KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 5
ΔΡ ΠΩΛ ΧΟΚ
ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: τελοσ Τι την προκαλεί και πώς να την ξεπεράσετε
METAΦPAΣH
KΛAIPH ΠAΠAMIXAHΛ-ΛAΪNA
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 6
TITΛOΣ ΠPΩTOTYΠOY: Dr Paul Hauck, Depression (Why it happens
and how to overcome it) © ©
Copyright The Westminster Press, 1973 Copyright για την ελληνική γλώσσα Eκδόσεις Kαστανιώτη A.E., Aθήνα 2000
Έτος 1ης έκδοσης: 2003 Έτος νέας ανανεωμένης έκδοσης: 2010 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης BέρνηςΠαρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Eπίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
EKΔOΣEIΣ KAΣTANIΩTH A.E. Zαλόγγου 11, 106 78 Aθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX : 210-384.24.31
e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5263-4
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 7
ΚΕΦΑΛΑΙΑ
ΠΡOΛOΓOΣ
..................................
ANTIMETΩΠIZONTAΣ ΔΙAΦOPETIKA THN KATAΘΛIΨH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mια καινούργια θεωρία για την κατάθλιψη . . . . . Oι τρεις αιτίες της κατάθλιψης . . . . . . . . . . . . . . . .............................. Tρεις λόγοι για να μην κατηγορείτε τον εαυτό σας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mην επικρίνετε εύκολα και για τα πάντα τον εαυτό σας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . H επίκριση είναι μια βίαιη ενέργεια κατά του εαυτού σας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . H επίκριση είναι πάντα επικίνδυνη . . . . . . . . . . . . Όσοι επικρίνουν τον εαυτό τους είναι υπερόπτες . Όσοι επικρίνουν τον εαυτό τους είναι δειλοί . . . . . Oι ενοχές κάνουν χειρότερη τη συμπεριφορά σας Θρησκεία και αυτοεπίκριση . . . . . . . . . . . . . . . . .
AYTOEΠIKPIΣH
13 15 20 27 31 33 42 45 46 49 54 62 65
7
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 8
ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΤΕΛΟΣ
................ Γιατί ταράζεστε πραγματικά . . . . . . . . . . . . . . . . . Oι παράλογες ιδέες όσων επικρίνουν τον εαυτό τους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πώς να αντιμετωπίσετε την απόρριψη . . . . . . . . . Nα περιμένετε κάποιες υποτροπές . . . . . . . . . . . . Δεν είστε οι πράξεις σας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mάθετε πώς να διαφωνείτε με τον εαυτό σας . . . .
69 69
............................... Δύο σκέψεις που προκαλούν αυτολύπηση . . . . . . Ξεχωρίστε τι είναι θλιβερό και τι τραγικό . . . . . . . Oι ενοχλήσεις είναι χειρότερες από τις απογοητεύσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aυτολύπηση από εσφαλμένες κατηγορίες . . . . . . Πώς να αποφύγετε την κατάθλιψη όταν ο σύντροφός σας είναι άπιστος . . . . . . . . . . . . . . . Oι νευρωτικοί ολισθαίνουν . . . . . . . . . . . . . . . . . . H αυτολύπηση μπορεί να αποτελέσει ισχυρό όπλο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Προστατέψτε τον εαυτό σας, μη γίνεστε χαλί να σας πατάνε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πότε να υποχωρείτε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eίναι ποτέ δικαιολογημένη η βία; . . . . . . . . . . . . . Mόνο τα λιοντάρια αγαπούν τους μάρτυρες . . . . .
95 97 99
ΣYNAIΣΘHMATIKA ΠPOBΛHMAΤΑ
AYTOΛYΠHΣH
8
73 78 82 85 89
103 106 110 113 115 120 126 130 132
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 9
ΚΕΦΑΛΑΙΑ
...................... O φόβος μη θεωρηθούμε αναίσθητοι . . . . . . . . . . Oι παράλογες ιδέες που προκαλούν οίκτο για τους άλλους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aνησυχία και υπέρμετρη ανησυχία . . . . . . . . . . . Συναισθηματικός εκβιασμός . . . . . . . . . . . . . . . . . O οίκτος για τους άλλους προκαλεί συχνά νομικές αδικίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Όσοι λυπούνται τους άλλους δημιουργούν άτομα που λυπούνται τον εαυτό τους . . . . . . . . . . . . . . . «Eσύ φταις» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mερικές τελευταίες συμβουλές . . . . . . . . . . . . . . . Άλλοι διαθέσιμοι τρόποι ψυχολογικής θεραπείας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
OIKTOΣ ΓIA TOYΣ AΛΛOYΣ
EYXAPIΣTIEΣ
136 138 140 142 148 154 158 162 166 168
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
9
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 10
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 11
Στον πιο δημιουργικό στοχαστή που γνώρισα ποτέ μου: τον Άλμπερτ Έλις
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 12
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 13
ΠPOΛOΓOΣ
Η κατάθλιψη δεν είναι η πιο συνηθισμένη συναισθηματική διαταραχή. Tα πρωτεία έχουν ο θυμός κι ο φόβος. Ωστόσο, οι άνθρωποι δε ζητάνε τόσο συχνά βοήθεια γι’ αυτές τις δυο καταστάσεις, όσο όταν αισθάνονται ενοχές, απελπισία και κατάθλιψη. Ίσως επειδή οι τελευταίες αναγνωρίζονται ως διαταραχές με τις οποίες ασχολούνται οι ψυχοθεραπευτές, ενώ θεωρείται φυσιολογικό να θυμώνει κανείς ή ν’ ανησυχεί. Δυστυχώς, ελάχιστα πράγματα ήταν γνωστά μέχρι πρόσφατα σχετικά με την κατάθλιψη. O ταλαίπωρος άνθρωπος που μισούσε τον εαυτό του και υπέφερε μια ζωή από σύμπλεγμα κατωτερότητας ή ένιωθε πως δεν άξιζε τον κόπο να ζει υποβαλλόταν στην κλασική ιατρική συνταγή των αντικαταθλιπτικών και συχνά των ηλεκτροσόκ – χωρίς όμως να κατανοούν οι γιατροί πώς έπαθε κατάθλιψη. Αυτή η εποχή έχει περάσει. Τώρα πια είναι δυνατόν, με καινούργιες μεθόδους, να μάθει το άτομο που πάσχει από κατάθλιψη πώς να ξεπεράσει για πάντα το πρόβλημά του. Ένα ακόμα καλύτερο νέο είναι ότι αυτό συχνά επιτυγχάνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα, αν του δοθεί η κατάλληλη βοήθεια κι οι σωστές συμβουλές. Mέσα από αυτό το βιβλίο προσπάθησα να δείξω πώς οι άνθρωποι γίνονται μόνοι τους καταθλιπτικοί, πώς συντηρούν αυτή την κατάθλιψη και πώς μπορούν να την αποτρέψουν στο
13
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 14
ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΤΕΛΟΣ
μέλλον. Eίναι γραμμένο για το μέσο αναγνώστη, που δεν είναι εξοικειωμένος με τους όρους ψυχολογίας που χρησιμοποιούν τα περισσότερα βιβλία για το θέμα αυτό. Το έγραψα με τρόπο που να διαβάζεται άνετα, με πολλά παραδείγματα, ώστε να σας εξηγήσω τα επιχειρήματά μου. O οποιοσδήποτε θα μπορέσει να καταλάβει τι θέλω να πω και να χρησιμοποιήσει με απόλυτη σιγουριά αυτές τις γνώσεις για να καταπολεμήσει την κατάθλιψη. Μερικοί από εσάς πιστεύω ότι θα ωφεληθείτε τόσο ώστε θα μπορέσετε να εξαλείψετε σχεδόν τελείως το πρόβλημά σας. Κάποιοι άλλοι θα κάνετε μια καλή αρχή για να ξεπεράσετε την καταθλιπτική σας διάθεση, ίσως όμως χρειαστείτε επαγγελματική βοήθεια για να ολοκληρώσετε τη θεραπεία σας. Ακόμα κι αν δε χρήζετε βοήθειας εσείς οι ίδιοι, ίσως αντιμετωπίζει πρόβλημα κάποιος αγαπημένος σας. Το βιβλίο μου θα σας δώσει κάποιες χρήσιμες συμβουλές. Μπορείτε να βοηθήσετε τον άντρα ή τη γυναίκα σας, τους γονείς σας, τα παιδιά σας ή τους φίλους σας να ξεπεράσουν την κατάθλιψή τους, λέγοντάς τους τι μάθατε μελετώντας αυτό το βιβλίο και πόσοι άνθρωποι άλλαξαν τη ζωή τους όταν κατάλαβαν ποιες είναι οι τρεις κύριες αιτίες της κατάθλιψης. Αν πετύχω αυτούς τους στόχους, θα νιώσω πολύ ικανοποιημένος. Διαβάστε το λοιπόν! Υπάρχει ελπίδα. Το υλικό αυτού του βιβλίου έχει προέλθει από βιώματα των πελατών μου που υπέφεραν από κατάθλιψη όπως ακριβώς κι εσείς. Την ξεπέρασαν. Θα την ξεπεράσετε κι εσείς. ΠΩΛ ΧOΚ
14
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 15
KEΦAΛAIO 1
Aντιμετωπίζοντας διαφορετικά την κατάθλιψη
Λ
ΙΓΟ ΚΑΙΡΟ ΑΦΟΤΟΥ αποφοίτησα, άρχισα να δουλεύω σ’ ένα κοινοτικό κέντρο ψυχικής υγιεινής. Σχεδόν όλοι όσοι έρχονταν να με δουν για θεραπεία υπέφεραν από προβληματικές αλλαγές στη διάθεσή τους, που κυμαίνονταν από μελαγχολία έως εξάρσεις χαράς. O ασθενής όμως που με παραξένεψε περισσότερο, ήταν μια νεαρή γυναίκα που η διάθεσή της έφτανε στον πάτο και παρέμενε εκεί. Για έναν πρωτόβγαλτο κλινικό ψυχολόγο, η γυναίκα αυτή αποτελούσε φοβερή πρόκληση. Ήταν έξυπνη, μορφωμένη, οικονομικά ανεξάρτητη. Ζούσε σε δικό της σπίτι και δε θα ’πρεπε να νιώθει κατάθλιψη περισσότερο από πολλούς άλλους ανθρώπους των οποίων η ζωή δεν είναι και τόσο άσχημη. Για όλους αυτούς τους λόγους δυσκολευόμουν να καταλάβω γιατί ένιωθε τόση μελαγχολία, γιατί δεν έβρισκε έστω και μία αιτία να χαμογελάσει. Ωστόσο, η Ρουθ (δεν είναι αυτό το πραγματικό της όνομα) είχε πολλά επεισόδια κατάθλιψης στο παρελθόν. Κόντευε τα είκοσι πέντε κι είχε αρχίσει να
15
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 16
ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΤΕΛΟΣ
υποφέρει από κατάθλιψη στην αρχή της εφηβείας της. Απ’ ό,τι θυμάμαι, είχε νοσηλευτεί δυο τρεις φορές σε ψυχιατρείο, όπου της είχαν κάνει θεραπείες με χάπια και ηλεκτροσόκ. Η Ρουθ επισκεπτόταν συχνά το κέντρο ψυχικής υγιεινής, όπου όλοι σχεδόν οι γιατροί είχαν προσπαθήσει να τη θεραπεύσουν. Τις πρώτες βδομάδες της θεραπείας δεν μπόρεσα να τη βοηθήσω. Και μάλιστα, ένιωθε ακόμα περισσότερη κατάθλιψη, πιο εξαρτημένη και πιο βέβαιη από ποτέ ότι δε θα ξεπερνούσε την καταθλιπτική διάθεση που τη βασάνιζε εκείνη την εποχή. Κι είχε αρχίσει να με πείθει πως είχε δίκιο! Την άκουγα με συμπόνια κάθε φορά επί ώρες ολόκληρες. Ανέλυα τα όνειρά της, όπως είχα μάθει σύμφωνα με τις διδαχές του Φρόιντ. Ξαναγυρίσαμε στην παιδική της ηλικία κι αποπειράθηκα να αναπλάσω τη ζωή της για να καταλάβω τι δεν είχε πάει καλά. Εν ολίγοις, έκανα ό,τι είχα διδαχτεί, μα δεν έβλεπα κανένα αποτέλεσμα. Έπειτα άρχισε να μου τηλεφωνεί κάθε πρωί στο σπίτι, πριν φύγω για το ιατρείο, για να μου πει ότι δυσκολευόταν να ξεκινήσει τη μέρα της και να με παρακαλέσει να πω ή να κάνω κάτι για να της δώσω κουράγιο να συνεχίσει. Όταν έφτασε στο σημείο να μην μπορεί να γράψει τις χριστουγεννιάτικες κάρτες της κι η μητέρα της αναγκαζόταν να πηγαίνει στο σπίτι της για να μαγειρεύει για εκείνη και τα παιδιά της, αισθάνθηκα πως είχε έρ-
16
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 17
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
θει η ώρα να επανεξετάσω πολύ προσεκτικά τις μεθόδους μου και να κάνω ό,τι αλλαγές μού υπαγόρευε ο κοινός νους. Η ψυχαναλυτική μου εκπαίδευση μου υπαγόρευε να μη δουλεύω με άλλους ανθρώπους από το περιβάλλον του ασθενούς, παρά μόνο με τον ίδιο τον ασθενή. Γι’ αυτό δεν ακολούθησα την παρόρμησή μου να ενθαρρύνω τη μητέρα της Ρουθ να μην τη βοηθάει. Έβλεπα ξεκάθαρα ότι η καλοπροαίρετη μητέρα έκανε τόσο πολλά για την κόρη της, που δυσκόλευε την κατάσταση, με αποτέλεσμα η Ρουθ να μη μαθαίνει μέσω της δοκιμής και του λάθους. Προτού μπορέσει να συνέλθει από ένα επεισόδιο κατάθλιψης, η μητέρα της βρισκόταν εκεί για ν’ αναλάβει όλες τις ευθύνες. Ήταν ανακούφιση, βέβαια, για τη Ρουθ, αλλά έπειτα αισθανόταν αφενός κατώτερη επειδή χρειαζόταν βοήθεια και αφετέρου ένοχη που την αποδεχόταν. Σ’ αυτό το στάδιο της επαγγελματικής μου εξέλιξης δε μου πέρασε ούτε στιγμή από το μυαλό να πείσω τη Ρουθ να πάψει να νιώθει ενοχές επειδή έπαιζε το ρόλο του ανήμπορου παιδιού. Αντίθετα, σκέφτηκα να προκαλέσω ένα ρήγμα στη νεύρωσή της, πείθοντας τη μητέρα της να την αφήσει ήσυχη. Tης ζήτησα να έρθει να με δει και τη συμβούλευσα αυστηρά να μην την επισκέπτεται πάνω από μία φορά στις τόσες, να μην της τηλεφωνεί κάθε μέρα και να μην της πηγαίνει έτοιμο
17 2 – Κατάθλιψη: τέλος
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 18
ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΤΕΛΟΣ
φαγητό ή να την καλεί με τα παιδιά της να φάνε στο δικό της σπίτι. Ευτυχώς, η μητέρα της Ρουθ αποδέχτηκε τη συμβουλή μου και κατάλαβε απολύτως τι προσπαθούσα να επιτύχω. Φοβήθηκε λίγο όταν σκέφτηκε τι θα συνέβαινε στην αδύναμη κι ανεπαρκή κόρη της από τη στιγμή που δε θα στηριζόταν σε κάποιο δυνατότερο άτομο, αλλά ακολούθησε κατά γράμμα τις συμβουλές μου και κρατήθηκε σε απόσταση. Για κάποιο διάστημα η Ρουθ ταλαιπωρήθηκε πολύ, μα επειδή δεν υπήρχε κανείς να τη βοηθήσει, άρχισε να κάνει τις δουλειές μόνη της. Την ενθάρρυνα να χειριστεί τις υποθέσεις της όσο καλύτερα μπορούσε, να μην έχει υπερβολικές προσδοκίες από τον εαυτό της και να θεωρεί την κάθε μικρή επιτυχία κέρδος. Αν το πάλευε με τους δικούς της ρυθμούς, ήμουν σίγουρος πως θα ανακτούσε την αυτοπεποίθησή της, ακόμα κι αν χρειαζόταν μήνες. Έπιασα τον εαυτό μου να της μιλάει λογικά, αντί να παραμένω σιωπηλός, σύμφωνα με τις επιταγές της ψυχανάλυσης. Έδινα τόσες συμβουλές ώστε μου έβγαιναν πια από τα αυτιά. Εκείνη όμως με άκουγε, συζήτησε τις προτάσεις μου, γύρισε στο σπίτι της, δοκίμασε κάποιες από τις συμβουλές μου και μου ανέφερε την πρόοδό της τις επόμενες μέρες. Μετά από μερικές βδομάδες, δε μου τηλεφωνούσε πια κάθε πρωί, τα έβγαζε πέρα με τις δουλειές
18
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 19
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
του σπιτιού και τα παιδιά κι η διάθεσή της σίγουρα καλυτέρευε. Εν ολίγοις, προτού περάσουν έξι μήνες, έγινε πάλι ο παλιός, καλός της εαυτός. Ήμουν τόσο παραξενεμένος και ικανοποιημένος από την πρόοδο αυτή, ώστε αποφάσισα να γράψω μια έκθεση για την επικείμενη συνάντηση του προσωπικού του κέντρου ψυχικής υγιεινής. Στην αναφορά μου προσπάθησα ν’ αναλύσω γιατί η Ρουθ παρουσίασε βελτίωση και διακινδύνευσα την εικασία πως πιθανώς να μην πάθαινε άλλες κρίσεις κατάθλιψης, αν ακολουθούσε τις συνήθειες των προηγούμενων μηνών. Τώρα που σκέφτομαι αυτή την ανάλυση, καταλαβαίνω πόσο ελλιπής ήταν τότε η κατανόησή μου και πόσο πιο γρήγορα θα μπορούσε να είχε βελτιωθεί η κατάσταση της Ρουθ. Τότε δεν ήξερα πώς να χειριστώ τις ενοχές και την αυτολύπηση –τα δύο χειρότερα προβλήματά της– με αποτέλεσμα να τα αντιμετωπίσω περιστασιακά μόνο. Ευτυχώς, αυτό αρκούσε, αλλά σε κάποια άλλη περίπτωση ίσως να μην ήταν αποτελεσματική η μέθοδός μου. Στη συνάντηση δέχτηκα επικρίσεις, επειδή η αναφορά μου έλεγε ότι είχα προκαλέσει μια μόνιμη αλλαγή στην ασθενή. Ένας από τους πιο έγκριτους επιστήμονες μίλησε επαινετικά για το πώς κατάφερα να κάνω τη Ρουθ να λειτουργήσει πάλι φυσιολογικά, αλλά με προειδοποίησε να μην είμαι υπερβολικά αισιόδοξος για τις πιθανότητες να μην ξαναπάθει κατάθλιψη. Ό-
19
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 20
ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΤΕΛΟΣ
λοι ήξεραν πως η κατάθλιψη είναι κυρίως πρόβλημα της ανθρώπινης φυσιολογίας και πως ακολουθεί έναν κύκλο. Η Ρουθ είχε βιώσει ήδη αρκετούς κύκλους και σίγουρα θα πάθαινε κι άλλες κρίσεις. Αυτά συνέβησαν πριν από είκοσι χρόνια. Μέσα σ’ όλο αυτό το διάστημα η Ρουθ υπέφερε μόνο μια φορά από σοβαρή κρίση κατάθλιψης. Στο μεταξύ είχε πάει στο πανεπιστήμιο, δούλευε και συντηρούσε μια χαρά τον εαυτό της. Ως απόδειξη της βελτίωσής της, τα τελευταία είκοσι χρόνια λαμβάνω κάθε Χριστούγεννα ένα δώρο από εκείνη, η οποία υπογράφει απλώς με το όνομά της: Ρουθ.
ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
«Πώς μπορώ να σας βοηθήσω;» Έχω κάνει αυτή την ερώτηση σε αμέτρητους ασθενείς που ήρθαν να μου ζητήσουν ψυχολογική βοήθεια. Τις πιο πολλές φορές η απάντηση είναι: «Έχω κατάθλιψη». Με την πάροδο των χρόνων συνειδητοποίησα ότι η κατάθλιψη αποτελούσε τεράστιο πρόβλημα, επειδή σχεδόν όλοι μου οι ασθενείς, ή ακόμα κι οι άνθρωποι που γνώριζα στις κοινωνικές συναναστροφές μου, είχαν περάσει κάμποσες κρίσεις κατάθλιψης, ήπιες οι περισσότερες, αλλά και σοβαρές κατά καιρούς. Συγκρίνοντάς τη με άλλες κοινές συναισθηματικές διατα-
20
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 21
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
ραχές, η κατάθλιψη δεν είναι περισσότερο συχνή απ’ ό,τι, για παράδειγμα, ο φόβος· ο θυμός όμως είναι η μόνη ψυχολογική κατάσταση που συναντάται συχνότερα. Σ’ αυτό το βιβλίο θα αναφερθώ και στο θυμό, επειδή τελευταία έχουν δημοσιευθεί κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες απόψεις. Aλλά η κατάθλιψη παραμένει μυστήριο· έχουν γραφτεί αρκετά πράγματα γι’ αυτήν, όχι όμως με κάποιον τρόπο που να βοηθάει ιδιαίτερα το μέσο αναγνώστη. Θα ήθελα λοιπόν να σας παρουσιάσω κάποιες από τις πιο πρόσφατες απόψεις για τις νευρώσεις και να σας προτείνω μια νέα θεωρία για την κατάθλιψη, την οποία διαμόρφωσα και δοκίμασα σε περισσότερες από εκατό περιπτώσεις. Το καλύτερο απ’ όλα είναι πως όταν εφαρμόζω αυτή τη θεωρία στις δικές μου διαθέσεις, ξεπερνάω επεισόδια που κανονικά θα μου δημιουργούσαν φοβερή δυστυχία. Πριν υιοθετήσω αυτές τις καινούργιες απόψεις, είχα τόσα προβλήματα που μου προκαλούσαν δυστυχία όσα κάθε άνθρωπος. Η απόρριψη μ’ έκανε να αισθάνομαι κατωτερότητα κι ενοχές κι απομονωνόμουν ώρες ή και μέρες για να το ξεπεράσω. Αν δεν τα πήγαινα καλά στη δουλειά ή στις εξετάσεις μου, ανησυχούσα υπερβολικά κι έπρεπε να προσπαθήσω πολύ για να συνέλθω. Κι όταν αντιμετώπιζα άδικη συμπεριφορά, η αυτολύπησή μου φούντωνε. Eυτυχώς, αυτά συνέβαιναν παλιά. Μου έτυχαν ένα σωρό πράγματα στη ζωή μου που δεν ήταν
21
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 22
ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΤΕΛΟΣ
όλα ευχάριστα. Oμολογώ όμως πως υπήρξα αρκετά τυχερός ώστε να έχω έναν ευτυχισμένο γάμο, τρεις υπέροχες κόρες, υγιείς γονείς. Επίσης, από τότε που τέλειωσα το πανεπιστήμιο δεν έμεινα ούτε μία μέρα άνεργος. Ίσως λοιπόν να μην έχω λόγο, όπως ορισμένοι άλλοι άνθρωποι, να υποφέρω από κατάθλιψη. Είμαι σίγουρος πως θα είχα αντιδράσει άσχημα αν προέκυπτε κάποια ατυχία σε οποιονδήποτε τομέα της προσωπικής μου ζωής. Και μάλιστα, οποιαδήποτε από τις συνηθισμένες ατυχίες θα με τάραζε άσχημα ακόμα και σήμερα, αλλά είμαι σίγουρος πως θα τα ’βγαζα πέρα πολύ καλύτερα τώρα που έμαθα για την κατάθλιψη και πώς να την αντιμετωπίζω. Το αποτέλεσμα είναι πως έχουν περάσει αμέτρητα χρόνια από την τελευταία φορά που αισθάνθηκα κατάθλιψη. Μπορώ ν’ αντέξω τις άσχημες εποχές (αν δεν είναι τρομακτικά άσχημες) κι έχω μάθει εκατοντάδες άλλους να κάνουν το ίδιο. Κι αυτό είναι το σημαντικό. Δεν είναι οι καταστροφές που πρέπει κανείς να μάθει ν’ αντιμετωπίζει, όσο οι μικρές καθημερινές δοκιμασίες. Αν μπορούμε να τα βγάζουμε πέρα με καθημερινές απογοητεύσεις, αποτυχίες ή απορρίψεις, καταφέρνουμε κυριολεκτικά να ξεπεράσουμε σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα της κατάθλιψης. Πίστευαν κάποτε πως η κατάθλιψη είναι κάτι που κληρονομείς από τους γονείς σου, όπως τα καστανά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια. Γι’ αυτό και για πολλά χρόνια είχε σημειωθεί πολύ μικρή πρόοδος σχε-
22
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 23
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
τικά με αυτή την κατάσταση. Oι άνθρωποι, απελπισμένοι, εγκατέλειψαν κάθε προσπάθεια ν’ αλλάξουν κάτι που υποτίθεται πως ήταν κληρονομικό. Καθώς όμως άρχισε να μεταβάλλεται η κοινή γνώμη, οι γιατροί δοκίμασαν τα φάρμακα και τα ηλεκτροσόκ, που ως ένα σημείο αποδείχτηκαν αποτελεσματικά, ιδιαίτερα με τις πιο σοβαρές περιπτώσεις κατάθλιψης. Η πιο ήπια μορφή κατάθλιψης όμως, αυτή που κουβεντιάζει κανείς με το σύζυγο, τη γυναίκα ή τον καλύτερό του φίλο, ποτέ δεν έτυχε επαγγελματικής προσοχής κι έτσι δε μελετήθηκε ούτε εξηγήθηκε. O Φρόιντ, βέβαια, είδε την προφανή σχέση μεταξύ ενοχών και κατάθλιψης, αλλά έπειτα πήρε λάθος δρόμο, επιμένοντας πως οι ενοχές προκαλούνται όταν ένα παιδί έχει σεξουαλικές φαντασιώσεις με πρωταγωνιστές τους γονείς του. Κάποιες άλλες ιδέες του έβγαζαν κάποιο νόημα, αλλά και πάλι δε βοηθούσαν ιδιαίτερα τον απλό άνθρωπο που μόλις είχε απολυθεί από τη δουλειά του. Υπάρχει περίπτωση όλοι να γεννιόμαστε με μια τάση προς την κατάθλιψη – μερικοί από εμάς υποφέρουν περισσότερο και μερικοί λιγότερο από άλλους. Αυτή όμως δεν μπορεί να είναι η μοναδική αιτία της μελαγχολίας. Αν ήταν, δε θα υπήρχε λύση. Αντίθετα, αφού μπορούμε να μάθουμε στους ανθρώπους τον τρόπο να ξεπεράσουν την κατάθλιψη, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι με κάποιον άλλο τρόπο έμαθαν πώς να παθαίνουν κατάθλιψη.
23
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 24
ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΤΕΛΟΣ
Όταν ταράζεστε με οποιονδήποτε τρόπο, κάνετε αυτό που σας έρχεται πιο φυσιολογικά, επειδή κληρονομήσατε ένα ελαττωματικό μυαλό και μάθατε να είστε παράλογοι από ένα σωρό ανθρώπους, οι οποίοι κι αυτοί με τη σειρά τους κληρονόμησαν ένα ελαττωματικό μυαλό. Όπου και να στραφείτε, σε περιοδικά, σε ταινίες, στην τηλεόραση, κι όποιον και ν’ ακούσετε, είτε είναι οι γονείς σας, οι δάσκαλοι ή οι φίλοι σας, εκπαιδεύεστε ώστε να φέρεστε νευρωτικά και δεν το γνωρίζετε. Σας έμαθαν πώς να γίνετε πρώτης τάξεως καταθλιπτικοί και τώρα από εσάς εξαρτάται να επανορθώσετε τη ζημιά που άθελά τους σας προκάλεσαν. Πρέπει να μάθετε καινούργιους τρόπους με τους οποίους να σκέφτεστε, να δημιουργήσετε καινούργιες στάσεις απέναντι στους ανθρώπους και στα γεγονότα. Πώς μπορείτε να το καταφέρετε; Εκλαμβάνοντας την κατάθλιψη ως ένα θέμα για μελέτη, όπως ακριβώς τη γεωμετρία, την ιστορία ή την τέχνη. Θεωρήστε τη συμβουλή του ψυχιάτρου ως ένα μάθημα υγιεινής ζωής που το κάνει ένας δάσκαλος, ο οποίος σας αναθέτει να διαβάσετε κάποια βιβλία, σας καλεί στην τάξη-ιατρείο του μια φορά τη βδομάδα ή και αραιότερα κι η τάξη του συνήθως απαρτίζεται από ένα μαθητή ή κάποιες φορές από μια ομάδα φοιτητών. Mε δυο λόγια, δε χρειάζεται να νιώθετε πως είστε διαφορετικοί ή αλλόκοτοι επειδή πάσχετε από κατάθλιψη. Είστε όπως είστε κυρίως επειδή έτσι μάθα-
24
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 25
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
τε, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που έχετε μάθει να μιλάτε τη γλώσσα των γονιών σας. Αυτά που διδαχτήκατε ήταν στο μεγαλύτερο μέρος τους ανοησίες, όμως τα εμπεδώσατε καλά. Αφού λοιπόν μπορέσατε να το κάνετε αυτό, να κατανοήσετε, δηλαδή, ένα σωρό νευρωτικές ιδέες, τι σας εμποδίζει να κάνετε το ίδιο και με κάποιες άλλες υγιείς; Δε θα ’ναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται, αλλά μπορεί να γίνει. Ναι, ένα βιβλίο μπορεί πραγματικά να σας απαλλάξει από μερικές καταθλιπτικές σας συνήθειες. Μπορεί να σας δείξει τι κάνετε λάθος και να σας διδάξει ποιες από τις σκέψεις σας σας πληγώνουν και ποιες θα ’πρεπε ν’ αντικαταστήσετε. Θα ήταν ανεδαφικό να υποστηρίξω πως κάθε είδος κατάθλιψης μπορεί να εξαλειφθεί διαβάζοντας ένα βιβλίο, κυρίως επειδή η κατάθλιψη έχει διάφορες μορφές. Κάποιος μπορεί να αισθάνεται αόριστα μελαγχολικός επειδή δεν έρχεται το τηλεφώνημα που περιμένει, ενώ κάποιος άλλος ενδέχεται να αισθανθεί τόσες ενοχές για ένα αυτοκινητικό δυστύχημα, ώστε να απαιτείται νοσηλεία στο ψυχιατρείο. Αυτό το βιβλίο θα βοηθήσει κυρίως τα άτομα με ηπιότερα προβλήματα, μπορεί όμως να φανεί χρήσιμο και σε όσους πάσχουν από σοβαρότερες μορφές κατάθλιψης. Ακόμα κι αν ένα σοβαρό πρόβλημα γίνει λιγότερο σοβαρό αντί να καταπολεμηθεί ολοκληρωτικά, δεν αξίζει τον κόπο να μάθουμε
25
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 26
ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΤΕΛΟΣ
πώς προκλήθηκε η κατάθλιψή μας και πώς να ελαττώσουμε τις συνέπειές της; Κάποιες μορφές κατάθλιψης προκαλούνται από σωματικούς παράγοντες κι όχι από ψυχολογικούς. Θα πρέπει λοιπόν να τις αντιμετωπίσει ο οικογενειακός σας γιατρός. Κάποιες άλλες μορφές, ιδιαίτερα όταν νιώθετε μελαγχολία χωρίς προφανή λόγο, ενδέχεται να είναι συνέπεια μεταβολών στο επίπεδο των βιογενών αμινών στον εγκέφαλο και διαταραχών στην ισορροπία του νερού και των ηλεκτρολυτών ή να οφείλονται σε μια κατάσταση που καλείται «υπογλυκαιμία». Αυτό σημαίνει πως το αίμα περιέχει πολύ λίγη γλυκόζη – η τροφή που χρειάζεται κάθε κύτταρο του κορμιού. Oι υπογλυκαιμικοί αισθάνονται ανησυχία, ιλίγγους, εκνευρισμό ή κατάθλιψη – ή και όλα αυτά μαζί. Κάποιοι ειδικοί πιστεύουν πως άτομα με συγκεκριμένες μορφές νοητικής υστέρησης και σχιζοφρένειας, καθώς και οι πιο πολλοί αλκοολικοί, έχουν χαμηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Αν υποψιάζεστε πως ανήκετε στην κατηγορία των υπογλυκαιμικών, επισκεφθείτε το γιατρό σας και ζητήστε να σας κάνει εξετάσεις. Αν όμως μπορείτε να εντοπίσετε κάτι στη ζωή σας που πιστεύετε ότι προκάλεσε την κατάθλιψη, τότε μάλλον ανήκετε στην περίπτωση της ψυχολογικής κατάθλιψης και θα πρέπει να συνεχίσετε την ανάγνωση αυτού του βιβλίου.
26
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 27
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ
1) Αυτοεπίκριση Αν επικρίνετε μονίμως τον εαυτό σας, τον απεχθάνεστε και πιστεύετε ότι είστε ο χειρότερος άνθρωπος επί της γης, τότε σίγουρα θα πάθετε κατάθλιψη. Δεν έχει καμιά σημασία για ποιο λόγο κατηγορείτε τον εαυτό σας από τη στιγμή που κάνετε τη ζωή σας κόλαση. Μπορεί να είναι επειδή δεν πήρατε προαγωγή ή επειδή δεν κερδίσατε το ετήσιο πρωτάθλημα στα βελάκια ή ακόμα επειδή κάποιος ξέχασε να σας χαιρετήσει. Kατηγορώντας τον εαυτό σας, έχετε ήδη κάνει το πρώτο βήμα προς την κατάθλιψη. Κι αν τον επικρίνετε αρκετά, θα ταραχτείτε πολύ, ίσως νιώσετε την επιθυμία να βάλετε τα κλάματα, θα γίνετε σιωπηλοί και κυκλοθυμικοί, μπορεί ακόμα και να θελήσετε να πέσετε στο κοντινότερο ποτάμι για να πνιγείτε. Αν κατηγορείτε τον εαυτό σας λίγο, απλώς θα αισθανθείτε άβολα και σίγουρα θα χαλάσει η διάθεσή σας. Αυτή η κατάσταση δεν είναι σοβαρή, αλλά μπορεί να σας χαλάσει τη διασκέδαση μιας βραδιάς, να καταστρέψει ένα πάρτι ή μια επίσκεψη και να προκαλέσει μελαγχολία στους ανθρώπους γύρω σας.
27
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:16 ΜΜ Page 28
ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΤΕΛΟΣ
2) Αυτολύπηση O δεύτερος δρόμος προς την κατάθλιψη είναι να νιώθετε οίκτο για τον εαυτό σας. Αν κλαίτε πάνω από ένα μπουκάλι αλκοόλ όταν δε σας φέρονται δίκαια, σύντομα θα πέσετε σε κατάθλιψη. Αν κατεβάσετε τα μούτρα μόνο και μόνο για να προκαλέσετε τη συμπόνια των άλλων, προχωράτε με γοργά βήματα προς την κατάθλιψη. Αν πιστεύετε πως ο κόσμος σάς χρωστάει κι έπειτα ανακαλύπτετε πόσο άδικη μπορεί να είναι η ζωή, έχετε κατάθλιψη. Όλα αυτά θα προκαλέσουν έκπληξη σε εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά είναι καλύτερα να μάθουμε ότι καταντάει νευρωτικό να επιμένουμε πως οι άλλοι πρέπει να μας φέρονται καλά, πως η καλοσύνη μας πρέπει να ανταμειφθεί με καλοσύνη και πως ο κόσμος πρέπει να είναι ένα μέρος όπου κυριαρχεί το καλό και το δίκαιο. Αν πιστεύουμε αυτές τις ανοησίες, είναι πιθανό να πάθουμε κατάθλιψη και να νιώσουμε πληγωμένοι κι οργισμένοι όταν τα πράγματα δεν έρθουν όπως περιμέναμε. Αν θέλετε ν’ αποφύγετε την κατάθλιψη, θα πρέπει να μάθετε πως η άδικη και μοχθηρή συμπεριφορά ως αντάλλαγμα για τις γεμάτες αγάπη προσπάθειές σας αποτελεί κανόνα κι όχι εξαίρεση. Όσο πιο σύντομα συνειδητοποιήσετε ότι ο κόσμος πάντα έτσι θα ’ναι, τόσο πιο υγιές άτομο θα γίνετε.
28
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:17 ΜΜ Page 29
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
3) Oίκτος για τους άλλους Με τον ίδιο τρόπο που μπορείτε να πάθετε κατάθλιψη αν σπάσετε το πόδι σας, μπορείτε να πάθετε κατάθλιψη αν κάποιος άλλος σπάσει το δικό του. Επειδή υπάρχει ατέλειωτος πόνος στον κόσμο, υπάρχουν κι αμέτρητες ευκαιρίες να ταυτιστείτε με τα βάσανα εκατομμυρίων κακόμοιρων ανθρώπων, πόσο μάλλον με αυτά των μελών της οικογένειάς σας. Και πράγματι, τα προβλήματα κι οι στενοχώριες τους είναι ρεαλιστικά και καμιά φορά αξιολύπητα. Αν όμως νιώσετε οίκτο για το παιδί με τις πατερίτσες, τον άνθρωπο που του κάηκε το σπίτι, τη μητέρα της οποίας ο γιος σκοτώθηκε στον πόλεμο, θα νιώσετε τόση κατάθλιψη σαν να επικρίνετε ή να λυπάστε τον εαυτό σας. Η κατάθλιψη θα έχει ίδια μορφή και ίδια ένταση, ανεξάρτητα από την αιτία που την προκάλεσε. Για το μόνο που μπορείτε να είστε βέβαιοι είναι πως ο πόνος σας είναι από τους χειρότερους. Oρίστε λοιπόν οι τρεις αιτίες για τις οποίες, κατά τη γνώμη μου, οι άνθρωποι παθαίνουν κατάθλιψη. Στις επόμενες σελίδες θα μάθετε γιατί κατηγορείτε τον εαυτό σας και τους άλλους και νομίζετε πως έχετε δίκιο που το κάνετε· γιατί λυπάστε τον εαυτό σας και νιώθετε απόλυτα δικαιολογημένοι· και για ποιο λόγο λυπάστε τους άλλους κι αισθάνεστε άβολα αν αντιδράσετε διαφορετικά. Επιπλέον, μπορείτε να μάθετε γιατί είναι
29
KATATHLIPSI NEO sel -D_Layout 1 08/06/2011 3:17 ΜΜ Page 30
ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΤΕΛΟΣ
άδικο, ανόητο κι απόλυτα εσφαλμένο να μισείτε τον εαυτό σας υπό οποιεσδήποτε συνθήκες· γιατί όταν σας πιάνει η αυτολύπηση γίνεστε ο χειρότερος εχθρός του εαυτού σας· και γιατί όταν νιώθετε οίκτο για τους άλλους μειώνετε την αυτοπεποίθησή τους. Συνεχίστε να διαβάζετε λοιπόν όλοι εσείς που υποφέρετε από κατάθλιψη. Δεν έχετε τίποτα να χάσετε· αντίθετα, μπορεί να κερδίσετε πολλά.
30