SPIEGELTJE, SPIEGELTJE AAN DE WAND, WAT IS ER ÉCHT AAN DE HAND?

TEKST Christa Buki & Fleur Bijtebier ILLUSTRATIES Fleur Bijtebier

Altijd is Kortjakje ziek. Wat betekenen al de kinderrijmpjes die onze jeugd hebben gevuld? Stiekem zitten ze vol racistische opmerkingen, seksistische verwachtingen en lugubere betekenissen.

Al sinds de mens kan praten worden er verhalen verteld. Sommige om een moraal mee te geven, anderen om schrik aan te jagen. Sprookjes en kinderboeken zijn essentieel in de groei van jongeren. Ze zijn de eerste tekstuele kennismaking die helpen de wereld van het kind uit te breiden. ‘Omdat verhalen een grote invloed kunnen hebben op het kind, is diversiteit een must’, zegt kinderboekenschrijver Mylo Freeman. Ook in de latere kindertijd vertellen we veel verhalen. Ze zitten in de liedjes van de scouts, in films die we bekijken en de programma’s op de televisie. Toch zijn we ons niet altijd bewust van hun lugubere betekenis en afkomst. HET GOEDE VOORBEELD

Jeugdliteratuur wordt gekenmerkt door de drang om kinderen te waarschuwen voor de harde werkelijkheid. De grote wolf in Roodkapje was in werkelijkheid geen grote boze wolf in het bos. Het was een manier om kinderen bang te maken voor onbekenden die kinderen verkrachten. Zo is ‘bloemetjes plukken naast het pad’, een metafoor voor het verliezen van je maagdelijkheid. Andere verhalen werden verteld om kinderen op te voeden tot de ideale burger. Kinderboeken zoals De Kleine Klarissa schetsen al vroeg een genderspecifiek beeld aan kinderen. Meisjes horen te gehoorzamen en niet te rebelleren. Dat idee bleek enkel te groeien vanaf het ontstaan van de boekdrukkunst in de 15de eeuw. Nu kon men nog beter verhalen verspreiden met behulp van illustraties. Het cliché dat een vrouw een man nodig heeft om haar te redden, wordt tot op vandaag nog in films gebruikt. Kijk nog maar eens naar je favoriete Disneyfilm. Niet alleen sprookjes hebben een lugubere betekenis. Een perfect voorbeeld is het rijmpje Iene miene mutte. Het wordt gebruikt bij tikkertje, of simpelweg om te beslissen wat we moeten kiezen. In het onderzoek van schrijver Frank Martinus wordt uitgelegd waar het rijmpje exact vandaan komt. ‘Het rijmpje werd gezongen op slavenschepen in de kolonisatieperiode van Nederland. Men zong het liedje om te kiezen welke vrouwelijke slaven gedwongen moesten vrijen met de kapitein.’ Misschien is het tijd voor een ander rijmpje voor de besluiteloze zielen onder ons?

DRONKEN EN ZIEK

Nog een klassieker is Altijd is Kortjakje ziek. Het rijmpje lijkt te gaan over een meisje dat wel verrassend vaak ziek is. Wie dieper graaft in de origine, komt al snel op een heel ander verhaal. Kortjakje is helemaal niet ziek, maar een prostituee. In de 18de eeuw gebruikte men de naam Kortjakje om te verwijzen naar een vrouwelijke dronkenlap. Wie werkte als prostituee, kreeg al snel de benaming ‘ziek’. De stigma’s en het taboe die toen al circuleerden rond sekswerkers bleven in de decennia nadien nog steeds is hangen.

De wortels van kinderteksten kunnen duidelijk verontrustend zijn. Toch betekent dit niet dat je geen verhalen meer kan voorlezen aan je kinderen. Vandaag zijn er verschillende schrijvers die zich bezighouden met cultureel diverse kinderboeken. Mylo Freeman is hier een voorbeeld van. Freeman legt de focus op protagonisten van verschillende etnische achtergronden. Ze heeft ondertussen al meer dan 50 prentenboeken op haar naam staan, waarvan het boek Arabella is jarig bekroond werd met een leespluim. Perfect voor als je houdt van inclusiviteit en leuke prentenboeken. n

MUST-READS

Ben je op zoek naar een inclusief en divers prentenboek? Hier zijn enkele suggesties: ‚ Mijn Broer van Mylo Freeman ‚ Mijn Schaduw is Roze van Scott

Stuart ‚ Overal en Ergens van Pimm van

Hest