Extract by Thomas More Journalistiek

nr. 1 België: € 4 euro

125 jaar Windenergie

De geschiedenis van windenergie

Vraag naar ICT mensen stijgt

Doctors op de arbeidsmarkt

Laser kan oogkleur verandern Doctors op de arbeidsmarkt

31 mei 2013 Ned: € 4.5

G o: fot er t illo nW -Ja cx

125 jaar windenergie

o: G fot illo nW -Ja

ert cx

Vraag naar ICT-specialisten stijgt

foto: Gert-Jan Willocx

Schoolresultaten: jongens vs meisjes 2 | Extract  juni 2013

Een recent Brits onderzoek heeft aangetoond dat Jongens beter zijn in wiskunde dan meisjes. Opmerkelijker is echter dat meisjes beter zijn in begrijpend lezen. En niet zo’n klein beetje.

32 De zon is op zijn actiefst sinds meer dan tien jaar. Dit betekent meer en actiever poollicht. Ook in onze streken was er sprake van poollicht. Het weer besliste er anders over. In Zweden was het poollicht wel te zien.

22 Twee procent van de bevolking heeft blauwe ogen. Daar kan echter verandering in komen. Voor vijfduizend euro is het binnekort mogelijk blauwe kijkers te krijgen. En dat in minder dan twintig seconden tijd

Columns Thorium: kernenergie uit de koude oorlog Enkeltje rode planeet

4 11

Nieuws

Het leven zoals het is: ISS Vraag naar ICT-specialisten blijft stijgen Jongens beter in wiskunde, meisjes in lezen Laser kan oogkleur veranderen Wetenschap in populaire tv-programma’s Darwin online Zelden zo actief: poollicht

12 14 19 22 25 27 28

foto: Gert-Jan Willocx

KyleWiTh f oto:

foto: Gert-Jan Willocx

32 De brievenwisseling tussen Darwin en zijn collega bioloog Joseph Hooker is vanaf nu online te bezichtigen.

Edito

n dit nummer krijgt windenergie aan speciale plek. Al 125 jaar wordt er energie gewonnen uit wind. Wij trokken naar Berlijn voor een reportage over de geschiedenis van de windenergie.

Algemeen wordt aangenomen dat jongens beter zijn in wiskunde dan meisjes. Uit onderzoek blijkt nu dat meisjes beter zijn in begrijpend lezen dan jongens. De laatste jaren is er nog nooit zo’n grote vraag geweest naar ICT-specialisten. Toch is er nog altijd een vertekend beeld rond informatica. Zijn er initiatieven om dit te doen kantelen? En hoe ziet de situatie in België eruit? Tot slot is er de Amerikaanse dokterGregg Homer. Hij ontwikkelde een techniek waarmee hij bruine ogen blauw kan maken. (Gert-jan Willocx)

Trivia Infografiek: docotreren 13 Colofon 30

juni 2013  Extract | 3

Column Thorium: kernenergie uit de koude oorlog Door Jeroen Van Der Jeught  GJW Redacteur Extract

‘Onze destructieve kant heeft deze milieuvriendelijke en efficiënte technologie naar de achtergrond gedwongen.’

horium is een goed alternatief voor uranium als brandstof voor kernenergie. Waarom hebben we er dan nog niets van gehoord? De reden is simpel: er komt bij de reactie geen plutonium vrij zoals bij het gebruik van uranium , plutonium wordt gebruikt om kernwapens te ontwikkelen. Het onderzoek naar thoriumcentrales is in de jaren 60 hierdoor naar de achtergrond geduwd, de koude oorlog heeft ons nieuwe nucleaire technologie bezorgd, maar niet de technologie die we eigenlijk wilden hebben. De destructieve kant van de mens heeft deze milieuonvriendelijke en efficiënte technologie naar de achtergrond gedwongen.

Nu landen zoals China, India en Noorwegen de leiding nemen in de ontwikkeling van Thoriumreactoren zal de rest van de wereld volgen en begint het debat over nucleaire stroomopwekking te ontwaken uit zijn winterslaap. Deze nieuwe vorm van kernenergie heeft erg veel voordelen tegenover de traditionele centrales die werken met uranium. Toch staan niet veel mensen met open armen klaar om een nieuwe vorm van kernenergie te verwelkomen, ik alvast wel.

Geen meltdown Thorium is een zilverwit metaal dat, zoals uranium, zeer geschikt is voor kernsplijting. Thoriumreactoren zijn veel veiliger en milieuvriendelijker dan hun broers die werken met uranium. Bovendien is het element drie keer meer aanwezig in de aardkorst dan uranium wat de kosten en de impact op het milieu tijdens het ontginnen stevig beperkt. Ook is het niet mogelijk 4 | Extract  juni 2013

dat deze vorm van energieopwekking leidt tot een zogenaamde meltdown, wat wel het geval is bij kerncentrales op uranium. Als er iets fout gaat stopt de reactie en stolt het thorium gewoon. Het is volgens mij noodzakelijk en onvermijdelijk dat we dit goed bewaard geheim uit de Koude Oorlog een plaats geven in onze energieverslindende maatschappij.

Nood aan betrouwbaarheid “Hebben we dan niets geleerd van Tsjernobyl, Three Mile Island en Fukushima?” Overal ter wereld staan overheden onder druk om het gebruik van kerncentrales terug te schroeven. De technologie heeft een slecht imago opgebouwd in de loop der jaren en het zal niet makkelijk worden de wereld te overtuigen van deze nieuw soort kernenergie. Toch is het volgens mij noodzakelijk dat we deze vorm van energieopwekking gaan gebruiken en dat mensen geïnformeerd worden voor ze op straat komen met spandoeken en strijdkreten. Natuurlijk blijft de ontwikkeling van groene stroom belangrijk, maar de methoden die de dag van vandaag gebruikt worden om groene energie op te wekken zijn simpelweg ontoereikend om de enorme honger naar energie in de wereld te stillen. Men moet beseffen dat windmolens en zonnepanelen te onvoorspelbaar en inefficiënt zijn, we hebben een betrouwbare en doeltreffende energieopwekking nodig als we ooit onafhankelijk willen worden van fossiele brandstoffen.

Reportage

tekst en foto’s: Gert-Jan Willocx

125 jaar windenergie In 1887 brengen pioniers de windturbine en de generator bij elkaar, het is de eerste keer dat elektrische energie wordt opgewekt met behulp van wind. Het Technikmuseum in Berlijn viert dit 125-jarig bestaan met de geweldige tentoonstelling “Windstärken”. De expositie maakt je wegwijs in het verleden, heden en de toekomst van de windenergie. juni 2013  Extract | 5

l sinds het prille begin is het een zoektocht naar de beste materialen en vormen die zorgen voor een optimale aerodynamica. De stijgende vraag naar energie in onze maatschappij zorgt ervoor dat deze alternatieve vorm van energieopwekking steeds gangbaarder wordt. Het Technikmuseum heeft de naam “Windstärken” (windsterkte nvdr) niet voor niets gekozen. Eeuwenlang stond de windmolen bekend als één van de krachtigste machines. De molens werden gebruikt voor onder meer het zagen van hout, het bewerken van metaal en natuurlijk het malen van graan. Met de opkomst van de industriële revolutie midden 19de eeuw groeide de vraag naar betrouwbaardere machines zoals stoom- en koolturbines.

In zijn doctoraatsthesis in 1940 beschreef Ulrich Hütter (1910-1990) hoe de basis van vliegtuigaerodynamica kan toegepast worden op de ontwikkeling van rotorbladen. De bladen moeten volgens Hütter gemaakt worden uit lichte materialen en moeten gebruik maken van het principe van liftkracht om zo snel mogelijk te kunnen roteren. “Aerodynamica is inderdaad belangrijk bij het opwekken van windenergie,” zegt ingenieur Joris Geeurickx, “toch is het niet het enige waarmee rekening gehouden moet worden. Ook de windrichting en –snelheid zijn belangrijke factoren.” Hütter wordt nog steeds gezien als één van de grondleggers van de windtechnologie.

De wieg van windenergie De Amerikaan Charles F. Brush (1849-1929) uit Ohio is een uitvinder en zakenman, lang werd gedacht dat hij de eerste persoon was die windenergie wist om te zetten naar elektrische energie. Maar het is zeer waarschijnlijk dat Brush verschillende maanden na de Schotse ingenieur James Blyth (1839-1906) deze technologie begon te implementeren. Het is dus onduidelijk wie als eerste met de opwekking van windenergie begon. Zelfs de tentoonstelling geeft geen echte uitvinder aan van de techniek. In de zomer van 1887 gebruikte Blyth een zelfgemaakte houten windmolen om zijn hut te verlichten. De houten constructie werd gepatenteerd in 1891. Poul La Cour (1846-1908) uit Denemarken was de eerste om waterstof te produceren met behulp van windenergie en dit al in 1891. Het gebruik van waterstof als medium om energie op te slaan wordt de dag van vandaag nog steeds onderzocht. La Cour gebruikte deze opgewekte energie om zijn school te verlichten, ook al waren er nu en dan explosies.

In de tentoonstelling is de doorsnede van een moderne versie van zo’n rotor te zien. De rotor is gebaseerd op de principes van aerodynamica en gemaakt van aluminium of een composiet van plastiek en aluminium. De voorlopers van de moderne windturbine hadden twee wieken, maar naarmate de omvang van windturbines is toegenomen is men overgestapt naar drie wieken. Een windmolen begin jaren 80 had een gemiddelde doorsnede van vijftien meter, dit is inmiddels al vertienvoudigd.

Begin 19de eeuw De eerste stappen waren gezet, maar windenergie hinkte nog steeds ver achterop. In 1930 ontwikkelt de Duitser Kurt Bilau (1872-1941) een rotorblad dat drie keer zo efficiënt is als de conventionele types van die tijd. De achterstand van windenergie bleek echter te groot in de industriële samenleving. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog testte de Duitser Hermann Honnef (1878-1961) kleine windturbines om de landelijke regio in Bötzow-Velten, dichtbij Berlijn, te voorzien van stroom, maar zijn plannen mislukten. 6 | Extract  juni 2013

Na de oorlog lag alternatieve energie weer op tafel, maar sinds de jaren vijftig zagen velen nucleaire energie als de oplossing voor al onze energieproblemen. Tegen de wil van energieproducenten, die kernenergie te duur vinden, wordt, vooral onder invloed van Amerikaanse politici, kernenergie opgedrongen. Tot op de dag van vandaag wordt kernenergie zwaar gesubsidieerd. Toch slaagde Hütter er in 1948 in om de eerste windturbine te ontwikkelen voor massaproductie.

Om spanning op te wekken heeft een generator zo’n 1500 rotaties per minuur nodig, De wieken van een windmolen roteren echter slechts twintig keer per minuut. Met behulp van een serie wormwielen wordt dit verschil omgezet. Omdat de windsnelheden kunnen variëren moet zo’n tandwielkast in staat zijn enorme verschillen op te vangen en om te zetten in een constante beweging.

juni 2013  Extract | 7

Oliecrisis Ondanks de vooruitgang die windenergie maakt duurt het tot de oliecrisis (1971) eer het aanzien wordt als volwaardige alternatieve energiebron. Voor het eerst botsen de geïndustrialiseerde landen op het besef dat de economische groei niet eeuwig kan blijven doorgaan daarom zoekt men naar nieuwe, goedkope bronnen van energie. Het zijn de VS, VK en Duitsland die het voortouw nemen met het bouwen van grotere turbines. Maar de bedrijven die de opdrachten krijgen deze turbines te ontwikkelen en te bouwen hebben hier vaak geen ervaring mee. Later blijken het landen als Denemarken en Nederland te zijn die kleine en betrouwbare windturbines ontwikkelen. In 1977 bouwt een Deense school zijn eigen windmolen, het is in staat één megawatt te produceren. In tegenstelling tot vele andere landen subsidieert Denemarken elke Kilowattuur gegene-

6806

m² grootste zeiloppervlak Het zeilschip ‘Preussen’ werd gebouw in 1902. Acht jaar later, in 1910 zok de vijfmaster na een botsing op zee.

133 km/u

snelste landbuggy ooit Het wereldrecord werd gebroken door de Nederlander Arien Van Der Tol in 2010 in Las Vegas

4800

km afstandsrecord van windgedreven wagen Dirk Gion en Stefan Simmerer doorkruisen australië met een auto gedreven door een windvlieger.

408 km/u hoogste gemeten windsnelheid op aarde Tijdens een orkaan op de Burrow eilanden (Australië) werden in 1996 windsnelheden gemeten van 408 km per uur

2100

km/u hoogste windsnelheid op Neptunus. In 1989 nam de Voyager 2 windsnelheden van 2100 km per uur waar.

8 | Extract  juni 2013

Deze vader legt zijn zoon uit hoe hij, door aan de turbine te draaien, zelf energie opwekt. In het technik museum wordt kinderen op een eenvoudige, klare wijze uitgelegd waar hun energie vandaan komt en hoe deze wordt opgewekt. Ook de moeilijkheden die er bij de aanleg van een molenpark zijn worden uitgelegd. Zo is er een simulatie waar kinderen zelf een molenpark kunnen inbouwen, ze stuiten daarbij op protest als dit molenpark een slechte invloed heeft op het leefmilieu

reerd wordt door windenergie, hierdoor is het aantrekkelijk om te investeren in deze technologie.

Chernobyl Met de dalende olieprijzen begin jaren 80 daalt ook de interesse in groene energie. Als in 1986 de nucleaire ramp in Chernobyl plaats vindt groeit bij veel mensen het besef dat er nood is aan alternatieve energiebronnen. In de samenleving leeft het idee dat kernenergie niet langer veilig is. Daarom wordt er dan ook stevig geïnvesteerd in groene energie. Tegen het einde van de jaren negentig is de productie van windenergie, tegenover de jaren tachtig, vertienvoudigd. De twee procent die windenergie uitmaakt van de totale hoeveelheid energie lijkt niet veel, het is meer dan wat vijftien jaar eerder mogenlijk geacht werd.

Klachten De markt voor windenergie blijft stijgen. Toch blijft ondanks de kleine milieu-impact bij de productie ook het aantal klachten over windmolens stijgen. De molens zouden lelijk en lawaaierig zijn. Op plaatsen waar de molens ingeplant zouden worden ontspruiten

steeds vaker actiegroepen. Zo ook in het VlaamsBrabantse Peizigem. “Naast de geluidshinder en het zicht is er ook nog de slagschaduw,” klaagt Betto De mol die in het actiecomité tegen de molens zit,” De schaduw is afkomstig van de wieken van de molen en komt zo’n 20 keer per minuut voorbij. Daarom wordt er steeds vaker gekozen om molenparken naar de zee te verhuizen. De wind is er constanter en er is veel plaats om te bouwen. Het is echter ook duurder om te bouwen. Dit komt omdat er nieuwe, duurdere schepen nodig zijn om op zee te bouwen. Hoewel ze ver in zee liggen zijn er ook klachten over deze windmolenparken. Ze zouden een dof lawaai opwekken. Maar het is vooral het uitzicht op zee dat ze verpesten volgens de dijkbewoners.

Deze tegenwindfiets wordt voortgedreven door de wind. Het ontwerp, van de hand van professor Gustav Windler, maakt het hebben van tegenwind er een pak aangenamer op. de turbine aan het hoofd van de fiets wordt aangedreven door de wind. Deze energie wordt met behulp van een ketting overgebracht naar de voorwielen. Het grootste probleem aan de fiets is dat de turbine het zicht van de chauffeur belemmert. Een voordeel is dan weer dat het helemaal geen brandstof vraagt en dus een groen vervoersmiddel is. Het ziet er in elk geval spectaculair uit.

Windenergie heeft duidelijk vele voor- en nadelen. Toch kunnen we niet blijven twijfelen, Hernieuwbare energie moet op lange termijn steeds minder alternatief worden. Nucleaire energie komt steeds meer onder druk te staan en de fossiele brandstoffen zullen niet eeuwig beschikbaar zijn. (Gert-Jan Willocx)) juni 2013  Extract | 9

Een medische consultatie, een reis met de hogeschelheidstrein, nieuwe apps op uw smartphone of tablet? Misschien merkt u er op het eerste gezicht weinig van, maar wetenschap en technologie zijn diep doorgedrongen in ons dagelijks leven. Het wetenschapsmagazine Eos brengt sinds 1983 markante verhalen uit de wetenschap.

JAARABONNEMENT OP EOS MAGAZINE

(11 nummers voor € 59,50)

MET

GRATIS LOEP

Inslagloep van zeer hoge kwaliteit. Gemonteerd in fraai verchroomd messing huis met oogje voor ophanging aan een koord. Verpakt in lederen etui. Kortom een niet te missen item voor MKA-leden!

snelster manie

VOORDEELBON

✁

REAGEER NU!

Surf naar www.eoswetenschap.eu/MKA

Of bel naar 014-43 59 06

Of mail naar lezersservice@imapress.be

Of stuur GRATIS onderstaande bon op

■ JA, ik doe iemand anders of mezelf een jaarabonnement op Eos-magazine cadeau

voor slechts € 59,50 (11 nummers). Ik krijg als welkomstgeschenk de inslagloep. (E062)

Stuur het cadeau op naar

■ mijzelf

■ de ontvanger van het abonnement

WETENSCHAP

Het abonnement mag gestuurd worden naar:

Stuur de overschrijving naar: (enkel invullen indien het gaat om een geschenkabonnement)

Naam

Voornaam

Straat + nr. Postcode

Straat + nr. Gemeente

E-mail Tel.

Voornaam

Postcode

Gemeente

E-mail Handtekening

Tel.

Handtekening

U hoeft nu nog niets te betalen maar ontvangt van ons een overschrijvingsformulier. Deze aanbieding is geldig tot en met 31 december 2013 of tot uitputting voorraad en

mensen die de laatste 6 maanden geen abonnee geweest zijn. 10 | voor Extract  juni 2013

✉

Belgische lezers kunnen deze bon (of een kopie) opsturen naar Eos lezersservice, Antwoordnummer 1 in 2300 Turnhout. Geen postzegel nodig.

Column Een enkeltje rode planeet Door Gert-Jan Willocx Hoofdredacteur Extract

‘Vrouw en kinderen inruilen voor een door een vijandig landschap zonder zuurstof of rechtsteeks zonlicht is misschien net een stap te ver’

“Ooit gaan er toch mensen op mars wonen. Waarom dan niet ik?”, dat zegt Henri Jacquemain. Deze 32-jarige Belg heeft zich ingeschreven bij de organisatie Mars One dat zich sterkt maakt de rode planeet te willen bevolken. Jaquemain heeft op dit moment twee jonge kinderen, wat hij echter niet als probleem ervaart. “Mijn kinderen spreek ik wel op Skype.” Het Nederlandse bedrijf Mars One wil tegen 2022 vier mensen op onze buurplaneet zetten. Vanaf daarna is het plan elke twee jaar een nieuw paar naar boven te brengen. Één van deze ruimtepioniers zou een Belg kunnen zijn, Henri Jacquemain, vader van twee kinderen. Hijzelf ziet het als voer voor geschiedenisboeken, zijn familie ziet datt anders maar heeft er ondertussen al vrede mee genomen. Zou deze man wel beseffen waaraan hij begint? Als hij zegt dat er ooit mensen op mars zullen staan heeft hij waarschijnlijk gelijk. Volgens mij zal dat zelfs eerder vroeg dan laat gebeuren. Jaquemain wil bijdragen aan deze kolonisatie en is daarvoor bereid grote offers te maken. Maar vrouw en kinderen inruilen voor een dood en vijandig landschap zonder zuurstof of rechtstreeks zonlicht is misschien toch dat ene stapje te ver. Bovendien gaat het om een enkele reis, voorlopig is er gewoonweg nog geen mogelijkheid om terug te keren.

de rode planeet te sturen en dit tegen 2018. Volgens hem wil hij zo de ruimtevaart nieuw leven in blazen en de perfecte relatietest bieden aan één koppel. Tito kwam in 2001 al in het nieuws toen hij als eerste toerist de ruimte inging. Als je het mij vraagt is Tito gewoon een klein kind met geld. Een kind dat denkt dat alles te koop is, zelfs een mensenleven. Een kind dat graag experimenteert zonder na te denken over de gevolgen van zijn daden. De plannen van Tito zijn nog niet concreet, zo is het nog niet duidelijk hoeveel de reis juist zou kosten en wie het gaat financieren. “Maar,” zo zegt Tito, “Wie een goed idee heeft, vindt het geld wel”.

Lange termijn Op lange termijn zie ik de mens op onze buurplaneet wonen. De eerste mensen die er zullen leven zijn nu al geboren, daarvan ben ik overtuigd. Maar op dit moment is het volgens mij te vroeg om de reis te ondernemen. Wacht nog enkele jaren, tot ook de technologie om terug te keren er is, tot er meer informatie is over de rode planeet. Tot dan zou ik het bij dromen houden.

Kind met geld Mars one is trouwens niet het enige initiatief dat mensen naar mars wil brengen. Ook de Amerikaanse miljonair Dennis Tito hoopt een getrouwd stel naar 11 | Extract  juni 2013

juni 2013  Extract | 11

Het leven zoals het is: ISS

foto: nasa

ankzij de astronaut Chris Hadfield weten we hoe het dagelijkse leven eruit ziet in het international space station. De filmpjes van de Canadese ruimte avonturier werden ondertussen al bijna dertig miljoen keer bekeken.

Naast filmpjes over het dagelijkse leven post Hadfield ook, vaak spectaculaire, foto’s op zijn Twitteraccount. Foto’s die ook bekend zijn bij ondermeer Amerikaans president Obama, één van zijn zevenhonderdvijftigduizend Twitter volgelingen.

Het is dankzij Hadfield dat we nu weten hoe astronauten in het ISS hun haren knippen. Ook de ruimtemenu’s hebben dankzij de astronaut geen geheimen meer. Als ontbijt eet men kruimelvrije tortilla’s, groenten komen in poedervorm.

In de nacht van 13 op 14 mei keerde de Canadees terug naar de aarde. Zijn verblijf in het ISS duurde meer dan zes maanden.

12 | Extract  juni 2013

(Gert-Jan Willocx)

Doctoreren 35,2% 64.8 %

Werkloos 1 jaar na doctoraat

juni 2013  Extract | 13

Deze infografiek hoort normaal bij het achtergrondverhaal van jeroen. Ik heb deze echter gemaakt (zonder het achtergrondverhaal in hebben te kunnen zien)

Vraag naar ICT-specialisten blijft stijgen Tekst en foto’s: Gert-Jan Willocx

    De vraag naar goede informatici stijgt elke dag. En toch staat, ook hier in Vlaanderen, het vak informatica steeds meer onder druk. De Iraanse tweelingbroers Ali en Hadi Partovi hopen met hun nieuwe project code.org coderen weer populair te maken.

   

14 | Extract  juni 2013

Ict wordt door veel mensen nog altijd aanzien als gewoon tokkelen op een toetsenbord” - Leen De Clercq leerkracht informatica

juni 2013  Extract | 15

e gebroeders Partovi zijn geen onbekenden in het IT-wereldje. Allebei werken ze voor grote internetbedrijven als Fcebook en Dropbox en allebei hebben ze miljoenendeals gesloten met technologiereus Microsoft.

Black eyed peas “Het grootste probleem is dat mensen niet beseffen dat er een probleem is”, stelt Hadi Partovi in een vragensessie op sociale netwerksite Reddit. Om dat probleem aan te pakken richtten hij en zijn broer dus de site code.org op. In een filmpje op de homepage van code.org leggen enkele pioniers van het coderen, waaronder Bill gates en Mark Zuckerberg, uit waarom coderen zo belangrijk is. Een ander opmerkelijk figuur in het filmpje is Black eyed peas zanger Will.I.Am. Op het eerste zicht een vreemde eend in de bijt tussen al de gronleggers van het ICT-wereldje. Toch hoort ook hij thuis in het filmpje. Hij besloot onlangs nog codeerlessen op te nemen. “Het is vreemd dat iedereen vandaag technologie gebruikt maar niemand de code erachter kan lezen”, klinkt het bij de zanger. “Programmeurs zijn de rocksterren van de toekomst”, zegt hij.

Problemen “Een ander groot probleem zijn de clichés rond programmeren”, zegt Partovi nog, “in het hoofd van vele mensen zijn programmeurs nog vaak wereldvreemde, langharige nerds. Bovendien veronderstellen nog veel mensen dat er complexe wiskundige berekeningen aan programmeren te pas komen.”

16 | Extract  juni 2013

Iets wat absoluut niet het geval is. Om degelijk te kunnen programmeren volstaat het de tafels van vermenigvuldiging onder de knie te hebben bevestigen ondermeer Marc Zuckerberg en Bill gates. De respectievelijke oprichters van Facebook en Microsoft. “Wat wel moeilijk is aan programmeren”, zegt ICT-leerkracht Leen De Clercq, “is de grote hoeveelheid aan programma’s. Wij leerkrachten worden verondersteld met alle talen te kunnen werken.” Om dit probleem te verhelpen biedt code.org mensen de kans te oefenen in verschillende programmeertalen. Voor talen als Scratch, html5 en javascript zijn er al instructiefilmpjes te vinden op de site. Later volgen er ook complexere talen als C++. Al deze filmpjes zijn gratis te gebruiken in de lessen. De broers Partovi hopen hierdoor programmeren populairder te maken.

In Vlaanderen Het vak ICT staat in vele Vlaamse middelbare scholen onder druk. In TSO en BSO was er zelfs een tijdje sprake van het vak af te schaffen. Dat is gelukkig niet gebeurd. “Ict wordt door veel mensen nog altijd aanzien als gewoon tokkelen op een toetsenbord, maar het is zoveel meer dan dat,” zegt Leen. In de leerplannen voor het secundair onderwijs staat dat leerlingen praktijkervaring moeten opdoen. Ze moeten geen encyclopedische kennis van zaken hebben maar ze moeten in staat zijn zelf oplossingen kunnen bedenken voor problemen. “In mijn lessen moeten leerlingen eerst op papier de grote lijnen van hun programma uitschrijven,” besluit Leen, “daarna pas mogen ze beginnen met het invoeren op de computer.” Dit uitschrijven gebeurt via het Nassi-Schneiderman diagram (zie kaderstuk).

Nassi-Schneiderman diagram. Het Nassi-Schneiderman diagram werd ontwikkeld door Ike Nassi en Ben Schneiderman in 1972. De bedoeling van het diagram is om een programma op een eenvoudige, klare maniervoor te stellen. Een groot voordeel van het diagram is dat ze onafhankelijk zijn van de gebruikte programmeertaal.

In het diagram wordt een probleem opgedeeld in steeds kleinere problemen tot er uiteindelijk slechts kleine problemen overblijven. Die problemen worden een voor een opgelost in het diagram. Dit wordt ook een algoritme genoemd. Net als bij een flowchart begin je bij een nassi-Schneiderman diagram bovenaan en volg je het naar onderen.. juni 2013  Extract | 17

We laten de strijd tegen CO2 niet aan onze kinderen over.

4,5 miljoen ton CO2 minder, of de jaarlijkse uitstoot van 2 miljoen wagens*. Dit is het voorlopige resultaat van onze strijd tegen CO2 sinds 2008. De ambitie toen: tegen 2015 de uitstoot van ons productiepark met 1,7 miljoen ton verminderen. Met 4,5 miljoen ton staan we vandaag dus een stuk verder. Maar dat moedigt ons alleen maar aan om verder te blijven investeren. Meer info en resultaten van onze inspanningen vindt u op www.electrabel.be/resultaten. Samen voor minder CO2.

* Op basis van een wagen die 146 gr CO2 per km uitstoot en 15 000 km per jaar aflegt.

18 | Extract  juni 2013

Jongens beter in wiskunde meisjes in lezen tekst en foto’s Gert-Jan Willocx

    Een recent Brits onderzoek heeft aangetoond dat meisjes beter zijn in begrijpend lezen dan jongens. Jongens zijn dan weer beter in wiskunde. Voor hun onderzoek keken de onderzoekers naar de wereldwijde schoolresultaten van 1.5 miljoen jongens en meisjes tot en met vijftien jaar uit 75 landen. juni 2013  Extract | 19

et wordt al langer algemeen aangenomen dat jongens sterker zijn in wiskunde dan meisjes. Nu is er echter ook wetenschappelijk onderzoek dat deze theorie ondersteunt. Onderzoekers van de universiteit van Leeds en de universiteit van Missouri ontdekten dat de wiskundekloof tussen jongen en meisjes blijft groeien. Deze kloof is ook groter naarmate de kinderen hoger opgeleid zijn. In de hoogst scorende categorie van leerlingen zijn er dubbel zoveel jongens als meisjes.

Rijke landen De wiskundekloof is het grootst in de rijkere landen. Er zijn ook verschillen binnenin de landen, voornamelijk bepaald door het opleidingsniveau. “De verschillen in wiskunde zijn het grootste bij de beste studenten”, zegt Gijsbert Stoet, één van de onderzoekers van de universiteit van Leeds. ” Bij de leerlingen die minder goed presteren is de kloof minder groot. Als er al een verschil is zijn het eerder de jongens die slechter presteren dan de meisjes.” Toch zijn er ook landen waar de wiskundekloof niet bestaat of waar de kloof omgekeerd is. Malta, Albanië en Qatar maken de top drie uit van deze landen. “De landen waar gelijkheid van de seksen niet op de eerste plaats komt zijn vaak ook de landen waar vrouwen beter presteren op gebied van wiskunde,” zegt Stoet, “Hoe dat komt is nog niet geweten.”

Leeskloof driemaal zo groot Opmerkelijker en onbekender dan de wiskunde is de leeskloof. De leeskloof is het verschil tussen jongens en meisjes in begrijpend lezen. “De leeskloof is driemaal zo groot als de wiskundekloof,” vertelt Stoet, ”Bovendien stelden we de leeskloof vast in elk van de onderzochte landen. Dat was niet zo voor de wiskundekloof.” De leeskloof manifesteert zich wel anders dan de wiskundekloof. Waar de wiskundekloof groter is bij hogeropgeleiden en praktisch onbestaande bij laagopgeleiden, is dit voor de leeskloof omgekeerd. Laag opgeleide meisjes zijn dus beter in begrijpend lezen dan jongens. Wat ook opvalt is dat er een relatie bestaat tussen de twee kloven. Landen met een grote leeskloof hebben over het algemeen een kleine wiskundekloof. Er mag dus niet enkel gefocust worden op het sluiten van de wiskundekloof zoals nu vaak het geval is.

20 | Extract  juni 2013

“Jongens hebben over het algemeen meer inzicht dan meisjes. Ze verliezen echter vaak punten door onnauwkeurigheid” schooldirecteur Luc Willocx “Er werd altijd vanuit gegaan dat door te investeren in gelijkheid van de seksen de wiskunde- en leeskloof zouden verdwijnen. Maar ons onderzoek wijst dus uit dat de kloven en gendergelijkheid los staan van elkaar,” Zegt Stoet.

Meisjes nauwkeuriger Dat jongens sterker zijn in wiskunde dan meisjes zegt ook Luc Willocx, schooldirecteur van De Plataan. “Jongens hebben over het algemeen meer inzicht dan meisjes”, zegt hij, “waar jongens vaak punten verliezen is nauwkeurigheid. Ook maken ze er zich vaak te makkelijk van af. Meisjes zijn over het algemeen minder snel tevreden met hun werk en kijken beter na.”

De wiskundekloof is het grootste bij de bestpresterende leerlingen. Bij de minder presterenden is er weinig of geen verschil op te merken” Onderzoeker Gijsbert Stoet

juni 2013  Extract | 21

Laser kan oogkleur veranderen Tekst en foto’s: Gert-Jan Willocx

   

Ongeveer twee procent van de bevolking heeft blauwe ogen. Daar kan echter verandering in komen. Voor vijfduizend euro is het binnekort mogelijk blauwe kijkers te krijgen.

22 | Extract  juni 2013

Per week krijgen wij toch een tweetal klanten over de vloer die op zoek zijn naar kleurlenzen,” - Opticien Dominic Vleeracker

juni 2013  Extract | 23

e Amerikaanse dokter Gregg Homer beweert dat hij, met behulp van een laser, bruine ogen blauw kan maken in minder dan twintig seconden tijd. De kleur van onze ogen wordt bepaald door melanine, het materiaal dat ook onze haren hun kleur geeft. Bij ruim de helft van de bevolking zijn de ogen bruin. De melanine die de kleur bepaalt kan je vergelijken met een dun bruin laagje dat op de oogbol ligt . Onder dat bruine laagje ligt de iris, deze is bij iedereen blauw. Met een laser beschadigt men het bruine laagje pigment op de iris. De eerste week na de behandeling wordt de iris donkerder. Maar Daarna zal het blauw naar voren komen. Dit omdat de schade die de laser aanricht onomkeerbaar is. Het oog begint met het opruimen van het weggebrande melanine. Na een periode van twee of drie weken zouden de ogen volledig blauw zijn.

Één mogelijkheid Voorlopig is het niet mogelijk om een andere kleur dan blauw te bereiken. De enige methode om bruinere ogen te krijgen is door de ogen bloot te stellen aan daglicht. Net als de huid beschermen de ogen zich tegen een teveel aan UV-stralen. Door meer pigment aan te maken wordt het oog beter bestand tegen UV-licht. Het is echter onmogelijk om de ‘onnatuurlijke’ blauwe ogen weer bruin te maken. Andere oogkleuren ‘blootleggen’ is veel complexer dan alle pigment weg te laseren. Daar werkt Homer op dit moment aan, hij verwacht dat dit in de toekomst mogelijk zal zijn. Over het prijskaartje van deze complexere kleuren is nog niets geweten.

24 | Extract  juni 2013

Iedereen weet dat met lasers in ogen schijnen gevaarlijk kan zijn. Volgens Homer is het echter volledig veilig om de ogen te behandelen met een laser. Het licht van de laser zou alleen invallen op de iris en dus niet op het netvlies wat beschadiging voorkomt. Bovendien worden er voor de behandeling foto’s genomen van de iris om te bekijken welke delen er behandeld moeten worden en welke niet. Deze gegevens worden ingegeven in een computer die de behandeling zal uitvoeren.

Kleurlenzen Mensen die vandaag niet tevreden zijn met hun oogkleur kunnen enkel naar kleurlenzen grijpen. Iets wat vrij vaak blijkt voor te komen. “Per week krijgen wij toch een tweetal klanten over de vloer die op zoek zijn naar kleurlenzen,” zegt optieker Dominic Vleeracker van optiekzaak Vleeracker in Mechelen. “Blauw is de kleur die het populairste is, in onze winkel”, weet hij. Net als bij gewone lenzen kunnen ook deze lenzen het oog corrigeren zonder veel nadelen. ‘Er moet wel op gelet worden dat de lenzen de bolling van het oog volgen, maar dat is voor gewone lenzen niet anders”, besluit Vleeracker.

wetenschap in populaire tv-programma’s Tekst en foto’s: Gert-Jan Willocx

    Lang, vettig haar, een hoofd waar elke centimeter bezaaid is met puisten en een bril met dikke glazen. Dat is het beeld dat bij veel mensen nog steeds rond wetenschap hangt. Een beeld dat al lang niet meer strookt met de werkelijkheid. Tegenwoordig zijn er een hele reeks tv-programma’s die het beeld van de saaie wetenschapper moeten bijstellen. Dit lijstje zet er alvast enkele op een rijtje

juni 2013  Extract | 25

1. Numb3rs Don Eppes is een FBI-agent die in Los Angeles probeert misdaden op te lossen. Om die op te kunnen lossen kan Don een beroep doen op zijn broer Charlie, een wiskundige. Zijn theorieën zijn vaak doorslaggevend voor het oplossen van moorden. Een voorbeeld hiervan is wanneer Charlie en zelfmoord doorziet als moord. Het lijk lag namelijk dertig centimeter verder dan wanneer hij gewoon zou zijn gesprongen. De serie heeft verschillende wiskundigen in dienst als raadgevers. De wiskunde die getoond wordt is steeds correct al geeft het team van NUMB3RS toe dat het plot voor gaat op de correctheid.

2. Breaking Bad Walter white is een chemieleerkracht in geldnood, als bijbaantje werkt hij in een car wash. Als hij op een dag te horen krijgt kanker te hebben besluit hij dat voor zijn gezin verborgen te houden. Samen met zijn oudstudent Jesse Pinkman De show werd volledig gecheckt door professor in de organische chemie, Donna Nelson. Zij schreef naast stukken van het script ook enkele dialogen. Bovendien tekende ze ook chemische structuren uit die in de show gebruikt worden als decor. besluit he crystal meth te maken in de hoop zijn familie geld na te laten na zijn dood.

3. CSI Iedereen kent programma’s als csi, het lab is er even belangrijk als de mensen in het veld. Al is het niet al-

26 | Extract  juni 2013

tijd even accuraat (DNA-tests duren in het echte leven iets langer dan dertien seconden) het toont wel aan dat wetenschap niet altijd stijf hoort te zijn.

4. House MD Dokter House is hoofd van het diagnose team van het princeton-plainsboro ziekenhuis. Hij is de beste in zijn vak. Alle patiënten die elders opgegeven zijn krijgen door hem en zijn team nog een kans. Om de aflevering te vullen gebeurt dit echter nooit van de eerste keer De serie gaat er prat op echte ziektes en echte ziektebeelden te gebruiken. Vaak worden er ook verhalen getoond die gebaseerd zijn op waargebeurde feiten. (De onderzoekster op de zuidpool die zichzelf moet opereren bijvoorbeeld). Wat niet strookt met de werkelijkheid is dat de dokters zelf de testen uitvoeren en bloed trekken.

5. Lie to me Dokter Cal Lightman is een expert in toegepaste psychologie, meer bepaald in het lezen van micro-expressies. De methodes waarop Lightman zijn zaken aanpakt doet aan House denken. De man is weinig sympathiek tegen zijn cliënten maar net als bij House maakt dit het leuk om naar te kijken. Micro-expressies, waar het in de serie om draait bestaan echt. Het is echter niet zo eenvoudig om deze af te lezen als in de serie beweerd wordt. Bovendien is het ook helemaal niet zo eenvoudig om aan te leren.

Charles Darwin online Veertig jaar correspondeerden grondlegger van de evolutietheorie Charles Darwin met zijn vriend, de plantkundige Joseph Hooker. De correspondentie startte in 1843 en stopte pas in 1882 met de dood van Darwin.

wereld stevig door elkaar schudde. Over de ontvangst van zijn boek schrijft hij Hooker: “Je kan je niet voorstellen hoe verfrissend het is de hele dag niets te doen, niet na te hoeven denken over mijn boek dat me half gedood heeft.”

Het totale archief bevat zo’n duizend tweehonderd brieven. De correspondentie tussen deze negentiende eeuwse wetenschappers beslaat een totaal van vijfduizend beelden en is terug te vinden in de digitale bibliotheek van Cambridge.

Naast gesprekken over de wetenschap was er ook plaats voor luchtigere onderwerpen. De twee stuurden elkaar geregeld brieven met grapjes en roddels. Maar het was niet altijd even luchtig. Allebei de mannen verloren in de tijd van hun correspondentie kinderen. Hooker schreef Darwin zelfs een brief een uur nadat zijn dochter gestorven was. Hij schrijft: “Ik denk meer aan jou dan aan eender welke van mijn vrienden.”

Hooker was een van de weinigen aan wie Darwin een kopie stuurde van zijn manuscript On the origin of species. Het boek waarmee Darwin de biologische

juni 2013  Extract | 27

Poollicht Zelden zo actief Tekst en foto: Gert-Jan Willocx     Iedereen heeft wel een beeld van het poollicht. Voor velen zijn de groene zweepkrullen aan de nachtelijke hemel iets uit documentaires en foto’s. Toch was er dit jaar ook een kans om het noorderlicht hier bij ons te zien. In noordelijkere streken als Zweden en IJsland was het poollicht zeer goed en vaker zichtbaar dan andere jaren.

urora Borealis is de wetenschappelijke naam voor het poollicht. Dit fenomeen ontstaat wanneer geladen deeltjes van de zon in contact komen met het magnetische veld van de aarde. Het magnetische veld begleidt de deeltjes naar de polen, ondertussen botsen de deeltjes met elkaar en met atomen uit onze atmosfeer. Het zijn deze botsingen die voor 28 | Extract  juni 2013

de kleur van het poollicht zorgen. Door het botsen komt de kinetische (bewegings-) energie vrij in de vorm van licht. Al naargelang welke deeltjes botsen verandert de kleur. Groen is de kleur die het vaakst voorkomt, blauw poollicht is het zeldzaamst. “Ik heb twee keer heel duidelijk het groene poollicht gezien”, zegt Christelle Smeets, “één keer was de activi-

teit zo hoog dat het schouwspel een hele avond duurde boven Sundsvall in Zweden. Toen zagen we zelfs poollicht met een eerder gele kleur.”

Actieve zon Het poollicht komt vaker voor als de zon in een actieve fase is. Zo’n actieve fase wisselt de inactieve

(CC BY-NC-SA 2.0) KyleWiTh

fase elke elf jaar af. 2013 is het jaar waarop de actieve cyclus zal pieken. Dit betekent meer zonneactiviteit en dus ook meer kans op noorderlicht. Zo’n grote kans dat er voor het eerst sinds lang ook hier in Vlaanderen kans was om poollicht te zien. Het weer besliste er echter anders over. De hemel was te bewolkt waardoor het poollicht, dat in onze streek sowieso al zwakker is, niet zichtbaar was.

Zweden Zo’n tweeduizend kilometer hiervandaan, in Zweden, was wel poollicht te zien. “Eind maart kreeg ik een e-mail om te melden dat de activiteit van het poollicht zeer hoog was.” Zegt Christelle. Ze had zich voor haar vertrek richting Zweden ingeschreven op deze e-maildienst. “Normaal moet je naar een donkere plaats gaan om het licht goed te kunnen zien. Het

licht is ook meestal actief rond middernacht, maar die avond begon het tafereel veel eerder. Om half negen ’s avonds zagen we het groene poollicht al, vanop een balkon.” Dit is best uitzonderlijk omdat stadslicht de zichtbaarheid van de Aurora Borealis belemmerd.

Geduld hebben De duur van het licht verschilt ook van dag tot dag, van jaar tot jaar. Soms is het licht aanwezig gedurende een uur, soms slechts enkele seconden. De verschijning van het licht gebeurt telkens in pieken. Het licht is bijvoorbeeld zichtbaar gedurende 20 minuten om dan weer een uur te verdwijnen om daarna (sterker) terug te komen. De eerste activiteitenpiek is doorgaans de laagste. Wie het licht echt wil zien moet geduld hebben. Dat ondervond ook Jean-Christophe Mazzarini die op groepsreis was in Kiruna, een stad in het noordelijkste deel van Zweden. “Ik heb drie uur gewacht op een afgelegen en donkere plaats bij -20°C. Uiteindelijk zag ik het noorderlicht en het was best fel, ookal was deze hoge activiteit vooraf niet aangekondigd. Alleen ik en een vriend bleven over, alle andere hadden het al opgegeven. De dag nadien waren ze teleurgesteld dat ze niet langer hadden gewacht.”

juni 2013  Extract | 29

HET WERELDKAMP BIEDT 6 GEVULDE DAGEN MET GASTSPREKERS, INLEEFSPELEN, DEBAT, LIVE OPTREDENS, EEN FUIF, GEZELLIGE EETMOMENTEN, WORKSHOPS, ANIMATIE EN NOG ZO VEEL MEER

HOGE RIELEN LICHTAART

SCHRIJF JE IN OP WWW.WERELDKAMP.BE

dv. A5 liggend.indd 1

23/05/13 11:29

Colofon hoofdredacteur Gert-Jan Willocx (eindredacteur: Pieter Willocx) coverbeeld: Gert-jan Willocx

Dit magazine dient als eindwerk voor het tweede jaar journalistiek van de hogeschool Thomas More Mechelen. Alle teksten zijn beschermd als intelectueel eigendom en mogen enkel gebruikt worden met de uitdrukkelijke toestemming van de auteurs. De fotoâ&#x20AC;&#x2122;s zijn eigendom van Extract magazine en mogen niet verspreid worden tenzij anders overeengekomen.

Layout: Gert-Jan Willocx Dank aan alle leerkrachten van Thomas More voor de begleiding. Dank ook in het bijzonder aan Pieter Willocx, Jens Steenwinckel, Matthias Maerevoet en andere klasgenoten. Tenslotte ook dank aan Jolanda Boschmans zonder wiens hulp en steun dit magazine er niet zou zijn gekomen.

De Lijn is goed voor de natuur Bij De Lijn denken we voortdurend aan het milieu. Onze trams rijden op groene energie en onze bussen zijn uitgerust met een dieselmotor die aan de strenge Euro-4 norm voldoen. Tegen 2010 worden die trouwens voorzien van een roetfilter die de uitstoot aan fijn stof met 90% terugdringt. Meer info over ons milieubeleid vindt u op www.delijn.be/milieu. Ook u kunt trouwens iets doen voor het milieu. Gewoon de bus of tram nemen. Natuurlijk gesteund door de

juni 2013  Extract | 31