Tập san: Một số so sánh tổ chức, hoạt động của nghị viện các nước với Quốc hội Việt Nam by kangasai

M CL C L I GI I THI U ................................................................................7 PH N I: T NG QUAN V

NGH VI N ..........................................9

1. V trí, vai trò c a Ngh vi n ..................................................................... 9 2. Tính ch t c a Ngh vi n .......................................................................... 11 3. Các ch c nĕng c a Ngh vi n ................................................................ 15 3.1. Ch c nĕng đ i di n .................................................................... 15 3.2. Ch c nĕng l p pháp ..................................................................... 18 3.3. Ch c nĕng giám sát ...................................................................... 20 3.4. Các ch c nĕng khác .................................................................... 24 4. C c u, t ch c c a Ngh vi n............................................................... 30 5. Khuôn kh pháp lỦ v Ngh vi n ............................................................ 36

PH N II: NGH S ....................................................................... 38 1. Ě a v pháp lỦ, vai trò c a Ngh sƿ .......................................................... 38 2. Các quy n h n, đ c quy n c a Ngh sƿ ................................................. 38 3. Chuyên trách hay kiêm nhi m ............................................................... 40 4. Các đi u ki n đ m b o ho t đ ng c a Ngh sƿ ..................................... 40 5. So sánh v i Qu c h i Vi t Nam ............................................................. 44

PH N III: ĚI U TR N T I

Y BAN C A NGH VI N ............... 47

1. Khái ni m, c s pháp lỦ ....................................................................... 47 2. ụ nghƿa c a gi i trình.............................................................................. 49 3. Các ch th tham gia gi i trình .............................................................. 50 4. Quy trình vƠ cách th c th c hi n gi i trình .......................................... 52 5. So sánh v i Qu c h i Vi t Nam ............................................................. 53

PH N IV: C

QUAN GIÚP VI C C A NGH VI N ....................... 57

1. Vai trò c a c quan giúp vi c Ngh vi n vƠ Ngh s ................................ 57 2.Tính ch t, đ c đi m c a c quan giúp vi c ............................................... 57 3. Ch c nĕng, nhi m v c a c quan giúp vi c ........................................... 58 4. C c u t ch c c a c quan giúp vi c ..................................................... 60 5. So sánh v i Qu c h i Vi t Nam ................................................................ 64

TĨI LI U THAM KH O ................................................................... 66

L I GI I THI U Sau h n 12 nĕm thi hành, Lu t t ch c Qu c h i đư có đóng góp quan tr ng, làm c s pháp lỦ cho t ch c và ho t đ ng c a Qu c h i, các c quan c a Qu c h i và đ i bi u Qu c h i. Tuy nhiên, đ ti p t c đ i m i, nâng cao hi u qu ho t đ ng c a Qu c h i, đáp ng yêu c u xây d ng và hoàn thi n Nhà n c pháp quy n xư h i ch nghƿa, c n s a đ i, b sung Lu t t ch c Qu c h i cho phù h p v i Hi n pháp do Qu c h i khóa XIII thông qua t i kǶ h p th 6 nĕm 2013. V i lỦ do nói trên, Lu t T ch c Qu c h i (s a đ i) đư đ c Qu c h i khóa XIII cho Ủ ki n l n đ u t i kǶ h p th 7, d ki n thông qua t i kǶ h p th 8 cu i nĕm 2014. Theo tinh th n T trình s 665/TTrUBTVQH13 c a y ban Th ng v Qu c h i trình Qu c h i t i kǶ h p th 7, m t trong nh ng quan đi m ch đ o vi c s a đ i Lu t T ch c Qu c h i là c n tham kh o, ti p thu có ch n l c kinh nghi m v t ch c và ho t đ ng ngh vi n c a m t s n c trên th gi i phù h p v i đi u ki n c a Vi t Nam. Theo quan đi m ch đ o nói trên, nh m đáp ng nhu c u thông tin so sánh c a ĚBQH, Trung tâm B i d ng đ i bi u dân c biên so n t p san “T ch c, ho t đ ng c a Ngh vi n các n c và đ i chi u v i Qu c h i Vi t Nam”. T p san có b n ph n; trong m i ph n, sau khi gi i thi u v Ngh vi n các n c, chúng tôi đ i chi u m t s đi m t ng đ ng và khác bi t c a Qu c h i Vi t Nam. Ph n I “T ng quan v Ngh vi n”, trình bày v v trí, vai trò, tính ch t c a Ngh vi n; các ch c nĕng đ i di n, l p pháp, giám sát, ngân sách, các th m quy n v đ i ngo i, hình thành các c quan nhà n c; c c u t ch c c a Ngh vi n; khuôn kh pháp lỦ v Ngh vi n. Ph n II, gi i thi u v ngh s , g m có các n i dung đ a v pháp lỦ, vai trò c a ngh s ; các quy n h n, đ c quy n c a ngh s ; các hình th c ho t đ ng c a ngh s ; các đi u ki n đ m b o ho t đ ng c a ngh s . Ph n III trình bày v n i dung gi i trình (đi u tr n) y ban c a Qu c h i, m t hình th c ho t đ ng r t ph bi n c a y ban, nh ng còn m i m Vi t Nam. Ph n này g m có: Khái ni m, Ủ nghƿa c a đi u tr n; c s pháp lỦ; quy trình và cách th c th c hi n gi i trình; vai trò, trách nhi m, quy n h n c a các ch th trong quá trình gi i trình.

Ph n IV đ c p đ n vai trò c a c quan giúp vi c Ngh vi n và ngh s ; tính ch t, đ c đi m c a c quan giúp vi c nh đ c l p, không ch u s c ép, tính ch t trung l p, phi đ ng phái, công v chuyên nghi p; ch c nĕng, nhi m v c a c quan giúp vi c nh : Cung c p thông tin; d ch v nghiên c u; h tr v quy trình, th t c, h tr v hành chính – h u c n; c c u t ch c c a c quan giúp vi c g m có Vĕn phòng ngh vi n, Ban th kỦ, T ng th kỦ ngh vi n, vĕn phòng giúp vi c ngh s . Trong khuôn kh tài li u ph c v h i ngh chuyên đ , t p san này trình bày nh ng n i dung khái quát, t ng quan v m t s n i dung ch n l c, đ c các ĚBQH quan tâm nhi u trong quá trình xem xét, th o lu n Qu c h i. Hy v ng t p san là ngu n thông tin tham kh o, so sánh th c ti n ngh tr ng các n c, h tr ĚBQH th o lu n và thông qua m t d án lu t r t quan tr ng trong ch ng trình l p pháp c a Qu c h i khóa XIII.

PH N I: T NG QUAN V NGH VI N 1. V trí, vai trò c a Ngh vi n Cho đ n nay, m c dù Ngh vi n v i các tên g i khác nhau nh ng đ u đ c t ch c và hình thành h u h t các qu c gia trên th gi i 1, trong s g n 250 qu c gia thì có đ n 178 n c t ch c Ngh vi n. S ra đ i c a ch đ ngh vi n g n li n v i cu c cách m ng dân ch t s n. Ch đ ngh vi n và n n l p hi n là th ng l i c a giai c p t s n nh m ch ng l i ch đ quân ch chuyên ch c a Nhà n c phong ki n. Không nên tuy t đ i hoá hay coi nh vai trò c a ngh vi n. t ng n c và t ng th i đi m, ngh vi n đư có vai trò n i b t hay lu m tuǶ thu c vào t ng n c ho c đ c đi m tình hình th i đi m đó. Trong giai đo n hi n nay, ngh vi n ph n l n các n c có vai trò trung tâm trong n n dân ch , và nh h ng c a ngh vi n không ch bó h p trong gi i chính tr , nh t là khi các ngh s bi t d a vào d lu n, t ng đ ng viên và h ng d n d lu n. Ngh vi n có v trí c a c quan đ i di n cao nh t c a các t ng l p dân c trong xư h i, đ c hình thành do b u c , ph n ánh l i ích và Ủ chí c a nhân dân; nhân dân nh ch th c a ch quy n trao cho Ngh vi n thay m t mình th c hi n quy n l p pháp. Ngh vi n là m t ph n không th tách r i c a h th ng quy n l c nhà n c trong b t kǶ Nhà n c dân ch nào. Cùng v i s th a nh n nguyên t c phân chia quy n l c trong vi c t ch c và ho t đ ng c a b máy nhà n c t s n mà ng i sáng l p ra là John Locke và Charl Montesquieu, quy n l p pháp đ c trao cho ngh vi n. Ngh vi n t n t i song song bên c nh Chính ph (th c hi n quy n hành pháp), Tòa án (th c hi n quy n t pháp) đ th c hi n quy n l p pháp, m t trong ba quy n l c c a Nhà n c. Ngh vi n có vai trò b o đ m s n đ nh trong h th ng chính tr , b i l : Ngh vi n h p th c hoá quy n l c c a Nhà n c; ngh vi n là di n đàn sinh ho t chính tr ; ngh vi n là n i ch n l a các thành viên Chính ph ; ngh vi n là c u n i quan tr ng gi a dân chúng và các c quan quy n l c hành pháp; ngh vi n t ng tr ng cho truy n th ng chính tr , là ch s quan tr ng c a đ i s ng chính tr ; ngh vi n là n i (1) Có nhi u thu t ng khác nhau đ nói v ngh vi n nh : Ngh vi n, Qu c h i (Congress, Parliament, National Assembly) ho c có tính ch t riêng đ i v i t ng qu c gia nh Ě i h i đ i bi u nhân dân (Trung Qu c), Xô vi t T i cao (Liên Xô cǜ), Duma Qu c gia (Nga), Riksdag (Th y Ěi n), Cortes (Tây Ban Nha), Sejm (Ba Lan), Oireachtas (C ng hoà Ireland), Folketing (Ěan M ch) và Storting (Na Uy) v. .v.

tho hi p c a nh ng quy n l i, th l c chính tr khác nhau, b i l chính tr , trong đó có ho t đ ng l p pháp là ngh thu t tho hi p; Ngh vi n là n i b o v quy n l i cho nh ng ai có ít kh nĕng h n đ tác đ ng lên đ i s ng chính tr c a m i n c.

Quang c nh m t bu i h p c a ngh vi n Anh Qu c

So sánh v i Qu c h i Vi t Nam Khác v i h u h t các n c, Hi n pháp 2013 c a Vi t Nam quy đ nh Qu c h i là c quan quy n l c nhà n c cao nh t c a n c C ng hoà Xư h i ch nghƿa Vi t Nam2. Theo đó, b máy nhà n c Vi t Nam đ c t ch c và ho t đ ng theo nguyên t c quy n l c nhà n c là th ng nh t, đ ng th i có s phân công, phân nhi m gi a các c quan th c hi n quy n l p pháp, hành pháp và t pháp. Trong ba quy n y thì quy n l p pháp là quy n l c cao nh t c a t ch c quy n l c nhà n c. B i vì quy n l p pháp là quy n phân đ nh t ch c quy n l c nhà n c, phân đ nh gi i h n c a các quy n l p pháp, quy n hành pháp và quy n t pháp. Th m quy n qu n lỦ nhà n c c a Chính ph và xét x c a Tòa án b ng pháp lu t và theo pháp lu t đ u do Qu c h i ban hành. Tuy nhiên, c n l u Ủ, ch có nhân dân, v i Ủ chí c a mình th hi n qua b n Hi n pháp, m i là ng i trao quy n cho các c quan th c hi n quy n l c nhà n c bao g m quy n l p pháp, hành pháp và t (2) Hi n pháp Nh t B n quy đ nh, Ngh vi n Nh t B n là c quan cao nh t c a quy n l c nhà n c, nh ng Nh t B n, nguyên t c tam quy n phân l p đ c áp d ng trong c ch v n hành quy n l c nhà n c.

pháp. Quy n l c c a Qu c h i đ u do nhân dân trao cho, nh Hi n pháp s a đ i nĕm 2013 quy đ nh: “t t c quy n l c nhà n c thu c v nhân dân”, hay nói cách khác là xu t phát t nhân dân. 2. Tính ch t c a ngh vi n Ngh vi n v b n ch t gi ng nhau, đ u là c quan l p pháp c a m t qu c gia, lưnh th . Các c quan này đ u có tính ch t chung, là thi t ch hi n đ nh, đ i di n cho c ng đ ng xư h i th c hi n ch c nĕng xây d ng pháp lu t, quy t đ nh các v n đ quan tr ng c a đ t n c, giám sát hành pháp. Tính ch t c a ngh vi n đ c th hi n thông qua: Hình th c làm vi c; Cách th c t ch c công vi c c a ngh vi n; Tính dân ch ; Tính đ c l p trong ho t đ ng c a ngh vi n. Tính đ i di n: Ngh vi n là c quan đ i di n, thành viên là nh ng ng i đ c nhân dân b u lên b ng con đ ng t do, bình đ ng và công khai. T v th đ i di n cho toàn th nhân dân, l i ích c a toàn qu c gia nh trên đư đ c p, thành viên c a ngh vi n là ng i đ i di n cho c qu c gia, ch không ch cho nh ng ai b u ra ông/bà ta, và do đó h u h t các n c, ngh s không b c tri bưi mi n. Tính dân ch : Ho t đ ng c a ngh vi n ph i đ m b o tính dân ch . Ngh vi n là m t di n đàn dân ch , là n i th hi n t t ng c a nhi u nhóm khác nhau trong xư h i. Trong xư h i hi n đ i, Ngh vi n đ c xem nh m t “di n đàn tranh lu n” theo nh ng th th c nh t đ nh. Nh ng “th th c thi đ u” đó đ c th hi n c th nh ng quy t c và quy trình ti n hành công vi c c a ngh vi n. Các quy t đ nh c a ngh vi n ph i đ c đ m b o đư có s tham gia c a các đ i di n thu c nhi u thành viên trong xư h i. M t khác, tính ch t dân ch trong ho t đ ng c a ngh vi n còn th hi n vi c đ m b o quy n đ c th hi n chính ki n c a cá nhân các ngh s đ i v i các quy t đ nh c a ngh vi n. Quy trình, th t c ch t ch : Hình th c ho t đ ng ch y u c a ngh vi n là thông qua các phiên h p t p th và quy t đ nh công vi c theo đa s các ngh sƿ. Ho t đ ng l p pháp c a Ngh vi n có vai trò quan tr ng đ i v i qu c gia, nên yêu c u công vi c c a Ngh vi n ph i đ c t ch c theo nh ng quy trình và th t c ch t ch , đ có th xem xét m t cách k l ng các gi i pháp l p pháp đ a ra. Tính ch t quan tr ng c a các “s n ph m” do Ngh vi n làm ra đòi h i s suy xét c n th n c a các ngh s . M t trong nh ng cách th c t t nh t đ đ m b o s c n tr ng đó là d a vào nh ng quy t c và quy trình ti n hành công vi c c a ngh vi n.

Bên c nh đó, cǜng chính t yêu c u các quy t đ nh c a ngh vi n ph i đ m b o tính chính xác và h p lỦ, Ngh vi n đ c giao nh ng đ c quy n trong m i quan h v i các c quan, t ch c, cá nhân khác đ tìm hi u nh ng v n đ mà mình quan tâm. Theo pháp lu t m t s n c, vi c t ch i không tham gia làm ch ng trong các cu c đi u tr n c a ngh vi n đ c xem là m t hành vi ph m t i có th b ph t ti n, ho c ph t tù. Tính đ c l p: Ho t đ ng c a ngh vi n ph i đ m b o tính đ c l p. Ě th c hi n t t ch c nĕng l p pháp, quy t đ nh các v n đ quan tr ng c a đ t n c, h u h t ngh vi n c a các qu c gia trên th gi i ngày này đ u đ c xác đ nh là m t c quan ho t đ ng đ c l p, đ c bi t là trong m i quan h v i ngành hành pháp và t pháp. Ngoài s đ c l p trong vi c tuy n ch n các thành viên c a ngh vi n và các quy n đ c l p c a ngh s , s đ c l p c a ngh vi n còn đ c th hi n vi c ngh vi n có toàn quy n quy t đ nh cách th c làm vi c c a mình. Tính tranh lu n: M t tính ch t n i b t c a ngh vi n là tranh lu n. Thu t ng ngh vi n có ngu n g c t Latinh là “parlare” có nghƿa là nói, là bàn lu n. Tranh lu n có nghƿa là các ngh s đ a ra các ch ng c , l p lu n đ b o v nh ng quan đi m khác nhau v các v n đ thu c ch ng trình ngh s . Ě đ m b o cu c tranh lu n đi đúng h ng, không v t quá gi i h n cho phép, ngh vi n có quy trình, th t c chi ti t, ch t ch , có s đi u hành c a ch t a, và k t thúc b ng bi u quy t. Tính ch t tranh lu n này xu t phát t các tính ch t nh đ i di n, dân ch , làm vi c theo ch đ h i ngh , quy t đ nh theo đa s . So sánh v i Qu c h i Vi t Nam Qu c h i Vi t Nam cǜng có nh ng tính ch t nh ngh vi n các n c là tính đ i di n, tính dân ch , tính công khai, minh b ch; bình đ ng; làm vi c theo ch đ h i ngh . Tính đ i di n: Theo quy đ nh c a Hi n pháp và pháp lu t, Qu c h i Vi t Nam là “c quan đ i bi u cao nh t c a nhân dân”. Trên ph ng di n ngôn ng , Qu c h i nghƿa là H i ngh qu c dân, n i h i t c a nh ng ng i đ i bi u cho c tri c n c; đ ng th i là n i bàn th o v nh ng v n đ c a toàn dân, toàn qu c. Qu c h i là c quan bao g m các đ i bi u đ c c tri c n c b u ra đ i di n cho các t ng l p nhân dân, đ i di n cho trí tu c a nhân dân trong c n c. Qu c h i có trách nhi m l ng nghe và đáp ng các nhu c u c a dân, c a các nhóm dân c trong xư h i. Ě ng th i, Qu c h i có ch c

nĕng, nhi m v ph c v cho l i ích chung c a nhân dân, c a dân t c, nói lên ti ng nói c a nhân dân, th hi n Ủ chí, nguy n v ng c a nhân dân c n c. Tính ch t đ i di n c a Qu c h i còn th hi n vi c Qu c h i ch u s giám sát và ch u trách nhi m tr c nhân dân. Dân ch : Dân ch nghƿa là dân làm ch . M t quy n quan tr ng nh t c a ng i làm ch , đó là quy n quy t đ nh. Mà kênh ch y u đ làm ch đây là Qu c h i, b i l Qu c h i đ i di n cho nhân dân. Nh v y, Qu c h i g n v i dân ch là đ nhân dân th c hi n quy n làm ch c a mình.

Toàn c nh tòa nhà Qu c h i ại t Nam

Công khai, minh b ch: Qu c h i c n công khai, minh b ch, b i l Qu c h i nh n s y quy n t nhân dân đ quy t đ nh nh ng v n đ h t s c h tr ng đ i v i nhân dân, đ i v i đ t n c, do đó, nhân dân ph i đ c ch ng ki n, đ c bi t Qu c h i quy t nh th nào, ai tham gia, theo quy trình, th t c nào, nh ng v n đ đang v ng m c; ho c lỦ do đ a t i vi c t i sao l i quy t theo cách này mà không ph i theo cách khác v.v. Ng i dân có quy n bi t các đ i bi u Qu c h i giám sát Chính ph và các c quan nhà n c khác, b o v quy n l i c a c tri và c a qu c gia nh th nào. Làm vi c theo ch đ h i ngh và quy t đ nh theo đa s : Ěây là nguyên t c ho t đ ng ch đ o c a Qu c h i và các c quan c a Qu c h i. Qu c h i làm vi c t p th , quy t đ nh theo đa s vì Qu c h i không ai có th quy t đ nh đ c m t mình, m i đ i bi u Qu c h i

đ u có m t phi u, và m i quy t đ nh đ u ph i b phi u đ thông qua. Nh v y, nguyên t c này xu t phát t tính ch t đ i di n c a Qu c h i. Ngoài ra, dân ch là s tuân th Ủ chí c a đa s . Nh v y, xu t phát t tính ch t dân ch c a Qu c h i nh đư đ c p trên nh các quy t đ nh c a Qu c h i ph i là Ủ chí c a đa s hay nói cách khác ph i đ c quy t đ nh theo đa s . Ěa s không ph i bao gi cǜng đúng, nh ng th ng ít sai h n thi u s . Bên c nh đó, c n t o đi u ki n, c h i cho Ủ ki n thi u s đ c th hi n. Tính ch t bình đ ng: các đ i bi u Qu c h i đ u nh n đ c s u quy n t c tri và đ u đ c u quy n ngang nhau. M i đ i bi u Qu c h i n m m t lá phi u bi u quy t. Do đó, đây là m t trong nh ng đ c tính quan tr ng nh t c a Qu c h i: Qu c h i là t ch c do các thành viên bình đ ng h p thành. Bình đ ng đi li n v i dân ch . Bình đ ng cǜng t o ti n đ cho nh ng tranh lu n th t s . M t c quan ho t đ ng theo ch đ th tr ng và t ch c theo c p b c th ng khó b o đ m đ c đi u này. Khác bi t: Ěi m khác bi t l n nh t c a Qu c h i Vi t Nam là toàn th c quan này ho t đ ng không th ng xuyên, không theo ch đ chuyên nghi p. H n 2/3 s đ i bi u Qu c h i kiêm nhi m các v trí công tác khác (t c là không dành toàn b th i gian cho ho t đ ng c a Qu c h i), s đ i bi u chuyên trách dành toàn b th i gian cho ho t đ ng Qu c h i ch a đ n 1/3 t ng s đ i bi u Qu c h i. Trong khi đó, tính chuyên nghi p c a ngh vi n các n c th hi n trên các ph ng di n: ho t đ ng th ng xuyên, quanh nĕm, ví d , nhi u n c, các ho t đ ng nh ch t v n, th o lu n các d lu t, ki n ngh di n ra theo l ch hàng ngày, hàng tu n. Vi c phân đ nh vai trò, nhi m v rõ ràng, rành m ch gi a các ch c danh lưnh đ o v i ngh s , gi a ngh s và nhân viên giúp vi c, gi a các đ n v giúp vi c v.v…Phân công lao đ ng sâu theo các lƿnh v c c a các y ban, ti u ban, đ ng th i các y ban, ti u ban có đi u ki n v th i gian, con ng i đ xem xét k l ng, chuyên sâu các v n đ thu c th m quy n. Khi ra phiên h p toàn th , các ngh s ch y u th o lu n các n i dung chính sách l n, ho c các n i dung còn gây nhi u tranh lu n. Ngh vi n các n c coi tr ng vai trò cá nhân ngh s qua vi c trao quy n cho ngh s , các đ c quy n đ c h ng, đi u ki n làm vi c… Tính chuyên nghi p cǜng th hi n trong các quy trình, th t c chi ti t, ch t ch , t o thành n n p làm vi c. Các đi u ki n h tr đ y đ cho các y ban, các ngh s làm vi c hi u qu .

3. Các ch c nĕng c a ngh vi n Ngay t th i đi m m i xu t hi n, ngh vi n đư có các ch c nĕng, th m quy n đ c tr ng c a mình là: đ i di n, l p pháp, giám sát và tài chính – ngân sách. Sau này, ngh vi n có thêm các nhi m v , th m quy n nh đ i ngo i, thành l p các c quan nhà n c khác, qu c phòng v.v…T p san này ch trình bày v m t s ch c nĕng nguyên th y c a ngh vi n. 3.1. Ch c nĕng đ i di n M t trong nh ng ch c nĕng quan tr ng nh t c a ngh vi n là ch c nĕng đ i di n. Ngh vi n do nhân dân tr c ti p b u ra đ thay m t nhân dân th c thi quy n l c c a nhân dân trong vi c qu n lỦ nhà n c, thành l p ra các c quan khác, xây d ng pháp lu t đ đi u ch nh các quan h xư h i vì l i ích c a nhân dân, c a toàn dân t c và quy t đ nh các v n đ quan tr ng c a qu c gia. Ěó chính là lỦ do vì sao ngh vi n t n t i. Cách th c đ i di n Cách th c đ i di n có th thay đ i đáng k t ng n c, tùy thu c vào các y u t bao g m vĕn hóa chính tr c a đ t n c, quá kh chính tr và y u t quan tr ng nh t là h th ng b u c . Các h th ng b u c đ c chia làm hai lo i: các h th ng d a trên đa s và các h th ng d a trên t l (xem thêm b ng d i đây). Ngày nay, ph n l n các h th ng b u c m i đ c thi t l p có xu h ng dung hòa gi a hai th lo i này ch không thiên h n v m t h th ng b u c nào. H th ng b u c d a trên đa s

H th ng b u c d a trên t l

Ě cao tính hi u qu , chính ph m nh và các m i liên k t ch t ch v i ng i dân.

Ě cao s h p hi n, chính ph đ i di n và s th ng tr c a đ ng.

Có ít đ ng đ c b u vào ngh vi n h n và các đ ng chi m đa s rõ r t h n.

Có nhi u đ ng vào ngh vi n d n t i chính ph thi u s ho c liên minh.

M iđ nv b uc đ ngh sƿ.

cb um t

cb um ts

Ch n ng i nhi u phi u nh t, b phi u hai vòng, b phi u lo i d n (nhi u vòng).

H th ng danh sách d’Hondt, b u hai vòng, b u m t l n theo đi m t c ch n ng i cao đi m nh t.

Các ngh sƿ có quan h tr c ti p v i ng i dân h n.

Các ngh sƿ th ng b chi ph i b i t ch c c a đ ng.

Vi c l a ch n h th ng b u c c a m i ngh vi n mang đ n nh ng h qu đáng k đ i v i phong cách đ i di n c a nó. T ng ng v i hai h th ng b u c trên là hai phong cách đ i di n “ y thác” và “Ě i bi u”. Phong cách đ i di n “ y thác”

Phong các đ i di n “Ě i bi u”

Ngh sƿ có quy n theo đu i xét đoán riêng c a mình trong các ho t đ ng và quy t đ nh t i ngh tr ng.

Ngh sƿ đ c xem là nh ng đ i bi u c a nh ng ng i dân đư b u ra h , nghƿa là h ph i hành đ ng theo quan đi m c a đ ng và c a đ n v c tri c a mình tr c khi nghƿ t i cách xét đoán riêng.

Ngày nay, h u h t các ngh vi n theo phong cách đ i di n “đ i bi u”. Ěi u đó có nghƿa, các nghƿ sƿ ph i theo đu i quan đi m c a đ ng mình hay nhu c u c a c tri. Ěi u đó th hi n m c đ k c ng c a đ ng, ph n l n các ngh vi n có m c k c ng c a đ ng r t cao và các ngh sƿ bu c ph i hành đ ng theo quan đi m c a đ ng mà không ph thu c vào quan đi m cá nhân hay th m chí là quan đi m c a c tri. Tuy nhiên, cǜng có tr ng h p, ngh sƿ vì b o v quan đi m c a mình hay c a đ n v c tri mà d n t i b t đ ng quan đi m v i đ ng mình. N u m c đ th p thì b t đ ng đó đ c coi là bi u hi n c a ch c nĕng đ i di n lành m nh, nh ng n u b t đ ng đó m c đ cao s d n t i m t ngh vi n bè phái và gây ra s m t n đ nh trong ngh vi n. Các ph

ng th c th hi n ch c nĕng đ i di n

Ě đ i di n, gi m i liên h v i c tri, ngh s các n c có nhi u cách th c khác nhau. Tr c h t là h ch đ ng tr c ti p g p c tri; h có th ti p đón c tri đ n g p ngh s vĕn phòng ngh s trong toà nhà ngh vi n ho c khu v c b u c ; trao đ i th tín, e-mail, đi n tho i; ti p nh n, x lỦ đ n th ; qua các trang web v.v… Các ngh sƿ g i các b n tin đ n c tri đ báo cáo v ho t đ ng l p pháp và ho t đ ng c a mình. M t s ngh vi n còn xu t b n các n ph m giáo d c cho tr em đ khuy n khích chúng tìm hi u v c quan l p pháp nh ngh vi n c a Bolivia, Guatemala, Kenya…t ch c các cu c tham quan c a tr ng h c ho c t ch c ngh vi n tr em, trong đó có các cu c b u c h c u đ ch n các sinh viên, h c sinh làm ngh sƿ. Nhi u ngh vi n thành l p Phòng thông tin công chúng đ ng i dân có th ti p c n đ c thông tin v c quan l p pháp, tìm

hi u v nh ng ng i đ i di n cho h và có th g i câu h i và bình lu n cho các ngh s nh Guatemala và Peru áp d ng.

ng ngh sƿ M Ben Nelson ti p xỦc v i các c tri thành ph Auburn

Tham v n công chúng hay ti p xúc c tri là c h i đ các nhà l p pháp l ng nghe tâm t , nguy n v ng c a ng i dân, đ ng th i công dân cǜng đ c g p g c quan l p pháp và nh ng ng i đ i di n cho Ủ chí, nguy n v ng và l i ích c a mình. M t s c quan l p pháp phát sóng cho ng i dân thông qua ch ng trình phát thanh, truy n hình l p pháp. M t s cu c h p c a y ban ho c ngh vi n đ c truy n hình tr c ti p đ ng i dân có th theo dõi thông tin làm vi c c a ngh vi n. Vĕn ngh vi vi c và trên th

phòng báo chí là n i xu t b n các s n và có th công b thêm thông tin v ho t đ ng c a các c quan c a ngh vi gi i hi n nay đ u có trang web riêng v

báo v ho t đ ng c a các ch ng trình làm n. Ngh vi n các n c i m c đ khác nhau.

Nh nhi u cu c kh o sát các n c khác nhau trên th gi i cho th y, công chúng coi ph c v c tri t i khu v c b u c là m t ph n công vi c dƿ nhiên c a ngh s , th m chí là ph n công vi c quan tr ng nh t; còn đ i v i ngh s , vi c đáp ng nhu c u c a c tri có Ủ nghƿa r t l n, ít nh t là tĕng c ng kh nĕng đ c tái c . Nói chung, có ba cách ti p c n l n trong vi c đáp ng nhu c u c a c tri: m t là, đáp ng các yêu c u riêng l c a c tri; hai là, t nh ng đòi h i riêng l nghƿ đ n gi i pháp chung cho c c ng đ ng khu v c b u c ; ba là, c

g ng đ a nh ng nguy n v ng, tâm t , đòi h i c a c tri vào quy trình l p pháp c a ngh vi n, bi n ch t li u cu c s ng thành nh ng quy t sách l n c a qu c gia. khá nhi u n c có Qu phát tri n khu v c b u c , là m t lo i qu t ngân sách qu c gia chi cho các m c đích phát tri n c a các khu v c b u c thông qua ngh s đ c b u t khu v c đó. Ngh s s phân b qu ho c xác đ nh qu này s đ c dùng nh th nào, vào nh ng d án nào cho đúng v i nhu c u phát tri n c s h t ng c a khu v c b u c giúp nh : xây c u, phòng khám b nh, h th ng c p n c, tr ng h c... 3.2. Ch c nĕng l p pháp L p pháp là ch c nĕng c b n nh t c a ngh vi n các qu c gia trên th gi i. Nh m t c quan đ i di n toàn qu c, Ngh vi n có quy n l c l p pháp t i cao. Không ph i ng u nhiên mà A. Hamilton trong “Ng i Liên bang” có nói: “chính quy n hàm nghƿa quy n làm ra lu t pháp”. Ěó là c quan duy nh t c a Nhà n c có quy n ban hành nh ng vĕn b n có hi u l c pháp lỦ cao nh t. Th o lu n và thông qua lu t là ch c nĕng chính c a Ngh vi n và theo thông l không m t đ o lu t nào có hi u l c ch ng nào còn ch a đ c Ngh vi n xem xét, chu n y và thông qua. Các b

c trong quy trình l p pháp

Quy trình l p pháp ngh vi n các n c th ng có ba l n xem xét, g i là ba l n đ c (readings). Giai đo n đ u tiên có m c tiêu chung là th o lu n d th o lu t; trong giai đo n th hai, d th o lu t đ c xem xét chi ti t t ng đi u (m c) m t, và xem xét c các s a đ i n a; giai đo n th ba là giai đo n cân nh c s a đ i d th o lu t đ ra m t m t b n th o cu i cùng. S quan tr ng c a m i giai đo n đ c này khác nhau đ i v i t ng ngh vi n, ph thu c vào vi c có bi u quy t không, các đ i bi u có phát bi u không, và vi c đ c đ c di n ra đâu ( phiên toàn th hay y ban). Nhi u ngh vi n còn đ a m t giai đo n đ u tr c các giai đo n đư nêu trên, đó là giai đo n chu n b d th o cho l n đ c đ u tiên. Trong h u h t c quan l p pháp có các u ban th ng tr c, d lu t đ c gi i thi u chính th c trong phiên h p toàn th c a ngh vi n. Sau đó, d lu t đ c chuy n cho các y ban n i các thành viên y ban s làm vi c v các chi ti t k thu t và s a đ i. các n c theo chính th t ng th ng, các d lu t đ c chuy n ngay cho y ban, và

v i nh ng d lu t có nhi u y ban cùng có th m quy n xem xét thì đ u đ c g i cho các y ban đó. Ví d , m t d lu t giáo d c có v n đ liên quan đ n tài chính có th đ c g i đ n c y ban giáo d c và y ban tài chính. N u c quan l p pháp có hai vi n thì các d lu t có th đ c chuy n qua các vi n cùng m t lúc ho c qua t ng vi n m t. C quan l p pháp có hai vi n th ng đ a ra ph ng pháp đ i chi u các phiên b n khác nhau c a d lu t sau khi đi qua hai vi n. Trong m t s h th ng chính tr , ch ng h n nh t i Chile, t ng th ng dành u tiên cho công tác xây d ng pháp lu t, h áp d ng các m c đ "c p bách" khác nhau đ i v i các d lu t khác nhau. Qu c h i Chile sau đó đ c yêu c u ph i làm vi c v i các d lu t trong th i gian quy đ nh c a t ng th ng. Vai trò c a c quan l p pháp trong quy trình: Vai trò này thay đ i theo t ng qu c gia, và th m chí thay đ i theo t ng th i đi m trong m t qu c gia. Theo m t tác gi , có b n lo i ngh vi n là ngh vi n “con d u”, di n đàn, chuy n hóa, m i n i3. C quan l p pháp “con d u” (luôn luôn tán thành): Ěây là d ng ngh vi n phê duy t b t c đi u gì mà bên hành pháp g i sang - mà không có th o lu n hay tranh lu n gì c . Ěây đ c g i là c quan l p pháp “d u cao su” b i vì h ch đ n gi n ch ng th c, ho c "đóng d u cao su" vào các d lu t mà h nh n đ c. C quan l p pháp di n đàn: C quan l p pháp di n đàn là n i cho phát bi u, th o lu n và tranh lu n th c s . Nh ng s khác bi t đ c kh p n i v i nhau, còn hành đ ng c a chính ph thì b ch trích, nh ng nh ng c quan l p pháp này không có xu h ng kh i x ng ho c thay đ i quy trình l p pháp. H vi n Anh ngày nay có th đ c coi là m t c quan l p pháp di n đàn. C quan l p pháp chuy n hóa: C quan l p pháp chuy n đ i không ch đ i di n cho l i ích đa d ng c a xư h i, mà h còn đ nh hình ngân sách và chính sách. H s a đ i d lu t và d th o ngân sách nh n đ c t bên hành pháp, đ xu t sáng ki n chính sách c a riêng h , ti p c n v i công dân, và t ch c các phiên đi u tr n công khai. Qu c h i M là ví d t t nh t v m t c quan l p pháp chuy n hóa. (3) John K. Johnson, Robert T. Nakamura, S tay đ nh h ng dành cho ngh s , sách d ch do Ban Công tác đ i bi u và Ngân hàng th gi i t ch c xu t b n, Hà N i, 2011.

C quan l p pháp m i n i: Và cu i cùng, lo i th t đ c g i là c quan l p pháp m i n i. C quan l p pháp m i n i là c quan đang trong quá trình thay đ i t lo i này sang lo i khác. M t s c quan l p pháp trên th gi i đang c g ng t o nh h ng l n h n lên chính sách c a chính ph và th c hi n trách nhi m giám sát c a h m t cách hi u qu h n, h có th đ c coi là c quan l p pháp m i n i. Qu c h i Mexico, Kenya và Uganda có th đ c xem là c quan l p pháp m i n i.

S C quan l p pháp con d u (1)

C quan l p pháp Di n đàn (2)

C quan l p pháp Chuy n hóa (3)

C quan l p pháp M i n i (4) Vai trò l p pháp y u h n

Vai trò l p pháp m nh h n

3.3. Ch c nĕng giám sát Giám sát c a ngh vi n đ c hi u là vi c theo dõi các ho t đ ng c a hành pháp có hi u qu , tin c y, minh b ch và trung th c không, đ đ m b o r ng các kho n ti n đ c ngh vi n phê duy t s đ c s d ng m t cách h p pháp, có hi u qu , và đúng m c đích đư đ ra4. Sau khi ti n hành các ho t đ ng l p pháp, nhi m v ti p theo c a c quan l p pháp là xem xét li u các đ o lu t có đ c th c thi hi u qu hay không, li u trên th c t các đ o lu t có đ nh rõ và gi i quy t đ c các v n đ nh d đ nh c a các nhà so n th o hay không. Ho t đ ng này đ c ti n hành sau khi chính sách đ c ban hành thì đ c g i là “ho t đ ng giám sát h u ki m”. Tuy nhiên, ngh vi n có th th c hi n “ho t đ ng giám sát ti n ki m” đ ki m tra các c quan hành pháp trong vi c chu n b các chính sách. Chính s c n thi t c a vi c giám sát các ho t đ ng c a c quan hành pháp nh m đ m b o cho các đ o lu t đ c th c thi m t các nghiêm túc, ch c nĕng giám sát và nh ng quy n h n v giám sát đư tr thành ch c nĕng đi n hình cho m i mô hình ngh vi n, không ph thu c vào hình th c chính th . Ch c nĕng này đ c quy đ nh trong (4) John K. Johnson, Robert T. Nakamura, tlđd.

hi n pháp, các đ o lu t, quy ch c a các qu c gia. Ě i t ng giám sát: Ě i t ng c a ho t đ ng giám sát th ng là nhánh hành pháp. S giám sát đ i v i chính quy n hành pháp th ng mang tính ch t chính tr , có nghƿa là t p trung vào ho t đ ng chính tr c a Chính ph và các thành viên, m c dù dƿ nhiên đ c th c hi n b ng các hình th c pháp lỦ. Trong m t s tr ng h p nh t đ nh, đ i t ng c a ho t đ ng giám sát có th là nguyên th qu c gia, nhánh quy n l c t pháp, chính quy n t qu n đ a ph ng, quân đ i… Ho t đ ng giám sát đ i v i các đ i t ng này hoàn toàn mang tính ch t pháp lỦ, t c là n u các c quan, t ch c, các nhà ch c trách trên có s vi ph m các quy ph m pháp lu t thì s n y sinh h u qu pháp lỦ. Trong tr ng h p đ c bi t, các t p đoàn nhà n c ho c t nhân th c hi n nh ng ch c nĕng công c ng có th tr thành đ i t ng giám sát c a ngh vi n. Các công c giám sát: Trong vi c giám sát c quan hành pháp, ngh vi n có nh ng công c giám sát khác nhau tùy theo s l a ch n c a mình. Nh ng công c giám sát ph bi n nh t là ch t v n, các phiên h i đáp, thành l p các c quan đi u tra, đi u tr n t i y ban, đi u tr n t i các phiên h p toàn th c a ngh vi n, thanh tra ngh vi n và b phi u b t tín nhi m. + Các phiên h i – đáp Các câu h i c a đ i bi u đ i v i các b tr ng là hình th c giám sát th ng nh t hay đ c s d ng nh t trong th c ti n ngh vi n các n c. Các phiên h i – đáp này có th di n ra khi có m t ho c nhi u đ i bi u Qu c h i yêu c u m t thành viên c a Chính ph gi i thích ho c tr l i v m t s n i dung có liên quan t i trách nhi m c a thành viên Chính ph này (Th y Ěi n) Có nh ng n c r t coi tr ng hình th c này và đóng vai trò r t l n (Anh). Nh ng có nh ng n c hình th c này không có vai trò nh v y B tr ng Ngh thu t -Th thao George Brandis (Úc) tr l i trong m t phiên h i - đáp t i ngh vi n (Pháp).

Các câu h i có th b ng l i nói ho c vĕn b n. Câu h i yêu c u cung c p thông tin v m t s vi c c th nào đó và không đ c bao hàm s bu c t i. Các câu h i đ c đ t ra theo th t c này xét cho cùng là các yêu c u các thành viên Chính ph gi i thích v m t v n đ nào đó ho c yêu c u Chính ph cho bi t thông tin v m t v vi c và yêu c u Chính ph gi i quy t các v vi c đó. Phiên h i khác v i th t c ch t v n ch th t c này không đi đ n m t cu c bi u quy t tho mưn hay không tho mưn v i câu tr l i c a Chính ph . Hình th c giám sát này t o đi u ki n cho các ngh s nĕng l c c a chính ph trong vi c gi i quy t các v n đ c a qu c gia. + Các phiên ch t v n

Th t

ng Úc Julia Gillard tr l i trong m t phiên ch t v n c a Qu c h i

T i nhi u qu c gia, ch t v n đ c coi là m t trong các ho t đ ng giám sát mang l i hi u qu nh t, vì nó bu c Chính ph ph i nhìn nh n trách nhi m c a mình. Hình th c ch t v n trên h i tr ng là hình th c ph bi n nh t, các ngh sƿ đ a ra nh ng câu h i ng n g n, c th , riêng bi t cho Th t ng ho c các thành viên chính ph (các B tr ng) v m t v n đ chính tr l n, v chính sách c a chính ph ho c đ ng l i chính tr chung c a chính ph . Các th t c t i phiên ch t v n th ng ch t ch v i kho ng th i gian đ nh tr c cho các câu h i và câu tr l i. Câu h i có th đ c đ a ra b ng mi ng ho c b ng vĕn

b n; chính ph có th ho c không bi t n i dung các câu h i và trong m t s tr ng h p chính ph th m chí còn có th ch n nh ng câu h i đ tr l i. Các câu tr l i có th tr c ti p ho c b ng vĕn b n, h i tr ng hay các y ban. M t trong nh ng đ c đi m c a ch t v n là hình th c này s d n đ n nh ng cu c th o lu n chung Ngh vi n. Ch t v n cǜng có h qu chính tr đ c bi t. các n c thu c chính th đ i ngh ho c chính th h n h p, hình th c ch t v n có th d n đ n vi c đ t v n đ ng h hay ph n đ i ho t đ ng c a Chính ph . Th m chí có th có vi c đ a ra ngh quy t b t tín nhi m hay th m chí chính ph ph i t ch c. + Ěi u tra m t s n c, các u ban đi u tra có vai trò r t l n trong vi c th c hi n ch c nĕng giám sát c a Ngh vi n. Ě c đi m c a ho t đ ng này là đi u tra s l m d ng công quy n, trong đó không ch trong các c quan hành pháp. Th ng thì m t y ban, các đ i bi u qu c h i th c hi n nh ng đi u tra này. Các y ban nh th th ng đ c thành l p khi có di n ra hi n t ng b t th ng (g i là y ban lâm th i). Nh ng cǜng có nh ng h th ng mà đó các y ban y là c đ nh trong su t nhi m kǶ c a qu c h i, các y ban này th c hi n đi u tra khi c n thi t. Các y ban này có quy n h n khá r ng l n. H có quy n tri u t p các công ch c ch ch t ho c ng i làm ch ng b t k là ai n u h có liên quan và s có m t c a ng i làm ch ng là b t bu c. y ban có quy n yêu c u trình nh ng tài li u c n thi t, ki m tra nh ng đ a đi m c n thi t…K t qu c a quá trình đi u tra s là m t báo cáo c a y ban đ c trình lên ngh vi n đ ngh vi n đ a ra các quy t đ nh thích h p. M c dù báo cáo đi u tra c a y ban không có Ủ nghƿa nh nh ng vĕn b n c a các c quan tòa án nh ng đây chính là c s đ quy trách nhi m pháp lỦ c a các nhà ch c trách thu c nhánh hành pháp cǜng nh t pháp tr c ngh vi n. Hình th c ch tài đây là s tru t quy n nhân v t b lu n t i, ng i đó s m t quy n b t kh xâm ph m và t o đi u ki n cho vi c truy t hình s theo th t c bình th ng n u ng i đó b bu c t i vi ph m các quy đ nh pháp lu t kéo theo trách nhi m hình s .

+ B phi u b t tín nhi m: nh ng n c có Chính ph đ c thành l p t ngh vi n, quy trình quy trách nhi m c a Chính ph tr c ngh vi n đ c th c hi n ch y u b ng hai hình th c: b phi u b t tín nhi m và b phi u tín nhi m Chính ph . B phi u b t tín nhi m Chính ph (vote of nonconfidence) th hi n thái đ không đ ng tình c a ngh vi n đ i v i đ ng l i, chính sách, nh ng đ ng thái c th nào đó ho c d lu t c a Chính ph . B phi u b t tín nhi m n u đ c thông qua có th kéo theo s t ch c c a Chính ph và có th có s gi i tán ngh vi n (n u có quy đ nh). B phi u b t tín nhi m xu t phát t ngh vi n. nhi u n c, cu c b phi u đ c công nh n n u ngh vi n không ch thông qua ngh quy t b t tín nhi m mà còn xác đ nh ng i đ ng đ u Chính ph m i. Cách làm nh v y cho phép tránh nh ng cu c kh ng ho ng Chính ph kéo dài do ngh vi n m t th i gian dài không thành l p đ c Chính ph m i. B phi u tín nhi m (vote of confidence) x y ra khi Chính ph t mình đ a ra v n đ tín nhi m liên quan đ n m t đ ng thái nào đó mà Chính ph mu n đ t đ c t ngh vi n (có th là m t chính sách, đ ng l i, d lu t). N u không đ t đ c k t qu mong mu n, Chính ph s t t ch c t p th . Ěây là m t ph ng th c khá hi u qu đ gây s c ép đ i v i ngh vi n, đ c bi t khi s t ch c t p th c a Chính ph , kh ng ho ng Chính ph có th kéo theo s gi i tán ngh vi n và cu c b u c ngh vi n m i s đ c n đ nh. Nh ng thông th ng Chính ph các n c ch s d ng bi n pháp này khi tin ch c vào l i th t ng quan l c l ng c a mình vào th i đi m b phi u. nh ng n c có mô hình ngh vi n l ng vi n, th ng quy n gi i tán Chính ph ch thu c v H vi n b i H vi n là c quan do dân b u lên tr c ti p đ i di n cho nhân dân. Và m t lỦ do ch y u h n là do các Chính ph trong chính th đ i ngh th ng đ c thành l p t đ ng đa s H vi n ch không b t ngu n t Th ng vi n. + Ěi u tr n (xem trong ph n III c a t p san này). 3.4. Quy t đ nh, giám sát v ngân sách h u h t các n c, ngh vi n phê chu n m c thu và chi tiêu c a ngành hành pháp, nh ng m c đ tham gia c a các ngh vi n thay đ i tùy t ng qu c gia.

Ba lo i ngh vi n trong quy trình ngân sách M t tác gi đư phân lo i các c quan l p pháp theo vai trò trong quy trình ngân sách: phê duy t ngân sách, có nh h ng đ n d toán ngân sách, và l p d toán ngân sách. C quan l p pháp phê duy t Ngân sách thi u quy n l c ho c nĕng l c (ho c c hai) đ s a đ i ngân sách đ c đ xu t b i ngành hành pháp - h phê duy t b t c kho n ngân sách nào mà bên hành pháp trình lên. C quan l p pháp có nh h ng đ n d toán Ngân sách có nĕng l c (h p pháp và/ho c k thu t) đ s a đ i ho c t ch i đ xu t ngân sách c a ngành hành pháp nh ng không có đ nĕng l c đ t xây d ng m t d toán ngân sách. Cu i cùng, c quan l p pháp l p d toán ngân sách, lo i c quan này có c quy n pháp lỦ và nĕng l c k thu t đ s a đ i ho c t ch i đ xu t ngân sách c a ngành hành pháp và thay th b ng m t d toán ngân sách do chính mình l p5.

Phê chu n ngơn sách.

Thi u th m quy n và/ho c nĕng l c s a đ i ho c bưi b đ xu t ngân sách c a ngành Hành pháp.

Mozambique

Có nh h ng đ n d toán ngơn sách.

Có th m quy n gi i h n và/ ho c nĕng l c s a đ i đ xu t ngân sách c a ngành Hành pháp.

Pháp, Anh, Nicaragua

L pd sách.

Có th m quy n h p pháp và nĕng l c k thu t đ bưi b , s a đ i, ho c th m chí làm l i d toán ngân sách.

Qu c h i M , c quan l p pháp m t s ti u bang M .

toán ngơn

M ts y ut

nh h

M t s y u t nh h ng đ n quy n d toán ngân sách c a ngh vi n, đó là: ki u chính th , quy n chính th c d toán ngân sách, th i gian đ xem xét d toán ngân sách, môi tr ng chính tr và nĕng l c l p pháp. Ki u chính th và quy n chính th c d toán ngân sách: Vi c tách (5) John K. Johnson, Robert T. Nakamura, tlđd.

bi t gi a quy n hành pháp và l p pháp trong các chính th đư khuy n khích c quan l p pháp đóng vai trò đ c l p h toán ngân sách so v i các ngh vi n khác - đ c bi t là th ng chính tr vi c bác b d toán ngân sách c a ngh d n đ n s s p đ c a chính ph .

t ng th ng n trong d m ts h vi n có th

Th i gian đ xem xét d toán ngân sách: Th i gian xem xét d toán ngân sách r t ng n đư gây khó khĕn cho c quan l p pháp ti p nh n Ủ ki n đóng góp c a công chúng v ngân sách ho c đ đ xu t nh ng thay đ i có Ủ nghƿa. V i th i gian xem xét ngân sách dài h n, đ c bi t là n u c quan l p pháp tham v n các chuyên gia ngân sách và ti n hành tham v n công chúng v xây d ng ngân sách thì s giúp cho các c quan l p pháp có nh ng s li u t t đ u vào cho d toán ngân sách. Th i đi m trình d toán ngơn sách cho ngh vi n tr

c khi b t đ u nĕm tƠi chính S qu c gia

T l ph n trĕm

c 2 tháng

26%

c 4 tháng

59%

c 6 tháng

13%

H n 6 tháng

T ng s

100%

M t s c quan l p pháp đáp ng nhu c u thông tin v ngân sách cho ngh s thông qua vi c thuê chuyên gia ng n h n đ h tr h trong phân tích ngân sách, ho c d a vào m i quan h đ i tác v i các vi n nghiên c u và các nhóm xư h i dân s . M t s c quan l p pháp xây d ng c quan giúp vi c d toán ngân sách tr c thu c c quan nghiên c u chuyên môn c a h (Ba Lan) trong khi m t s c quan l p pháp khác l i thành l p các vĕn phòng ngân sách chuyên nghi p, đ c l p, phi đ ng phái đ h tr c quan l p pháp trong quy trình ngân sách. Các c quan Ki m toán: C quan ki m toán t i cao c a m t qu c gia (đôi khi đ c g i là t ng ki m toán) th ng ti n hành đánh giá hàng nĕm đ i v i chi tiêu c a chính ph và báo cáo v i c quan l p pháp. Vì nh ng lỦ do rõ ràng, ki m toán viên ph i đ c l p v i ngành hành pháp (có nghƿa là ngành hành pháp không th thuê ho c sa th i,

và cǜng không ki m soát đ c ngân sách c a h ) đ đ c t do h n ti n hành đi u tra đ c l p các kho n chi tiêu và các ch ng trình c a ngành hành pháp so v i nh ng ki m toán viên b ki m soát b i ngành hành pháp. C quan Ki m toán c n có đ kinh phí và nhân s phù h p đ th c hi n công vi c có hi u qu . Theo th i gian, m t s c quan ki m toán không ch th c hi n ki m toán tài chính, mà còn ki m toán “hi u qu đáng đ ng ti n” nh m xác đ nh ngân sách không ch đ c chi m t cách thích h p, mà li u các ch ng trình c a chính ph có đ t đ c k t qu mong mu n không. y ban tài kho n công (Public Accounts Committee – PAC): Ěa s các c quan l p pháp theo hình m u c a ngh vi n Anh đ u s d ng các y ban tài kho n công đ theo dõi k t qu c a ki m toán công. PAC nghiên c u v ki m toán công, h m i các B tr ng, th kỦ th ng tr c ho c các quan ch c đ n U ban đ ch t v n, r i ban hành m t báo cáo v nh ng k t qu mà h tìm đ c. Thông th ng, chính ph s đ c yêu c u báo cáo l i cho Qu c h i theo nh ng ki n ngh c a PAC trong m t th i h n quy đ nh, th ng là 2-6 tháng. Th ng thì các thành viên phe đ i l p s đ ng đ u PAC trong kh i Th nh v ng chung. D a trên nh ng phát hi n c a mình, PAC th ng xuyên ki n ngh v i các B r ng h c n ph i thay đ i m t s chính sách và th t c đ c i thi n ho t đ ng c a chính ph . L p ch ng trình lƠm vi c: Ě th c hi n các ch c nĕng trên, nhi u n c, ngh vi n xác đ nh ngày, gi c a các ho t đ ng trong tu n nh : th i gian dành cho chính ph , th i gian dành cho cá nhân ngh s , th i gian cho ch t v n, h i – đáp, cho th o lu n d lu t, th i gian giành cho các y ban; hai ngày cu i tu n th ng đ c giành cho ngh s v khu v c b u c v.v…Ví d , th i gian c a các phiên h i – đáp t 14h – 15h th hai đ n th t ; các phiên th o lu n các d lu t t 9h30 – 11h30 t th hai đ n th t v.v…, còn th o lu n c th v n i dung gì thì th ng s đ c xác đ nh vào cu i tu n tr c đó. Nh ng n i dung c p bách có th đ c đ a vào sát ngày hôm tr c. 3.5. So sánh v i Qu c h i Vi t Nam - Qu c h i Vi t Nam th c hi n c quy n l p hi n, nh m t s ngh vi n. Tuy nhiên, đa s ngh vi n không th c hi n quy n l p hi n này, mà nhân dân s tr c ti p b phi u trong cu c tr ng c u Ủ dân v Hi n pháp; ho c Ngh vi n bi u quy t tr c v Hi n pháp, sau đó đ a ra tr ng c u Ủ dân. Hi n pháp 2013 c a Vi t Nam quy đ nh, tr ng c u Ủ dân v Hi n pháp có th x y ra n u Qu c h i quy t đ nh t ch c tr ng c u Ủ dân. Nh v y, Ủ chí c a nhân dân v Hi n pháp còn ph

thu c vào Ủ chí c a Qu c h i. - Vi t Nam, các vĕn b n cǜng nh các nhà nghiên c u không coi đ i di n là m t ch c nĕng nh các n c, mà ch coi đó là tính ch t, vai trò. Dù phân bi t v m t khái ni m nh v y, nh ng trên th c t , các ĚBQH cǜng làm nh ng công vi c nh ngh s các n c, dù m c đ , t n su t khác nhau, nh ti p xúc c tri, g p g hàng ngày, ti p nh n đ n th … Ě i bi u Qu c h i Vi t Nam cǜng v a đ i di n cho quy n l i c a c tri, v a b o v l i ích t m qu c gia. Bên c nh đó, nhi m v đ i di n c a đ i bi u Qu c h i s phân tán, co kéo b i m t s y u t khác nh : (i) đ i di n cho l i ích c a đ a ph ng, (ii) đ i di n cho ngành, lƿnh v c. Rõ ràng, c h i đ các đ i bi u Qu c h i toàn tâm, toàn Ủ đ i di n cho l i ích c a c tri c n c và l i ích qu c gia s b gi m đi. - V l p pháp: Qu c h i Vi t Nam ban hành c ngh quy t có hi u l c nh lu t; trong khi ngh quy t c a ngh vi n các n c ch đ th hi n thái đ , quan đi m, ch không đ t ra các quy ph m có tính ch t b t bu c ph i thi hành. y ban th ng v Qu c h i (UBTVQH) c a Vi t Nam còn ban hành pháp l nh v i các quy ph m pháp lu t b t bu c thi hành, là lo i vĕn b n quy ph m pháp lu t h u nh không có các n c, tr Trung Qu c. Ho t đ ng l p pháp các n c không theo ch ng trình l p pháp hàng nĕm ho c c nhi m kǶ nh Vi t Nam, mà ch th ng có l ch th o lu n hàng ngày theo ch ng trình c tu n. Nh đư trình bày, quy trình l p pháp c a m t d lu t công đo n ngh vi n có 3 l n xem xét. Còn Vi t Nam có hai l n – l n cho Ủ ki n và l n thông qua; m t s d án lu t ch c n xem xét m t l n; có th xem xét t i h i ngh ĚBQH chuyên trách. các n c, ho t đ ng l p pháp chuyên sâu ch y u di n ra các y ban; lúc trình ra tr c phiên h p toàn th ch th o lu n các n i dung chính sách l n, th m chí toàn th ngh vi n ch bi u quy t mà không th o lu n. Còn Vi t Nam, do nhi u nguyên nhân, công đo n y ban ch a phát huy h t vai trò c a mình, m c dù đư có ch tr ng c a Ě ng, Nhà n c. M t phiên h p toàn th c a Qu c h i ại t Nam

- V i Qu c h i Vi t Nam, quy t đ nh các v n đ quan tr ng c a đ t n c đ c coi là m t ch c nĕng riêng. Trong khi các n c, đây đ c coi là m t ph n trong ch c nĕng l p pháp, vì các quy t đ nh đó đ u đ c th hi n d i d ng các lu t, k c d toán ngân sách qu c gia cǜng đ c quy đ nh b ng m t đ o lu t. - Ph m vi giám sát t i cao c a Qu c h i Vi t Nam đ i v i ho t đ ng c a Nhà n c r ng h n r t nhi u so v i ph m vi giám sát c a ngh vi n các n c. Trong khi Qu c h i Vi t Nam giám sát c t t c các ch c danh do Qu c h i b u và phê chu n, ngh vi n các n c ch t p trung giám sát chính ph v i thành ph n là các b , ngành. Các hình th c giám sát đa d ng, trong đó có nh ng hình th c đ c quy đ nh Vi t Nam nh ch t v n, b phi u tín nhi m/b t tín nhi m, xem xét các báo cáo, gi i trình/đi u tr n. Vi t Nam m i áp d ng gi i trình/đi u tr n, ch a bao gi s d ng các y ban đi u tra, trong khi đây là các hình th c giám sát ph bi n c a ngh vi n các n c, nh t là đi u tr n. Ng c l i, trong khi vi c t ch c các đoàn giám sát là ho t đ ng ph bi n Qu c h i Vi t Nam, ngh vi n các n c h u nh không s d ng hình th c giám sát này. Ě c bi t, nhi u n c, quy trình, th t c th c hi n các hình th c giám sát đư nêu trên đ y đ , chi ti t, ch t ch h n, vì v y t o đi u ki n th c hi n d dàng h n. - Quy t đ nh và giám sát v ngân sách: Trong lƿnh v c ngân sách, có th chia các nhi m v , quy n h n c a Qu c h i thành hai nhóm. Nhóm m t là các nhi m v có tính ch t dài h n, bao g m: làm lu t và s a đ i lu t trong lƿnh v c tài chính – ngân sách; quy t đ nh chính sách tài chính, ti n t qu c gia đ phát tri n kinh t - xư h i, b o đ m cân đ i thu, chi ngân sách nhà n c; quy t đ nh ch tiêu an toàn v n trong k ho ch phát tri n kinh t - xư h i 5 nĕm; quy t đ nh m c tiêu, đ nh h ng huy đ ng, s d ng v n vay và qu n lỦ n công trong t ng giai đo n 5 nĕm nh m b o đ m ch tiêu an toàn v n . Nhóm hai là các nhi m v có tính ch t hàng nĕm g m: quy t đ nh d toán ngân sách nhà n c hàng nĕm; quy t đ nh phân b ngân sách Trung ng; quy t đ nh các d án, công trình quan tr ng qu c gia đ c đ u t t ngu n ngân sách nhà n c; quy t đ nh đi u ch nh d toán ngân sách nhà n c trong tr ng h p c n thi t; quy t đ nh t ng m c phát hành trái phi u Chính ph hàng nĕm; giám sát vi c th c hi n ngân sách nhà n c, chính sách tài chính, ti n t qu c gia, ngh quy t c a Qu c h i v ngân sách nhà n c, các d án và công trình quan tr ng qu c gia, ch ng trình phát tri n kinh t - xư h i và các d án, công trình xây d ng c b n quan tr ng; phê chu n quy t toán ngân sách nhà n c.

Vai trò c a Qu c h i trong lƿnh v c này th hi n trên hai ph ng di n: Ho ch đ nh chính sách và Giám sát ho t đ ng. Trên ph ng di n ho ch đ nh chính sách, Qu c h i xem xét ngân sách c a Chính ph trình và bi u quy t thông qua các kho n chu n chi. Qu c h i cǜng ho ch đ nh khuôn kh chính sách - pháp lu t v ngân sách thông qua ban hành các vĕn b n lu t nh Lu t Ngân sách nhà n c, Lu t Ki m toán nhà n c. Trên ph ng di n giám sát ho t đ ng, c quan l p pháp xem xét các kho n chi tiêu và các ho t đ ng qu n lỦ tài chính c a Chính ph . C quan l p pháp phê chu n quy t toán cho nĕm tài khóa tr c và có th ti n hành tìm hi u m t s v n đ khác. Giám sát ngân sách là giám sát toàn di n t khâu xây d ng và ban hành các vĕn b n quy ph m pháp lu t v ngân sách nhà n c cho đ n l p d toán, quy t đ nh d toán, phân b ngân sách, ch p hành ngân sách, quy t toán ngân sách nhà n c. V i n i dung nh trên vi c giám sát th c hi n t t c các khâu c a quy trình ngân sách, trong đó th m tra là m t trong các hình th c giám sát quan tr ng. 4. C c u, t ch c c a ngh vi n Theo c c u t ch c, ngh vi n có th đ c phân ra 2 mô hình ch y u là: Ngh vi n 1 vi n và Ngh vi n 2 vi n. Mô hình t ch c Ngh vi n 2 vi n g m H vi n và Th ng Vi n đ c t ch c ch y u ph n l n các n c t b n và tr c h t đ c áp d ng cho nhà n c liên bang. đây, H vi n là đ i di n cho Ủ chí, nguy n v ng c a nhân dân liên bang, do toàn th c tri b u ra. Th ng vi n là vi n đ i di n cho Ủ chí c a các bang và ngh s c a Th ng vi n th ng do các bang b u ho c c ra. Trong khuôn kh t p san này, s ch t p trung xem xét t ch c và ho t đ ng c a mô hình t ch c Ngh vi n m t vi n và H vi n c a Ngh vi n hai vi n. T đó đ i chi u v i Qu c h i Vi t Nam và rút ra nh ng bài h c kinh nghi m. C c u t ch c c a ngh vi n th ng bao g m: B ph n đi u hành ( y ban th ng v Qu c h i m t s ít n c); h th ng y ban; ngh sƿ. 4.1. B ph n đi u hành Ě đ a ra c c u t ch c lưnh đ o và k ho ch làm vi c thì ngh vi n các n c c n có c quan chu n b và đi u hành. Vì v y, trong phiên h p đ u tiên c a ngh vi n các n c bao gi cǜng ti n hành b u ch t ch ngh vi n. Ch t ch ngh vi n là ng i đ c b u ra trong

(Úc) Ch t ch H vi n ông Harry Jenkinsg đi u hành m t phiên h p v lu t Khoáng s n

s các ngh sƿ. các n c t b n, Ch t ch h vi n th ng là thành viên c a đ ng phái chính tr chi m đ c đa s gh trong h vi n. Ch t ch ngh vi n là đ u m i l p k ho ch, lưnh đ o, t ch c hành chính công vi c c a ngh vi n và Ch t ch h vi n m t s n c là đ u m i gi i thích quy ch h vi n. đa ph n các n c, Ch t ch ngh vi n là ng i đ i di n v m t đ i ngo i và đi u hành v t ch c và ho t đ ng các phiên h p toàn th ngh vi n. Là ng i đi u hòa l i ích c a các nhóm đ ng c m quy n và đ i l p trong ngh vi n, có trách nhi m khai m c, đi u hành và k t thúc phiên h p c a ngh vi n; quy t đ nh ch ng trình làm vi c hàng ngày, ti n trình làm vi c c a ngh vi n… Thông th ng, ch t ch ngh vi n có nhi m kǶ theo nhi m kǶ c a ngh vi n. Các phó ch t ch ngh vi n có nhi m v h tr Ch t ch ngh vi n trong vi c t ch c đi u hành ngh vi n, là ngh sƿ do ngh vi n b u ra. ph n l n các n c t b n, ch t ch h vi n là thành viên c a Ě ng c m quy n còn các phó ch t ch th ng là thành viên c a các Ě ng phái chính tr m nh nh t sau đ ng c m quy n. C c u t ch c này đư th hi n ph n nào s t ng quan l c l ng gi a các đ ng phái chính tr và góp ph n đ m b o s khách quan, vô t trong vi c đi u hành

ngh vi n. Vi c b u phó ch t ch th ng đ c di n ra cùng v i vi c b u Ch t ch ngh vi n trong phiên h p đ u tiên c a ngh vi n và s l ng phó ch t ch ngh vi n các qu c gia có s khác nhau. m t s n c có c quan đi u hành g m ch t ch, các phó ch t ch và các thành viên khác. Ěây là c quan giúp ch t ch th c hi n các ho t đ ng c a mình. các qu c gia khác nhau thì c quan đi u hành có tên g i khác nhau nh : Ban th ng v ( Pháp); Ěoàn ch t ch, H i ngh c a ch t ch H vi n ( Th y Ěi n)… các n c xư h i ch nghƿa tr c đây, nay ch còn Trung Qu c và Vi t Nam có y ban th ng v Qu c h i. V i các tên g i khác nhau các n c nh ng thành ph n c a c quan này th ng bao g m Ch t ch Qu c h i, các Phó ch t ch Qu c h i và các thành viên khác. y ban th ng v qu c h i làm vi c theo ch đ t p th và quy t đ nh theo đa s . M t đi m khác bi t gi a y ban th ng v Qu c h i v i lo i hình b ph n đi u hành ngh vi n m t s n c là y ban th ng v Qu c h i có quy n ban hành các vĕn b n có hi u l c d i lu t, trong đó, pháp l nh là lo i hình vĕn b n thay th các đ o lu t mà Qu c h i ch a có đi u ki n ban hành. 4.2. Các

y ban, ti u ban

C quan l p pháp, gi ng nh các t ch c l n khác, th c hi n đ c nhi u ho t đ ng h n khi có s phân chia nhi m v và trách nhi m gi a nh ng nhóm làm vi c nh . Trong h th ng các c quan l p pháp, nh ng nhóm làm vi c này đ c g i là y ban. Ě i bi u s d dàng nh n ra, thông qua các ch ng v l p pháp, giám sát và ngân sách, r ng các y ban đóng vai trò r t quan tr ng, là n n t ng c a các c quan l p pháp trong vi c đ nh hình các chính sách, ngân sách và giám sát hi u qu h th ng hành pháp. Các y ban c a ngh vi n đ c t ch c theo các lƿnh v c c n ph i th c hi n các ch c nĕng, t ng đ ng các c quan, ban ngành phía hành pháp. Tùy thu c s l ng ngh sƿ và yêu c u công vi c c a ngh vi n, s l ng y ban c a ngh vi n và s thành viên m i y ban c a các qu c gia là khác nhau. Có hai lo i hình u ban chính đ c thành l p ngh vi n các n c là: U ban th ng tr c và U ban lâm th i (đi u tra, v vi c). Các U ban lâm th i đ c thành l p đ xem xét nh ng d án lu t c th ho c đ gi i quy t nh ng v n đ chuyên bi t và đ c gi i tán khi công vi c đ c hoàn t t. Th m quy n c a u ban th ng tr c th ng có xu

h ng theo lƿnh v c t ng ng v i các b , và có th th c hi n c ch c nĕng l p pháp và giám sát. Các u ban th ng tr c khác có th t p trung đ c bi t vào giám sát ( y ban tài kho n công), ho c ch u trách nhi m v các lu t l (U ban pháp lu t), v qu n lỦ ho c qu n tr c a ngh vi n. m t s nhà n c có Ngh vi n đ c t ch c thành hai vi n còn có lo i hình u ban chung (h n h p) c a hai vi n nh Hoa KǶ, Nh t B n, Malaisia… Ngoài ra, H vi n m t s qu c gia có lo i hình u ban toàn vi n, ví d nh Anh Qu c, Ph n Lan, Hoa KǶ. H vi n m t s qu c gia còn thành l p ra các u ban, h i đ ng khác6 mà các c quan, ban ngành c a phía hành pháp không có nh U ban quy ch ho t đ ng c a ngh vi n. Các thành viên c a y ban là các ngh sƿ, bao g m: Ch t ch y ban, các phó ch t ch và các thành viên. S l ng các u ban và s l ng thành viên y ban là r t khác nhau, không nh t thi t ph i có b t kǶ m i quan h nào gi a s l ng và quy mô c a các y ban v i quy mô c a c quan l p pháp. Ví d , Qu c h i Pháp, có 577 đ i bi u nh ng ch có 6 y ban. Thành viên c a y ban có t 72-144 ng i. Trong khi đó, Qu c h i Senegal, ch có 120 đ i bi u (b ng kho ng 1/5 thành viên Qu c h i Pháp), nh ng s y ban th ng tr c l i nhi u g p đôi (11 u ban). Thành viên y ban th ng đ c phân b theo quy mô c a các đ ng phái trong ngh vi n (n u m t đ ng chi m 30% thành viên ngh vi n thì đ ng đó có th chi m kho ng 30% các v trí thành viên U ban). Trong h u h t (nh ng không ph i t t c ) các c quan l p pháp, s y ban mà m t cá nhân có th tham gia th ng b gi i h n. y ban làm vi c theo ch đ t p th và quy t đ nh theo đa s . T i các phiên h p c a y ban, các chuyên gia, các b tr ng c a chính ph và các quan ch c khác liên quan có th đ c m i t i d và phát bi u Ủ ki n, tr l i câu h i c a thành viên u ban, nh ng không tham gia bi u quy t.

(6) Qu c h i Hy L p có 19 u ban th ng tr c đ xem xét các d án lu t và 5 u ban chuyên v các ho t đ ng n i b c a qu c h i; các u ban có t 20 đ n 30 thành viên. H vi n Indonesia có 13 u ban th ng tr c, trong đó 11 u ban đ m nhi m công tác l p pháp, giám sát và ngân sách, 2 u ban v công tác t ch c và h p tác liên ngh viên.

H th ng U ban m nh (M )

H th ng U ban y u (Anh)

Th m quy n c a y ban đ c xác đ nh theo t ng nhóm chuyên môn, th ng có c u trúc t ng t nh các c quan hành chính.

y ban đ c thành l p v i m c đích xem xét m t d lu t c th và sau đó đ c gi i tán.

Thành viên / nhi m kǶ c a m t y ban th ng kéo dài h t nhi m kǶ c a c quan l p pháp và trong m t s đi u kho n, th ng thì Ch nhi m u ban ph i có kinh nghi m trong lƿnh v c đó nhi u h n B tr ng.

Thành viên / nhi m kǶ c a y ban th ng t m th i và không khuy n khích các thành viên nâng cao trình đ chuyên môn. Chuyên môn là bên phía Chính ph (n i các).

Quy n lưnh đ o u ban th ng đ c chuy n giao cho các thành viên có kinh nghi m lâu nĕm trong y ban.

Thành viên và lưnh đ o c a y ban thay đ i liên t c.

Có khá nhi u u ban th tr c, c đ nh.

H u h t là y ban lâm th i (u ban đ c bi t).

So sánh v i Qu c h i Vi t Nam M t m t, c c u, t ch c c a Qu c h i Vi t Nam có nh ng y u t gi ng nh c a ngh vi n nhi u n c, ví d có các ch c danh lưnh đ o, h th ng y ban. M t khác, Qu c h i Vi t Nam có nh ng thi t ch mà ngh vi n các n c không có nh : UBTVQH (ch có Trung Qu c), Ěoàn ĚBQH và Vĕn phòng Ěoàn ĚBQH và HĚND t nh, Th ng tr c y ban. y ban Th ng v Qu c h i: Do Qu c h i Vi t Nam ho t đ ng không th ng xuyên, cho nên UBTVQH đ c coi là c quan th ng tr c c a Qu c h i, do Qu c h i b u ra t i kǶ h p th nh t c a m i khoá Qu c h i, (7) John K. Johnson, Robert T. Nakamura, tlđd.

thay m t Qu c h i th c hi n m t s nhi m v gi a hai kǶ h p. m t s ngh vi n có thi t ch t p th nh H i đ ng nguyên lưo c a H vi n CHLB Ě c, Ch t ch Ěoàn c a H vi n Pháp v i các th m quy n liên quan đ n l p ch ng trình, đi u ph i ho t đ ng t ng t nh UBTVQH c a Vi t Nam. Phiên h p y ban Th ng v Qu c h i ại t Nam Tuy nhiên, các th m quy n còn l i c a UBTVQH không h có các n c khác (tr Trung Qu c), ví d nh ban hành pháp l nh; gi i thích Hi n pháp, lu t, pháp l nh; tuyên b tình tr ng chi n tranh khi Qu c h i không h p, quy t đ nh t ng đ ng viên ho c đ ng viên c c b , ban b , bưi b tình tr ng kh n c p; t ch c tr ng c u Ủ dân v.v... Ěoàn ĚBQH: Ěoàn ĚBQH là thi t ch không có các n c khác, cǜng vì lỦ do Qu c h i n c ta ho t đ ng không th ng xuyên, nh m t o đi u ki n cho các ĚBQH cùng m t t nh/thành ho t đ ng gi a hai kǶ h p. Ěoàn đ i bi u Qu c h i là đ u m i liên h c a đ i bi u Qu c h i đ a ph ng v i lưnh đ o Qu c h i, các đ i bi u cùng đ a ph ng và v i c tri. Theo cách g i nôm na, Ěoàn đ i bi u Qu c h i nh cánh tay n i dài c a Qu c h i t i các đ a ph ng. Ěoàn đ i bi u Qu c h i góp ph n quan tr ng trong vi c phát huy hi u qu ho t đ ng c a đ i bi u, đ c bi t đ i v i đ i bi u Qu c h i t i đ a ph ng. Qua th c ti n ho t đ ng, nhi u Ěoàn đ i bi u Qu c h i đư ki n ngh c n xác đ nh rõ h n đ a v pháp lỦ c a các Ěoàn đ i bi u Qu c h i t i đ a ph ng đ t o đi u ki n thu n l i cho Ěoàn trong tri n khai các ho t đ ng, nh t là ho t đ ng giám sát; tĕng s đ i bi u Qu c h i chuyên trách t i đ a ph ng v i t l phù h p. Dù còn có nh ng b t c p nh t đ nh, thi t ch này v n đ c coi là c n thi t trong th i gian t i, khi Qu c h i ch a chuy n sang ch đ ho t đ ng chuyên nghi p nh ngh vi n nhi u n c. T ng t , c n ti p t c duy trì Vĕn phòng Ěoàn ĚBQH và HĚND t nh/thành ph đ tham m u, ph c v cho Ěoàn ĚBQH. Trong t ng lai, n u m i ĚBQH có m t vĕn phòng c tri nh ngh s các n c, s không c n thi t ph i có Vĕn phòng chung nh hi n nay. H th ng y ban: M c dù có h th ng y ban nh ngh vi n các n c, HĚDT và các y ban c a Qu c h i Vi t Nam có đi m khác bi t là thi t ch

Th ng tr c y ban g m Ch nhi m, các Phó Ch nhi m và y viên th ng tr c. Nhi u Ủ ki n cho r ng, đ c đi m này gây ra nhi u t ng n c trong c c u y ban, hành chính hóa ho t đ ng c a y ban. Ngoài ra, ch có m t s ít thành viên y ban c a Qu c h i Vi t Nam ho t đ ng chuyên trách. Ěây là m t trong nh ng khó khĕn trong vi c b o đ m nguyên t c y ban làm vi c theo ch đ t p th và quy t đ nh theo đa s . H n n a, h th ng y ban c a Qu c h i Vi t Nam ch a đ t m c đ phân công lao đ ng chuyên sâu nh ngh vi n nhi u n c. C th là s l ng các y ban ch a t ng ng v i s các b , m t y ban đang ph i ph trách nhi u lƿnh v c thu c th m quy n c a các b khác nhau; Bên c nh đó, các ti u ban c a HĚDT và các y ban ch a phát tri n m nh; ch a có các quy đ nh c th v nhi m v , quy n h n c a các ti u ban; m i quan h công tác gi a các ti u ban và y ban ch a đ c làm rõ trong vi c xem xét, quy t đ nh các v n đ thu c th m quy n c a y ban. Kinh nghi m c a Qu c h i các n c cho th y, s l ng thành viên trung bình c a y ban giao đ ng t 20 - 25 đ i bi u. Trong khi đó, s l ng đ i bi u trung bình c a các y ban trong Qu c h i n c ta là 35 ng i. y ban lâm th i c a Qu c h i Vi t Nam r t ít đ c thành l p. Nĕm 2002, Qu c h i Vi t Nam t ng thành l p y ban lâm th i đ th m tra d án Lu t v ho t đ ng giám sát c a Qu c h i. Trong nhi m kǶ Qu c h i khóa XI và khóa XII, đư có đ i bi u ki n ngh thành l p y ban đi u tra. M c dù không đ c ch p nh n, nh ng ti n l này có th m đ ng cho vi c thành l p y ban đi u tra c a Qu c h i Vi t Nam. Trong h th ng y ban c a ngh vi n các n c, các c quan nh Ban Dân nguy n, Ban Công tác đ i bi u c a Qu c h i Vi t Nam có đ a v pháp lỦ, vai trò, ch c nĕng, th m quy n, thành ph n nh y ban c a ngh vi n. Th m chí, đây là hai y ban quan tr ng c a ngh vi n nhi u n c, vì dân nguy n liên quan đ n nh ng v n đ mà c tri tr c ti p nêu ra; các v n đ v t ch c ngh vi n, quy n l i, trách nhi m c a ngh s cǜng có Ủ nghƿa r t quan tr ng. Còn Vi t Nam, d th o Lu t T ch c Qu c h i (s a đ i) đang có ph ng án quy đ nh đây là hai c quan thu c Qu c h i. 5. Khuôn kh pháp lỦ v Ngh vi n Th c ti n xây d ng khuôn kh pháp lu t v t ch c và ho t đ ng c a ngh vi n trên th gi i cho th y m t s đi m sau đây. Th nh t, ngoài Hi n pháp, t t c các n c đ u có các ngu n khác nhau đi u ch nh n i dung này, ch không t p trung vào m t vĕn b n duy nh t. Trong đó, có c các vĕn b n pháp lu t có tính ch t b t bu c thi hành nh Hi n pháp, lu t, N i quy, quy ch và c các ngu n có tính ch t “th a thu n n i b ” nh thông l , B quy t c ng x . h u h t các

n c, t ch c, ho t đ ng c a ngh vi n ch y u đ c quy đ nh trong quy ch ngh vi n. Ch m t s n c nh Trung Qu c, Nh t B n, Th y Ěi n có các vĕn b n t ng t nh Lu t T ch c Qu c h i c a Vi t Nam. Nh v y, n u theo thông l các n c, Vi t Nam c n chú tr ng b sung c nh ng ngu n khác nh các quy đ nh v quy t c đ o đ c, thông l Qu c h i. Th hai, c n phân đ nh rõ, vĕn b n nào quy đ nh v n i dung gì, m c đ nào thì phù h p nh t. Th c ti n các n c cho th y, Lu t t ch c ngh vi n (n u có) th ng quy đ nh v c c u, t ch c, ch c nĕng, nhi m v ; còn N i quy ngh vi n quy đ nh nhi u h n v toàn b quy trình, th t c c a ngh vi n. Trong tr ng h p không có lu t t ch c, N i quy đi u ch nh c các n i dung c a lu t này. Ě i chi u v i Vi t Nam, hi n nay, đ ng th i v i vi c s a đ i Lu t T ch c Qu c h i ho c ngay sau đó c n s n sàng s a đ i N i quy kǶ h p Qu c h i, các Quy ch . N i quy kǶ h p Qu c h i cǜng c n ph i m r ng ph m vi thành N i quy Qu c h i đi u ch nh toàn b ho t đ ng c a Qu c h i, ch không ch t i kǶ h p. Th ba, m c đ quy đ nh chi ti t c a các vĕn b n khác nhau. Trong đó, N i quy ngh vi n có m c đ chi ti t nh t, đ c bi t là v quy trình, th t c ho t đ ng c a ngh vi n. Ěây là đi u ki n c t y u đ ngh vi n, các ngh s ho t đ ng m t cách hi u qu . Tuy nhiên, đi u này l i ch a đ c chú Ủ Qu c h i Vi t Nam v i nh ng kho ng tr ng, đi m b t c p trong quy đ nh v quy trình, th t c ho t đ ng. Nh nhi u ĚBQH qua các khóa khác nhau đư ch ra, vi c thi u các quy trình, th t c ho t đ ng ch t ch , chi ti t gây khó khĕn cho ho t đ ng c a Qu c h i, ĚBQH, làm gi m vai trò c a c quan l p pháp và t ng cá nhân đ i bi u. Vì v y, s chi ti t, c th , rành m ch là m t y u t c n đ c chú Ủ trong khi s a đ i Lu t T ch c Qu c h i, N i quy, các quy ch liên quan.

PH N II: V NGH Sƾ 1. Ě a v pháp lỦ, vai trò c a Ngh sƿ Ngh sƿ là m t ph n h p thành không th thi u c a ngh vi n; do ph thông đ u phi u b u ra, đ i di n cho các t ng l p, giai c p trong xư h i. Nhi m kǶ c a ngh sƿ có th theo nhi m kǶ c a ngh vi n ho c kéo dài 4 ho c 5 nĕm, m t s n c nhi m kǶ c a ngh sƿ là 3 nĕm ho c 6 nĕm. Hoa KǶ, nhi m kǶ c a ngh sƿ ch kéo dài 2 nĕm. Nhi m kǶ c a ngh sƿ càng dài thì kinh nghi m ho t đ ng đ i bi u c a h càng tĕng lên. Ě i v i các qu c gia có ngh vi n làm vi c không liên t c mà ngh sƿ l i có nhi m kǶ ng n thì s nh h ng r t l n đ n vi c thông qua các d án, đ c bi t là các d án lu t c n đ c xem xét, thông qua trong th i gian dài. K t thúc m t nhi m kǶ c a ngh sƿ mà d án lu t ch a đ c thông qua thì toàn b quy trình l p pháp ph i th c hi n l i t đ u. 2. Các quy n h n, đ c quy n c a Ngh sƿ Trong m i quan h pháp lỦ gi a c tri và ngh sƿ thì ngh sƿ có hàng lo t các nghƿa v và quy n t ng ng đ th c hi n ch c nĕng đ i bi u c a mình. Tr c h t ph i k đ n nghƿa v , các ngh sƿ có nghƿa v tham gia đ y đ các ho t đ ng c a ngh vi n và tuân th các quy đ nh v ho t đ ng c a ngh vi n đ c quy đ nh trong quy ch ngh vi n. T ng ng v i các nghƿa v đó, ngh sƿ có quy n ch t v n, quy n đ c cung c p thông tin đ th c hi n ch c nĕng đ i di n c a mình. Ngoài ra, ngh sƿ các n c còn có quy n đ c b o v không b ki n vì lỦ do phát bi u và hành đ ng nh m th c hi n ch c nĕng ngh sƿ và quy n đ c b o v tr c vi c truy c u trách nhi m hình s , đây có th đ c coi là đ c quy n c a ngh sƿ. Quy n đ c b o v không b ki n vì lỦ do phát bi u và ho t đ ng nh m th c hi n ch c nĕng đ i bi u, th hi n s không ch u trách nhi m c a đ i bi u trong vi c th hi n quan đi m và bi u quy t và không b truy c u trách nhi m hình s v vi c th c hi n nhi m v đ i bi u, k c sau khi h t nhi m kǶ đ i bi u. Quy n này b o đ m cho ngh sƿ không b h n ch trong vi c th c hi n nhi m v đ i bi u và b o đ m cho h vi n có kh nĕng ho t đ ng ch ng l i quy n l c th ba. Quy n đ

c b o v tr

c vi c truy c u trách nhi m hình s đ

Nguyên t c t do phát bi u là m t đ c quy n c a ngh sƿ hai vi n có c i ngu n Anh Qu c trong gian đo n đ u c a s phát tri n ngh vi n, t th k th 13; đ c quy n này đ c th hi n trong quy n đ a ra d lu t “Bill of Rights” nĕm 1689. Là đ c quy n hi n nhiên c a ngh sƿ, quy n này đ c th hi n t i kho n 6, Ěi u 1 c a Hi n pháp B c M nĕm 1787. Quy n t do phát bi u c a ngh sƿ cǜng đ c th hi n trong các tuyên ngôn ngày 17 và 23 tháng 6 nĕm 1789 c a qu c h i Pháp. Ngày nay, quy n t do phát bi u và bi u quy t c a ngh sƿ đ c hi n pháp c a nhi u n c quy đ nh nh các n c B c Âu, Thu Sƿ, Anh qu c. hi u là quy n đ c b o v tr c s tr ng ph t, b t giam và t c các quy n c b n vì hành vi vi ph m pháp lu t c a ngh sƿ cho đ n khi ngh vi n hu b vi c b o v tr c s truy c u c a nhà n c và vi c thi hành vi c truy c u này. Quy n này b h n ch trong tr ng h p ngh sƿ b b t qu tang khi đang th c hi n hành vi ph m t i ho c ngay ngày hôm sau. Quy n đ c b o v tr c vi c truy c u trách nhi m hình s ch m d t khi h t nhi m kǶ c a ngh sƿ. Quy n này b o đ m cho ngh vi n có kh nĕng ho t đ ng và ngh sƿ không t mình đ nh đo t quy n này, nên có th cho r ng đây là m t đ c quy n c a ngh vi n. M c đích c a quy n này t xa x a là b o v các ngh sƿ tr c vi c truy c u c a c quan hành pháp đ tránh tr ng h p ngh sƿ không phù h p v m t chính tr có th b b t m t cách tùy ti n, vì b vu là có hành vi ph m pháp và nh v y công vi c c a ng i ngh sƿ không th th c hi n đ c. H ngh sƿ m t s n c còn có quy n t ch i làm ch ng (nh CHLB Ě c). Quy n t ch i làm ch ng và quy n t do phát bi u đư trình bày trên có quan h m t thi t v i nhau. Quy n này b o đ m cho ngh sƿ t do quy t đ nh vi c h có ra làm ch ng tr c tòa hay không; b o đ m s đ c l p và quy n t quy t c a ngh sƿ. Quy n này có l ch s hình thành t ng t l ch s hình thành quy n t do phát bi u c a ngh sƿ.

3. Chuyên trách hay kiêm nhi m? các n c t b n phát tri n, ngh sƿ t i H vi n th ng là đ i bi u chuyên trách, không có s kiêm nhi m các ch c nĕng v a l p pháp v a hành pháp và t pháp nh m tránh s xung đ t v l i ích khi th c hi n các ch c nĕng này. Ngh sƿ c a H vi n tuy t đ i không đ c kiêm nhi m trong vi c th c hi n ch c nĕng t pháp và l p pháp. C th là h ngh sƿ không đ ng th i là th m phán toà án, đ c bi t là toà án hi n pháp. Nh ng, h ngh sƿ m t s n c mà nh t là các n c theo chính th đ i ngh (h th ng chính ph ngh vi n) thì có th kiêm nhi m ch c nĕng l p pháp và hành pháp trong m t s tr ng h p nh t đ nh. Trong khi đó, m t s qu c gia (h u h t các n c thu c h th ng xư h i ch nghƿa tr c đây) thì ph n l n s đ i bi u qu c h i là kiêm nhi m trong vi c th c hi n ch c nĕng l p pháp, hành pháp, t pháp. C th là đ i bi u Qu c h i thông th ng có th là thành viên chính ph ho c th m phán ho c thành viên u ban nhân dân, H i đ ng nhân dân các c p…; và s đ i bi u này đ c nh n m t kho n ti n ho t đ ng phí khi th c hi n ch c nĕng đ i bi u Qu c h i. H n ch c a vi c kiêm nhi m đây là vi c các đ i bi u Qu c h i không có nhi u th i gian dành t p trung cho ho t đ ng c a Qu c h i; vi c xung đ t v l i ích khi đ ng th i th c hi n nhi u ch c nĕng là không th không th a nh n. Ěi u đó ít ho c nhi u s nh h ng đ n ch t l ng công tác c a Qu c h i. Nh ng vi c kiêm nhi m có thu n l i là qu ngân sách dành cho ho t đ ng c a Qu c h i không c n nhi u; đ i v i các đ i bi u kiêm nhi m thì h có thu n l i là v n ti p t c công vi c khác c a mình sau khi không còn là đ i bi u Qu c h i. 4. Các đi u ki n đ m b o ho t đ ng c a Ngh sƿ Ngh sƿ h u h t các ngh vi n ngoài vi c đ c h ng l ng c b n còn đ c h ng các ch đ h tr và các phúc l i khác đ đ m b o ho t đ ng c a mình nh : vĕn phòng làm vi c; tr lỦ; nhà công v ; ph ng ti n đi l i, giao thông; ch đ b o v an ninh; th tín và d ch v đi n tho i;… 4.1. L

ng và các kho n ph c p

Tùy theo t ng qu c gia mà ngh sƿ có th dành toàn b th i gian ho t đ ng đ i bi u ho c ho t đ ng kiêm nhi m. Dù ho t đ ng theo hình th c nào thì ngh sƿ cǜng c n m t kho n thu nh p nh t đ nh đ b o đ m cu c s ng. Ě i v i đ i bi u chuyên trách, h đ c nh n

l ng hàng tháng, còn đ i v i các đ i bi u ho t đ ng kiêm nhi m h đ c tr theo hình th c ch m công. M c l ng c a ngh sƿ đ c đ m b o phù h p v i đ a v , ch c danh công vi c c a ngh sƿ và s phát tri n kinh t c a t ng qu c gia. Ngoài kho n l ng đó, ngh sƿ còn đ c h ng các kho n ph c p nh : ph c p đi l i, ph c p tr l ng cho tr lỦ, ng i ph c v , giúp vi c, chi phí cho ho t đ ng vĕn phòng ngh sƿ, có quy n s d ng các ph ng ti n giao thông c a nhà n c… 4.2. Vĕn phòng làm vi c Ngh sƿ các n c h u h t là đ i bi u chuyên trách và h đ u có vĕn phòng riêng đ đ m b o ho t đ ng c a mình. Ngh vi n c p cho h m t kho n kinh phí đ t ch c vĕn phòng riêng và thuê th kỦ. Ěài Loan các ngh sƿ đ c c p kinh phí có th thuê 10-18 th kỦ; Ngh nh minh h a sƿ Úc có th có t i 3 th kỦ; Ngh sƿ Pháp th ng có 2 th kỦ....Các ho t đ ng ch y u c a vĕn phòng riêng bao g m: các ho t đ ng hành chính, t v n, chu n b thông tin và các bài phát bi u cho ngh sƿ; giúp ngh sƿ gi m i quan h v i các c quan h u quan...Các vĕn phòng riêng th ng đ c đ t t i đ n v b u c . Trong th i gian kǶ h p, ch có 1 th kỦ đi theo đ giúp vi c cho ngh sƿ, còn vĕn phòng v n ho t đ ng bình th ng đ ti p nh n đ n th c a c tri... Vi c b trí vĕn phòng làm vi c cho các ngh sƿ các n c có khác nhau. Có nhi u n c, t t c các ngh sƿ đ u đ c b trí vĕn phòng làm vi c riêng nh B , Australia, Liên bang Nga. Tuy nhiên, nhi u n c ch có m t s ng i gi ch c v đ c bi t trong ngh vi n nh Ch t ch ngh vi n, các ch nhi m y ban m i đ c b trí vĕn phòng làm vi c và các đi u ki n c s v t ch t khác. Canada, các đ i bi u đ c nh n các kho n ti n t ngân sách chi tiêu cho vi c tr ti n thuê nhà, phí đi n tho i, d ch v công, thi t b vĕn phòng, vĕn phòng ph m.. đ qu n tr vĕn phòng c a mình t i khu v cb uc .

Anh, các thành viên c a Ngh vi n th ng có m t vĕn phòng làm vi c t i đi n Westminster và đ c nh n các kho n chi phí vĕn phòng trong đó đư bao g m c chi phí cho vi c duy trì m t vĕn phòng khác khu v c b u c c a h . Pháp, các ngh s cǜng có phòng làm vi c t i Ěi n Boubon và ngh vi n cǜng c p các kho n ti n dùng cho vi c thuê phòng làm vi c th đô Pari ho c chính khu v c b u c . M t s ngh vi n khác l i s d ng ph ng pháp tr g p chi phí thuê vĕn phòng cho các đ ng chính tr và các đ ng chính tr này s phân ph i đ n các thành viên c a mình khi nh ng ng i này có nhu c u có vĕn phòng làm vi c riêng (Th ng vi n Pháp). Trên th c t , ph ng pháp này th ng đ c s d ng khi các ngh sƿ có th cùng chia s phòng làm vi c (nh Qu c h i Th y Ěi n). Trong m t s tr ng h p, ngh vi n không cung c p cho các cá nhân đ i bi u vĕn phòng làm vi c riêng mà các ngh sƿ ph i d a vào đ ng chính tr c a mình đ nh n đ c công c h tr này (nh Nauy, Tây Ban Nha). 4.3. Tr lý

ạ i nh ng nét đ c tr ng riêng, H u h t ngh vi n các Qu c h i M r t chỦ tr ng t o đi u n c đ u cho phép các ki n cho các ngh sƿ ho t đ ng, th c thành viên c a mình tuy n d ng các nhân viên giúp vi c hi n nhi m v đ i bi u. M t trong các riêng. H ph i là nh ng m i quan tâm đó là cho phép các đ i ng i có b ng c p, đ t bi u đ c thành l p b máy giỦp vi c đ c m t s tiêu chu n nh t riêng c a mờnh. Hi n nay, trung bờnh đ nh và có nhi m v giúp đ i m i h ngh sƿ có kho ng 16 tr lý, bi u th c hi n các công vi c c a h và h n n a h ph i còn th ng ngh sƿ - kho ng 36. Hi n có s trung thành. Các tr lỦ nay, t ng s các nhân viên làm vi c khác v i các chuyên viên t i các vĕn phòng riêng c a ngh sƿ khác c a ngh vi n ch , lên đ n kho ng 10.000 ng i. các chuyên viên c a ngh vi n ph i làm vi c công tâm, khách quan và ph c v t t c các đ i bi u m t cách bình đ ng thì các tr lỦ riêng ch ph c v nh ng l i ích c a các ngh sƿ. M t ngh sƿ có

th có m t ho c nhi u h n s tr lỦ riêng tùy theo m i ngh vi n. B , m t ngh sƿ có quy n tuy n cho mình m t tr lỦ. Australia, m t đ i bi u có th có đ n 3 tr lỦ còn Liên bang Nga, các đ i bi u có th tuy n d ng đ n 5 tr lỦ. 4.4. Nhà công v Nhà công v là m t ch đ h tr dành cho ngh s . Vi c c p nhà công v cho ch t ch ngh vi n là m t vi c r t ph bi n t t c các ngh vi n và nó th ng n m ngay trong khuôn viên c a tòa nhà ngh vi n. Ch t ch ngh vi n có th có m t ho c hai nhà công v nh ch t ch th ng vi n Phillipines. m t s ngh vi n thì vi c c p nhà công v không ch dành cho ch t ch ngh vi n mà còn dành cho t t c nh ng ng i có ch c v quan tr ng trong ngh vi n. Các ngh s khác không đ c c p nhà công v nh ng h đ c nh n các kho n tr c p nhà đ đ m b o chi tr m t ph n ho c toàn b chi phí nhà nh Benin, Kenya, Estonia… M t s ngh vi n ch có chính sách nhà công v cho ngh s trong th i gian di n ra kǶ h p nh Isael hay Nigeria. 4.5. Ph

ng ti n đi l i, giao thông

Xe công đ c hi u là ph ng ti n giao thông do nhà n c c p cho ngh s . Thông th ng, xe công đ c c p cho ch t ch ngh vi n, các phó ch t ch ngh vi n, ch t ch các y ban c a ngh vi n. Vi c b trí xe công cho nh ng ai ph thu c vào quy đ nh riêng c a ngh vi n t ng n c. Trong th i gian di n ra kǶ h p, các ngh s đ c b trí xe đ a đón đ th c hi n nhi m v . Còn l i, ngoài th i gian di n ra kǶ h p các ngh s đ c h tr m t kho n kinh phí đ chi tr cho vi c đi l i t n i đ n n i làm vi c ho c đi công tác. Tùy thu c vào đi u ki n kinh t , hoàn c nh k thu t, đ a lỦ và m c đ t nhân hóa h th ng ph ng ti n giao thông c a t ng n c mà quy mô và m c đ h tr ngh s v giao thông và ph ng ti n là khác nhau. Thông th ng, các ngh s có th đ c s d ng mi n phí các ph ng ti n giao thông c a nhà n c ho c n u di chuy n b ng ô tô thì đ c h tr ti n xĕng.

4.6. Ch đ b o v an ninh Vi c cung c p v sƿ đ b o v an ninh th ng ch là đ c quy n dành riêng cho nh ng ngh sƿ gi ch c v quan tr ng trong ngh vi n nh ch t ch ngh vi n Chile và Cyprus, các b tr ng và th lƿnh các đ ng đ i l p Anh ho c đ c cung c p trong nh ng hoàn c nh đ c bi t. Vi c cung c p ch đ an ninh dành cho các v ch t ch ngh vi n nhi u n c nh m hai m c đích. Th nh t, đ đ m b o an ninh. Th hai, nh m nâng cao danh th cho chính các nhân v t đó trong nh ng d p l nghi ho c trong các công vi c khác. 4.7. Th tín và d ch v đi n tho i Th tín và d ch v đi n tho i c đ nh khác nhau. Các ngh sƿ có th cho th t liên quan đ n vi c th đ c khoán trong các kho n ph s .

nh minh h a

a ngh sƿ các n c cǜng đ c quy đ c khoán m t kho n ti n dành c hi n ch c nĕng c a mình ho c c p tiêu dùng nói chung c a ngh Vi c chuy n th tín mi n phí cho các ngh s đ c áp d ng nhi u n c. Tuy nhiên, có nh ng n c thì s l ng th tín mi n phí là không gi i h n nh Pháp, Angeria nh ng có nh ng n c nh Isarel thì s l ng đó b gi i h n, m t nĕm ngh s c a Angeria ch đ c g i đi 1.500 th tín mi n phí trong n c.

Ě i v i vi c s d ng đi n tho i thì c M t nĕm ngh s b gi i h n m t m c ti n d ng d ch v đi n tho i. Chi phí cho vi c c a ch t ch ngh vi n B b gi i h n m nĕm.

b n b gi i h n nhi u h n. nh t đ nh dành cho vi c s s d ng d ch v đi n tho i t m c là 25.000 franc/m t

5. So sánh v i Qu c h i Vi t Nam So v i ngh s các n c, đ i bi u Qu c h i Vi t Nam có m t s đi m đáng chú Ủ sau đây: - Qu c h i Vi t Nam có t l l n các ĚBQH kiêm nhi m. Ě i bi u kiêm nhi m không làm vi c th ng xuyên cho Qu c h i, không đ m

nh n m t nhi m v chuyên trách trong Qu c h i, mà v n ho t đ ng ngh nghi p ho c đ m nh n m t ch c v , v trí không ph i trong Qu c h i. M t đ i bi u là thành viên c a H i đ ng dân t c ho c m t y ban cǜng có th là đ i bi u kiêm nhi m. Trong ho t đ ng th c t c a Qu c h i, đ i bi u kiêm nhi m còn ph i “phân vai’ rõ ràng khi th c hi n nhi m v đ i bi u, tránh s xung đ t l i ích gi a đ n v , ngành c a mình v i l i ích c a c tri. Th c t cho th y, n u ch dành m t ph n ba th i gian làm vi c ho t đ ng Qu c h i thì đ i bi u kiêm nhi m ch tham d m t nĕm hai kǶ h p, m i kǶ h p kéo dài kho ng h n m t tháng, c ng v i th i gian c a b n cu c ti p xúc c tri tr c và sau kǶ h p thì v a đ . Nh ng ho t đ ng c a Qu c h i không ch có v y, và trách nhi m tr c c tri c a đ i bi u chuyên trách và kiêm nhi m là nh nhau. Ěó cǜng là lỦ do có r t nhi u ki n ngh v vi c tĕng s l ng đ i bi u Qu c h i chuyên trách trong Qu c h i. - Pháp lu t n c ta đang thi u ho c còn ch a có s quy đ nh đ y đ đ phòng ng a s xung đ t l i ích trong ho t đ ng c a đ i bi u Qu c h i; không có các quy đ nh nh m tránh cho ĚBQH ph i kiêm nhi m các công vi c d n đ n xung đ t l i ích trong khi th c hi n nhi m v đ i bi u nh : các ch c danh qu n lỦ hành chính nhà n c; lưnh đ o doanh nghi p v.v… Xung đ t l i ích đ c hi u là khi công vi c c a đ i bi u Qu c h i có th d n đ n l i ích v t ch t tr c ti p cho đ i bi u ho c ng i thân c a đ i bi u. Ví d , n u ng i nhà c a đ i bi u là ch m t doanh nghi p l n trong ngành d u khí, và Qu c h i đang th o lu n v lu t khai thác d u khí, có th đ c xem đó là xung đ t l i ích. Quy t c ng x c a đ i bi u Qu c h i bu c đ i bi u đó ph i công khai s liên quan c a mình đ n n i dung c a đ o lu t đó, và n u c n đ i bi u đó không nên ho c không đ c tham gia bi u quy t. Pháp lu t nhi u n c quy đ nh, n u m t doanh nhân tr thành ngh s , ông/ bà ta ph i t m ng ng kinh doanh, tài kho n kinh doanh b khóa trong su t th i gian làm ngh s . Ěòi h i v tránh xung đ t l i ích cǜng làm sáng t tr ng h p nào đ i bi u Qu c h i có th kiêm nhi m, tr ng h p nào không đ c. Ví d , đ i bi u Qu c h i không th kiêm nhi m các ch c danh hành chính (ch không ph i hành pháp); có l i ích v tài chính thì không đ c làm thành viên y ban tài chính… Ě i bi u nên tránh nh ng vi c khi n cho mình khó x khi th o lu n, bi u quy t, ví d không nên nh n l i tham quan n c ngoài t nh ng c quan, t ch c có quy n l i liên quan đ n d án đang đ c xem xét Qu c h i.

- Ě đ m b o tính đ c l p và tính liên t c trong ho t đ ng c a Qu c h i, pháp lu t Vi t Nam quy đ nh cho đ i bi u Qu c h i nh ng đ c quy n nh t đ nh. Do tính ch t quan tr ng c a v th công mà đ i bi u n m gi , nh ng đ c quy n này cao h n nh ng quy n c a công dân bình th ng. Ěó là quy n mi n tr ; quy n không b cho thôi vi c. Tuy nhiên, ĚBQH Vi t Nam không đ c h ng đ c quy n không ph i ch u trách nhi m pháp lỦ, không b ki n v nh ng phát bi u c a mình t i Qu c h i. M c dù Hi n pháp nĕm 1946 đư quy đ nh v đ c quy n c a ĚBQH, nh ng các b n Hi n pháp sau đó đư b quy đ nh này. - Gi ng nh m t s ít n c, ĚBQH Vi t Nam b c tri bưi nhi m. Tuy nhiên, h u h t các n c, ngh sƿ không b c tri bưi nhi m, vì h quan ni m đ ngh s có th yên tâm ho t đ ng vì l i ích t ng th c a qu c gia, không ch u s c ép t c tri ch ph c v cho nh ng l i ích c a khu v c b u c . M c dù v y, ngh sƿ g n bó v i c tri do c ch b u c , n u làm vi c không t t, c tri s không b u vào kǶ b u c ti p theo. - Khác v i ĚBQH Vi t Nam, ngh sƿ nhi u n c đ c đ m b o các đi u ki n ho t đ ng đ y đ bao g m: nhân viên giúp vi c thu c Vĕn phòng ngh sƿ khu v c b u c ; l ng và các kho n ph c p đ đ s ng, thuê chuyên gia, thuê nhân viên, đi l i v.v...; các trang thi t b làm vi c; thông tin và d ch v nghiên c u do Vĕn phòng ngh vi n cung c p. Trong đó có các đi u ki n đ trình các d án lu t, nh t là có m t đ n v thu c Vĕn phòng ngh vi n giúp xây d ng d th o lu t. ĚBQH đ a ph ng, nh t là đ i bi u chuyên trách có Vĕn phòng Ěoàn ĚBQH và HĚND h tr , nh ng nhi u n i ch y u v m t hành chính, v m t chuyên môn còn h n ch . ĚBQH chuyên trách trung ng nh n đ c s h tr c a Vĕn phòng Qu c h i, Vi n Nghiên c u l p pháp, có kho n kinh phí thuê chuyên gia. Tuy nhiên, so v i ngh sƿ nhi u n c, nh ng đi u ki n này còn h n ch , nh t là ch a có m t đ n v chuyên h tr đ i bi u trình d án lu t, pháp l nh và ki n ngh xây d ng lu t, pháp l nh.

PH N III: ĚI U TR N T I

Y BAN C A NGH VI N

Ěi u tr n y ban c a ngh vi n (parliamentary committee hearings) tr thành m t ph n không th thi u trong ho t đ ng l p pháp, giám sát c a ngh vi n các n c. Theo Vi n Ngân hàng th gi i, vào nĕm 2001, trong s trên 80 ngh vi n đ c kh o sát, có trên 70 ngh vi n áp d ng đi u tr n trong ho t đ ng c a y ban8. Qu c h i Vi t Nam, trong vài nĕm g n đây, HĚDT và m t s y ban đư ti n hành m t s phiên gi i trình.

Hờnh nh m t phiên đi u tr n t i y ban Nĕng l ng và m lên toàn c u c a H vi n Hoa KǶ

1. Khái ni m, c s pháp lỦ Nghƿa g c ti ng Anh c a đi u tr n là nghe (hearings) - y ban nghe thông tin t t t c các bên liên quan v v n đ mà y ban đang quan tâm. Nh v y, đi u tr n là m t quá trình bao g m m t ho c nhi u phiên h p chính th c đ y ban nghe t t c các bên liên quan cung c p thông tin, quan đi m, ch ng c v nh ng n i dung quan tr ng trong m t d lu t, ví d nh quy đ nh v gi làm, chĕm sóc tr em khi b m v ng nhà…; ho c m t v n đ , v vi c đang thu hút s chú Ủ c a công chúng c n giám sát, ch ng h n v n đ nông s n c a qu c gia, tình hình trong ngành c p c u, th c tr ng ho t đ ng c a c nh sát, tình hình ho t đ ng c a b nh vi n công gây b c xúc trong d lu n...T đó, y ban s ra báo cáo đi u tr n ki n ngh v d lu t ho c có ki n ngh giám sát bu c Chính ph ph i có ph n h i v nh ng (8) Riccardo Pelizzo và Rick Stapenhurst (ch biên), c quan l p pháp và ho t đ ng giám sát, Vi n Ngân hàng th gi i, sách d ch, Hà N i, 2006, tr.190

khuy n ngh đ a tra trong báo cáo, th ng là v i nh ng bi n pháp c i thi n tình hình9. Ěi u tr n c a y ban th ng đ c quy đ nh trong n i quy c a ngh vi n; ho c m t s n c, đ o lu t v t ch c và ho t đ ng c a ngh vi n nh Nh t B n, Hàn Qu c có đ c p đ n ho t đ ng đi u tr n c a y ban10. Theo m t kh o sát c a Liên minh ngh vi n th gi i (IPU), có 71 trên 88 n c có quy đ nh v đi u tr n t i y ban c a ngh vi n11. Tuy nhiên, m c đ đ c p đ n ho t đ ng đi u tr n vĕn b n c a các n c t ng đ i khác nhau. Trong khi Malaysia, N i quy c a H vi n ch có m t vài đi u quy đ nh m t cách ch a rõ ràng v ho t đ ng đi u tr n thì N i quy c a Th ng ngh vi n Nh t B n l i dành riêng m t m c đ quy đ nh v ho t đ ng này. B ng: Quy đ nh v đi u tr n t i y ban c a ngh vi n khu v c chơu Á-Thái Bình D ng12 Stt

Qu c gia ng vi n Nh t B n

Có quy đ nh

H vi n Nh t B n



H vi n Philippines

H vi n Thái Lan

H vi n Indonesia



Hàn Qu c



H vi n Malaysia



Singapore



Solomon

ng vi n Philippines ng vi n Thái Lan ng vi n Indonesia

ng vi n Malaysia

Không quy đ nh



N/A



N/A



(9) Xem thêm: Nguy n Ě c Lam, Hoàng Minh Hi u, John Patterson, Kit Dawnay, Ěi u tr n t i các y ban c a ngh vi n và kh nĕng áp d ng Vi t Nam, Báo cáo nghiên c u, D án Tĕng c ng nĕng l c các c quan đ i di n Vi t Nam, Vĕn phòng Qu c h i và UNDP, Hà N i, 2012. (10)Nguy n Ě c Lam, Hoàng Minh Hi u, John Patterson, Kit Dawnay, Ěi u tr n t i các y ban c a ngh vi n và kh nĕng áp d ng Vi t Nam, Báo cáo nghiên c u, D án Tĕng c ng nĕng l c các c quan đ i di n Vi t Nam, Vĕn phòng Qu c h i và UNDP, Hà N i, 2012, tr. 45. (11)Hironori Yamamoto, Tools for Parliamentary Oversight – A Comparative Study of 88 National Parliaments, IPU, 2007, tr.30

Nhìn chung, các vĕn b n này không đ nh nghƿa c th v ho t đ ng đi u tr n c a y ban mà ch ghi nh n đi u tr n là m t trong nh ng n i dung ho t đ ng c a các y ban đ ph c v cho vi c đi u tra, th m tra, xem xét các v n đ đ c chuy n đ n y ban. Nh ng quy đ nh v ho t đ ng đi u tr n y ban c a ngh vi n các n c g m m t s n i dung nh : m c đích c a đi u tr n, ch th ti n hành, th m quy n c a y ban quy t đ nh n i dung c n đi u tr n, tính b t bu c c a đi u tr n, đ i t ng đi u tr n, tính công khai, th t c phiên đi u tr n, h qu c a đi u tr n. 2. ụ nghƿa Ěi u tr n có vai trò quan tr ng đ i v i vi c th c hi n ch c nĕng l p pháp, giám sát, đ i di n c a ngh vi n các n c. Là công c đ thu th p thông tin Vai trò quan tr ng nh t c a đi u tr n là thu th p thông tin đ các ngh s có c s đánh giá, xem xét các v n đ đ c đ a ra th o lu n y ban, cung c p nh ng ch ng c có s c thuy t ph c ph c v cho vi c đ a ra các quy t đ nh c a y ban13. Có ng i g i các phiên đi u tr n là “m vàng thông tin” v t t c các v n đ t m qu c gia đang di n ra. Qua thông tin thu nh n đ c, các v ngh s có th ph n nào xác đ nh đ c li u Qu c h i nên có nh ng quy t đ nh nh th nào cho phù h p v i nh ng v n đ đang đ c đ t ra. ảoa d u cĕng th ng Theo các tác gi cu n “Qu c h i và các thành viên”, các phiên đi u tr n là nh ng di n đàn cho các cu c tranh lu n công khai. Thông qua đó, các u ban giúp xoa d u, dung hòa, gi i t a tình tr ng cĕng th ng trong đ i s ng chính tr 14.... Các phiên đi u tr n có tác d ng nh cái van an toàn, x h i khi áp l c trong n i xúp le lên đ n đ nguy hi m. B i l phiên đi u tr n t o đi u ki n cho công dân, các t ch c v n lâu (12) Nguy n Ě c Lam, Hoàng Minh Hi u, John Patterson, Kit Dawnay, Ěi u tr n t i các y ban c a ngh vi n và kh nĕng áp d ng Vi t Nam, Báo cáo nghiên c u, D án Tĕng c ng nĕng l c các c quan đ i di n Vi t Nam, Vĕn phòng Qu c h i và UNDP, Hà N i, 2012, tr. 46. (13). M.Kenneth Bowler, “Preparing Members of Congress to Make Binary Decisions on Complex Policy Issues: The 1986 Tax Reform Bill”, Journal of Policy Analysis and Management, Vol.8, No.1 (1989), pp.35-45, tr.36; George B. Galloway, Galloway, Development of the Committee System in the House of Representatives (1959) 65 The American Historical Review 17, trang 26. (14) Roger H. Davison, Walter J. Oleszek, Qu c h i và các thành viên, (NXB Chính tr Qu c gia. Hà N i, 2002), tr. 308.

nay có nhi u đi u b c xúc đ c d p lên ti ng “trút n i b c d c”, qua đó s cĕng th ng trong xư h i trùng xu ng. Tĕng c

ng tính minh b ch

Tính ch t công khai c a th t c ti n hành các phiên đi u tr n đư góp ph n làm gia tĕng tính minh b ch trong ho t đ ng c a ngh vi n. Ví d , các u ban trong Qu c h i M t ch c nh ng phiên đi u tr n không th thi u báo chí, phát thanh, truy n hình, Internet. Nh v y, đi u tr n có th làm tĕng lòng tin c a công chúng vào m t quy trình làm vi c minh b ch c a ngh vi n. Các cu c đi u tr n t o đi u ki n cho công dân và các nhà lưnh đ o c a xư h i công dân có th trình bày quan đi m c a mình, và cǜng là c h i đ các nhà l p pháp đ t ra các câu h i cho các quan ch c ngành hành pháp. Tranh th s

ng h c a ng

i dân

Ěi u tr n cǜng có tác d ng thu hút s chú Ủ c a công chúng, vì đây là m t kênh truy n t i thông tin đ n công chúng, m t khâu đ c t ch c r m r nh t và là m t ph n trong chi n l c chung nh m bi n d lu t thành lu t. Ví d , vi c m i nh ng ng i n i ti ng đ n tham d đi u tr n là m t cách r t hi u qu đ thu hút s chú Ủ c a công chúng đ n v n đ c a d lu t. (Ví d : khi ngôi sao màn b c Liz Taylor đ c m i đ n đóng góp Ủ ki n v s c n thi t ph i tĕng ngân sách cho ho t đ ng nghiên c u ch ng AIDS, bà đư t o ra c n s t báo chí, đ n n i Ch nhi m m t y ban c a H vi n M nh n xét: “Tôi ch a bao gi th y đi u gì t ng t x y ra trong su t 30 ngày chúng tôi tham gia đi u tr n”)15. Ho c m t phiên đi u tr n thu hút s chú Ủ vì m i đ c nh ng nhân ch ng v i nh ng tr i nghi m cá nhân r t s ng đ ng. 3. Các ch th tham gia đi u tr n Ěi u tr n là m t quá trình v i s tham gia c a nhi u ng i - các thành viên y ban, đ i di n c a các c quan chính ph , các nhân ch ng, cán b ph c v y ban, báo chí và công chúng. M i ng i đ u có vai trò c a mình trong đi u tr n. Tr c h t, ch th chính đây là các thành viên y ban đi u tr n. Nhi m v c a h là nghe và h i nhân ch ng, h i cǜng là đ nghe, nghe ch không đ c trình bày quan đi m. Thành ph n c a y ban (15) Walter J. Oleszek, “Th t c và ho t đ ng phân tích chính sách c a Ngh vi n”, tái b n l n th t , (sách d ch), 2002, quy n I, tr.149.

này th ng g m các ngh s c a đ ng đa s , các đ ng thi u s , ngh s đ c l p. Thông th ng, ngh s c a m i đ ng có cách h i nhân ch ng đ có đ c nh ng thông tin ng h chính sách c a đ ng mình. Các thành viên y ban th ng không b l c h i c a đi u tr n đ “moi” thông tin t nhân ch ng. Nhóm nhân v t th hai là các nhân ch ng, k c các nhân ch ng t các c quan chính ph , nh ng đ c bi t quan tr ng là nh ng ng i dân, đ i di n các t ch c dân s , công ty liên quan đ n v n đ , v vi c. N u thi u các nhân ch ng này, s không còn là phiên đi u tr n, mà ch là phiên h p bình th ng c a y ban v i đ i di n N H K K chính ph . C s đ y ban l a Đ T ch n và m i các nhân ch ng là các Ủ ki n b ng vĕn b n (submissions) do công chúng g i đ n y ban tr c đó trong khuôn kh đi u tr n. Nhân ch ng không lo b ki n khi g i vĕn b n góp Ủ ki n và cung c p ch ng c tr c ti p. Ch y u t các vĕn b n góp Ủ ki n và ch ng c do nhân ch ng cung c p tr c ti p t i các phiên đi u tr n, y ban s phân tích, l a ch n thông tin đ đ a vào báo cáo, ki n ngh các gi i pháp l p pháp ho c giám sát. Cǜng nh các thành viên y ban, các nhân ch ng cǜng không b l c h i c a đi u tr n đ đ đ t Ủ ki n, lên ti ng. Nhóm th ba là nhóm “khán gi ” g m báo chí và đàng sau đó là công chúng theo dõi, bình lu n, đánh giá v đi u tr n, v ng x c a các bên, t o ra l c ép bu c các bên đ u ph i tuân th nh ng quy t c chung. Quy ch ho t đ ng c a ngh vi n nhi u n c cho phép báo chí d và đ a tin v các ho t đ ng c a y ban, trong đó có các phiên đi u tr n. Trong m t s tr ng h p, nhân ch ng yêu c u trình bày m t s thông tin riêng cho y ban nghe mà không có báo chí d . Nh ng n u th y c n thi t, sau đó y ban ho c c ngh vi n v n có th quy t đ nh công b các thông tin đó cho công chúng bi t. S tham gia, theo dõi c a công chúng có tác d ng tĕng c ng tính minh b ch c a đi u tr n. Cu i cùng là công vi c th m l ng, nh ng không th thi u c a nh ng nhân viên trong Ban Th kỦ c a các y ban ngh vi n. Ch ng h n, Ban Th kỦ c a các y ban trong H vi n Bang New South Wales c a Liên Bang Úc có 26 ng i, chia ra thành các nhóm, m i

nhóm h tr m t vài y ban. Khi có phiên h p đi u tr n, m t s nhân viên t các nhóm s đ c c t c ph c v cho ho t đ ng c a y ban t ch c đi u tr n đó. H chia nhau hoàn thành kh i l ng công vi c kh ng l , t so n th o k ho ch, chu n b tài li u cho các thành viên y ban, ti p nh n, phân tích các đ n ki n ngh c a công chúng, h tr tr c ti p các thành viên y ban t i các cu c g p công chúng, các phiên đi u tr n, so n th o, hoàn thi n báo cáo…N u nhìn vào con s m i nĕm các y ban Th ng vi n bang New South Wales c a Úc ti n hành kho ng 20-30 cu c đi u tr n m i th y kh i l ng công vi c c a nh ng ng i đ ng sau sân kh u này. 4. Quy trình vƠ cách th c th c hi n đi u tr n Thông th ng, quy trình ti n hành đi u tr n g m các b c: So n th o Ě c ng tham chi u; l p k ho ch; m i công chúng g i Ủ ki n b ng vĕn b n; tìm ki m h tr t chuyên gia đ c l p; nghe các nhân ch ng trình bày, th ng là công khai (th ng kéo dài nhi u phiên); công b biên b n v n i dung phiên đi u tr n; so n th o báo cáo v đi u tr n; công b báo cáo và đ a báo cáo vào ch ng trình ngh s ; theo dõi vi c th c hi n các ki n ngh trong báo cáo16. Sau khi có quy t đ nh ti n hành đi u tr n17, y ban đi u tr n giao cho Ban Th kỦ (b ph n giúp vi c c a y ban) so n th o Ě c ng tham chi u (Terms of Reference- TOR) và k ho ch chi ti t kèm theo các kho n m c chi đ bàn b c, th ng nh t thông qua. Ě c ng tham chi u ch kho ng 1-2 trang, nh ng là tài li u r t quan tr ng, b i l trong đó nêu nh ng n i dung chính c a đi u tr n, giúp cho các thành viên y ban, các nhân ch ng đ nh h ng trong su t quá trình đi u tr n. Ěây cǜng là m t ngu n tham chi u cho Ban Th kỦ làm vi c m i khi có th c m c c a các thành viên y ban d ng nh t i sao l i ph i làm đi u này mà không ph i đi u kia. y ban s h p m t phiên đ quy t đ nh v TOR và k ho ch đi u tr n. B c qu ng bá và kêu g i g i Ủ ki n b ng vĕn b n có vai trò r t quan tr ng, vì nh nó mà công chúng bi t đ n r ng rưi và th y quan tâm đ n đi u tr n hay không, mà đi u tr n không th thi u s tham gia c a công chúng và không th thi u ngu n thông tin t công chúng, t các nhân ch ng. Ti p theo, Ban Th kỦ s ti p nh n và x lỦ ban đ u các Ủ ki n b ng vĕn b n do công chúng, các chuyên gia (16) Xem thêm: Hironori Yamamoto, Tools for Parliamentary Oversight – A Comparative Study of 88 National Parliaments, IPU, 2007, pp.29-32. (17)Theo th t c làm vi c, các y ban quy t đ nh v vi c có đ a d lu t ho c m t v n đ c n giám sát ra phiên đi u tr n hay không b ng cách bi u quy t theo đa s . Tuy nhiên, trên th c t , trong nhi u tr ng h p, ch nhi m y ban là ng i quy t đ nh v vi c t ch c phiên đi u tr n.

g i đ n đ t ng h p, phân lo i, tóm t t cho các thành viên y ban. Ho t đ ng thu hút s chú Ủ nhi u nh t trong quá trình này là các phiên đi u tr n. T i đây, tr c h t Ch nhi m y ban s ph bi n n i quy, m i nhân ch ng th ho c tuyên th ch nói s th t và không có gì khác ngoài s th t. Sau đó, các thành viên y ban nghe và h i các nhân ch ng d i s đi u hành c a Ch nhi m y ban. Các phiên đi u tr n ph i đ c ghi t c kỦ đ y đ và ghi biên b n. Sau khi k t thúc các phiên đi u tr n, Ban Th kỦ thu th p, phân tích các thông tin thu th p đ c t đ n ki n ngh , t ch ng c c a các phiên đi u tr n, và n u c n các ngu n thông tin khác đ so n báo cáo đi u tr n theo m u có s n. Ěây là công vi c khó khĕn, chi m nhi u th i gian, ngu n l c. Báo cáo đi u tr n v nh ng v vi c, v n đ ph c t p có th lên đ n hàng trĕm trang. Trong báo cáo ph i có các n i dung chính g m s ki n, Ủ ki n c a các thành viên y ban, và các ki n ngh c a y ban. N u có Ủ ki n thi u s , Ủ ki n đó cǜng ph i kèm theo báo cáo, nh ng ngh s ph i t so n Ủ ki n đó, ch không ph i Ban Th kỦ. y ban ti n hành h p đ th o lu n và quy t đ nh v báo cáo theo quy trình, th t c h p toàn th c a y ban. Báo cáo đ c g i đ n t t c các ngh s , đĕng t i trên trang web c a ngh vi n đ công chúng và báo chí có th ti p c n, th m chí r t quan tr ng là ph i g i đ n tr c ti p các nhân ch ng. Cu i cùng là b c theo dõi, giám sát s th c hi n các ki n ngh nêu trong báo cáo đi u tr n. Lu t ngh vi n nhi u bang c a Úc (Australia) nh New South Wales, Tây Úc, Nam Úc quy đ nh chính ph ph i có ph n h i v các ki n ngh đó trong vòng sáu tháng. Thông th ng, chính ph đáp ng yêu c u này, nh ng cǜng có tr ng h p nhi u tháng sau m i có bi n pháp th c hi n ki n ngh . 5. Ě i chi u v i gi i trình Nam

HĚDT vƠ

y ban c a Qu c h i Vi t

Khuôn kh pháp lý: Trong các Lu t liên quan đ n ho t đ ng c a Qu c h i và các c quan c a Qu c h i Vi t Nam nh Lu t T ch c Qu c h i, Lu t ho t đ ng giám sát c a Qu c h i, Lu t Ban hành VBQPPL, Quy ch ho t đ ng c a HĚDT và các y ban đư có nh ng quy đ nh t o c s cho các y ban ti n hành các ho t đ ng g n v i đi u tr n nh : m i đ i di n các B ngành đ n báo cáo khi ti n hành giám sát, th m tra, v i s tham gia c a m t s chuyên gia...; m i các thành viên Chính ph đ n gi i trình v nh ng v n đ mà h th y c n thi t. Tuy nhiên, đ có c s đ y đ , v ng ch c h n trong vi c áp d ng đi u tr n vào các ho t đ ng l p pháp và giám sát c a HĚDT và các y ban, c n s a đ i các quy đ nh liên quan trong Lu t T ch c Qu c h i, Lu t ho t đ ng giám sát c a Qu c h i, Lu t Ban hành vĕn

B ng: S

khác nhau gi a đi u tr n vƠ ch t v n

ĚI U TR N

CH T V N

Hình th c ho t đ ng c a t p th ban.

y Ch t v n: hình th c giám sát c a cá nhân đ i bi u.

Di n ra t i y ban, do m t ti u ban Di n ra t i phiên h p toàn th , do Ch ho c nhóm ngh s ch trì. t ch H vi n ho c Th ng vi n ch trì. Nghe t t c các bên liên quan đ n v n Ch t v n: ch t v n cá nhân B tr đ c n đi u tr n. H i đ làm sáng t v n đ trong l p Ch t v n: h i đ pháp, giám sát; m c đâu. v n đ đó.

ng.

truy trách nhi m v

Ph m vi: Các n i dung trong các lƿnh M i v n đ liên quan đ n trách nhi m v c thu c th m quy n c a y ban. c a chính ph . Các bên liên quan nói cho nghe; không nói v i nhau.

y ban

Ch t v n: h i – đáp tr c ti p.

Thành viên y ban ch nghe và h i, Ngh s ch t v n có th không t thái đ . ki n. Chuyên sâu, k l phiên. Là c s đ ngh ti p.

thái đ , Ủ

ng, kéo dài nhi u Ch di n ra trong m t phiên h p toàn th .

y ban ra báo cáo ki n Qu c h i có th giá.

ra Ngh quy t đánh

Báo cáo đi u tr n là c s đ ngh Là m t ngu n cho cá nhân ngh s vi n quy t đ nh v d lu t ho c v n khác cân nh c. đ giám sát.

b n quy ph m pháp lu t. V quan ni m: Có nh ng Ủ ki n coi đi u tr n là ch t v n y ban. Tuy nhiên, nh b ng d i đây cho th y, có nh ng khác bi t gi a hai ho t đ ng này. M t khác, trong Qu c h i đư có nh ng Ủ ki n nh n đ nh đúng v tính ch t, m c đích c a ho t đ ng đi u tr n. Ch ng h n, y ban T pháp

c a Qu c h i khóa XII đư nêu rõ, m c đích, tác d ng c a đi u tr n là “thu th p thông tin, làm sáng t nh ng v n đ chính sách trong d án lu t đ chu n b cho h i ngh toàn th c a U ban ho c làm rõ nh ng v n đ khác theo s quan tâm riêng c a ngh sƿ”; “không nh t thi t là nh ng v n đ có sai sót trong thi hành pháp lu t”; “t o s đ ng thu n trong vi c xây d ng chính sách, pháp lu t”; “ki m tra vi c th c hi n ch c trách c a B tr ng và các c quan h u quan.” 18. Ho c nhi u thành viên các y ban đư cho r ng, m c đích chính c a đi u tr n không ph i là tìm ki m l i l m, mà ch nh m thu th p thông tin nhi u chi u; đi u tr n là công vi c chuyên sâu, nên giao cho các ti u ban; đi u tr n ph c v cho c giám sát và l p pháp; không nên quá bĕn khoĕn v tên g i, mà ch y u là làm cho đúng tính ch t c a đi u tr n v.v… Th c ti n ho t đ ng gi i trình t i các y ban c a Qu c h i Trong các nĕm 2010 – 2014, HĚDT và m t s y ban c a Qu c h i nh y ban các v n đ xư h i, y ban T pháp, y ban Vĕn hóa, Giáo d c, Thanh niên, Thi u niên và Nhi đ ng, y ban Pháp lu t, y ban Khoa h c, Công ngh và Môi tr ng đư áp d ng các y u t c a đi u tr n vào các phiên gi i trình c a mình. Th c t này đang d n d n kh ng đ nh ch tr ng nêu trong Ě án nâng cao hi u l c, hi u qu ho t đ ng giám sát c a Qu c h i c a Ě ng đoàn Qu c h i: “…Ho t đ ng này (đi u tr n) có kh nĕng ti n hành th ng xuyên, tr thành m t khâu quan tr ng trong toàn b quá trình ho t đ ng giám sát c a HĚDT, các y ban c a Qu c h i…”19. T th c ti n gi i trình Qu c h i Vi t Nam, đ i chi u v i thông l , kinh nghi m t t các n c, có th rút ra m t s nh n đ nh sau: - V ph m vi áp d ng, c n l y Ủ th c t ngh vi n các n c, đi u tr n di n ra không ch trong ho t đ ng giám sát, mà ch y u đ c áp d ng trong ho t đ ng l p pháp c a y ban. Th m chí nhi u khi ch vì m t vài n i dung chính sách còn nhi u tranh cưi trong d lu t mà y ban c a ngh vi n đư ti n hành nhi u phiên đi u tr n liên t c hàng tu n, nhi u đ a đi m khác nhau, m i các nhóm khác nhau. Vi t Nam, m t s y ban nh y ban Pháp lu t đư chú Ủ áp d ng đi u tr n/gi i trình đ ph c v cho vi c th m tra d án lu t. Tuy nhiên, trong h u h t các tr ng h p khác, gi i trình m i ch là m t hình th c giám sát c a y ban. - V cách th c ti n hành, Vi t Nam, nhi u khi ph i h p toàn th y ban đ nghe gi i trình; th m chí ĚBQH c a các y ban khác cǜng (18) y ban T pháp c a Qu c h i khóa XII, Báo cáo k t qu đoàn nghiên c u v ho t đ ng giám sát c a Qu c h i Ě c và Na Uy, Hà N i, 4/2010. (19)Ě ng đoàn Qu c h i, Ě án nâng cao hi u l c, hi u qu ho t đ ng giám sát c a Qu c h i, Hà N i, tháng 1/2010, tr. 36.

có quy n nêu câu h i. Trong khi đó, các n c, ch m t nhóm ngh s , ho c ti u ban, th m chí m t ngh s cǜng có th ch trì đi u tr n, và ch thành viên c a y ban liên quan m i có quy n này. Th i gian t i, do nh ng đ c đi m trong h th ng chính tr , c c u, t ch c c a các y ban, nên giao cho Th ng tr c y ban ti n hành các phiên gi i trình này. Ngoài lỦ do kh nĕng tham gia v m t th i gian, Th ng tr c y ban có v th t ng đ ng v i các quan ch c đ ng đ u các b , ngành, cho nên s d dàng h n trong vi c yêu c u h đ n gi i trình, trong vi c đi u hành các phiên gi i trình. Sau này, khi h th ng các ti u ban đư phát tri n m i giao vi c t ch c các phiên đi u tr n giám sát cho các ti u ban. các n c, y ban t ch c ho t đ ng đi u tr n m i thành ph n r ng rưi h n, v i s có m t c a t t c các bên liên quan đ n v n đ đ c đ a ra gi i trình. Ti p đó, phiên gi i trình c n tuân theo th t c ch t ch v l ng th i gian h i-đáp, trình t , quy n c a ch t a v.v… y ban c a ngh vi n ti n hành đi u tr n th ng xuyên và kéo dài nhi u phiên, nhi u ngày; trong khi Vi t Nam hi n nay m i y ban ti n hành kho ng hai – ba h i ngh gi i trình, m i cu c trong m t bu i đ n m t ngày. - V l trình áp d ng: Nh báo cáo c a Ě án v Ě i m i ho t đ ng giám sát c a Qu c h i Vi t Nam kh ng đ nh, có th đ a đi u tr n thành ho t đ ng th ng xuyên trong ho t đ ng giám sát c a Qu c h i. Tuy nhiên, c n hi u r ng, “kh nĕng ti n hành th ng xuyên” mà Ě án đ c p là kh nĕng trong t ng lai. Nh kinh nghi m c a nhi u n c, l trình đ đ a đi u tr n vào ho t đ ng c a y ban c a ngh vi n khá lâu dài20. Trong vài nĕm qua, đư có m t s ho t đ ng gi i thi u v đi u tr n cho m t s y ban c a Qu c h i; m ts y ban đư th c i ti n ho t đ ng gi i trình theo h ng đi u tr n. Theo chúng tôi, nh ng y ban nào đư đ c gi i thi u v đi u tr n, đ ng th i đư ti n hành c i ti n ho t đ ng gi i trình, c n đ c h tr v k thu t, rút kinh nghi m, bài h c đ ti p t c c i ti n phiên gi i trình theo đúng tính ch t c a đi u tr n. Các y ban này cǜng c n đ c t p hu n sâu, bài b n, k t h p lỦ thuy t v i ph n th c hành đi u tr n. Trong ba nĕm đ u c a Qu c h i nhi m kǶ XIII, các y ban th ng t ch c 2-3 cu c gi i trình. Vào các nĕm còn l i c a nhi m kǶ này, v i kinh nghi m, các bài h c tích lǜy đ c, các y ban có th tĕng s l ng các phiên gi i trình lên. Nh ng kinh nghi m, bài h c, ki n ngh t quá trình áp d ng đi u tr n c n đ c t ng k t, làm c s cho vi c s a đ i các quy đ nh liên quan v ho t đ ng c a các y ban. (20)Ví d , ngh vi n Ba Lan m c dù đụ có nhi u thay đ i t kho ng 20 nĕm g n đây, nh ng qua nhi u nĕm nghiên c u m i quy đ nh chính th c v đi u tr n trong lu t nĕm 2005. Còn ngh vi n Na Uy sau nhi u nĕm tranh lu n đ n nĕm 2000 m i thí đi m áp d ng đi u tr n, và đ n nĕm 2004 m i quy đ nh chính th c.

PH N IV: C

QUAN GIÚP VI C C A NGH VI N

1. Vai trò c a c quan giúp vi c Ngh vi n Trong quá trình tri n khai các ho t đ ng c a mình, đ đ m b o cho các quy trình và th t c v n hành có hi u qu , ngh vi n s c n đ n c quan giúp vi c - n i b o đ m các đi u ki n v v t ch t - k thu t, thông tin, v t ch c và hành chính... C quan này có nh ng tên g i khác nhau nh Ban th kỦ ngh vi n, Vĕn phòng Qu c h i hay Vĕn phòng U ban th ng v Qu c h i, hay C quan nghiên c u c a ngh vi n, g i chung là Vĕn phòng ngh vi n. Có ba quan đi m khác nhau v v trí, vai trò c a b máy giúp vi c. Th nh t, c quan giúp vi c là b ph n tr giúp c a ngh vi n. Th hai, đây là c quan tham m u giúp vi c cho ngh vi n. Và quan đi m cu i cùng cho r ng đây là c quan t ch c các ho t đ ng c a ngh vi n. Tuy nhiên, qua nghiên c u ho t đ ng c a m t s Vĕn phòng ngh vi n cho th y vai trò quan tr ng nh t c a c quan này các n c là tr giúp, đây ch y u là tr giúp v m t k thu t, thông tin, nghiên c u... nh m b o đ m quy trình ho t đ ng và l u gi truy n th ng c a ngh vi n. Nh v y, vai trò c a c quan này v n là b o đ m nh ng đi u ki n v t ch t và nghiên c u t t nh t cho ngh vi n và ngh s ho t đ ng có hi u qu . Ěây là c quan có nhi m v tr giúp v t ch c, thông tin, khoa h c - k thu t và v t ch t cho ho t đ ng c a ngh vi n, các c quan c a ngh vi n, ngh sƿ. 2. Tính ch t c a c quan giúp vi c Chính vì vai trò và t m quan tr ng c a nó, các n c đ u có nguyên t c, Ngh vi n ph i có quy n ki m soát b ph n giúp vi c c a mình, không đ quy n này thu c hành pháp, cǜng không đ các chính đ ng gây áp l c, nh h ng. Ngh vi n không ch có quy n và ngu n l c tuy n ch n nhân s giúp vi c, mà còn quy đ nh các tiêu chu n v vi c làm đ i v i nhân s (dƿ nhiên không trái lu t lao đ ng và các đi u c qu c t liên quan). S trung l p v chính tr , đ ng phái, hoàn toàn mang tính ch t k thu t chuyên môn – hành chính là nguyên t c đ c nh n m nh nhi u trong t ch c, ho t đ ng c a b máy giúp vi c cho Ngh vi n các n c. Ch ng h n, Liên minh Ngh vi n các n c kh i Th nh v ng chung cho r ng, c quan l p pháp ch không ph i hành pháp ph i đ c

ki m soát kh i giúp vi c Ngh vi n và quy đ nh các đi u ki n làm vi c c a kh i này. Không nh ng th , m i quan h gi a ng i đ ng đ u Ngh vi n, b ph n giúp vi c và ng i đ ng đ u b ph n giúp vi c (T ng th kỦ) cǜng ph i rõ ràng. Trong khi Ch t ch H vi n, Th ng vi n là nhân v t chính tr , do b u c mà có, thì T ng th kỦ c a Vi n đó là nhân v t không thu c đ ng nào c và nh n đ c s tin t ng c a toàn th Ngh vi n, ch u trách nhi m tr c Ngh vi n. Ch c danh này đ c b nhi m hoàn toàn d a trên nĕng l c chuyên môn và s c ng hi n, ch không xu t phát t nh ng ph m ch t chính tr và quy trình chính tr nh b u c , đ ng th i ph i có nh ng c ch b o đ m s đ c l p ngĕn ng a áp l c chính tr đ i v i T ng th kỦ Ngh vi n, ví d nh nhi u n c, T ng th kỦ có th t i v lâu, qua nhi u nhi m kǶ c a Ngh vi n. 3. Ch c nĕng, nhi m v c a c quan giúp vi c Thông th ng, b máy giúp vi c c a ngh vi n g m nhi u b ph n khác nhau th c hi n nh ng ch c nĕng và nhi m v khác nhau. V c b n, có ba nhi m v chính đ c chia thành các m ng công vi c là: (1) h tr v hành chính, qu n tr , (2) h tr v quy trình, th t c, (3) h tr v thông tin, ki n th c. Th nh t, h tr v quy trình, th t c ho t đ ng c a Ngh vi n Ěây là ch c nĕng quan tr ng quy t đ nh cách th c, trình t ho t đ ng c a ngh vi n, ch u trách nhi m v ch ng trình ngh s c a ngh vi n, ch ng trình ho t đ ng c a lưnh đ o ngh vi n; quan h đ i ngo i c a ngh vi n... Thông th ng b ph n th c hi n ch c nĕng này bao g m Ban th kỦ c a Qu c h i (Secretariat of the House), Ban th kỦ c a Ch t ch Qu c h i (Secretariat of Chairman), Ban th kỦ c a các U ban (Committee Secretaries), có khi còn đ c g i là Vĕn phòng Trung tâm (Ph n Lan) ho c T ng v (Trung Qu c). Ě i ngǜ cán b b ph n này ph i là nh ng ng i có kinh nghi m nh t đ nh và am hi u m t cách sâu s c các th t c và quy trình c a ngh vi n. H n n a h ph i đ c đào t o t chính th c t công tác ph c v ngh vi n. Th hai, đ m b o v hƠnh chính, tƠi chính vƠ qu n tr Ch c nĕng này th hi n hai lƿnh v c c b n là: H tr v qu n tr , hành chính và h tr v tài chính, k ho ch, nhân s . V m t qu n tr , hành chính bao g m nh ng công vi c nh t ch c các công tác

công vĕn gi y t , in n, b o v , l u tr , h tr đ i Qu c h i Ě c và Qu c h i m t s bi u v các ch đ n c châu Âu hi n nay đang áp d ng l ng, ph c p, t ch c hờnh th c vĕn phòng d ch v nh m các công tác l tân, v n cung ng các d ch v v t ch t (ĕn , đi hành tòa nhà ngh vi n… l i, v sinh, thông tin liên l c...) cho V k ho ch, tài chính và ngh sƿ. Nh ng nhân viên th c hi n các nhân s bao g m nh ng d ch v này không n m trong biên ch công vi c nh l p k ạĕn phòng Qu c h i mà do nhân viên ho ch ho t đ ng c a các c a các công ty trỦng th u đ m nhi m. b ph n, xây d ng ngân Hờnh th c này làm gi m b t chi phí cho sách, giám sát và báo biên ch và chi phí cho các d ch v , cáo chi tiêu tài chính, đ ng th i l i nâng cao đ c ch t l ng tuy n d ng và đào t o ph c v Qu c h i và ngh sƿ Qu c h i. nhân l c…Các đ n v ph c v cho m ng công vi c này th ng là: hành chính, t ch c, tài chính – qu n tr , đ i xe, khách s n,… Th c u

ba, đ m b o cung c p thông tin vƠ các d ch v

nghiên

Ch c nĕng này có m c đích cung c p cho các ngh sƿ và các y ban c a ngh vi n các thông tin, nghiên c u ph c v cho ho t đ ng c a h . ngh vi n m t s n c, các c quan d ch v thông tin, nghiên c u đ c chia thành nhi u m ng khác nhau. Ch ng h n nh Hàn Qu c, các b ph n d ch v thông tin, nghiên c u bao g m: 1) Th vi n Qu c h i: Cung c p các thông tin, tham kh o t ngu n sách, báo, t p chí v.v.. ph c v nhu c u c a các ngh sƿ. Th vi n Qu c h i cǜng cung c p các d ch v th vi n cho công chúng. 2) C quan d ch v nghiên c u: C quan d ch v nghiên c u cung c p các báo cáo nghiên c u ph c v nhu c u c a cá nhân các đ i bi u Qu c h i, các y ban c a Qu c h i 3) ạĕn phòng Ngân sách: Ch c nĕng chính c a c quan này là giúp cho Qu c h i trong vi c th m đ nh các d án lu t ngân sách, đánh giá h th ng thu , đánh giá tính kinh t và ngân sách c a các ch ng trình qu c gia v.v.. Ngoài ra, c quan này cǜng th c hi n các nghiên c u v tính kinh t , v m c đ nh h ng đ n ngân sách c a các d lu t, ho c các v n đ c th theo đ ngh c a các ngh sƿ Qu c h i, các y ban c a Qu c h i.

4. C c u t ch c c a c quan giúp vi c 4.1. Mô hờnh c quan giỦp vi c Vi c t ch c mô hình b máy giúp vi c ngh vi n các n c đ th c hi n trên nguyên t c đáp ng các nhu c u c b n trong vi th c hi n các ch c nĕng c a c quan l p pháp. Tùy thu c vào đ đi m truy n th ng, l ch s , chính tr và kinh t xư h i c a m i qu gia, c c u t ch c c a c quan giúp vi c có s khác nhau.

c c c c

Nh ng n c theo ch đ m t đ ng, s l ng đ i bi u chuyên trách không nhi u, ho c nh ng n c đang phát tri n... do th i l ng ho t đ ng c a đ i bi u không l n và các kǶ h p ngh vi n không th ng xuyên ho c kinh phí h n h p nên thông th ng ch t ch c m t vĕn phòng chung. Nh ng n c theo ch đ nhi u đ ng, các n c phát tri n và có s l ng đ i bi u chuyên trách l n thì ngoài vĕn phòng chung còn có Ban th kỦ cho các đ ng phái và dành m t kho n kinh phí đáng k đ các ngh sƿ có đi u ki n l p vĕn phòng riêng đ n v b u c đ đ m b o tính ch t ho t đ ng th ng xuyên và đ c l p c a ngh sƿ cǜng nh ho t đ ng c a các nhóm đ ng trong ngh vi n. M t s n c (nh M , Ěài Loan, Canađa...) chú tr ng đ n vi c t ch c vĕn phòng th kỦ riêng, còn h u h t các n c đ u thành l p Vĕn phòng th kỦ chung cho các ho t đ ng c a ngh vi n, c a các U ban và c a ngh s . M c dù cách th c t ch c b máy giúp vi c c a các n c trên th gi i đa d ng nh v y, nh ng nhìn chung đ c t ch c thành hai mô hình đi n hình : Mô hình t p trung m t đ u m i Mô hình t p trung m t đ u m i là mô hình t ng đ i ph bi n, theo đó toàn b b máy giúp vi c đ c t p trung vào m t đ u m i th ng nh t. T ng th kỦ là ng i đ ng đ u b máy giúp vi c bao g m toàn b các b ph n t giúp vi c v m t hành chính, qu n tr đ n tr giúp v thông tin, nghiên c u. Mô hình này ph bi n ngh vi n các n c có quy mô ngh vi n không quá l n ho c ch có m t vi n. u đi m c a mô hình t ch c b máy giúp vi c này là ti t ki m chi phí và đ m b o s v n hành thông su t c a b máy hành chính. Mô hình phân tán nhi u đ u m i Mô hình này th

ng đ

c áp d ng

các ngh vi n có quy mô l n

T ch c b máy giỦp vi c c a m t s n

theo mô hình t p trung C ng hoà Liên bang Ě c, b ph n giỦp vi c c a H ngh vi n (administration) là m t b máy th ng nh t th c hi n các nhi m v t vi c in n, qu n tr phòng làm vi c cho đ n th c hi n các phân tích nghiên c u. B máy này do m t T ng th ký đ ng đ u và d i đó là 4 t ng v g m: T ng v v Qu c h i và ngh sƿ, T ng v Quan h công chỦng và nghiên c u; T ng v v Thông tin và t li u, T ng v d ch v chung. Thu Ěi n, b máy giỦp vi c c a Qu c h i (Riksdag) do T ng th ký đ ng đ u (do Riksdag b u ra). Nhi m v c a Ban th ký Riksdag là: h tr ho t đ ng t i phiên h p toàn th , phiên h p các u ban; h tr ho t đ ng c a các ngh sƿ khi tham gia vào nh ng công vi c chung c a Qu c h i; nâng cao ki n th c c a các ngh sƿ; duy trờ và v n hành toà nhà Qu c h i; qu n lý đ i ngǜ công ch c Qu c h i. Ěan M ch, b máy giỦp vi c cǜng do m t T ng th ký đ ng đ u. D i đó là hai b ph n chính g m m t b ph n ph trách các công vi c v th ký ngh vi n v i 5 v chính là: ạĕn phòng d ch v l p pháp, ạ quan h qu c t , ạ th ký các u ban, Th vi n, ạĕn phòng Biên b n. B ph n v hành chính g m 7 v chính là: ạ d ch v trung tâm, ạ qu n tr t ng h p, ạ truy n thông, ạ an ninh, ạ tài chính, ạĕn phòng phát tri n công ngh thông tin, ạĕn phòng h th ng công ngh thông tin. Mô hờnh này còn đ c duy trì nhi u qu c gia khác nh Na-uy, Thu Sƿ, Thái Lan, Singapore ...

ho c có hai vi n, trong đó bao g m nhi u b ph n khác nhau đ c phân chia theo m ng công vi c ho c đ i t ng giúp vi c. m ts n c ngh vi n đ c t ch c thành hai vi n, thì ngoài vi c m i vi n có m t b ph n giúp vi c th c hi n nh ng công vi c v hành chính, qu n tr và quy trình th t c (theo đ i t ng) còn có m t b ph n đ c t ch c m t cách đ c l p đ ph c v ho t đ ng chung c a c hai vi n v ki n th c và thông tin. m t s n c m c dù ch có m t vi n (ho c có hai vi n nh ng m i vi n duy trì m t b ph n giúp vi c

đ c l p) thì do quy mô c a ngh vi n vi c t ch c b máy giúp vi c đ c t ch c theo cách th c g m nhi u đ u m i. u đi m c a mô hình phân tán nhi u đ u m i này là do có s đ c l p nh t đ nh nên m i b ph n có th t p trung nâng cao nĕng l c c a mình trong vi c ph c v , h tr ho t đ ng c a Qu c h i. Tuy nhiên, mô hnh này cǜng đòi h i ph i có m t ngu n l c d i dào đ duy trì ho t đ ng. Canada, ngoài vi c m i vi n có m t ban th ký thờ các ngh sƿ, các u ban c a c hai vi n còn nh n đ c s h tr c a hai b ph n đ c l p là ạĕn phòng Ngân sách Ngh vi n và Th vi n Qu c h i. T ng t , Australia, b ph n giỦp vi c c a Ngh vi n g m Ban th ký H ngh vi n, Ban th ký Th ng ngh vi n, Ban d ch v ngh vi n (g m các d ch v chung nh v th vi n, nghiên c u, phát thanh truy n hờnh v.v...), ạĕn phòng Ngân sách ngh vi n. Hàn Qu c, b máy giỦp vi c c a Qu c h i Hàn Qu c g m 4 b ph n đ c l p có v trí g n ngang nhau g m Ban th ký Qu c h i, Th vi n Qu c h i, C quan d ch v nghiên c u, ạĕn phòng Ngân sách Ngh vi n. Ě ng đ u Ban th ký Qu c h i là T ng th ký có hàm c p hành chính ngang v i B tr ng. Nh ng ng i đ ng d u các b ph n khác có hàm c p hành chính ngang v i th tr ng. Tuy nhiên, các c quan đ u có ngân sách và b máy g n nh đ c l p v i nhau.

4.2. T ng Th ký Qu c h i T i Vĕn phòng Ngh vi n các n c, ng i đ ng đ u đi u hành và ch u trách nhi m chung là T ng Th kỦ21. Giúp vi c cho T ng th kỦ th ng có hai Phó T ng th kỦ: m t Phó T ng th kỦ ph trách v các v n đ chuyên môn; m t Phó T ng th kỦ ph trách các v n đ hành chính. T ng th kỦ Qu c h i không ph i là nhân v t chính tr , t c là không ph i ngh s , mà là quan ch c hành chính. V m t quan h v i bên ngoài, m c dù đ c đi m m i n c khác nhau, T ng th kỦ đ u đ c th a nh n là ng i đ i di n hành chính (21)Ugo Zampetti, The Role of the Secretary General in the Administration of Parliament, 10/2000. Xem thêm trang chuyên đ v T ng th ký Ngh vi n c a báo Ě i bi u nhân dân, s ra ngày 11/9/2009.

c a Ngh vi n, ví d kỦ k t h p đ ng, đ i di n tr c toà án, trong các tr ng h p liên quan t i chính quy n. Trong n i b ngh vi n, T ng th kỦ có 2 ch c nĕng chính: Tham m u cho Ch t ch ngh vi n; đi u hành b máy công ch c c a ngh vi n. C th h n, T ng th kỦ ngh vi n ch u trách nhi m theo dõi quá trình chu n b các công vi c c a ngh vi n; tr lỦ, t v n cho lưnh đ o ngh vi n v quy trình l p pháp, v th t c ngh vi n; đi u hành các công vi c hành chính, tài chính và đ i ngǜ công ch c ngh vi n; gi m i liên l c v i các c quan có liên quan... Tr c đây, nhi u n c, vai trò chính c a T ng th kỦ ngh vi n là tham m u tr c ti p cho Ch t ch ngh vi n v các v n đ pháp lỦ, đ c bi t là các v n đ liên quan đ n n i quy, quy ch c a ngh vi n. Ngoài ra, còn có m t ch c danh khác là Giám đ c hành chính - v i ch c nĕng đi u hành b máy giúp vi c ngh vi n. Cách t ch c này hình thành c ch l ng đ u trong b máy giúp vi c ngh vi n và m c đ nào đó gây không ít nh ng v n đ ph c t p trong đi u hành và x lỦ các m i quan h trong n i b ngh vi n. Vì v y, xu h ng hi n nay nhi u n c, vai trò c v n pháp lỦ cho lưnh đ o ngh vi n và đi u hành b máy hành chính ph c v ngh vi n đang đ c thu v m t đ u m i là T ng th kỦ ngh vi n nh ngh vi n Italia, Th y Ěi n. M t cu c kh o sát h n 70 ngh vi n trên th gi i cho th y, có 5 cách th c b nhi m T ng th kỦ22: do Ch t ch Ngh vi n b nhi m, do t p th các nhà lưnh đ o chính tr c a đ ng c m quy n b nhi m, do Ngh vi n b u, do m t c quan bên ngoài Ngh vi n b nhi m, ho c là k t qu c a m t kǶ thi tuy n công khai nh m l a ch n các ng c viên. Nhi u ngh vi n l a ch n T ng th kỦ theo các ph m ch t sau: Th ng th n và trung th c; hi u bi t công vi c và các quy trình ho t đ ng c a ngh vi n; có kh nĕng đi u hành b máy giúp vi c ngh vi n; có kh nĕng x lỦ các m i quan h , đ c bi t là v i Ch t ch ngh vi n. Ch c danh này không ch dành riêng cho các công ch c ngh vi n, mà còn đ i v i c nh ng ng i làm vi c trong các c quan nhà n c nói chung ho c th m chí là v i nh ng ng i thu c khu v c t nhân. Tuy nhiên, trong t t c tr ng h p, ng c viên ph i r t thành th o v các k nĕng qu n lỦ, có kh nĕng chuyên môn c th , không ch trong lƿnh v c hành chính công mà còn đ i v i t t c các công vi c và các v n đ v ngh vi n và v t ch c. V đi u này, ki n th c chuyên môn v lu t ngh vi n c a ng c viên th ng đ c yêu c u. G n đây tiêu chu n l a ch n T ng th kỦ ngày càng kh t khe h n.

V th th c ho t đ ng, trong t t c các n c đ c kh o sát, T ng th kỦ ngh vi n là ng i trung l p trong m i quan h v i các nhóm đ ng Ngh vi n và luôn luôn đ c l p đ i v i t t c các ngh sƿ. Ě đ m b o s đ c l p, pháp lu t h u h t các n c quy đ nh v s không kiêm nhi m gi a ch c v T ng th kỦ v i các ch c danh nhà n c và t nhân khác trái v i nhi m v công tác c a mình; có th i h n c a nhi m kǶ công tác lâu dài, t o nên s n đ nh c a công vi c. Trong h u h t các tr ng h p đ c kh o sát, T ng th kỦ gi nhi m kǶ cho đ n khi v h u, có th là 60 ho c 70 tu i. Theo nguyên t c, T ng th kỦ không ph i ng ng nhi m kǶ c a mình khi Ngh vi n m i đ c thành l p, ho c khi Ngh vi n gi i tán tr c nhi m kǶ, và không c n thi t ph i phê chu n l i ch c v (tr tr ng h p Hy l p và Ngh vi n liên bang Th y Sƿ). Nh m ngĕn ng a vi c bưi nhi m T ng th kỦ vì lỦ do ng u nhiên và lỦ do chính tr , các tr ng h p bưi nhi m th ng đ c quy đ nh rõ (khi không th c hi n nhi m v , b kh i t hình s ho c do b b nh làm cho T ng th kỦ không th c hi n đ c ch c nĕng c a mình); trong m t s tr ng h p khác, tr c khi c quan có th m quy n ph tru t T ng th kỦ, đòi h i ph i đ t đ c đa s phi u thích h p (nh tr ng h p c a H ngh vi n Italia). Tuy nhiên, khi có s ràng bu c m t thi t gi a T ng th kỦ và Ch t ch Ngh vi n (nh tr ng h p c a Ngh vi n Andorra, Hy l p, Ngh vi n n Ě , Mali và H ngh vi n Romania), Ch t ch Ngh vi n có th m quy n l n trong vi c bưi nhi m T ng th kỦ. 5. So sánh v i c quan giúp vi c c a Qu c h i Vi t Nam C quan giúp vi c Qu c h i Vi t Nam v a có c nh ng đi m t ng t và khác bi t so v i c quan giúp vi c ngh vi n các n c. Gi ng nh nhi u n c, c quan giúp vi c c a Qu c h i Vi t Nam t p trung vào ba m ng công vi c l n: M t là, tham m u v m t chuyên môn, bao g m chu n b các n i dung thu c ch ng trình, k ho ch ho t đ ng c a Qu c h i, các c quan c a Qu c h i, Ěoàn ĚBQH, ĚBQH; h tr nghiên c u và cung c p thông tin v các n i dung liên quan. Hai là, h tr v quy trình, th t c nh l p ch ng trình, k ho ch, b o đ m th c hi n quy trình, th t c; truy n thông. Ba là, giúp vi c v m t hành chính – h u c n nh đi l i, kinh phí, trang thi t b v.v… Tuy nhiên, khác v i c c u t ch c c a c quan giúp vi c c a ngh vi n nhi u n c hình thành d a trên các m ng công vi c nói trên, c (22)Ugo Zampetti, The Role of the Secretary General in the Administration of Parliament, 10/2000.

c u t ch c c a c quan giúp vi c Qu c h i Vi t Nam đ c phân thành 3 kh i: kh i ph c v các c quan c a Qu c h i, kh i ph c v các c quan c a UBTVQH và kh i ph c v chung. Nh v y, t ch c b máy c a Vĕn phòng Qu c h i đ c xây d ng ch y u d a trên c s các đ u m i ph c v các đ i t ng đ c tr giúp. Chính vì v y, r t d x y ra s trùng l p v công vi c gi a các c quan, đ n v thu c các m ng khác nhau, r t khó xây d ng mô hình t ch c b máy rành m ch vì đ i v i m i lo i đ i t ng ph c v đ u c n h tr thông qua nh ng ho t đ ng nh nghiên c u, tham m u t ng h p và ph c v . C quan giúp vi c Qu c h i Vi t Nam ch a đ m b o s cân đ i gi a t l công ch c làm nghiên c u tham m u và công ch c, viên ch c ph c v v m t hành chính – h u c n. Ě đáp ng các yêu c u, đòi h i c a vi c xây d ng m t Qu c h i hi n đ i, theo h ng chuyên nghi p thì c n ph i thu hút đ c nhi u ng i làm chuyên môn gi i đ tham m u, giúp vi c cho Qu c h i nh nhi u n c. Bên c nh đó, khác v i Vi t Nam, nhi u n c, đ đ m b o s tinh g n c a b máy, ngh vi n nhi u n c áp d ng ch đ thuê khoán đ i v i các công vi c mà các đ n v cung c p d ch v bên ngoài có th th c hi n t t nh các d ch v nh d n d p v sinh, lái xe, b p ĕn, chĕm sóc v n hoa cây c nh v.v... Vi t Nam ch a có Vĕn phòng giúp vi c c a t ng ĚBQH đ t t i n i ng c c a ĚBQH nh m t s n c. Thay vào đó, chúng ta có Vĕn phòng Ěoàn ĚBQH và HĚND t nh/thành, trong đó có Phòng Công tác ĚBQH tr c ti p ph c v chung các ĚBQH thu c Ěoàn ĚBQH đ a ph ng; còn các phòng nghi p v (Phòng Hành chính - T ch c Qu n tr ; Phòng Thông tin – Dân nguy n) ph c v chung cho c Ěoàn ĚBQH và HĚND t nh/thành. Th c t này đ t ra m t s v n đ c n gi i quy t nh s ch ng chéo, v ng m c v kinh phí, s ph i h p ho t đ ng, vi c tuy n d ng v.v…M i quan h gi a Vĕn phòng Ěoàn ĚBQH v i Vĕn phòng Qu c h i cǜng là m t v n đ c n nghiên c u.

TĨI LI U THAM KH O 1. Cristina Leston-Bandeiras và Lord Philip Norton, Ngh vi n – nh ng thi t ch c b n, sách d ch, Vĕn phòng Qu c h i và UNDP, Hà N i, 2005. 2. Ě ng đoàn Qu c h i, Ě án nâng cao hi u l c, hi u qu ho t đ ng giám sát c a Qu c h i, Hà N i, tháng 1/2010. 3. Roger H. Davison, Walter J. Oleszek, Qu c h i và các thành viên, NXB Chính tr Qu c gia, Hà N i, 2002. 4. Hironori Yamamoto, Tools for Parliamentary Oversight – A Comparative Study of 88 National Parliaments, IPU, 2007. 5. IPU and UNDP, Global Parliamentary Report – The Changing Nature of Parliamentary Representation, 2012. 6. John K. Johnson, Robert T. Nakamura, S tay đ nh h ng dành cho ngh s , sách d ch do Ban Công tác đ i bi u và Ngân hàng th gi i t ch c xu t b n, Hà N i, 2012. 7. Nguy n Ě c Lam, Hoàng Minh Hi u, John Patterson, Kit Dawnay, Ěi u tr n t i các y ban c a ngh vi n và kh nĕng áp d ng Vi t Nam, Báo cáo nghiên c u, D án Tĕng c ng nĕng l c các c quan đ i di n Vi t Nam, Vĕn phòng Qu c h i và UNDP, Hà N i, 2012. 8. Riccardo Pelizzo và Rick Stapenhurst (ch biên), c quan l p pháp và ho t đ ng giám sát, Vi n Ngân hàng th gi i, sách d ch, Hà N i, 2006. 9. Ugo Zampetti, The Role of the Secretary General in the Administration of Parliament, 10/2000. 10.Vĕn phòng Qu c h i, Mô hình t ch c và ho t đ ng c a Qu c h i các n c trên th gi i, Hà N i, 2002.

BÌA CU I