szkoła: Zespół Szkół nr 1 im. Gen. Jerzego Ziętka w Katowicach, woj. śląskie Główne działania: warsztaty języka migowego, zajęcia w świetlicy środowiskowej

Przygotowanie Szkolna grupa Amnesty International z katowickiego gimnazjum działa w szkole, gdzie znajdują się oddziały dla młodzieży niesłyszącej i niedosłyszącej. Taki skład uczniów i uczennic zainspirował młodzież i nauczycielki, które ukończyły kurs języka migowego, do nauki tego języka skierowanej do młodzieży słyszącej. Ponadto, w ramach projektu, grupa realizowała działania razem ze szkolnym klubem wolontariatu i świetlicą środowiskową. Taki pomysł na współpracę, który narodził się z chęci wyjścia z akcjami grupy AI poza szkołę i połączenie sił z wolontariatem posiadającym doświadczenia działań pozaszkolnych, okazał się bardzo udaną inicjatywą.

Opis działania Warsztaty języka migowego, mimo że odbywały się po południu, cieszyły się dużym zainteresowaniem młodzieży. Na zajęciach uczniowie i uczennice poznawali podstawy porozumiewania się w tym języku, a to sprawiało, że lepiej poznawali i rozumieli świat osób niesłyszących i słabosłyszących. W rezultacie, relacje pomiędzy obydwiema grupami szkolnej młodzieży stały się bliższe i oparte na lepszym zrozumieniu wzajemnych potrzeb. Co ciekawe, warsztaty stały inspiracją się dla prowadzących nauczycielek, które rozpoczęły projekt antydyskryminacyjny w grupie młodzieży z dysfunkcją słuchu. Taka grupa wymaga innych środków przekazu, m.in. odwoły-

wania się do przykładów bliskich jej specyficznym doświadczeniom, zwłaszcza w przypadku wyjaśniania podstawowych, ale abstrakcyjnych pojęć (dyskryminacja, tolerancja, nierówności). Dzięki współpracy z klubem wolontariatu, młodzież z grupy AI wspomagała lokalną świetlicę środowiskową pomagając dzieciom w codziennych zajęciach. To działanie dało młodzieży możliwość bardzo osobistego zaangażowania w pomoc grupie specyficznej z innego jeszcze powodu, mianowicie dzieciom z rodzin zmagających się z problemami wychowawczymi, biedą, społeczną stygmatyzacją. Ważnym elementem projektu były także szkolenia przeprowadzone przez z ekspertów, m.in. prawnika („Prawa człowieka od strony prawa”, „Stop dyskryminacji i mowie nienawiści”) oraz zorganizowane pod koniec realizacji projektu warsztaty teatralne poświęcone tematyce dyskryminacji. To ostatnie działanie, przygotowane przez szkolnego polonistę dało możliwość bardzo osobistego przepracowania zagadnień, którymi grupa zajmowała się w ciągu projektu. Ćwiczenia podczas warsztatów pozwalały uwolnić i nazwać emocje towarzyszące zarówno doświadczanej dyskryminacji, jak i podyskutować o tym, co oznacza w wymiarze osobistym przeciwdziałanie jej.

Mocne strony Niezwykłe w opisywanym projekcie jest zwrócenie uwagi na kwestie integracji różnych sprawnościowo grup młodzieży, ale przede wszystkim zaangażowanie uczniów i uczennic z niepełnosprawnością w warsztaty dotyczące praw człowieka. Równie istotne jak uwrażliwienie młodzieży na potrzeby osób niesłyszących i niedosłyszących, było zaangażowanie jej w prace z dziećmi o specyficznych potrzebach uczęszczających do świetlicy środowiskowej. Co niemniej cenne, do wszystkich działań zaczęły zgłaszać się także osoby spoza grupy Amnesty International, deklarując chęć pracy w następnym roku szkolnym, w tym także osoby tworzące szkolną kadrę pedagogiczną (psycholożka, pedagożka, nauczyciele biorący udział w kursie języka migowego, polonista).

Wyzwania/Wskazówki Jeden z elementów opisanej powyżej praktyki, tj. zajęcia języka migowego oraz warsztaty dla młodzieży z dysfunkcją słuchu wydają się szczególnym wyzwaniem. Ale, jak twierdzi opiekunka grupy, choć sukces w działaniach antydyskryminacyjnych z młodzieżą z niepełnosprawnościami oznacza dłuższą i trudniejszą drogę, właśnie dlatego warto ją obrać, a zajmując się edukacją antydyskryminacyjną „coś takiego jak porażka nie istnieje”.

NA ANTYDYSKRYMINACJĘ NIGDY NIE JEST ZA WCZEŚNIE 36

Szkoła: Zespół Szkół w Niećkowie, woj. podlaskie Główne działanie: warsztaty dla dzieci ze szkoły podstawowej

Przygotowanie Po warsztatach, na których grupa projektowa sama zdobywała wiedzę, w toku burzliwych dyskusji zastanawiano się, jakie działania byłyby najbardziej potrzebne w lokalnym środowisku. Zdecydowano, że będą to warsztaty pod hasłem “Tolerancji się uczymy, dyskryminacji STOP mówimy”, a grupa przeprowadzi je wśród dzieci szkoły podstawowej w pobliskim Szczuczynie. Przygotowano zatem ulotki informacyjne dla uczniów i uczennic szkoły podstawowej, opracowano scenariusz zajęć uwzględniający wiek dzieci oraz rozdzielono zadania pomiędzy osoby z grupy projektowej. Postanowiono, że warsztaty przeprowadzone zostaną dwa razy, przez dwie różne grupy osób, dla różnych klas. W każdej grupie, która miała prowadzić zajęcia z jedną klasą wyłoniono dwie osoby prowadzące warsztat oraz cztery osoby, które miały pełnić funkcję animatorów i animatorek , wspomagających pracę poszczególnych podzespołów na które będzie podzielona klasa. W trakcie dyskusji młodzież zastanawiała się, w jaki sposób zorganizować zajęcia, aby naprowadzić dzieci na kwestie dyskryminacji i praw człowieka. Ostatecznie, osoby z grupy projektowej opracowały dla dzieci scenki do odegrania, nawiązujące do ich roli ucznia, uczennicy, dziecka, osoby zamieszkującej lokalne środowisko (scenki dotyczyły np. łamania praw dziecka w różnych sytuacjach, w tym w szkole, ale też np. dyskryminacji ze względu na płeć). W ramach przygotowań do działania opiekunka grupy

rozmawiała z nauczycielami i nauczycielkami ze szkoły podstawowej, aby poznać specyficzne problemy tego środowiska. Wiedza dotycząca tego, na co najczęściej skarżą się dzieci, kiedy czują się poszkodowane i z jakich powodów są wyśmiewane bardzo przydała się przy opracowywaniu scenek, które

z udziału w warsztatach, zapraszały nas z kolejnymi projektami. (…) Po niektórych dzieciakach było widać, że przełamały się i mówiły o dyskryminacji na własnych przykładach. Zyskaliśmy ich zaufanie, nie byliśmy nauczycielami tylko ich starszymi kolegami, którym mogli się zwierzyć”.

okazały się bardzo bliskie realnym przeżyciom dzieci.

Częścią działania było rozdanie wszystkim uczniom i uczennicom szkoły opracowanych wcześniej przez grupę ulotek o prawach dziecka, człowieka i dyskryminacji. Relacje z realizacji projektu znalazły się w lokalnych mediach.

Opis działania Warsztaty zostały przeprowadzone dla klas piątych, każdy z nich trwał 2 godziny lekcyjne. Podczas zajęć uczennice z grupy projektowej najpierw przeprowadziły ćwiczenia wprowadzające, podczas których dzieci tworzyły własne identyfikatory z przymiotnikiem je opisującym, nie zabrakło także ćwiczeń energetyzujących (np.„Sforsuj krąg”), a nawiązujących do kwestii dyskryminacji. Następnie, podczas odgrywania poszczególnych scenek uczniowie i uczennice z dużym zaangażowaniem identyfikowali się ze swoimi postaciami, choć niektóre zadania nie były łatwe, zwłaszcza gdy wymagały wejścia w role osób gorzej traktowanych. Podczas dyskusji, która służyła omówieniu odegranych ról, dzieci były równie aktywne, odważnie zabierały głos, podsuwały propozycje konstruktywnych sposobów działania wykazując niezwykłe wyczucie zarówno w kwestii obrony swoich praw jak i wrażliwości na przejawy ich łamania. Jak piszą organizatorki warsztatów w relacji z wydarzenia: „Dzieci z podstawówki były bardzo zadowolone

Mocne strony Wybór szkoły podstawowej jako miejsca organizacji warsztatu może wydawać się sporym wyzwaniem, ale jak się okazało dla obydwu stron było to ważne doświadczenie. Dzieci ze szkoły podstawowej z pewnością czuły mniejszy dystans do nastoletnich „nauczycielek” niż do swoich prawdziwych, a zatem temat antydyskryminacji zaistniał w klasie szkolnej w sposób przyjazny i rzeczywiście równościowy! Dla samych prowadzących przeprowadzone warsztaty były cennym i pozytywnym doświadczeniem sprawdzenia się w roli osoby prowadzącej zajęcia, a więc odpowiedzialnej i kompetentnej zarówno w zakresie praw człowieka jak i umiejętności pracy z grupą.

Wyzwania/wskazówki

Organizacja zajęć dla najmłodszych odbiorców i odbiorczyń wymaga dostosowania ćwiczeń do tej grupy wiekowej, a więc przestawienia się na specyficzny sposób myślenia i odczuwania. Jak się wydaje, oparcie warsztatów o scenki do odegrania okazało się tu bardzo dobrym rozwiązaniem. Bardzo pomocne w przeprowadzeniu opisywanego działania było wcześniejsze uczestnictwo osób prowadzących w warsztatach antydyskryminacyjnych i przepracowanie na sobie części ćwiczeń, które realizowały z dziećmi. Jak podkreśla opiekunka, kluczowe było także to, że w każdej grupie były dwie osoby prowadzące, a scenariusz uwzględniał także ćwiczenia dodatkowe, które mogły być wykorzystane w przypadku nadmiaru czasu lub niemożliwości zrealizowania tych zaplanowanych.

Warsztaty dla dzieci ze szkoły podstawowej, Niećkowo, 2015.

ANKIETA, KONKURS, WYSTAWA, CZYLI WSTĘP DO HAPPENINGU, KTÓRY WIEŃCZY DZIEŁO! Szkoła: Gimnazjum nr 3 w Oławie im. Polskich Noblistów, woj. dolnośląskie Główne działanie: happening

Przygotowanie Przygotowania do happeningu, w formie zajęć dotyczących praw człowieka, stereotypów, uprzedzeń i dyskryminacji obejmowały nie tylko grupę projektową, ale szerszą społeczność szkolną – w sumie około 120 osób. Ponadto, w ramach przygotowań grupa postanowiła odnieść się nie do abstrakcyjnej dyskryminacji dotykającej kogoś gdzieś daleko, ale przeprowadziła ankietę na ten temat wśród uczniów i uczennic własnej szkoły (przykładowe pytania w ankiecie: „Czy byłeś/aś kiedykolwiek dyskryminowany/a?, „Jeśli tak, z jakiego powodu?”, „Za co inni są w naszej szkole dyskryminowani?”, „Jak można zapobiegać dyskryminacji w szkole?”). Wyniki stanowiły treść jednej z ulotek przygotowanej na przyszły happening, posłużyły także do planowania szkolnych działań antydyskryminacyjnych. Innym działaniem przygotowawczym był konkurs na pracę plastyczną, wiersz, opowiadanie, piosenkę lub hasło propagujące równość wśród uczniów, angażujący całą szkołę (ok. 460 osób), w tym wychowawców klas, którzy przeprowadzali lekcje na temat dyskryminacji i przygotowali prace konkursowe. Najlepsze prace zostały nagrodzone i zdobiły szkolną przestrzeń, a w czasie happeningu zostały wykorzystane konkursowe wiersze i piosenka. Tło całego przedsięwzięcia stanowiła organizowana w szkole regularnie wystawa złożona z materiałów Amnesty International, projektu Szkoła Tolerancji Centrum Edukacji Obywatelskiej i innych źródeł, w tym portali

internetowych zajmujących się edukacją równościową. Przed samym happeningiem przygotowano też wszelkie potrzebne rekwizyty i pomoce: sprzęt nagłaśniający, kopie ulotek zawierających wyniki ankiety oraz informacje o pomocy w przypadku dyskryminacji, odpowiednio „opisane” postaci wycięte z kartonu i reprezentujące różne grupy społeczne, hasła do skandowania, równościowe wiersze i piosenki.

Opis działania Wyposażeni w wiedzę i materiały, w dniu happeningu grupa organizatorów opuściła mury szkoły, aby przeprowadzić na terenie do niej przylegającym działanie, które zatytułowano „Wszyscy jesteśmy tacy sami”. Podczas happeningu młodzież przedstawiała sytuację grup dyskryminowanych, skandowała równościowe i antydyskryminacyjne hasła, zaprezentowano konkursowe wiersze i piosenki (przykładowe hasła i wiersze: „Chudzi czy grubi, czarni i biali, wszyscy jesteśmy doskonali. Rudzi i łysi, młodzi czy starzy, niech nikt poróżnić się nas nie waży”, „Każdy inny – wszyscy równi”, „To samo słońce, na tym samym niebie, świeci dla mnie i dla Ciebie”, „Jeden świat, wiele twarzy”, „Nie dyskryminuj ludzi, bo to nienawiść budzi”). Jednocześnie, część osób z grupy rozdawała przygotowane ulotki i przedstawiała przykładowe, symbolizowane przez wycięte z kartonu „manekiny”, sylwetki osób dyskryminowanych ze względu na wiek, wygląd, orientację seksualną,

niepełnosprawność, status majątkowy, czy szeroko pojętą „inność”. Oprócz samej prezentacji cechy danej osoby, przedstawiano jej pragnienia, możliwości, sugestie, dotyczące naszego postępowania (np. „Nie jestem bogaty. Ale… mam takie same marzenia jak ty, chcę byś zrozumiał, że nie mam wpływu na status materialny mojej rodziny, chcę się czuć dobrze w szkole, na podwórku”, „Nie jestem heteroseksualny… Ale taki się urodziłem, chcę być akceptowany, nie mam wpływu na moją orientację seksualną…”, „Nie jestem szczupły i wysportowany… Ale nie chcę być oceniany, mogę być dobrym kolegą, niczym nie różnię się od twoich znajomych, wolę być wspierany niż obrażany, mogę być chory i nie mam wpływu na to jak wyglądam, daj sobie szansę poznania fajnego człowieka”, „Nie jestem inny. Dlatego… Traktuj mnie tak, jak sam chciałbyś być traktowany, staraj się zrozumieć, ciało to tylko opakowanie, bądź przyjazny, wspieraj w trudnych chwilach”). Wymierne efekty projektu to setki osób należące do szkolnej społeczności biorące udział w pracach poprzedzających happening i około 300 osób będących widzami. Informacje o wydarzeniu były rozpowszechniane na stronie internetowej szkoły i w lokalnych mediach: „Wiadomościach Oławskich” i na portalu gminy Oława.

Mocne strony

Projekt był przykładem działania, w którym na równi z efektem końcowym ważny jest proces tworzenia, w tym przypadku składający się na opracowanie i rozpowszechnienie ankiety, przeprowadzenie konkursu i organizację wystawy. Różnorodność działań sprawiła, że były one atrakcyjne dla młodzieży, pozwalały angażować osoby o różnych możliwościach i wykorzystywać ich umiejętności. Inną mocną stroną było zagospodarowanie licznych przesłanek dyskryminacji, także tych czasami w szkolnej rzeczywistości pomijanych (orientacja psychoseksualna, status majątkowy). Dzięki różnorodnym działaniom młodzież aktywnie uczyła się współpracy, a wiele osób mogło sprawdzić się w wymagającym odwagi działaniu w przestrzeni publicznej. Jak mówi opiekunka projektu: „Za sukces uważam uświadomienie młodzieży, że wszyscy jesteśmy tacy sami, bez względu na sposób, w jaki postrzegamy świat… młodzież wzięła sprawę w swoje ręce, wykazała zaangażowanie, twórczo podeszła do problemu i sama zaproponowała, zaplanowała i wdrożyła działania. Nie miała obaw by stanąć przed swoimi kolegami i mówić o problemie, który jest ich codziennością”.

z koniecznością publicznego występu, wpłynęły na rezygnację osób, które obawiały się reakcji rówieśników i nie czuły się dostatecznie pewne siebie. W tej sytuacji kluczowe okazały się warsztaty przeprowadzane w klasach, które pozwoliły treściom antydyskryminacyjnym zaistnieć wśród szerokiej społeczności uczniowskiej i przyciągnęły do projektu osoby, które były zainteresowane i „czuły” ten temat. Niemniej istotne dla powodzenia przedsięwzięcia było poinformowanie Rady Rodziców o planowanych działaniach i uzyskanie z jej strony formalnej zgody. W organizacji samego happeningu, tuż przed jego realizacją, czyli w dniu kiedy ma się odbyć, warto pamiętać, aby w atrakcyjny, przyciągający uwagę sposób przypomnieć o wydarzeniu. W ten sposób zwiększamy szansę, że pojawi się na nim jak najwięcej osób. Pamiętajmy też o złośliwości rzeczy martwych – nagłośnienie i inny potrzebny sprzęt warto sprawdzić podczas próby generalnej w dniu wydarzenia.

Wyzwania/wskazówki Jednym z wyzwań w organizacji happeningu był dobór grupy, które chciałaby zająć się całym przedsięwzięciem. Okazało się, że zarówno temat, jak i forma działania, łącząca się

Happening: „Wszyscy jesteśmy tacy sami”, Oława, 2015.

KODEKS GODNOŚCI

Szkoła: Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim, woj. świętokrzyskie Główne działanie: opracowanie Kodeksu Godności

Przygotowanie Przygotowanie do opracowania kodeksu obejmowały przeprowadzenie wśród uczniów i uczennic oraz kadry szkoły ankiety dotyczącej bezpieczeństwa i przejawów dyskryminacji. Ankieta ujawniła najbardziej dotkliwe problemy w tym zakresie i uświadomiła wszystkim, że nie wszyscy czują się akceptowani w szkolnej społeczności. Elementem przygotowań były także Dni Pozytywnych Przekazów. We wszystkich klasach przeprowadzono wtedy lekcje wychowawcze według opracowanego przez zespół projektowy scenariusza, który zawierał między innymi polecenie opracowania „Historii z pozytywnym zakończeniem”. Inne ćwiczenia, skupione na budowaniu pozytywnej samooceny uczniów i uczennic uwrażliwiały młodzież na potrzeby innych i skłaniały do refleksji nad samym sobą (przygotowane pytania do przemyślenia: „Co Ci się w Tobie najbardziej podoba?, Co Ci się w Tobie nie podoba (lub najmniej podoba?, Co najbardziej lubisz u innych ludzi?, Czego najbardziej nie lubisz u innych ludzi?, Co czujesz wobec siebie?”). Takie ćwiczenia, w których uwaga młodzieży była kierowana w stronę ich własnych odczuć i doświadczeń sprawiły, że młodzi ludzie włączyli sferę prywatną do rozważań o godności i zaczęli traktować tę ostatnią w kategoriach bardzo osobistych. Odbicie takiego nastawienia widać wyraźnie w stworzonym Kodeksie Godności.

Opis działania Poszczególne punkty kodeksu powstawały w wyniku dyskusji i negocjacji zespołu projektowego, który włączył w opracowywany dokument nie tylko prawa do bycia sobą w różnych aspektach, ale także swego rodzaju zalecenia i wskazówki godnego postępowania. Kodeks Godności został zaprezentowany podczas szkolnej uroczystości, następnie umieszczono go w widocznym miejscu na korytarzu szkoły. Jego przykładowe punkty to: „Masz prawo być sobą”, „Traktuj innych tak, jak Ty chcesz być traktowany/a”, „Biedny - nie znaczy gorszy”, „Różne narody, ale ludzie tacy sami”, „Nie zmieniaj się pod presją innych”, „Jeżeli coś Cię trapi, nie wstydź się prosić o pomoc”, „Akceptuj innych, jeżeli chcesz być akceptowany/a”, „Twoja seksualność jest Twoją sprawą”, „Każdy pisze własną historię”, „Nie patrz na innych, patrz na siebie”. Oprócz opracowania samego kodeksu, zorganizowano konkurs pt. „Stop presji! Każdy inny” oraz happening dla młodzieży szkoły i społeczności lokalnej.

Mocne strony: Spisanie Kodeksu Godności było ważne z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, takie działanie ma praktyczne zastosowanie – może wyznaczać standardy i sposób postępowania społeczności szkolnej. Nie mniej ważny jest wymiar symboliczny przedsięwzięcia. Poprzez oficjalne zapisanie w formie kodeksu pojęcie godności zostało dowartościowane, a jej przestrzeganie, jako że ujęte w kodeksie, kojarzy się z prawnym usankcjonowaniem i ma szansę zaistnieć jako zobowiązanie. Ważne jest ujęcie w kodeksie różnych cech, które mogą być powodem naruszenia czyjejś godności (narodowość, status ekonomicznym, wygląd, seksualność), ale też bardzo mocne zwrócenie uwagi na wartość, jaką jest wierność sobie.

Wyzwania/wskazówki Jak pokazuje przykład opisywanej praktyki, przy podejmowaniu tego typu działań warto przeprowadzić zajęcia wprowadzające, w trakcie których młodzi ludzie będą mieli okazję do przyjrzenia się sobie i swoim potrzebom. Przygotowując Kodeks Godności można rozważyć wcześniejszą debatę o tym, czym jest godność, jak ją rozumiemy i co jej zagraża.

Następna strona: Praca nad opracowaniem Kodeksu Godności, Ostrowiec Świętokrzyski, 2015.

ENERGIĄ MUZYKI, TAŃCA I SŁOWA ZBURZMY MUR DYSKRYMINACJI 48

Szkoła: Niepubliczne Gimnazjum Stowarzyszeniowe w Paczkowie, woj. opolskie Główne działanie: koncert – happening

Przygotowanie Przygotowania do realizacji głównego działania rozpoczęły się kilka miesięcy przed planowanym wydarzeniem, od warsztatów w których brała udział zarówno młodzież Niepublicznego Gimnazjum Stowarzyszeniowego jak i Stowarzyszeniowego Liceum Ogólnokształcącego (obydwie szkoły należą do Szkół Stowarzyszeniowych). Podczas zajęć grupa uczniów i uczennic, realizując moduły projektu poznawała lepiej siebie i swoje otoczenie jako pole działań na rzecz praw człowieka. Ponadto, grupa Amnesty International odwiedziła komisariat, gdzie mogła od strony funkcjonariuszy policji zobaczyć jaki mają oni wpływ na ochronę praw człowieka. Jednocześnie ruszyły przygotowania do głównego wydarzenia – koncertu połączonego z happeningiem. W ramach działań pracowano nad jego zawartością (dobór i kolejność utworów, przygotowanie scenografii z murem wykonanym z kartonów w roli głównej), opracowano i wysłano zaproszenia dla władz miasta, szkół z Paczkowa i pobliskich miejscowości, przygotowano podziękowania dla gości wydarzenia (goździki, wizytówki, serduszka).

Opis działania Koncert – happening odbył się w Ośrodku Kultury i Rekreacji w Paczkowie. Podczas wydarzenia młodzież, przy akompaniamencie szkolnego zespołu, wykonywała utwory nawiązujące tematyką do dyskryminacji i nietolerancji (m.in. „Dziwny jest

Mocne strony

ten świat” Cz. Niemena), zaprezentowała fragmenty z przemówienia Martina Luthera Kinga („Nauczyliśmy się fruwać jak ptaki, pływać jak ryby, ale nie nauczyliśmy się żyć jak bracia”), pokazywała poruszające clipy oraz samodzielnie wykonany żywiołowy, barwny, wielokulturowy taniec. Całość odbywała się na tle prawdziwego muru – mocnego symbolu nietolerancji, który został przez młodzież w czasie koncertu zburzony, co było równie mocnym symbolicznym gestem niezgody na dyskryminację. Dopełnieniem koncertowych wrażeń było rozdanie gościom czerwonych goździków – żywych znaków tolerancji. Odbiór wydarzenia, zarówno bezpośrednio po nim (emocjonalne komentarze, długie i gorące brawa), jak nieco później, kiedy zorganizowano dodatkowy koncert, świadczą o sile tego typu działania. Dzięki przygotowaniu przez osoby organizujące wydarzenie relacji i zadbaniu o przekaz medialny, informacje o wydarzeniu ukazały się w lokalnym tygodniku, stronach szkoły, a na serwisie youtube* ukazał się się fragment koncertu. Liczba osób uczestniczących bezpośrednio w wydarzeniach (ok. 400 widzów łącznie) przeszła oczekiwania organizatorów, podobnie jak zainteresowanie relacjami medialnymi.

Koncert to świetna forma przekazu treści antydyskryminacyjnych która, jeśli jest dobrze przygotowana, może porwać publiczność nie tylko tę realną, ale także odbiorców internetowych. Organizacja koncertów spotyka się z reguły z entuzjazmem młodzieży, zwłaszcza jeśli mogą być ich twórcami i twórczyniami – dobierać utwory (lub tworzyć własne) i wykonywać je przed publicznością. W opisywanym wydarzeniu ważną rolę odegrała scenografia i sugestywna scena zburzenia muru – takie fragmenty koncertów na długo pozostają w pamięci widzów.

Wyzwania/wskazówki W organizacji koncertów warto zawierzyć, jeśli chodzi o muzyczne trendy, młodzieży – oni doskonale wiedzą, czego się słucha i co może trafić do ich rówieśników. Treści antydyskryminacyjne może nieść rock, blues, poezja śpiewana, ale może nieść je hip-hop – dajmy młodym ludziom wolność wyboru swojej muzyki, a wtedy na pewno na koncercie dadzą z siebie wszystko. Następna strona: Koncert, Paczków, 2015.

*(https://www.youtube.com/watch?v=quHsUljVWwc&spfreload=10)

RÓŻNORODNIE O RÓŻNORODNOŚCI – WIELE DZIAŁAŃ, WIELKA MOC 52

Szkoła: Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Piątkowisku, woj. łódzkie Główne działania: Żywa Biblioteka, Dzień religijno-niereligijny, warsztaty antydyskryminacyjne ze względu na orientację psychoseksualną „Orientacja na różnorodność”, projekcja filmu „Niebieskoocy”

Przygotowanie Działania projektowe grupy AI były realizowane we współpracy z Kampanią Przeciw Homofobii (projekt „Równa szkoła – bez dyskryminacji i przemocy”) i w pierwszej kolejności polegały na intensywnych szkoleniach według podręcznika projektowego – w sumie odbyło się 12 godzinnych zajęć. Członkowie i członkinie grupy Amnesty International, mając za sobą doświadczenia uczestnictwa w Żywej Bibliotece w Łodzi, zdecydowali, że będzie ona jednym z wydarzeń w ramach projektu. Dobierając osoby zapraszane jako „książki” kierowano się tym, aby reprezentowały jak największą różnorodność, a młodzież aktywnie brała udział w poszukiwaniu kontaktu z takimi osobami lub organizacjami ich reprezentującymi. Ponadto, skontaktowano się z pobliskim liceum w Pabianicach, które zgodziło się na ulokowanie wydarzenia w swoich murach, wydrukowano i rozwieszono w obydwu szkołach (gimnazjum w Piątkowisku i liceum w Pabianicach) plakaty informujące o wydarzeniu. Podobnie jak w przypadku Żywej Biblioteki, również organizacji Dnia religijno-niereligijnego przyświecała idea promowania społeczno-kulturowej różnorodności: zadbano, aby zaproszone osoby reprezentowały różne wyznaniowo środowiska. Inne zaplanowane działania, inspirowane projektem Kampanii Przeciw Homofobii, to warsztaty antydyskryminacyjne ze względu na orientację psychoseksualną oraz projekcja filmu „Niebieskoocy”. Przed realizacją działań projektowych poin-

formowano o nich rodziców: informacja została zamieszczona na stronie internetowej szkoły, zwołano specjalne zebranie poświęcone projektowi, a w czasie, kiedy odbywały się wywiadówki dla rodziców wszystkich klas, w szkole zaaranżowano „punkt konsultacyjny” projektu. Na tablicy wyeksponowano informacje o wszystkich planowanych działaniach, a rodzice przy stoliku mogli pobrać i podpisać wzory zgody na udział swojego dziecka w projekcie oraz opis całego przedsięwzięcia. Ponadto, nawiązano współpracę z organizacjami, dzięki którym była możliwa realizacja wydarzeń: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi, Fabryką Równości, Ligą Muzułmańską, Stowarzyszeniem Romów, Kościołem Ewangelicko-Augsburgskim, Gminą Żydowską w Łodzi, środowiskiem Liberte, przedstawicielami Kościoła Katolickiego oraz grupą Rodzimowierców.

Opis działania Podczas Żywej Biblioteki, która trwała przez kilka godzin (12.00-18.00), zaproszone osoby będące „książkami” (feministka, weganka, Romka, ksiądz Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, muzułmanka, osoba aseksualna, osoba biseksualna, bigenderowa lesbijka) zajęły miejsca przy przygotowanych dla nich stolikach, a zaproszone „czytelnicy/czytelniczki”, mogły z tą osobą porozmawiać, zapytać o nurtujące sprawy, podzielić się wątpliwościami, konfrontując swoje wyobrażenia o tych osobach w bezpośrednim kontakcie. Podczas całego wy-

darzenia odbyło się ponad sto rozmów, w których brała udział młodzież, nauczyciele i nauczycielki z dwóch szkół. Dzień religijno-niereligijny, który odbył się kilka dni później, po lekcjach, miał formę debaty panelowej z osobami reprezentującymi różne wyznania i światopoglądy. Ciekawe prezentacje gości, szacunek, jaki sobie okazywali, mnóstwo pytań i żywa dyskusja sprawiły, że chociaż przedłużono czas spotkania, to i tak po jego zakończeniu wiele osób nadal pozostało na sali, aby indywidualne porozmawiać z gośćmi. W debacie uczestniczyło 60 uczniów i uczennic szkoły, kilkoro rodziców, nauczyciele i nauczycielki, a po jej zakończeniu jeden z rodziców pogratulował organizatorce, mówiąc jak bardzo jest dumny z tego, że właśnie taką szkołę wybrał dla swojego dziecka. Tematem części projektu pt. „Orientacja na różnorodność” była dyskryminacja ze względu na orientację psychoseksualną. Podczas zajęć osoby uczestniczące m.in. tworzyły plakaty promujące równość i akceptację, zwłaszcza w odniesieniu do osób nieheteronormatywnych. Na plakatach pojawiły się hasła: „Żyć jak człowiek”, „Tęczowa miłość jest jak każda inna”, „Każdy ma prawo być sobą”, „Zależy nam na życiu bez przemocy i dyskryminacji”, „Tak dla tolerancji”, “Popieram związki kochające się” i wiele innych. Po uzyskaniu akceptacji dyrekcji, plakaty zostały umieszczone w przestrzeni szkolnej. Ekspozycja wywołała protesty środowisk skrajnie prawicowych, co spowodowało jej usunięcie i szereg dalszych konsekwencji z głośnym odzewem w mediach ogólnopolskich. Ostatnim działaniem projek-

towym był pokaz filmu “Niebieskoocy”, po którym odbyła się dyskusja dotycząca mechanizmów dyskryminacji i sposobów przeciwdziałania jej.

Mocne strony

Projekt, dzięki wielu działaniom, które różniły się zarówno formą, jak i treścią, był niezwykle angażujący, przez co młodzież mogła udoskonalić swoje umiejętności społeczne: dyskutowania, negocjowania, pracy w grupie. W dużym stopniu projekt wpłynął na wzrost świadomości w zakresie dyskryminacji i praw człowieka u osób uczestniczących – konieczność aktywnej obrony projektu na pewnym jego etapie znacznie poszerzyły i utrwaliły wiedzę w tym zakresie. To, co wydarzyło się w związku z wystawą, dla grupy ją organizującej było z jednej strony sytuacją trudną i traumatyczną, wymagającą tłumaczenia się przed władzami oświatowymi i sporym obciążeniem emocjonalnym. Z drugiej strony, młodzież i szkoła otrzymały znaczące wsparcie i pomoc od organizacji pozarządowych (prezeska Amnesty International przyjechała do szkoły na zakończenie roku szkolnego, przemawiała do szkolnej społeczności i spotkała się z grupą Amnesty International ), Rzecznika Praw Obywatelskich, rodziców uczniów. Dla młodych ludzi zaistniała sytuacja była mocnym doświadczeniem aktywizmu, który często łączy się z ryzykiem społecznego napiętnowania i koniecznością obrony swoich racji. Takie doświadczenie wpłynęło niezwykle integrująco na grupę, która jeszcze mocniej identyfikowała się z przesłaniem projektu, ponieważ nega-

tywne reakcje uświadomiły osobom zaangażowanym ogromną skalę homofobii która, jak się przekonały, dotyka także osoby heteronormatywne. Wspólne doświadczenie opresji stało się także udziałem młodzieży spoza grupy Amnesty International . Niezwykle budujące było to, że ci, którzy nie byli jej członkami zbierali podpisy pod petycją o przywrócenie wystawy, a rodzice wielu uczniów wysyłali słowa poparcia dla młodzieży i projektu do dyrekcji szkoły, władz lokalnych i mediów. Niektóre osoby działające w grupie gimnazjalnej, po opuszczeniu szkoły współtworzyły grupy AI w swoich środowiskach, a silne doświadczenie negatywnej reakcji stało się dla młodzieży istotnym kapitałem i umocniło ich w przekonaniu o konieczności przeciwdziałania dyskryminacji.

Wyzwania/wskazówki Jakiekolwiek działania dotykające tematyki tolerancji czy dyskryminacji mogą wywołać głosy niezadowolenia, próby „uciszenia” tej tematyki lub pozbycia się jej z przestrzeni publicznej, zwłaszcza szkolnej. Dlatego bardzo ważne jest, aby przystępując do takich działań stworzyć sobie „bufory bezpieczeństwa” w postaci sojuszników i sojuszniczek - mogą to być rodzice, absolwenci i absolwentki szkoły, lokalne i ponadlokalne organizacje czy media. Należy pamiętać, aby sojusznicy byli na bieżąco informowani o planowanych czy realizowanych działaniach, tak aby w razie kryzysu, wyposażone w wiedzę o naszych działaniach, mogły nas od razu wesprzeć. Żywa Biblioteka, Piątkowisko, 2015.

Młodzież z projektowymi plakatami, Piątkowisko, 2015.

PRZESTRZEŃ TEŻ MOŻE PRZEMAWIAĆ PRZECIW DYSKRYMINACJI Szkoła: Zespół Szkół Ekonomicznych im. Stanisława Staszica w Poznaniu, woj. wielkopolskie Główne działanie: akcja w przestrzeni szkolnej

Przygotowanie Działanie odbyło się jako Tydzień przeciw dyskryminacji, a jego przygotowanie polegało na przygotowaniu plakatów przedstawiających osoby narażone na dyskryminację lub nierówne traktowanie (np. osoba starsza, osoba na wózku inwalidzkim, muzułmanin, osoba z tatuażami, pary jednopłciowe trzymające się za ręce, mężczyzna tańczący w balecie), zestawu pytań towarzyszących poszczególnym plakatom, kart z tymi samymi pytaniami dla uczniów i uczennic, kart pracy z pytaniami dotyczącymi dyskryminacji oraz materiałów informacyjnych w formie plakatów. Ponadto, przygotowano długi arkusz papieru z wypisanym hasłem happeningu „Mam ręce, które nie biją” i zestaw pisaków.

Opis działania W pierwszym dniu akcji na szkolnych korytarzach i oknach rozwieszono wielkoformatowe plakaty. Ich niespodziewane pojawienie się w widocznych miejscach wzbudziło spore zainteresowanie – młodzież zatrzymywała się przy plakatach i rozmawiała o nich. Następnego dnia, przy plakatach pojawiły się pytania, a młodzież mogła się zgłosić po karty, na których było miejsce na udzielenie odpowiedzi. Zebrane odpowiedzi (ponad 80) zostały opracowane i następnego dnia wywieszone przy plakatach. Przykładowe pytania towarzyszące plakatom brzmiały następująco: „Co robi człowiek na zdjęciu?”, „Czy

jego obecność komuś szkodzi lub kogoś dziwi?”, „Jeśli tak, to w jaki sposób?” (przy plakacie z muzułmaninem), „Co Twoim zdaniem myśli większość społeczeństwa widząc tego pana?”, „Co czuje ten pan, gdy jest tak traktowany?”, „Jak możemy zmienić jego samopoczucie?” (przy plakacie osoby na wózku inwalidzkim stojącym u stóp schodów). Odpowiedzi, które pojawiły się następnego dnia pokazywały jak, niezależnie od rodzaju dyskryminacji, wspólne są odczucia osoby dyskryminowanej (odrzucenie, bezużyteczność, bezradność, poczucie krzywdy) i proponowane rozwiązania zmiany położenia tej osoby (oferowanie pomocy, rozmowa, traktowanie na równi z innymi, poprawa infrastruktury). Po akcji plakatowej, w ciągu jednego dnia miały miejsce dwa działania zwracające uwagę na przemoc w kontekście kontrowersji wokół ratyfikacji Kon-

wencji o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Młodzież dostała karty pracy, z następującymi przykładowymi pytaniami: „Jak rozumiesz pojęcie dyskryminacja?”, „Co grozi za dyskryminowanie według kodeksu pracy?”, „Jak rozumiesz pojęcie dyskryminacja bezpośrednia?”, „Jak rozumiesz pojęcie dyskryminacja pośrednia? Podaj przykład” i wiele innych. Wypełnienie kart wymagało dokładnego zapoznania się z przygotowanymi materiałami informacyjnymi i dyskusji z organizatorami/kami akcji. Starannie wykonane plakaty pozwalały odpowiedzieć na wszystkie pytania i tłumaczyły, czym jest przemoc, dyskryminacja

i równość, dlaczego ważna jest wspomniana konwencja, jakie kary grożą za dyskryminację, na czym polega nierówne traktowanie. Dopełnieniem tych działań był happening “Moje ręce nie biją”, podczas którego uczniowie i uczennice symbolicznie składali/ły deklaracje niestosowania przemocy poprzez obrysowanie swojej dłoni na przygotowanym arkuszu papieru.

Mocne strony Działanie grupy wzbudziło duże zainteresowaniem społeczności szkolnej, m.in. poprzez niecodzienne zagospodarowanie przestrzeni – wielkoformatowe plakaty, następnie pojawiające się przy nich pytania i udzielone odpowiedzi utrzymywały zainteresowanie tematem i skłaniały młodzież do włączania się do akcji. Dzięki połączeniu kwestii przemocy z bieżącymi wydarzeniami działanie grupy zyskało na aktualności, stając się dla młodzieży możliwością jasnego opowiedzenia się za sporną konwencją a przeciw przemocy. Projekt grupy pokazuje, że źródłem pomysłów na działanie mogą być bardzo aktualne problemy – to, co się dzieje w polityce, życiu społecznym i kulturalnym stanowi świetną inspirację działań, które uczą obywatelskiego zaangażowania i sprawiają, że szkoła przestaje być oderwaną od rzeczywistości wyspą, a staje się miejscem, gdzie możemy rozmawiać o wszystkim nawet, a może zwłaszcza, jeśli są to tematy kontrowersyjne.

Wyzwania/wskazówki W czasie happeningu “Moje ręce nie biją” organizatorki zauważyły, że uczennice chętnie brały w nim udział, natomiast uczniowie zachowywali dystans i odmawiali włączania się do akcji. Dobrym rozwiązaniem mogłoby być przeprowadzenie przed happeningiem akcji uwrażliwiającej na kwestie przemocy, która byłaby skierowana do wszystkich, ale zwracała szczególną uwagę na „męską” sprawczość większości aktów przemocy.

Młodzież z projektowymi plakatami, Poznań, 2015. Następne strony: Młodzież szuka na plakatach odpowiedzi na pytania, Happening: “Moje ręce nie biją”, Poznań, 2015.

PIÓRO PRZECIW NIENAWIŚCI 64

Szkoła: Niepubliczne Gimnazjum nr 1 w Sosnowcu, woj. śląskie Główne działania: konkurs literacki i spektakl

Przygotowanie Przygotowanie konkursu literackiego wymagało w pierwszej kolejności gruntownego przemyślenia jego tematu. W przypadku ostatniej edycji hasło przewodnie i tytuł konkursu („Nienawiść zdusić w sobie”) nawiązywały do antydyskryminacyjnego kontekstu projektu. Ponadto opracowano regulamin wydarzenia, a w nim określono grupę wiekową, dla której wydarzenie jest adresowane, daty nadsyłania prac, kryteria oceny, przewidziane nagrody oraz jego formę (napisanie listu lub nakręcenie kilkuminutowego reportażu filmowego). Przed konkursem należało zadbać o kontakt z fundatorami nagród, zwracając się do lokalnych instytucji, twórców i wydawnictw. Dla gimnazjalistów z Sosnowca, którzy jako organizatorzy nie brali udziału w samym konkursie, ale przygotowali jego finał, prace w początkowej fazie realizacji projektu polegały przede wszystkim na przygotowaniu przez członków i członkinie zespołu teatralnego “Niepubliczni” krótkiego spektaklu, którego temat korespondował z tematem konkursu. Przygotowania obejmowały napisanie scenariusza, zadbanie o scenografię, charakteryzację, oświetlenie i wiele innych elementów, które stworzyły finałową całość.

Opis działania

długą pracą nad scenariuszem, którego spójność z tematem

Pomimo że konkurs był przeznaczony dla młodzieży ze szkół województwa śląskiego, organizatorzy i organizatorki otrzymali również prace z drugiego końca Polski. Ogółem nadesłano 48 utworów, w których młodzi ludzie dzielili się swoimi refleksjami na temat tolerancji, mowy nienawiści, wzorów godnych naśladowania, pisali o doświadczeniu bycia ofiarą prześladowania i o tym, jak radzić sobie z nienawiścią (wszystkie nagrodzone i wyróżnione prace są dostępne na: http://issuu.com/joannawaszkowska/docs/nowa_antologia_2015/1). Spektakl towarzyszący rozdaniu nagród, opowiadający o wyobcowaniu, nietolerancji i prześladowaniu, ale także przełamywaniu muru dyskryminacji oparty na autentycznych doświadczeniach młodych ludzi, został nagrany i udostępniony w serwisie youtube *

konkursu wymaga wniknięcia w temat i własne emocje.

Mocne strony Konkurs literacki i spektakl dają możliwość wyrażenia, przy użyciu artystycznej wrażliwości, w sposób wysublimowany i refleksyjny, bardzo trudnych doświadczeń własnych i innych osób związanych z dyskryminacją. W takiej formule odnajduje się wiele młodych ludzi, którym łatwiej jest przelać swoje myśli na papier niż wziąć udział w marszu czy happeningu. Także spektakl, choć wymaga publicznego występu, poprzedzony jest

*(https://www.youtube.com/watch?v=ZV25-CdZaDI).

Wskazówki Tym z naszych uczniów i uczennic, którzy chcieliby wziąć udział w konkursie literackim można podsunąć wiersze, opowiadania, piosenki czy filmy, których tematem jest łamanie praw człowieka, tolerancja czy nietolerancja. Być może warto wybrać się z młodzieżą na organizowane w całej Polsce pokazy w ramach Objazdowego Festiwalu Filmowego WATCH DOCS. Prawa Człowieka w Filmie który może być doskonałą inspiracją dla przyszłych dzieł. Ekipa przygotowująca spektakl towarzyszący finałowi konkursu, Sosnowiec, 2016.

DOBRY DOTYK, CZYLI OSWAJANIE Z INNOŚCIĄ 66

Szkoła: Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii Nr 2 we Wrocławiu, Gimnazjum nr 43 Główne działanie: tworzenie instalacji „Pomnika Równości”

Przygotowanie i opis działania W prezentowanej w tym miejscu „dobrej praktyce” szczególnie istotna jest jej „procesowość” i ciągłość, zatem w niniejszym opisie przygotowanie i opis działania stanowią całość. Grupa z wrocławskiego ośrodka realizująca projekt to chłopcy zagrożeni niedostosowaniem społecznym, których bagaż doświadczeń naznaczony jest problemami szkolnymi, pochodzeniem z trudnych wychowawczo środowisk, zaburzeniami emocjonalno-społecznymi. Oprócz zajęć szkolnych, uczestniczą oni w ośrodku z zajęć wychowawczo-terapeutycznych, zarówno w formie indywidualnej, jak i grupowej. W początkowej fazie realizacji projektu, z dwóch zasadniczych powodów konieczne było bardzo mocne skupienie się na wyjaśnieniu podstawowych kwestii związanych z antydyskryminacją. Po pierwsze, Wrocław to miasto, gdzie od jakiegoś czasu dochodzi do poważnych incydentów rasistowskich, w tym antysemickich i romofobicznych i gdzie takie incydenty są w znacznym stopniu związane z organizacjami kibiców. Po drugie, właśnie młodzież z ośrodka w dużej mierze identyfikuje się z postawami nietolerancji w stosunku do mniejszości (np. Romów czy osób homoseksualnych), a temat tolerancji czy dyskryminacji postrzegany jest jako szczególnie trudny, ponieważ napiętnowanie inności, kult siły i agresja, stanowią część kultury i wartość dla środowiska, z którego wywodzą się chłopcy. W pierwszej fazie projektu jego opiekunka, realizując modu-

ły podręcznika modyfikowała je na potrzeby grupy chłopców, m.in. łącząc niektóre ćwiczenia z podręcznika z elementami dramy stosowanej w socjoterapii, a mających na celu rozwinięcie empatii uczestników poprzez wcielanie się w różne role. Chłopcy chętnie brali udział w zajęciach, otwarcie dyskutowali, a rozmowy coraz częściej dotyczyły tego, że nienawiść jest zjawiskiem, z którym można i należy walczyć. Po kilku tygodniach intensywnej pracy warsztatowej, uczestnicy zajęć zajęć zaczęli używać innego, bardziej równościowego języka, który pozbawiony był obecnych wcześniej wulgaryzmów i elementów mowy nienawiści. Dało się także zauważyć, że poruszając niektóre tematy spadło napięcie, wstyd i dyskomfort, który przedtem im towarzyszył, np. w przypadku omawiania zagadnień związanych z seksualnością człowieka. Na cele głównego działania konieczne było zakupienie plastikowych manekinów - modeli głów, które miały być neutralne jeśli chodzi o wygląd, aby można je było dowolnie zmieniać za pomocą makijażu, dodania cech szczególnych czy nakrycia głowy. Uczniowie „towarzyszyli” tej podróży manekinów do ośrodka, wiedzieli, że są w drodze i aktywnie ich oczekiwali, co stanowiło ważny element całego procesu przygotowawczego. Kiedy manekiny przybyły i wychowankowie otrzymali je do swojej dyspozycji mieli, opierając się na zagadnieniach poruszanych podczas warsztatów, stworzyć postaci, które wg nich należą do grup najbardziej dyskryminowanych. Jak mówi opiekunka, Aneta Madej-Okpara: „Jak się wkrótce okazało,

wychowankowie wybierali te grupy, z którymi sami na początku warsztatów mieli największe trudności w zaakceptowaniu, wokół których rodziło się najwięcej kontrowersji i niejasności. (…)”. Uczniowie spontanicznie zaczęli nadawać swoim manekinom cechy reprezentantów grup omawianych na zajęciach (np. Roma, muzułmanina, czy osoby czarnoskórej). Jednocześnie ważne było to, że chłopcy mieli czas na oswajanie się ze swoimi postaciami: „Dla mnie, jako prowadzącego, istotne było, aby chłopcy ‘przebywali’ ze stworzonymi prze siebie ‘osobami’, żeby stały się one symbolicznymi członkami ich społeczności, żeby ‘zamieszkały’ one w ich pokojach, były w klasach szkolnych i innych pomieszczeniach placówki. I tak też się stało” – dodaje opiekunka projektu. Praca z manekinem to część projektu, bowiem celem całości jest stworzenie instalacji (z kartonu, tektury, innych materiałów), które będą ilustracją miejsc z których mogą pochodzić postacie. Pozwoli to na osadzenie ich we własnym, specyficznym kontekście, będzie więc dodatkowym elementem „uczłowieczania”, zrozumienia i akceptacji dla tych, którzy powoli przestają być „inni”.

Mocne strony Projekt jest przykładem na to, jak w grupie trudnej ze względu na silne uprzedzenia i postawy dyskryminujące przeprowadzić działanie, które może realnie przyczynić się do zmiany postaw, a z pewnością wywołać refleksję nad postrzeganiem inności

i obcości. Zaproponowane działanie, bez presji czasu i przymuszania do czegokolwiek, stworzyło przestrzeń do oswojenia obcości w sposób symboliczny, bo przy użyciu sztucznej postaci. Niemniej jednak, stopień identyfikacji uczestników ze „swoim” manekinem daje szansę przeniesienia doświadczonych emocji i przemyśleń na rzeczywistość. W opisywanej praktyce ważne jest skupienie się na procesie, a nie na końcowym efekcie, co bardzo dobrze oddaje sens wszelkich działań antydyskryminacyjnych, zmuszających do nieustannego i aktywnego (re)konstruowania swoich postaw. W całym procesie, w którym czas gra istotna rolę, wychowankowie powoli oswajają manekina: poprzez bycie z nim, dotykanie twarzy, malowanie, wymyślanie odpowiedniego wyglądu, nadawanie imienia, wspólne robienie selfie, tworzy się rodzaj zaznajomienia i zażyłości. Największym sukcesem grupy było przełamanie osobistych barier jej członków, nakłonienie ich do podjęcia próby walki z własnymi przekonaniami opartymi na stereotypowym, dyskryminującym podejściu do „inności”. Ważne jest także to, że grupa jest zadowolona ze swojej pracy i pragnie kontynuować zajęcia, aby doprowadzić do prezentacji stworzonej przez siebie instalacji szerszej grupie odbiorców.

Wskazówki Przedstawiona praktyka może być wykorzystana w różnych grupach dzieci i młodzieży, a najistotniejsze w tym wszystkim jest

dobre rozeznanie, jakie grupy w danym zespole są szczególnie narażone na dyskryminację lub wywołują negatywne emocje. Ważne jest także zadbanie, aby wybór postaci był dobrowolny. Należy towarzyszyć młodzieży w procesie tworzenia, realizując ćwiczenia „humanizujące” manekina – można np. tworzyć hipotetyczne scenki z jego udziałem, prosząc o wyobrażenia sobie odczuć czy sposobów reakcji tej postaci. Praca z manekinami, Wrocław, 2016.

O STEREOTYPACH NIESTEREOTYPOWO, CZYLI SZKOLNE VLOGI 70

Szkoła: Państwowe Gimnazjum nr 29 we Wrocławiu, woj. dolnośląskie Główne działanie: stworzenie vlogów i happening

Przygotowanie Warsztaty antydyskryminacyjne, które miały miejsce w gimnazjum odbywały się zarówno w oparciu o projektowy podręcznik, jak i pomoc ekspercką przedstawicielek Stowarzyszenia na Rzecz Integracji Społeczeństwa Międzykulturowego NOMADA. Podczas warsztatów przeprowadzonych przez osoby ze Stowarzyszenia zajmowano się stereotypami, uprzedzeniami, dyskryminacją, poznano sytuację stron aktu dyskryminacji, w szczególności ofiary. W czasie jednego ze spotkań projektowych opracowano ankietę elektroniczną dotyczącą stereotypów przeznaczoną dla szkolnej społeczności, którą zamieszczono w serwisie ebadania.pl. Ankieta składała się z dziesięciu pytań, które same w sobie były pomyślane jako prowokacja, ponieważ odwoływały się do całych grup: np. „Czy uważasz, że kobiety są słabsze od mężczyzn?”, „Czy zgadzasz się z tym, że Polacy bez alkoholu nie potrafią się dobrze bawić?”, itp. Na 149 osób, które wypełniły ankietę tylko jedna osoba uczyniła to nietypowo, odpowiadając, że forma generalizująca w pytaniu uniemożliwia jej udzielenie sensownej odpowiedzi. Podczas jednego ze spotkań grupa opracowała wyniki ankiety i na ich podstawie zadecydowano o treści vlogów, które miały dotyczyć stereotypów, uprzedzeń i dyskryminacji ogólnie, a w szczególności rozprawiać się ze stereotypami na temat katolików i feministek. Przygotowania dotyczyły także zaplanowanego dodatkowo happeningu. Młodzież zaprojekto-

wała i przygotowała plakat z hasłem STEREOTYPESBUSTERS (Pogromcy stereotypów), z którym mieli się fotografować zwolennicy i zwolenniczki niestereotypowego myślenia.

zję stoisku, rozdawała samodzielnie wykonane ulotki nawołujące do tego, aby “wyłączyć stereotypy a włączyć myślenie”. Ważnym elementem happeningu były plakaty, stanowiące tło

a młodzież tłumaczyła podstawowe pojęcia (stereotyp, uprze-

dla rozmów dotyczących stereotypów, uprzedzeń i dyskryminacji oraz możliwość sfotografowania się z plakatem STEREOTYPESBUSTERS. W serwisie youtube, gdzie grupa utworzyła osobny kanał STEREOTYPESBUSTERS, vlogi obejrzało kilkaset osób, informacje o działaniach grupy pojawiały się na bieżąco na stronach szkoły, blogu grupy, ale także na porta-

dzenie, dyskryminacja). W następnym odcinku

lach promujących wielokulturowość .

Opis działania Prezentacja vlogów odbywała się przez cały miesiąc, co kilka dni ukazywały się jego kolejne odsłony. We vlogu nr 11 został wyjaśniony prowokacyjny i generalizujący charakter ankiety, rozbrajano

stereotypy dotyczące katolików, a jego główną część stano-

wiły wywiady z nauczycielką religii i uczniem2. Ostatni vlog3

Mocne strony

poświęcony był feminizmowi: przystępnie tłumaczono w nim,

Młodzież, realizując wszystkie moduły z podręcznika projektowego była bardzo dobrze przygotowana do podjęcia tematyki stereotypów, uprzedzeń i dyskryminacji. Dzięki temu członkowie i członkinie grupy stali się rzeczywistymi ekspertami/ekspertkami, mogli stworzyć edukacyjne vlogi oraz kompetentnie odpowiadać na pytania podczas happeningu. Dzięki skorzystaniu z vloga jako środka przekazu grupa stworzyła niebanalny projekt nie tylko w treści, ale i formie.

czym zajmują się feminiści i feministki, kładąc nacisk na takie zagadnienia jak przemoc wobec kobiet, prawa matek, przywracanie historii kobiet, dyskryminacja kobiet na rynku pracy, dyskryminacja ojców. We vlogu zwrócono także uwagę na równościowy aspekt języka: żeńskie formy w nazwach zawodów. Dopełnieniem tego działania był zorganizowany w tym samym czasie kiedy ukazywały się kolejne vlogi happening. Podczas

wydarzenia młodzież, na przygotowanym specjalnie na tę oka-

(https://www.youtube.com/watch?v=1EIBLFdm-RE) (https://www.youtube.com/watch?v=ndAg1DNDAaY) 3 (https://www.youtube.com/watch?v=2xp9apAxDmU) 4 (wropenup.pl/pl/news/557/Czy-katolik-jest-tolerancyjny,http://dzikiewombaty.blox.pl/2015/05/Przeciw-stereotypom-i-uprzedzeniom.html). 1 2

Wyzwania/wskazówki

Stworzenie vlogów powiodło się dzięki dobremu rozeznaniu potencjałów osób tworzących grupę projektową, ich zainteresowań i umiejętności: ktoś był dobry w tworzeniu grafiki, kto inny zajmował się montażem, jeszcze inne osoby opracowywały treść przekazu. Ważną wskazówką w tego typu działaniach może być zwrócenie uwagi na to, aby osoby realizujące vlog przed jego realizacją dokładnie wiedziały jak funkcjonują takie serwisy jak youtube czy strony umożliwiające ankietowanie. Ponadto, istotne było przygotowanie osób uczestniczących w happeningu do różnych reakcji szkolnej społeczności – nie wszystkie osoby chciały się fotografować, niektórzy okazywali niechęć. Osoby organizujące akcję, dzięki przepracowaniu takich sytuacji na warsztatach potrafiły odpowiednio reagować, nie dając się ponieść negatywnym emocjom, a prowadząc rzeczowe i nieagresywne dyskusje. Happening - fotografowanie się z plakatem STEREOTYPESBUSTERS, Wrocław, 2015.

A może by tak zorganizować…. Czyli garść innych pomysłów na działania

Angażujemy różne organizacje – w gimnazjum w Skórcu działania antydyskryminacyjne w ramach projektu prowadziły osoby należące do drużyny harcerskiej TotuTotam. Pod hasłem „Inny a taki sam“ przygotowano plakaty, słuchowisko oraz konkurs plastyczny dla dzieci i młodzieży przeprowadzony w czasie rodzinnego festynu.

Łańcuch rąk przeciw dyskryminacji utworzyła grupa z Liceum

wano plakaty, prezentację multimedialną, miejski happening antydyskryminacyjny, wystawę, prelekcję oraz krótkie filmy.

Ogólnokształcącego im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Nowej Soli, wraz z około 300 innymi osobami, bowiem do udziału w akcji zaproszono miejskie szkoły gimnazjalne i ponadgimnazjalne, Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Uniwersytet Trzeciego Wieku i mieszkańców Nowej Soli. Przed akcją zaproszone szkoły i instytucje otrzymały materiały na temat dyskryminacji, a w samym liceum miała miejsce kampania informacyjna. Młodzież tworząca łańcuch rąk przygotowała na dużych planszach litery tworzące hasło „Stop dyskryminacji-razem mamy siłę“, rysunki i plakaty. Atmosferę happeningu podkreślała muzyka w wykonaniu Teatru „Avis“ i akompaniament prostych instrumentów muzycznych. Akcja spotkała się z niezwykle życzliwymi reakcjami przechodniów i sporym zainteresowaniem lokalnych mediów.

Organizujemy kampanię społeczną – osoby z grupy projektowej w zielonogórskim Zespole Szkół Budowlanych skupiły się na dyskryminacji ze względu na status społeczno-ekonomiczny. W projekcie pt. ,,Nie kasa świadczy o człowieku” przygoto-

Układamy puzzle - młodzież z gimnazjum w Biesiekierzu, podczas apelu z okazji Międzynarodowego Dnia Tolerancji ułożyła puzzle z hasłem przewodnim projektu „Każdy inny, wszyscy równi”. Napis, umieszczony następnie na makiecie ozdobił korytarz szkolny. Szukamy informacji u źródła – wiele szkół, zajmując się grupami dyskryminowanymi znajdowała kontakt z działającymi lokalnie organizacjami skupiającymi mniejszości. Podczas realizacji II fazy projektu młodzież z Zespołu Szkół Ekonomicznych w Poznaniu, chcąc dowiedzieć się czegoś więcej ponad to, co

niesie stereotypowy zazwyczaj przekaz medialny, odwiedziła meczet przy Muzułmańskim Centrum Kulturalno - Oświatowym oraz zorganizowała zajęcia z uczniem szkoły, który jest wyznawcą islamu. Z kolei wizyta w synagodze i gminie żydowskiej podczas Święta Chanuki były okazją do zgłębienia specyfiki judaizmu. Młodzież zobaczyła też spektakl przygotowany przez uchodźców w Polsce „Święto Wiosny // Święta Wojna” Stowarzyszenia Praktyków Kultury.

Zajęcia z najmłodszymi były już opisywane w odniesieniu do dzieci ze szkoły podstawowej, ale gimnazjalistki i gimnazjaliści w Kolsku podjęły/li jeszcze trudniejsze wyzwanie, organizując antydyskryminacyjne zajęcia dla dzieci w przedszkolu. Świetny pomysł przerodził się w pouczającą zabawę dla maluchów, stanowiąc dowód na to, że na równościową edukację nigdy nie jest za wcześnie.

Łańcuch rąk przeciw dyskryminacji w Nowej Soli, Nowa Sól, 2016.

Wszystkie działania opisane w publikacji zostały zrealizowane w ramach projektu „Razem mamy siłę: STOP dyskryminacji”. Jako kluczowe obszary w projekcie założono wspólne działanie na rzecz zmian, wykorzystanie nowych mediów, pracę metodą projektu uwzględniającą partycypację młodych ludzi na każdym etapie i osobiste zaangażowanie.

W ciągu dwóch lat 2014-2016 projekt realizowano na obszarze całej Polski, udział w nim wzięło 131 szkół, setki uczniów i uczennic, nauczycieli/ek którzy/re działali/ły razem aby wpływać na świadomość oraz mobilizować do podejmowania działań zwalczających dyskryminacją w społecznościach lokalnych i internetowych. Oprócz zrealizowanych przez szkoły projektów uczniowskich na rzecz zwalczania dyskryminacji w społecznościach lokalnych, zorganizowano szkolenia dla nauczycieli/ek, aktywistów/ek organizacji pozarządowych oraz seminaria dla 120 blogerów/ek i vlogerów/ek. W ramach projektu przygotowano scenariusze warsztatów na temat przeciwdziałania dyskryminacji, mowy nienawiści oraz przestępstw z nienawiści|: - „Razem mamy siłę. STOP DYSKRYMIANCJI. Materiał do pracy z grupą”, Warszawa 2014 - „Dotknięci przez nienawiść zapomniani przez prawo. Materiał do pracy z grupą” Wszystkie materiały w wersji PDF, odstępne są na naszej stornie internetowej: www.amnesty.org.pl

Jesteśmy globalnym ruchem ponad 7 milionów ludzi. Inspirujemy ludzi, aby niesprawiedliwość na świecie traktowali osobiście. Razem zmieniamy świat, by każdy mógł korzystać ze swoich praw. .

Projekt Razem mamy siłę: STOP DYSKRYMINACJI! realizowany jest w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG