EF #46

ΒΑΣiλΗΣ ΒρεΤΤοΣ ΙΙ ΝΙΚΙΤΑ ΜΙλΙΒοΓΙεΒΙΤΣ ΙΙ ΠΑΜΠλο ΝερουΝΤΑ – ΜΙΚΗΣ ΘεοδωρΑΚΗΣ ΙΙ ΑΝεΣΤΗΣ ΑζΑΣ ΙΙ ΑΦροδΙΤΗ ΜΑΝου ΚωΣΤΑΣ ΦΙλΙΠΠοΓλου ΙΙ ΘωΜΑΣ ΜοΣχοΠουλοΣ ΙΙ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠεζοΣ ΙΙ ΜΑρΙΑ ΝΑυΠλΙωΤου ΙΙ ΣυλΒΙΑ λΙουλΙουΙΙ ΜΑρΙΑΝΝΑ ΚΑλΜΠΑρΗ

Σίμος Κακάλας

«Η κοινωνία μας παραμυθιάζεται»

Αντώνης Φωνιαδάκης

«Η βάση μου ειναι η δουλειά μου»

Τσέζαρις Γκραουζίνις

«Ώρα να σκοτώσω τον Καίσαρα!»

Μιχαήλ Μαρμαρινός

Ιαπωνίς, και συ πονείς

[

Στο εξώφυλλο, ο Σίμος Κακάλας από τον Βασίλη Μαθιουδάκη

Xατζηχρήστου 23 & Mακρυγιάννη 11742 / AΘHNA / T. 210 9282900

H Eφημερίδα του Eλληνικού Φεστιβάλ Eιδική έκδοση για το πρόγραμμα του 2015 Nο 46 (5/2015) [23/7/2015] ISSN: 1791-1729

]

Διευθυντής Σύνταξης: Hλίας Kανέλλης Eπιμέλεια ύλης: Μαίρη Κιτροέφ Σύνταξη: Έλια Aποστολοπούλου, Αλεξάνδρα Βουδούρη, Δομίνα Διαμαντοπούλου, Ματίνα Καλτάκη, Kατερίνα Kόμητα, Μυρτώ Λιαλιούτη, Nίκη Oρφανού, Μαρίλια Παπαθανασίου, Μυρτώ Πολυμίλη Συνεργάζονται: Tηλέμαχος Αναγνώστου, Αφροδίτη Σιβετίδου Κόμικς: Τόμεκ Γιοβάνης Φωτογράφοι: Bίκυ Γεωργοπούλου, Bασίλης Mαθιουδάκης Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: Γιώργος Λούκος Σχεδιασμός: Z-axis Δημιουργικό: Aνδρέας Pεμούντης Eκτύπωση: MINDTINT A.E.

Eλληνικό Φεστιβάλ A.E. Διοικητικό Συμβούλιο Πρόεδρος: Γιώργος Λούκος Aντιπρόεδρος: Γιώργος Αντωνακόπουλος Mέλη: Πολυχρόνης Πολυχρονόπουλος Πόπη Σαρανταένα, Μάγια Λυμπεροπούλου Λιάνα Θεοδωράτου, Γιώργος Πέτρου ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΕΠΙΧΟΡΗΓΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΜΕΓΑΣ ΧΟΡΗΓΟΣ

ΧΟΡΗΓΟΣ

ΣΕΛ. 4 4

ΒΑΣiλΗΣ ΒρεΤΤοΣ«ΔεΣ πωΣ θελω να ειΜαι»

6

ΝΙΚΙΤΑ ΜΙλΙΒοΓΙεΒΙΤΣ ΣΚοτωΣτε τον Βοργια που εχετε ΜεΣα ΣαΣ

9

ΠΑΜΠλο ΝερουδΑ – ΜΙΚΗΣ ΘεοδωρΑΚΗΣ πωΣ γεννηθηΚε ενα εποΣ

10 ΑΝΤωΝΗΣ ΦωΝΙΑδΑΚΗΣ «η ΒαΣη Μου ειναι η Δουλεια Μου» 14 ΤΣεζΑρΙΣ ΓΚρΑουζΙΝΙΣ «ωρα να ΣΚοτωΣω τον ΚαιΣαρα!»

16 ΑΦροδΙΤΗ ΜΑΝου «Δεν αΚουΜπω πια Σε ΜεγαλεΣ αξιεΣ» 18 ΚωΣΤΑΣ ΦΙλΙΠΠοΓλου «λιγαΚι τον αιΣχυλο τον ΔιορθωΣα…»

22 ΘωΜΑΣ ΜοΣχοΠουλοΣ «οι αρχαιοι ΜαΣ εΜαθαν τη ρηξη Με την απολυτοτητα» 26 ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠεζοΣ «να θυΜηθουΜε οτι, τοτε, η αθηνα ζουΣε Με τα λεφτα των περΣων» 29 ΜΑρΙΑ ΝΑυΠλΙωΤου η γυναιΚα που ΚερΔιΣε Στα πεναλτι 32 ΣυλΒΙΑ λΙουλΙου «Δεν θα το ΒαλουΜε Κατω» 34 ΜΙχΑΗλ ΜΑρΜΑρΙΝοΣ ιαπωνιΣ, Και Συ πονειΣ 38 ΜΑρΙΑΝΝΑ ΚΑλΜΠΑρΗ «Δεν φοΒαΜαι»

XOPHΓOI EΠIKOINΩNIAΣ

40 ΣΙΜοΣ ΚΑΚΑλΑΣ «η Κοινωνια ΜαΣ παραΜυθιαζεται» 42 ΑΝεΣΤΗΣ ΑζΑΣ ΔοΣ Μοι τοyτον τον ξενων 44 ΤεXΤΙLεΝ πλεγΜα Και πλεΚτανη Metropolis

ME THN YΠOΣTHPIΞH

Το σόου θα συνεχιστεί Όταν διαβάζετε αυτές τις γραμμές, δεν είναι ακόμα βέβαιο αν θα τις διαβάζετε στον υπολογιστή σας ή αν θα έχουν τυπωθεί και στο χαρτί. Οι φετινές έκτακτες περιστάσεις, που ζήσαμε το καλοκαίρι και επέδρασαν καταλυτικά στις ζωές όλων μας, δεν άφησαν ανεπηρέαστη ούτε την έκδοση της εφ, της εφημερίδας του Φεστιβάλ Αθηνών. Το περασμένο τεύχος δεν έγινε δυνατόν να εκδοθεί στο χαρτί, αναρτήθηκε μόνο ηλεκτρονικά στην ιστοσελίδα μας και εστάλη, επίσης ηλεκτρονικά, στους παραλήπτες των ανακοινώσεων του Φεστιβάλ. Προφανώς είναι μικρή η απώλεια – αλλά η μεγάλη εικόνα συντίθεται από πολλά μικρά ελλείμματα. Το Φεστιβάλ Αθηνών και το Φεστιβάλ Επιδαύρου, παρά τις τεράστιες αντιξοότητες, συνεχίζουν και ολοκληρώνονται, με τις μικρότερες δυνατές απώλειες. Με το κοινό να αναζητεί στο θέατρο, στο χορό, στη μουσική, στην πνευματικότητα και στον κοσμοπολιτισμό τις διαφυγές από το ζόφο της πραγματικότητας. Αυτό το καλοκαίρι, η χώρα έπαιξε και κέρδισε (ως φαίνεται) το παιχνίδι της κοσμοπολίτικης ταυτότητας. Έμεινε με πληγές και θα χρειαστεί πολλή δουλειά για να επουλωθούν. Αλλά η βασική κατεύθυνση, η Δύση της πρωτοπορίας και της κοινωνικής κινητικότητας, της ελευθερίας και της διάθεσης ανατροπής, του μοντερνισμού και των καλλιτεχνικών ωσμώσεων, παραμένει ο τόπος στον οποίο συνυπάρχουμε. Το Ελληνικό Φεστιβάλ υπάρχει σε συνάρτηση με τη δυτική πορεία της χώρας. Συυνεχίζει και θα συνεχίσει να τη διεκδικεί. Φίλες και φίλοι, το σόου θα συνεχιστεί. Μαζί. Ηλίας Κανέλλης

editorial

1

Βασίλης Βρεττός

«Δες πώς θέλω να είμαι»

Info Βασίλης Βρεττός Mise en abyme γνωστοί και άγνωστοι ήρωες επιλέγουν το χώρο και σκηνοθετούν τον εαυτό τους για το φακό του Βασίλη Βρεττού. επιμέλεια: Ίρις Κρητικού. Πειραιώς 260 1 Ιουνίου - 31 Ιουλίου, 19:00-23:00 είσοδος δωρεάν

Mise en abyme / Ο εαυτός μέσα στον εαυτό

3

ο φωτογράφος Βασίλης Βρεττός ζήτησε από φίλους του καλλιτέχνες να τους φωτογραφίσει όχι όπως θα ήθελε αυτός, αλλά όπως θα ήθελαν οι ίδιοι. πρώτος ο Άγγελος παπαδημητρίου σκηνοθέτησε τον εαυτό του. Στο πρόσωπο της επιμελήτριας Ίριδας Κρητικού βρήκε έναν συνοδοιπόρο για να συνεχίσει με πρόσωπα περισσότερο ή λιγότερο γνωστά από το χώρο των εικαστικών και παραστατικών τεχνών. αποδομώντας και επαναδομώντας με τον τρόπο αυτό τη συμβατή ταυτότητά τους, σκηνοθετούν ένα όνειρο ή μια φαντασίωση, που αποκαλύπτει ένα μικρό άγνωστο κομμάτι τους στον θεατή. ανάμεσά τους συναντά κανείς γνωστούς ηθοποιούς, σκηνοθέτες, ζωγράφους, συγγραφείς, τραγουδιστές, μουσικούς: νίκος Καραθάνος, Άγγελος παπαδημητρίου, Δημήτρης Καρατζάς, λυδία φωτοπούλου, εύα Μανιδάκη, γιώργος γλάστρας. τα πορτρέτα των 40 περίπου προσωπικοτήτων εκτίθενται στους διαδρόμους της πειραιώς 260.

2

ΣΚΗΝΟΘΕΤΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΕΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ Πρόσωπα του Φεστιβάλ, όπως φαντάζονται για λίγο το πρόσωπό τους και το σώμα τους. 1. ο ηθοποιός, τραγουδιστής και εικαστικός Άγγελος Παπαδημητρίου. 2. Η σοπράνο Μυρτώ Παπαθανασίου.

3. ο ηθοποιός Γιώργος Γλάστρας. 4. ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Νίκος Καραθάνος.

Η ταυτότητα του φωτογράφου 4

ξεκίνησε ως μηχανικός αεροσκαφών, αλλά τελικά η ερασιτεχνική ενασχόλησή του με τη φωτογραφία τον κέρδισε εξ ολοκλήρου. από το 1994 αναλαμβάνει φωτογραφικά project για διαφημιστικές εταιρείες, δισκογραφικές εταιρίες και περιοδικά. παράλληλα, δραστηριοποιείται ως εικαστικός φωτογράφος, δουλεύοντας αυτοτελείς θεματικές ενότητες. τα ενδιαφέροντά του περιλαμβάνουν κυρίως ό,τι γίνεται πίσω από τη σκηνή, πίσω από την κυρίως δράση. Στο πλαίσιο αυτό έχει εκδώσει φωτογραφικό λεύκωμα με τους μαρμαροτεχνίτες της ακρόπολης στα διαλείμματά τους από τις εργασίες αναστήλωσης.

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 5

Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς

Σκοτώστε τον Βοργία που έχετε μέσα σας Θα μπορούσε η λουκρητία Βοργία να ζει στη σημερινή ελλάδα; «Παντού υπάρχει ένας Βοργίας», απαντά ο Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς, καλώντας τους θεατές να ανακαλύψουν πώς ένα έργο 182 ετών, γραμμένο από έναν μαιτρ του μυθιστορήματος, μπορεί να ζωντανέψει μπροστά τους πιο επίκαιρο από ποτέ. από τη Μυρτώ λιαλιούτη φωτογραφία Βίκυ Γεωργοπούλου

6 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #46 [23 ΙουΛίου 2015]

ΘEATPO

ΘEATPO

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 7

η

ιστορία έχει αποδείξει πως, όταν οι δρόμοι των Βαλκάνιων συναντιούνται, η κατάληξη με κάποιο τρόπο θα είναι ακραία: είτε θα λατρέψει ο ένας τον άλλον, είτε θα γίνουν θανάσιμοι εχθροί. Στην περίπτωση του νικίτα Μιλιβόγιεβιτς, ευτυχώς ίσχυσε το πρώτο, κι έτσι ο σημαντικός Σέρβος σκηνοθέτης (του οποίου η καριέρα στη χώρα μας ξεκίνησε 15 χρόνια πριν, στο πάλαι ποτέ θέατρο αμόρε) κατέληξε να θεωρεί την ελλάδα δεύτερο σπίτι του. «Δεν το λέω από ευγένεια», σπεύδει αμέσως να τονίσει. Και η αλήθεια είναι πως ο τρόπος που κουνάει τα χέρια του για να εξηγήσει αυτό που εννοεί και τα «εμείς» που πηγαινοέρχονται στις κουβέντες του κάνουν τις συνοριακές γραμμές να ξεθωριάζουν. φέτος δεν επέλεξε τυχαία να παρουσιάσει τη Λουκρητία Βοργία του Βίκτωρα ουγκό. για τον Μιλιβόγιεβιτς, οι κλασικοί έχουν αξία επειδή, χάρη στα αέναα γυρίσματα της ιστορίας, αντανακλούν τα βιώματα των θεατών. Ένα έργο για τη διαφθορά της εξουσίας σίγουρα ταιριάζει στο εδώ και στο τώρα, ακόμα κι αν αναφέρεται στην ιταλία του 15ου αιώνα. «ως σκηνοθέτης, οφείλω να μιλήσω», εξηγεί. «είναι το μόνο που μπορώ να κάνω».

Έχετε έρθει πολλές φορές στην ελλάδα. Όμως αυτή τη φορά έρχεστε σε εποχή αβεβαιότητας. Έχω εκπλαγεί από το πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα και πόσο γρήγορα. Στη Σερβία το γνωρίζουμε αυτό το συναίσθημα της δραματικής αλλαγής. είμαστε μικρές χώρες. Έχουμε τόσες ομοιότητες στην ιστορία μας και βρισκόμαστε πάντα στα χέρια των πιο ισχυρών. οπότε σας καταλαβαίνω, τρέφω αμέριστη συμπάθεια για τους Έλληνες. Έγιναν πολλά λάθη και από τις δύο πλευρές. πιστεύω πως το ταξίδι είναι ακόμα μεγάλο, με πολλές δυσκολίες. Και είναι κρίμα, γιατί θυμάμαι στιγμές που ερχόμουν από τη Σερβία και η ελλάδα φάνταζε παράδεισος. Η Λουκρητία Βοργία έχει κάποια αναφορά στη σημερινή κατάσταση; εννοείται! Συνέχεια ανακαλύπτω καινούργιες. αν κοιτάξουμε γύρω μας, παντού υπάρχει ένας Βοργίας, διαφορετικός στην επιφάνεια, άλλος στην πραγματικότητα. ποτέ δεν ξέρεις ποιο είναι το πρόσωπο που κρύβει. οι Βοργίες είναι πολύ γνωστό όνομα και όλοι νομίζουν ότι ξέρουν κάτι γι’ αυτούς, αλλά κανείς δεν ξέρει ακριβώς την ιστορία τους. η πρώτη σκέψη είναι ότι αναφερόμαστε σε μια σκοτεινή περίοδο της ιταλίας, με διαφθορά και πολλά πολιτικά παιχνίδια εξουσίας. Όμως αυτά τα πράγματα είναι διαχρονικά, θα μπορούσαν να αναφέρονται στο τώρα. είναι κομμάτια της δικής μας πραγματικότητας. γελούσαμε χθες στην πρόβα με τη διαχρονικότητα του κειμένου. οι φράσεις και τα περιστατικά ζωντάνεψαν μπροστά μας, λες και μιλούσαμε για όσα συνέβησαν πριν λίγες μέρες. το ήξερα από την αρχή πως έτσι θα ήταν τα πράγματα, γι’ αυτό διάλεξα το συγκεκριμένο έργο. Όμως η πραγματικότητα το έκανε ακόμα πιο επίκαιρο. Αυτή η ανάγκη για εξουσία υπάρχει στη

8 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #46 [23 ΙουΛίου 2015]

φύση του ανθρώπου ή δημιουργείται από το σύστημα; οι άνθρωποι φτιάχνουν το σύστημα. Έχουν περάσει τόσοι αιώνες ανθρώπινου πολιτισμού και ακόμα δεν έχουμε καταφέρει να φτιάξουμε μια πιο δίκαιη κοινωνία. Ό,τι κι αν προσπαθήσαμε έχει αποτύχει. Δεν είμαστε έτοιμοι ν’ αλλάξουμε τον κόσμο, αυτή είναι η φύση μας. ο Μακιαβέλι ζει ακόμα! «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»: αυτός ο μηχανισμός κινεί και τον δικό μας κόσμο. ο Μακιαβέλι, ξέρετε, ζούσε την ίδια εποχή με τους Βοργίες. το περίεργο είναι ότι τότε ζούσαν και μεγάλοι καλλιτέχνες, όπως ο ντα Βίντσι και ο Μιχαήλ Άγγελος. πώς μπορεί την ίδια περίοδο να δημιουργήθηκαν τόσο υπέροχα και τόσο σκοτεινά ρεύματα; παλιότερα, κάτι τέτοιο μου φαινόταν πολύ παράξενο. αλλά έτσι είναι η ανθρώπινη φύση. Όσο κι αν, με τα χρόνια, δεν ξαφνιάζομαι πια, ως σκηνοθέτης οφείλω να μιλήσω γι’ αυτήν τη σύγκρουση. είναι το μόνο που μπορώ να κάνω. Η λουκρητία Βοργία θεωρείται «η μητέρα όλων των κακών» της εποχής της. Μήπως αυτός ο τίτλος είναι υπερβολικός για μια γυναίκα; νομίζω πως η άποψη που έχουμε για τη λουκρητία βασίζεται περισσότερο στο μύθο του ονόματός της, παρά στην ίδια. η ιστορία της στην πραγματικότητα είναι πολύ θλιβερή. χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο στα χέρια της οικογένειάς της, χωρίς έλεος. Σημασία είχε μόνο ο στόχος. Όλα όσα έκαναν τα φόρτωσαν στην πλάτη της, ήταν το ευκολότερο θύμα – και εξαιτίας του φύλου της. Συνήθως προτιμάτε νεωτερικές αναγνώσεις ενός έργου. Πώς διαλέγετε τι θα αναλάβετε να σκηνοθετήσετε κάθε φορά; πρέπει να βρω μια αναφορά στο σήμερα. αν δεν μπορέσω να το κάνω, δεν ξεκινάω καν, δεν ενδιαφέρομαι. Μου έχει συμβεί πολλές φορές να μου προτείνουν ένα έργο σε καλές συνθήκες, με πολλά λεφτά, το οποίο δεν είναι για μένα, δεν μου ταιριάζει. αυτά τα απορρίπτω. η ιστορία όμως κάνει κύκλους, τα πράγματα επαναλαμβάνονται και τα κλασικά έργα αντανακλούν την εποχή σου στον καθρέφτη. η Λουκρητία Βοργία είναι μια τέτοια ιστορία. Καμιά φορά, μέχρι που αναγνωρίζεις και το μέλλον. Όμως οι μοντέρνες αναγνώσεις δεν είναι εύκολες. Μερικές φορές νομίζουμε ότι είναι αρκετό να βάλουμε μοντέρνα ρούχα στους ηθοποιούς. το σημαντικό είναι η ιδέα από πίσω, η ουσία, η συναισθηματική αναγνώριση μιας κατάστασης, όχι η επιβολή της φόρμας. αν είμαστε τυχεροί, οι θεατές θα αναγνωρίσουν κοινά βιώματα. Μερικές φορές δουλεύει, άλλες όχι τόσο πολύ. Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να πω πως έχω εξαιρετικούς ηθοποιούς, με εξαίρετο ταλέντο. παρά την κατάσταση, έρχονται κάθε μέρα στην δουλειά. αποφασίσαμε να μη σταματήσουμε τις πρόβες. τι άλλο μπορούμε να κάνουμε; να καθόμαστε στο σπίτι και να χαζεύουμε την τηλεόραση; Δεν είναι εύκολο, αλλά είμαι ευγνώμων για την υποστήριξή τους στην παράσταση. Κάθε μέρα μπορεί να μας φέρει νέες εξελίξεις, αλλά δεν πτοούμαστε. θυμάμαι ότι την περίοδο των βομβαρδισμών στην Σερβία, δεν μπορούσαμε να παίζουμε το βράδυ. εγώ έκανα τις παραστάσεις στο εθνικό θέατρο το μεσημέρι και ο κόσμος

ερχόταν, γέμιζε το θέατρο. αυτό πραγματικά σημαίνει αντίσταση. Ας μιλήσουμε για τη Σερβία. Έχει περάσει μια εικοσαετία από τον γιουγκοσλαβικό εμφύλιο. Πριν λίγο καιρό είχαμε την επέτειο μνήμης για τη Σρεμπρένιτσα. Πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα σήμερα; Καταρχάς πρέπει να πω κάτι. τη δεκαετία του ’90, η ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθούσε να φτιάξει μια ομοσπονδία αποτελούμενη από πολλές χώρες, χωρίς σύνορα, με ενιαίο νόμισμα. Όμως την ίδια στιγμή κατέστρεφε την γιουγκοσλαβία, η οποία είναι παράδειγμα αυτού του μοντέλου. θα μπορούσαμε να είμαστε μια πολύ καλή παρακαταθήκη για την ευρώπη. είναι κρίμα. οι άνθρωποι που έχουν την εξουσία κάνουν πάντα αυτό που τους συμφέρει περισσότερο. θυμώνω με την κατάληξη της γιουγκοσλαβίας, όμως πρέπει να είμαι ειλικρινής. πολλές ενοχές βαραίνουν και τη δική μας πλευρά, γιατί δεν ήμασταν ικανοί να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας. επικράτησαν τρελές ιδέες, τις οποίες κανείς δεν μπόρεσε να ελέγξει. φέραμε παλιές, ιστορικές διαφορές μέσα στην καθημερινότητά μας. η ιστορία της Σερβίας ήταν περήφανη, αν αναλογιστεί κανείς τον α΄ και τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Και ξαφνικά, στο τέλος του αιώνα, επικράτησε η ντροπή. Μέσα σε πέντε χρόνια, καταστράφηκαν όλα. είναι εντελώς τρελό! οι πληγές θα χρειαστούν δεκαετίες για να κλείσουν. ακόμα και σήμερα, τα πράγματα είναι δύσκολα. Στη Σρεμπρένιτσα, ας πούμε, καταλαβαίνω απολύτως τους ανθρώπους που έχασαν τα σπίτια και την οικογένειά τους. η επιστροφή στην κανονικότητα είναι μια αργή διαδικασία. Όλες οι πλευρές έκαναν φρικτά πράγματα στον πόλεμο. η ζωή είναι μικρή και μακάρι να μην περνούσε με πολέμους και πληθωρισμό και οικονομική κρίση. πλέον τα πράγματα είναι καλύτερα και οι κυβερνήσεις προσπαθούν να βρουν τις κατάλληλες ισορροπίες. τα πάντα είναι θέμα ισορροπιών, όμως ας μην έχουμε αυταπάτες: οι αποφάσεις δεν είναι δικές μας. s

Info Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς Λουκρητία Βοργία του Βίκτωρος ουγκό η σαγηνευτική και πανούργα λουκρητία Βοργία, κόρη του καρδινάλιου ροντρίγκο Βοργία, παντρεύτηκε τρεις φορές. ο πρώτος γάμος της έληξε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, ο δεύτερος σύζυγός της δολοφονήθηκε από τον αδελφό της. ανάμεσα σε διάφορους εραστές, λέγεται μάλιστα ότι είχε σχέσεις με τον πατέρα και τον αδελφό της. ερμηνεύουν: θεοδώρα τζήμου, λυδία φωτοπούλου, ανδρέας Κωνσταντίνου, αινείας τσαμάτης, Έκτορας λιάτσος, γιώργος Βουρδάμης, αλέξανδρος Βαρδαξόγλου, Μάνος Βακούσης, ειρήνη φαναριώτη. Πειραιώς 260, Κτίριο Η 30-31 Ιουλίου, 21:00 εισιτήρια: 20€, 15€ (μειωμένο), 10€ (φοιτητικό, 65+), 5€ (άνεργοι, αΜεα)

Πάμπλο Νερούδα – Μίκης Θεοδωράκης

Πώς γεννήθηκε

ένα έπος

ο πάμπλο νερούντα (στη φωτογραφία) ανακάλυψε την επική ποίηση μαζί με τη γοητεία της αριστεράς, σε μια περίοδο αυταρχισμών και έντονης κοινωνικής αδικίας. Κι ο Μίκης θεοδωράκης κατέφυγε στον νερούντα μεσούσης της χούντας... από τον Tηλέμαχο Αναγνώστου

Info Μίκης Θεοδωράκης Canto General του πάμπλο νερούδα

ο

πάμπλο νερούντα είχε γεννηθεί στα 1904, στην επαρχία της χιλής. Στο ληξιαρχείο γράφτηκε με το όνομα νεφταλί ρικάρδο ρέγιες Μπασοάλτο. πατέρας σιδηροδρομικός, οικογενειακό περιβάλλον κλειστό και προκατειλημμένο, κανείς δεν έβλεπε με καλό μάτι ότι, από παιδί, έγραφε ποιήματα. Στοχεύοντας να κατακτήσει τον κόσμο, «κορόιδεψε» το περιβάλλον του. Συνέχισε να γράφει με ψευδώνυμο – το πάμπλο το πήρε από τον Βερλαίν, το νερούντα από τον τσέχο ποιητή και συγγραφέα γιαν νερούντα. Κατάφερε και πήγε στο διπλωματικό σώμα. ταξίδεψε πολύ. Έγραψε ερωτικά ποιήματα, φλέρταρε τα ιδιώματα του σουρεαλισμού αλλά, στρατευμένος από νωρίς στην κομμουνιστική αριστερά, έγραψε επική ποίηση συνυφασμένη με την καταγγελία «των δομών της κοινωνικής αδικίας» και την επιθυμία της ανατροπής. την τάση αυτή πιθανόν ενίσχυσε η κοσμοπολίτικη ζωή του ως διπλωμάτης, που τον έφερε αντιμέτωπο με τα κοινωνικά ροβλήματα σε διάφορες περιοχές της γης αλλά και η φιλία του με το φεντερίκο γκαρθία λόρκα. τα έργα του άρχισαν να γίνονται πιο πολιτικοποιημένα, με αποκορύφωμα το Canto General (Γενικό Τραγούδι). Όταν

ΜΟΥΣΙΚΗ

ο πρόεδρος γκονσάλες Βιδέλα απαγόρευσε στη χιλή τη πολιτική δράση της κομμουνιστικής αριστεράς, εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης εις βάρος του. για τέσσερις μήνες κρυβόταν στο υπόγειο κατοικίας στο Βαλπαραΐσο, ώσπου να βρει την ευκαιρία να διαφύγει στην αργεντινή και από εκεί στην ευρώπη, όπου έζησε εξόριστος από το 1948 έως το 1952. χρειάστηκε να αποκατασταθεί η νομιμότητα στην χιλή προκειμένου ο ποιητής να επιστρέψει στο διπλωματικό σώμα, όπου έκανε μακρά καριέρα. το Canto General μελοποιήθηκε πολύ αργότερα από τον Μίκη θεοδωράκη, το 1972, στο παρίσι. ο πάμπλο νερούδα, που ένα χρόνο πριν είχε τιμηθεί με το νόμπελ και, την εποχή εκείνη, ήταν πρέσβης της χιλής στη γαλλία, ήταν παρών στις πρώτες πρόβες του έργου που έγιναν σε παρισινό στούντιο. Ένα χρόνο αργότερα, το 1973, το έργο προγραμματίστηκε να παρουσιαστεί στη χιλή σε μια συναυλία καταγγελίας της δικτατορίας στην ελλάδα. Στη συναυλία εκείνη είχε προγραμματιστεί να παρευρεθούν τόσο ο νερούδα όσο και ο Σαλβαδόρ αλιέντε. η συναυλία αυτή δεν έγινε ποτέ. το πραξικόπημα του πινοσέτ αιματοκύλησε τη χιλή, ο αλιέντε δολοφονήθηκε και, λίγο μετά, πέθανε και ο νερούδα. το έργο, έτσι, παρουσιάστηκε σε πολλές

το εμβληματικό έργο του πάμπλο νερούδα παρουσιάζεται φέτος με αφορμή τα ενενηκοστά γενέθλια του Μίλη θεοδωράκη από τη χορωδία Choeur du Canto από τη γαλλική Βρετάνη. Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο λαυρίου 25 Ιουλίου, 21:00 εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 27 Ιουλίου, 21:00 είσοδος δωρεάν

χώρες ανά τον κόσμο, και στην ελεύθερη ελλάδα, το 1975. ακρογωνιαίος λίθος του συνθετικού έργου του Μίκη θεοδωράκη, το Canto General, ορατόριο σε 13 μέρη, γραμμένο για δύο σολίστ τραγουδιστές, μεικτή χορωδία και δεκαπενταμελή ορχήστρα (τρία φλάουτα, δύο πιάνα, τρεις κιθάρες, ένα κοντραμπάσο και έξι κρουστά), συγχωνεύει με τον πιο δημιουργικό τρόπο στοιχεία της λατινοαμερικανικής και ισπανικής μουσικής με το επικό ιδίωμα της μουσικής του Έλληνα συνθέτη. πλέον, το έργο αυτό του συνθέτη έχει παιχτεί από πολλά μουσικά σχήματα στον κόσμο. Ένα απ’ αυτά, η πολυπληθής και υψηλού επιπέδου χορωδία από τη μακρινή Βρετάνη, θα παρουσιάσει στην αθήνα το Canto General, με αφορμή τους εορτασμούς για τα 90 χρόνια από τη γέννηση του Έλληνα συνθέτη. s

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 9

Info Αντώνης Φωνιαδάκης Priority ο σημαντικός χορευτής και χορογράφος αντώνης φωνιαδάκης ερμηνεύει και χορογραφεί ο ίδιος ένα σόλο με θέμα μια συμβολική και μια πραγματική προτεραιότητα. Ένα μπαρ της εφηβικής του ηλικίας κι ένα πρώιμο βίωμα καθορίζουν την επαφή του με το χορό και την αναζήτηση ταυτότητας μέσα από αυτόν. Πειραιώς 260, Κτίριο ε 27-29 Ιουλίου, 21:00 εισιτήρια: 15€, 10€ (μειωμένο), 5€ (φοιτητικό, άνεργοι, αμεα)

10 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #46 [23 ΙουΛίου 2015]

ΘEATPO

Αντώνης Φωνιαδάκης

«Η βάση μου είναι η δουλειά μου» Ένας χορογράφος που δηλώνει πολίτης του κόσμου κι ένα προσωπικό σόλο για το πώς ανακαλύπτουμε τις προτεραιότητές μας. Ή αλλιώς, πώς ένα μπαρ στην ιεράπετρα γίνεται αφορμή ώστε το φεστιβάλ αθηνών να φιλοξενήσει, για πρώτη φορά με δικό του έργο, τον διεθνή χορογράφο αντώνη φωνιαδάκη. από τη Μυρτώ λιαλιούτη φωτογραφία Βίκυ Γεωργοπούλου

ο

αντώνης φωνιαδάκης μεγάλωσε στην ιεράπετρα της Κρήτης. Έφυγε από την ελλάδα τη δεκαετία του ’90, μετά από ακρόαση στα μπαλέτα του Μορίς Μπεζάρ. τα τελευταία τέσσερα χρόνια, έχει ζήσει σε πέντε διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες. το 2012 τιμήθηκε ως χορογράφος με το ιταλικό Danza and Danza Award και το 2014 ανέλαβε την κινησιολογία για τον χολιγουντιανό Νώε του ντάρεν αρονόφσκι. αν αύριο χρειαστεί να πάει στην ιαπωνία, θα το κάνει χωρίς δισταγμό. Κι η ελλάδα; «Μέρος μιας βεντάλιας». επιστρέφει για να μιλήσει για τη μνήμη της εφηβείας του και τη διαπίστωσή του ότι η ανάγκη για χορό μπορούσε να ξεπεράσει τους τοίχους του σπιτιού του. Όταν οι παραστάσεις για το φεστιβάλ τελειώσουν, θα φύγει ξανά. χωρίς αυταπάτες. «η νοσταλγία προϋποθέτει μονομέρεια». από την πρώτη στιγμή που τον αντικρίζεις, το ’χεις καταλάβει. Στα πρώτα πέντε λεπτά της κουβέντας, δεν χωρά καμία αμφιβολία. ο αντώνης φωνιαδάκης είναι ένας διακεκριμένος ευρωπαίος καλλιτέχνης και, παρά τις μεγάλες δυσκολίες, θεωρεί ακόμα την ελλάδα δημιουργικό σταθμό. Κι αυτό είναι τουλάχιστον ανακουφιστικό.

Ποια είναι η ιστορία πίσω από το Priority; Σε κάθε μου δουλειά επιδιώκω να δημιουργήσω έναν καινούργιο κόσμο, αλλά πάντα με μια συγκεκριμένη γραφή, ασχέτως αν το αποτέλεσμα είναι διαφορετικό κάθε φορά. φέτος, ήθελα πολύ να κάνω μια δουλειά για μένα. το 2010 το είχα ξανακάνει, αλλά τότε αφορούσε περισσότερο την αντίληψή μου για την κίνηση, μέσα από έναν χορογραφικό φακό εξέλιξης και αναζήτησης. το τωρινό σόλο έχει να κάνει με την εκκίνηση, με όσα με έκαναν να πω ότι θέλω να γίνω χορευτής και τα βιώματα που με έκαναν να συνειδητοποιήσω ότι χορός δεν σημαίνει απλά να κοιτιέμαι στον καθρέφτη και να κάνω φιγούρες, αλλά υπάρχει μέσα μου μια μεγαλύτερη ανάγκη. από εκεί το πιάνω· επιστρέφω στα ερεθίσματά μου και στις εικόνες της εφηβείας μου. το Priority ήταν ένα μπαρ στην ιεράπετρα,

ΧΟΡΟΣ

μέσα από το οποίο για μία τετραετία έμαθα τι σημαίνει να εκφράζομαι χορευτικά μακριά από το σπίτι μου, την οικογένειά μου και την προστασία του δωματίου μου. Ένα μπαρ είναι ένας κοινωνικός χώρος κι εγώ βρέθηκα ξαφνικά εκεί, σ’ έναν χώρο με διαφορετικά άτομα. Δεν πήγα ποτέ για να καθίσω και να πιω ένα ποτό. πάντα χόρευα. το Priority λοιπόν ήταν μια μήτρα, η οποία με αγκάλιασε και επιβεβαίωσε ότι η ανάγκη να κινούμαι δεν μένει στους τέσσερις τοίχους – μπορεί να εξωτερικευτεί προς μια κοινωνική ομάδα. Έζησα το κοινωνικό σύνολο μέσω μιας κίνησης, η οποία ήταν κι ένα καμουφλάζ. Ένιωθα μια αμηχανία, ίσως μια φοβία και η κίνηση του σώματός μου με προστάτευε, δημιουργούσε μια ασπίδα. Κατέληξα, λοιπόν, πως αν θέλω να διηγηθώ το πώς ξεκίνησα να ασχολούμαι πραγματικά με το χορό, έπρεπε να αναφερθώ στο Priority. Μιλάμε δηλαδή για μια αναδρομή στην εφηβεία; Όχι ακριβώς. Δεν αναφέρομαι σε γεγονότα, τα οποία έτσι κι αλλιώς δεν μπορώ να θυμηθώ. το Priority, τελικά, είναι μια μνήμη. Μπορεί να είναι τόσο θολή και να επαναπροσδιορίζεται μέσα από τη σημερινή μου κατάσταση. Δεν υπάρχει οπτικοακουστικό υλικό. η δουλειά μου, λοιπόν, πάει πέρα από το χώρο και τα βιώματα, ασχολείται περισσότερο με την ιδέα μιας καταγραφής βασισμένης πάνω στην μνήμη, η οποία μεταπλάθεται και επαναπροσδιορίζεται. είναι ένα κοίταγμα προς τα πίσω, ένας λαβύρινθος. Δεν θέλω να το συγκεκριμενοποιήσω, γιατί και στη δημιουργική διαδικασία ξεκίνησα με μια σκέψη και μετά εμφανίστηκαν κι άλλα. είμαι ακόμα σ’ ένα ψάξιμο, το έργο δεν έχει οριστικοποιηθεί, δεν είναι μια συγκεκριμένη απεικόνιση. Ψάχνω ακόμα τις πιθανότητες να εμποτιστεί με την ονειρική προσέγγιση μιας παρελθοντικής στιγμής, η οποία εμβόλιμα εμπεριέχει σημερινές σκέψεις που αντανακλούν το παρελθόν. υπάρχει ένα ιδιόρρυθμο μπρος-πίσω-μετά· μιλάμε για ένα χώρο που αναδιπλώνεται συνεχώς. Δεν ξέρω αν θέλω ο θεατής να έχει μια ξεκάθαρη εικόνα για το τι προσπαθώ να πω. είμαστε σ’

ένα στάδιο μετάπλασης, όλα είναι ρευστά. υπάρχει η χροιά και τα ηχοχρώματα που αναφέρονται στον φυσικό χώρο και στη μουσική της δεκαετίας του ’80, αλλά χωρίς αυτό να γίνεται αυτοσκοπός. υπάρχει η διάθεση να ’ρθούμε και να εξαφανιστούμε, ως μια θολή ανάμνηση. πρέπει να πω ότι αυτό το έργο είναι ίσως το πιο θεατρικό που έχω κάνει την τελευταία πενταετία· έχει μια ανάγκη εξιστόρησης, χωρίς να είναι καθαρά αφηγηματικό. δεν σας αγχώνει λίγο που ακόμα το έργο εξελίσσεται; θα μπορούσε να με αγχώνει πολύ, όμως δουλεύω από το 2003 ως χορογράφος και το πρώτο πράγμα που κατάλαβα είναι ότι ένα τέλειο, παγωμένο έργο δεν έχει κανένα ενδιαφέρον. αν μου λέγατε σήμερα να ασχοληθώ με κάτι που έκανα το 2010, θα το ξανάφτιαχνα από την αρχή. αυτό είναι το καλό με τον χορό, δεν μιλάμε για απεικόνιση σκηνογραφική, ούτε για φωτογραφία. πρόκειται για μια ζωντανή τέχνη, άρα ο πυρήνας της σκέψης ενός χορογράφου μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο μπορεί μετά ν’ αλλάξει. είναι αυτονόητο ότι αν κοιτάξω πίσω, θα δω κάτι με άλλη ματιά. επομένως δεν φοβάμαι, γιατί ξέρω πως αυτό που θα δείξω θα είναι μια εκδοχή του έργου. Μπορεί στο μέλλον να υπάρξει μια άλλη εκδοχή. Μ’ αρέσει η ανοιχτή φόρμα ενός ολοκληρωμένου έργου που δεν έχει τέρμα. ο τίτλος Priority έχει και μία μεταφορική προέκταση; ναι, έχει. Μιλάω για τις προτεραιότητες που όλοι μας, πολλές φορές συνειδητά, καλούμαστε να θέσουμε. τι είναι αυτό που βάζουμε πάνω απ’ όλα; ενώ στην αρχή το είδα πολύ κινηματογραφικά, ανακάλυψα πως αντιλαμβάνομαι πολλαπλές έννοιες της λέξης. η προτεραιότητα είναι λέξη-κλειδί για την εξέλιξη και την υπαρξιακή αναζήτηση του ανθρώπου. εγώ είμαι καλλιτέχνης: ποιες είναι τελικά οι προτεραιότητές μου; Δεν έχω οποιαδήποτε διάθεση άρνησης ή αντίδρασης, απλά υπάρχει πάντα η ερώτηση, χωρίς συγκεκριμένη απάντηση. αυτή είναι και η

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 11

είναι η πρώτη σας φορά στο Φεστιβάλ Αθηνών. Πώς τη βιώνετε, δεδομένων των συνθηκών; είναι η πρώτη φορά που έρχομαι με προσωπική μου δουλειά, ναι. είναι πολύ δύσκολα. Όταν ο γιώργος λούκος ανέλαβε τη διεύθυνση του φεστιβάλ, υπήρχε μεγάλος ενθουσιασμός για το άνοιγμα προς μια νέα καλλιτεχνική κατεύθυνση. τώρα, το νέο φεστιβάλ έχει γίνει θεσμός και το παρακολουθώ όσες φορές έχω βρεθεί καλοκαίρι στην ελλάδα. το ότι δημιουργώ φέτος για το φεστιβάλ μού δίνει μεγάλη χαρά. απ’ την άλλη, ομολογώ ότι είναι μια από τις πιο δύσκολες δημιουργικές διαδικασίες που έχω ζήσει στη χώρα. Έχω περάσει από πολλούς κρατικούς θεσμούς, από τη λυρική, το ΚθΒε, το φεστιβάλ Καλαμάτας, αλλά φανταζόταν κανείς ότι στο φεστιβάλ τα πράγματα θα ήταν πιο ήρεμα. Όμως δεν είναι έτσι. Σήμερα που μιλάμε, δουλεύουμε με αβεβαιότητα. Έτσι όπως είναι η κατάσταση υπάρχει πάντα το απρόοπτο και αυτό φέρνει επιπλέον κούραση και αγωνία, που εντέλει μας απομακρύνει από το έργο. Ίσως το άγχος να βοηθήσει τελικά, γιατί δημιουργεί μια φλόγα και μια εγρήγορση, από την άλλη όμως μπορεί να το δυσκολέψει κιόλας. είναι μια πολύ έντονη περίοδος, όχι μόνο καλλιτεχνικά, το να είσαι στην ελλάδα αυτή την εποχή. ως Έλληνας του εξωτερικού, πώς είδατε την κατάσταση; Πώς μας αντιμετωπίζουν έξω; Όταν ακούσαμε για πρώτη φορά τη λέξη «κρίση», το 2009, ήμουν στην ελβετία. από τότε μέχρι τώρα, η κατάσταση έχει μόνο επιδεινωθεί. Στην αρχή δεν έβλεπα αντίκτυπο στην καθημερινότητά μου στην ευρώπη. η πρώτη αλλαγή που παρατήρησα ήταν όταν μιλούσα μ’ ένα θέατρο στην γαλλία και ο διευθυντής με ρώτησε αν θα ήθελα να παρουσιάσω κάτι με αναφορές στην ελληνική κρίση. παραξενεύτηκα, κι άρχισα να βλέπω ότι η πολιτική κρίση είχε αρχίσει να αντανακλά πάνω στους καλλιτέχνες σαν καθρέφτης. το θεώρησα λίγο άτοπο, γιατί θεωρώ πως ο καθένας έχει την ελευθερία να εκφραστεί και να αναρωτηθεί πάνω σε οτιδήποτε θέλει. Όμως η ελλάδα της κρίσης είχε μπει πλέον στο μυαλό της ευρώπης. ως καλλιτέχνης, δεν απέβαλα ποτέ την ελληνική μου ταυτότητα και παρατήρησα πως οι λέξεις «Έλληνας δημιουργός» άρχισαν να συνοδεύονται με μια παρένθεση που υπενθύμιζε την κατάσταση στην χώρα. Στο έργο μου δεν επηρέασε τίποτα, όμως πριν λίγο καιρό, στην Όπερα της λουκέρνης, ένας τεχνικός με είδε να δουλεύω γρήγορα, σταμάτησε την πρόβα και μου είπε «θα πρέπει να πεις στον κύριο τσίπρα να συνεργαστεί τόσο επαγγελματικά με τη γερμανία όσο εσύ με το θέατρο». οπότε, θες δεν θες, υπάρχει αντίκτυπος, τον οποίο έχουν δημιουργήσει περισσότερο τα Μέσα ενημέρωσης. ωστόσο, στο

© Rugero Mengoni

μαγεία της τέχνης: αγγίζει αφαιρετικά διαφορετικές χορδές του καθενός.

εξωτερικό δεν ζω στη σκιά της κρίσης. Όταν είμαι σ’ ένα στούντιο, είναι άλλοι οι ορίζοντες, άλλος κόσμος. ο καθένας μας έχει διαφορετική αντίληψη του τι σημαίνει η ελλάδα για τον ίδιο, πέρα από την κρίση. λένε ότι η ελλάδα «τρώει τα παιδιά της» και γι’ αυτό πρέπει να φεύγουν στο εξωτερικό. ναι, είναι αλήθεια, τουλάχιστον όσον αφορά τα δικά μου προσωπικά βιώματα. Στα 19 μου, ήμουν, ας πούμε, «ταλαντούχο παιδί». Δεν είναι ότι το ταλέντο μου μεγάλωσε όταν πήγα στην ευρώπη ή ότι ως διά μαγείας έγινε κάτι μέσα μου. υπάρχει όμως ένα διαφορετικό πλαίσιο, που προσφέρει περισσότερες δυνατότητες και πληροφορίες. Κατά συνέπεια, αν κάποιος θέλει να μάθει, μπορεί να το κάνει. Στην ελλάδα, δυστυχώς, τα πράγματα είναι λίγο περιορισμένα. είναι μια πολύ μικρή χώρα, οι άνθρωποι που ασχολούνται με τον τομέα μου μετριούνται στα δάχτυλα. ενώ στο εξωτερικό, έτσι όπως είναι τα σύνορα, βρίσκεσαι σε συνεχή εγρήγορση. ζεις και βιώνεις καθημερινά ένα τέτοιο πλαίσιο, δεν μαθαίνεις μόνο γι’ αυτό. εσείς γι’ αυτό το λόγο αποφασίσατε να φύγετε; Δεν αποφάσισα ποτέ να φύγω. τα έφερε έτσι η ζωή, δεν σκέφτηκα πολύ όσα μου συνέβησαν, άρπαξα την ευκαιρία. Δεν προγραμμάτισα κάτι. Όταν έγινε η ακρόαση για τα σχολεία του Μορίς Μπεζάρ, δεν έκανα καμία ιδιαίτερη προετοιμασία. πήγα γιατί το ’χα ακούσει. το έκανα, και την επόμενη μέρα είχα φύγει. Δεν υπήρχε σχέδιο να πάω έξω. Όλα ήρθαν λίγο τυχαία, αλλά, ευτυχώς, με σκέψη και πειθαρχία, λειτούργησαν σωστά. πλέον ακούω παιδιά που λένε ότι πρέπει να φύγουν, γιατί έχει μπει στην συνείδησή τους ότι μπορούν να το κάνουν, είναι εύκολο. αν και το εύκολο τώρα τελευταία είναι κι αυτό συζητήσιμο. Νιώθετε ποτέ νοσταλγία; νοσταλγία με ποια έννοια; Δεν λέω ποτέ να έρθω να ζήσω εδώ μόνιμα. αισθάνομαι πολίτης του κόσμου. τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχω ζήσει σε πέντε διαφορετικές χώρες. Έχω χάσει την αίσθηση της βάσης· βάση μου είναι η δουλειά μου. αν αύριο με καλέσει να πάω στην ιαπωνία, αυτό θα κάνω. η ελλάδα είναι ένας σταθμός. ας πούμε, τώρα είμαι εδώ, δουλεύω εδώ. Όμως δεν υπάρχει λαχτάρα αυτό να γίνει μια μόνιμη πραγματικότητα. ακόμα κι αν κάτι τέτοιο συνέβαινε, δεν θα σταματούσαν τα ταξίδια, οι παρεμβάσεις και οι γέφυρες με άλλες χώρες. η αλήθεια είναι πως η νοσταλγία προϋποθέτει μονομέρεια. η ελλάδα δεν είναι όμως μόνο ένα πράγμα πλέον – είναι μέρος μιας βεντάλιας, ενός πανοράματος. τώρα την απολαμβάνω, και μακάρι να την απολαύσω ξανά στο μέλλον. Όμως ακόμα δεν υπάρχει η σκέψη της μόνιμης εγκατάστασης και δεν υπάρχει και πρόταση για να γίνει κάτι τέτοιο. s

12 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #46 [23 ΙουΛίου 2015]

Αντώνης Φωνιαδάκης

Apotosoma και άλλες χορογραφίες γεννημένος στην Κρήτη, ο αντώνης φωνιαδάκης έκανε τα πρώτα μαθήματα χορού στον τόπο γέννησής του. αργότερα, σπούδασε στην Κρατική Σχολή χορού της αθήνας, όπου και κέρδισε την υποτροφία Μαρία Κάλλας, με την οποία συνέχισε τις σπουδές του στη σχολή Rudra Bejart στnν Eλβετία την οποία διηύθυνε ο Μορίς Μπεζάρ. το 2003 δημιούργησε τη δική του ομάδα χορού Apotosoma, στη γαλλία, με σκοπό την δημιουργική έρευνα, την παραγωγή και τη διάδοση παραστάσεων σύγχρονου χορού με ανθρώπους από διαφορετικά είδη τέχνης. ως χορευτής, έχει συνεργαστεί με τα μπαλέτα του Μπεζάρ στη λωζάνη, με την Όπερα της λυών και άλλα σχήματα. Έχει χορογραφήσει έργα με τους Μαγκί Μαρέν, γίρζι Κίλιαν, ουίλιαμ φόρσαϊθ, νάτσο ντουάτο, Μπιλ τ. τζόουνς, οχάντ ναχαρίν, χερμπ ρόμπ κ.ά., ενώ συνεχίζει να εργάζεται ως ανεξάρτητος χορογράφος, όπου με τη δική του ομάδα, Apotosoma, έχει παρουσιάσει χορογραφίες αναφοράς όπως Sensitive Screens Skins Intervals, USE, Rite of Spring, All Things Are Quite Silent, Romeo and Juliet. το τελευταίο διάστημα, ο αντώνης φωνιαδάκης ενεπλάκη και με τον κινηματογράφο. επιμελήθηκε την κίνηση στον Νώε, του αμερικανού σκηνοθέτη ντάρεν αρονόφσκι, του οποίου η πρώιμη ταινία, π, είχε διαγωνιστεί στην ελλάδα, στο κινηματογραφικό φεστιβάλ θεσσαλονίκης.

ΧΟΡΟΣ

1

© V. Lepresle

6

© Ballet de Lorraine

5

4

© Lorenzo Gaudenzi

© Wendell Teodoro

3

© Jorge Etecheber

2 1. Glory. Xoρογραφία του 2014, για το Ballet du Grand Théâtre της Γενεύης.

2. Parenthesis. χορογραφία του 2014 για τη Sydney Dance Company.

3. Χαμένος παράδεισος. χορογραφία του Αντώνη Φωνιαδάκη για το μπαλέτο του Σάο Πάουλο της Βραζιλίας. 2011.

4. Wisteria Maiden. Xoρογραφία του 2015, όπως παρουσιάστηκε στην Αθήνα, με το σχήμα Apotosoma.

5. Selon Désir. Xoρογραφία του 2011, για το δημοτικό Θέατρο της Μπολόνια.

6. Shaker Loops. χορογραφία του 2014, σε μουσική του Τζον Άνταμς, για το Μπαλέτο της λωραίνης.

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 13

Τσέζαρις Γκραουζίνις

«Ώρα να σκοτώσω τον Καίσαρα!» Δεν κάνω θέατρο για να δίνω μαθήματα. Δεν έχω καλή γνώμη για την πολιτική, αν μου ζητούσατε να την ορίσω ως genre θα έλεγα ότι ανήκει στο χώρο της κωμωδίας. Έχει, ίσως, μεγαλύτερο ενδιαφέρον να μιλάμε για το νόημα της ζωής, αλλά δεν μου αρέσει να μιλάω για το νόημα της ζωής. τι θέλω να κάνω με τη σαιξπηρική τραγωδία; τι να σας πω, δεν θέλω να μιλάω για τη δουλειά μου – ανακαλύψτε την. ο τσέζαρις γκραουζίνις είναι δύσκολος συνομιλητής, όπως συμβαίνει με οποιονδήποτε δεν θέλει να αναπαράγει κοινούς τόπους και ευκολίες. από τη Νίκη ορφανού φωτογραφία Βασίλης Μαθιουδάκης

Info Τσέζαρις Γκραουζίνις Ιούλιος Καίσαρας του ουίλλιαμ Σαίξπηρ ο Μάρκος Βρούτος θέλει να δολοφονήσει τον ιούλιο Καίσαρα και να γίνει απόλυτος μονάρχης. Βία, διαπλοκή και δημαγωγία με επίκεντρο το ηθικό κενό και την κουλτούρα του φόβου που ενδημεί στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. ερμηνεύουν: παναγιώτης αθανασόπουλος, αφροδίτη αντωνάκη, γιώργος γάλλος, Δημοσθένης ελευθεριάδης, Δημήτρης Ήμελλος, αλέξανδρος λογοθέτης, Κώστας Μπερικόπουλος, Μάρω παπαδοπούλου, χρήστος Σαπουντζής, γιάννης Στάνκογλου, Συμεών τσακίρης. Πειραιώς 260, Κτίριο H 23-24 Ιουλίου, 21:00 εισιτήρια: 20€, 15€ (μειωμένο), 10€ (φοιτητικό, 65+), 5€ (άνεργοι, αΜεα)

ο

Ιούλιος Καίσαρας γράφτηκε πιθανότατα στο τέλος του 1598. Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο ουίλλιαμ Σαίξπηρ πήρε την υπόθεση του έργου από αγγλική μετάφραση των βίων του Καίσαρα και του Βρούτου του πλούταρχου. ο σπουδαίος ελισαβετιανός δραματουργός ξετυλίγει βήμα βήμα τη συνομωσία της δολοφονίας του Καίσαρα, φτιάχνοντας ένα εκπληκτικό πορτρέτο μιας πόλης σε αναβρασμό. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε, ο γνωστός σκηνοθέτης τσέζαρις γκραουζίνις δηλώνει αντίθετος στην πρακτική των εκ των προτέρων συζητήσεων και αναλύσεων πάνω στο έργο και την παράσταση, καθώς αυτές εμπεριέχουν τον κίνδυνο της χειραγώγησης του κοινού.

Γιατί επιλέξατε να δουλέψετε πάνω στον Ιούλιο Καίσαρα του Σαίξπηρ; Όλες οι επιλογές μου βασίζονται στη διαίσθηση. η συγκεκριμένη επιλογή του Ιούλιου Καίσαρα ίσως να ήταν κι ένα αστείο με τον εαυτό μου, καθώς το όνομά μου, τσέζαρις, σημαίνει Καίσαρας. είπα: «Άντε, είναι ώρα να σκοτώσω τον Καίσαρα!» Και ίσως να είναι όλα μια αστεία σύμπτωση, καθώς η γυναίκα μου παίζει τη γυναίκα του Καίσαρα, και η πρεμιέρα είναι τον ιούλιο. αλλά πραγματικά δεν έχω κάποια πιο σοβαρή απάντηση να σας δώσω. Το συγκεκριμένο έργο έχει συχνά χαρακτηριστεί ως σπουδαίο μάθημα πολιτικής. Συμφωνείτε μ’ αυτήν την άποψη; Δεν ξέρω τίποτα από πολιτική. Δεν ξέρω πώς γίνεται η πολιτική. Μόνο με τη φαντασία μου μπορώ να προσεγγίσω αυτό το θέμα. Και πρέπει να πω η λέξη μάθημα δεν μ’ εκφράζει. Δεν μ’ αρέσει καθόλου. Τι σας ενοχλεί στη λέξη μάθημα; Δεν κάνουμε θέατρο για να δίνουμε μαθήματα. απογοητεύομαι όταν βλέπω ένα θεατρικό κομμάτι και νιώθω ότι η πρόθεση πίσω απ’ αυτό είναι να μου μάθουν κάτι. Ότι προσπαθούν να μου περάσουν μια ιδέα, να επικοινωνήσουν κάποιο μήνυμα. Βαριέμαι. πιστεύω ότι ο θεατής που έρχεται να δει μια παράσταση, είτε δική μου είτε κάποιου άλλου, είναι ένας έξυπνος άνθρωπος. Ίσως μάλιστα να έχει περισσότερες απαντήσεις για τη ζωή από μένα, ή από κάθε ηθοποιό που παίζει ένα ρόλο πάνω στη σκηνή. νομίζω ότι το να θέλεις να διδάξεις είναι το χειρότερο που μπορείς να κάνεις στο θέατρο. Άλλωστε, όπως έλεγαν και οι δάσκαλοί μου παλιά, είναι αδύνατο να διδάξεις κάποιον – μπορείς μόνο να διδαχτείς. Γιατί εσείς κάνετε θέατρο; Δεν ξέρω. να, ούτε πάνω σ’ αυτό δεν έχω απάντηση. Ίσως γιατί ποτέ δεν έμαθα πώς να φτιάχνω παπούτσια. απλώς το κάνω. Έχω κάποιες δεξιότητες και εμπειρία πάνω σ’ αυτό. αυτή, αν θέλετε, είναι η συμβολή μου στην κοινωνία. Ποια είναι η προσέγγισή σας πάνω στο έργο; τώρα παίζουμε τη γάτα με το ποντίκι, έτσι δεν είναι; Με καταδιώκετε με την ίδια ερώτηση, διατυπωμένη κάθε φορά αλλιώς, κι εγώ προσπαθώ να βρω τρόπους να ξεφύγω. να τι κάνουμε, λοιπόν, δυο ενήλικες, γελώντας, μέρα μεσημέρι... Κι όμως, είμαι πολύ ειλικρινής όταν λέω ότι νιώθω εντελώς χαμένος όταν πρέπει να εξηγήσω τι κάνω, όταν

ΘΕΑΤΡΟ

κάνω μια παράσταση. Καταλαβαίνω φυσικά γιατί εσείς οφείλετε να επιμείνετε. η ζήτηση για την ανάλυση, τις λεπτομέρειες, την παρουσίαση της τέχνης, είναι ακόμα μεγαλύτερη από τη ζήτηση για την ίδια την τέχνη. χτες έκανα αναζήτηση στο ίντερνετ για τον Ιούλιο Καίσαρα του Σαίξπηρ και βρήκα άπειρες παρουσιάσεις παραστάσεων. είναι να σε πιάνει πονοκέφαλος. για μένα, όμως, το θέατρο είναι ελευθερία και χαρά. το χειρότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ταΐζουμε τον θεατή με προσδοκίες, με έτοιμες ερμηνείες, με ήδη διαμορφωμένη εικόνα. Πιστεύετε ότι όλα αυτά μας καταδικάζουν σε μια ψεύτικη σχέση με την τέχνη; ναι, απολύτως. γινόμαστε σαν ζόμπι, ερχόμαστε για να μη δούμε. ερχόμαστε με κλειστά μάτια. φυσικά έχω κι εγώ πει πράγματα εδώ κι εκεί για τη δουλειά μου, αλλά δεν έχουν να κάνουν με το τι πραγματικά σκέφτομαι, ούτε με το τι πραγματικά δουλεύω σε μια παράσταση μαζί με τους ηθοποιούς. Σκηνοθετώ πολλά χρόνια, και πρόσεξα ότι υπάρχουν κριτικοί που βλέπουν μια παράσταση και έρχονται αμέσως μετά να μου κάνουν ερωτήσεις. την επόμενη μέρα, διαβάζοντας την κριτική τους, βλέπω ότι έχουν γράψει ως δική τους προσέγγιση όσα τους είπα! αλλά πώς ξέρουν ότι απάντησα σοβαρά στις ερωτήσεις τους; πώς ξέρουν ότι τους είπα την αλήθεια; πιστέψτε με, αυτή η προσπάθειά μου να αποφύγω τις εξηγήσεις πάνω στη δουλειά μου δεν είναι αλαζονεία – είναι αντιθέτως η αληθινή μου, ηθική στάση. γιατί σέβομαι το κοινό, δεν κάνω θέατρο μόνο για τον εαυτό μου, κάνω θέατρο γι’ αυτούς. Στην κοινωνία που ζούμε, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι τόσο επιθετικά, που δεν θέλω να συμμετέχω σ’ αυτό το παιχνίδι χειραγώγησης του μυαλού. Δεν θέλω να μιλάω, δεν θέλω να ρίχνω νερό στο ατέλειωτο ποτάμι της «πληροφόρησης», γιατί σέβομαι τη δουλειά μου – και η δουλειά μου μιλάει ανεξάρτητα από μένα. είναι παλιομοδίτικη η απόψη ότι το θέατρο πρέπει να περάσει ένα μήνυμα. αν θέλεις να πεις κάτι, γράψε ένα άρθρο. γιατί να κουράζεσαι να κάνεις μια παράσταση για τρεις μήνες; Ας ξεχάσουμε την παράσταση. Μιλήσατε ήδη για τη σχέση με το κοινό, για ηθική, για χειραγώγηση. Άρα ήδη κάνουμε μια συζήτηση περί πολιτικής... ωραία, λοιπόν. Έχω κι εγώ τις δικές μου παρατηρήσεις πάνω σ’ αυτό που θεωρείται πολιτική ζωή. Και η αίσθησή μου είναι πολύ σαρκαστική. γιατί βλέπω ότι ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η επιστήμη ή η τέχνη είναι τόσο ανεπτυγμένες, τόσο γεμάτες νέες ανακαλύψεις... αλλά αυτό το πεδίο των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων που λέγεται πολιτική μοιάζει με πιθηκίσια υπόθεση. εννοώ ότι όλες αυτές οι διαδικασίες και συνήθειες, αλλά και η ίδια η ψυχολογία των πολιτικών δραστηριοτήτων, βρίσκεται σ’ ένα ζωώδες επίπεδο, ένα πρωτόγονο επίπεδο. είναι σαν ο πολιτισμός να μη συνέβη ποτέ... Και αν ήθελα να ορίσω την πολιτική ως genre, θα έλεγα ότι ανήκει στο χώρο της κωμωδίας. Δίπλα στην υψηλά προηγμένη τεχνολογία της μαζικής χειραγώγησης, αυτή η κωμωδία γίνεται ιδιαίτερα «μαύρη», συνορεύει με τον τρόμο (genre: horror). να μια απάντηση για το πώς βλέπω την παράσταση, μια βδομάδα πριν από την πρεμιέρα. ακόμα κάνω πρόβες μια κωμωδία, αν και αυτό το έργο είναι, υποτίθεται, μια

τραγωδία. Δεν ξέρω τι να περιμένω, γιατί αυτή η κωμωδία μπορεί να καταλήξει πολύ άσχημα, μπορεί να γεμίσει πίκρα, να γίνει όντως τραγωδία... πραγματικά δεν ξέρω, κι είμαι περίεργος για το πώς θα πάει. είπατε ότι ψάξατε στο ίντερνετ για να δείτε τι έχει γραφτεί για προηγούμενες παραστάσεις του Ιούλιου Καίσαρα. Τι ανακαλύψατε; Ότι είναι σίγουρα από τα έργα που σπανίως έχουν επιτυχία πάνω στη σκηνή. αλλά αυτό το ήξερα ήδη. είναι ένα έργο περίεργο, σύνθετο. Έχει τέσσερεις πρωταγωνιστές, κι αυτό δυσκολεύει το κοινό. Δεν ξέρεις ποιον πρέπει να συμπαθήσεις, για ποιον να κλάψεις... Άλλο ένα παράδοξο είναι ότι τουλάχιστον ένας από τους συνομώτες, ο Βρούτος, φαίνεται να κινείται από κάποια αίσθηση ιδεολογίας. Κι αυτό είναι σίγουρα μια ειρωνεία του Σαίξπηρ. Δεν πιστεύω ότι η πολιτική και ο ενθουσιασμός πάνε μαζί· αυτά τα δύο είναι σαν το νερό με το λάδι. για παράδειγμα, ακούμε όλη την ώρα τη λέξη δημοκρατία, σαν αξία των ανθρώπινων σχέσεων. Όταν λοιπόν ακούω κάποιον να λέει αυτή τη λέξη χωρίς την πρόθεση να αστειευτεί, αλλά εννοώντας το σοβαρά, σκέφτομαι ότι αυτό το άτομο είναι ή ηλίθιος ή ψεύτης. ζούμε σε μια απέραντη αγορά όπου πουλάνε αέρα κοπανιστό, πράγματα που δεν υπάρχουν. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να μιλάμε γι’ αυτά τα πράγματα παρά μόνο σαν αστείο; Μπορούμε. αυτό κάνουμε όλη μας τη ζωή. αλλά δεν είναι βαρετό; γιατί, όπως είπα, αυτές οι μέθοδοι και διαδικασίες ή πολιτικές είναι τόσο πρωτόγονες, που δεν υπάρχει ελπίδα να οργανώσουμε το ανθρώπινο χάος καλύτερα απ’ ό,τι θα το κατάφερνε μια ομάδα μακάκας. λείπει από τη συζήτηση η μεταφυσική πλευρά. Πώς εννοείτε τη μεταφυσική πλευρά στη συζήτηση περί πολιτικής; Και τώρα προσεγγίζουμε αυτό το αλλόκοτο σημείο: είμαστε έτοιμοι να μιλήσουμε για το νόημα της ζωής. Και δεν μ’ αρέσει να μιλάω για το νόημα της ζωής. αυτό που θέλω να πω είναι ότι πέρασα πολύ καλά στις πρόβες. Ήταν γεμάτες χαρά, γιατί δημιουργήσαμε έναν πολύ κυνικό κόσμο, που είχε πλάκα. Μας έκανε να γελάσουμε πολύ. Ήταν μια από τις πιο διασκεδαστικές περιόδους της ζωής μου. Και ίσως ήταν η αντίστασή μας σ’ αυτήν την παράξενη στιγμή που ζούμε στην ευρώπη και την ελλάδα. είμαι πραγματικά τόσο ερωτευμένος μ’ αυτούς τους ανθρώπους με τους οποίους δούλεψα αυτό το διάστημα. Βγήκαμε από τη θάλασσα της απόγνωσης και γελούσαμε. Ένιωσα ότι ήταν απ’ αυτές τις σπάνιες στιγμές όπου χάνει κανείς τις συνήθεις φιλοδοξίες και κίνητρα για τη δουλειά, τις προσδοκίες δηλαδή για επιτυχία, για χρήμα, για όλα αυτά. Ήταν τόσο όμορφο το να αστειευόμαστε μαζί, είμαι ευτυχής και ευγνώμων σ’ αυτούς τους ανθρώπους. Ήταν ένα συναίσθημα που διήρκησε δύο μήνες. Συνειδητοποίησα ότι, για τους καιρούς που ζούμε, ήταν μια σπάνια ευκαιρία. γιατί το ελληνικό φεστιβάλ είναι μια από τις τελευταίες «ζώνες» όπου ακόμα μπορούμε να δημιουργήσουμε τέχνη, να ρισκάρουμε. είναι ένας χώρος που μας επιτρέπει να βγάλουμε στην επιφάνεια ό,τι καλύτερο έχουμε ως καλλιτέχνες. γιατί στην κανονική μας επαγγελματική ζωή, γινόμαστε υπηρέτες του box office και του άγχους των παραγωγών. s

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 15

Info Θάνος Μικρούτσικος Η μνήμη όταν επιστρέφει εκδικείται ο θάνος Μικρούτσικος με συνοδοιπόρους την αφροδίτη Μάνου και τον Κώστα θωμαΐδη επιστρέφει στη μνήμη μέσα από τα τραγούδια του για να αναζητήσει το μέλλον. Μικρό Θέατρο Αρχαίας επιδαύρου 24-25 Ιουλίου, 21:30 εισιτήρια: 25€ (ζώνη α), 15€ (ζώνη Β), 10€ (φοιτητικό), 5€ (άνεργοι, αΜεα)

Αφροδίτη Μάνου

«Δεν ακουμπώ πια σε μεγάλες αξίες» Όταν η Αφροδίτη Μάνου μιλά για τον εαυτό της, είναι πάντα ευκαιρία να θαυμάζεις την ανεπιτήδευτη, ειλικρινή, ανυστερόβουλη έκφραση ενός ανθρώπου που πορεύθηκε με συνέπεια και αναγνώριση στην περιοχή του τραγουδιού. Φέτος, τραγουδά στη Μικρή επίδαυρο. από την Κατερίνα Κόμητα

χ

ρόνια τώρα χαρίζει –αλλά δεν χαρίζεται– στην τέχνη, στην κοινωνία, στην πολιτική. Και μέσα σ’ όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας τον τελευταίο καιρό, έψαχνε να βρει ποιο θα μπορούσε να είναι το επόμενο κουπλέ του «χαιρετίσματα στην εξουσία». Και το βρήκε, αλλά δυστυχώς, δεν μας το αποκάλυψε…

Αυτό το καλοκαίρι συναντιέστε με τον Θάνο Μικρούτσικο μετά από πολλά χρόνια. Τι πρόκειται να ακούσουμε στη Μικρή επίδαυρο; Με τον θάνο έχουμε να συναντηθούμε επί σκηνής 35 χρόνια, οπότε έχουμε να θυμηθούμε πολλά, αλλά και πολλούς... εξού και ο τίτλος της συναυλίας «η μνήμη όταν επιστρέφει… εκδικείται». η ζωή μας έχει γεμίσει απουσίες, εμείς όμως υπάρχουμε ακόμα και είμαστε αυτοί που πρέπει να καταγράψουμε το σήμερα, αλλά και τη σχέση μας στην εξέλιξή της. αυτό που θέλουμε να κάνουμε είναι να παρουσιάσουμε μια παλέτα με τραγούδια κοινού αισθήματος. Έτσι, το πρόγραμμα βασίζεται σ’ έναν καμβά από τραγούδια του θάνου κι εκεί πάνω είναι τοποθετημένα τραγούδια δικά μου, αλλά και αγαπημένα τραγούδια άλλων που έχουν στοιχειώσει τη ζωή μας και την καριέρα μας. η συνεργασία μας είναι ιαματική, γιατί ξαναθίγονται σε βάθος χρόνου πράγματα που είχαν μείνει στη μέση κι εμένα πραγματικά μου αρέσει να κλείνουν οι κύκλοι της ζωής και να βγαίνουν συμπεράσματα. φυσικά, η τριάδα αποτελείται και από τον Κώστα θωμαΐδη, που κι εκείνος έρχεται από τα παλιά. είναι φίλος και συνεργάτης και των δυο μας· έχουμε συμπράξει και στο παρελθόν σε μια σχέση που είναι πάντα ισοδύναμη. Η τελευταία φορά που είχατε συμπράξει επί σκηνής με τον Θάνο Μικρούτσικο πότε ήταν ακριβώς; το καλοκαίρι του 1980, σε μια σειρά συναυλιών σε όλη την ελλάδα με την αδελφή μου [την τραγουδίστρια Μαρία Δημητριάδη], που εκείνη την εποχή ήταν έγκυος, και τον Βασίλη παπακωνσταντίνου, αν θυμάμαι καλά. εκείνη ήταν μια εποχή χωρισμού. από κει και ύστερα, ο καθένας πήρε το δρόμο μου, διανύσαμε μεγάλες αποστάσεις ο καθένας ξεχωριστά, έχοντας όμως πολλά κοινά σημεία και φυσικά πολύ κοντινές αφετηρίες. ξαναβρισκόμαστε λοιπόν μετά από 35 χρόνια και ουσιαστικά επαναπροσδιορίζουμε συμβολικά τη σχέση μας μέσα πάντα από τα τραγούδια. Συνθέτετε, γράφετε στίχους, τραγουδάτε. Ξεχωρίζετε κάποια ιδιότητά σας ως κυρίαρχη; Δεν ξέρω. Μου φαίνεται περίεργο αυτό που λέω τώρα δα γιατί, όταν πρωτοξεκίναγα, έλεγα πως ήθελα να γίνω τραγουδίστρια και τίποτ’ άλλο. τώρα πια αισθάνομαι ισοβαρείς μέσα μου τις ιδιότητες της στιχουργού και της τραγουδοποιού. Έχετε περάσει πολύ δημιουργικές περιόδους και περιόδους σιωπής. Αυτήν την εποχή γράφετε; ετοιμάζετε κάποια καινούργια προσωπική δουλειά; γράφω συνέχεια. ωστόσο, είναι 3- 4 χρόνια τώρα που κάθομαι και λέω ότι είναι ώρα να βγάλω τα καινούργια μου τραγούδια αλλά όλο το αναβάλω. είναι από τεμπελιά; είναι από έλλειψη επαφής με το περιβάλλον και το σήμερα; Δεν το ξέρω. Όμως

ΜΟΥΣΙΚΗ

για να κρατάει τόσα χρόνια αυτή η ιστορία πάει να πει ότι κάτι μέσα μου δεν έχει ωριμάσει. Έτσι, έχω σταματήσει να το ζορίζω πια. το να γράψω κατά παραγγελία μού είναι πάρα πολύ εύκολο αλλά δεν το έκανα ποτέ και δεν θα το κάνω τώρα. εξάλλου το κάνω ωραιότατα για το θέατρο, με χαροποιεί και περνάω πάρα πολύ ωραία. Με το λαϊκό τραγούδι τι σχέση έχετε; αν και οι οικογενειακές καταβολές μου δεν είναι αυτό που λέμε «λαϊκές», ούτε μεγάλωσα με λαϊκά τραγούδια, εντρύφησα, διάβασα, προσπάθησα να τα μάθω και τραγουδάω ό,τι μου ταιριάζει κι όσο μπορώ να σας πείσω... γιατί πιστεύω ότι εκεί βρίσκονται τα αριστουργήματα. Πείτε μας λίγα πράγματα για τα παιδικά σας χρόνια. γεννήθηκα το 1953 στον ταύρο, που τότε ήταν μια προσφυγούπολη γεμάτη παράγκες. εκεί έμεινα μέχρι και το ’73, οπότε και μετακόμισα. ο πατέρας μου, παρότι πρόσφυγας, κατάφερε να σπουδάσει οδοντίατρος, δουλεύοντας σαν φαναρτζής την υπόλοιπη ημέρα. Έτσι λοιπόν εμείς δεν μέναμε σε παράγκα όπως οι γείτονές μας, όμως μη φανταστείς πως ήμασταν και πλούσιοι. γιατί ο πατέρας μου δεν έπαιρνε χρήματα σχεδόν από κανέναν. ζήσαμε έτσι πολύ γλυκά με τους πρόσφυγες και σήμερα ακόμα συναντώ ανθρώπους που τον θυμούνται με αγάπη. εκτός αυτού, ο πατέρας ήταν πολύ καλλίφωνος και δεν σταματούσε να τραγουδάει. Σου έβγαζε δόντι και την ίδια ώρα τραγουδούσε. Και κάθε πέμπτη έκλεινε το ιατρείο και πήγαινε για ψάρεμα με τους «μακαντάσηδες», όπως αποκαλούσε τους φίλους του. γιατί ο πατέρας ήταν κλασική περίπτωση μποέμ ανθρώπου. η μητέρα μου πάλι είναι ένας άνθρωπος εξαιρετικός και πολύ καλλιεργημένος. Προφανώς λοιπόν κολλήσατε το «μικρόβιο» της μουσικής από τον πατέρα σας. Ήμασταν όλοι καλλίφωνοι στο σπίτι και τραγουδάγαμε σε καθημερινή βάση. το ραδιόφωνο έπαιζε συνέχεια, και πάνω στο ραδιόφωνο τραγουδούσαμε κι εμείς. τη Μεγάλη εβδομάδα δε, πηγαίναμε με φανατισμό στην εκκλησία κι ο πατέρας ανέβαινε στο ψαλτήρι. Μήπως ακολουθήσατε κατά κάποιο τρόπο και τα βήματα της μεγάλης αδελφής σας, Μαρίας δημητριάδη; Όχι, και γι’ αυτό εξάλλου άλλαξα και το όνομά μου. Δεν ήθελα να κάνουμε κοινή καριέρα, να βγούμε δηλαδή σαν ντουέτο. απλώς δεν μου πέρασε ποτέ από το μυαλό να κάνω κάτι άλλο απ’ το να τραγουδάω. είχα το ψώνιο, πώς αλλιώς να το πω... Πιστεύετε στον Θεό; Όχι. πιστεύω πως τυχαία βρεθήκαμε εδώ. Κι αυτόν το χρόνο που μου έχει δοθεί να ζήσω εδώ πάνω, θέλω να τον αξιοποιήσω όσο το δυνατόν καλύτερα. αν μπορέσω ν’ αφήσω και κάτι πίσω μου, αυτή θα είναι η μεγάλη χαρά μου. Μου αρέσει να χαίρομαι και να μαθαίνω. Δεν ακουμπώ πια σε μεγάλες αξίες. Όσο κι αν είναι δύσκολο αυτό. Όσο κι έτσι δεν έχω πουθενά να ακουμπήσω... Περιγράψτε μου μια από τις πιο δυνατές εικόνες της ζωής σας.

α, τι με βάζεις να θυμηθώ τώρα... Στα γεγονότα του πολυτεχνείου, βρισκόμαστε για συναυλίες στο τορόντο. Στην αθήνα επικρατούσε μεγάλη αναστάτωση· κανείς δεν ήξερε στα σίγουρα ποιος είχε σκοτωθεί και ποιος είχε γλιτώσει. Κάποιος μου έλεγε ότι ήταν πιθανό να έχει σκοτωθεί και η αδελφή μου με τον ανδρέα [τον συνθέτη και παρουσιαστή ανδρέα Μικρούτσικο, σύζυγο τότε της Μαρίας Δημητριάδη], κι εμείς εκείνο το βράδυ είχαμε συναυλία. Όταν βγήκα στη σκηνή με το που άνοιξα το στόμα μου και είπα: «Μέρα Μαγιού μου μίσεψες...» ένιωσα ένα τεράστιο κύμα από γαρίφαλα να με παρασέρνει τόσο δυνατά που με έσπρωξε προς τα πίσω και χάθηκαν δυο φράσεις από το κομμάτι. ακόμα και τώρα που το σκέφτομαι ανατριχιάζω. Ήταν φοβερή εποχή εκείνη, με φοβερές εντάσεις. αν το δεις και σε συνδυασμό με τη φοβερή μουσική του Μίκη, οι μέρες εκείνες βρίσκονται στα όρια της έκστασης· του μη πραγματικού. Παλαιότερα, σε μια άλλη συνομιλία μας, απαντώντας στην ερώτηση «ποια είναι η σχέση σας με την πολιτική», είχατε δηλώσει μετανιωμένη για τον μεγάλο βαθμό της εμπλοκής σας. Το τελευταίο διάστημα, το παλιό πάθος επανήλθε, ιδίως στις αναρτήσεις σας στα κοινωνικά δίκτυα. δεν φοβάστε μήπως κάνετε το ίδιο λάθος δυο φορές; Όχι, γιατί κρατάω τις αποστάσεις μου σε συνεχή βάση. ουσιαστικά, από το περίσσευμά μου δίνω αυτή τη στιγμή – όχι από το υστέρημά μου. Κι έπειτα, είναι η ηλικία που σου δίνει κάποιες συνταγές; είναι το πάθος που μετριάζεται με τις απανωτές προσωπικές ήττες; Δεν μπορώ να ξέρω, αλλά πραγματικά δεν δίνω από το υστέρημά μου το οποίο το φυλάω ως κόρη οφθαλμού και θα το δώσω εκεί πια που θα είμαι απόλυτα πεισμένη ότι πρέπει. Την ελληνική κοινωνία την είδατε να αλλάζει τα τελευταία χρόνια της κρίσης; πριν από την κρίση είδα ανθρώπους να εξαγοράζονται, συνειδήσεις να αμβλύνονται, τον πολιτισμό και τις ευαισθησίες να καταρρέουν. τώρα βλέπω ότι μαζευόμαστε πάλι. Μακάρι να μεγαλώσουμε κάποια στιγμή και όλα αυτά τα πράγματα να γίνονται συνειδητά και να παίρνουμε την ευθύνη και στις κακές μας πράξεις και στις καλές. Τι εννοείτε; περάσαμε σαράντα ολόκληρα χρόνια όπου ουσιαστικά μεταλλασσόμασταν ως λαός. ακόμα και στην κόψη του ξυραφιού δεν καταλάβαμε τι κάναμε. για να αλλάξεις τη ζωή σου, δεν αλλάζεις απλά κυβέρνηση. αν δεν καταλάβουμε τι κάναμε και εμείς, και πώς συνεργήσαμε στο έγκλημα, δεν θα μπορέσουμε να σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων για την επόμενη φάση, για το μέλλον, για τα παιδιά. υπάρχει κάτι που σας ενθουσίασε τον τελευταίο καιρό; ενθουσιάστηκα όταν είδα το υπουργικό συμβούλιο αυτής της κυβέρνησης να ορκίζεται. το πόσο διαφορετικό ήταν σε ό,τι αφορά τους κώδικες και τα ήθη και την αισθητική της πολιτικής που βιώνουμε τα τελευταία σαράντα χρόνια. Βεβαίως οι άνθρωποι αυτοί έχασαν σε πρώτη φάση, αλλά εμένα το ήθος και η εντιμότητα που είδα μπροστά μου δεν μου φεύγουν από τα μάτια. s

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 17

Info δΗΠεΘε Ιωαννίνων Κώστας Φιλίππογλου Προμηθέας Δεσμώτης του αισχύλου ο προμηθέας καθηλώνεται αλυσοδεμένος σ’ έναν βράχο στον Καύκασο επειδή έκλεψε από τους θεούς τη φωτιά και τη χάρισε στους ανθρώπους. ο προμηθέας αντιστέκεται ηρωικά για να μην υποκύψει στο θέλημα του Δία και υπομένει σιωπηλά το αναπότρεπτο μαρτύριό του. ερμηνεύουν: τάσος νούσιας, γεράσιμος γεννατάς, Δημήτρης Κουρούμπαλης, Μαρλέν Καμίνσκι, αικατερίνη λούρα, Ίριδα Μάρα. Αρχαίο Θέατρο επιδαύρου 21-22 Αυγούστου, 21:00 εισιτήρια: 40€, 32€ (VIP, ομαδικό), 30€, 24€ (ζώνη α, ομαδικό), 20€, 16€ (ζώνη Β, ομαδικό), 15€, 12€ (Άνω Διάζωμα, ομαδικό), 15€, 10€ (φοιτητικό), 5€ (Άνεργοι, αΜεα)

Κώστας Φιλίππογλου

«Λιγάκι τον Αισχύλο τον διόρθωσα…» Τι περιμένει ο Προμηθέας δεμένος σ’ ένα βράχο, τιμωρημένος από τους θεούς; Πώς ένας σύγχρονος θεατής, εθισμένος στον εντυπωσιασμό των εικόνων, μπορεί να κρατήσει ζωντανό το ενδιαφέρον του για ένα στατικό, ολιγοπρόσωπο έργο; Τι μαγικά κόλπα διαθέτει ένας σκηνοθέτης που προσπαθεί να μείνει πιστός στο πνεύμα του θεατρικού κειμένου αλλά και στη σημερινή επικαιρότητα; Πώς γίνεται δυνατόν ο Αισχύλος να συναντήσει τον Μπέκετ; ο σκηνοθέτης Κώστας Φιλίππογλου μοιράζεται μαζί μας τα ευρήματά του. από την Κατερίνα Κόμητα φωτογραφία Βίκυ Γεωργοπούλου

Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ ο Τάσος Νούσιας (στο κέντρο), Προμηθέας, περιστοιχίζεται από τους υπόλοιπους ηθοποιούς μιας ολιγοπρόσωπης παράστασης. Γύρω του, ο Γεράσιμος Γεννατάς (Ήφαιστος και ωκεανός), δημήτρης Κουρούμπαλης (Κράτος και ερμής, Marlene Kaminski (Ιώ), και οι δύο κορυφαίες του χορού, Αικατερίνη λούρα και Ίριδα Μάρα. Κάτω, Γεννατάς και Κουρούμπαλης, σαν να δραπέτευσαν από τον κόσμο του Μπέκετ.

η

θοποιός, σκηνοθέτης και δάσκαλος θεάτρου, ο Κώστας φιλίππογλου σπούδασε θέατρο στην αθήνα, μαθήτευσε δίπλα στον πίτερ Μπρουκ και στην αριάν Μνουσκίν, ενώ από το 1998 μέχρι το 2011 συνεργάστηκε με την ομάδα Complicite του λονδίνου, ακολουθώντας την στις παραστάσεις της σε όλο τον κόσμο. Στην ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει σκηνοθετήσει κάποιες αξιοσημείωτες παραστάσεις, μεταξύ των οποίων τα Χάρτινα λουλούδια του Έγκον γουλφ στο θέατρο ιλίσια και τον περυσινό Φιλοκτήτη στο φεστιβάλ αθηνών. Έχοντας θητεύσει χρόνια στο λεγόμενο «σωματικό θέατρο», σε κάθε παράστασή του δίνει μεγάλη σημασία στο χτίσιμο της ομάδας και στον πλούτο του αυτοσχεδιασμού και της πρόβας. φέτος, στον Προμηθέα Δεσμώτη του, δεν διστάζει να «διορθώσει» τον αισχύλο μ’ ένα «μπεκετικό ζευγάρι» που προέκυψε μέσα από την πρόβα και το οποίο μπορεί ακόμα να κοιτάζει με θαυμασμό όλο αυτό το μυθολογικό άγριο και γλυκό τοπίο που φτιάχνει με τους μονολόγους του ο ποιητής· να μαγεύεται δηλαδή από τους μύθους σε μια εποχή που η τεχνολογία τούς έχει σχεδόν καταρρίψει όλους.

Μετά τον περυσινό Φιλοκτήτη σας, φέτος ανεβάζετε μια ακόμα τραγωδία, τον Προμηθέα Δεσμώτη. υπήρξε κάτι που σας φόβισε όταν πήρατε την απόφαση να ανεβάσετε το συγκεκριμένο έργο; Με φόβισε το ότι έχουμε να κάνουμε μ’ ένα έργο πάρα πολύ στατικό. τα πρόσωπά του είναι ο ίδιος ο ήρωας, ο προμηθέας, ο οποίος είναι δεμένος σ’ ένα βράχο, ο χορός και τα λιγοστά πρόσωπα που εμφανίζονται για λίγο και μετά φεύγουν. Όλο αυτό μπορεί να λειτουργήσει πολύ καλά στην περίπτωση του ακουστή-θεατή –αυτού που οι Άγγλοι ονόμαζαν audience–, του θεατή που ακούει το λόγο και ευφραίνεται. ωστόσο, είμαι της άποψης ότι σήμερα, αν δεν προσεγγίσεις τον θεατή και με την ποίηση της εικόνας, δυστυχώς τον χά-

ΘΕΑΤΡΟ

νεις. εννοείται βέβαια ότι αυτό δεν συμβαίνει πάντα, όμως ένας τέτοιος φόβος είναι υπαρκτός σ’ ένα έργο όπως αυτό, που μπορεί κάλλιστα να σε εγκλωβίζει σε μια ακινησία. Και πώς αντιδράσατε απέναντι σ’ αυτόν τον φόβο; εξαρχής είχα την ανάγκη ο χορός να αποτελείται από χορεύτριες –κλασσικές και σύγχρονες–, χωρίς ωστόσο, αρχικά τουλάχιστον, να γνωρίζω πώς θα τις αξιοποιήσω. πολύ σύντομα, κι όταν όλος αυτός ο πλούτος κίνησης μπήκε μέσα στη δουλειά μας, άρχισαν να δημιουργούνται πολύ ωραίες εικόνες και σωματικοί αυτοσχεδιασμοί. Με τον τρόπο αυτό, από το λόγο του προμηθέα άρχισαν να προκύπτουν κινήσεις και εικόνες πάρα πολύ συγκινητικές, που εμένα προσωπικά μου θύμιζαν όνειρά μου και ψυχαναλυτικά σύμβολα. Και κάπως έτσι άρχισα να μπαίνω πιο πολύ στον πραγματικό μύθο και να αναγνωρίζω τα μυθολογικά σύμβολα του ποιητή, τα μυστικιστικά νοήματα που προσπαθούσε να περάσει. γιατί, ας μην ξεχνάμε, ο αισχύλος ήταν ελευσίνιος και είχε πάρει μέρος στα ελευσίνια Μυστήρια. Πώς δουλέψατε την κίνηση; η κίνηση ήταν αυτοσχεδιασμός, γιατί έτσι λειτουργώ, τόσο εγώ όσο και η φρόσω Κορρού, που είναι μόνιμη χορογράφος μου. Σε κάθε μας δουλειά πάντα ξεκινάμε με το training. εκπαιδεύουμε τους ηθοποιούς σωματικά, με τον δικό μας τρόπο για μια βδομάδα περίπου. Έτσι δημιουργείται η ομάδα. αλλιώς, αν δηλαδή δεν έχεις καταφέρει να πιάσεις την ομαδική ενέργεια και διάθεση και έναν κοινό κώδικα λειτουργίας, δεν μπορείς να προχωρήσεις. Ύστερα ξεκινάνε οι αυτοσχεδιασμοί και τα «ζητούμενα». Σε κάθε ανέβασμα έχω κάποια τέτοια «ζητούμενα», που είναι εικόνες, λέξεις, φράσεις ή ακόμα κι ένα ολόκληρο κομμάτι του έργου. Μέσα από αυτή τη διαδικασία βγαίνουν πολύ ωραία πράγματα. από αυτά, κάποια τα κρατάς για να τα διδάσκεις στη συνέχεια, ώστε να μπουν στο σωστό τόπο και χρόνο. Κάνατε παρεμβάσεις στο κείμενο; ναι, τον διόρθωσα λίγο τον αισχύλο… Έκανα παρεμβάσεις τόσο στην αρχή όσο και στο τέλος, αλλά και ενδιάμεσα, κι αυτό γιατί βγήκαν σημαντικά πράγματα στην πρόβα. Κυρίως βγήκε ένα υπέροχο ζευγάρι κλόουν, ένα «μπεκετικό ζευγάρι», που αποτελείται από τον γεράσιμο γεννατά και τον Δημήτρη Κουρούμπαλη. Έβλεπα στην πρόβα τους δυο τους να κοιτάνε με δέος όλο αυτό το τεράστιο, θεϊκό και μυθολογικό δράμα, και ήταν σαν να εκπροσωπούσαν τους ανθρώπους που λείπουν από το έργο αφού, ως γνωστόν, ο Προμηθέας Δεσμώτης είναι μια τραγωδία αθανάτων. το έργο περιέχει υπέροχα, δυνατά μυθολογικά στοιχεία που άξιζε να τα δει επί σκηνής ένας θνητός, κι εγώ ξαφνικά βρήκα δύο ανθρώπους που μπορούσαν να τα δούνε. Δεν μπορούσα λοιπόν να μην το κρατήσω αυτό το στοιχείο. επίσης, ας μην ξεχνάμε ότι, στην αρχαιότητα, όταν ο θεατής έβλεπε τον Προμηθέα Δεσμώτη, έβλεπε και άλλα δύο έργα (σ.σ. ο Προμηθέας Δεσμώτης είναι το μοναδικό σωζόμενο μέρος μιας τριλογίας που αποτελείται ακόμα από τα έργα Προμηθέας Λυόμενος και Προμηθέας Πυρφόρος) και με τον τρόπο αυτό είχε την πλήρη εικόνα του τι είχε συμβεί πριν. είχα κι εγώ την

ΘΕΑΤΡΟ

ανάγκη να φανεί αυτό που δεν υπάρχει στο έργο: όσα δηλαδή είχαν συμβεί πριν μεταφέρει ο Ήφαιστος τον προμηθέα και τον δέσει στο βράχο. Έτσι προσέθεσα στην αρχή ένα κομμάτι που έχει γράψει ο γιώργος Μπλάνας, ο μεταφραστής του έργου, επηρεασμένος από τη Θεογονία του ησίοδου και το οποίο ονομάζεται Κατά Προμηθέαν Ευαγγέλιο. τέλος, έκοψα με πόνο καρδιάς κάποια μικρά τμήματα του έργου, όχι επειδή δεν είναι σπουδαία η ποίηση του αισχύλου, αλλά επειδή πραγματικά τα κομμάτια αυτά δεν έχουν αναφορά στο σημερινό κοινό. Η οπτική σας είναι αυτή του «σωματικού θεάτρου». Αναρωτιέμαι αν επιλέγετε το είδος αυτό επειδή είναι πιο κοντά στη φύση σας ή το προτιμάτε αισθητικά... το προτιμώ ως είδος, ως αισθητική, γιατί τα περισσότερα πράγματα που είδα και μου άρεσαν πάρα πολύ ήταν μιας τέτοιας κατεύθυνσης. προτιμώ λοιπόν το σωματικό-δημιουργικό-ποιητικό-συμβολικό θέατρο, ας μην το αποκαλούμε πια μόνο «σωματικό θέατρο», αφού είναι μια ευρεία γκάμα πραγμάτων. το είδος αυτό έχει να κάνει με τη «σωματικότητα», με την εικόνα – που με ενδιαφέρει πάρα πολύ–, αλλά και με τη δημιουργικότητα, τη διαδικασία δηλαδή να ψάχνεις στοιχεία για να προσθέτεις ή να αφαιρέσεις από ένα κείμενο ή τη διαδικασία να επινοείς. Όταν ξεκίνησα να δουλεύω μ’ αυτόν τον τρόπο άρχισα να νοιώθω τεράστια δημιουργική χαρά. ωστόσο, πρέπει να σας πω ότι, ως θεατής, έχω δει καταπληκτικές ρεαλιστικές παραστάσεις. για παράδειγμα, μια απόλυτα ρεαλιστική έως νατουραλιστική παράσταση του Γλάρου του τσέχωφ, σε σκηνοθεσία της Κέιτι Μίτσελ στο λονδίνο, ήταν από τις πιο μαγικές παραστάσεις που έχω δει στη ζωή μου. απλώς, μερικές φορές, το ψυχολογικό θέατρο και ο ρεαλισμός μικραίνουν τα πράγματα. παράλληλα, έχω την αίσθηση ότι ο 21ος αιώνας τείνει προς μια πιο σωματική, δημιουργική αισθητική. φεύγουμε πια από τον ψυχολογικό ρεαλισμό, αυτό το πολύ σημαντικό ρεύμα που κυριάρχησε σε όλον τον 20ό αιώνα και το οποίο υπηρετεί τόσο καλά ο κινηματογράφος, που εμείς, αλήθεια, τι έχουμε να πούμε περισσότερο; από την άλλη, κάποιες παραστάσεις μου δεν ήταν τόσο σωματικές γιατί δεν είναι δυνατόν να κάνεις σωματικό θέατρο με κάθε παράσταση – και δεν είναι και απαραίτητο. Με άλλα λόγια, αυτό που θέλω να πω είναι πως το σωματικό θέατρο το διάλεξα και με διάλεξε. Τι είναι για εσάς αυτό που ονομάζουμε «ταλέντο»; η λέξη προέρχεται από το «τάλαντο», αλλιώς: το «χρυσάφι». Σημαίνει λοιπόν μια ποσότητα χρυσού που έχεις μέσα σου και η οποία σε κάνει και λάμπεις. Στον ηθοποιό βρίσκεται στον τρόπο που εκφράζεται, στην ενέργειά του, στο focus που κάνει με τα μάτια. το ταλέντο είναι πάρα πολύ σημαντικό, αλλά πρέπει να δουλευτεί κι αυτός που το διαθέτει· πρέπει παράλληλα να έχει αισθητική. ξέρετε, υπήρξαν άνθρωποι με τεράστιο ταλέντο αλλά χωρίς αισθητική, που χάθηκαν, γιατί το αρχικό ταλέντο τους από κάποια στιγμή και μετά δεν ενδιέφερε κανέναν. Άλλες φορές πάλι, το ταλέντο υπάρχει αλλά είναι καταπιεσμένο και εμφανίζεται μόνο μετά από κάποια χρόνια στη δουλειά. Ή καμιά φορά ο χρυσός κάποιου έχει θολώσει κι έχει γίνει

υδράργυρος μέχρι που –κι αυτό είναι αλχημικό– κάτι πολύ σημαντικό συμβαίνει και ο υδράργυρος μετατρέπεται σε χρυσό... Με το γράψιμο ασχολείστε; προτιμώ να υπάρχω αλλιώς πάνω στη σκηνή, όμως η αλήθεια είναι πως με πιάνουν περίοδοι που γράφω κάποια πράγματα – κυρίως δομές ιστοριών, εικόνες, συναισθήματα, δύο στιγμές με το γιο μου, ένα βλέμμα του, ένα ημερολόγιο, που μετά το ξεχνάω. Μπορεί να γράψω τη δομή ενός θεατρικού έργου ή μπορεί να κάνω ένα κολάζ με γραπτά διαφόρων που θα έχει και δικά μου πράγματα. Όμως δεν θα καθόμουν ποτέ να γράψω ένα ολόκληρο θεατρικό γιατί δεν νομίζω ότι μπορώ να το κάνω κι επίσης προτιμώ να το δω να συμβαίνει πάνω στην σκηνή. Όταν ανεβάζετε υπάρχει κάτι που φοβάστε; ας πούμε ότι φοβάμαι μήπως έχω κάνει λάθος και αυτό που εγώ θεωρώ ότι είναι πάρα πολύ ωραίο, τελικά δεν είναι. αλλά τον φόβο αυτόν τον ξεπερνώ, γιατί τσεκάρω τα έργα πάντα. Ήδη από τον πρώτο μήνα κάνω «πέρασμα», καλώ δηλαδή συγκεκριμένο κόσμο που εμπιστεύομαι, κυρίως νορμάλ κοινό και λίγους του χώρου, για να δω πώς τους φαίνεται, κι αυτά τα «περάσματα» τα συνεχίζω και μετά, μέχρι την παράσταση. Ένας ακόμα μεγάλος μου φόβος σε σχέση με την τέχνη αλλά και τη ζωή μάλλον, είναι μήπως το έργο μου περάσει εντελώς αδιάφορο από τον θεατή. Όμως αυτόν τον φόβο δεν τον αφήνω να με επηρεάσει γιατί, ούτως ή άλλως, ένα έργο τέχνης είναι αδύνατον να αρέσει σε όλους. Γιατί επιλέξατε να μείνετε στην ελλάδα, ενώ είχατε τη δυνατότητα να συνεχίσετε να εργάζεστε στο εξωτερικό; από το 1998 ζούσα και δούλευα τον περισσότερο καιρό εκτός ελλάδας. τον οκτώβρη του 2010 όμως γεννήθηκε ο γιος μου και την επόμενη χρονιά επέλεξα να μείνω εδώ. Ήταν μια απόφαση που την πήρα συνειδητά για το παιδί και παρότι μου είχαν προτείνει από την Complicite να εγκατασταθώ μόνιμα στο λονδίνο. αυτήν την πόλη την αγαπώ αλλά δεν μου αρέσει καθόλου ο τρόπος που δουλεύουν οι άνθρωποι εκεί· η πίεση που βιώνουν δουλεύοντας από το πρωί μέχρι το βράδυ και το γεγονός ότι δεν έχουν χρόνο να δουν καλά καλά την οικογένειά τους. Δεν θα ήθελα το παιδί μου να βιώσει αυτή τη συνεχόμενη ρουτίνα. επίσης, εγώ θα έλειπα ούτως ή άλλως μεγάλα διαστήματα εκτός λονδίνου για τις παραστάσεις, και η οικογένειά μου θα έμενε μόνη στο λονδίνο. Δεν υπήρχε λόγος. Κι από την άλλη είχα ήδη παίξει παντού, είχα ζήσει ωραία πράγματα στο θέατρο και αισθανόμουν πλήρης. Ήθελα να μείνω εδώ, να παίξω τη γλώσσα μου ξανά και να σκηνοθετήσω, ακόμα κι αν έπρεπε να κάνω κάποιους οικονομικούς συμβιβασμούς. Τι θα θέλατε να σας συμβεί επαγγελματικά στο άμεσο μέλλον; αισθάνομαι έντονα την ανάγκη να εξασφαλίσω περισσότερο χρόνο για την έρευνα. θέλω να φτιάξω μια σχολή και να βρω συνεργάτες που θα μπορούν να πλαισιώσουν μια δουλειά έρευνας παιδαγωγικής και θεατρικής για να δούμε μέχρι πού μπορούμε να πάμε. s

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 21

Info ΚΘΒε - Θωμάς Μοσχόπουλος Η Ιφιγένεια στην χώρα των Ταύρων του ευριπίδη ο ορέστης κι ο πυλάδης φτάνουν στη χώρα των ταύρων για να πάρουν το άγαλμα της Άρτεμης από το ναό της και να το φέρουν στην αθήνα, ώστε σύμφωνα με το χρησμό να λυτρωθεί από τις ερινύες. εκεί συλλαμβάνονται και οδηγούνται στην ιέρεια του ναού για εξαγνισμό πριν θυσιαστούν. ιέρεια, όμως, είναι η αδελφή του ορέστη, ιφιγένεια, και με τέχνασμά της καταφέρνουν να ξεφύγουν. ερμηνεύουν: αμαλία Μουτούση, χρίστος Στυλιανού, γιώργος χρυσοστόμου, Μιχάλης Συριόπουλος, γιώργος Κολοβός, αναστάσης ροϊλός, Άννα Καλαϊτζίδου, χρύσα ιωαννίδου. Αρχαίο Θέατρο επιδαύρου 7-8 Αυγούστου, 21:00 εισιτήρια: 50€ (VIP), 40€ (ζώνη α), 25€ (ζώνη Β), 15€ (Άνω Διάζωμα), 15€ (φοιτητικό)

Θωμάς Μοσχόπουλος

«Οι αρχαίοι μάς έμαθαν τη ρήξη με την απολυτότητα» Ένας χορός αγοριών και κοριτσιών με ξυρισμένα κρανία – δούλοι, αλλά με ελεύθερο φρόνημα. Μια πόλη που προσπαθεί να βρει σταθερές σε μια συνθήκη διαρκούς κρίσης, έναν μακροχρόνιο πόλεμο. δυο ξαδέλφια και φίλοι, ο ορέστης κι ο Πυλάδης, που ονειρεύονται την Αθήνα. Η Ιφιγένεια. Και μια τραγωδία που την ορίζει η μόνιμη λεπτή ειρωνεία και η μελαγχολία του ευριπίδη. Πώς συντίθενται σήμερα όλα αυτά, Θωμά Μοσχόπουλε; από τη Ματίνα Καλτάκη φωτογραφία Βασίλης Μαθιουδάκης

γ

εννημένος στη Μπίτολα (Μοναστήρι), την πιο νότια πόλη της πρώην γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, ο θωμάς Μοσχόπουλος μεγάλωσε στη θεσσαλονίκη. Έπειτα από πολλές περιπλανήσεις του, με χαρά «ξαναβρήκε» την πόλη των παιδικών αναμνήσεων, σκηνοθετώντας την Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων του ευριπίδη για το Κρατικό θέατρο Βορείου ελλάδος. από τη θεσσαλονίκη αρχίσαμε να ξεδιπλώνουμε την περιπετειώδη σχέση του με το θέατρο και, ιδίως, την προσωπική του ανάγνωση στον ευριπίδη.

Η Θεσσαλονίκη παραμένει όμορφη, υποθέτω, ακόμη και σε μια περίοδο ιδιαιτέρως δύσκολη όπως η τελευταία; Έπειτα από καιρό είπα «τι ωραία που είν(μ)αι εδώ!» Στη θεσσαλονίκη υπάρχει μια αίσθηση κοινωνικού ιστού και δημόσιου βίου πολύ έντονη: ο κόσμος είναι έξω και συναγελάζεται. ξεχνιέσαι, δεν νιώθεις την κρίση. ακόμη κι όταν δεν έχεις λεφτά, η παραλία είναι τόσο όμορφα διαμορφωμένη, που κάνεις μια βόλτα και φτάνει. Βλέπεις, ας πούμε, σ’ ένα κομμάτι της παλιάς παραλίας να μαζεύονται νέοι, παρέες παρέες – τις προάλλες χόρευαν τάνγκο εκεί. Δεν υπάρχει αυτή η εγκατάλειψη και η ερημιά που συναντάς στο κέντρο της αθήνας. εδώ η πόλη είναι μικρή, αλλά όχι πολύ μικρή· έχει κέντρο, έχει πλατείες, άνοιγμα στη θάλασσα, κόσμος κυκλοφορεί κι η πόλη μεταφέρει μια αίσθηση σφρίγους και νεανικότητας συναρπαστική. υπάρχει μια ζεστασιά στον κόσμο, που κάποτε τη θεωρούσα ασφυκτική – τώρα μου λείπει. Μου έκανε πάρα πολύ καλό που πέρασα το τελευταίο τρίμηνο εδώ και όχι στην αθήνα. επιπλέον, αυτή η πόλη έχει έναν αέρα που θυμίζει περισσότερο ευρώπη απ’ ό,τι η αθήνα – δυστυχώς, η πρωτεύουσα πιο πολύ θυμίζει Μέση ανατολή. Ήδη στον πρόλογό της, η Ιφιγένεια λέει για τον βασιλιά της Ταυρίδας «βαρβάροισι βάρβαρος» και στην πάροδο οι γυναίκες του χορού λένε «[…] ελλάδος ευίππου πύργους / και τείχη χόρτων τ’ εύδενδρων / εξάλλαξασ’ ευρώπαν, / πατρώων οίκων έδρας». είναι ξένες, αιχμάλωτες από την ελλάδα στην ασιατική χώρα των Ταύρων. ο ευριπίδης πραγματεύεται, νομίζω, μ’ ενδιαφέροντα τρόπο την έννοια του ξένου και της πολιτισμικής διαφοράς. ναι, στο έργο θίγονται τέτοια ζητήματα: ποιος ο ξένος, ποιος ο βάρβαρος και ποια η σχέση μεταξύ πολιτισμένων και βάρβαρων. Όταν, ας πούμε, ο θόας λέει για τη μητροκτονία του ορέστη ότι αυτό δεν θα το έκανε ένας βάρβαρος, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο ευριπίδης κάνει σχόλιο για τη βαρβαρότητα που κρύβεται πίσω από τη βιτρίνα της πολιτισμένης κοινωνίας. οι βάρβαροι εμφανίζονται αφελείς, αλλά βλέπουμε ότι ο θόας, ο βασιλιάς, εύκολα υιοθετεί τη φωνή της λογικής, αποδεχόμενος ως σωστό την ορθολογική λύση που υποδεικνύει η θεά αθηνά. Μην ξεχνάμε ότι οι αθηναίοι είχαν ανοιχτή πολιτική ως προς τους ξένους, τους μέτοικους, που εγκαθίσταντο στην αθήνα από διαφορετικούς τόπους. η ανοιχτωσιά στο ξένο και στο διαφορετικό που εξέφραζε η αθήνα είναι το πολιτισμένο, που αντιπαρατίθεται στο άκαμ-

24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #46 [23 ΙουΛίου 2015]

πτο και κλειστό της χώρας των ταύρων, όπου ακόμη γίνονται ανθρωποθυσίες. ο ποιητής συνδέει τους Έλληνες με την ευρώπη, και την Ασία με τους βαρβάρους. Η άποψη αυτή διαιωνίστηκε τουλάχιστον μέχρι το διαφωτισμό, οπότε η προσοχή στράφηκε στον «ευγενή άγριο», στην αναγνώριση ως σημαντικών και άλλων, μη ευρωπαϊκών, πολιτισμών. Προκαλεί θλίψη το ότι λόγω της οικονομικής κρίσης, βρεθήκαμε στην ανάγκη να δικαιολογήσουμε γιατί ανήκουμε στην ευρώπη... Μα ο τρόπος που εννοεί η σημερινή ευρώπη τον εαυτό της είναι περισσότερο κοντά με τον μεσαιωνικό τρόπο και την εποχή της οικονομικής ένωσης των χανσεατικών πόλεων, παρά με την έννοια της ευρώπης όπως ορίστηκε την εποχή της αναγέννησης και του Διαφωτισμού. ζούμε την επιστροφή σ’ έναν πνευματικό Μεσαίωνα κι αυτό που προέχει είναι η οικονομική δύναμη και οι συμμαχίες οικονομικών συμφερόντων. η Repubblica τις προάλλες υπενθύμισε το αυτονόητο, βάζοντας δίπλα στην αφροδίτη της Μήλου και την αφροδίτη του Μποτιτσέλι – παίζοντας με το «ούνα φάτσα, ούνα ράτσα» και υποστηρίζοντας ότι είμαστε δύο διαφορετικές όψεις αλλά στην ουσία ένας κόσμος. πρέπει, βέβαια, και μεις να δούμε τι θα κάνουμε ώστε ν’ αφήσουμε πια στην άκρη τα στοιχεία του ραγιαδισμού και να δούμε πώς θα ανασυγκροτήσουμε σωστά τον τόπο μας. Κάτι που περιλαμβάνεται στα επείγοντα είναι να δώσουμε προσοχή στην αγωγή που δίνεται στα παιδιά μέσα στην οικογένεια, και στην κοινωνική και πολιτική αγωγή μέσα στα σχολεία. Η Ιφιγένεια όπως την παρουσιάζει ο ευριπίδης έχει ψυχολογικό ενδιαφέρον – στην ωριμότητά της, η τραγωδία παρουσιάζει πρόσωπα που δεν έχουν αρχετυπική διάσταση αλλά είναι πολύ κοντά στους συνηθισμένους ανθρώπους. Συμβαίνει σε πολλούς εξ ημών: κλεινόμαστε σ’ αυτό που θεωρούμε προσωπικό μας δράμα και είμαστε ελάχιστα ή καθόλου ανοιχτοί στο τι συμβαίνει στους άλλους γύρω μας. το δράμα είναι η ταυτότητά μας, το παράσημό μας – ως μη όφειλε. αυτό συμβαίνει και με την ιφιγένεια: είναι εμμονικά κλεισμένη στο δράμα της. Μιλάει συνέχεια γι’ αυτό που έπαθε, τη «θυσία» της στην αυλίδα, ενώ έχει από καιρό περάσει από τη θέση του θύματος σ’ αυτήν του θύτη – εφόσον ως ιέρεια της αρτέμιδος μετέχει στην τέλεση των ανθρωποθυσιών. θρηνεί για το παρελθόν της και σχεδόν κλείνει τα μάτια στις ολοφάνερες ενδείξεις ότι ο ξένος που είναι μπροστά της είναι ο αδελφός της. Μόνο όταν τελικά γίνεται η αναγνώριση εγκαταλείπει τον αυτο-αποκλεισμό της και μετακινείται πρώτα προς τον αδελφό της και στη συνέχεια προς τις γυναίκες του χορού, που ενώ έχουν πάθει παρόμοια, εκείνη έως τότε δεν τους έδινε σημασία. θα έλεγα ότι απαλλάσσεται από το σύνδρομο της δραματικής συνείδησης: θυσιάζει τη «συμβολική» ιφιγένεια και γίνεται ένας «κανονικός» άνθρωπος. είναι πανούργος συγγραφέας ο ευριπίδης, πάντως. ενώ διαρκώς αμφισβητεί τον τρόπο με τον οποίο πιστεύουν οι άνθρωποι ότι λειτουργούν οι θεοί, φροντίζει μέχρι το τέλος

να αποκαταστήσει την τάξη των πραγμάτων ώστε να μην μπορεί να κατηγορηθεί για ασέβεια... ο ευριπίδης βάλλει κατά της θρησκοληψίας, θεωρώντας ότι αντιτίθεται στην πνευματικότητα της πίστης. Κάποια στιγμή, η ιφιγένεια λέει ότι δεν μπορεί να πιστέψει πώς η Άρτεμις, που δεν θέλει να πιάνουν το άγαλμά της οι άνθρωποι που έχουν πιάσει αίμα, αρέσκεται σε φόνους και θυσίες. Σε μια εποχή που οι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι θεοί τιμωρούν και το θρησκευτικό αίσθημά τους ταυτίζεται με το φόβο, ο ποιητής τούς καλεί ν’ αφήσουν τη δαιμονοληψία και να βάλουν το μυαλό τους να δουλέψει, λέγοντας ότι δεν πιστεύει ότι ο θεός είναι κακός. Σέβεται το μεταφυσικό, αλλά υπολογίζει ως κοινωνικό αγαθό την εμπιστοσύνη σ’ αυτό που υποδεικνύει η λογική – και δεν είναι τυχαίο που στο έργο αυτό βάζει ως από μηχανής θεό την αθηνά, τη θεά της σοφίας. Στην παράστασή μας μάλιστα αντιμετωπίζουμε αυτό το, συνηθισμένο στον ευριπίδη, δραματουργικό στοιχείο σαν μορφή της εσωτερικής συνείδησης. Δηλαδή, η Κορυφαία του χορού κάποια στιγμή αρχίζει να μιλάει, και μέσα από τα λόγια της μεταμορφώνεται σε αθηνά μπροστά στα μάτια του θόα – σαν να ακούμε τη φωνή της δικής του σκέψης. Η Ιφιγένεια η εν Ταύροις εντάσσεται στα έργα που αποδεικνύουν ότι στην πορεία του χρόνου το τραγικό είδος έχασε την ηρωική του διάσταση, μετεξελίχθηκε. Έχει χαρακτηριστεί «τραγι-κωμωδία» και ρομαντικό μελόδραμα. εσείς πώς την αντιμετωπίζετε; Δεν δέχομαι αυτά που έχουν γραφτεί για τα μελοδραματικά στοιχεία του έργου. Έχει μία μόνιμη λεπτή ειρωνεία και μία μελαγχολική απόσταση – θα ’λεγα πως διέπεται από μία πρωτορομαντική διάθεση, σαν να ελπίζει στην επιστροφή σε μια αθωότητα που δεν θα συμβεί ποτέ. Σαν να θέλει μ’ αυτό το έργο ο ευριπίδης ν’ ανοίξει παρένθεση στην ένταση που η πόλη του βιώνει στη συνθήκη του (χρόνιου) πολέμου. τα πρόσωπα εδώ δεν κραυγάζουν, γι’ αυτό και επιδίωξα μια ψύχραιμη προσέγγιση, με στιγμές κωμικές, καθόλου δακρύβρεχτη. χωρίς διάθεση αποδόμησης ή παρώδησης, βέβαια. το έργο κλείνει νηφάλια, όχι με ξεκάθαρο «χάπι έντ» (αφού τ’ αδέλφια φεύγουν μεν για την ελλάδα αλλά μένουν πίσω οι γυναίκες του χορού) αλλά με μια έκκληση στη χαρά της ζωής. υπάρχει κάτι αντιηρωικό και βαθιά ανθρωπιστικό σ’ αυτό το έργο. για μένα, ένας από τους πιο συγκλονιστικούς στίχους είναι αυτό που λένε οι γυναίκες του χορού στο πρώτο στάσιμο: ότι το πιο καλό γι’ αυτές θα ήταν νέα από την ελλάδα, ότι έρχονται να τις γλιτώσουν από τη δουλεία. εκφράζουν ένα «αχ» για την ελλάδα, το σπίτι τους, όπου θα μπορούσαν να χορτάσουν λίγο ύπνο, να χαρούν τις χαρές τις απλές των ανθρώπων. είναι σα να λέει «Κουραστήκαμε με την ένταση, κουραστήκαμε με το δράμα. Μπορούμε τώρα να ζήσουμε ήσυχα κι απλά; λιγότερο τραγικά;» Σαφώς και αντανακλάται στο έργο η κούραση από τον πολύχρονο πόλεμο με την Σπάρτη. φαίνεται άλλωστε ότι το έργο γράφτηκε τα χρόνια της Σικελικής εκστρατείας (415-413 π.χ.), του πλέον καταστροφικού για την αθήνα κεφαλαίου του πελοποννησιακού πολέμου. ο ευριπίδης προτείνει την ψύχραιμη στάση και τη λογική σκέψη. είναι χαρακτηρι-

ΘEATPO

© Γιώργος χρυσοχοΐδης

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΕΙΝΑΙ Η γΥΝΑΙΚΑ Η Ιφιγένεια/Αμαλία Μουτούση νουθετεί τον ορέστη/Γιώργο χρυσοστόμου, συμβουλεύοντάς τον να χρησιμοποιεί το μυαλό παρά τη δύναμη. Παρακολουθούν τα πρόσωπα του χορού, εν χρω κεκαρμένα.

στικό ότι, όταν ο ορέστης προτείνει στην ιφιγένεια να σκοτώσουν τον θόα, εκείνη του απαντά: «απορώ πώς το σκέφτηκες. ο φιλοξενούμενος να σκοτώσει αυτόν που τον φιλοξενεί;» είναι σαν να λέει ο ποιητής ότι, μερικές φορές, ο ανδρικός τρόπος δεν είναι αποτελεσματικός κι ότι χρειάζεται να δούμε την αξία του γυναικείου, έμμεσου, διαπραγματευτικού τρόπου. Δεν είναι ηρωικός και «μάτσο», αλλά εκφράζει την ευγενή πλευρά της θηλυκής σκέψης, η οποία είναι εξίσου ορθολογική αλλά λιγότερο συγκρουσιακή. από τα σημαντικά στοιχεία του έργου αυτού είναι αυτό ακριβώς: ο ήρωας δεν είναι καλός ή κακός, είναι κι απ’ τα δύο, γι’ αυτό και οι άνθρωποι πρέπει να έχουν κατανόηση σε ό,τι δεν είναι δικό τους· στη διαφορετική άποψη και στάση. Για τρίτη φορά αναλαμβάνετε εκτός από τη σκηνοθεσία και την απόδοση του αρχαίου κειμένου στη σύγχρονη γλώσσα. Γιατί; για μένα, είναι ο καλύτερος τρόπος να καταλάβω κατά το δυνατόν πιο ουσιαστικά το έργο. θα σου πω ένα παράδειγμα: σε κάποιο σημείο, ο ευριπίδης έχει μια μεγάλη περίοδο, έναν μονόλογο, χωρίς ούτε μία τελεία. τι σημαίνει αυτό; αν βάλω τελείες γιατί με βολεύει καλύτερα στην ερμηνεία του λόγου, οι μικρές φράσεις που δημιουργούνται διαφοροποιούν την αίσθηση που θέλει να μεταφέρει ο συγγραφέας. η εκφραστική δυναμική της γλώσσας αλλάζει: ένταση και αίσθηση επείγοντος χωρίς τελεία, περιγραφική και αναλυτική με τελείες. Δεν θέλω να βολεύω τη γλώσσα στις δικές μας ευκολίες, αλλά

ΘEATPO

να ακολουθώ κατά το δυνατόν το πρωτότυπο. Καταρχάς προσεγγίζοντας, πάντα με τον Κορνήλιο Σελαμσή, το αρχαίο κείμενο μέσα από το μέτρο και τη ρυθμολογία του και αναζητώντας τις αντιστοιχίες στη σύγχρονη γλώσσα. ούτως ή άλλως , επειδή η σημερινή ελληνική είναι τονική και όχι προσωδιακή όπως η αρχαία, δεν υπάρχει ακριβής αντιστοιχία. εμείς δημιουργούμε ρυθμό με τον τόνο, τονίζοντας τις λέξεις, με σαφώς «φτωχότερα» αποτελέσματα ως προς την αρχαία, στην οποία υπήρχε το μακρύ και το βραχύ που προκαλούσε εντελώς διαφορετική αίσθηση ήχου.

διαφορετικά μέρη. αν σήμερα μοιάζει κάπως παρωχημένος, εγώ θέλω να συνδέομαι με τις αρχές της κλασικής αρχαιότητας για να έχω σημεία αναφοράς που να με στηρίζουν και να με βοηθούν να επαναπροσδιορίζομαι. η ρήξη με την απολυτότητα στη σκέψη που γίνεται στην κλασική ελλάδα είναι κάτι θεμελιώδες στην ανθρώπινη συνθήκη και δεν πρόκειται να πάψει ποτέ να είναι. αν χάνεται στις μέρες μας η ανάγκη για εύρεση κοινών τόπων μέσα από την ορθή λογική, που να επιτρέπουν τη συνεννόηση και την αρμονική συμβίωση των ανθρώπων, εγώ λέω ότι πρέπει επειγόντως να ξαναβρεθεί.

Πέρα από εθνολογικές αναφορές και αιτιάσεις, η σχέση μας με τους αρχαίους Έλληνες θεμελιώνεται, ζει και υπάρχει, ως σχέση γλώσσας. Γι’ αυτό και θα έπρεπε πέρα από «εκσυγχρονιστικές» εκπαιδευτικές απόψεις, τα αρχαία ελληνικά να διδάσκονται, με αγάπη και προσοχή, στα σχολεία. εσείς τι πιστεύετε; το είπε ο ελύτης: Έλληνας είναι ένας τρόπος να σκέφτεσαι. Κι επειδή σκεφτόμαστε, άρα ο εγκέφαλός μας δομείται και λειτουργεί με τη γλώσσα που μιλάμε, το να διαπιστώνω τη συνέχεια της γλώσσας είναι κάτι που συγκλονίζει. Δουλεύοντας τη μετάφραση, σκεφτόμουν αυτό το θαύμα: η ίδια λέξη, η ίδια φράση, ο ίδιος ήχος να υπάρχει, να μιλιέται, να ακούγεται επί χιλιετίες. αλλά αυτή η συνέχεια της γλώσσας δεν μπορεί και δεν πρέπει να έχει εθνικιστικά χαρακτηριστικά. ο ανθρωπιστικός τρόπος σκέψης είναι βαθιά ελληνικός και μπορεί να χωρέσει ανθρώπους από

Σημείωση: Για τις ανάγκες της παράστασης, οι νεαροί ηθοποιοί (γυναίκες και άνδρες) του Χορού δέχθηκαν να ξυρίσουν τα κεφάλια τους! « Κάποια στιγμή αναρωτηθήκαμε πώς μπορούσαμε να δώσουμε την εικόνα της απώλειας ταυτότητας και της ταπείνωσης των γυναικών του Χορού που είναι δούλες – στην παράστασή μου ο Χορός είναι μεικτός, γιατί ούτε και το φύλο έχει κάποια σημασία στην κατάστασή τους. Διερευνητικά ρώτησα τα κορίτσια αν είχαν πρόβλημα μ’ αυτήν την επιλογή –τα αγόρια φυσικά δεν είχαν– και με μεγάλη γενναιοδωρία ανταποκρίθηκαν θετικά. Οπότε προχωρήσαμε σ’ αυτήν την κατεύθυνση και πρέπει να πω ότι η πράξη τους έχει μια υψηλή συμβολική αξία, όχι μόνο γιατί θυσίασαν κάτι από την ματαιοδοξία τους, αλλά και γιατί είναι σαν να λένε ότι ναι, για κάτι που αξίζει τον κόπο μπορούμε να κάνουμε μια θυσία πέραν του εγωισμού», σχολιάζει ο σκηνοθέτης. s

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 25

αυτή τη φορά, ο γιάννης Μπέζος και σκηνοθετεί και παίζει στην αρχαία επίδαυρο: στις Εκκλησιάζουσες του αριστοφάνη, θα τον δούμε ως πραξαγόρα, να αναζητεί λύση στο πολιτικό αδιέξοδο μιας καταρρακωμένης δημοκρατίας. από την Αλεξάνδρα Βουδούρη φωτογραφία Βίκυ Γεωργοπούλου

Κ

αλλιτέχνης με παράδοση στην κωμωδία –θεατρική, κινηματογραφική και τηλεοπτική–, ο γιάννης Μπέζος δοκιμάζει αυτή τη φορά τις δυνάμεις του στη σκηνοθεσία ενός αριστοφανικού έργου στην αρχαία επίδαυρο. παραδέχεται ότι δεν είναι τυχαία επιλογή οι Εκκλησιάζουσες, γιατί το έργο είναι πιο επίκαιρο παρά ποτέ, καθώς δεν αφορά ακριβώς την παρουσία των γυναικών στην εξουσία, αλλά κυρίως το πώς θα πρέπει να αναλαμβάνουμε τις ευθύνες μας απέναντι σε μια δημοκρατικά ευνομούμενη πολιτεία.

Γιατί επιλέξατε να ανεβάσετε φέτος τις Εκκλησιάζουσες; τα έργα του αριστοφάνη έχουν ούτως ή άλλως σχέση με την επικαιρότητα. επειδή ο αρχαίος ελληνικός κόσμος, τουλάχιστον ο αθηναϊκός, δεν έχει και πολύ μεγάλες διαφορές με το σήμερα, οι Εκκλησιάζουσες είναι ένα έργο επίκαιρο. Διαδραματίζεται την εποχή της πλήρους παρακμής της αθηναϊκής δημοκρατίας, μιας «κουτσής» δημοκρατίας, που θανάτωσε τον Σωκράτη, αλλά και μιας εποχής που κυκλοφορούν οι ιδέες της πλατωνικής φιλοσοφίας. ο αριστοφάνης παίρνει λοιπόν ως βάση τις πλατωνικές ιδέες περί κατάργησης της ιδιοκτησίας και της οικογένειας, της σεξουαλικής απελευθέρωσης και της κοινοκτημοσύνης, και τις σχολιάζει με τον δικό του τρόπο μέσω των γυναικών που, μεταμφιεσμένες σε άνδρες, πηγαίνουν κρυφά στην εκκλησία του Δήμου και περνούν ψήφισμα, το οποίο τους δίνει την εξουσία. το ψήφισμα τους επιτρέπει να επιβάλουν τις πολιτικές τους μεταρρυθμίσεις, εφαρμόζοντας περιουσιακή και ερωτική κοινοκτημοσύνη. το νέο καθεστώς που εγκαθίσταται είναι ουτοπικό και αυτή είναι η καρδιά του έργου. Μια συγκεκριμένη, όμως, σκηνή εμπεριέχει την ουσία του. πρόκειται για έναν διάλογο μεταξύ του χρέμη και ενός άνδρα. ο πρώτος είναι, ως νομοταγής και γνήσιος δημοκράτης, έτοιμος να παραδώσει τα πάντα στο Δημόσιο, σύμφωνα μ’ αυτό που ψηφίστηκε, ενώ ο άλλος είναι αυτός που γνωρίζουμε πολύ καλά: ο αναβλητικός, ο λουφαδόρος, ο

26 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #46 [23 ΙουΛίου 2015]

Info εθνικό Θέατρο - Γιάννης Μπέζος Εκκλησιάζουσες του αριστοφάνη η αθηναία πραξαγόρα μεταμφιέζεται σε άντρα και μαζί με τις άλλες γυναίκες της πόλης παίρνουν την εξουσία στα χέρια τους και επιβάλλουν τον δικό τους νόμο: κοινοκτημοσύνη περιουσιακή, αλλά και ερωτική. ερμηνεύουν: πάνος Βλάχος, Μπάμπης γαλιατσάτος, γιάννης ζουγανέλης, θανάσης ισιδώρου, παναγιώτης Κατσώλης, νίκος Μαγδαληνός, λαέρτης Μαλκότσης, γιάννης Μπέζος, Δανάη Σκιάδη, γιωργής τσουρής. Στα ελληνικά με αγγλικούς υπέρτιτλους. Αρχαίο Θέατρο επιδαύρου 31 Ιουλίου - 1 Αυγούστου, 21:00 εισιτήρια: 45€ (VIP), 40€ (ζώνη α), 20€ (ζώνη Β), 13€ (Άνω Διάζωμα), 13€, 10€ (φοιτητικό), 5€ (Άνεργοι, αΜεα)

Γιάννης Μπέζος

«Να θυμηθούμε ότι, τότε, η Αθήνα ζούσε με τα λεφτά των Περσών»

κομπιναδόρος. Μέσω της εξαιρετικής μετάφρασης του Μίνου Βολανάκη, καταλαβαίνει κανείς ότι δεν έχει αλλάξει τίποτα από τότε. ο διάλογός τους θα μπορούσε κάλλιστα να συμβαίνει σήμερα. αυτός είναι ο βασικός λόγος που θα πρέπει κανείς να καταπιαστεί με το έργο αυτό.

είναι η γυναίκα σήμερα στην εξουσία. τουλάχιστον στο κείμενο. το έργο καταλήγει μ’ ένα φαγοπότι, που έχει τη δική του σημασία, στη λογική του «ό,τι φάμε κι ό,τι πιούμε». να θυμηθούμε απλά ότι τότε, η αθήνα ζούσε με τα λεφτά των περσών...

εφόσον ο Αριστοφάνης είναι πάντα επίκαιρος, θεωρείτε ότι είναι απαραίτητες κάποιες παρεμβάσεις, διασκευές του κειμένου με στοιχεία της επικαιρότητας; Όχι, δεν θεωρώ ότι είναι τόσο απαραίτητες. χρειάζεται μια παρέμβαση, ωστόσο, σε ό,τι αφορά το υποκριτικό μέρος, στον τρόπο που μιλάνε οι άνθρωποι. για να μην προδώσεις το πνεύμα του ποιητή, πρέπει να εκσυγχρονιστεί ο τρόπος που παίζεται το έργο, η ταχύτητα και η εκφορά του λόγου. είναι βασικό να μην προδίδεις το πνεύμα του αριστοφάνη και αυτό που εννοεί.

Στις Εκκλησιάζουσες, πέρα από την ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης, το βασικό μήνυμα είναι να συνειδητοποιήσουν οι πολίτες πώς πρέπει να συμπεριφέρονται απέναντι στην Πολιτεία. Πώς πρέπει λοιπόν να λειτουργούν σήμερα; υπάρχουν στο κείμενο δύο-τρεις φράσεις «κλειδιά», που θα μπορούσε κανείς να τις πει και σήμερα. λέει κάπου το κείμενο: «όλοι από τον δημόσιο μισθό απαιτείτε, μα το ατομικό σας κέρδος κυνηγάτε χώρια», όπως επίσης και ότι «βλέπω να εκλέγετε ηγέτες κάθε μέρα και χειρότερους». τι άλλο να σας πω; είναι τόσο εμφανές. Σε κάποιο άλλο σημείο, σ’ ένα διάλογο, ξεκινάει να λέει κάποιος: «επειδή είμαι νομοταγής...», για να του απαντήσει ο συνομιλητής του «είσαι ηλίθιος». «επειδή είμαι νομοταγής και πατριώτης;» αναρωτιέται ο πρώτος, «γιατί πρέπει να είναι νομοταγής ο πατριώτης;» του αντιτείνει ο άλλος, για να συμπληρώσει μάλιστα πως «είσαι νομοταγές κορόιδο [...] Άσε να δούμε τι λένε οι άλλοι», «τότε;» του απαντά ο νομοταγής, «τότε θα το αναβάλουμε μια και καλή» του λέει ο άλλος. Βάζει και τη λέξη «αναβάλουμε».

Πέρα από την απόδοση, την ερμηνεία του τι εννοεί ο ποιητής, ποια είναι η σκηνοθετική πρόκληση; Δίνουμε στη σκηνοθεσία πολύ σημασία· πιο πολύ απ’ ό,τι της πρέπει. το θέατρο έζησε αιώνες χωρίς σκηνοθέτες. τα προβλήματα άρχισαν μετά. εν πάση περιπτώσει, εμένα μ’ ενδιαφέρει κάτι που μπορεί ν’ ακουστεί απλοϊκό. θέλω να ακούγεται καθαρά και να καταλαβαίνουν οι θεατές τι λέει ο ποιητής και, κυρίως, τα χορικά του έργου, που συνήθως δεν ακούγονται. ο χορός έχει πρωταγωνιστικό ρόλο και πρέπει να ακούγεται, γιατί προάγει τη σκέψη του θεατή. το άλλο «στοίχημα» αφορά το ρυθμό, γιατί χωρίς αυτόν, κωμωδία δεν γίνεται. Με τους σημερινούς ήχους και τα σύγχρονα μουσικά όργανα προσπαθούμε να ζωντανέψουμε τη μνήμη του θεατή, για κάτι που συνέβη στη ζωή του ή που αφορά τον περίγυρό του. εάν αυτό έχει σχέση με την πολιτική, όπως πάντα συμβαίνει στον αριστοφάνη, ακόμα καλύτερα. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. τα έργα του δεν αναφέρονται στα φύλα, οι ήρωές του δηλαδή είναι σύμβολα, πολιτικά πρόσωπα. Στις Εκκλησιάζουσες, ο Βλέπυρος και η πραξαγόρα είναι πρόσωπα της αθηναϊκής δημοκρατίας, δεν είναι ένα ζευγάρι. Παίζετε την Πραξαγόρα. Πώς την επικαιροποιήσατε; υπάρχει κάποιο σχόλιο, σε σχέση με τη θέση της γυναίκας στην εξουσία σήμερα; το έργο είναι γραμμένο τόσο ωραία, που δεν έχω επικαιροποιήσει τίποτα σε σχέση με τη γυναίκα. Όταν γράφτηκε το έργο, το να ανέβουν οι γυναίκες στην εξουσία ήταν αδιανόητο. γι’ αυτό και οι Εκκλησιάζουσες, οι Όρνιθες, μαζί με τη Λυσιστράτη είναι έργα της ουτοπίας. Δεν αφορά ακριβώς εδώ η θέση της γυναίκας στην εξουσία, αλλά η θέση της στην κοινωνία. τα επιχειρήματα της πραξαγόρας, για να πείσει τις γυναίκες να πάρουν την εξουσία δείχνει όλα τα προτερήματά τους. Και ποια είναι αυτά; είναι οικονόμες, έξυπνες, νοικοκυρές, ασχολούνται με τα πάντα. οι γυναίκες τότε δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα και ήταν πάρα πολύ τολμηρό, σε μια παρακμάζουσα αθήνα, ο αριστοφάνης να παρουσιάσει τις γυναίκες να δίνουν τη λύση. Δεν κάνουμε λοιπόν αναφορά στο πώς

28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #46 [23 ΙουΛίου 2015]

Μα, αυτό δεν είναι εν γένει το πρόβλημά μας; ακριβώς. είναι ένδειξη συμπεριφοράς. οι αρχαίοι ήταν πολύ επιρρεπείς στη δημαγωγία, ενώ οι ίδιοι ήταν ψευδομάρτυρες, φαφλατάδες, αλλά και δικομανείς. Ό,τι δηλαδή είμαστε σήμερα. Δεν ξέρω πού οφείλεται αυτό. Στο κλίμα; Στα χώματα αυτά; η δημοκρατία, βέβαια, θα μπορούσε να πει κανείς ότι ήταν και αυτή τότε μισή. να σας θυμίσω ότι πριν από δύο χρόνια, πολύς κόσμος μιλούσε για άμεση δημοκρατία. Δεν γνώριζαν όμως ότι η άμεση δημοκρατία της αθήνας δεν ήταν ακριβώς άμεση. Ήταν δημοκρατία των αποκλεισμών, καθώς δεν μπορούσαν να συμμετέχουν όλοι. Όταν μιλούσε ωστόσο κάποιος, εννοούσε αυτά που έλεγε. Όταν για παράδειγμα έλεγε ότι θέλουμε πόλεμο, ήταν αυτονόητο ότι θα ήταν ο πρώτος που θα πήγαινε να πολεμήσει. Σ’ αυτό το κλίμα, όμως, βρέθηκαν κάποιοι σπουδαίοι άνδρες που μεγαλούργησαν. είναι θέμα της στιγμής. Μια τέτοια στιγμή μπορεί να έρθει τώρα; Αισιοδοξείτε; Συγκρίσεις δεν μπορείς να κάνεις, γιατί τότε οι ρυθμοί της ζωής ήταν διαφορετικοί. ο κόσμος σήμερα είναι ανοιχτό βιβλίο και οι συγκρίσεις είναι αδυσώπητες. η κρίση που βιώνουμε δεν είναι μόνο οικονομική και έχει ξεκινήσει πολύ καιρό. είναι κρίση πολιτισμική. Δεν γνωρίζουμε δηλαδή εάν –με όρους πολιτισμικούς πάντα– προσανατολιζόμαστε προς την ευρώπη ή προς την ανατολή, ή προς το άγνωστο. υπάρχει θέμα παιδείας με την ευρύτερη έννοια. το έλλειμμά της είναι μεγάλο. θέλει γενική αναμόρφωση το εκπαιδευτικό μας σύστημα, να καταλάβουμε, να μάθουμε την ιστορία μας, να μη φοβόμαστε το παρελθόν αλλά και, επιτέλους, να αυτοπροσδιοριστούμε. γιατί όταν γίνει αυτό, όταν καταλάβουμε ποιοι είμαστε, τότε δεν θα μας φοβί-

ζουν οι ξένοι. γιατί τώρα μας φοβίζουν, γιατί καμιά φορά καταλαβαίνουμε ότι μας λένε την αλήθεια. για να συμβούν όμως όλα αυτά, χρειάζεται προγραμματισμός, διακκοματικές συνεργασίες, αλλά και μια ανησυχία από τον ίδιο το λαό, ο οποίος δεν είναι άμοιρος ευθυνών. το καθεστώς δεν είναι ολιγαρχικό. Ψηφίζουμε. Άρα η ψήφος εμπεριέχει και την ευθύνη. Το θέμα είναι εάν έχει συνειδητοποιήσει ο λαός την ευθύνη της ψήφου του. Όπως λέει και το γνωμικό: «Κυριακή κοντή γιορτή». πρέπει να καταλαβαίνει κανείς ποιος είναι εκείνος που επιλέγει να τον εκπροσωπήσει. γιατί τελικά καταλήγουμε, όπως έλεγε και ο Μάνος χατζιδάκις, τα κόμματα να νομίζουν ότι εκπροσωπούν και οι πολίτες να νομίζουν ότι εκπροσωπούνται. γι’ αυτό ο κόσμος δεν καταλαβαίνει και αποφασίζει για κάτι που δεν αντιλαμβάνεται. εάν με ρωτάτε, εγώ δεν κατάλαβα τελικά τι ψήφισα στο δημοψήφισμα. εάν ρωτήσετε κάποιον τι περιείχε ακριβώς η συμφωνία, δεν έχει ιδέα. είμαστε επιπόλαιος λαός και αποφασίζουμε πάντα γρήγορα και με βάση το θυμικό, αναζητώντας μονίμως εχθρούς. εάν δεν υπάρχουν εχθροί, δεν υπάρχουμε εμείς. είμαστε λαός του αισθήματος, δεν είμαστε λαός της σκέψης, και κάποια στιγμή πρέπει να γίνουμε. ο Αριστοφάνης κατηγορούνταν ως εχθρός της δημοκρατίας, γιατί κατήγγειλλε τα κακώς κείμενα της εκάστοτε πολιτικής. Τι θα έλεγε για τη σημερινή δημοκρατία; εάν ζούσε σήμερα ο αριστοφάνης, θα τον είχαν σίγουρα εξορίσει. ο κόσμος τότε είχε μια άλλη αντίληψη για τα πράγματα. θα σας θυμίσω πως, όταν ανέβηκαν οι Ιππής, ο Κλέωνας ήταν παρών. ο αριστοφάνης μπορεί να τον κατηγορούσε στο συγκεκριμένο έργο για δημαγωγία, ωστόσο ο Κλέωνας ήταν εκεί στο θέατρο του Διονύσου, όταν ο κόσμος έδινε το πρώτο βραβείο στους Ιππής. Κι ας ψήφιζε την άλλη στιγμή τον Κλέωνα. αυτά δεν γίνονται σήμερα. υποτίθεται ότι τώρα είμαστε πολύ υποψιασμένοι. αλλά δεν είμαστε έτοιμοι ν’ ακούσουμε. απαντάμε πριν καν μας τεθεί το ερώτημα. Όπως έγινε τις προάλλες, με το δημοψήφισμα. η δημοκρατία είναι καθημερινή άσκηση, δεν είναι αυτονόητη. εμείς την έχουμε αυτονόητη, γι’ αυτό και την εκμεταλλεύονται διάφοροι. διανύουμε ένα δύσκολο καλοκαίρι εξαιτίας αντίξοων οικονομικών συνθηκών. Σας προβληματίζει ότι θα υπάρξει κόσμος που δεν μπορεί, αν και το θέλει, να έρθει στην επίδαυρο; η επίδαυρος ήταν πάντα μια πονεμένη ιστορία, λόγω των διοδίων και των εισιτηρίων. είναι όμως και περιπέτεια, που μπορεί να συνδυαστεί ως μια εκδρομή, μια εξαίρεση για το καλοκαίρι. οι άνθρωποι φέρονται ηρωικά. υπάρχουν εκείνοι που μπορεί να στερηθούν κάτι άλλο, όμως να έρθουν να δουν την παράστασή μας. αυτό μας δημιουργεί ευθύνη. εμείς ιδιαίτερα στο εθνικό πρέπει να είμαστε πρώτοι και καλύτεροι παντού. ο κόσμος δεν θέλει να δει την γκρίνια μας, πρέπει να λειτουργήσουμε έτσι, ώστε να του δώσουμε έναν ορίζοντα, ένα φως. ο θίασός μας είναι εξωστρεφής. τουλάχιστον σε αυτό, τα καταφέραμε! s

ΘEATPO

Μαρία Ναυπλιώτου

Η γυναίκα που κέρδισε στα πέναλτι η Βερενίκη του ρακίνα είναι μια γυναίκα σύγχρονη, γενναία, ελεύθερη. Όταν ο εραστής της την εγκαταλείπει, παλεύει, πονάει, παθιάζεται, αλλά δεν υποκύπτει. αποφασίζει να πάρει τη ζωή της στα χέρια της και να κάνει μια καινούργια αρχή, με τους δικούς της όρους. φέτος, Βερενίκη είναι η Μαρία ναυπλιώτου. από τη δομίνα διαμαντοπούλου φωτογραφία Βίκυ Γεωργοπούλου

η

Μαρία ναυπλιώτου μάς υποδέχτηκε στο ζεστό και φιλόξενο σπίτι της στο αγαπημένο της παλαιό φάληρο. πιο κατασταλαγμένη, ήρεμη και γοητευτική από ποτέ, μας μίλησε για την εύθραυστη ισορροπία ανάμεσα στο καθήκον και την επιθυμία, το θυμικό και τη λογική, το θέατρο και τη ζωή, αλλά και για τις ανατροπές που δεν δίστασε να κάνει στη ζωή της, την ωριμότητα που έρχεται μέσα από το χρόνο, τη σχέση της με την κωμωδία, τις παιδικές της αναμνήσεις και την πραγματική ομορφιά.

Μιλήστε μας για την παράσταση, και πιο συγκεκριμένα για την κεντρική ηρωίδα, τη Βερενίκη. το έργο είναι βασισμένο σε δύο πραγματικές ιστορίες. Στη μία, ένας λουδοβίκος επιβάλλεται να παντρευτεί μια βασίλισσα. αγαπά, όμως, κάποια η οποία δεν έχει βασιλική καταγωγή και τελικά οδηγούνται σ’ έναν χωρισμό πολύ επώδυνο και για τους δύο. η άλλη ιστορία αφορά στη Βερενίκη, τη βασίλισσα της ιουδαίας, η οποία είναι ερωμένη του ρωμαίου τίτου. Όταν εκείνος γίνεται αυτοκράτορας μετά τον θάνατο του πατέρα του, είναι αναγκασμένος εκ των πραγμάτων να χωρίσει με τη Βερενίκη, γιατί δεν επιτρέπεται να παντρευτεί μια ξένη βασίλισσα. ουσιαστικά, πρόκειται για ένα ερωτικό δράμα, ένα δράμα δωματίου. Δεν υπάρχει δράση, βλέπουμε τους ήρωες να έρχονται αντιμέτωποι με κάτι και να προσπαθούν να το διαχειριστούν. υπάρχει ένα ερωτικό τρίγωνο, καθώς ο αντίοχος, ο πιστός σύντροφος της Βερενίκης, την έχει ακολουθήσει από την ιουδαία γιατί είναι ερωτευμένος μαζί της. η κατάσταση περιπλέκεται, υπάρχει πολύς πόνος, πολλά λόγια, πολλές αντεγκλήσεις και συγκρούσεις. τελικά, την λύση δίνει η Βερενίκη, η οποία αντί να αυτοκτονήσει, όπως συνηθιζόταν, αποφασίζει να τους αφήσει και τους δύο και να ζήσει μόνη της γυρνώντας στην ιουδαία. είναι, δηλαδή μία πάρα πολύ σύγχρονη ηρωίδα που, αντί για το θάνατο, προτιμά την ελευθερία της, την απώλεια, τον πόνο. είναι μια πολύ γενναία πράξη μιας πολύ σύγχρονης και πολύ ελεύθερης γυναίκας. Θα λέγαμε ότι και η Βερενίκη υπακούει στο καθήκον. η Βερενίκη υπακούει μ’ έναν πάρα πολύ δικό

ΘΕΑΤΡΟ

της τρόπο. αψηφά τους νόμους και τις επιταγές και κάνει αυτό που αισθάνεται. Δεν κρύβεται πίσω από τύπους, ζητά πάντα να μάθει την αλήθεια, μιλάει αληθινά, συγκρούεται με πάθος, δεν υπεκφεύγει, και στο τέλος κάνει αυτή την έξοδο η οποία κάθε φορά με εντυπωσιάζει. εμβαθύνει τόσο, ώστε στο τέλος μπορεί να αντέξει κι έναν αποχωρισμό από επιλογή. Στις τραγωδίες εκείνης της εποχής, οι άνθρωποι όταν βρίσκονταν σε αδιέξοδο, είτε αυτοκτονούσαν, είτε έφευγαν με πολύ πόνο – κουρέλια. η Βερενίκη φεύγει με το κεφάλι ψηλά και αφήνει δυο κουρέλια πίσω της. αν μιλήσουμε με ποδοσφαιρικούς όρους, το ’χει πάρει το παιχνίδι στα πέναλτι κι έχει φύγει! αυτή η κατάσταση είναι αδιέξοδη, παρ’ όλα αυτά φαίνεται ότι φεύγει κερδισμένη, γιατί έχει βιώσει πολύ έντονα τη θλίψη, έχει συγκρουστεί, έχει πονέσει, έχει κλάψει, έχει χτυπηθεί, τα έχει κάνει όλα, ώσπου στο τέλος το ξεπερνά. είναι αυτό που λένε ότι, αν επιτρέψεις στον εαυτό σου να πενθήσει, θα βγεις από το αδιέξοδο. Έχουμε το φινάλε ενός ανθρώπου που μπορεί να ξαναρχίσει την ζωή του. Δεν είναι ότι δεν τη νοιάζει, αλλά είναι κάτι ρεαλιστικό, λέει «σε ήθελα, σε διεκδίκησα, δεν μπορείς; φεύγω, τώρα θα αρχίσω την ζωή μου μόνη μου, ξανά, από την αρχή». Πόσο ταυτίζεστε εσείς με αυτό; πάρα πολύ! είναι η ηρωίδα μου! εσείς ακολουθείτε πιο πολύ το καθήκον ή την επιθυμία; Έχετε αναφέρει ότι την περίοδο τής μετάβασής σας από το χορό στην υποκριτική ζούσατε σαν «κοσμοκαλόγερος». εγώ είμαι ένα πάρα πολύ πειθαρχημένο άτομο. Δεν έχω την τάση να καταλύω τους νόμους· αντιθέτως, πιστεύω ότι ο άνθρωπος βρίσκει μια τάξη μέσα του βάζοντας όρια. παρ’ όλα αυτά, ακολουθώ πάντα την επιθυμία μου, αυτό που αισθάνομαι ότι μου ταιριάζει την κάθε στιγμή. Στα μάτια των άλλων, ακόμη και των δικών μου ανθρώπων, κάνω το εντελώς αντίθετο· έχουν την εντύπωση ότι δεν ακολουθώ τους νόμους. ακολουθώ τη δική μου λογική. πάντα όμως! ας πούμε, όταν αποφάσισα να γίνω ηθοποιός, όλοι μου είπαν «είσαι τρελή». Ήμουν μόλις 24 χρονών, είχα περιθώρια να δουλέψω ως χορεύτρια. απλώς εγώ ήξερα ότι αν δεν έκανα ένα βήμα εκείνη τη στιγμή, δεν θα το έκανα αργότερα. είχα περιθώρια ν’ αλ-

λάξω τη ζωή μου. Ήμουν επαγγελματίας χορεύτρια, είχα μια καριέρα και τα παράτησα. τα παράτησα κυριολεκτικά: δεν ξαναμπήκα σε αίθουσα μπαλέτου, δεν έκανα και χορό και θέατρο· μπήκα στη δραματική σχολή κι έγινα ηθοποιός. Κι εγώ όταν το σκέφτομαι σήμερα απορώ πώς το έκανα, αλλά ήμουν τόσο σίγουρη για την επιθυμία μου που δεν δίστασα. οι Έλληνες είναι πειθαρχημένοι; Όχι, οι Έλληνες δεν είμαστε πειθαρχημένος λαός! νομίζω ότι για να ωριμάσει ένα άτομο μέσα σ’ ένα κοινωνικό πλαίσιο, πρέπει πρώτα το κοινωνικό πλαίσιο να του προσφέρει τις κατάλληλες συνθήκες. είναι πάρα πολύ δύσκολο ένας άνθρωπος να ενηλικιωθεί σε μια ανήλικη οικογένεια. εμείς απ’ το 1830 προσπαθούμε να γίνουμε κράτος. Δεν τα καταφέραμε ποτέ. Δεν καταφέραμε ποτέ να ακολουθήσουμε τους νόμους, δεν καταφέραμε ποτέ να εκλέξουμε μια κυβέρνηση χωρίς να περιμένουμε αντάλλαγμα, δεν καταφέραμε ποτέ να περάσουμε από μια φεουδαρχική κοινωνία κοτζαμπάσηδων σ’ ένα αστικό κράτος, όπως είναι όλα τα δυτικοευρωπαϊκά και κεντροευρωπαϊκά κράτη. από τους κοτζαμπάσηδες περάσαμε στους κουμπάρους, στους βουλευτές, στους περιφερειάρχες. Όλοι αυτοί έχουν αναπτύξει ένα πελατειακό σύστημα το οποίο αναπαράγεται ακόμα. «αν δεν με διορίσεις στο δημόσιο, δεν θα σε ψηφίσω.» Όλη αυτή η ασυδοσία είναι φυσικό να μεγαλώνει ανώριμους ανθρώπους. το να πληρώσεις την εφορία ή το να ακολουθήσεις τους νόμους δεν είναι καθόλου «ελληνικό». το κράτος μάς κλέβει κι εμείς με τη σειρά μας κλέβουμε το κράτος. Στην ελλάδα λειτουργούμε σαν φυλές αφρικανικές, που ζει η κάθε μία τον δικό της χαβαλέ. φυσικά, όλα αυτά που ζούμε σήμερα είναι απόρροια πάρα πολλών πραγμάτων και πάρα πολλών χρόνων. είμαστε απαίδευτοι, ανεκπαίδευτοι. Βεβαίως, οι προηγούμενες γενιές είχαν πολύ καλά στοιχεία. Μένει να διαπιστώσουμε τι καλά στοιχεία έχουμε εμείς. πάντως, κάποια στιγμή πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον εαυτό μας και να πούμε τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη. επίσης, δεν ξέρω ακριβώς ποιο είναι το ένδοξο παρελθόν μας, το οποίο τόσο συχνά επικαλούμαστε. πρόσφατα, με ρώτησαν αν είμαι περήφανη που είμαι ελληνίδα και απάντησα ναι. νομίζω ότι το πιο σωστό είναι ότι αγαπάω πάρα πολύ την ελλάδα γιατί είναι η οικογένειά μου. αυτό το ασύδοτο, ανώριμο κράτος και

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 29

Info εταιρεία Θεάτρου Dot – Θέμελης Γλυνάτσης Βερενίκη του ρακίνα η Βερενίκη, βασίλισσα της παλαιστίνης και σύντροφος του τίτου, έρχεται μαζί του στη ρώμη λίγο πριν αυτός αναλάβει την εξουσία. η Σύγκλητος, όμως, έχει αντίθετη γνώμη κι ο τίτος επιλέγει τη διακυβέρνηση της ρώμης έναντι της Βερενίκης. ο βασιλιάς αντίοχος που είναι ερωτευμένος με τη Βερενίκη τη διεκδικεί, αλλά εκείνη αρνείται και τους δύο και εγκαταλείπει τη ρώμη. ερμηνεύουν: Μαρία ναυπλιώτου, νέστορας Κοψιδάς, ιερώνυμος Καλετσάνος, αλεξάνδρα ντεληθέου, Σωτήρης τσακομίδης, θανάσης Δόβρης, Κλήμης εμπέογλου. Συμμετέχουν η μεσόφωνος αναστασία Κότσαλη και ο τενόρος χρήστος Κεχρής. Πειραιώς 260, Κτίριο δ 24-25 Ιουλίου, 21:00 εισιτήρια: 20€, 15€ (μειωμένο), 10€ (φοιτητικό, 65+), 5€ (άνεργοι, αΜεα)

όλες οι μικρότερες οικογένειες, αυτή που γεννήθηκα, αυτές που επέλεξα. αγαπώ πολύ την ελλάδα, αλλά είμαι πάρα πολύ απογοητευμένη. ενώ πιστεύαμε ότι κάποια πράγματα δεν θα συνέβαιναν πια, καθώς ζήσαμε στην ελλάδα και μία περίοδο πολύ μεγάλης πολιτικής ηρεμίας –ίσως λόγω της ευρωπαϊκής Ένωσης και των κονδυλίων–, βλέπουμε ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, τίποτα δεν αλλάζει, εξακολουθούμε να είμαστε ασύδοτοι, ανιστόρητοι και αργούμε πάρα πολύ να συλλάβουμε τη μεγαλύτερη εικόνα. το θυμικό μας είναι τόσο έντονο που, άσχετα από το ποια παράταξη ακολουθούμε, αν λέμε «ναι» ή «όχι» σε δημοψηφίσματα, έχουμε όλοι την ανάγκη να το εκτονώσουμε, δεν μπορούμε με περισυλλογή να πιάσουμε τη μεγαλύτερη εικόνα, να μείνουμε λίγο σιωπηλοί. Έχουμε πάρα πολύ μεγάλη ανάγκη να φωνάζουμε οι Έλληνες, και μας έχει καταστρέψει αυτό. Έχετε δηλώσει ότι λατρεύετε το Παλαιό Φάληρο· μένετε, άλλωστε στο πατρικό σας σπίτι. το παλαιό φάληρο είναι η γειτονιά μου! αυτό το σπίτι δεν είναι ακριβώς το πατρικό μου. γεννήθηκα στου Μακρυγιάννη. ζήσαμε εκεί μέχρι τα οκτώ μου και μετά ήρθαμε εδώ γιατί η μαμά μου αγαπούσε πάρα πολύ τη θάλασσα. οι πρώτες μου ενθυμήσεις είναι στου Μακρυγιάννη, αλλά εδώ μεγάλωσα. εδώ έγινα δεσποινίς, μπαλαρίνα και όλα τα υπόλοιπα! το παλαιό φάληρο κρατάει ακόμα κάτι από τις παλιές γειτονιές. γνωρίζω τους γείτονές μου, έχουμε ο ένας τα κλειδιά του άλλου στον όροφο, γνωρίζω τον χασάπη, τον μανάβη, λέμε μια καλημέρα, λέμε τα νέα μας, έχω φίλους εδώ, πάω μια βόλτα στη θάλασσα, έχουμε μεγάλα πεζοδρόμια, κήπους, ακούω τα πουλάκια! εδώ μπορώ να ξεφεύγω. το αγαπάω όντως πάρα πολύ το παλαιό φάληρο! Κι ενώ σας αρέσει να τολμάτε, στη γειτονιά σας παραμένετε σταθερή. Καμιά φορά, όταν μεγαλώνουμε αναζητούμε τις πρώτες ενθυμήσεις. οι δικές μου είναι στου Μακρυγιάννη. αν και δεν θα ήταν πολύ εύκολο, θα μπορούσα να επιστρέψω, γιατί εκεί ήμουν παιδί, εκεί πήγα νηπιαγωγείο, εκεί ήταν τα πρώτα μου παιχνίδια, οι πρώτοι μου φίλοι, τα πρώτα σκαρφαλώματα στις μουριές και οι πρώτες καταστροφές μετά την πτώση! Και το φάληρο, όμως, τα έχει αυτά. εδώ, στη διπλανή πολυκατοικία, παίζαμε ποδόσφαιρο μέχρι αργά το βράδυ τα καλοκαίρια και οι μαμάδες μας έβγαιναν στα μπαλκόνια και μας φώναζαν κι εμείς ουρλιάζαμε «15 λεπτά ακόμα!» χαμός! Και στο φάληρο έχω αυτά τα ξέγνοιαστα και αξέχαστα παιδικά χρόνια. Τι έχετε αποκομίσει μέσα από την εμπειρία σας στο θέατρο; Έχει αλλάξει η αντιμετώπισή μου με τα χρόνια, είμαι πολύ πιο ψύχραιμη και ήσυχη. Κάποτε αισθανόμουν ότι το θέατρο είναι το σπίτι μου. τώρα αισθάνομαι ότι το σπίτι μου είναι το σπίτι μου· έχουν συντελεστεί αλλαγές μέσα μου. νομίζω ότι αυτό είναι υγιές. Δεν έχω τόσο πολύ μεγάλη ανάγκη την επιβεβαίωση, παρότι τη δέχομαι ίσως με μεγαλύτερη χαρά απ’ ό,τι όταν ήμουν μικρή. τη βιώνω πιο βαθιά. τότε είχα πολύ μεγαλύτερες αγωνίες απ’ όσο τώρα. Όταν είχα μια αποτυχία, τότε ήταν καταστροφή· τώρα εισπράττω το θετικό απ’ αυτό, προσπαθώ να δω τι δεν πήγε καλά. επίσης, χρειάζομαι μεγαλύτερες περιόδους εκτός, ενώ παλιότερα δεν μπορούσα να είμαι πολύ εκτός. Όταν περνάω μεγαλύτερα διαστήματα εκτός θεάτρου είμαι πάρα πολύ χαρούμενη. αυτό δεν σημαίνει ότι το επιδιώκω, γιατί βιοπορίζομαι από τη δουλειά μου, απλώς το απολαμβάνω όταν συμβαίνει.

Τι έχετε θυσιάσει για το θέατρο; Δεν έχω κάνει καμία μεγάλη θυσία! νομίζω ότι κάνεις θυσία όταν δεν θέλεις κάτι πάρα πολύ. Σαφώς έχω στερηθεί πράγματα. εγώ, όμως, έχω την τρελή πολυτέλεια να κάνω τη δουλειά που επέλεξα και που αγαπούσα πάρα πολύ! οπότε, αυτό από μόνο του δείχνει αν έχεις κάνει θυσίες ή όχι. Κωμωδία πότε θα κάνετε; Έλα ντε! Δε νομίζω ότι θα μου προτείνουν ποτέ να κάνω κωμωδία, γιατί η αλήθεια είναι ότι όταν με βλέπεις δεν είμαι και το πρώτο κέφι στην παρέα, δεν λες «να μια κωμίκα!» για να δούμε, θα μου προτείνουν; νομίζω ότι θα ήθελα να κάνω έναν αμιγώς κωμικό ρόλο, συγχρόνως, όμως, θα αισθανόμουν μεγάλο άγχος. θα μου πεις, και σε τι δεν αισθάνεσαι, αλλά η αλήθεια είναι ότι η κωμωδία για μένα είναι ένας άγνωστος τόπος, απ’ τη στιγμή που δεν έχω ποτέ δοκιμαστεί σε αυτήν. Συχνά δίδεται από τους άλλους έμφαση στην εξωτερική σας εμφάνιση. Σαφώς είναι ευχάριστο να σας αποκαλούν όμορφη, δεν δημιουργούνται όμως κάποια προβλήματα; Μια χαρά είναι να σε αποκαλούν όμορφη, δεν το συζητώ! Στο χορό δεν ενδιαφέρεται κανείς αν έχεις ωραίο κεφάλι, αλλά για το αν είσαι αρκετά αδύνατη και αν οι γραμμές τού σώματός σου είναι σωστές. Άλλωστε, το σώμα της μπαλαρίνας, και μιας χορεύτριας γενικότερα, αντικειμενικά δεν είναι καθόλου θηλυκό. ειδικά όταν χορεύει, είναι πάρα πολύ όμορφο, αλλά δεν είναι θηλυκό με την τρέχουσα έννοια. Όταν πρωτομπήκα στο θέατρο, κόντεψα να πάθω εγκεφαλικό! Όλοι αναφέρονταν σε αυτό και νόμιζα ότι προγειώθηκα στον Άρη! τώρα, λοιπόν, που είμαι 46 χρονών και συνεχίζουν να λένε ότι είμαι όμορφη, μάλλον ως φιλοφρόνηση το εκλαμβάνω. επειδή κι εγώ κάποια μέρα θα το αποχαιρετήσω πριγκιπικά όλο αυτό, αφού με λένε ακόμα όμορφη, εντάξει! αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τα πράγματα. τότε ήθελα πραγματικά να αποδείξω ότι «είμαι καλή ηθοποιός, ρε παιδί μου, γιατί αναφέρονται σε αυτό;» Βέβαια, η αλήθεια είναι ότι δεν έχω κανένα απολύτως παράπονο, γιατί ο κόσμος κατάλαβε ότι εγώ δεν είχα σκοπό να ποντάρω σ’ αυτό, αλλά να διερευνήσω αν είχα τη δυνατότητα να είμαι ηθοποιός. η εμφάνισή μου δεν στάθηκε εμπόδιο στην καριέρα που ήθελα να κάνω. Συνεργάστηκα με τους ανθρώπους που ήθελα, ούτε δέχθηκα ποτέ μομφή με αφορμή το παρουσιαστικό μου. Δεν στάθηκε εμπόδιο σε μένα όπως στάθηκε σε άλλες γυναίκες. η αλήθεια είναι ότι κι εγώ δεν το χρησιμοποίησα. ποτέ! θα μπορούσα να έχω βγάλει και χρήματα απ’ αυτό, αλήθεια, θα μπορούσα να είμαι πολύ πλούσιο κορίτσι, ειδικά εκείνες τις εποχές. τώρα που μεγαλώνω, που έχω 17 χρόνια στο θέατρο, λέω «ε, εντάξει, με λένε ακόμα όμορφη, για να δούμε για πόσο;» και γελάω μόνη μου! Η γοητεία δεν χάνεται, ούτως ή άλλως! Κι εγώ έτσι πιστεύω, και το έλεγε μία γυναίκα που αγαπώ και εκτιμώ πάρα πολύ. Έλεγε ότι μέχρι τα 40 μας χρόνια έχουμε το πρόσωπο που μας χαρίζει ο θεός, απ’ τα 40 και μετά έχουμε το πρόσωπο που εμείς δωρίζουμε στον εαυτό μας. η καλλονή με αυτή την έννοια δεν χάνεται αν υπάρχει· πρέπει να συνδεθεί το εξωτερικό με το εσωτερικό για να συνεχίσει να υφίσταται. για μένα, η πιο όμορφη γυναίκα που πέρασε –και έχουμε πραγματικά πολλές όμορφες γυναίκες στην ελλάδα– είναι η ζουζού νικολούδη στα πολύ ώριμά της χρόνια. Έλαμπε από ομορφιά και γοητεία! οπότε προς τα εκεί πηγαίνουμε ή εκεί θέλουμε, τουλάχιστον, να πάμε. για να δούμε, θα τα καταφέρουμε; s

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 31

Info Σύλβια λιούλιου Αίας του Σοφοκλή ο αίας αξιώνει μετά το θάνατο του αχιλλέα να πάρει τα όπλα του ως ο δυνατότερος πολεμιστής. Όταν αυτά αποδίδονται στον οδυσσέα αποφασίζει μανιασμένος να σκοτώσει τους αρχηγούς των αχαιών, αλλά τυφλωμένος από την αθηνά επιτίθεται στα κοπάδια του στρατοπέδου. Όταν συνέρχεται, δίνει τέρμα στη ζωή του από ντροπή, ενώ το πτώμα του διατάζεται να μείνει άταφο. ο οδυσσέας δίνει τη λύση και επιτρέπεται τελικά η ταφή του αίαντα. ερμηνεύουν: Κωνσταντίνος αβαρικιώτης, Σοφία Κόκκαλη, Μιχάλης Σαράντης, Άγγελος τριανταφύλλου, θάνος τοκάκης, χάρης φραγκούλης, νικόλας χανακούλας. Μικρό Θέατρο Αρχαίας επιδαύρου 31 Ιουλίου - 1 Αυγούστου, 21:30 εισιτήρια: 25€ (ζώνη α), 15€ (ζώνη Β), 10€ (φοιτητικό), 5€ (άνεργοι, αΜεα)

Σύλβια λιούλιου

«Δεν θα το βάλουμε κάτω» Μια σύμπτωση επιτρέπει φέτος στο κοινό του φεστιβάλ να δει δύο φορές στην επίδαυρο ένα ελάχιστα παιγμένο έργο του Σοφοκλή, τον Αίαντα. η παράσταση της Σύλβιας λιούλιου, που θα ακολουθήσει χρονικά εκείνη του Βαγγέλη θεοδωρόπουλου, ανεβαίνει στο Μικρό θέατρο της επιδαύρου. Στόχος, να ιχνηλατήσει την πορεία του ιδανικού, πρώτου αυτόχειρα του σοφόκλειου έργου. από τη δομίνα διαμαντοπούλου φωτογραφία Βίκυ Γεωργοπούλου

Μ

ε «όπλα» μια αέναη διάθεση για έρευνα και μελέτη, η Σύλβια λιούλιου επιστρέφει στο φεστιβάλ αθηνών για να αναμετρηθεί για πρώτη φορά με την αρχαία τραγωδία επιλέγοντας, προς τούτο τον Αίαντα, του Σοφοκλή. η προδιαγεγραμμένη πορεία του τραγικού ήρωα προς την αυτοχειρία, αλλά και η ασέβεια των ατρειδών προς το άταφο σώμα του δημιουργούν μια διαρκή αίσθηση θρήνου. το πένθος, εξηγεί η νέα δημιουργός, γίνεται εδώ κεντρικός άξονας της αφήγησης του σοφόκλειου δράματος, εξισορροπείται όμως από την ορμή, τη δύναμη και τη χάρη των πολύ νέων ηθοποιών της ομάδας της, καθώς και από την ομορφιά που αποπνέει η αρμονία του χώρου της μικρής επιδαύρου.

Ένας ακόμη Αίας του Σοφοκλή ανεβαίνει στο πλαίσιο του φετινού Φεστιβάλ, σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου. Πώς σας φαίνεται αυτή η δημιουργική σύμπτωση; πρόκειται μάλλον για έναν περίεργο καλλιτεχνικό συντονισμό, σε σχέση με το συγκεκριμένο έργο. θα ήθελα πολύ να δω την παράσταση του Βαγγέλη θεοδωρόπουλου στο αρχαίο θέατρο της επιδαύρου, αλλά δεν θα μπορέσω τελικά, λόγω των προβών. Έχει ενδιαφέρον, πάντως, να σκέφτεται κανείς ότι παράλληλα και σε κοντινούς τόπους συμβαίνει μια κοινή έρευνα πάνω σ’ ένα έργο. Η δική σας δουλειά βασίζεται στην έρευνα ενός πυρήνα νέων καλλιτεχνών πάνω στο αρχαίο δράμα. Ποια ήταν η υπόθεση εργασίας; η έννοια της έρευνας είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνομαι το θέατρο και τη λειτουργία μου ως σκηνοθέτιδα. Βάζει κανείς ένα βαθμό δυσκολίας και προσπαθεί μέσα σ’ αυτόν να προσπελάσει ένα κείμενο. ποιος είναι ο βαθμός δυσκολίας εδώ; πρώτα απ’ όλα, το ίδιο το κείμενο. πρόκειται για ένα πολύ δύσκολο έργο. Έχει μεγάλες, εγγεγραμμένες, σκηνικές προκλήσεις. επίσης, είναι η πρώτη επαφή με το αρχαίο δράμα. Σ’ αυτήν την πρώτη επαφή με το αρχαίο δράμα, γιατί επιλέξατε τον Σοφοκλή; τα πρόσωπα στον Σοφοκλή είναι φορείς αυτού που ονομάζεται «σοφόκλεια γλυκύτητα». ο ψυχισμός μου αυτή τη στιγμή έχει την επιθυμία της προσπέλασης αυτών των προσώπων απ’ ό,τι μιας ενασχόλησης, για παράδειγμα, με το υλικό των τιτάνων και των δυνάμεων της φύσης, που είναι τα πρόσωπα στον αισχύλο. Έτσι, λοιπόν, επέλεξα τον Σοφοκλή. Προσεγγίζετε τη δουλειά σας βασιζόμενη πάντα στη θεωρία και την έρευνα. Ανάμεσα στη θεωρία και τη θεατρική πράξη, ποια είναι τελικά σημαντικότερη; η θεωρία δεν έχει καμία σχέση με τη θεατρική πράξη, είναι ένας τρόπος τελείως προσωπικός. το να μελετάει κανείς έχει να κάνει με τον ίδιο του τον εαυτό. Ένας σκηνοθέτης μπορεί να έχει υψηλά χαρίσματα συντονι-

στικά, τα οποία να μην έχουν σχέση με τη θεωρητική του κατάρτιση. παρ’ όλα αυτά, σε κάθε περίπτωση ο σκηνοθέτης είναι φορέας πνευματικότητας – κι όταν λέω πνευματικότητα, εννοώ τη βαθιά γείωση ενός καλλιτέχνη με αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως μια έννοια του ιερού. Στον πυρήνα της τραγωδίας, άλλωστε, βρίσκεται η αίσθηση του ιερού. αυτό νιώθω πως είναι η απαραίτητη προετοιμασία σε σχέση με το αρχαίο δράμα. από εκεί και πέρα, βεβαίως, διαβάζω πάρα πολύ σε σχέση με το κείμενο. η μεγάλη μου απόλαυση, πριν τις πρόβες, είναι αυτή η επαφή με το αρχαίο κείμενο, καθώς ευτυχώς μπορώ να έχω πρόσβαση σε αυτό. Στον Αίαντα δουλέψαμε πολύ μαζί με τον νίκο παναγιωτόπουλο, που επιμελήθηκε τη μετάφραση του παναγή λορεντζάτου, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά κάποιες αμφισημίες των λέξεων, όπου ήθελα δηλαδή να αναδειχθεί κάτι με πιο σύγχρονο τρόπο. Σ’ αυτήν την παράσταση συμμετέχουν αποκλειστικά νέοι άνθρωποι. Πώς καταλήξατε σε μια τέτοια επιλογή; επιλέγοντας τον Αίαντα έκανα μια συγκεκριμένη επιλογή θιάσου, που απαρτίζεται όντως από πάρα πολύ νέους ανθρώπους και πολύ εύρωστους, μέσα στη νεότητά τους. Έχουν την ορμή της νεότητας και μια μεγάλη φινέτσα. η πρώτη μου αγωνία είναι να διατηρηθεί στο αποτύπωμα της παράστασης η ευδαιμονία που γεννάται από τη σύμπραξη του θεατή με τόσο νέους ηθοποιούς επί σκηνής. αυτή η ομάδα των νέων ανθρώπων παίζει τον Αίαντα στη Μικρή επίδαυρο. Έχει πολύ δύναμη αυτό, έχει χάρη και ομορφιά. Πρώτη φορά επίσης σκηνοθετείτε στο θέατρο της Μικρής επιδαύρου. Ποια τα συναισθήματα; Έχω πολύ μεγάλη συγκίνηση. Δεν έχω, βέβαια, την αγωνία της πρώτης επαφής με το αρχαίο θέατρο, γιατί έχω ήδη δουλέψει ως βοηθός ή ως υπεύθυνη παραγωγής σε παραστάσεις στη Μεγάλη επίδαυρο. η αρμονία και η μικρή κλίμακα της Μικρής επιδαύρου ήταν για εμένα αυτό που ονειρευόμουν γι’ αυτό το έργο. ο Αίας, όχι ως πρόσωπο, αλλά ως σοφόκλεια τραγωδία, τι έχει να μας πει σήμερα; Με απασχολεί πολύ αυτό εκ των υστέρων, στο πλαίσιο των συζητήσεων που κάνει κανείς παρουσιάζοντας τη δουλειά του. Όταν με ρωτάει δηλαδή κάποιος «τι έχει να μας πει ο Αίας σήμερα;» δεν μπορώ να τοποθετήσω το αίσθημά μου για το έργο σε μια πολιτική διάσταση. αυτό που μπορώ να πω, με αφομοιωμένη την αίσθηση της πραγματικότητας στην οποία ζούμε, είναι ότι προσπαθούμε να μιλήσουμε αυτό το ποίημα ελπίζοντας πως θα γεννηθεί στις ψυχές των ανθρώπων που θα δουν την παράσταση αυτή η ελάχιστη δόνηση της συγκίνησης, της δόνησης που ζούμε μεγεθυμένης εδώ και τόσο καιρό. Πώς προσεγγίζετε τον ίδιο τον Αίαντα; Δεν αντιμετωπίσαμε τον αίαντα σαν ένα πρόσωπο της μυθολογίας, έναν ήρωα του έπους, με τον οποίο δεν έχουμε κάποια επαφή, αλλά

σαν τον ήρωα που ερωτεύεται κανείς, ως κεντρικό πρόσωπο ενός ποιήματος, που είναι απελπισμένος, που μέλλεται να πεθάνει και που διακυβεύεται το εάν θα ταφεί. οπότε αυτό μας έβαλε στο κέντρο της έννοιας του πένθους. Διαβάσαμε πολύ την Ιλιάδα και την Οδύσσεια επιχειρώντας να προσεγγίσουμε το αίσθημα του συνόλου, δηλαδή του χορού, μέσα από αυτή τη διαφάνεια των προσώπων της Οδύσσειας. Μελετήσαμε στην πρόβα ποιήματα του Σεφέρη και κείμενα του Κωστή παπαγιώργη που μιλούν για θάνατο. ο άξονας για την παράσταση είναι το πένθος, γιατί έχει μεγάλη λύπη το κείμενο αυτό. Σκοπεύετε να συνεχίσετε αυτόν τον «διάλογο» με την αρχαία τραγωδία; Δεν είναι η εποχή που μπορεί κανείς να προγραμματίσει οτιδήποτε. αντιλαμβάνομαι όμως πλέον γιατί οι άνθρωποι ανεβάζουν τα ίδια έργα δύο και τρεις φορές. γιατί μόλις πεις: «α, αυτό εννοεί ο χορός, τελικά», έχεις ήδη φτάσει στη γενική δοκιμή – εάν φυσικά είσαι τόσο νέος στο πεδίο. ακόμα σκέφτομαι πράγματα για το πρώτο έργο που ανέβασα, τον Πελεκάνο του Στρίντμπεργκ. Ποια στιγμή νιώθετε ότι μια παράσταση είναι έτοιμη; Με τον τρόπο που δουλεύουμε στο πλαίσιο ενός φεστιβάλ, με ένα αποτύπωμα δηλαδή παράστασης, που δεν έχει να κάνει τόσο με την αναπαράσταση αλλά με την αφήγηση, θα φθάσουμε μέχρι ένα σημείο και θα πρέπει να δείξουμε το πού φτάσαμε. από κει και πέρα, επειδή έχω δουλέψει πολύ ως βοηθός και σε άλλους είδους παραστάσεις, γνωρίζω τον τρόπο που μπορεί να ολοκληρωθούν για να μπορεί ο κόσμος να τις δει και να περάσει καλά. Καταλαβαίνω το πότε είναι έτοιμη μια παράσταση. η δική μας παράσταση, απλώς, δεν είναι μια παράσταση που θα είναι «έτοιμη»... είναι ένα καλοκαίρι δύσκολο, λόγω των ιδιαίτερων οικονομικών συνθηκών. Σας προβληματίζει το γεγονός ότι υπάρχει κοινό που θέλει να έρθει στη Μικρή επίδαυρο αλλά δεν μπορεί; φυσικά με προβληματίζει και με λυπεί. ακόμα και για εμάς είναι δύσκολο το πώς θα πάμε στην επίδαυρο. Δεν είμαστε σε διαφορετική θέση απ’ ό,τι οι θεατές, οι οποίοι λαχταρούν να δουν μια παράσταση στη Μικρή επίδαυρο ή στην επίδαυρο. νομίζω, όμως, ότι όλο αυτό έχει να κάνει με το πόσο γρήγορα θα ξεπεράσουμε το σοκ της μεγάλης αλλαγής της ζωής μας, θέτοντας προτεραιότητες, προκειμένου να προσαρμοστούμε σε νέους τρόπους. Σας ακούω ψύχραιμη γι’ αυτήν την αβεβαιότητα που επιφυλάσσει το αύριο... Δεν είμαι καθόλου ψύχραιμη. προσπαθώ, απλώς, να βάλω σε λέξεις τη βεβαιότητα ότι, εάν δεν είμαστε άρρωστοι, θα συνεχίσουμε να ζούμε και την επόμενη μέρα από αυτό που πρόκειται να συμβεί για τη χώρα μας. εάν θα είναι πολύ δύσκολη η ζωή και πάλι όμως θα είναι η δική μας, και κάπως θα πρέπει να τη ζήσουμε. s

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 33

τ

όκιο. Δύο μέρες πριν την πρεμιέρα της Νέκυιας στο εθνικό θέατρο του νο. ο Μιχαήλ Μαρμαρινός ήρεμος αλλά και ανυπόμονος γι’ αυτό που έρχεται, μας μιλά για τη συνάντησή του με το θέατρο νο, τον ιαπωνικό πολιτισμό, αλλά και την πάγια ανάγκη του ανθρώπου να ξεδιαλύνει το μυστήριο που του ασκεί η άλλη πλευρά – ή, αλλιώς, ο υποχθόνιος κόσμος των ελλήνων. ο Έλληνας σκηνοθέτης μάς ξεναγεί, μέσα από τη γλώσσα του θεάτρου νο, στην πιο μεγάλη περιπέτεια του οδυσσέα: την κάθοδό του στον Άδη και τη συνάντησή του με το άγνωστο και το ίδιο του το παρελθόν.

Έχετε αναφερθεί στο γεγονός ότι «θέλατε να ασχοληθείτε εδώ και καιρό με τη Νέκυια της Οδύσσειας». Τι σας γοήτευσε; η νέκυια από μόνη της, ως κείμενο, έχει ένα μυστήριο το οποίο αφορά τον λεγόμενο υποχθόνιο κόσμο των ελλήνων, και όχι μόνο βέβαια. αυτός ο κόσμος έχει μέσα του κάτι το αδύνατο, διότι παραμένει απατηλός, όσο κι αν όλοι οι πολιτισμοί στο πέρασμα των αιώνων προσπαθούν και προσπάθησαν να εικάσουν, να σχηματίσουν μια ιδέα γι’ αυτήν την πραγματικότητα – και είναι μια πραγματικότητα. είμαστε χρεωμένοι απέναντι σ’ αυτό. θα μεταφερθούμε στη νέκυια κάποια στιγμή, έτσι και αλλιώς. η νέκυια της Οδύσσειας, λοιπόν, μας επιτρέπει μια οσμή απ’ αυτόν τον κόσμο, αλλά μέσα από το ποιητικό έπος. η λογοτεχνική προσέγγιση της ανάγκης του ανθρώπου να ανακαλύψει την άλλη πλευρά και το μυστήριο που αυτή δημιουργεί είναι ο κρίσιμος παράγων έλξης που μου ασκούσε και συνεχίζει να μου ασκεί αυτό το έργο. το γεγονός δε ότι πρόκειται για κάτι άγνωστο, ένας τόπος για τον οποίο δεν μπορούμε ούτε καν να εικάσουμε μορφές, σχήματα, φόρμες, οτιδήποτε, το κάνει ακόμα πιο γοητευτικό και το κάνει και λίγο οξύμωρο για την παραστατική γλώσσα, το θέατρο. προσπαθούμε να προσεγγίσουμε παραστατικά το αναπαράστατο, το τίποτα, αυτό που δεν ξέρουμε. Όλο αυτό το κράμα νομίζω πως είναι εξαιρετικά γοητευτικό. Θα μας πείτε λίγα λόγια για τη ραψωδία λ της Οδύσσειας; το ταξίδι ξεκινά από ένα χρησμό, μια υποχρέωση. Έχει ειπωθεί στον οδυσσέα ότι αν θέλει να επιστρέψει στη πατρίδα του –γιατί όλοι θέλουμε να επιστρέψουμε κάπου– πρέπει πρώτα να συνδιαλλαγεί με τους νεκρούς. αυτή είναι η αφορμή· μια αρκετά βαθιά, ψυχαναλυτική, φιλοσοφική μεταφορά. είναι συναρπαστικό στην ίδια τη δραματουργία της νέκυιας ότι ο οδυσσέας πήγε στη χώρα των νεκρών για τον τειρεσία και έπεσε πάνω σ’ ένα σωρό άλλους: στον ελπήνωρα –στον τελευταίο φίλο του που άφησε πίσω πριν ξεκινήσει αυτό το ταξίδι στη νέκυια–, στον αχιλλέα, στον αγαμέμνονα, στον αίαντα –μια * Ποίημα του Γιάννη Πατίλη.

34 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #46 [23 ΙουΛίου 2015]

Μιχαήλ Μαρμαρινός

Ιαπωνίς, και συ πονείς* Πώς αναπαριστάς ό,τι δεν μπορεί να αναπαρασταθεί; Πώς αγγίζεις αυτό που δεν ξέρεις; ο Μιχαήλ Μαρμαρινός συναντιέται με το θέατρο Νο και ανοίγει ένα μικρό παράθυρο στον τόσο συναρπαστικό κόσμο της Νέκυιας. από τη Μυρτώ Πολυμίλη φωτογραφία Βασίλης Μαθιουδάκης

Info Θέατρο Νο της Ιαπωνίας Μιχαήλ Μαρμαρινός Νέκυια (βασισμένο στη ραψωδία λ της Οδύσσειας του ομήρου) Στη νέκυια, ο οδυσσέας και οι σύντροφοί του περνούν μέσα από τον ποταμό αχέροντα και κατεβαίνουν στον Άδη. ο Μιχαήλ Μαρμαρινός σε συνεργασία με τον γκένσο ουμεουάκα σκηνοθετούν το ιαπωνικό θέατρο νο. Στα ιαπωνικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους Αρχαίο Θέατρο επιδαύρου 24-25 Ιουλίου, 21:00 εισιτήρια: 40€, 32€ (VIP, ομαδικό), 30€, 24€ (ζώνη α, ομαδικό), 20€, 16€ (ζώνη Β, ομαδικό), 15€, 12€ (Άνω Διάζωμα, ομαδικό), 15€, 10€ (φοιτητικό), 5€ (Άνεργοι, αΜεα)

ιδιαίτερη συνάντηση– και σε μια παρέλαση διαφόρων νεκρών γυναικών· κάποιων μυθικών, όλων γνωστών. ορισμένες συναντήσεις τον γοήτευσαν, κάποιες δεν τις περίμενε, όπως η συνάντηση με τη μητέρα του, που είναι από τις δραματικότερες και συγκινητικότερες στιγμές στη διαδρομή αυτού του έπους, καθώς ο οδυσσέας δεν ήξερε ότι η αντίκλεια είχε πεθάνει. η επίσκεψη στον Άδη είναι κι ένα είδος επίσκεψης σ’ ένα ιδιότυπο παρελθόν που εκεί συναντάει πρόσωπα που γνωρίζει, που έχει τραγουδήσει το μύθο τους ή την ιστορία τους. Κι όλοι ζητάνε κάτι απ’ όλους στη νέκυια και αυτό τους φέρνει κοντά. ο ζωντανός ζητά κάτι από τους νεκρούς, οι νεκροί θέλουν να μάθουν για τον άλλο κόσμο. χαρακτηριστικό όμως της νέκυιας είναι το αδύνατο. αλλά ο ζωντανός δεν το ξέρει και ο οδυσσέας είναι ζωντανός. αυτό είναι το τόξο της νέκυιας. αυτή είναι η εμπειρία του επισκέπτη με το αδύνατο και την ανάγκη να υπάρξει μια σχέση, μια συνδιαλλαγή μ’ αυτό. Η Νέκυια μοιάζει πλασμένη για να παιχτεί μέσα από τους κώδικες του θεάτρου No. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που τους συνδέουν; το νο είναι ένα ιδιότυπο έιδος θεάτρου. Στην ουσία επισκεπτόμαστε τη νέκυια σαν υλικό και αυτό επαναγράφεται. Στο νο μπορείς να εστιάσεις σ’ ένα σημείο σε μια φράση ή μια κίνηση η οποία μπορεί να κρατήσει δέκα λεπτά. ο χρόνος μετρά διαφορετικά. Ένα κοινό χαρακτηριστικό που αισθάνομαι ότι έχει με την Οδύσσεια, είναι ότι κρατάει μια σαφή απόσταση από το δραματικό θέατρο. υπάρχουν δραματικά στοιχεία, αλλά και τα δύο είναι αφηγήματα, ποιήματα που τραγουδιούνται. Στο νο δεν υπάρχει ιδιαίτερη δράση. υπάρχει μια λεπτεπίλεπτη δράση που βασίζεται στην απουσία της δράσης, στη σημασία της ακινησίας, της ελάχιστης κίνησης, και φυσικά στη μεγάλη σημασία της μάσκας που ορίζει αυτομάτως μια ακινησία και μια αφαίρεση. Και η γλώσσα του είναι απόλυτα αφαιρετική και συμβολιστική. παρακολουθούσα σήμερα μια διδασκαλία του Μάστερ, ο οποίος έλεγε σ’ έναν ηθοποιό ότι οι περισσότερες λέξεις του νο δεν σημαίνουν τίποτα, κάτι που είναι πολύ κοντά στην ιαπωνική φιλοσοφία. υπάρχει μια απόσταση από τον ορθολογισμό, παρότι βασίζονται σ’ ένα εξαιρετικά λογικό σύστημα τρομερής ακρίβειας που δίνει στο νο κάποιες φόρμες –υλικά σκηνικής γλώσσας– που του επιτρέπουν, κατά τη γνώμη μου, να μας τραγουδήσει τη νέκυια, κρατώντας πάντα το μυστήριο και τις απαιτούμενες αποστάσεις από την αναπαραστατικότητα και το ρεαλισμό. Και απ’ αυτή την οπτική είναι ιδιαίτερης σημασίας αυτή η συνάντηση νέκυιας-νο, την οποία δεν σας κρύβω ότι περιμένω με ανυπομονησία, ιδίως αυτήν της επιδαύρου. είναι μια συνάντηση που συμβαίνει για πρώτη φορά, και επιπλέον δεν συνηθίζεται ένας θίασος του νο ν’ ασχοληθεί μ’ ένα κείμενο που δεν είναι νο. Τι εννοείτε; το νο έρχεται τώρα στην ελλάδα με μια ολοκληρωμένη μορφή. την παρασκευή στη πρεμιέρα θα παρουσιαστεί η Νέκυια και τα χαράματα στις 6:00 [του Σαββάτου] θα παρουσιαστεί ένα πρώιμο νο που λέγεται Όκινα και είναι ένα τελετουργικό νο που έχει σχέση με τον ήλιο.

36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #46 [23 ΙουΛίου 2015]

θα είναι ανοιχτό στο κοινό και όποιος θέλει μπορεί να έρθει. το βράδυ θα ακολουθήσει η δεύτερη παράσταση. ο Μάστερ μου εξηγούσε ότι όποτε παίζουν το Όκινα, υπάρχει μια νηστεία περίπου 20 ημερών που κάνουν. Μου περιέγραψε μια περίοδο της ζωής του, όταν ζούσε με τη μητέρα του, και πώς προσπαθούσε κατά τη διάρκεια του 20ήμερου αυτού να μη συναντιέται μαζί της μέσα στο σπίτι. το Όκινα θέλει μια ειδική εσωτερική προετοιμασία. Πώς ήταν η συνεργασία σας με τον Γκένσο ουμεουάκα; Κανείς δεν μιλάει τη γλώσσα του άλλου. επικοινωνούμε μέσω τρίτων, με τη γλώσσα του σώματος, μ’ ένα πρόσωπο και βλέμμα αγάπης και σεβασμού. χρησιμοποιούμε πιο βαθιά και πιο πρωτόγονα μέσα, κι αυτό είναι συγκινητικό. Καμιά φορά χανόμαστε λίγο στη μετάφραση γιατί παρεμβάλλονται και άλλα πρόσωπα –τρίτοι– αλλά το αντιμετωπίζεις. είναι ένας εξαιρετικός δάσκαλος, μια πολύ γλυκιά ύπαρξη και μ’ αρέσει πολύ να τον βλέπω να ερμηνεύει. Πώς εισέπραξαν οι καλλιτέχνες με τους οποίους συνεργάζεστε τη Νέκυια; Όταν πρωτοδιάβασαν τη νέκυια μου είπαν ότι είναι νο. Και τους λέω «No, its not Noh, it’s Nekyia». τα κρισιμότερα έργα της λογοτεχνίας του νο αναφέρονται στον άλλο κόσμο. Και οι ιάπωνες ακόμα και στην καθημερινότητά τους έχουν επικοινωνία μ’ αυτό, όπως έχουν κι επαφή με το τελεστικό και τελετουργικό κομμάτι που χρειάζονται γι’ αυτή την επικοινωνία, γεγονός πολύ γοητευτικό. επίσης, πέρα από βουδιστές είναι και ανιμιστές. γι’ αυτούς, το καθετί έχει ψυχή κι αυτό τους επιτρέπει να καταλάβουν και να επικοινωνήσουν με τη νέκυια σε κάποιο βάθος ακόμα και ερήμην τους, καθώς κουβαλάνε πάνω τους ένα κομμάτι της. είναι μέρος του πολιτισμού τους, του τρόπου ζωής τους. Το Θέατρο Νο εμπεριέχει αυστηρούς κώδικες που δύσκολα αλλάζουν. Πώς το προσεγγίσατε σκηνοθετικά; Δεν ήρθα εδώ για να αλλάξω το νο αλλά για να μπορέσω να χρησιμοποιήσω τη γλώσσα του σ’ ένα κείμενο που αισθάνομαι ότι γνωρίζω αρκετά καλά. είναι δεδομένο ότι με κάποια πράγματα στο νο δεν ασχολείσαι καθόλου, όπως με το πού θα σταθεί ο καλλιτέχνης, πώς θα κινηθεί κ.λπ., και είναι ενδιαφέρον να μην ασχολείται κανείς μ’ αυτά. Έχεις όμως τη δυνατότητα ν’ ασχοληθείς μ’ άλλα πράγματα, να κάνεις πιο λεπτές παρεμβάσεις. Στο νο, το τελικό κείμενο που παίρνουν οι ηθοποιοί στα χέρια τους είναι ήδη μια σχεδόν ολοκληρωμένη σκηνοθεσία, γιατί προσδιορίζει ένα σωρό πράγματα. είναι ένα σύστημα αρκετά σύνθετο, βεβαίως κλειστό, γιατί πρέπει να γνωρίζεις αρκετά καλά το νο για να μπορέσεις να ζητήσεις ή να επικοινωνήσεις κάτι. Σ’ αυτό το επίπεδο δεν έχει καθόλου κοινά χαρακτηριστικά με τη εμπειρία της σκηνοθεσίας στη Δύση όπως τη γνωρίζουμε. Σας έχει επηρεάσει αυτός ο τρόπος ζωής και τέχνης των Ιαπώνων καλλιτεχνών, τόσο διαφορετικός απ’ αυτόν που έχουμε συνηθίσει στη δύση; υπάρχουν πράγματι πολλών ειδών διαφορές, αλλά ο βαθύς πυρήνας είναι κοινός κατά τη

γνώμη μου. Κατ’ αρχάς, για να γίνουν ηθοποιοί του νο, ξεκινούν σε ηλικία τριών ετών. Στο νο, το πιο δύσκολο πράγμα είναι να περπατήσεις πάνω στη σκηνή. Όλα τ’ άλλα μπορείς να τα μάθεις, αλλά το περπάτημα... μέχρι να πεθάνεις δεν θα το καταφέρεις. το θεωρούν το δυσκολότερο πράγμα! ο δρόμος για να βρεθεί κάτι τέτοιο είναι αναγκαστικά μια μυστική διαδρομή με χαρακτηριστικά τελετής – φοβάμαι αυτόν τον όρο γιατί στην ελλάδα είναι μια καμένη λέξη. για τους ιάπωνες δεν είναι παρά ένας δρόμος τρομαχτικής ακρίβειας, δομημένος μέσα από εμπειρία, για να φτάσεις κάπου και να πετύχεις κάτι. φανταστείτε ότι το ιδανικό του νο είναι η μη ανανέωση, και αυτό το φέρνει μπροστά έναν αιώνα σε προτάσεις φόρμας. είναι προχωρημένο είδος. είναι παράδοξο αυτό που σας λέω, αλλά το συναντάμε και σε άλλες εκφάνσεις της ζωής μας. Η μουσικότητα διατρέχει όλη τη παράσταση; η νέκυια είναι μια ραψωδία, ένα έμμετρο αφήγημα. Στη γλώσσα του νο δεν υπάρχει πρόζα, είναι όλο έμμετρο. είναι σαν μια προσωδία το νο, όπως καταλαβαίνουμε στην αρχαία γλώσσα την προσωδία. γι’ αυτό και είναι ένα είδος που τραγουδιέται. Στη σύγχρονη ελλάδα δεν υπήρξε συνέχεια της παράδοσης, δεν ξέρουμε πώς τραγουδιόντουσαν τα έπη. το νο ξέρει πώς τραγουδιούνται, γιατί έχει μια μεγάλη παράδοση που δεν διακόπηκε από τη στιγμή που πρωτοεμφανίστηκε ως είδος –εδώ και 800 χρόνια– μόνο αναπτυσσόταν. Δεν είναι λοιπόν ότι στην παράσταση έχω το λόγο και βάζω λίγο μουσική και το μελοποιώ. Δεν υπάρχει κάτι να μελοποιηθεί. αναφέρομαι στο μέλος (τη μελωδία) που έχει μέσα του ο λόγος. η μουσική δεν έρχεται από πάνω· ενυπάρχει μέσα στο λόγο και οι ηθοποιοί τον αναδεικνύουν με μεγάλη ακρίβεια, ένταση και με κωδικούς τρόπους. Θα υπάρξει επόμενος σταθμός στο ταξίδι της Νέκυια-Νο μετά το Τόκιο και την επίδαυρο; γενικώς υπάρχει ένα ενδιαφέρον για τη διαδρομή αυτής της παράστασης· υπάρχουν κάποιες φήμες αλλά δε ξέρω να σας πω ακόμα κάτι συγκεκριμένο. Τις τελευταίες εβδομάδες είσαστε στο Τόκιο, κι έτσι βιώσατε εξ αποστάσεως τις πολιτικές αναταράξεις στην ελλάδα. τις βίωνα εξ αποστάσεως και εκ του σύνεγγυς μπορώ να πω. η μέρα ήταν ιαπωνική και η νύχτα ελληνική, γιατί ήμουν στο ίντερνετ και κοίταγα να δω τι συμβαίνει. θεωρώ βέβαια τον εαυτό μου προνομιούχο αυτή τη στιγμή, όχι επειδή είμαι μακριά, αλλά γιατί ο πολύ ενδιαφέρων για μένα μικρόκοσμος με τον οποίο βαυκαλίζομαι μου επιτρέπει μια κάποια απόσταση από μια παγίδα αρκετά διχαστική, στην οποία παρά λίγο να πέσουμε και η οποία με τάραξε. τη θεωρώ πολύ σοβαρή και πολύ επικίνδυνη για μας σαν λαό τη συγκεκριμένη συγκυρία, και ελπίζω να την αποφύγουμε όσο μπορούμε. αυτό που σας περιγράφω είναι αποτέλεσμα ενός, ίσως, πολιτικού σφάλματος που οδήγησε σ’ αυτήν την κατάσταση. το ενδιαφέρον ήταν χθες, μετά από μια παράσταση, πίνοντας σάκε μ’ έναν ιάπωνα, μου είπε: «Έγινε η συμφωνία, η ελλάδα είναι στο ευρώ». Κι έτσι το έμαθα από έναν ιάπωνα! Ήταν συγκινητική στιγμή. s

ΘEATPO

ΑΠΟ ΤΟ ΤΟΚΙΟ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟ επίσκεψη στην επίδαυρο. ο Μιχαήλ Μαρμαρινός (στο κέντρο) εξηγεί στους συνεργάτες του κάποια λεπτομέρεια από το λ της Οδύσσειας, από τη Νέκυια που θα ανεβεί σε συνργασία με το Θέατρο Νο. δεξιά του, ο Γκένσο ουμεουάκα (και στην κάτω φωτογραφία) προσπαθεί να κατανοήσει ένα τελείως διαφορετικό σύστημα σκέψης κι ένα τελείως διαφορετικό θέατρο, που πρέπει να συναντηθούν. Τελικά, παρότι η επικοινωνία γίνεται με μεταφράστρια, οι δύο σκηνοθέτες ήρθαν πιο κοντά μέσω της έκφρασης του αλληλοσεβασμού, που γέννησε αμοιβαία αγάπη και εκτίμηση.

Info Θέατρο Tέχνης Κάρολου Κουν Μαριάννα Kάλμπαρη Θέλω μια χώρα του Aνδρέα φλουράκη Ένα έργο χωρίς χαρακτήρες και σκηνές, χωρίς τυπικούς διαλόγους και πλοκή. Ένα έργο για την ελλάδα, με πρωταγωνιστή τη νέα γενιά που επιχειρεί να ορίσει ποια είναι η χώρα που ονειρεύεται. η Μαριάννα Κάλμπαρη σκηνοθετεί ένα θίασο σπουδαστών και αποφοίτων του θεάτρου τέχνης. Πειραιώς 260, Κτίριο δ 30-31 Ιουλίου, 21:00 εισιτήρια: 20€, 15€ (μειωμένο), 10€ (φοιτητικό, 65+), 5€ (άνεργοι, αΜεα)

Μαριάννα Κάλμπαρη

«Δουλεύω με καλλιτέχνες γεμάτους ορμή, ταλέντο και πάθος. Δεν φοβάμαι» η Μαριάννα Κάλμπαρη, καλλιτεχνική διευθύντρια του θεάτρου τέχνης Καρόλου Κουν, σκηνοθετεί το Θέλω μια xώρα τού ανδρέα φλουράκη, μια παράσταση χωρίς ορισμένη δομή, στην οποία σπουδαστές και απόφοιτοι της δραματικής σχολής του θεάτρου τέχνης έχουν έναν συγκεκριμένο στόχο: να απαντήσουν στο ερώτημα «τώρα τι κάνουμε;» από τη δομίνα διαμαντοπούλου φωτογραφία Βίκυ Γεωργοπούλου

Μιλήστε μας για το θέμα της παράστασής σας. Ποιο είναι το κενό ανάμεσα στο «έχω» και το «θέλω» μια χώρα; Έχω τη χώρα που θέλω; θέλω τη χώρα που έχω; ποια χώρα έχω; ποια, χώρα θέλω; θέλω μια (άλλη) χώρα; θέλω (όντως) μια χώρα; Έχω (όντως) μια χώρα; αυτά είναι μερικά από τα ζητήματα που θέτει η παράσταση δίνοντας το λόγο στο πλήθος των νέων ελλήνων. τη νέα γενιά που, ξεκινώντας από τη διαπίστωση «Δεν υπάρχει μέλλον για εμάς εδώ» και την επιθυμία φυγής από αυτή τη χώρα, καλείται να απαντήσει στο ερώτημα «τώρα τι κάνουμε; θα κάνουμε κάτι;» Το Θέλω μια χώρα δεν ακολουθεί την πεπατημένη στη δομή του. Πώς αποτυπώνεται αυτό σκηνικά και πού στοχεύετε ως σκηνοθέτιδα με αυτήν τη διαφοροποίηση; το Θέλω μια χώρα δεν έχει ορισμένη πλοκή, χαρακτήρες ή συγκεκριμένες σκηνές. «πρόσωπα: Όλοι / χώρος: χώρα», γράφει ο ανδρέας φλουράκης στις σκηνικές οδηγίες για να χτίσει στη συνέχεια το έργο του πάνω σ’ έναν ποταμό φράσεων που έχουν ειπωθεί ή θα μπορούσαν να ειπωθούν από κάθε Έλληνα, στην ελλάδα, σήμερα. πρόκειται για ένα έργο που μπορεί να ανέβει ως μονόλογος αλλά και με τρεις, δεκατρείς, χίλιους τρεις ερμηνευτές. Ένα έργο που δίνει στον σκηνοθέτη απεριόριστη ελευθερία να χειριστεί το κείμενο όπως επιθυμεί. Ένα έργο που μου γέννησε την επιθυμία να εξερευνήσω τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να εκφραστεί σκηνικά το πλήθος. το πλήθος· όχι ο χορός, ούτε μια ομάδα ανθρώπων. οι πολλοί που γίνονται ένα, καθώς συσπειρώνται –ή μήπως όχι;– γύρω από ένα κοινό αίτημα: «θέλω μια χώρα». προσπαθήσαμε, όλη η ομάδα μαζί, συντελεστές, ηθοποιοί, μαθητές και νέοι απόφοιτοι της δραματικής σχολής του θέατρου τέχνης, να βρούμε τον τρόπο με τον οποίο εκφράζεται για εμάς –σκηνικά πάντα– αυτή η νέα γενιά: μέσα από το λόγο, τη μουσική, την κί-

ΘEATPO

νηση. απέναντι σ’ αυτή τη γενιά και τον «τρόπο» της, η ρένη πιττακή αντιπροσωπεύει μια άλλη γενιά, έναν άλλο τρόπο, έναν άλλο λόγο, καθώς δεν ερμηνεύει το κείμενο του φλουράκη, αλλά αποσπάσματα από ποίηση αναγνωστάκη, Σκαρίμπα, ελύτη. οι δύο τρόποι δεν συγκρούονται – αλληλοσυμπληρώνονται. Η παράσταση αφορά στη νέα γενιά της ελλάδας που έχει εγκλωβιστεί στην κρίση. Πώς μπορούμε ο καθένας μεμονωμένα ή όλοι μαζί συντεταγμένα να απεγκλωβιστούμε; φοβάμαι ότι δεν θα απεγκλωβιστούμε ποτέ αν δεν παραδεχτούμε ότι δεν πρόκειται για κρίση αλλά για νέα τάξη πραγμάτων. το πάρτυ έχει τελειώσει εδώ και χρόνια, εμείς, όμως, ακόμα κλαίμε πάνω στα σπασμένα γυαλιά, τα χυμένα ποτά και τα αποτσίγαρα. Δίπλα μας, άνθρωποι αυτοκτονούν, πεινάνε, μένουν κυριολεκτικά στο δρόμο, κι εμείς δεν μπορούμε να πάρουμε απόφαση να σκουπίσουμε τα δάκρυα, να σηκωθούμε, να δώσουμε το χέρι σε όσους έχουν την ανάγκη μας, να πετάξουμε τα σκουπίδια και να φτιάξουμε το χώρο μας όπως θέλουμε και όπως μπορούμε. Με λίγα λόγια, πρέπει να σταματήσουμε να πενθούμε για όλα όσα χάσαμε και όλα όσα δεν θα αποκτήσουμε ποτέ. το πένθος είναι μια κατάσταση αδράνειας. Όποιος πενθεί, δεν μπορεί να ζήσει. Δεν μπορεί να διεκδικήσει τίποτε πέρα από την καταστροφή. Ποια θα μπορούσε να είναι τελικά η μικρή επανάσταση του καθενός μας; Τι είναι επανάσταση για εσάς; θα σας παραθέσω την αγαπημένη μου ρήση: «ο έρωτας και η επανάσταση είναι παράνομοι γιατί κρύβουν απροσδιόριστα μέσα τους μιαν απειλή και μιαν ελπίδα. Όταν νομιμοποιηθούν δεν υπάρχουν.» ασημάκης πανσέληνος. ως καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου

Τέχνης Καρόλου Κουν, πώς βλέπετε το θέατρο στην ελλάδα του σήμερα; Πώς βλέπετε το μέλλον του, αλλά και το μέλλον των νέων ηθοποιών που καλούνται να χειραφετηθούν καλλιτεχνικά στην ελλάδα της κρίσης; το θέατρο δεν θα πεθάνει, ό,τι κι αν συμβεί. ο κόσμος δεν θα σταματήσει να βλέπει παραστάσεις, γιατί στις δύσκολες στιγμές έχει ακόμα μεγαλύτερη ανάγκη το θέατρο. οι καλλιτέχνες δεν θα σταματήσουν να δημιουργούν, γιατί έχουν ακόμα μεγαλύτερη ανάγκη να εκφράσουν το φόβο, την οργή, την ανησυχία, την αισιοδοξία τους. η καλλιτεχνική δημιουργία, ωστόσο, όσο υπέροχη κι αν είναι, δεν μπορεί να σε χορτάσει. πώς θα επιβιώσουμε; το ζήτημα τίθεται εδώ και καιρό. οι επιχορηγήσεις, οι χορηγίες φαντάζουν πολυτέλεια σε μια χρεοκοπημένη χώρα, όμως χρειαζόμαστε οικονομική στήριξη, όχι για να φτιάχνουμε πολυδάπανα σκηνικά, αλλά για να πληρώνουμε τους ανθρώπους. το εισιτήριο, ειδικά στα επίπεδα που έχει πέσει τώρα, δεν μπορεί να καλύψει τα έξοδα μιας παράστασης. οι καλλιτέχνες δεν βγάζουν λεφτά, απλώς πληρώνονται αξιοπρεπώς σε περίπτωση επιτυχίας. πόσες επιτυχίες, όμως, χωρούν σε μια πόλη με τόσες εκατοντάδες παραστάσεις το χρόνο; Και πόσος χώρος υπάρχει σε τέτοιες συνθήκες για τους νέους ηθοποιούς; το θέατρο τέχνης προσπαθεί όσο μπορεί να στηρίζει τη νέα γενιά καλλιτεχνών. για να συνεχίσει να το κάνει, ωστόσο, χρειάζεται κι αυτό στήριξη. Σας προβληματίζουν οι τελευταίες εξελίξεις στη χώρα; αν δεν είχα δύο μικρά παιδιά και την ευθύνη ενός ιστορικού θεάτρου, ίσως να ένιωθα πολύ μεγάλο φόβο. τώρα απλώς δεν με παίρνει να φοβάμαι! είμαι όμως και τυχερή. αυτήν την τόσο δύσκολη συγκυρία, πηγαίνω στην πρόβα κι έχω απέναντί μου νέους ανθρώπους γεμάτους ορμή, ταλέντο και πάθος, που δεν τους σταματά τίποτα. πώς να φοβηθώ; s

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 39

Σίμος Κακάλας

«Η κοινωνία μας παραμυθιάζεται» από τη Νίκη ορφανού φωτογραφία Βασίλης Μαθιουδάκης

Info εταιρεία Θεάτρου χώρος Σίμος Κακάλας Ορέστης του ευριπίδη Μετά τη δολοφονία της Κλυταιμνήστρας από τον γιο της ορέστη, αυτός δέχεται τη φροντίδα της αδελφής του ηλέκτρας. ο παππούς του τυνδάρεως θέλει να τον εκδικηθεί κι ο ορέστης ζητά τη βοήθεια του Μενέλαου και της ελένης. την τελική λύση έρχεται να δώσει η παρέμβαση του από μηχανής θεού, απόλλωνα. ερμηνεύουν: Δήμητρα Κούζα, Έλενα Μαυρίδου, Δημήτρης λάλος, Μιχάλης Βαλάσογλου. Στα ελληνικά με αγγλικούς υπέρτιτλους. Αρχαίο Θέατρο επιδαύρου 28-29 Αυγούστου, 21:00 εισιτήρια: 30€ (VIP), 25€ (ζώνη α), 15€, 12€ (ζώνη Β, ομαδικό), 10€, 8€ (Άνω Διάζωμα, ομαδικό), 15€, 10€ (φοιτητικό), 5€ (Άνεργοι, αΜεα)

Διάλεξε τον ορέστη γιατί μιλά για ήττα και για κατάρρευση. προτίμησε τη μετάφραση του τσαρούχη επειδή είναι απλή και αντιποιητική, χωρίς επίθετα και βερμπαλισμούς. Και επιμένει στην τραγωδία, ως καθαρή φόρμα, χωρίς λοξοδρομήσεις και διάφορα τρικ. ο Σίμος Κακάλας είναι μια ήρεμη δύναμη με κατάρτιση και καθαρή ματιά.

Μ

ε τον Ορέστη του ευριπίδη επιστρέφει ο Σίμος Κακάλας και η εταιρεία θεάτρου χώρος στο αρχαίο θέατρο της επιδαύρου. η τραγωδία αυτή, γραμμένη το 408 π.χ., λίγα μόλις χρόνια πριν τη λήξη του πελοποννησιακού πολέμου με την ήττα των αθηναίων και το τέλος του χρυσού αιώνα της δημοκρατίας, φέρει έντονα τα σημάδια της φθοράς, της παρακμής, της απόγνωσης. ο ευριπίδης παρουσιάζει τα στερνά πάθη του οίκου των ατρειδών ως αποτέλεσμα του τρωικού πολέμου που δεν είχε άλλη αιτία παρά το «να σκοτωθεί πολύς κόσμος και ν’ αδειάσει η γη απ’ αυτό το ανυπόφορο πλήθος των ανθρώπων», όπως μας πληροφορεί στο τέλος του έργου ο θεός απόλλωνας. Στον Ορέστη του ευριπίδη, ο πόλεμος δεν έχει νικητές, η εκδίκηση δεν είναι γλυκιά, ούτε η δικαίωση εξασφαλισμένη. η εταιρεία θεάτρου χώρος δεν καταπιάνεται για πρώτη φορά με την τραγωδία του ευριπίδη: η πρώτη εκδοχή, για κλειστό θέατρο, παρουσιάστηκε πριν από δύο χρόνια. η παράσταση όμως που θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε στην επίδαυρο είναι αρκετά διαφορετική. οι πολλαπλές σκηνικές εκδοχές ενός έργου, άλλωστε, είναι μέρος της γοητείας της δουλειάς της συγκεκριμένης ομάδας. Όπως εξηγεί ο σκηνοθέτης, «πάντα κάνουμε πολλές διαφορετικές σκέψεις πάνω σ’ ένα υλικό. Κι έτσι ξαναγυρνάμε σ’ αυτό, γιατί κάθε φορά θέλουμε να δούμε κάτι καινούργιο. ξεκινάμε λοιπόν μια νέα αναζήτηση. Διαλέγουμε κάθε φορά ένα διαφορετικό σημείο για να κοιτάξουμε αυτό που έχουμε μπροστά μας». Αν και οι περισσότερες τραγωδίες ξεκινούν μ’ ένα ηθικό δίλημμα, εδώ βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα μάλλον πρακτικό: οι πολίτες καλούνται να αποφασίσουν με ψήφο αν θα λιθοβολίσουν τους ήρωες του έργου ή αν θα τους κόψουν το κεφάλι... ο ευριπίδης έβλεπε έναν κόσμο λίγο πριν την καταστροφή. Δημοκρατία φυσικά σήμαινε το να εκπαιδεύεσαι ν’ ακούς επιχειρήματα. Στον Σοφοκλή, για παράδειγμα, έχουν αξία τα επιχειρήματα, η πειθώ, ο σωστός αγώνας λόγου. εδώ όμως, όλο αυτό καταλύεται· επικρατεί το θυμικό. είναι το τέλος της αθηναϊκής δημοκρατίας, με δημαγωγούς να τάζουν λεφτά, να τάζουν θέσεις, να εξαγοράζουν την ψήφο του λαού. τα επιχειρήματα δεν μετράνε, η αναζήτηση της αλήθειας δεν αφορά πλέον κανέναν. αυτό παρουσιάζει ο ευριπίδης: μια εντελώς παράλογη συμπεριφορά, έναν κόσμο παρακμής. είναι σ’ αυτόν τον κόσμο δυνατή η κάθαρση; Δεν υπάρχει κάθαρση – μόνο συμβιβασμός... Μένουμε μετέωροι. είναι ένας κόσμος όπου, μετά από χρόνια και χρόνια πολέμου, η δημοκρατία έχει χάσει το ρόλο και το νόημα της, και μόνη ελπίδα είναι ο από μηχανής θεός που έρχεται να λύσει τα προβλήματα του λαού. ο δε θεός είναι σαν τηλεπαρουσιαστής ενός ριάλιτι σόου... νο-

ΘEATPO

μίζω ότι ο ευριπίδης μάς λέει: «Μεταξύ μας τώρα: υπάρχει απόλλωνας; το πιστεύουμε στ’ αλήθεια ότι θα έρθει κάποιος να δώσει τη λύση;» είναι βαθιά ριζωμένο μέσα μας ότι τη λύση θα τη δώσει ο θεός – «έχει ο θεός», λέμε. αυτή ειναι η νοοτροπία του Έλληνα. Καταλήγουν όλα αυτά να είναι τόσο απλοϊκά, τόσο τετριμμένα... ζούμε σε μια κοινωνία που αρέσκεται να λέει παραμύθια στον εαυτό της, που ανατριχιάζει στην προοπτική να αποκαλυφθεί μια αλήθεια. Περιμένει η κοινωνία από τον καλλιτέχνη να γίνει ένας «από μηχανής θεός»; Ένας από τους ρόλους που αναλογεί στην τέχνη είναι η αναζήτηση της αλήθειας. αλλά ακούς συχνά φράσεις όπως: «πού είναι οι πνευματικοί άνθρωποι, γιατί δεν μιλάνε;» πραγματικά δεν ξέρω τι ζητάμε από τον καλλιτέχνη, τι θέλουμε να μας πει. νομίζω τελικά ότι αυτό που θέλουμε είναι να πάρει κάποιος την ευθύνη, να μας πει τι να κάνουμε, όχι να μας δείξει έναν τρόπο να σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας. Δεν θέλουμε ν’ ακούσουμε τίποτα, μιλάμε με στερεότυπα, δεν διαβάζουμε τα ψιλά γράμματα, αρνούμαστε να ενηλικιωθούμε. θέλουμε μόνο να βρεθεί κάποιος να μας πάρει από το χέρι, να μας σώσει. Τι μπορεί να κάνει η τέχνη; να μιλήσει με απλά λόγια. γι’ αυτό επέλεξα την μετάφραση του τσαρούχη – ή, μάλλον, η μετάφραση αυτή ήταν ο κύριος λόγος που θελήσαμε αρχικά να κάνουμε τον Ορέστη. νομίζω ότι η απλότητα που υπάρχει στο λόγο του τσαρούχη είναι το ζητούμενο. Μ’ αρέσει που είναι μια γλώσσα απόλυτα προσπελάσιμη. Δεν είναι ότι δεν αγαπώ την ποίηση, αλλά γιατί να κάνουμε τόσο «ποιητικές» μεταφράσεις, με τα επίθετα να τρέχουν μπρος-πίσω; Δεν πιστεύω σ’ όλο αυτό. το θέατρο οφείλει να μιλήσει μια γλώσσα κατανοητή απ’ όλους, ακριβώς γιατί η κοινωνία έχει ανάγκη να μιλήσει με καθαρή γλώσσα, με απλή γλώσσα στην οποία δεν χωράνε ερμηνείες δεύτερες και τρίτες. Έχετε χρησιμοποιήσει τις πιο πρακτικές παρατηρήσεις του Τσαρούχη που συνοδεύουν την μετάφραση; Κάποια πράγματα έλαβα υπόψη μου, κάποια όχι. Κυρίως όχι, γιατί ήταν άλλη η εποχή. εκείνος ο ανάλαφρος ρεαλισμός δεν έχει θέση στην παράσταση αυτή, καθώς αποφύγαμε τις στιλιστικές επιρροές γενικότερα. επιμείναμε στην τραγωδία ως απόλυτη σύμβαση, που είναι μια φόρμα καθαρή, χωρίς τρικ. Πρόκειται για μια διαφορετική εκδοχή του Ορέστη από εκείνη που παρουσίασε η ομάδα χώρος πριν από δύο χρόνια; ναι, επιχειρούμε μια νέα προσέγγιση. φυσικά, έχουμε να κάνουμε μια παράσταση για έναν εντελώς διαφορετικό χώρο, και από μόνο του αυτό αλλάζει κάποια πράγματα. από το κλειστό θέατρο

περνάμε στην επίδαυρο, ένα χώρο που έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και απαιτήσεις. Έτσι κι αλλιώς, όμως, έχουν ήδη περάσει δύο χρόνια από την προηγούμενη εκδοχή: έχουν συμβεί πολλά από τότε στη χώρα, στη ζωή μας... για μας αυτό σημαίνει αναπόφευκτα την ανάγκη μιας επανατοποθέτησης, μιας εκ νέου διερεύνησης του υλικού μας. Στην πρώτη εκδοχή, που είχε μια πιο μεταμοντέρνα διάθεση, είχαμε το πατρικό σπίτι της ηλέκτρας και του ορέστη, ένα διαμέρισμα προς πώληση, με τους ήρωες να περιμένουν να βρεθεί κάποιος να το αγοράσει. τώρα κάνουμε μια στροφή προς τη θεατρικότητα, δουλεύουμε περισσότερο με τη σύμβαση του θεάτρου, λίγο πιο αφαιρετικά, λίγο πιο συμπυκνωμένα. οι ήρωες είναι εγκλωβισμένοι στο θεατρικό πατάρι – στον κατεξοχήν χώρο του θεατρίνου, δηλαδή. Στην πρώτη εκδοχή υπήρχε διάδραση με το κοινό. Αυτό το στοιχείο διατηρείται και σ’ αυτήν τη νέα εκδοχή; η διαδραστική σχέση με το κοινό όντως υπήρχε στην πρώτη εκδοχή, στην οποία θέλαμε κατά κάποιο τρόπο να δοκιμάσουμε τις αντοχές του έργου... Άλλωστε η σχέση με το κοινό είναι κάτι πάνω στο οποίο δουλεύουμε πολύ σαν θίασος. Στον πρώτο Ορέστη είχαμε συζήτηση με το κοινό. Σε μια παράσταση προέκυψε ότι πάμε για διαπραγμάτευση: μιλούσαμε με το κοινό, διαπραγματευόμασταν τους όρους, και ο λιθοβολισμός έγινε «εξόντωση με πέτρες»... τώρα νιώθω ότι δεν υπάρχει ο χρόνος γι’ αυτή τη συζήτηση. η διάδραση φεύγει. επιστρέφουμε στο θέατρο, παίζουμε με τους κώδικες, με τη στατικότητα, τη διερεύνηση της χρήσης της μάσκας σε ένα μεγάλο χώρο, που είναι τεράστια πρόκληση· φυσικά όχι η μόνη.

Ποιες είναι οι υπόλοιπες προκλήσεις; πάντοτε πρέπει να γνωρίζεις αυτό που έχει προηγηθεί, την ιστορία, τις προσπάθειες των προηγούμενων. πρέπει να δεις τι θέλεις να κάνεις μ’ αυτούς, ή αντίθετα απ’ αυτούς. Σ’ αυτή τη χώρα ξεκινάμε κάθε φορά από την αρχή, αυτό όμως είναι μια μεγάλη παγίδα. Δεν τα έχουμε βρει με το παρελθόν μας το κακό, και αυτό οδηγεί στο να ακυρώνουμε κάθε φορά αυτό που έχει συμβεί πριν από μας. Δεν θα βρούμε λύση όμως έτσι.είναι τα κακά μας χαρακτηριστικά, που θα μας παιδεύουν. η αλήθεια δεν λέω ότι είναι εύκολο πράγμα. αλλά εγώ έχω ανάγκη να βλέπω ότι κάποιος την αναζητά. αν προσανατολίζεις την υποκριτική στην αλήθεια, ίσως σιγά σιγά να κάνεις την αναζήτησή της κάτι σημαντικό και για τους πολλούς. είπατε προηγουμένως ότι δεν υπάρχει πλέον χρόνος για συζήτηση. Τι εννοούσατε; Ότι καλείσαι να μιλάς συνεχώς, αλλά όχι επί της ουσίας. πρέπει να βρεις ένα καλό τσιτάτο να πεις. να μην είσαι ο εαυτός σου, να είσαι κάτι απ’ αυτό που χρειάζεται ο άλλος. «γίνε σε παρακαλώ κάτι που χρειάζομαι αυτή τη στιγμή». νιώθω έντονη αυτήν την απαίτηση, κι έτσι δεν μπορώ να πάρω τίποτα στα σοβαρά, ούτε μια κριτική, ούτε την άποψη του άλλου. χρειάζομαι κάτι παραπάνω. θέλω κάτι παραπάνω, βαρέθηκα. οφείλουμε ν’ αλλάξουμε τους όρους της συζήτησης, αλλιώς δεν υπάρχει λόγος να συζητάμε. αν έχουμε απαξιώσει τόσο πολύ την τέχνη, φταίμε εμείς οι ίδιοι. s

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 41

Info Ανέστης Αζάς Υπόθεση Φαρμακονήσι ή Το δίκαιο του νερού τον ιανουάριο του 2014, ένα σκάφος με μετανάστες από το αφγανιστάν και τη Συρία ναυάγησε στο φαρμακονήσι με αποτέλεσμα να πνιγούν εννιά παιδιά και τρεις γυναίκες. ο ανέστης αζάς σκηνοθετεί μια παράσταση που κινείται μεταξύ μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ. αντλώντας από τις Ευμενίδες του αισχύλου καταπιάνεται με το θέμα της δικαιοσύνης και της στάσης έναντι των μεταναστών. ερμηνεύουν: Βασίλης Κουκαλάνι, Άρης λάσκος, θεανώ Μεταξά, Μάρθα Μπουζιούρη κ.ά. Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν Φρυνίχου 26-28 Ιουλίου, 21:00 εισιτήρια: 20€, 15€ (μειωμένο), 10€ (φοιτητικό, 65+), 5€ (άνεργοι, αΜεα)

Ανέστης Αζάς

Δος μοι τούτον τον ξένων O Aνέστης Αζάς, μαζί με την κοινωνική ανθρωπολόγο και ηθοποιό Mάρθα Μπουζιούρη, ετοιμάζουν μία παράσταση που, εκκινώντας από την περσινή υπόθεση στο Φαρμακονήσι, εκθέτει το θεσμικό –ελληνικό και ευρωπαϊκό– πρόβλημα πίσω και κάτω από τους εύκολους αφορισμούς για το ρατσισμό και την ξενοφοβία στη χώρα μας. από την Ματίνα Καλτάκη φωτογραφία Βασίλης Μαθιουδάκης

Δ

ώδεκα άνθρωποι –τρεις γυναίκες και εννιά παιδιά–, χάθηκαν στη θάλασσα τον ιανουάριο του 2014 στο φαρμακονήσι, όταν το πλοιάριο που τους μετέφερε από την τουρκία στην ελλάδα ανατράπηκε κατά τη διάρκεια της ρυμούλκησής του από σκάφος του λιμενικού. ο νεαρός από τη Συρία, στον οποίο οι διακινητές ανέθεσαν να οδηγήσει το σκάφος στα χωρικά μας ύδατα, κρίθηκε ένοχος και αυτή τη στιγμή βρίσκεται στη φυλακή αυλώνα, όπου εκτίει πολύχρονη ποινή φυλάκισης. Με αφετηρία την τραγωδία στο φαρμακονήσι, ο ανέστης αζάς, ακολουθώντας τον τρόπο των Rimini Protokol, θέλησε να ασχοληθεί με το καυτό –τα τελευταία χρόνια– ζήτημα των προσφύγων και μεταναστών που εισρέουν στη χώρα μας. «αυτό το είδος θεάτρου απαιτεί μεγάλη έρευνα, γι’ αυτό και ζήτησα από τη Μάρθα Μπουζιούρη, που είναι κοινωνική ανθρωπολόγος και ηθοποιός και ασχολείται χρόνια με το θέμα, να συνεργαστούμε. η παράσταση είναι κάτι σαν ημερολόγιο της έρευνας που κάναμε, με φλας μπακ πάνω στην πορεία της δουλειάς μας τα οποία καταλήγουν πάντα σε μια σκηνή αναπαράστασης. είναι ιδιαίτερα σημαντική η συμμετοχή “ειδικών”, που καταθέτουν τις γνώσεις τους για συγκεκριμένες πτυχές του προβλήματος, ανοίγοντας το πλάνο από το συγκεκριμένο στο γενικό. προσπαθούμε η δραματουργία να μετακινείται από το δέντρο στο δάσος, και μετά πάλι πίσω, από το δάσος στο δέντρο, ώστε να μη χαθούμε σ’ ένα θέμα εξαιρετικά σύνθετο, αλλά να φωτίσουμε όσο βαθύτερα μπορούμε τις διαφορετικές πλευρές του», λέει ο σκηνοθέτης. η Μάρθα Μπουζιούρη συμπληρώνει: «η συγκεκριμένη υπόθεση στο φαρμακονήσι έκλεισε με την καταδίκη του 19χρονου Σύρου που θεωρήθηκε “διακινητής” – βρέθηκε ο αποδιοπομπαίος τράγος. Στην παράσταση εκθέτουμε, λοιπόν, τη ρητορική βάσει της οποίας καταδικάστηκε ο εν λόγω άνθρωπος. Στη συνέχεια έρχονται οι “ειδικοί” και ανοίγουν τη βεντάλια στο γενικό φαινόμενο: ποιοι είναι οι διακινητές, ποια ανάγκη καλύπτουν, ποια είναι η σχετική νομοθεσία και ποιες ποινές επιβάλλονται, πόσο άδικες είναι αυτές οι ποινές που εξομοιώνουν τον άνθρωπο (κάποιον από τους προσφυγες/μετανάστες) τον οποίο ο επιχειρηματίας-διακινητής βάζει να οδηγήσει το πλοιάριο». Δύο από τους πρόσφυγες που βρέθηκαν στο σκάφος εκείνης της υπόθεσης μιλούν στην παράσταση (βίντεο). ο ένας ζει σήμερα στην νορβηγία και καταθέτει τη μαρτυρία του μέσω Skype. ο δεύτερος είναι ο νεαρός που καταδικάστηκε ως διακινητής, καθώς σ’ αυτόν ανέθεσαν να «κυβερνήσει» το μοιραίο πλοιάριο. Σήμερα βρίσκεται στη φυλακή ανηλίκων του αυλώνα, αφού, όταν έγινε το ναυάγιο, ήταν 19 χρόνων, στο ηλικιακό όριο δηλαδή, γι’ αυτό και στην ποινή του προσμετρήθηκε το ελαφρυντικό της μετεφηβικής ηλικίας. ο ανέστης και η Μάρθα κατάφεραν να τον επισκεφτούν μετά από τρίμηνη γραφειοκρατική διαδικασία. υπάρχουν τρεις ακόμη βασικές συνεντεύξεις ανθρώπων που ασχολήθηκαν μ’ αυτήν την υπόθεση με τη μία ή την άλλη ιδιότητα. «τις αναπαριστούν ηθοποιοί, γιατί αφορούν απόρρητα στοιχεία που μας δόθηκαν εμπιστευτικά σε συνομιλίες μας με ανθρώπους που δεν ήθελαν να

ΘEATPO

δώσουν τη μαρτυρία τους οι ίδιοι – να τους γράψουμε σε βίντεο ή να συμμετέχουν στην παράσταση. η πρώτη αφορά το δικαστικό απόρρητο (τη δικαστική αντιμετώπιση της συγκεκριμένης υπόθεσης), η δεύτερη το ιατρικό απόρρητο (μιλάει ψυχίατρος που έχει αναλάβει την ψυχολογική υποστήριξη ανθρώπων που έχουν υποστεί το τραύμα μιας τέτοιας εμπειρίας), και η τρίτη το απόρρητο του λιμενικού Σώματος (υψηλόβαθμος αξιωματικός του λιμενικού μάς πληροφορεί για το πώς αντιμετωπίζονται οι υποθέσεις με τα λογής πλοιάρια που καταφθάνουν στα χωρικά ύδατα της ελλάδας γεμάτα πρόσφυγες ή μετανάστες)». Στο υλικό της παράστασης περιλαμβάνονται ακόμη βιντεοσκοπημένες συνεντεύξεις με τη δικηγόρο και πολιτική ακτιβίστρια ιωάννα Κούρτοβικ και την, επίσης δικηγόρο, Μαρία παπαμηνά, από τη ΜΚο ελληνικό Συμβούλιο για τους πρόσφυγες, σχετικά με το πρόβλημα της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των προσφύγων/μεταναστών. «επί σκηνής θα εμφανιστούν ως ειδικοί δύο άνθρωποι, και περιμένουμε να συμφωνήσει και ένας τρίτος, ένας γερμανός ακτιβιστής που θα μιλήσει ειδικά για την παγκόσμια διάσταση του προβλήματος. O ένας είναι ο φωτογράφος γιώργος Μουτάφης, που παρακολουθεί το προσφυγικό τα τελευταία οκτώ χρόνια, και ο άλλος είναι ο γιονούς Μοχαμαντί, ο αφγανός πρόεδρος του ελληνικού φόρουμ προσφύγων, που έχει ιδία πείρα ως πρόσφυγας και είχε παρακολουθήσει στενά την υπόθεση στο φαρμακονήσι. ζητήσαμε τη συμμετοχή τους στην παράσταση για να μας ανοίξουν λίγο το θέμα, μια που ο θόρυβος που προκάλεσε το γεγονός οδήγησε στο ν’ αλλάξει η επίσημη πολιτική και να σταματήσει η πρακτική των επαναπροωθήσεων. Άλλωστε η υπόθεση πήγε στο ευρωπαϊκό Δικαστήριο ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο και εκκρεμεί η ετυμηγορία», λέει ο 37χρονος σκηνοθέτης. ρωτώ την Μάρθα και τον ανέστη αν και κατά πόσο είναι δίκαιο να μιλάμε για ρατσισμό και ξενοφοβία στην ελλάδα, που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται –ως βασική χώρα εισόδου– στο μάτι του κυκλώνα μιας τεράστιας μετακίνησης πληθυσμών, όταν τις προάλλες, σε ανοιχτή επιστολή παραίτησής του από το γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα (SPD), ο γιάσα Μουνκ, λέκτορας πολιτικών επιστημών στο χάρβαρντ, κατήγγειλε ότι η γερμανία αντιμετωπίζει με απαράδεκτο τρόπο πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο· ότι παράτυποι μετανάστες δεν γίνονται δεκτοί σε γερμανικά νοσοκομεία, ακόμη κι αν είναι βαριά άρρωστοι· ότι ψηφίστηκε πρόσφατα νόμος που χαρακτηρίζει «εγκληματίες» τους πρόσφυγες. η Μάρθα απαντά: «υπάρχει μεγάλο πρόβλημα που σαφώς δεν είναι μόνο ελληνικό. Στη χώρα μας είναι διογκωμένο γιατί είμαστε δεμένοι χειροπόδαρα βάσει διεθνών συνθηκών, όπως η συνθήκη του Δουβλίνου, που έχει συγκεκριμένους όρους διαχείρισης για το μεταναστευτικό/προσφυγικό πρόβλημα. επιπλέον, υπάρχουν ευρωπαϊκές χώρες που αρνούνται τον καταμερισμό των μεταναστών – είναι πολύ βολικό, βλέπεις, να επιβαρύνονται κυρίως οι χώρες εισόδου. η υποκρισία είναι απίστευτη. Μην ξεχνάμε ότι τον περασμένο απρίλιο δημοσιεύτηκε σχέδιο των κυβερνήσεων της εε για

τον συστηματικό εντοπισμό, την κατάσχεση και καταστροφή των σκαφών πριν από τη χρησιμοποίησή τους από τους διακινητές ανθρώπων – μιλάμε, δηλαδή, για την απόλυτη υποκρισία. η ευρώπη συνεδριάζει και καταλήγει ότι θα λυθεί το πρόβλημα αν καταστραφούν τα πλοιάρια!» ο ανέστης συμπληρώνει: «αν θελήσεις να το πας και παραπέρα, υπάρχει το τεράστιο λόμπι της βιομηχανίας εξοπλισμών και παραγωγής όπλων, την οποία συμφέρουν εμπόλεμες καταστάσεις μέσα στις χώρες ή μεταξύ χωρών, και η οποία εμποδίζει βιώσιμες λύσεις. είναι “μπίζνα” το μεταναστευτικό. Δες, ας πούμε, πόσα χρήματα έχουν δοθεί για τη στρατικοποίηση των συνόρων και τη φύλαξη – είναι πολύ περισσότερα απ’ όσα δίνονται για τη διαχείριση του προσφυγικού/μεταναστευτικού.» τους ρωτώ ποιος είναι ο στόχος μιας παράστασης σαν κι αυτήν. Μάρθα: «αν, ας πούμε, η κυρίαρχη αφήγηση συνδέει το μεταναστευτικό με την άνοδο της χρυσής αυγής και την ξενοφοβία, εμείς επιδιώκουμε να φωτίσουμε τις πιο βαθιές αιτίες, τη θεσμικά ριζωμένη αδικία που θυματοποιεί ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, που δεν έχουν δικαίωμα στη ζωή, στην κινητικότητα, στην ασφάλεια· που γίνονται αυτόματα θύματα διαφορετικών μορφών βίας και δεν έχουν πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Σκέψου ότι το Κακουργιοδικείο βγάζει αποφάσεις με βασικό επιχείρημα ότι οι πρόσφυγες είναι αναξιόπιστοι γιατί έχουν συμφέρον να μείνουν στην ελλάδα. πώς να προστατευτούν τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, όταν τα θεσμικά όργανα λειτουργούν εξαρχής προκατειλημμένα; η κατανόηση του μηχανισμού που συντηρεί το πρόβλημα είναι ένα σημαντικό βήμα προς την επίλυσή του». ανέστης: «ο καλλιτέχνης σήμερα είναι και ερευνητής. αν ο κόσμος μας, το παρόν μας, ορίζεται από κάποιες αφηγήσεις, συνήθως επιφανειακές και μονοδιάστατες, έρχεται η δική μας τέχνη αφήγησης να συμπληρώσει τη mainstream εικόνα, να δείξει αφανείς πλευρές της, ακόμη και να την ακυρώσει. αυτό προσπαθούμε στις παραστάσεις που κάνουμε τα τελευταία χρόνια και με τον πρόδρομο τσινικόρη. εν προκειμένω, ο τρόπος που μία κοινωνία αντιμετωπίζει τον πιο ευάλωτο δείχνει και το επίπεδο του πολιτισμού της. εμείς θέλουμε να ρίξουμε φως στις σκοτεινές γωνίες γιατί θέλουμε να ζήσουμε σ’ έναν καλύτερο κόσμο. Έχεις δίκιο να λες ότι το κοινό που θα έρθει να δει την παράσταση κατά τεκμήριο αποτελείται από ανθρώπους που είναι διαβασμένοι, προβληματισμένοι, ευαισθητοποιημένοι ως προς τα ζητήματα που θέτουμε. ωστόσο το θέατρο που κάνουμε εντάσσεται στον διαρκή αγώνα για τη διατήρηση και τη διεύρυνση των δημοκρατικών κεκτημένων. Ένα απ’ αυτά, είναι να μπορούμε να συζητάμε γι’ αυτά τα δύσκολα θέματα στη δημόσια σφαίρα. το θέατρο είναι μέρος της δημόσιας σφαίρας και ακριβώς αυτό πρέπει να εκμεταλλεύεται. Έπειτα, το έργο, το κείμενο που έχει προκύψει έχει την αξία του και σαν ιστορικό ντοκουμέντο. Όταν ο Μπρεχτ έγραψε, εξόριστος, τι συμβαίνει στη χώρα του στο Τρόμος και αθλιότητα στο Γ΄ Ράιχ, δεν μπορούσε να σταματήσει την επέλαση του ναζισμού. Όμως μέχρι σήμερα, το έργο αυτό είναι ένα τεκμήριο για την ιστορία της εποχής». s

[23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 43

© Νίκος Βουρλιώτης

ΤεXΤΙLεΝ

Πλέγμα και πλεκτάνη

Στιγμιότυπο από την παράσταση.

από την Αφροδίτη Σιβετίδου

Μ

ια «αναπαράσταση» των βίαιων μηχανισμών μιας οικογενειακής συνθήκης, αλλά παράλληλα και ένα σχέδιο για μια κοινωνία ενός υφάσματος που ξηλώνεται» (βλ. γύρισμα εξωφύλλου, Textilen, Σαιξπηρικόν, 2014), έτσι θα μπορούσε να διαβαστεί το κείμενο της Μαρίας ευσταθιάδη (2010), αναγνωρίζοντας τον κοινωνικό και ανθρωπιστικό ρόλο της τέχνης. ευθυγραμμισμένο στην κατεύθυνση του μεταμοντέρνου θεάτρου, το νεωτερικό δράμα ερέθισε το σκηνοθετικό ενδιαφέρον του Βίκτωρα αρδίττη που αναμετρήθηκε με τη μεγάλη πρόκληση. Κείμενο υβριδικό, όπου το επικό μάχεται με το δραματικό, το ρεαλιστικό με το φανταστικό, το ορατό με το αόρατο, ενταγμένο στην κατηγορία του α-δραματικού θεάτρου –με το λόγο να κυριαρχεί εις βάρος της δράσης, όπως άλλωστε συνηθίζει η ευσταθιάδη–, το Textilen απαιτεί με τη συνθετότητα της φόρμας του την ποικιλότητα των σκηνοθετικών επιλογών, με ζητούμενο την ανάδειξη του βαθύτερου νοήματος. Με το Textilen, η συγγραφέας εγκαταλείπει τον επιλεκτικό της χώρο της αναζήτησης του εγώ και εστιάζει στο στενό οικογενειακό περιβάλλον – στο επόμενο έργο της Privatopia (2013) διευρύνει ακόμη περισσότερο τη ματιά της στη σύγχρονη κοινωνία. τρεις γενιές μιας εύρωστης οικογενειακής δυναστείας συγκρούονται αλύπητα, σε έναν ανηλεή αγώνα,

44 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #46 [23 ΙουΛίου 2015]

ΤΟΛΜΗΡΗ ΑΝΥΠΑΚΟΗ

σκιαγραφώντας τη μικρογραφία της σύγχρονης ανταγωνιστικής, καπιταλιστικής κοινωνίας που παραπαίει, βυθιζόμενη στην παρακμή. η εικόνα της αποσύνθεσης πλαισιώνεται από το υπηρετικό προσωπικό –οικονόμος, αγγλίδα δασκάλα, μουγκή υπηρέτρια– αλλά και τη νεκρή γιαγιά, που λέει τις αλήθειες, και τέλος τον μυστηριώδη άνθρωπο που περπατάει – σκηνική απεικόνιση της ποιητικής συνείδησης που διασχίζει ανήσυχη το θεατρικό σανίδι. η μοναδική αισιόδοξη κίνηση είναι της κόρης, που θα αποδράσει από την «πατρική» στέγη στην πρώτη σκηνή του δράματος. Με το τέχνασμα του τέλους να εμπεριέχεται στην αρχή, το διακύβευμα της εγρήγορσης του θεατή μεγαλώνει και η επινοητικότητα συγγραφέα και ερμηνευτών προκαλείται εντονότερα. πλέγμα και πλεκτάνη, όπως υπονοείται από τον ευφυή του τίτλο, το Textilen τύλιξε το κουβάρι της βίας και της σκληρότητας στις σχέσεις των προσώπων, μέσα από την πλούσια δομική ποικιλότητα της γραφής που ράπτει (εξού και ραψωδία) «ασύμβατες» μορφές στον άξονα της πολυφωνικότητας. Στόχος της εμπνευσμένης σκηνοθεσίας να ξετυλίξει τα νήματα, περιπλέκοντας τον θεατή σ’ ένα πολύπλοκο μείγμα υποκριτικών κωδίκων, και να τον παγιδέψει στο θεατρικό παιχνίδι, κάνοντάς τον συμμέτοχο και συν-δημιουργό. τα λιτά σκηνικά του αντώνη Δαγκλίδη, στην έντεχνα αποσπασμένη από τον δομημένο

χώρο σκηνή, υπηρέτησαν το έργο στον άλλοτε βιομηχανικό χώρο της πειραιώς 260 (φεστιβάλ αθηνών 6/7/2015). το περιβάλλον υποστήριξε τη θεματική της πανίσχυρης οικογενειακής επιχείρησης, εξυπηρετώντας παράλληλα τη σκηνοθετική επιλογή του Théâtre du tréteau (θέατρο σκηνής), με άλλα λόγια την αισθητική της αποκάλυψης του θεατρικού παιχνιδιού –όπως επιτάσσει και το κείμενο, ενδεικτικό παράδειγμα η εκφορά των οδηγιών από τα ίδια τα πρόσωπα– αξιοποιώντας και τονίζοντας τα φανταστικά στοιχεία, χωρίς να παραμελεί να υπογραμμίζει τις αναφορές στην πραγματικότητα. παράλληλα, ο εγκαταλειμμένος αποθηκευτικός χώρος, κατάλοιπο μιας σημαντικής παραγωγικής εξέλιξης για τον τόπο, θλιβερό ίχνος μιας απουσίας, υπονόμευσε δυναμικά τον πυρήνα του έργου, δείχνοντας επίμονα την κατάληξη της ανθρώπινης αλαζονείας, της δίψας για χρήμα και εξουσία. το tableau vivant της έναρξης –υπόδειξη του κειμένου– διαδέχτηκε μια παρατεταμένη σκηνή δίχως λόγια, με όλους τους ηθοποιούς επί σκηνής να επαναλαμβάνουν κινήσεις εν είδει θεατρικής πρόβας, σηματοδοτώντας στοιχεία της προσωπικότητας και συμπεριφοράς των προσώπων και γλιστρώντας από την ατομικότητα προς τη συλλογικότητα της κοινωνίας. η χρήση της παντομίμας –του σιωπηλού κώδικα, ευρέως διαδεδομένη στις μέρες μας– δεν ήταν ούτε μεμονωμένη, ούτε αυθαίρετη. τα πρόσωπα επι-

ΘΕΑΤΡΟ

δίδονταν συστηματικά σε μιμικές ασκήσεις, κυρίως στις στιγμές των μονολογικών κομματιών, υποκαθιστώντας με το σωματικό παιχνίδι τη στατικότητα του εκφερόμενου λόγου. το κρίσιμο κομμάτι της «χορογραφίας» δούλεψε με ευαισθησία και προσοχή η Ίρις νικολάου στη λογική της πράξης χωρίς λόγια, εξυπηρετώντας το φανταστικό στοιχείο του έργου. Ένα είδος μοντέρνας «χορικότητας» (choralité) χρησιμοποιήθηκε με εξαιρετική μαεστρία για την εκφορά των παιδικών τραγουδιών. εδώ η μουσική του Δημήτρη Καμαρωτού έδωσε ακούσματα που, ενώ επιχειρούσαν να συνενώσουν τα πρόσωπα σ’ ένα σύνολο, υπονομεύονταν από παράφωνες παρεμβάσεις, καταστρέφοντας το ζητούμενο της ομαδικότητας και επιτρέποντας πολλαπλές ερμηνείες σε θεματικό και δομικό επίπεδο. η πλούσια πολυφωνικότητα –σταθερό στίγμα της γραφής της Μαρίας ευσταθιάδη– αναδείχτηκε με τις δύο ασώματες φωνές του κειμένου να ακούγονται από ένα κουβούκλιουπερώο κρεμασμένο ψηλά στο κέντρο της σκηνής, απ’ όπου οι «ωτοβλεψίες» παρακολουθούσαν, σχολίαζαν, προέβλεπαν, αναρωτιόνταν. Έτσι (με τις ασώματες φωνές) είχαμε μια συνέχεια-προσμονή της χρονικής και αποσπασματικής ασυνέχειας των επιμέρους τμημάτων του κειμένου-σεναρίου. την πλούσια σκηνική ποικιλομορφία συμπλήρωσαν το τραγούδι και ο χορός του ακαθορίστου ηλικίας κοριτσιού –πότε μικρό, πότε μεγαλύτερο– καθιστώντας τη σκηνική υλοποίηση του έργου γρίφο και στοίχημα. Μακριά από την τάση χειραφέτησης του σκηνικού προϊόντος από το κείμενο, ο αρδίττης εισχώρησε στις πτυχές του υφάσματος, ξέμπλεξε τα νήματα και παρουσίασε με διεισδυτικότητα, προσοχή και απόλυτη συνέπεια ένα σκηνικό γεγονός, αφήνοντας στον κάθε θεατή τις δικές του απαντήσεις. Και η σκηνοθεσία δούλεψε το δράμα φωνής της ευσταθιάδη, συναιρώντας τα ακουστικά ερεθίσματα με τη σωματικότητα για ένα αμιγές θέατρο που αξιοποιεί τις ακλόνητες σταθερές της σκηνικής τέχνης – σώμα και φωνή. αν για τον πίτερ Μπρουκ «ο διάβολος είναι η πλήξη» (βλ. Β. αρδίττης, εφ, τχ. 44, 25 ιουνίου 2015), ο θεατής του Textilen, μπλεγμένος διαρκώς στα δίχτυα της πολυφωνίας του σκηνικού παιχνιδιού, όπως αυτό ερμηνεύτηκε από την εξαιρετική ομάδα ηθοποιών –Μάνος Σταλάκης, Σοφία Σεϊρλή, περικλής Μουστάκης, θέμις Μπαζάκα, Δήμητρα Βλαγκοπούλου, ρηνιώ Κυριαζή, ντένης Μακρής, γιώργος Βουρδουμής, θέμης θεοχάρογλου– δεν κινδύνευσε ούτε στιγμή να παραδοθεί στον εχθρό της ανίας, χωρίς τη μεσολάβηση κάποιας ανατροπής και με την τελική έκβαση μάλλον αναμενόμενη – κάθαρση μέσα από τη φωτιά αφού λίγο πριν έχει πλημυρίσει η σκηνή. αν, τελικά, η Μαρία ευσταθιάδη επιδεικνύει τολμηρή ανυπακοή στους κανόνες, αν τους παραβιάζει κατάφωρα, ανανεώνοντας έτσι το θέατρο, η συνέχεια είναι σίγουρα δουλειά των ηθοποιών και του σκηνοθέτη. s

Η Αφροδίτη Σιβετίδου είναι θεατρολόγος, ομότιμος καθηγήτρια ΑΠΘ.

ΘΕΑΤΡΟ

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 23.7.-30.8.2015 ΘΕΑΤΡΟ Κατερίνα Ευαγγελάτου, Ρήσος του Ευριπίδη Λύκειον Αριστοτέλους, 7 Ιουλίου - 9 Αυγούστου, 20:30 Τσεζάρις Γκραουζίνις, Ιούλιος Καίσαρας του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ Πειραιώς 260, Κτίριο H, 23-24 Ιουλίου, 21:00 Θέατρο ΝΟ της Ιαπωνίας - Μιχαήλ Μαρμαρινός Νέκυια (βασισμένο στη ραψωδία λ της Οδύσσειας του Ομήρου) Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 24-25 Ιουλίου, 21:00 Εταιρεία Θεάτρου Dot – Θέμελης Γλυνάτσης, Βερενίκη του Ρακίνα Πειραιώς 260, Κτίριο Δ, 24-25 Ιουλίου, 21:00 Ανέστης Αζάς, Υπόθεση Φαρμακονήσι ή Το δίκαιο του νερού Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν - Φρυνίχου 26-28 Ιουλίου, 21:00 Θέατρο Tέχνης Κάρολου Κουν - Μαριάννα Kάλμπαρη Θέλω μια χώρα του Aνδρέα Φλουράκη Πειραιώς 260, Κτίριο Δ, 30-31 Ιουλίου, 21:00 Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς, Λουκρητία Βοργία του Βίκτωρος Ουγκό Πειραιώς 260, Κτίριο Η, 30-31 Ιουλίου, 21:00 Εθνικό Θέατρο - Γιάννης Μπέζος, Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 31 Ιουλίου - 1 Αυγούστου, 21:00 Σύλβια Λιούλιου, Αίας του Σοφοκλή Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου, 31 Ιουλίου - 1 Αυγούστου, 21:30 ΚΘΒΕ - Θωμάς Μοσχόπουλος, Η Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων του Ευριπίδη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 7-8 Αυγούστου, 21:00 ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων - Κώστας Φιλίππογλου Προμηθέας Δεσμώτης του Αισχύλου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 21-22 Αυγούστου, 21:00 Εταιρεία Θεάτρου Χώρος - Σίμος Κακάλας, Ορέστης του Ευριπίδη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 28-29 Αυγούστου, 21:00

ΜΟΥΣΙΚΗ Θάνος Μικρούτσικος Η μνήμη όταν επιστρέφει εκδικείται Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου, 24-25 Ιουλίου, 21:30 Μίκης Θεοδωράκης, Canto General του Πάμπλο Νερούδα Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, 25 Ιουλίου, 21:00 Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 27 Ιουλίου, 21:00

ΧΟΡΟΣ Αντώνης Φωνιαδάκης, Priority Πειραιώς 260, Κτίριο Ε, 27-29 Ιουλίου, 21:00

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Βασίλης Βρεττός, Mise en abyme Πειραιώς 260, 1 Ιουνίου - 31 Ιουλίου, 19:00-23:00 Αντώνης Βολανάκης The Holy Bachelorette in the Wedding Cave Πειραιώς 260, Κτίριο Α, 1-31 Ιουλίου, 19:30 [23 ΙΟυΛίου 2015] #46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 45

To tip του ασ τρολόγου

STAR WARS

Τα άστρα & οι προτάσεις του δεκαπενθημέρου – 2 σε 1 από τον Άγγελο Γκαγκάριν

Όποιος φωνάζει, έχασε ήδη (γερμανική παροιμία)

Κριός

Καρκίνος

ζυγός

Αιγόκερως

(21 Μαρτίου – 19 απριλίου) το καταλαβαίνω, η εποχή είναι δύσκολη και οι υποχρεώσεις πολλές και μεγάλες. Όμως όχι και να ξεχάσουμε να ζούμε. Όχι να γίνουμε μηχανές φασόν. να πληρώσεις το λογαριασμό της Δεη, αλλά να παίξεις κι εκείνο το μπασκετάκι με τους φίλους που έχεις τόσο καιρό να τους δεις. η ζωή –παρ’ όλα όσα ακούγονται– δεν είναι μικρή, και μπορεί πολύ εύκολα να γίνει θλιβερή. Στο χέρι σου είναι να μην το επιτρέψεις. Όλα μπορούν να περιμένουν, εκτός από την αγάπη στον εαυτό σου.

(22 ιουνίου – 22 ιουλίου) ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο έχει προέλθει εν μέρει καθ’ υπόδειξη των γονιών μας. Στην ωριμότητά του, ένας άνθρωπος συνήθως επανεξετάζει τις συνήθειές του και σπανιότερα τις απόψεις του και ακόμα πιο σπάνια τις αναθεωρεί. το να δεις τον κόσμο με τα δικά σου μάτια και μόνο είναι σίγουρα κάτι πάρα πολύ δύσκολο, όμως στην περίπτωσή σου είναι ο μόνος τρόπος για να πλησιάσεις την πληρότητα και την προσωπική γαλήνη που αναζητάς.

(23 Σεπτεμβρίου – 23 οκτωβρίου) Κι εκεί που όλοι μας είπαμε «εντάξει, το παιδί ηρέμησε, βρήκε το λιμάνι του», τσουπ! το διαβολάκι φαίνεται πως ξανακάθισε στον ώμο σου και σου ψιθυρίζει ξανά τα δικά σας. είσαι έτοιμος για νέες περιπέτειες καθώς φαίνεται, αλλά καθόλου έτοιμος να αντιμετωπίσεις τις συνέπειες που μπορεί αυτές να έχουν στα μέχρι στιγμής κεκτημένα. εγώ κρούω το καμπανάκι του κινδύνου, κι εσύ, από εκεί και πέρα, μεγάλο παιδί είσαι, πράξε όπως ξέρεις και μπορείς…

(22 Δεκεμβρίου – 19 ιανουαρίου) Δεν αντέχεις πια όλες αυτές τις ανοησίες που αιωρούνται γύρω σου. θέλεις να πάρεις μια μεγάλη μυγοσκοτώστρα και να χτυπήσεις τα κεφάλια όλων αυτών των άσχετων που έχουν άποψη –και κατά βάθος τεράστια άγνοια– για τα πάντα, αλλά παρ’ όλα αυτά μιλούν με το ύφος του απόλυτου ειδήμονα. πριν ντυθείς τη στολή του σούπερ ήρωα και ξεκινήσεις την αποστολή σου κατά της ανθρώπινης βλακείας, σκέψου μόνο αν αυτό αξίζει πραγματικά το χρόνο σου.

Θέατρο: Ανέστης Αζάς, Υπόθεση Φαρμακονήσι ή Το δίκαιο του νερού 26-28 ιουλίου, Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν - Φρυνίχου

Θέατρο: Θέατρο Νο της Ιαπωνίας Μιχαήλ Μαρμαρινός, Νέκυια (βασισμένο στη ραψωδία λ της Οδύσσειας του ομήρου) 24-25 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Θέατρο: Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς, Λουκρητία Βοργία του Βίκτωρος ουγκό 30-31 Ιουλίου, 21:00, Πειραιώς 260, Κτίριο Η

λέων

Σκορπιός

(23 ιουλίου – 22 αυγούστου) αν αισθάνεσαι ότι οι δυνάμεις σου σε έχουν εγκαταλείψει το τελευταίο διάστημα, είναι γιατί το στρες καταβάλλει ύπουλα τον οργανισμό σου χωρίς να το παίρνεις χαμπάρι. Δώσε στις καταστάσεις την αξία που πραγματικά έχουν και μην προσπαθείς υπερβολικά για πράγματα ή ανθρώπους που βαθιά μέσα σου ξέρεις ότι δεν αξίζουν. Μια τέτοια οικονομία δυνάμεων είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη αυτό το διάστημα. Έχεις αγώνα μπροστά σου.

(24 οκτωβρίου – 21 νοεμβρίου) είσαι έτοιμος να παλέψεις για έναν κοινό, ευγενή σκοπό. είτε προσφέρεις κάποια βοήθεια στους αναξιοπαθούντες, είτε φυτέψεις ένα δέντρο, το σπουδαίο αποτέλεσμα αυτής της υπόθεσης είναι ότι θα σε βοηθήσει να απομακρύνεις το δυνατό ενδοσκοπικό μικροσκόπιο που έχεις στήσει εδώ και καιρό πάνω στον εαυτό σου. η αυτιστική αυτή αυτοανάλυση όχι μόνο δεν έδωσε καρπούς, αλλά σε παρέσυρε στα τρίσβαθα της απομόνωσης. Βοήθησέ μας να σε βοηθήσουμε.

Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος, Η μνήμη, όταν επιστρέφει, εκδικείται 24-25 Ιουλίου, Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου

Θέατρο: εθνικό Θέατρο Γιάννης Μπέζος, Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη 31 Ιουλίου-1 Αυγούστου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Παρθένος

Τοξότης

(23 αυγούστου – 22 Σεπτεμβρίου) Έχεις αποφασίσει πως εσύ θα είσαι ο εαυτός σου με οποιοδήποτε κόστος. Έχεις ταμπουρωθεί από καιρό σαν Σουλιώτης και πυροβολείς όποιον τυχόν προσπαθεί να εισβάλει στο «χώρο σου», που θα πει στις αξίες σου αλλά και στα τραύματά σου. αν έχεις εξασφαλίσει τα νώτα σου, συνέχισε ακάθεκτος/η και μη φοβάσαι τίποτα. αν όχι, τότε σκέψου σοβαρά το ενδεχόμενο να σηκώσεις λευκή σημαία και να αφήσεις έναν αληθινό σύμμαχο να σε πλησιάσει.

(22 νοεμβρίου – 21 Δεκεμβρίου) οι βαθυστόχαστες (και δεν ειρωνεύομαι) αναλύσεις σου (πολιτικές, κοινωνικές, σχέσεων), δείχνουν ένα μυαλό που μπορεί να βλέπει το ζήτημα και να το ανατέμνει με ψυχραιμία χειρουργού. Έως εδώ καλά. γιατί λοιπόν δεν εφαρμόζεις την ίδια εκπληκτική αναλυτική σου ικανότητα και στα δικά σου ζητήματα, μικρά ή μεγάλα, προκειμένου να ξεφύγεις, αλλά προτιμάς να ατενίζεις τα αδιέξοδά σου ως αξιοθέατα; το έχεις (το ταλέντο) – αν μπορείς, το αξιοποιείς και για σένα. το έχεις;

(19 φεβρουαρίου – 20 Μαρτίου) Ένας ερωτικός σου στόχος φαίνεται πως απομακρύνεται, και το χειρότερο είναι πως εσύ δεν νοιάζεσαι πια και τόσο πολύ για την τύχη των ερωτικών σου. Μπορεί άλλοι τομείς να είναι φλέγοντες αυτήν την εποχή, το καταλαβαίνω, αλλά η μονομανία ποτέ δεν είναι καλός σύμβουλος. είναι πολύ εύκολο να απομακρυνθείς από τα εγκόσμια χωρίς καν να το καταλάβεις. Ό,τι κι αν είναι αυτό που στέκει ανάμεσα σε σένα και τον εαυτό σου (ηλικία, κιλά, οτιδήποτε) βγάλ’ το απ’ το μυαλό σου. Μόνο κακό σου κάνει να το σκέφτεσαι.

Θέατρο: Τσέζαρις Γκραουζίνις, Ιούλιος Καίσαρας του ουίλλιαμ Σαίξπηρ 23-24 Ιουλίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Δ

Θέατρο: εταιρεία Θεάτρου Dot – Θέμελης Γλυνάτσης, Βερενίκη του ρακίνα 24-25 Ιουλίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Δ

Χορός: Αντώνης Φωνιαδάκης, Priority 27-29 Ιουλίου, Πειραιώς 260, Κτίριο E

Ταύρος (20 απριλίου – 20 Μαΐου) Μην αφήσεις το αίσθημα της αδικίας να σε τυφλώσει και κράτα τα μάτια σου ορθάνοιχτα, ειδικά τούτη την εποχή. Κάποιοι θα προσπαθήσουν να παίξουν με τα νεύρα σου με απώτερο στόχο να σε κάνουν να χάσεις τις εντυπώσεις. Μην το επιτρέψεις. ξεκίνα μαθήματα kick boxing ή ό,τι άλλο, τέλος πάντων, θεωρείς ότι επιδρά αγχολυτικά στον οργανισμό σου και διώξε στρες, θυμό και ένταση. οι περιστάσεις απαιτούν την πιο ήρεμη εκδοχή σου. το ’χεις; Θέατρο: Σύλβια λιούλιου, Αίας του Σοφοκλή 31 Ιουλίου-1 Αυγούστου, Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου

δίδυμοι Δίδυμοι (21 Μαΐου – 21 ιουνίου) Όταν θέλεις, με τη μοναδική σου τρυφερότητα και την απέραντη γλυκύτητά σου, μπορείς να γίνεις ακαταμάχητος και καυτός σαν ηφαίστειο. Όταν όμως δεν θέλεις, μπορείς να μετατραπείς σ’ ένα αποκρουστικό, απόμακρο πλάσμα που μπορεί να παγώσει το σύμπαν με την αναπνοή του. χωρίς να θέλω ν’ αλλάξω σε τίποτα τη μοναδική διπλή σου φύση, σου λέω πως θα μας διευκόλυνες αν δεν κινιόσουν τόσο συχνά στα άκρα της συμπεριφοράς σου. Αν, λέω… Θέατρο: Θέατρο Tέχνης Κάρολου Κουν Μαριάννα Kάλμπαρη, Θέλω μια χώρα του Aνδρέα Φλουράκη 30-31 Ιουλίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Δ

Θέατρο: δΗΠεΘε Ιωαννίνων Κώστας Φιλίππογλου Προμηθέας Δεσμώτης του αισχύλου 21-22 Αυγούστου, 21:00, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #46 [23 ΙουΛίου 2015]

υδροχόος (20 ιανουαρίου – 18 φεβρουαρίου) οι μεγάλες αποφάσεις, συνήθως, προϋποθέτουν να έχει προηγηθεί αρκετή σκέψη σε διαφορετικά στάδια της ζωής ενός ανθρώπου. Όσοι αποφεύγουν, από αναβλητικότητα ή από φόβο, αυτές τις διαδικασίες, κάποιες φορές αυτοανακηρύσσονται «αυθόρμητοι τύποι» που αποφασίζουν μέσα σε μια στιγμή για την υπόλοιπη ζωή τους, κι άλλες φορές ανακηρύσσουν τη ζωή και τις δυσκολίες της ως τον απόλυτο ρυθμιστή της μοίρας. πάρε την απόφαση: ναι ή όχι, κι ύστερα ζήσε τη ζωή σου. Θέατρο: ΚΘΒε - Θωμάς Μοσχόπουλος, Η Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων του ευριπίδη 7-8 Αυγούστου, 21:00, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Ιχθύες

ΖΩΩΔΙΑ