SOCIAL MEDIA SPECIAL | BIJLAGE CHARLIE MAGAZINE JUNI 2018
FILTER
Editoriaal Hoi! Wij zijn Filter, de hyperinteressante bijlage van Charlie Magazine. Sociale media zijn niet meer weg te denken uit onze huidige maatschappij. Het is zelfs zo aanwezig dat je er een heel magazine vol mee kan schrijven en daarom deden wij dit ook!
Laurens van Herk Ik voel geen klik met sociale media. Daarom was het voor mij een uitdaging om dit magazine te maken. Gelukkig had ik twee dames langs mij die een andere kijk hadden op dit thema.
Michelle Paas Het is moeilijk om toe te geven, maar ik kan niet zonder sociale media. Ik verzamel de actualiteit op mijn Facebookoverzicht, mijn verre vrienden zijn maar een muisklik verwijderd en Instagram is een hobby. Ze vereenvoudigden mijn communicatie en ik zou niet zonder kunnen.
Linte Provost Soms krijg ik genoeg van sociale media en twijfel ik om mijn accounts te verwijderen. Ik trek van de meest gekke dingen een foto en dan vraag ik me af: “Wie heeft daar nu wat aan?” “Maakt niet uit”, denk ik wanneer ik op posten klik.
—3—
Inhoud 5
Opiniestuk
6
“Mensen willen op sociale media het dagelijks leven niet zien, dat leven ze zelf”
10
“Met sociale media moet je 24/24 bezig zijn”
15
10
“Altijd een mooi gezicht opzetten is niets voor mij”
19
Sociale media in het dagelijkse leven
22
Smartphone breekt harten
27
Gesponsorde posts veroveren Instagram
31
“Technologie was een brandstof voor mijn burn-out”
22
34
Journalistiek VS sociale media
6
FILTER
Influencers zijn niet de vijand, maar wel slimmeriken OPINIE Laurens van Herk “Een hashtag zal het probleem wel oplossen”, zo moet de Federale Overheidsdienst Economie (FOD) domweg gedacht hebben. Zij willen regels invoeren voor de zogenaamde influencers. Dat zijn Instagramgebruikers met duizenden volgers die zo nu en dan eens foto plaatsen van een product en daar geld voor krijgen. Zet #reclame als info bij iedere betalende post. Dat is het voorstel van de FOD Economie. Zelfs 13-jarigen hebben door of een post gesponsord is of niet. Het komt er op neer dat de FOD Economie iets duidelijk probeert te maken wat al lang duidelijk is. Sociaal reclameplatform We weten al dat het om reclame gaat dus waarom nog eens zo’n infantiele hashtag? Straf als dat het influencen gaat tegenhouden. Integendeel, voer zo’n regel in en Instagram verandert van een sociaal medium naar een sociaal reclameplatform. Terwijl de meeste gebruikers een account hebben om te zien wat hun vrienden doen op reis in Indonesië eerder dan wat influencer Kevin De Clercq als parfum gebruikt. Instagram killed the video star Bovendien kan ik bedrijven én influencers geen ongelijk kan geven. Geef toe, als er reclame op televisie komt, gaan we collectief naar het toilet of een zakje chips halen. Terwijl volgers hun ‘reclame’ zorgvuldig uitkiezen met de influencer als tussenstation. Reclame op televisie bereikt nog steeds meer kijkers dan op Instagram, maar toch snap ik dat modemerken een beroep doen op Instagram gebruikers met 30 000 volgers. Het publiek op Instagram is namelijk helemaal anders. Jonger vooral. Zoals mijn vader gevoelig is voor de reclame van BMW tijdens De Mol, zo is mijn 17-jarig zusje opgewonden over de nieuwe handtas van influencer Paulien Riemis.
Waarom zou je een grens trekken? Instagram is (zoals alle sociale media eigenlijk) een democratisch platform. Iedereen kan en mag reclame maken. ’t Is toch gewoon reclame? Ik las deze week enkele boze tweets van influencers over het feit dat ze ‘geen reclame maken’. Oke, de hashtag is ridicuul, maar liegen hoeft ook weer niet. Ze zouden beter kwaad zijn omwille van de eventuele boete die ze moeten betalen als ze de hashtag niet gebruiken: tussen 208 en 400 000(!) euro. Overdrijf anders. Zo verlies je nog meer geloofwaardigheid, beste economen van de overheid. Het is alsof ze het willen verbieden. Sinds wanneer is reclame zo’n big deal? Als het nu ging om choquerende beelden vanuit de Gazastrook, dan snap ik dat dat ergens vermeld moet staan. Maar alsjeblieft zeg! Er is toch niks mis met hier en daar een armbandje te promoten. #reclame staat te popelen in de gang, maar zal nog even moeten wachten. Een idee zoals een ander, maar de uitvoering mag toch iets tactischer. Misschien eerst nog wat sleutelen, goed formuleren en dan inslaan. Of gewoon niks doen, want influencers hebben geen slechte bedoelingen. Ze hebben gewoon een inventieve manier gevonden om geen vakantiewerk te moeten doen, maar ze doen er geen kwaad mee. Niemand is namelijk ooit gestorven van reclame. Als ik één goede raad mag geven aan de FOD Economie: posten en laten posten.
—5—
FILTER
“Niemand wilt op sociale media het dagelijks leven zien, dat leven ze zelf” Gerrit is reisblogger en heeft 46.800 volgers op Instagram TEKST & FOTO’S Linte Provost Je vindt Gerrit Elen terug op het sociaal medium Instagram onder zijn alter ego Gerrit and the city. Hij gaat er regelmatig een weekendje op uit, vaak op uitnodiging van een stad of merk. In de hoop dat Gerrit mooie woordjes schrijft op zijn blog. Naast zijn blog heeft de achtentwintigjarige een fulltime job als brand manager bij het luxe cosmeticamerk La Prairie. “Ik ben al zes jaar actief op Instagram, maar in juni 2016 veranderde ik de naam van mijn Instagramprofiel in dezelfde naam als mijn blog Gerrit and the city. Tegenwoordig zijn alle ogen op Instagram gericht. Het is heel moeilijk om mensen nog naar een website te krijgen. Instagram is een handige tool om je volgers naar je blog te lokken. Ik krijg meer reacties op mijn Gerrit is het gewoon om gefotografeerd te worden. —6—
Instagramposts dan op mijn blogposts. Het contact met mijn volgers is daar beter.” “Ik hou van heel het proces: de foto trekken, bewerken, delen en reacties krijgen. Nadat je een foto hebt gepost, ben je altijd benieuwd naar de reacties. Ik zou me niet verslaafd noemen, maar als ik eerlijk ben zou ik wel iets missen als ik de app zou verwijderen. Instagram behoort tot mijn dagelijks leven. Maar het zou me denk ik wel rust geven. Mijn volgersaantal is nu al op een bepaalde hoogte waarbij er verwacht wordt dat je dagelijks post. Je zit elke dag met die druk om foto’s te plaatsen en bent constant opzoek naar nieuwe, originele content.” Wat is een influencer? Influencers zijn populaire mensen op Instagram die hun volgers beïnvloeden op vlak van koopgedrag, levensstijl, etc. Ze bestaan in verschillende soorten, maar allemaal in hetzelfde maatje (36). “Of je als influencer wordt beschouwd of niet, hangt van land tot land af. In België heb je minder volgers nodig om door te breken dan in Nederland. Je hebt de micro-
FILTER influencers met een volgersaantal tussen de 5.000 tot de 10.000. Hun aantal volgers en het aantal mensen dat ze volgen liggen dichter bij elkaar dan bij de ‘grote’ influencers. Die hebben meer dan 100.000 volgers. In het algemeen hebben vrouwen een groter volgersaantal nodig dan mannen, omdat er gewoon een overvloed is aan vrouwelijke influencers. Er is te veel concurrentie.”
Droomwereld “Wat je op Instagram ziet is niet de realiteit. Mensen hebben geen interesse in het dagelijks leven, dat leven ze zelf. Je moet leuke, interessante content
ik Gerrit and the city, de Belgische travelblogger. Vroeger postte ik meer persoonlijke dingen zoals foto’s van op restaurant met vrienden, een avondje uit, meer selfies… Instagram was
“Ik vind het heel pretentieus om mezelf influencer te noemen” “Sommige partners, merken en steden beschouwen mij nu wel als influencer door mijn volgersaantal. Ik zou mezelf nooit influencer noemen. Ik vind het heel pretentieus als je jezelf zo noemt. Dat is letterlijk zeggen: ‘Hey, hallo! Ik ben een instagramster’. Je moet het ook allemaal niet te serieus nemen. Het is en blijft maar een medium waar iedereen het beste van zichzelf toont. De titel van influencer is overrated.” “Om je volgersaantal op peil te houden, moet je wel regelmatig posten. Omdat ik een fulltimejob heb, kan ik in de week moeilijk content verzamelen. Tijdens het weekend neem ik dan veel foto’s die ik in de week geleidelijk op Instagram plaats om zo toch genoeg content te hebben. Dat is wel vermoeiend, maar ik ben een goede planner. Het voelt heel natuurlijk aan. Ik ben een dikke brok energie en ik kan zo die energie wel kwijt.”
‘Bloggers worden eerlijker over dingen die ze doen in het echte leven,’ zegt Gerrit. creëren. Daar heb ik wat moeite mee. Er wordt niet genoeg gecommuniceerd over de echtheid van Instagram en jonge mensen zijn daar heel gevoelig aan. Er is tegenwoordig gelukkig wel een wave van transparantie. Bloggers worden eerlijker over dingen die ze doen in hun echte leven.” “Ik moet toegeven dat sinds ik met Gerrit and the city bezig ben, mijn insteek volledig is veranderd. Nu ben —7—
vroeger mijn dagboek. Als ik nu iets persoonlijk wil posten, doe ik dat via mijn Instastories. Wat ik op mijn feed post moet kwaliteitsvolle content zijn.” “Ik kreeg nog niet echt negatieve commentaar, gelukkig. Volgens mij komt dat doordat ik een zekere niche vond. Wat mijn instagramprofiel uniek maakt is dat ik het heb over reizen in België. Je hebt bitter weinig mensen die bloggen over België als
FILTER reisbestemming. Ik trek een ander publiek aan dan fashion bloggers. Mijn volgers houden zich niet bezig met negatieve reacties. Ik denk trouwens dat vrouwen het op Instagram harder te verduren krijgen dan mannen. Er is meer jaloezie tussen de vrouwen onderling. De concurrentie veel groter.” Goedkope reclamestunts Influencers promoten bepaalde merken op hun Instagramprofiel, al dan niet betalend. Bedrijven geven influencers gratis producten in de hoop op lovende commentaren. Maar volgens Gerrit zal dat niet meer lang duren. “Mensen beginnen te beseffen hoe dat het spelletje in elkaar zit, dat het los om publiciteit gaat. Ik ga ervan uit dat we over vijf jaar niet meer zullen spreken over betaalde posts op Instagram”, veronderstelt hij.
“Ik word benaderd door steden en hotels die mij als gast willen om een blogpost te schrijven over mijn tripje. Dit gaat via een pr-bureau, want die weten welke travelblogger ze het best aanspreken. Vorig jaar had ik mijn eerste deal met de stad Hasselt en daarna zijn er een heel aantal gevolgd.”
“Sommigen beseffen hoe het spelletje in elkaar zit, dat het om publiciteit gaat” “Ik zal niet mooier voorstellen dan het is, maar ik heb wel al eens iets bewust verzwegen. Op vraag van een hotel heb ik heb ooit eens een zinnetje aangepast in een blogpost. Alles was tiptop in orde, maar de muren van dat hotel
waren van karton. Je kon alles horen en daarom sloot ik mijn blogpost af met een mopje, dat als je niet tegen lawaai kon, je best je oordoppen meeneemt. Je moet zowel je volgers als partners tevreden houden. Tegenwoordig zou ik meer op mijn strepen staan denk ik.” “Ik kan momenteel niet leven van de inkomsten van mijn blog en Instagramaccount. En ik verkies de financiële zekerheid van mijn vaste job als brand manager. Als er ooit een dag komt, waarbij ik die zekerheid kan halen door te bloggen, zal ik erover nadenken. Maar je hangt echt af van de deals die je die maand binnenkrijgt. Heel onzeker. Ik kan daar moeilijk mee om, maar dat is mijn karakter.”
Wie is Gerrit? 28 jaar Gerrit And The City 2 jaar actief op Instagram 46 800 volgers www.gerritandthecity.com
—8—
“Nothing influences people more than a recommendation from a trusted friend. A trusted referral influences people more than the best broadcast message.”
Originele foto © Dan Winters
FILTER
In meubelzaak My Ex Boyfriend posten ze regelmatig foto’s van hun producten op Instagram.
— 10 —
FILTER
“Met sociale media moet je 24/7 bezig zijn” Instagram helpt winkeluitbaters bij de verkoop TEKST & FOTO’S Laurens van Herk Jonge ondernemers lijken Facebook en Instagram belangrijk te vinden om zichzelf kenbaar te maken. Sociale media dienen meer en meer als gratis reclameplatform. Volgens Jasmien Lambrechts van meubelzaak My Ex Boyfriend heeft het wel degelijk een effect op de verkoop: “Als wij een post maken over een nieuwe collectie, dan komen de dag erna meer klanten over de vloer.” Steeds meer en meer jonge en hippe zaakjes maken gebruik van sociale media. Deze ambitieuze ondernemingen proberen elke dag actief te zijn om zo hun klanten aan te spreken en om te laten zien dat ze bestaan. Ook verspreiden deze winkels foto’s van hun nieuwe collectie en posten ze hun originele ideeën op Instagram of Facebook. “Wij geven via sociale media aan dat we niet alleen kettingen en kralen verkopen, maar ook dat we workshops geven om deze zelf te maken. Dat werkt goed, want er is al veel respons op geweest”, zegt een trotse Tine Vanseuningen, zaakvoerster van juwelierszaak Zahia in Mechelen.
Wat je zelf doet… Dat hun klantenaantal stijgt, staat buiten kijf, volgens Vanseuningen. Hoewel ze enthousiast is over het gebruik van sociale media, geeft ze toe dat er ook nadelen aan verbonden zijn. “We posten ongeveer om de drie dagen een foto op Instagram en ik ben
persoonlijk geen held in het maken van foto’s dus dat vergt ooit wel wat moeite.”In de Mechelse meubelwinkel My Ex Boyfriend proberen ze elke dag een post de wereld in te sturen. “Voor ons dienen sociale media niet zozeer om te laten zien wat we verkopen, maar eerder om onszelf kenbaar te maken
Tine Vanseuningen van juwelierszaak Zahia: ‘Ik probeer om de drie dagen een foto te posten.’ — 11 —
FILTER Of het direct een invloed heeft op de verkoop, dat weet Baert niet zeker. “Het dient vooral om de onderneming kenbaar te maken en niet meteen om de nieuwe collectie schoenen bijvoorbeeld te laten zien.”
My Ex Boyfriend heeft zo’n 17 000 volgers op Instagram. en te laten zien dat we bestaan”, zegt medewerkster Jasmien Lambrechts. Er bestaan ook Public Relations-bureaus die accounts van winkels beheren. Zo’n bureau is een organisatie die zich bezighoudt met onder andere reclame maken voor bepaalde ondernemingen of op strategische wijze de juiste partners zoekt voor de juiste ondernemers. Tegenwoordig zijn er ook PR-bureaus die zich bezig houden met sociale media. “Wij maken geen gebruik van zo’n bureau, maar er komt wel wat werk bij kijken”, geeft Lambrechts toe. …doe je meestal niet beter Toch is er een groot verschil met zogenaamde PR-bureaus die zich enkel op sociale media concentreren, volgens digital marketeer Pieter Baert. Hij is expert als het op online content aankomt en hij is zelf ook heel actief op sociale media. “Zo’n bureau houdt zich niet alleen bezig met foto’s posten. Ze stellen een marketingplan op voor een onderneming en gaan actief campagne voeren. Vaak zit daar een zeer uitgebreid management achter.”
Gratis reclame Jasmien Lambrechts vindt inderdaad dat reclame maken voor nieuwe producten niet de voornaamste functie is. “Al heeft het wel degelijk een effect. Laatst zette zaakvoerster Kat Vereecken een foto op Instagram van de nieuwe collectie en ik merkte toch dat er meer mensen over de vloer kwamen de dag erna. We proberen altijd een post te maken van zodra een nieuwe collectie van eender welk product binnen is. Dat is misschien de reden waarom we zo actief lijken op sociale media.” “Maar”, gaat Lambrechts verder, “het dient dus vooral om mensen te prikkelen dat we nog steeds bestaan.”
“Sociale media dienen vooral om jezelf kenbaar te maken, niet om producten te promoten” - Digital marketeer Pieter Baert Bij juwelierszaak Zahia klinkt hetzelfde liedje. “Door om de drie dagen een foto op Instagram te zetten, maak je geen reclame, maar laat je gewoon zien dat je nog steeds bestaat”, zegt uitbaatster Vanseuningen. Voor haar — 12 —
hebben sociale media nog een ander functie. “Via Facebook geven we aan dat we ook mensen willen helpen om zelf hun kettingen of oorbellen te maken. Op deze manier houden we ook contact met hen en dat is natuurlijk heel handig.” Truken van de foor Volgens Pieter Baert zijn er enkele trucjes om het maximale rendement uit sociale media te halen. Bepaalde posts werken beter dan andere volgens hem. “Gewoon elke dag een foto op Instagram zetten is gemakkelijk, maar het wordt afgezaagd na een tijdje.” Zo is er niks mis met bijvoorbeeld een infografiek of affiche te delen. “Het visuele deel is heel belangrijk en eigenlijk zou een post in het oog moeten springen. Dat kan door eens iets anders online te zetten dan een gewone foto. Om de zoveel tijd eens een video te posten, werkt meestal ook goed.” Volgers My Ex Boyfriend is elke dag actief op Instagram en dat maakt dat veel klanten hen volgen. Met ruim 17 000 volgers doen ze het zeker niet slecht. “Dat is de verdienste van hard werk en veel online zijn. Sociale media zijn ook iets waar je 24/7 mee bezig moet zijn, dus daar komt de nodige stress bij kijken. Als het achteraf allemaal loont, zijn we tevreden.” Zahia heeft maar 500 volgers, maar Vanseuningen is daar niet rouwig om. Toch moet er een kanttekening bij geplaatst worden. “Zahia bevindt zich niet
FILTER alleen in Mechelen. Onze algemene Instagramaccount heeft ongeveer 7000 volgers als ik me niet vergis. Ook die account beheren we zelf en laten we niet door een of ander PR-
Bij juwelierszaak Zahia geven ze ook workshop om zelf kralen te maken. bureau doen.” Zelf beheert uitbaatster Vanseuningen de account van de vestiging in Mechelen. Verschillende platformen Welk platform het meest gebruikt wordt, is niet met honderd procent zekerheid te zeggen. Vanseuningen gebruikt zowel Instagram als Facebook. “Op Instagram zet ik foto’s en op Facebook maak ik contact met klanten, dus ik vind beide platformen even nuttig.” Zo blijft Vanseuningen toch in het midden. Lambrechts kiest wel een kant. “Wij posten veel meer op Instagram omdat wij denken dat het
effect groter is en omdat het sneller bij onze klanten terecht komt. Op Instagram heb je volgens mij meer controle over wat er op je tijdlijn komt en dus gaan mensen elke post geconcentreerder bekijken.” Dat is niet het enige voordeel volgens Lambrechts. “Het gebruik van Instagram is ook iets gemakkelijker dan dat van Facebook.” Digital marketeer Pieter Baert blijft neutraal. “Het hangt er gewoon een beetje van af. Als een bedrijf bijvoorbeeld een evenement wil organiseren, gebruiken ze best Facebook. In de modewereld gebruiken ze meestal Instagram. Het verschilt dus van de context waarin je werkt en waarin je doelgroep zich bevindt. Het is heel belangrijk om te weten welk verhaal je precies wilt vertellen en daarna af te toetsen welk platform je daarvor het best gebruikt.” Reacties Volgens Lambrechts is sociale media ook belangrijk voor zaakvoerders om dicht bij hun klanten te staan. “Als volgers reageren op een foto, dan proberen we hen direct te beantwoorden. Dat zorgt opnieuw voor veel werk, maar toch merken we dat — 13 —
klanten dat fijn vinden. Het voelt heel persoonlijk aan.” Ook Vanseuningen probeert altijd te reageren als mensen een reactie plaatsen op een foto. “Het gebeurt wel eens dat klanten een vraag stellen in de reacties en dan zou het vreemd zijn als we daar niet op zouden antwoorden.”
“Instagram is gebruiksvriendelijker dan Facebook voor ons” - Jasmien Lambrechts Lambrechts kan zich niet herinneren dat ze bij My Ex Boyfriends ooit negatieve reacties kregen op een post. Vanseuningen zegt dat ze wel negatieve ervaringen heeft met reacties op sociale media. “We hebben ooit eens een slechte recensie gekregen op Facebook van een klant die klaagde dat ze te veel had betaald voor een workshop. Ik had die klant vervolgens persoonlijk gecontacteerd, want het kan zijn dat er iets misgelopen was bij de betaling. Ik zou dat gerust kunnen toegeven, maar ik kreeg nooit respons.” “Ooit lees ik dat we te duur zijn,” gaat Vanseuningen verder, “maar we zitten zeker niet boven onze prijs en ik ben ook niet direct van plan om daar iets aan te doen. Jammer dat zo’n dingen gebeuren. Dat is de keerzijde van sociale media.”
FILTER
Facebook of Instagram? Via Facebook is het gemakkelijker om events of campagnes te organiseren. Maar foto’s worden sneller opgenomen door gebruikers van Instagram en de tijdlijn is overzichtelijker. Verder verschilt het publiek van Instagram en Facebook. Zo is bijvoorbeeld Instagram een aanrader om reclame te maken voor alles wat met fashion te maken heeft.
— 14 —
Invloed op de verkoop? Volgens online tijdschrift voor webwinkeliers Twinkle gebruikt 79% van de Belgische kmo’s sociale media als hulpmiddel voor hun verkoop. Klanten kopen tegenwoordig ook producten ook via sociale media. Bij deze kmo’s is 16 procent van de totale omzet afkomstig van transacties via de computer terwijl sociale media verantwoordelijk is voor 13 procent van de totale omzet.
FILTER
“Altijd een mooi gezicht opzetten is niks voor mij” Ruben Drees (25) leeft zonder Facebook TEKST & FOTO’S Laurens van Herk Hij werkt als ingenieur, huurt samen met twee vrienden een huisje in Leuven en zijn voornaamste hobby is muziek beluisteren. Ruben Drees lijkt een normale jongeman van 25. Toch is dat niet helemaal waar, want hij heeft geen account op Facebook of Instagram. Is dat wel zo abnormaal? Volgens onderzoek van Digimeter, die elk jaar het mediaen technologiegebruik in kaart brengen, heeft 94,4% van de jongvolwassenen in Vlaanderen een Facebookaccount. “Toch denk ik niet dat er een verschil is tussen mij en iemand die wel op Facebook zit.” Ruben heeft nooit sociale media gebruikt. Zijn leven ziet er volgens hem niet zo anders uit dan dat van iemand die wel een Facebook-account heeft. “Misschien dat ik minder druk voel om er altijd mooi uit te zien, maar als ik naar m’n vrienden kijk, denk ik niet dat ze meer stress hebben omdat ze meer meldingen krijgen dan ik. Tenzij ze net een relatiebreuk of zo achter de rug hebben.” Netlog In het secundair onderwijs voelde Ruben nooit de druk om sociale media te gebruiken. “Toen ik in de puberteit zat, was Facebook niet zo uitgebreid zoals het nu is. Toen gebruikten mijn klasgenoten meer Netlog.” Netlog is de Nederlandse voorloper van Facebook die zeer populair was onder jongeren, maar ook toen voelde Ruben niet de druk om een account aan te maken. “Op Netlog postte iedereen foto’s en werd er niks geregeld en daarom dat ik daar het nut niet van in zag.” Ruben woont samen met twee vrienden in Leuven. — 15 —
FILTER Via via Sociale media hebben dus wel nut als er iets geregeld moet worden, vindt Ruben. “Ik zie het nut in van Facebook omdat ik denk dat het veel gemakkelijker is om iets te regelen. Nu loop ik achter de feiten aan en moet ik altijd via vrienden horen wat er gezegd werd in een Facebookgroep. Als ik m’n mening wil delen in zo’n Facebookgroep moet het altijd via een vriend gebeuren. Dat kan ook heel vervelend zijn.” Op deze manier maakt Ruben het zich vaak moeilijk, maar toch blijft hij koppig volhouden. “Natuurlijk heb ik er al wel eens over nagedacht om een account aan te maken, maar het heeft te maken met koppigheid. Mijn vrienden plagen me wel eens dat ik niet op Facebook of Instagram zit en als ik nu
“Natuurlijk heb ik er wel eens aan gedacht om een account te maken” plots wel een account moest hebben, dan ben ik bang dat ze me opnieuw zullen plagen.” Instastress Het grootste verschil tussen iemand die geen sociale media gebruikt en iemand die dat wel doet, hangt volgens Ruben af van het platform. “Facebookgebruikers komen in veel
Ruben speelt in zijn vrije tijd liever piano dan dat hij zich bezighoudt met sociale media.
— 16 —
FILTER interessant vinden om onduidelijke redenen. Langs de andere kant denk ik ook dat er influencers zijn die net heel onzeker zijn over zichzelf en dat gevoel willen compenseren door op sociale media alles mooier af te beelden dan hoe het er in de realiteit aan toe gaat. In het echte leven zijn er namelijk geen filters.” Instagram is iets waar Ruben een afkeer van heeft. “Voor mij is dat gewoon opschepperij. Mocht ik een account hebben dan zou ik me daar aan storen.” Op café Als Ruben iets gaat drinken met vrienden, gaan de gesprekken ooit over sociale media. Toch heeft Ruben niet het gevoel dat hij dringend een account moet aanmaken omdat hij anders te veel mist. “Het onderwerp is bijna nooit sociale media, maar het gebeurt wel eens dat iemand vraagt aan de rest of we een bepaald filmpje gezien hebben op Facebook. Natuurlijk kan ik dan niet meepraten, maar als ik
“Voor mij is Instagram opschepperij”, zegt Ruben. soorten. Daarom zie ik daar niet meteen een verschil omdat ik mezelf wel kan spiegelen aan sommige vrienden die een account hebben op Facebook.” Voor Instagram gelden andere regels. “Contact houden is leuk en vind ik positief aan sociale media, maar ik denk dat ik veel minder stress voel om er elke dag mooi uit te zien. Vooral bij mensen die actief zijn op Instagram merk ik dat verschil, want daar gaat het vooral om foto’s. Zo elke dag een mooi gezicht opzetten is niks voor mij”, zegt Ruben. Daarnaast denkt Ruben dat er nog een tweede reden is die stress veroorzaakt. “Als het over Instagram gaat, merk ik dat het ook gaat om de meeste volgers. De weinige diehard Instagramgebruikers die ik ken, zijn altijd aan het strijden om de meeste volgers.” Influencers Ook over de zogenaamde influencer heeft Ruben zijn mening. Een influencer is iemand die door veel gebruik te maken van sociale media een bepaalde invloed heeft op zijn of haar volgers. Ruben zelf lijdt een gelukkig leven zonder het gebruik van sociale media, maar hij is niet zeker of de influencer altijd even gelukkig is. “Het beeld dat ik heb over hen is dat ze ofwel heel veel zelfvertrouwen hebben en zichzelf vaak enorm
“In het echte leven zijn er geen filters” vraag of ze iets meer duiding willen geven, is er meestal geen probleem. Ooit krijg ik wel te horen dat ik ‘maar een account had moeten hebben’, maar daar trek ik me niets van aan. Dan praat ik gewoon met iemand anders.” Vrijgezellenfeest Een Instagramaccount zal Ruben nooit aanmaken, maar de deur van Facebook laat hij op een kier. “Facebook kan praktisch zijn. Ik heb bijvoorbeeld vrienden in het buitenland en ik zou graag nog eens contact opnemen met hen. Op zo’n moment kan Facebook heel handig zijn.” Ten slotte is er nog een andere goede reden om een Facebookaccount aan te maken volgens Ruben. “Binnenkort gaat een vriend van mij trouwen en ik ga samen met enkele andere vrienden zijn vrijgezellenfeest organiseren. Als dat via Facebook moet gebeuren dan overweeg ik om een account aan te maken. Daar wil ik namelijk geen moment van missen”, besluit Ruben.
— 17 —
“The question is not ‘What do we want to know about people?’ It’s ‘What do people want to tell about themselves?’”
Originele foto © Dan Winters
Sociale media in het dagelijkse leven
FILTER MAGAZINE BEVROEG
235 SOCIALE MEDIAGEBRUIKERS IN VLAANDEREN OVER HUN ONLINE ACTIVITEITEN
Heb jij ooit al overwogen om je sociale media te verwijderen omdat je er ongelukkig van werd?
JA
35%
Het meest gebruikte sociaal medium
NEE
Facebook 51%
Twitter 2%
65%
Snapchat 5%
Youtube 8%
Tijd dagelijks gespendeerd op sociale media
Meer dan 4 uur
31%
Maximum 1 uur
15%
Meer dan 2 uur
26%
28%
Niet
Instagram 34%
ALS SOCIALE MEDIA NOOIT BESTONDEN...
dan zou ik de verjaardagen van mijn vrienden vergeten! Evert Van Strythem 21 jaar
zou ik minder contact hebben met mijn dochters die het huis uit zijn. Martine Dexters 45 jaar
dan zou ik mijn vriendje nooit ontmoet hebben. Aurelie Stoffels 17 jaar
41%
van de vrouwen zou gelukkiger zijn zonder sociale media
30%
van de mannen zou gelukkiger zijn zonder sociale media
FILTER
Smartphone breekt harten Zorgen sociale media voor meer jaloezie in relaties? TEKST & FOTO’S Michelle Paas Samen onder een dekentje, een glas wijn en een leuke film. De ideale date night. Tot plots je smartphone trilt om aandacht. De romantische avond moet even plaats maken voor ongelezen mails, Instagram-posts én een hoop jaloezie. Julie (21) zette na 5 jaar een punt achter haar relatie. Ze zag jaloezie, aangewakkerd door sociale media, als één van de oorzaken van de breuk. “Ik ben van mezelf een jaloers persoon en voor mijn vriend was dat na een tijd ook echt niet meer aangenaam. Ik controleerde bijvoorbeeld waar hij was en confronteerde hem als hij dat verzweeg.” Julie was nog geen zestien jaar toen ze aan deze serieuze relatie begon. De sociale mediawereld evolueerde razendsnel tijdens hun relatie en elke update zorgde voor nieuwe problemen.
“Het voelde aan alsof hij de wereld liet zien dat hij met andere meisjes bezig was” - Julie “Iedereen wil zichzelf van zijn beste kant laten zien op sociale media, dat zie je tegenwoordig veel op Instagram. Meisjes zetten bikinifoto’s en mooie
selfies online. Ik kon er slecht mee om als mijn vriend zulke foto’s leuk vond, ook al kende hij deze meisjes niet in het echte leven. Ik vroeg mij vaak af waarom hij dat deed. Het voelde aan alsof hij de wereld liet zien dat hij met andere meisjes bezig was.”
kinderschoen en in de psychologieen seksuologielessen besteedden de proffen er nog geen aandacht aan. Als ik mijn onderzoek vandaag nog eens zou herhalen zouden sociale media absoluut een belangrijke rol spelen in mijn masterproef.”
#Jaloezie Sociale media wakkerden deze extreme jaloezie aan. Julie besefte dat haar mentale gezondheid er zwaar onder leed en zocht naar oplossingen: “We maakten super veel ruzie en ik wou zelfs niet meer dat hij actief was op Instagram. Hij verwijderde uiteindelijk zijn account, maar als ik er op terugblik, vind ik het absurd dat ik het hem verbood. Dit was absoluut niet de juiste oplossing.”
Facebook, Instagram en Snapchat bieden de mogelijkheid om je partner tot in het extreme te controleren. Je kan zien waar hij/zij is, welke posts hij/zij leuk vindt en of je geliefde je berichtjes negeert. “Deze situaties kunnen frustraties teweegbrengen. Hier moet je wel een zekere nuance maken: uit onderzoek blijkt dat sociale media vooral jaloezie opwekken bij mensen die van aard al wat jaloerser zijn. Dit kan de jaloezie nog versterken. Mensen die minder jaloers zijn van karakter, hebben ook minder last van de effecten van sociale media.”
Psycholoog en Seksuoloog Caroline Bruynseels (39) schreef in 2002 haar masterproef over jaloezie binnen partnerrelaties. “Op het vlak van technologie ging dat toen vooral over sms’jes sturen en via het internet was er MSN Messenger. Onderzoeken rond sociale media stonden nog in hun — 22 —
Communication is key Als je meer aandacht besteedt aan je smartphone dan aan je partner, is het volgens Caroline niet verrassend dat dit een bepaalde bedreiging gaat vormen.
FILTER “Wanneer je digitaal verkeer regelmatig avondjes met twee verstoort, kan de intieme sfeer hier enigszins onder lijden. Communicatie speelt hierin een cruciale rol!” Je partner kan niet weten wat je allemaal doet op je Smartphone. Daarom is het belangrijk om eerlijk te vertellen dat je bijvoorbeeld nog snel een werk e-mail moet beantwoorden, of dat je nog even wilt chatten met vrienden die je al een tijd niet meer hebt gezien. “Openlijk communiceren over je online activiteiten, vermindert de onrust en achterdocht.” Voor Julie was communicatie één van de betere aspecten in hun relatie. “Ik zei mijn vriend altijd eerlijk als iets mij stoorde van wat ik zag op sociale media, maar ik heb nu wel geleerd dat het niet altijd nodig is om er onmiddellijk iets van te zeggen. Ik moet de kleine dingen even voor mezelf houden en proberen te relativeren en uiteindelijk los te laten.” Caroline is ervan overtuigd dat sociale media enkel problemen veroorzaken als we ze onverstandig gebruiken. “Er is niets mis met wat extra bevestiging te zoeken bij onbekenden of bij vrienden online, maar als die bevestiging voor jou meer gaat betekenen dan qualitytime met je partner, dan maak je jezelf iets wijs. Vergeet niet dat het heel makkelijk is om online te strooien met mooie woorden, complimenten en ‘likes’. In tegenstelling tot het echte leven komen hier geen verwachtingen en engagement bij kijken. Vergaap je dus niet aan deze kunstmatige vorm van
aandacht, want het kan een oneerlijke competitie worden.” Archived romance Het recente dataschandaal met Facebook herinnert er ons aan dat we bewust moeten omgaan met wat we online zetten. Het wereldwijde web bewaart namelijk alles wat je deelt en ‘liket’, maar ook je romantische leven staat gearchiveerd. “Sociale media
“Openlijk communiceren over je online activiteiten vermindert de onrust en achterdocht” - Seksuologe Caroline Bruynseels zijn een bron van informatie. Dat zorgt er bijvoorbeeld voor dat er online vaak sporen terug te vinden zijn van vorige relaties: foto’s, likes, reacties, enzovoort. Dit is voor de nieuwe partner niet altijd een aangename confrontatie”, verklaart Caroline Karen van Uytven noemt dit fenomeen archived romance. Ze schreef in 2013 haar masterproef over het gebruik van sociale media en de kwaliteit van romantische relaties. Voor deze proef deed zij onderzoek bij vijftien tieners en adolescenten. Ze vroeg hen of herinneringen op Facebook, in de vorm van foto’s en berichtjes, bewaard moeten blijven wanneer een relatie beëindigd is. “De grote meerderheid van de geënquêteerden vond het niet nodig om alle berichtjes en foto’s te — 23 —
verwijderen. Ze gaven hiervoor twee redenen aan. Ten eerste moet je al echt op zoek gaan naar oude foto’s en berichtjes, want op Facebook staat er zoveel informatie dat dergelijke berichten snel naar de achtergrond verdwijnen. Ten tweede is praten met je ex-partner over de mogelijkheid om zaken te verwijderen, meestal ongemakkelijk.” Door archived romance blijven dus soms grote restanten van relaties bewaard. Dit kan voor de nieuwe partner aanvoelen als een bedreiging, ze zijn bang om hun partner kwijt te raken. “Verschillende geënquêteerden gaven aan dat er zo sneller gevaar kan zijn voor een soort terugval, heimwee naar een bepaalde persoon en een bepaalde relatie. Een nieuwe partner kan zich bedreigd voelen door oude, lieve berichtjes van een ex-partner. Bovendien kan er in de huidige relatie discussie ontstaan over waarom al die berichten er nog steeds staan. Andere geënquêteerden vonden dan weer dat je bij dergelijke zaken niet moet blijven stilstaan en dat het je eigen keuze is wanneer je berichten verwijdert”, nuanceert Karen in haar onderzoek. Sociale media speelden ook voor Ella (24) een donkere rol in haar leven. Ze was de afgelopen jaren vaak ongelukkig en zag dit als een grote oorzaak van een zware relatiebreuk. “Ik verzekerde mijn ex-vriendje dat ik geen jaloers persoon was, toch had ik alles gezien op sociale media. Nieuwe Facebookvriendinnen en
FILTER
6 tips om je relatie én sociale mediagebruik in balans te houden 1 Laat je smartphone links liggen tijdens een gesprek 2 Laat je partner weten met wie je aan het sms’en of chatten bent 3 Wissel geen paswoorden uit om op elkaars accounts te kunnen kijken 4 Wees ook online eerlijk over het feit dat je een relatie hebt 5 Overdrijf niet in het posten van foto’s en boodschappen 6 Elke relatie heeft zijn eigen grenzen in wat kan en wat niet: bespreek dit ook
— 24 —
FILTER Ook voor Julie was de fundamentele reden achter haar jaloezie, de bezorgdheid om haar vriend kwijt te raken. “Ik was bang dat hij zijn interesse in mij zou verliezen. Er zijn zoveel mooie meisjes die dan ook nog eens hun mooiste foto’s op Instagram delen. Ik had het gevoel dat ik daar nooit aan kon tippen en dat hij uiteindelijk iemand zou vinden die veel beter was dan ik.”
Caroline schreef haar masterproef over jaloezie binnen partnerrelaties. Instagramhartjes, maar het ergste vond ik de foto’s van vorige relaties. Ik dwong mezelf om het allemaal te bekijken.” Ella geeft toe dat het nog zwaarder werd na haar relatie. Ze liet de romantische foto’s met haar ex-vriendje zolang mogelijk op haar profiel. “Het klinkt zo belachelijk, maar ik wou alles bewaren voor als het ooit nog goed kwam.” Kwijtraken Het essentiële probleem van jaloezie is, volgens seksuoloog Caroline, de angst om ingeruild te worden. “Wat
mij het meest opvalt in therapeutische of begeleidende gesprekken, is de bezorgdheid om de ander kwijt te raken. We leven in een tijdperk waarin nieuwe potentiële partners maar een paar muisklikken van ons verwijderd zijn. Uit onderzoek blijkt ook dat sociale media nieuwe relaties doen ontstaan: vaak gaat het dan om ‘een vriend van een vriend’. Voor de partner lijkt het allemaal erg nabij en tegelijkertijd zo verborgen, de angst ontstaat om snel ingeruild te worden als het even minder goed gaat”, verduidelijkt Caroline. — 25 —
Ella leerde door haar relatiebreuk dat deze jaloezie een uiting was van haar onzekerheid. “Mijn relatie zat heel erg slecht. Mijn vrienden zagen dat van kilometers afstand, maar ik was ‘ziende blind’. Ik hield mij krampachtig vast aan het idee van de perfecte relatie, ik wou hem echt niet kwijtrijken. Toen we eindelijk een punt zetten achter onze relatie voelde dit eerlijk gezegd als een verademing.” Het koste Ella enkele maanden om haar zelfvertrouwen terug te winnen en om op een gezonde manier over liefde te denken. “Ik heb nu al enkele maanden een nieuwe vriend en het gaat super goed. Het is een super groot cliché, maar ik leerde dat ik eerst van mijzelf moest houden voordat ik van andere kon houden.” De moderne liefdesbrief De effecten van sociale media zijn niet altijd negatief, maar Karen van Uyvten geeft toe in haar masterproef dat er weinig onderzoeken zijn naar de positieve aspecten. “Toch zijn er een aantal optimistische factoren: ten eerste is er nu, in het internettijdperk, ook ‘online aandacht’. Door sociale media is het mogelijk om een aantal zaken
FILTER publiek te maken en kan je de hele vriendenkring op de hoogte brengen dat de relatie ‘officieel’ is. Wanneer je je gedraagt als een koppel op een online manier, kan dit een positief effect hebben op de kwaliteit van een relatie. Ten tweede kunnen sociale media een manier zijn om voor het eerst contact met iemand te leggen.”
“Sociale media kunnen een manier zijn om voor het eerst contact te leggen met iemand” - Communicatiewetanschapper Karen Van Uyvten Caroline gaat hiermee akkoord met Karen: “Je kan je (nieuwe) partner ook beter leren kennen door het bestaan van sociale media. Je krijgt een mooie inkijk in iemands leven, als je daar even de tijd voor neemt. Het kan heel fijn zijn om eens naar beneden te scrollen op zijn/haar Facebookprofiel of om oude Instagramfoto’s te bekijken. Het geeft je meer informatie dan je soms in een gesprek zou uitwisselen: belangrijke mijlpalen in iemands leven, foto’s van toen je partner jonger was, muzieksmaak, dingen die hem/haar blij maken of gewoon mooie herinneringen. Maar ook tijdens je relatie kan je genieten van de posts van je partner op sociale media. Als je bijvoorbeeld een foto ziet van jullie dagje samen of van een avondje met vrienden waar jij niet bij was. Waardoor je toch een beetje de sfeer kan opsnuiven.”
Daarnaast kunnen we sociale media ook beschouwen als een alternatief voor de handgeschreven liefdesbrief. Het is niet voor iedereen weggelegd om zijn/haar gevoelens te verklaren in een openhartig gesprek. Sommigen tasten liever eerst een beetje af via berichtjes of misschien zelfs via emoji’s. De juiste aanpak Het einde van Julie haar relatie voelde ergens als een grote opluchting. Ze kon een punt zetten achter de achterdochtige en wantrouwige periode. Hun woelige relatie had veel downs, maar ze blikt graag terug op de vele ups en hoopt het allerbeste voor hem en hun vriendschap. “Ik heb inmiddels een nieuwe vriend, die heeft geen Instagram en is weinig bezig met andere sociale media. Deze situatie vind ik veel rustgevender en ik ben nu ook totaal niet meer bezig met controleren zoals vroeger.” Julie leerde uit haar fouten en geeft graag het advies mee om niet te veel van je relatie online te zetten. “Ik zie op sociale media vaak foto’s van vrienden met hun partner. Ze zien er dan heel gelukkig uit, maar uit mijn eigen ervaring weet ik dat dit niet altijd realistisch is.” “Ik besefte dat echte liefde iets tussen twee personen is. Je hoeft dat niet op Facebook of Instagram of op andere sociale media te zetten om aan buitenstaanders te laten zien dat je gelukkig bent. Het allerbelangrijkste is dat je dat weet voor jezelf!” — 26 —
Wie is Caroline? Caroline Bruynseels (39) studeerde Psychologische en Seksuologische Wetenschappen aan de KU Leuven. Ze schreef in 2003 haar masterproef over jaloezie binnen partnerrelaties. Caroline werkt mee achter de schermen van het Belgische realityprogramma Blind Getrouwd van televisiezender VTM. Daarnaast werkt ze als freelance psycholoog en seksuoloog. Meer over Caroline vind je op haar website www.carolinebruynseels.com
FILTER
Wat je nog niet wist over de link tussen influencers en pr bureaus
Gesponsorde posts veroveren Instagram TEKST & FOTO’S Linte Provost Scrol eens door Instagram. De kans is groot dat je er bepaalde horloges of ondergoedsetjes verschillende keren ziet passeren. Influencers plaatsen foto’s van producten op hun feed om hun volgers te overtuigen om die te kopen. Ondanks er zo veel uren op sociale media worden doorgebracht, is er weinig geweten over het wereldje van public relations en de influencers. Volgens marketingprofessional Clo Willaerts is een influencer iemand met een groot, relevant en reactief publiek. Ze gelooft niet in micro-influencers met 1.000 volgers. “Je foto passeert in de flow tussen veel andere profielen. Je moet een groot volume hebben om als influencer op te kunnen vallen tussen de rest.” Doe het voor de engagement rate “Vroeger was je een influencer wanneer je een groot bereik had, maar tegenwoordig is het zo makkelijk om volgers en likes te kopen dat het bereik ondergeschikt is aan de kwaliteit”, vertelt Emma Daeleman, digital manager bij het pr bureau Pure. “Iemand met 40.000 volgers is voor een merk heel interessant wanneer zij een groot aantal mensen willen bereiken. Een groot aantal volgers wilt niet meteen zeggen dat het kwaliteitsvolle volgers zijn. Daarom houden wij vooral rekening met de engagement rate. Dat is de mate waarin de volgers interactie hebben met dat profiel. We letten erop dat je niet 420.000 volgers hebt en op uw foto’s maar één like krijgt.” Volgens online platform Influencer Marketing Hub (IMA) heeft Instagram relatieve hoge interactiewaarden. Het gemiddelde Instagram account heeft een engagement Stijn Verlinden (rechts) is oprichter van PR-bureau Pure. ©Pure — 27 —
FILTER rate van drie procent. Een hoger cijfer gecombineerd met een groot aantal volgers, maakt volgens IMA van jou een influencer.
“Een groot aantal volgers wilt niet meteen zeggen dat het kwaliteitsvolle volgers zijn” - Digital manager Emma Daeleman Influencer Elise Van Craen heeft 15.400 volgers op Instagram. Zij vindt het belangrijk om andere bloggers te volgen. “Je moet in interactie gaan met andere bloggers door hen te volgen en hun foto’s te liken. Dan volgen ze u automatisch terug. Zo kan je een groot bereik opbouwen en gaan meer mensen uw profiel te zien krijgen.” Times are changing Volgens Stijn Verlinden, de oprichter van het pr bureau Pure, zijn er verschillende generaties bloggers. “Tien jaar geleden werkten bedrijven al samen met de eerste generatie bloggers. Zij waren blogger omdat ze echt gepassioneerd waren door iets, bijvoorbeeld door mode en design. De volgende generatie bloggers deden het voor de gratis dingen die je kreeg, maar zij hielden het niet lang vol. De derde generatie begon opnieuw te bloggen uit passie. Deze bloggers zetten de eerste stap naar Instagram. Door de sterke groei van Instagram verzamelden zij bijna onmiddellijk gigantisch veel volgers. De eerste generatie is samen met hen op de instagramboot gesprongen, maar je zag dat het bij hen moeilijker was om instagramvolgers te verzamelen. De vierde generatie is dan de influencers die gewoon Instagram hebben en geen blog meer.” Een ander verschil is dat je het vroeger als pr bureau makkelijker had: “Je schreef of kreeg het persbericht van een merk, verstuurde het persbericht naar de journalist, volgde de journalist op en er kwam een publicatie. Heel simpel. De dag
van vandaag komen natuurlijk de influencers erbij. Merken vragen ook vaker om evenementen te organiseren. Ze willen een brand experience creëren waar er instagramable dingen gebeuren en instagramable eten is. We krijgen nu ook vragen van merken om een postercampagne te activeren met promojongens en meisjes, een instagramcampagne te regelen met ambassadeurs en de winkelopening te organiseren waar er 150 man aanwezig moet zijn. In the end moeten we een persbericht uitsturen. Merken vragen veel meer van een pr bureau dan vroeger. We zijn een soort van full service marketing bureau geworden”, grapt Stijn.
Het team van Pure. Hunting for Het pr bureau Pure gaat zelf online op zoek naar influencers, maar er zijn ook influencers die met hen contact op nemen. “De kleinere profielen met 1.000 volgers zoeken wij natuurlijk zelf, want zij zijn vaak niet bezig met ‘influencen’. Het zijn meer commerciële profielen of mensen die voltijds willen influencen die ons contacteren, omdat zij met ons willen collaboreren. Door de Instastories op Instagram is dat heel makkelijk geworden. Iemand tagt ons in een foto of filmpje en dan kan er doorgeklikt worden naar ons profiel. Zo vinden zij ons en wij hen.”
— 28 —
FILTER Influencer Elise heeft zelf ook wat pr bureaus gecontacteerd. “Ik stuur een mailtje waarin ik mij kort voorstel. Ik zet er natuurlijk ook bij hoeveel volgers ik heb op Instagram, mijn blog, Facebook en Twitter. Daarna wacht ik af. Ik werkte al samen met The Body Shop, Coole Blue en van het horlogemerk Daniel Wellington heb ik wel al eens een horloge gekregen. Elise krijgt soms betaald om iets te posten. “Voor mijn bereik, ongeveer 15.000 volgers, vraag ik 50 euro per post”, vertelt ze. Het pr bureau betaalt de influencers nooit zelf. “De merken voorzien een budget voor influencercampagnes. Dat budget ligt meestal tussen 2.000 en 5.000 euro. Het is aan ons om dat te verdelen onder de influencers. Als het kan pikken wij daar een procentje van mee. Als dat niet kan, is dat geen probleem”, zegt Stijn. “Elk merk betaalt ons maandelijks een bedrag en het hangt ervan af van wat dat budget is en wat zij van de campagne verwachten. Als een klant die heel weinig betaalt iets extra vraagt, dan pikken wij wel een graantje mee uit het budget van de influencercampagne”, vult Emma
“Vergelijk het met een waspoederreclame die je al honderd keer hebt gezien” - Oprichter Pure Stijn Verlinden aan. “Het is voor ons heel belangrijk om een goed contact te hebben met onze influencers. Sommigen zijn geneigd om iets goedkoper of zelfs gratis te doen omdat wij vanaf het begin in hen geloofden. Ze willen iets teruggeven.” “Onze focus ligt op public relations en free publicity. Soms krijgen wij geen budget en dan sluiten wij barterdeals, waarbij wij producten geven aan influencers in ruil voor een post. Grote influencers zijn soms minder geneigd om te onderhandelen om een barterdeal te doen. Professionele influencers hebben hun vaste prijzen, omdat die vaak werken met een manager. Zij weten wat ze waard zijn en durven ook geld te vragen.”
Naast de professionele influencers heb je ook instagrammers die nog studeren of werken. Zij leven niet van Instagram en dan kunnen de bedragen verschillen. Op het platform van Influencer Marketing Hub kunnen pr bureaus berekenen hoeveel een post op een bepaald influenceraccount waard is. Marketingexpert Clo Willaerts vindt dat influencers zichzelf en de invloed die zij hebben onderschatten. “Voor hen komt het vaak gewoon spontaan uit het hart, maar langs de andere kant zijn ze ook wel constant bezig met de aandacht die ze moeten blijven aantrekken.” Brussel, Vlaanderen, Wallonië “In België hebben wij vaak het probleem dat we niet altijd met dezelfde grote influencers kunnen werken. Zomaar onze eieren in één mand leggen doen wij nooit. Wij werken altijd met meerdere mensen samen. In België zit je ook met het gegeven Wallonië, Brussel en Vlaanderen. Je moet sowieso met meerdere influencers werken om het volledige land te kunnen beïnvloeden”, vertelt Stijn. Bij Pure vinden ze een mix van verschillende types influencers belangrijk. We willen niet dat alleen slanke, lange, blonde meisjes die een product promoten. Zeker ook omdat de Antwerpse en Brusselse influencercloud al heel verschillend is van mekaar. Die beïnvloeden niet dezelfde mensen.” Het valt soms heel hard op dat een groep instagrammers dezelfde producten krijgen toegestuurd. “Ik vind het ook lastig dat het soms opvalt dat iedereen hetzelfde toegestuurd krijgt”, geeft Emma toe. “Ik wil niet zo actief meewerken aan zo een opvallende, in your face, platte reclamecampagne, maar soms merk ik aan mezelf dat het wel werkt. Het is niet omdat het platte reclame is dat de influencers niet achter het product of merk staan. Platte reclame werkt gewoon goed.” “Vergelijk het met een waspoederreclame die je al honderden keren hebt gezien. Op een bepaalde manier gaat dat gewoon in jouw hoofd blijven zitten. Het hangt er nu ook wel van af wie je volgt. Als je net al die mensen volgt die dat pakket kregen, ga je dan inderdaad heel vaak dezelfde producten
— 29 —
FILTER zien. Volg jij twee of drie van die mensen, dan gaat dat minder opvallen. Daarom proberen onze influencers steeds creatieve content te plaatsen om té platte reclameposts te vermijden.” Worden influencers uitgebuit? Blogster Elise denkt dat veel Instagrammers al blij zijn dat ze producten gratis krijgen. “Je hebt het volledig zelf in handen. Als je vindt dat ze u uitbuiten kan je onderhandelen, opdrachten negeren of afzeggen. Volgens mij is het te makkelijk om iets te weigeren om uitgebuit te worden.” “Visibiliteit en een platvorm betalen jouw eten niet. Je kan als pr bureau niet blijven vragen om dingen gratis te doen. Wij vragen influencers eerst of ze interesse hebben in een bepaald merk en als dat niet zo is, dan is dat geen probleem. Wij laten ook altijd op voorhand weten dat er geen budget voorzien is”, vertelt Emma.
vraag wie die gezichten dan zijn, nu zijn dat degenen die de meeste aandacht krijgt. Dat is makkelijk te manipuleren. Je kan als vrouw meteen aandacht krijgen door bepaalde lichaamsdelen vaak te laten zien, maar daar draai je geen tien jaar mee verder. Het is heel snel uitgewerkt, dat effect. Op welke basis influencers in de toekomst uitverkoren worden, heb ik nog geen idee. Ik ben er heel benieuwd naar.” Volgens Emma en Stijn van het pr bureau Pure zal Instagram niet meteen verdwijnen. “Alles wordt meetbaarder voor merken. Er komen icoontjes op foto’s met een directe link naar het artikel in de webshop. Merken zullen nog meer inzetten op influencers. Er zullen ook veel nieuwe influencers bijkomen. Het gegeven van iemand dat uw product aanprijst zal wel blijven, want dat bestaat al zo lang.”
Stijn vindt uitbuiten een heel groot woord. Volgens hem kruipt er niet veel tijd in het trekken van een foto. “Als je een influencer voor een hele campagne gaat vragen en er moeten drie posts, een paar stories… gemaakt worden, kruipt daar natuurlijk meer tijd in. Daar staat een bepaald budget tegenover.”
Hoeveel kan een influencer in België per post verdienen? Voor een post op een Instagramaccount met 50.000 echte volgers kan je tussen de €300 tot €600 verdienen.
“Als ik iets opstuur wat twee maanden later nog gepost mag worden, vind ik dat niet bepaald uitbuiting. Die persoon heeft daarvoor gekozen, wij gaan niemand iets opleggen. Maar als iemand zonder budget goed werk levert, zal ik dat onthouden voor wanneer ik wel budget heb. Er zijn ook mensen die betaald worden en dan twee maanden niets van zich laten horen, foute hashtags gebruiken… In hoeverre is dat dan uitbuiting of uw werk niet goed doen”, stelt Emma zich de vraag.
Voor een post op een Facebookaccount met 50.000 echte likes kan je tussen de €600 en €1000 verdienen.
Rooskleurige toekomst Clo Willaerts ziet de toekomst voor influencers rooskleurig. “Influencers zijn nog lang niet dood. We luisteren liever luisteren naar een gezicht dan naar een logo. Dit idee gaat volgens mij alleen maar groter worden. Het is natuurlijk de
Bron: www.bloovi.be
— 30 —
Voor een post op Twitteraccount met 50.000 echte volgers kan je tussen €550 en €850 verdienen. Voor een post op Snapchat met 50.000 views kan je tussen de €1250 en €2000 verdienen.
FILTER
Van burn-out naar digitale detox coach
“Technologie was een brandstof voor mijn burn-out” TEKST & FOTO’S Michelle Paas IT-consultant Christine Wittoeck (50) kreeg in 2010 een burn-out. De trigger? Haar verslaving aan smartphone, laptop en internet. Nu helpt ze anderen in hun zoektocht naar een digitaal evenwicht. “Het duurde drie jaar om te herstellen, maar ik ben nog altijd post burn-out. Ik moet steeds oppassen en regelmatig aan de rem trekken.” “Eén van mijn dochters kwam boos voor mij staan: ‘Mama we zijn weg!’ Ik nam mijn spullen om samen te gaan uit eten, maar ik mocht niet meer mee van haar. Ze stonden al even te wachten op mij en hadden al enkele keren geroepen. Ik was zo intensief bezig met mijn computer dat ik mijn omgeving en mijn gezin volledig had weggecijferd. Op dat moment besefte ik dat er iets niet klopte.”
Het eerste hoofdstuk is volledig gewijd aan observatie. Als ik iemand coach, bekijken we eerst hoe vaak ze bezig zijn met sociale media of technologie. Het is pas wanneer je deze feiten voorgeschoteld, krijgt dat je beseft dat je er te veel mee bezig bent.” “Na de observatie is het aan jou om te beslissen wat je net wilt veranderen. Als je graag met sociale media bezig bent moet je dat zeker niet radicaal uit je leven bannen. Het is
Observatie “Na deze gebeurtenis met mijn gezin, ben ik mijn technologiegebruik beginnen observeren. Wanneer doe ik wat? Hoeveel tijd spendeer ik eraan? Als informaticus liep dat hoog op en bleef ik thuis ook bezig met digitaal werken en researchen. Mijn hoofd was oververmoeid omdat het informatie moest blijven verwerken. Ik gaf mijzelf ook te weinig tijd om te rusten en raakte zowel fysiek als mentaal volledig uitgeput.” “Hierdoor ben ik tot de conclusie gekomen dat ik tachtig procent van mijn tijd online niet nuttig besteedde. Als digitale detox coach begeleid ik mensen om hun online evenwicht te vinden, zodat ze niet dezelfde fout maken als ik. Voor deze trainingen schreef ik een handboek Start To Digital Detox. Christine schreef het boek Start To Digital Detox. — 31 —
FILTER in deze situatie noodzakelijk dat je minder, maar efficiënter met Facebook of Instagram leert omgaan. Zo verwijderde ik bijvoorbeeld de Facebookapplicatie van mijn gsm, als ik het wil gebruiken moet ik daarvoor op mijn computer kijken. Ik leg mijzelf geen verbod op, maar een beperking en dat helpt mij om mijn gebruik te verminderen.” Verslaafd? “Ik was echt verslaafd. Als ik ergens naartoe moest waar er geen internet was, checkte ik mijn smartphone zodra ik mijn oprit opreed. Dit komt omdat sociale media inspelen op de instant satisfaction waar wij zo vatbaar voor zijn. Dat is zoals een gokverslaving. Je trekt aan de arm van zo’n machine en je weet dat er iets gaat komen, er is altijd een invulling. Doordat die invulling continu is, blijf je dat ook proberen.”
“Eén van de dingen die ik toen heel hard had was FOMO, dat is kort voor Fear Of Missing out. Ik was constant bang dat ik iets zou missen. Als informaticus is het logisch dat iedereen
“Je hebt zelf de balans in handen tussen bereikbaar zijn en niet bereikbaar zijn” in mijn omgeving met hun technische vragen naar mij komt. Ik was bang dat ik niet kon antwoorden op de vragen van mijn familie, vrienden en collega’s. Dat in combinatie met mijn perfectionisme zorgde ervoor dat ik constant achter mijn digitale apparaten zat”
Start To Digital Detox is een handboek om te zoeken naar een digitaal evenwicht.
— 32 —
FILTER Communicatie over communicatie “In het hoofdstuk over observatie in mijn boek vraag ik ook hoe je omgeving reageert op je sociale mediagebruik. Je vrienden of familie zullen dan bijvoorbeeld zeggen dat je te veel bezig bent met je smartphone. Door die feedback besef je dat je onbewust heel veel naar sociale media grijpt. Het is belangrijk om daar afspraken over te maken met je omgeving. Ik kreeg bijvoorbeeld de opmerking dat ik na het eten terug achter mijn computer kroop en voor de rest van de avond ‘vertrokken’ was. Ik besliste daarom dat ik nog maar één keer per week een hele avond zou spenderen achter mijn computer.”
“Ik wil een missionaris zijn van het digitale leven” “Het is essentieel om te communiceren over communicatie. Bij mij is dat helemaal fout gelopen toen ik nog maar drie keer per dag mijn e-mails wou lezen. Ik had dat van de ene op de andere dag beslist, maar ik had dit niet gecommuniceerd met mijn omgeving. Na twee dagen stond iedereen boos of ongerust aan mijn bureau. Dit is een grote fout die vele maken als ze bijvoorbeeld minder afhankelijk willen zijn van hun digitale apparaten. Je kan dit oplossen door een voicemail of een automatische sms of mail in te stellen. Zo vorm je een drempel voor de mensen die je proberen te contacteren en laat je ze nadenken of het kan wachten of niet. Je hebt zelf de balans in handen tussen bereikbaar zijn en niet bereikbaar zijn.”
“Het is heel duidelijk geen crashdieet. Net zoals bij een voedingsdieet werkt het niet om van de ene op de andere dag bijvoorbeeld alleen nog maar fruit te eten. In een digitaal dieet vraag je jezelf af wat je gebruikt en hoeveel. Het kan goed zijn dat je drie uur per dag aan sociale media besteedt en je helemaal geen problemen ondervindt. Je beslist zelf stap voor stap wat er gaat veranderen. Ook zoals met een voedingsdieet is het belangrijk om vol te houden, zodat je de gewoonte kan veranderen.” Post burn-out “In oktober 2010 kreeg ik voor de eerste keer ziekteverlof door mijn burn-out. Het kostte mij drie jaar om te herstellen, maar ik moet nog altijd goed oppassen. Eén of twee keer per jaar neem ik even gas terug, vooral in stressvolle periodes merk ik dat dit echt nodig is. Gelukkig zijn mijn partner en dochters hele goede gatekeepers en grijpen ze in zodra ze zien dat ik weinig slaap en verstrooid rondloop.” “Net zoals mijn gezin mij in de gaten houdt, zie ik het als mijn taak om bedrijven en individuen te begeleiden in hun digitale gewoonten. Heel veel werkgevers investeren om communicatiesystemen te vereenvoudigen en te optimaliseren, maar ze vergeten dat ze hun werknemers moeten coachen in dat gebruik. Ik zie het als mijn missie als digital detox coach om mensen te helpen zoeken naar een balans tussen online en offline leven. Ik wil een missionaris zijn van het digitale leven.”
Digitaal dieet “Ik raad iedereen, die zich soms bedreigd voelt door sociale media, aan om eens op digitaal dieet te gaan. Dat doe je door onder andere een lijstje te maken van de applicaties die op je smartphone staan. Vervolgens maak je een onderscheid tussen welke je leuk vindt, je weinig voordeel bieden of je niet gebruikt. Deze moet je dan gewoon van je toestel verwijderen. Zo zijn er al minder applicaties die je moet checken en creëer je meer rust in je hoofd.” — 33 —
Ook ongerust over je digitale gebruik? Surf naar www.digitaldetoxacademy.eu
FILTER
Twee jonge journalisten over de rol van sociale media in hun beroep
Journalistiek VS
TEKST & FOTO’S Michelle Paas & Linte Provost Wie had ooit gedacht dat een digitaal platform zoals Facebook zou uitgroeien tot een primaire nieuwsbron? Enkele jaren geleden dienden sociale media enkel voor vakantiefoto’s, gênante statussen en tweets. Tegenwoordig krijgt de actualiteit een plek in onze ‘feed’ en moest de klassieke journalistiek plaats maken voor GIFS en livestreams. De jonge journalisten Nathalie (24) en Maarten (26) vertellen over de impact van sociale media op hun beroep.
— 34 —
FILTER Nathalie Hamaekers (24) Zes jaar geleden startte Nathalie met de opleiding Journalistiek aan de Artesis Plantijn Hogeschool in Antwerpen. Haar stage liep ze bij de Vlaamse televisiezender Canvas en na deze periode kreeg ze er onmiddellijk een jobaanbieding. Ze werkt nu als online programmaverantwoordelijke en social media editor. “Tijdens mijn stage kreeg ik van mijn medestudenten te horen dat sociale-mediabeheer de onbelangrijkste job was die je als journalist kon krijgen. Ik wou ze het tegendeel bewijzen.” “Toen ik pas begon met studeren, waren er nog geen vakken over digitale media. Facebook was wel populair, maar we wisten nog niet dat het zo een belangrijk middel ging zijn om de actualiteit te verspreiden en verzamelen. Het is gek hoe snel het kan veranderen. Ik volg via Facebook de pagina’s van nieuwskanalen en klik van daaruit door naar de artikels die ik interessant vind. Ik surf zelfs niet meer naar hun website. Het is door sociale media dat ik op de hoogte blijf van de actualiteit. Zonder Facebook zou ik wereldvreemd zijn, vrees ik.” Check, check, dubbelcheck “Na het fake news debat, tijdens de presidentiële verkiezingen in de Verenigde Staten van 2016, kijk ik nog voorzichtiger naar de actualiteit die ik online en via sociale media verkrijg. Ik leerde op school om bewust om te gaan met onderzoeken en cijfers. Ik ben dus wel echt waakzaam voor
de feiten die ik op Facebook voor ogen krijg. Via mijn smartphone krijg ik ook pushmeldingen binnen van nieuwskanalen die soms echt helemaal niet kloppen. Regelmatig zijn de media te snel met hun berichtgeving, en vergeten ze de feiten te checken en te dubbelchecken.” “Het is natuurlijk veel gunstiger om voor een televisiezender zoals Canvas te werken. De uitzendingen beginnen pas rond acht uur ’s avonds en hun berichtgeving is voornamelijk gericht op de programma’s. Er is dus tijd en ruimte om alle bronnen meermaals te controleren en om op een creatieve manier informatie te verwerken. VRT NWS beschikt bijvoorbeeld niet over deze luxe. Hun concurrentie is immens groot en zij moeten die snelheid ook aannemen. Jammer genoeg moet de kwaliteit hier soms onder lijden.” Wat(t) met interactie? “Bij Canvas ben ik online programmaverantwoordelijke en social media editor. Binnen ons team krijgen wij een programma toegewezen waar we een online strategie voor uit werken. We bepalen de doelgroep en proberen deze mensen ook te bereiken via sociale media. Wat wij online doen moet nuttig zijn voor onze kijkers en het moet aanzetten om te kijken en te beleven. Via Instagram — 35 —
en Facebook proberen wij ook zoveel mogelijk interactie te zoeken met onze kijkers.” “Een mooi voorbeeld hiervan is het programma Watt: een zesdelige reeks over de energie- en klimaatproblematiek in de wereld en in België. Om de invloed op de maatschappij te kaderen, maken we infovideo’s om het onderwerp toegankelijker te maken. De laatste aflevering van Watt ging over energiebeleid. Hiervoor interviewden we zes partijvoorzitters van het Vlaams Parlement. Wij deden een oproep via sociale media om vragen achter te laten in de reacties. Die vragen stelden we effectief aan de partijvoorzitters en
FILTER binnenkort komt er een video online waar ze de vragen van de kijkers beantwoorden.” De effecten van het nieuwe Facebook algoritme “Begin 2018 vernieuwde het algoritme van de sociale netwerksite Facebook volledig. Ze besloten terug te focussen op persoonlijke content in nieuwsoverzichten. Bedrijven, adverteerders en ook nieuwskanalen werden hiervan het slachtoffer. Vroeger was het bereik van Canvas echt gigantisch, tegenwoordig zie ik aan de statistieken dat onze instroom sterk verminderd is. Facebook verwacht van ons dat we meer inzetten op adverteren en meer betalen voor de content die we uploaden.”
“Zonder Facebook zou ik wereldvreemd zijn” -Nathalie“Wij blijven natuurlijk nog steeds focussen op sociale media, maar we moeten het creatiever aanpakken. We zetten bijvoorbeeld veel in op videocontent, want onze filmpjes worden wel massaal bekeken. Facebooklives, 360-graden-foto’s, GIF’s en polls zijn ook allemaal handige gereedschappen om ons publiek te bereiken. Die tools proberen we ook zoveel mogelijk onder de knie te krijgen. Sociale media zijn tegenwoordig ontzettend populair en als mediakanaal kunnen we niet anders dan meegaan met de hype. Instagram is momenteel
super geliefd en daar concentreren wij ons bij Canvas ook meer op. Als er een nieuw medium op de markt komt, springen wij natuurlijk ook op die kar.” Maarten Coosemans (26) Maarten studeerde radio aan het RITCS in Brussel. Hij werkte twee jaar als technisch medewerker bij het toenmalige FM Brussel. FM Brussel veranderde de naam naar BRUZZ en Maarten van werk. Hij verzorgde de sociale media van BRUZZ. Sinds september werkt hij op de onlineredactie van Studio Brussel. “Sociale media zijn heel belangrijk om de content die wij maken snel en efficiënt bij ons publiek te krijgen. Luisteraars hebben nu ook een stem om terug te communiceren. Wij hebben een gigantisch aanbod van content van ons publiek zelf. De app van Studio Brussel is belangrijk voor ons. De gebruikers van onze app kunnen grappige foto’s en filmpjes doorsturen. We kregen eens een filmpje doorgestuurd van een kindje dat super hard aan het dansen was op harde muziek. Het leuke is dat wij dat dan meteen kunnen delen met ons publiek. Dat geeft ons veel mogelijkheden.” “Facebook, Youtube en Instagram zijn erg handig om jongeren naar ons merk te lokken. De vlogs van Linde Merckpoel trekken een jonger publiek dan ons doelpubliek. Maar die vlogs hebben niets met ons radiomerk te maken. We merken dat veel mensen die naar de vlogs van Linde kijken zich — 36 —
kunnen associëren met Studio Brussel zonder dat ze naar de radio luisteren. Dat merkten we een tijd geleden ook met Snapchat. Jonge gasten luisterden totaal niet naar de radio, maar volgden Studio Brussel wel via Snapchat. Ons online publiek is uiteraard veel jonger dan ons luisterpubliek. Onze missie is om een jong publiek te bereiken. Tieners zijn heel moeilijk te bereiken via de radio, want die luisteren gewoon al minder vaak. Maar zij worden ook ouder en daarom proberen wij die groep nu ook al aan boord te trekken. Op die manier pik je die mensen al op, dan behoren zij al tot uw publiek.”
“Luisteraars hebben nu een stem om terug te communiceren” - Maarten “Studio Brussel was online altijd al heel sterk. Wij waren een voorloper in het online actief zijn. Op de redactie zijn er een paar slimme mensen die vroeg doorhadden dat wij hard moesten inzetten op online. Nu zie je wel dat andere bedrijven dat ondertussen ook investeerden in een onlineredactie. Elk relevant mediamerk, heeft zijn eigen onlinewerking en beseft hoe belangrijk het is om formats constant te vernieuwen en op te frissen. Kijk naar de explaner: een videovorm waarbij je informatie meegeeft in een video door er wat tekst bij te schrijven. Twee jaar geleden deed bijna niemand dat. Je was uniek als je zoiets kon
FILTER maken. Onze gebruikers deelden die explaners vaak omdat die vorm nog vernieuwend was. Nu is die vorm zo gebruikelijk geworden dat je inhoudelijk super hard moet uitblinken om het te halen. Ik vind dat dat in de voorbije twee jaar hard geëvolueerd is. Vijf jaar geleden had Studio Brussel online geen concurrentie. Andere mediamerken waren op dat moment gewoon niet sterk.” ERROR “Een nadeel van het online gegeven is dat het nieuws steeds sneller moet. Dat is vervelend omdat je de eerste wilt zijn. Onze luisteraars volgen ons omdat ze weten dat ze bij ons belangrijk muzieknieuws als eerste krijgen. Natuurlijk maak je soms ook
fouten omdat je te snel gaat, omdat je niet geïnformeerd bent. Ergens kunnen wij ons daar meer permitteren dan VRT NWS, omdat zij een journalistieke instantie zijn. Hun publiek verwacht van hen dat alles honderd procent correct is. Onze luisteraars verwachten dat van ons ook en wij streven daar ook naar, maar ik denk dat ons publiek vergevingsgezinder is. Schrijffouten of dt-fouten maak je niet omdat je niet kan schrijven. Je weet dat je snel moet zijn omdat het een kwestie is van een
“Sociale media zijn handig om jongeren naar ons merk te lokken” - Maarten paar seconden vooraleer het op andere sites staat. Er is wel een limiet aan die snelheid. Het menselijke denken en de snelheid waartegen je werkt, de tijd dat Facebook nodig heeft om het in je feed te zetten… Ik denk dat pushmeldingen online het snelst zijn. Sneller dan dat kan echt niet.” “Nieuwsmedia maken fouten, maar ik denk dat er we er wel bewuster omgaan dan één of twee jaar geleden. Die bom van fake news is een beetje gebarsten. Volgens mij zijn er meer factcheckers.” “Je ziet dat sites zoeken naar controversiële koppen. Dat is van alle tijden natuurlijk, in de geschreven pers doen ze dat ook. Nieuwssites willen polariseren en dat heeft een negatieve — 37 —
invloed op de onlinecultuur. Op elke facebookpagina onder posts zijn er altijd wel reacties te zien. Misschien verandert Facebook in de toekomst iets waardoor er geen nood meer zal zijn om voor controverse te zorgen. Het is best eng om te zeggen, maar Facebook is echt een wereldleider op dat vlak. Zij gaan bepalen hoe wij gaan moeten communiceren. Mark Zuckerberg ergens wel een wereldleider.”
Colofon Redactie Michelle Paas, Linte Provost, Laurens Van Herk, Vormgeving Michelle Paas, Linte Provost, Laurens Van Herk Aan dit nummer werkten mee Caroline Bruynseels, Maarten Coosemans, Emma Daeleman, Ruben Drees, Gerrit Elen, Nathalie Hamaekers, Jasmien Lambrechts, Pieter Baert, Elise Van Craen, Tine Vanseuningen, Stijn Verlinden, Clo Willaerts, Christine Wittoeck Begeleid door Renaat Bogaert, Annick De Pauw, Werner Goossens, Kris Vanhemelryk Foto’s Michelle Paas, Linte Provost, Pure, Laurens van Herk, Dan Winters Drukkerij 2Copy Mechelen Het magazine is een bijlage van Charlie Magazine van juni 2018 en mag niet afzonderlijk verkocht worden
MICHEL L E PA AS • L IN T E PROVOS T • L AURENS VAN HERK