Η θέληση και η τύχη

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:57 ΜΜ Page 5

ΚΑΡΛΟΣ ΦΟΥΕΝΤΕΣ

Η ΘΕΛΗΣΗ ΚΑΙ Η ΤΥΧΗ c

Μυθιστόρημα

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΠΟΝΑΤΣΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:57 ΜΜ Page 6

H παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με την οικονομική ενίσχυση του Ινστιτούτου Γκαίτε, που χρηματοδοτείται από το Γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών Υποθέσεων. ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Carlos Fuentes, La voluntad y la fortuna

Copyright 2008 by Carlos Fuentes. By arrangement with the author.

All rights reserved © Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2010 ©

Έτος 1ης έκδοσης: 2011 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5341-9

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:57 ΜΜ Page 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΕΛΟΥΔΙΟ

Κομμένο κεφάλι [ 11 ] ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Κάστωρ και Πολυδεύκης [ 15 ] ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Μιγκέλ Απαρεσίδο [ 139 ] ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Μαξ Μονρόι [ 281 ] ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Κάιν και Άβελ [ 341 ] ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ανάβαση στον ουρανό [ 477 ]

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:57 ΜΜ Page 8

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:57 ΜΜ Page 9

Στα παιδιά μου Σεσίλια, Νατάσα και Κάρλος

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:57 ΜΜ Page 10

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:57 ΜΜ Page 11

ΠΡΕΛΟΥΔΙΟ

Κομμένο κεφάλι

η γη σμίγει με τη σκοτεινή απεραντοσύνη που περιβάλλει τα πάντα. Δεν υπάρχουν ρωγμές. Δεν υπάρχουν σχισμές. Δεν υπάρχουν τομές. Η νύχτα είναι η καλύτερη απεικόνιση του απεραντοσύνης του Σύμπαντος. Μας κάνει να πιστεύουμε ότι τίποτα δεν έχει αρχή και τίποτα τέλος. Ειδικά αν (όπως απόψε) δεν υπάρχουν αστέρια. Εμφανίζεται το πρώτο φως και ο αποχωρισμός ξεκινά. Ο ωκεανός αποτραβιέται στη δική του γεωγραφία, ένα πέπλο νερού που κρύβει βουνά, κοιλάδες, θαλάσσια φαράγγια. Ο βυθός της θάλασσας είναι ένας θάλαμος ήχων που ποτέ δεν φτάνουν ως εμάς, και πολύ λιγότερο ως εμένα σήμερα το πρωί. Ξέρω ότι η μέρα θα νικήσει αυτή την ψευδαίσθηση. Κι αν δεν ξημερώσει ποτέ πια, τι θα γίνει; Τότε θα πιστέψω ότι η θάλασσα έχει κλέψει τη μορφή μου. Ο Ειρηνικός Ωκεανός είναι τώρα μια θάλασσα πραγματικά ήρεμη, λευκή σαν φαρδιά κούπα με γάλα. Είναι που τα κύματα τον έχουν προειδοποιήσει ότι η γη πλησιάζει. Εγώ προσπαθώ να μετρήσω την απόσταση ανάμεσα σε δύο κύματα. Ή μήπως είναι ο χρόνος που τα χωρίζει; Και όχι η απόσταση; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα λύσει το δικό μου μυστήριο. Ο ωκεανός δεν πίνεται, αλλά μας πίνει. Η απαλότητά του είναι χίλιες φορές μεγαλύτερη από αυτήν της Γης. Αλλά ακούμε μόνο την ηχώ, όχι τη φωνή της θάλασσας. Αν η θάλασσα φώναζε, θα ήμασταν όλοι κουφοί. Κι αν η θάλασσα σταματούσε, θα ήμασταν όλοι νεκροί. Δεν υπάρχει ακίνητη θάλασσα. Η αέναη κίνησή της δίνει το οξυ-

11

Τ

Η ΝyΧΤΑ η θάλασσα και ο ουρανός γίνονται ένα κι ακόμα και

12

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:57 ΜΜ Page 12

γόνο στον κόσμο. Αν η θάλασσα πάψει να κινείται, θα πνιγούμε όλοι. Όχι από το νερό, αλλά από ασφυξία. Ξημερώνει και το φως της ημέρας καθορίζει το χρώμα της θάλασσας. Το γαλάζιο των νερών δεν είναι παρά η διάχυση του φωτός. Το γαλάζιο χρώμα σημαίνει ότι το ηλιακό αστέρι έχει νικήσει τη διαύγεια του νερού, δίνοντάς του ένα φόρεμα που δεν είναι δικό του, δεν είναι το δέρμα του, αν έχει δέρμα η θάλασσα... Τι είναι αυτό που θα φωτίσει τη μέρα που γεννιέται; Θα ήθελα να απαντήσω πολύ σύντομα, γιατί ξεμένω από λόγια και δεν θα έχω τι να πω σε σας, τους επιζώντες. Αν ο ανατέλλων ήλιος και η νύχτα που αργοπεθαίνει δεν μιλήσουν για μένα, εγώ δεν θα έχω ιστορία. Την ιστορία που θέλω να πω σε όσους είναι ακόμη ζωντανοί. Πιστεύω ότι η θάλασσα ζει και ότι κάθε κύμα που βρέχει το κεφάλι μου αισθάνεται τη γη, ψηλαφίζει τη σάρκα, αναζητά το βλέμμα μου και το βρίσκει ηλίθιο. Ή μάλλον σαστισμένο. Δύσπιστο. Κοιτάζω χωρίς να κοιτάζω. Φοβάμαι μήπως με δουν. Δεν είμαι αυτό που λένε «ευχάριστος» στην όψη. Είμαι το κομμένο κεφάλι υπ’ αριθμόν χίλια φέτος στο Μεξικό – μέχρι στιγμής. Είμαι ένας από τους πενήντα αποκεφαλισμένους της εβδομάδας, ο έβδομος της σημερινής ημέρας και ο μόνος των τελευταίων τριών ωρών και ενός τετάρτου. Ο ανατέλλων ήλιος αντανακλάται στα ανοιχτά μου μάτια. Το κεφάλι μου έχει σταματήσει να αιμορραγεί. Ένα παχύρρευστο υγρό κυλάει από την εγκεφαλική μάζα στην άμμο. Τα βλέφαρά μου δεν θα ξανακλείσουν πια, λες και οι σκέψεις μου συνεχίζουν να βρέχουν τη γη. Εδώ είναι το κομμένο μου κεφάλι, χαμένο σαν καρύδα στις ακτές του Ειρηνικού Ωκεανού στα μεξικάνικα παράλια του Γκερέρο. Το κεφάλι μου, ξεριζωμένο σαν από νεκρό έμβρυο που πρέπει να το χάσει για να γεννηθεί, παρ’ όλα αυτά, το ακέφαλο σώμα, για να χτυπήσει για λίγο η καρδιά και να πεθάνει κι αυτό, πνιγμένο στο αίμα, για να σωθεί η μητέρα και να μπορέσει να το κλάψει. Η γκιλοτίνα, εντέλει, δοκίμασε πρώτα την αποτελεσματικότητά της κόβοντας τα κεφάλια όχι των βασιλιάδων αλλά των πτωμάτων.

Το κεφάλι μου κόπηκε με ματσέτα. Ο λαιμός μου είναι ένα ύφασμα που κουρελιάζεται. Τα μάτια μου είναι δύο έκπληκτοι φάροι αναμμένοι μέχρι να τους πάρει η επόμενη παλίρροια και να μπουν τα ψάρια στο κεφάλι μου από την οπή της θυσίας και να αδειάσει η φαιά ουσία, όλη, στην άμμο, σαν σούπα χυμένη, χαμένη στη γη, για πάντα αόρατη, λίπασμα μόνο για Μεξικάνους και ξένους τουρίστες. Είμαστε στους τροπικούς, ρε γαμώτο! Δεν το ξέρετε, εσείς που εξακολουθείτε να ζείτε ή να πιστεύετε ότι ζείτε; Ο εγκέφαλος έπαψε να ελέγχει τις κινήσεις ενός σώματος που δεν υπάρχει πια. Το κεφάλι μου άφησε το σώμα. Ποιο το όφελος, αφού δεν έχω πια σώμα, να αναπνέω, να κινούμαι, να κοιμάμαι; Ακόμη κι αν αυτές είναι οι πιο παλιές περιοχές του εγκεφάλου μου, με περιμένουν, άραγε, νέες περιοχές στο τμήμα του εγκεφάλου που δεν χρησιμοποίησα στη ζωή; Δεν χρειάζεται πια να ελέγχω την ισορροπία, τη στάση, την αναπνοή, τον παλμό της καρδιάς. Μήπως μπαίνω σε μια άγνωστη πραγματικότητα, την οποία θα μου αποκαλύψει σύντομα το αχρησιμοποίητο τμήμα του εγκεφάλου; Οι αποκεφαλισμένοι δεν χάνουν το κεφάλι τους μονομιάς. Τους μένουν μερικά δευτερόλεπτα –ίσως λεπτά– για να κινήσουν τα εκτροχιασμένα μάτια, να αναρωτηθούν τι έγινε, πού είμαι, τι με περιμένει, με μια γλώσσα που, αποκομμένη από το σώμα, δεν σταματάει να κινείται, ομιλητική, ηλίθια, έτοιμη να χαθεί για πάντα στο μυστήριο της ερώτησης: πού κατέληξε το ακέφαλο κορμί μου αντί να συγκεντρωθεί κατεπειγόντως στο ύψιστο καθήκον μιας κομμένης κεφαλής, το οποίο συνίσταται στην αναδημιουργία του σώματος μέσα στο μυαλό, και να πει: αυτό είναι το κεφάλι του Χοσουέ, αγνώστων γονέων, σε αναζήτηση του ζωντανού του σώματος, το οποίο είχε εν ζωή, που παλλόταν μέρα νύχτα και που ξυπνούσε κάθε πρωί με ένα σχέδιο ζωής ακυρωμένο, φυσικά, εξαιτίας του πρώτου ειδώλου στον καθημερινό καθρέφτη. Εγώ, ο Χοσουέ, του οποίου η μόνη ανησυχία σε αυτό το σημείο είναι να μη δαγκώσει τη γλώσσα του. Διότι, μόλο που το κεφάλι είναι κομμένο, η γλώσσα θέλει να μιλήσει, απελευθερωμένη επιτέλους, και καταφέρνει μόνο να δαγκώσει τον εαυτό

13

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:57 ΜΜ Page 13

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:58 ΜΜ Page 14

14

της, να τον δαγκώσει όπως δαγκώνουμε ένα λουκάνικο ή ένα χάμπουργκερ. Σαρξ ει και εις σάρκα απελεύσει. Έτσι λέμε; Έτσι προσευχόμαστε; Τα μάτια μου, χωρίς τροχιά, αναζητούν τον κόσμο. Ήμουν σώμα. Είχα σώμα. Θα είμαι ψυχή;

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:58 ΜΜ Page 15

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Κάστωρ και Πολυδεύκης

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:58 ΜΜ Page 16

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:58 ΜΜ Page 17

μου να συστηθώ. Ή, μάλλον, να σας συστήσω το σώμα μου, βίαια αποκομμένο (όπως ήδη γνωρίζετε) από το κεφάλι μου. Μιλάω για το σώμα μου επειδή το έχω χάσει και δεν θα έχω άλλη ευκαιρία να το παρουσιάσω στις αφεντιές σας ή στον εαυτό μου. Έτσι δηλώνω, μια και καλή, ότι την αφήγηση που ακολουθεί την υπαγορεύει το κεφάλι μου και μόνο το κεφάλι μου, δεδομένου ότι το σώμα μου, αποκομμένο από αυτό, δεν είναι παρά μια ανάμνηση της οποίας τη φύλαξη, στο σημείο αυτό, μπορώ να εμπιστευτώ στα χέρια του επαρκούς αναγνώστη. Σε προειδοποιώ, αναγνώστη: το σώμα είναι τουλάχιστον το ήμισυ αυτού που είμαστε. Ωστόσο το αφήνουμε κρυμμένο σε μια λεκτική ντουλάπα. Από αιδώ δεν αναφερόμαστε στις πολύτιμες και απαραίτητες λειτουργίες του. Συγχωρήστε με: Θα μιλήσω λεπτομερώς για το σώμα μου. Διότι, αν δεν το κάνω, πολύ σύντομα το σώμα μου δεν θα είναι παρά ένα άταφο κουφάρι, πουλερικό σε κρεοπωλείο, ανώνυμο φιλέτο. Κι αν δεν θέλετε να μάθετε για τις σωματικές μου στιγμές, προσπεράστε αυτό το κεφάλαιο και αρχίστε την ανάγνωση, ωραία και καλά, από το επόμενο. Είμαι ένας άντρας είκοσι επτά χρονών με ύψος ένα και εβδομήντα οκτώ. Κάθε πρωί κοιτάζω τον εαυτό μου γυμνό στον καθρέφτη του μπάνιου και χαϊδεύω τα μάγουλά μου με την προοπτική της καθημερινής τελετουργίας: ξυρίζω τα γένια από το σαγόνι και το άνω χείλος, προκαλώ μια έντονη αντίδραση στο πρόσωπο με την κολόνια Ζαν-Μαρί Φαρινά, υποτάσσομαι στο χτένισμα των μαύρων, πυκνών και ατίθασων μαλλιών. Κλείνω τα μάτια. Αρνούμενος να δώσω στο πρόσωπο και στο κεφάλι τον πρωταγωνιστικό ρόλο, που θα φροντίσει να τους δώσει ο θάνατός ΠΙΤΡΕψΤΕ

17

Ε

18

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:58 ΜΜ Page 18

μου. Συγκεντρώνομαι, αντίθετα, στο σώμα μου. Στον κορμό που θα αποκοπεί από το κεφάλι. Στο σώμα που με καταλαμβάνει από το λαιμό μέχρι τα άκρα, καλυμμένο με ένα δέρμα χρώματος κανελί, χλομό, και καταλήγει σε νύχια που εξακολουθούν να μεγαλώνουν επί ώρες και ημέρες μετά το θάνατο, σαν να ήθελαν να γδάρουν τα τοιχώματα του φέρετρου και να φωνάξουν εδώ είμαι, είμαι ακόμα ζωντανός, κάνατε λάθος που με θάψατε. Αυτή είναι μια καθαρά μεταφυσική θεώρηση, όπως είναι και ο τρόμος στις προσωρινές και τις μόνιμες εκφάνσεις του. Πρέπει να συγκεντρωθώ στο δέρμα μου εδώ και τώρα: πρέπει να διασώσω τη σωματική μου διάπλαση στο σύνολό της, πριν να είναι πολύ αργά. Αυτό είναι το όργανο της αφής που καλύπτει όλο μου το σώμα και επεκτείνεται στο εσωτερικό του εν είδει πρωκτικών αταξιών, λογικών και επιτρεπτών αν συγκριθούν με τα μείζονα αστεία του γυναικείου φύλου, με την ασταμάτητη είσοδο και έξοδο ξένων σωμάτων (το πέος του αρσενικού, παροιμιωδώς, και το σώμα του παιδιού, καθαγιασμένα, ενώ από την αρσενική μου επικάλυψη βγαίνουν μόνο το σπέρμα και τα ούρα από εμπρός και από πίσω, ακριβώς όπως chez la femme, τα σκατά και, σε περιπτώσεις δυσκοιλιότητας, η βαθιά όστια του υπόθετου). Σιγοτραγουδάω τώρα: «Χέζει το βόδι, χέζει η αγελάδα και το πιο όμορφο κορίτσι κάνει τα κακά του». Ευρύχωρες, γενναιόδωρες οι είσοδοι και οι έξοδοι των γυναικών. Στενές, τσιγκούνικες του άντρα: ουρήθρα, πρωκτός, ούρα, κόπρανα. Σαφή και βάναυσα τα ονόματα. Σκοτεινά και γελοία τα παρατσούκλια: ουρητήρες Μπελίνι, αγκύλη Χένλε, κάλυκας Μπάουμαν, μαλπιγιανό πείραμα. Κίνδυνοι: ανουρία και ουραιμία. Χωρίς ούρα. Ούρα στο αίμα. Τις απέφυγα. Τελικά, όλα αποφεύγονται στη ζωή, εκτός από το θάνατο. Ίδρωσα. Στη ζωή ίδρωνε όλο μου το σώμα, με εξαίρεση τα βλέφαρα και τις άκρες των χειλιών. Έχυσα καθαρό, αλμυρό, χωρίς άσχημη οσμή ιδρώτα, αν και ο ιδρώτας και τα ούρα ήταν ανθρώπινα προϊόντα, διακριτά από τη διαφορετική ποιότητα της μυρωδιάς. Ποτέ δεν χρειάστηκα αποσμητικό. Είχα ευγενείς και καθαρές μασχάλες. Τα ούρα μου, ωστόσο, μύριζαν άσχημα, σαν ξεχασμένη παράγκα, σαν σπηλιά δίχως φως. Τα περιττώματά μου διέφεραν ανάλογα με τις συνθήκες, ιδίως σε συνάρτηση με τη δια-

τροφή. Η μεξικάνικη κουζίνα μάς φέρνει επικίνδυνα κοντά στη διάρροια, στις κράμπες η αμερικάνικη, στη δυσκοιλιότητα η βρετανική. Μόνο η μεσογειακή κουζίνα εξασφαλίζει μια υγιή ισορροπία μεταξύ αυτού που μπαίνει από το στόμα και βγαίνει από τον κώλο, σαν το ελαιόλαδο και το βαλσαμικό ξίδι, τα προϊόντα των οπωρώνων του Νότου, τα ροδάκινα και τα σύκα, τα πεπόνια και οι πιπεριές να ήξεραν εκ των προτέρων ότι η ευχαρίστηση του φαγητού θα πρέπει να αντιστοιχεί στην απόλαυση του χεσίματος, σε απόλυτη συμφωνία με την πεζή ποίηση του Κεβέδο: «Σε θέλω περισσότερο απ’ ό,τι θέλω να χέσω». Σε κάθε περίπτωση, στη δική μου περίπτωση, τα σκατά είναι σχεδόν πάντα σκληρά και καφετιά, μερικές φορές κουλουριασμένα, με μια αισθητική σαν του πηλού που πουλάνε στις αγορές, καμιά φορά υδαρά και ταλαίπωρα από τα εθνικά πιπέρια: τα δικά μου σκατά. Και, σπάνια (ειδικά στα ταξίδια), απρόθυμα και κατσουφιασμένα. Ξέρω ότι με αυτές τις παρεκκλίσεις, αγαπητοί μου επιζώντες, καθυστερώ το πιο σημαντικό. Να φτάσω στο κεφάλι μου. Να σας πω πώς ήταν πρόσωπό μου, αφού σας εξηγήσω ότι οι μηροί, όπως είναι γνωστό, είναι το δεύτερο πρόσωπο του ανθρώπου. Ή μήπως είναι το πρώτο; Επεσήμανα ήδη, καθώς χτενιζόμουν, ότι έχω ένα γερό ινδιάνικο δάσος από σκούρα μαλλιά, πιο ριζωμένα κι από την αγαύη. Παρέλειψα να προσθέσω ότι τα σκούρα μάτια μου βυθίζονται στις κόγχες ενός σχεδόν διάφανου κρανίου, αν δεν υπήρχε η μελαχρινή φορεσιά του δέρματος. (Το σκούρο δέρμα κρύβει καλύτερα τα συναισθήματα από το λευκό. Έτσι, όταν εκδηλώνεται, είναι πιο βίαιο αλλά λιγότερο υποκριτικό.) Συνοψίζω: έχω αόρατα φρύδια, στόμα συμπαθητικό, λεπτό και σχεδόν πάντα, χωρίς άλλο λόγο, εκτός από την ευγένεια, χαμογελαστό. Αυτιά ούτε μεγάλα ούτε μικρά, απλώς κατάλληλα για το εξαιρετικά αδύνατο πρόσωπό μου, με το λεπτό δέρμα κολλημένο στα οστά, με τις φύτρες των μαλλιών να ξεφυτρώνουν σαν συστάδες νυχτερινής βλάστησης που μεγαλώνουν δίχως φως. Κι έχω και μύτη. Όχι μια οποιαδήποτε μύτη, αλλά μια μεγάλη προβοσκίδα, ευτυχώς λεπτή, αλλά μακριά και λεπτή, σαν περισκόπιο της ψυχής που προηγείται της όρασης για να εξερευνή-

19

FOUENTES sel - DD final_Layout 1 11/10/2011 1:58 ΜΜ Page 19