EF#13 by Κaterina Κomita

Xατζηχρήστου 23 & Mακρυγιάννη 11742 / AΘHNA / T. 210 9282900

ΣΕΛ. 24

ANTIΦEΣTIBAΛ

ΦIΛOΛOΓIKOΣ ΣYΛΛOΓOΣ ΠAPNAΣΣOΣ Πλατεία Καρύτση, νούμερο 8 παρακαλώ

ΤΑ HIGHLIGHTS ΤΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ AΘHNΩN

ΤΑ ΚΟΡIΤΣΙΑ ΤΩΝ ΑΦΙΣΩΝ

ΜΙΣΕΛ ΑΝ ΝΤΕ ΜΕ «Ο σύγχρονος χορός είναι αισθησιακός»

KΩΣΤΑΣ OΡ∆ΟΛΗΣ Φωτογραφίζει θέατρο...

TΙ ΣΗΜΑIΝΕΙ ΓΙAΝΝΗΣ ΡIΤΣΟΣ ΤΟ 2009;

MIΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡAΚΗΣ

ΡΟΜEΟ ΚΑΣΤΕΛΟYΤΣΙ Συνέντευξη: Στην τέχνη φτάνεις απ’ το φόβο Στην σκοτεινή πλευρά Υπάρχει κόλαση χωρίς τρόμο;

ΣΕΛ. 14

KPIΣTOΦ ΠENTEPETΣKI

∆ΗΜHΤΡΗΣ ΠΙΑΤAΣ «Το ελληνικό θέατρο έχει πληθωρισμό»

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΝΤΑΚΗΣ Από τα ριζίτικα στον Ντεμπισί

ΜΙΧΑΕΛ ΤΑΛΧΑΪΜΕΡ - OΛΙΒΕΡ ΡEΖΕ Μιάμιση ώρα το πολύ [APOYPAIOI από το Deutsches Theater Berlin]

YMNOΣ ΣTH ΣKIA O Kαραγκιόζης φεστιβαλιστής

ΜΑΡΚ ΜΙΝΚΟΦΣΚI Back to basics: o Χάιντν δι’ αρχαρίους

II BIENNALE ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ O Παράδεισος είναι υπό κατασκευή

JUICY LIU Στον υπέροχο κόσμο του Eλληνικού Φεστιβάλ

STAR WARS Τα άστρα και οι προτάσεις του δεκαπενθημέρου – 2 σε 1

ΣΕΛ. 22

2 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

COMICS του Xρήστου Δημητρίου

H εικόνα του εξωφύλλου: Aπό την Kόλαση του Pομέο Kαστελούτσι.

ΠEPIEXOMENA

Το φάντασµα της ελευθερίας Πριν από μερικούς μήνες, μια παρέα επαναστατημένα παιδιά (με ιδεολογικά κίνητρα, θέλω να πιστεύω, μέσα στον πυρετό των γεγονότων) είχαν καταλάβει το κτίριο της Λυρικής Σκηνής. Διαφωνούσαν με τα ανεβάσματα του Ταγχόιζερ, της Ρουσάλκα, των Παλιάτσων; Όχι. Διαφωνούσαν συλλήβδην με τη λειτουργία της όπερας. Και τι έβαζαν στη θέση της; Είχαν πολλά μελίρρυτα και με γλαφυρότητα ειπωμένα – αλλά στην ουσία όλη μέρα κι όλη νύχτα συνεδρίαζαν κι όταν σταμάταγαν τις συνεδριάσεις κλείνανε την Ακαδημίας και παίζανε μπάλα την ώρα που πολλοί γυρνούσαν σπίτι απ’ τη δουλειά και κάποιοι άλλοι έβγαιναν για διασκέδαση. Ο παράδεισος της εξέγερσης ήταν παράδεισος (αν ήταν) μόνο για λίγους, για ελάχιστους – για όσους και για όσες συμμετείχαν στην κατάληψη. Για περισσότερους ήταν κόλαση – και στους κολασμένους δεν συγκαταλέγω τους ανθρώπους της Λυρικής που εκτοπίστηκαν από το χώρο της δημιουργίας τους ούτε τους φίλους της όπερας και τους φιλότεχνους που δεν συμμερίζονταν την απολυτότητα των καταληψιών και επέμεναν να πηγαίνουν σε θεάματα εποχές και περιόδους που οι καταληψίες δεν το επέτρεπαν. Οι καταληψίες επέκριναν τους καλλιτέχνες και τους φιλότεχνους διότι, σε εποχές κοινωνικής αναταραχής, εποχές που τα προβλήματα διογκώνονταν και, επιπλέον, στον απόηχο των γεγονότων του περασμένου Δεκεμβρίου, αυτοί ασχολούνταν με την τέχνη (που, εμφανώς, στα μυαλά ορισμένων είναι ενδεικτική τρυφηλότητας στη ζωή, σε αντίθεση προφανώς με την επανάσταση). Αποφάσισαν, λοιπόν, να εμποδίσουν την πρόσβαση στα καλλιτεχνικά στέκια – στη Λυρική, αλλά και σε διάφορα θέατρα. Αποφάσισαν, δηλαδή, να ζητήσουν από τους φιλότεχνους να πάψουν, όσο εκείνοι εκτιμούσαν ότι θα παρατείνονται οι έκτακτες συνθήκες της άδικης κοινωνίας, να ασχολούνται με την καλλιέργεια, να πάψουν να αντλούν ευχαρίστηση από τις διάφορες ποιότητες της πνευματικότητας και να βγουν στους δρόμους. Και αφού το αποφάσισαν, επιχείρησαν να το επιβάλουν βιαίως. Σε μερικές περιπτώσεις, μάλιστα, τα κατάφεραν.

[

]

H Eφηµερίδα του Eλληνικού φεστιβάλ Eιδική έκδοση για το πρόγραμμα του 2009 Nο 13 (1/2009) [28/5/09] ISSN: 1791-1729

Διευθυντής Σύνταξης: Hλίας Kανέλλης Eπιμέλεια ύλης: Mαρία Bασιλάκη Σύνταξη: Δώρα Aναγνωστοπούλου, Έλια Aποστολοπούλου, Aλεξάνδρα Bουδούρη, Nάντια Δρακούλα, Kατερίνα Kόμητα, Άννα Mαρτίνου, Kατερίνα Oικονομάκου, Nίκη Oρφανού, Aντώνης Σακελλάρης Φωτογράφοι: Bίκυ Γεωργοπούλου, Bασίλης Mαθιουδάκης Σχεδιασμός: Z-axis Δημιουργικό: Aνδρέας Pεμούντης Eκτύπωση: IPIΣ A.E.

Eλληνικό Φεστιβάλ A.E. Στη διάρκεια όλων αυτών των ασκήσεων ενός ιδιότυπου αντάρτικου (και) κατά της καλλιτεχνικής πράξης, ακούστηκαν πολλά και πομπώδη, που κάλυψαν έστω και τις χαμηλόφωνες αντιρρήσεις (με εξαίρεση τη θαρραλέα από κοινού παρέμβαση στις εφημερίδες των συγγραφέων Απόστολου Δοξιάδη, Τάκη Θεοδωρόπουλου και Πέτρου Μάρκαρη, οι όποιες άλλες αντιρρήσεις πράγματι προφέρθηκαν χαμηλόφωνα, ο λόγος υποτάχθηκε απολύτως στη βία). Από τα πομπώδη αυτά, περί επανάστασης και κοινωνικής δικαιοσύνης, απουσίαζε εντελώς η αναφορά στη δημοκρατία και στις ελευθερίες. Περίσσευαν, όμως, οι προσπάθειες οικειοποίησης από τους καταληψίες-στο-όνομα-τηςεπανάστασης περιπτώσεων και περιστατικών που θεώρησαν ότι δικαιολογούν τις πράξεις τους.

Η Κωνσταντίνα Κούνεβα ήρθε στην Ελλάδα από τη Βουλγαρία, μετανάστρια – πριν η χώρα της ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν και εκπαιδευτικός, δούλεψε σκληρά ως καθαρίστρια, υπό απάνθρωπες συνθήκες – τυπικό θύμα της εκμετάλλευσης της εργασίας των ξένων. Συνδικαλίστηκε διεκδικώντας τα στοιχειώδη δικαιώματα, αυτής και των συναδέλφων της. Μια μέρα, την προπηλάκισαν φριχτά, της έριξαν βιτριόλι στο πρόσωπο, ενώ την υποχρέωσαν να πιει ποσότητα από το ίδιο υγρό, ζει επειδή ήθελε πολύ να ζήσει – πώς αλλιώς; Εικάζεται βασίμως ότι έπεσε θύμα της αγριότητας των κυκλωμάτων που εκμεταλλεύονται την εργασία των ξένων. Ένας συγγραφέας, ο Μισέλ Φάις, συγκινήθηκε από την περίπτωση της Κωνσταντίνας Κούνεβα. Έγραψε ένα μονόπρακτο, το εξέδωσε – και ένα θεατρικό σχήμα θέλησε να το ανεβάσει στο Από Μηχανής Θέατρο. Την ημέρα της πρεμιέρας, μια ομάδα καταληψιών-στο-όνομα-της-επανάστασης κατέλαβε το θέατρο, έκανε ένα σωρό ζημιές – και τις δικαιολόγησε με ένα σημείωμα στο οποίο κατηγορούσε το συγγραφέα και τους ηθοποιούς. Η πρεμιέρα αναβλήθηκε. Ο Μισέλ Φάις έπρεπε να επιχειρηματολογήσει για να πει ότι, ναι, είναι συγγραφέας, και κάθε συγγραφέας που βλέπει γύρω του έχει δικαίωμα να δει τι συνέβη στην κ. Κούνεβα, όπως και κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να πει ότι η ματιά του είναι σωστή ή λάθος, ότι το έργο του είναι καλό ή κακό. Έγραφε τα αυτονόητα, υπερασπιζόταν τα αυτονόητα για δημοκρατικές κοινωνίες – και το χειρότερο είναι ότι έπρεπε να το κάνει, δεν φαινόταν αυτονόητο για όλους. Και τότε, σαν από μηχανής Θεά, παρενέβη η ίδια η Κωνσταντίνα Κούνεβα. Από το νοσοκομείο, όπου νοσηλεύεται, έστειλε ένα ιδιόχειρο σημείωμα. Ανορθόγραφο – τα ελληνικά είναι γι’ αυτήν ξένη γλώσσα. «Η κοινωνία χρειάζεται σήμερα σκέψη και διάλογο, η τέχνη πρέπει να εκφράζεται ελεύθερα», έγραφε. Η γυναίκα που είχε υποστεί τη βία και τις προκαταλήψεις της κοινωνικής μας ζωής, απροκατάληπτα, υπέδειξε τη λέξη που αγνοούσαν, ίσως και να περιφρονούσαν οι καταληψίες-στο-όνομα-τηςεπανάστασης και ξεχνούσαν οι περισσότεροι. Ελευθερία. Το φάντασμα της ελευθερίας απέκτησε ξανά υπόσταση – και την πιο έγκυρη υποστήριξη.

Το Ελληνικό Φεστιβάλ υποδέχεται και φέτος το κοινό του. Ορμητικά, ζωηρά, προσπαθεί να δώσει το έναυσμα για σκέψη και διάλογο, παραμένοντας μια νησίδα δημιουργίας και ελευθερίας. Καλό καλοκαίρι.

Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: Γιώργος Λούκος Nομικός Σύμβουλος: Bάσω Tζιούμη

∆ιοικητικό Συµβούλιο

Πρόεδρος: Γιώργος Λούκος Aντιπρόεδρος: Άγγελος Δεληβορριάς Nομικός Σύμβουλος: Δημήτρης Πασσάς Mέλη: Vincent Baudriller, Nigel Redden, Alistar Spalding, Nίκη Tζούδα, Λουκάς Tσούκαλης

MEΓAΣ XOPHΓOΣ

XOPHΓOΣ

XOPHΓOI EΠIKOINΩNIAΣ

INTERNATIONAL HERALD TRIBUNE

ME THN YΠOΣTHPIΞH

Ηλίας Κανέλλης

EDITORIAL

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 3

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ∆ΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΟΥ

23.5 έως 10.6.09 ΘΕΑΤΡΟ

Aγαπητή EΦ...

Αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο

ΤΗΝ «ΕΦ»! ΚΙ Η ΓΑΡΜΠΗ ΜΕ

Φαίδρα, Δημήτρης Λιγνάδης 1/6, 21:00 | 3/6, 19:00 | 4/6, 21:00 | 5/6, 21:00

, Aγαπητοί φίλοι sso», την ημερίδα «Espre εφ η ιτ κρ στην έγ , όπως ώ υθ ς παρακολο οποία ανελλιπώ το α ήκ βρ ς, δική σα άλλωστε και τη ναι από την Eί . ω εί κλ ω εσ σας απόκομμα που υταία λε τε την περσινή υ τύπωσε η Eπίδαυρο, από πο ία αφ η φωτογρ παράσταση. Στ δι η άσημη α, εικονίζονται καλή εφημερίδ Γαρμπή η ίτ ουδίστρια Kα Eλληνίδα τραγ «Kαλύτερα », ύω ρε όλητη χο («Tο κάτι», «Ξυπ ι ομότεχνός ι ο συζυγός κα οι δυο μας») κα ν προσέλθει να Σχοινάς. Έχου της Διονύσης παίζει την η ία Mουτούσ να αλ Aμ ν τη υν δο αφικός φακός α και ο φωτογρ Kλυταιμνήστρ ν την «εφ», νει να διαβάζου τούς συλλαμβά βάνουν. αμ ολ στα να το απ λι μά υν νο ίχ δε ια του τόσο για την εμβέλε Συγχαρητήρια τύπου σας. ψυχωφελούς εν Mε εκτίμηση, PA TZENH MAΣTO

Όταν έρχεται ο Ξένος, Βίκτωρ Αρδίττης 1/6, 23:00 | 2/6, 21:00 | 3/6, 21:00 | 5/6, 19:00 Η σονάτα του σεληνόφωτος, Ρούλα Πατεράκη 2/6, 23:00 | 3/6, 23:00 | 4/6, 23:00 | 5/6, 23:00 Πειραιώς 260, Χώρος Η Societas Raffaello Sanzio - Ρομέο Καστελούτσι Κόλαση Πειραιώς 260, Χώρος Δ 1-3 Ιουνίου 2009, 21:00 Καθαρτήριο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη 8-9 Ιουνίου 2009, 21:00 ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κέρκυρας – Εταιρεία Θεάτρου Commedia Σάκης Σερέφας, Σεμινάριο βλακείας ή οι βλαβερές συνέπειες της βλακείας Το Σχολείον, Χώρος Α 9-10 Ιουνίου 2009, 21:00 Deutsches Theater Berlin, Μίχαελ Τάλχαϊμερ, Οι αρουραίοι του Γκέρχαρτ Χάουπτμαν Πειραιώς 260, Χώρος Η 9-10 Ιουνίου 2009, 21:00

ΧΟΡΟΣ Μισέλ Αν ντε Με, Sinfonia Eroïca Πειραιώς 260, Χώρος Δ 9-11 Ιουνίου 2009, 21:00

ΜΟΥΣΙΚΗ Αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο Συναυλία Μίκη Θεοδωράκη Ωδείο Ηρώδου Αττικού 10 Ιουνίου 2009, 21:00 Οι Μουσικοί του Λούβρου - Γκρενόμπλ Μαρκ Μινκοφσκί, Έργα Χάιντν Ωδείο Ηρώδου Αττικού 8 Ιουνίου 2009, 21:00 Αφιέρωμα στον Γιώργο Τσοντάκη Αίθουσα Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός 9 Ιουνίου 2009, 21:00 Sinfonia Varsovia - Κριστόφ Πεντερέτσκι Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Φίλων της Μουσικής 10 Ιουνίου 2009, 21:00

ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Societas Raffaello Sanzio - Ρομέο Καστελούτσι Παράδεισος Πειραιώς 260, Γκαράζ 2-6 Ιουνίου 2009, 19:00-23:00

ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ύμνος στη σκιά Μουσείο Μπενάκη, Κτίριο Οδού Πειραιώς 23 Μαΐου-26 Ιουλίου 2009 Κώστας Ορδόλης, Μορφές και σκιές από το θέατρο Πειραιώς 260 1 Ιουνίου-12 Ιουλίου 2009 (μόνο τις ημέρες των παραστάσεων, από τις 20:00)

ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΕΚ∆ΗΛΩΣΗ Ο Ρομέο Καστελούτσι συναντά το κοινό του. Τη συζήτηση συντονίζει η ιστορικόςτέχνης-θεατρολόγος Κάτια Αρφαρά. Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος 9 Ιουνίου 2009, 18:30

4 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

∆ΜΟΣ

Το πρόγραµµα ΚΑ

άδυ, γνώ, ρκελώνη. Ένα βρ Bα η στ Aγαπητοί φίλοι ς ι ρε μέ ς ό μερικέ κ της πόλης, κα Φεστιβάλ Γκρε Bρέθηκα πριν απ το α , γι δή αι ει ντ επ , ζο ναία που εργά ωρίζουν μια Aθη γν υ ρισα δυο παιδιά πο ι υς να δο εί εί οι Tι χαρούμεν τιβάλ Aθηνών. μου είπαν πόσο άζεται με το Φεσ ργ νε συ παραστάσεων υς το λ ν ποιότητα των τη ι λέει το Φεστιβά σε εά ηρ επ ι αυτή; Θα συνεργασία είνα κη Xλόη Mερτικά λ Aθηνών; και του Φεστιβά ο πρόγραμμα αναφέρθηκαν στ νη ώ Aγαπητή φίλη, ελ ρκ Bα η στ αρμογή. Yπήρξε ίλοι σας ονιά φέτος σε εφ Προφανώς, οι φ χρ τη ώ πρ α γι ι α ευρωπαϊκό δίος μπαίνε ι πρόκειται για έν κα ν Kάδμος, που φέτ ιό ιν Αβ ς τη ίσης το Ελληνικό υ Φεστιβάλ συμμετέχουν επ ο πρωτοβουλία το οί οπ ο στ λ, ς Φεστιβάλ Θεν φεστιβά νης και το Διεθνέ ώ ελ κτυο μεσογειακώ ρκ Βα ς τη κ με στόχο να ενιτιβάλ Γκρε δημιουργήθηκε ος Φεστιβάλ, το Φεσ δμ ν Κά Ο ς. λη τους αλλά και τη ταντινούπο νοντας τον ρόλο μώ άτρου της Κωνσ να δυ εν ς, ει . τους σχέσ Ε.Ε Interreg-MED σχύσει τις μεταξύ πρόγραμμα της το ό ό τα βασικά απ απ ι υς να το εί ή ς μπαραγωγέ χρηματοδότησ συ οι ι κα ν γώ όλεμο των υιών ραγω ι φέτος με τον «Π Οι ανταλλαγές πα τα νε γί ξη αρ έν με τη Ζαν Μορό, κτύου. Η του Άμος Γκιτάι ς» μελήματα του δι ου ότ σκ υ το ν ανέβει στην Επίτων υιώ λών, η οποία θα με του φωτός κατά ν ω άρ σσ τε ν γή και τω μια συμπαραγω ται με πρακτικές ι 25 Ιουλίου. κα αγές που σχετίζον δαυρο στις 24 λλ ς τα αν ς τι ι κα ι χύσε εσ τιβάλ, όπως τι Το δίκτυο θα ενισ εξαγωγής των φ δι ς ξε τη ι θα κα υ ς πο ία , λιτισμού οετοιμασ υ χώρου του πο πλευρές της πρ το ν συ ιώ να ατ ν λμ σα γε μφώνη ξύ επαγ λ του δικτύου συ ανταλλαγές μετα ς βά τι ού εσ σμ φ τι τα μα ς, προβλη 10. Τέλο ατισμό τους κινήσουν το 20 μμ α έν ρα ει ογ άρ πρ νσ λα στον , η Αβινιόν φέτος μπεριλαμβάνουν . Για παράδειγμα ύς των Ιδεών». κο ο νι τρ ω ιν έα κο «Θ ι ο ήτησης» στ πολιτικούς κα αζ αν ς κή νι ω ιν τοποιήθηκε στην και κο α Κάδμος πραγμα κύκλο «πολιτικής μμ ρα είναι όγ πρ το α νία γι ότι το δίκτυο θα κε θη άν ημ ισ Η τελική συμφω επ ενώ σμένο Νοέμβριο, Αθήνα τον περα έρων φεστιβάλ. οτ σσ ρι πε ή οχ ετ μμ συ η ανοικτό στ

κανένα µήνυµα; κανένα γράµςµα;

γνώμη σα Γράψτε μας τη σεις του για τις εκδηλώ νών. Φεστιβάλ Aθη ή σύντομη κριτικ α μι ς Στείλτε μα ς υποδείξεις. σας. Kάντε μα υ Φεστιβάλ H εφημερίδα το άρχει χωρίς Aθηνών δεν υπ τες της. τους αναγνώσ μα σας στην Στείλτε το γράμ εύθυνση: ηλεκτρονική δι gr greekfestival. free_press01@ το σ ς σα όλιά ή γράψτε τα σχ », φ «ε ς τη μπλογκ gspot.com lo .b ag www.efm

EΠIΣTOΛEΣ

EΠEI∆H H TEXNH EMΠNEETAI AΠO TH ZΩH

Κ Α Ι Ν Ο ΥΡ Γ Ι Α Η Π Α Λ Ι Α Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Mια από τις μεγάλες επιτυχίες του Pομέο Kαστελούτσι ήταν η παράσταση «Hey Girl», απ’ όπου το στιγμιότυπο.

κοιτάζοντας συνεχώς εκεί έξω... Tα τελευταία τέσσερα χρόνια, το ελληνικό κοινό γνώρισε μερικούς από τους σημαντικότερους δημιουργούς της παγκόσμιας σκηνής

Tα ονόματά τους είναι γνωστά στους παροικούντες την Iερουσαλήμ του σύγχρονου θεάτρου, του χορού, της όπερας, της μουσικής... Όσοι ταξιδεύουν, είχαν ίσως την ευκαιρία να θαυμάσουν δουλειά τους από κοντά. Aλλά όλους μαζί, συγκεντρωμένους, δύσκολα να τους βρεις σε έναν τόπο, την ίδια χρονική περίοδο. Iδίως, μάλιστα, όταν πρόκειται για τον τόπο μας... Διαβάστε, απλώς, αραδιασμένα ονόματα: Πίνα Mπάους, Λι Mπρούερ, Pικάρντο Mούτι, Φρανκ Kάστορφ, Σίντι Λάρμπι Tσερκάουι, Σιλβί Γκιλέμ, Tσεζάρις Γκραουζίνις, Bλαντιμίρ Aσκενάζι, Mατίας Λάνγκχοφ, Aριάν Mνουσκίν, Tόμας Oστερμάιερ, Zαν-Kριστόφ Σαΐς, Πίτερ Στάιν, Kριστόφ Bαρλικόφσκι, Mπομπ Γουίλσον, Zανγκ Γιμού, Aλεξάντερ Σοκούροφ, Πιοτρ Φιομένκο, Γίρζι Kίλιαν... Kι ύστερα, όλοι αυτοί οι άνθρωποι, και πολλοί ακόμα, ήρθαν στη χώρα μας φέρνοντας τις πρωτότυπες αναγνώσεις τους, εμπλουτίζοντας τον εγχώριο προβληματισμό, προσφέροντάς μας υλικό για διάλογο. Διάλογο χωρίς προϋποθέσεις, με ανοιχτό το αποτέλεσμα. Aλλά, επιτέλους, διάλογο εξωστρεφή, ακομπλεξάριστο. Διάλογο όχι με τους όρους της ταυτότητας, της εσωστρέφειας, της ενδοσκόπησης, αλλά στα ίσα με ό,τι πρωτοποριακό συμβαίνει στον κόσμο. Για τέταρτη χρονιά, κοιτάζουμε εκεί έξω, συμμετέχοντας σε μια μεγάλη, οικουμενική καλλιτεχνική γιορτή.

TO EΠOMENO ΔEKAΠENΘHMEPO Γκι Kασίερς, Mεφίστο για πάντα Ένας ηθοποιός συνεργάζεται με τους ναζί... Nα το δείτε υποχρεωτικά, ιδίως όσοι θυμάστε την ταινία του Ίστρβαν Zάμπο (11-13 Iουνίου, θέατρο Eλληνικός Kόσμος) Pασίν Oυραμντάν, Loin... Γάλλος ή Aλγερινός; Mια χορογραφία για την ταυτότητα (16 Iουνίου, Πειραιώς 260)

ΣXOΛIA

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 5

Όταν καταλαµβάνεται ένα θέατρο

«βία σε βάρος των αδύναμων», τα αυτοκίνητα «βιάζουν την καθημερινή μας ζωή», τα σχολεία «βιάζουν τον ψυχισμό των παιδιών», οι καθηγητές «βιάζουν τα όνειρα των νέων» κ.λπ. Όταν η έννοια της βίας γίνει καθημερινή καραμέλα, τότε αρχίζει η δικαιολόγηση της πραγματικής βίας. Όταν εμπεδωθεί η άποψη

Όταν ο λόγος θεωρηθεί «βίαιος», τότε η βίαιη διακοπή του (είτε με σύλληψη είτε με γιαούρτωμα είτε με προπηλακισμό και χειροδικία) λογίζεται νόμιμη

ταδίδει το μήνυμα της απαρέσκειας κάποιου στο εθνικό σύμβολο ή στην έννοια του έθνους. Αντιθέτως, η βίαιη πράξη, ακόμη και η πλέον ήπια, γίνεται στη σφαίρα του πραγματικού. Το γιαούρτωμα κάποιου, η παρεμπόδιση μιας θεατρικής παράστασης, η κατάληψη ενός δημόσιου χώρου έχει πραγματικά αποτελέσματα στη ζωή των άλλων. Παραβιάζει πραγματικά δικαιώματα και δεν είναι ένας απλός συμβολισμός. Από την άλλη, το κρέμασμα ενός πανό στην Ακρόπολη είναι μεν παράνομη πράξη –διότι αυτό πιστεύει και νομοθέτησε η πλειοψηφία–, αλλά δεν αποτελεί βίαιη πράξη. Η κατάληψη ενός δημόσιου κτιρίου παρεμποδίζει την πρόσβαση κάποιων πολιτών σ’ αυτό και είναι βίαιη πράξη, άσχετα αν κάποιοι τη βαφτίζουν συμβολική. Εξάλλου, σε ένα δημοκρατικό καθεστώς υπάρχουν εκατομμύρια τρόποι συμβολισμού που δεν παραβιάζουν τα δικαιώματα των άλλων.

ότι η αγορά είναι βία, τότε πολλοί και δη κάποιοι νέοι θα πιστέψουν ότι το κάψιμο των καταστημάτων είναι αυτοάμυνα. Όταν ο λόγος θεωρηθεί «βίαιος», τότε η βίαιη διακοπή του (είτε με σύλληψη είτε με γιαούρτωμα είτε με προπηλακισμό και χειροδικία) λογίζεται νόμιμη. «Συμβολική βία» δεν υπάρχει. Ο όρος είναι κλασικό οξύμωρο. Ο συμβολισμός, όσο ακραίος και αν θεωρηθεί (π.χ. το κάψιμο μιας σημαίας), δεν έχει φυσικά αποτελέσματα στους άλλους. Απλώς με-

ο θέμα της βίας σε μια κοινωνία είναι μεγάλο και βαθύ και έχει πολλές πτυχές. Τα τελευταία χρόνια όμως έγινε και εξαιρετικά θολό. Υπήρξε μια υπερβολή στον μεταφορικό λόγο, υπερβολή που σιγά σιγά γίνεται πεποίθηση και αυτή η πεποίθηση μετατρέπεται σε δικαιολόγηση και κίνητρο για όλο και πιο βίαιες πράξεις. Η νόμιμη βία της δημοκρατίας εξισώνεται με την παράνομη βία των έκνομων και δικτατόρων, οι συμβολισμοί στροβιλίζονται μαζί με τους προπηλακισμούς, οι καταλήψεις με

“

άποιοι θα μπορούσαν να πουν ότι η εισβολή των «επαναστατημένων» στο Από Μηχανής Θέατρο του Κεραμεικού είχε μια πολύ καλή δικαιολογία. Για την ακρίβεια, οι εισβολείς την ανέφεραν. Διέκοψαν την παράσταση «Το κίτρινο Σκυλί» (που είχε ως θέμα τη δολοφονική απόπειρα κατά της κ. Κούνεβα) και προπηλάκισαν τον συγγραφέα κ. Μισέλ Φάις, διότι περιέπεσε στο αμάρτημα να μην περιγράψει επαρκώς στο έργο του τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής που κατέληξαν στην αποτρόπαια πράξη κατά της συνδικαλίστριας. Η προκήρυξη των «επαναστατημένων» είχε το πνεύμα και το γράμμα αντίστοιχων κειμένων μετά τα νεοδεκεμβριανά: «Στο θεατρικό έργο –έγραψαν– η Κωνσταντίνα Κούνεβα αποκόβεται από την καθημερινότητά της, από τον αγώνα της, από την κοινωνική της τάξη και τα βιώματά της, από τον κόσμο της... Περιφρονούν και απαξιώνουν τον κόσμο της, που θέλουν να παραμείνει αόρατος». Δεν ξέρουμε αν και κατά πόσο το έργο που βίαια διακόπηκε τα κάνει όλα αυτά, αλλά ακόμη και αν υποθέσουμε ότι τα κάνει, είναι αυτός λόγος βίαιης διακοπής του; Μπορεί η απάντηση στον λόγο –έστω τον κακό λόγο– να είναι η βίαιη αντίδραση ή απαιτείται αντίθετος λόγος που να τον ακυρώνει; Στην Ελλάδα η βία διαχύθηκε πρώτα στον λόγο και μετά στους δρόμους. Κάθε κακό ή κάθε θεωρούμενο κακό χαρακτηρίζεται βία. Οι αγορές θεωρούνται

Aπό τον Πάσχο Mανδραβέλη*

Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΚΟΥΝΕΒΑ H γυναίκα που έπεσε θύμα της εργασιακής βαρβαρότητας. Σύμβολο της διεκδίκησης των δικαιωμάτων του πολίτη αλλά και άνθρωπος με πάθος για ζωή και ελευθερία.

το δικαίωμα έκφρασης και στο τέλος καταλήγουμε σε έναν εννοιολογικό χυλό που δυστυχώς έχει όλο και χειρότερα αποτελέσματα. * O Πάσχος Mανδραβέλης είναι αρθρογράφος στην Kαθημερινή

Η επιτυχία είναι

η καλύτερη εκδίκηση Η ΩΡΑ ΤΗΣ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗΣ Σκηνή από τον βραβευμένο στις Kάννες «Kυνόδοντα» του Γιώργου Λάνθιμου

ταν έκπληξη. Ο Γιώργος Λάνθιμος, η ταινία του οποίου «Kυνόδοντας» τιμήθηκε το περασμένο Σάββατο με το πρώτο βραβείο του τμήματος «Ένα Κάποιο Βλέμμα» των Καννών, είχε αποπειραθεί να μπει άλλες δυο φορές στον κινηματογράφο και βρήκε μπροστά του τοίχο. Την πρώτη, σκηνοθετώντας τον Λαζόπουλο, είδε το mainstream να μη δίνει ιδιαίτερη σημασία. Τη δεύτερη, με τη φορμαλιστική «Κινέττα», μίλησαν για εντυπωσιοθηρική ασάφεια. Εν πάση περιπτώσει, η τρίτη τρίτωσε και, εκτός των άλλων, τον έχρισε αυτομάτως διεθνή, αφού ήδη η ταινία του πουλήθηκε στη Γαλ-

6 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

λία, ενώ είναι βέβαιο ότι πολύ εύκολα στο μέλλον θα βρει συμπαραγωγό. Συμπέρασμα πρώτον: αν ένας νέος καλλιτέχνης απορριφθεί μια φορά για έλλειψη δραματουργίας, να μην απογοητευθεί. Πάντα υπάρχει ακόμα μια ευκαιρία - αρκεί την επόμενη φορά να αποφύγει τα λάθη της προηγούμενης. Συμπέρασμα δεύτερον: αν έχεις πάθος, και οι αιτίες του δεν είναι μεταφυσικές αλλά εδράζουν στην πραγματικότητα, στο τέλος θα τα καταφέρεις, έστω κι αν το πάθος σου δεν το συμμερίζονται οι παραγωγοί, οι παράγοντες, το κράτος...

ΣXOΛIA

[Ετυµολογικό Λεξικό του ενηµερωµένου φεστιβαλιστή] Καστελουτσικός-ή-ό: Ο εξαπανέκαθεν «βαθύς» γνώστης και θαυμαστής του ερεβώδους ταλέντου του ιταλικού μεταμοντέρνου θεάτρου, Ρoμέο Καστελούτσι. Διότι πέρσι το καλοκαίρι βολτάρανε μαζί στην Αβινιόν πριν την τουρνέ σε Μύκονο - Παροναξία. Θα δει 3 φορές την τριλογία ταυτόχρονα και στους 3 χώρους, διακτινιζόμενος Πειραιώς - Μέγαρο - Γκαράζ Πειραιώς και τούμπαλιν. Ανθρώπινο installation: Όρος που βρίθει στον σύγχρονο χορό. Αμάλγαμα ακούνητων σκόρπιων σωμάτων χορευτών στον χώρο, σε όσο πιο άβολη στάση γίνεται με φάτσα αυτιστικού. Όσο περνά η ώρα τόσο αυξάνει ο βαθμός δυσκολίας και η καλλιτεχνική αξία του έργου. Γιατί όσο πιο πολύ κρατιέται και σφίγγεται ο χορευτής άλλο τόσο κρατιέται και σφίγγεται ο «ενεργός» θεατής. Λίγο να ξεφύγει ο ένας ή ο άλλος, πάει, γίνεται αυτό που λέμε δημιουργική διάδραση. Διάδραση: Καταναγκαστική συμμετοχή του θεατή (και συνήθως διόλου ευχάριστη) στο έργο-καλλιτέχνημα. Όπου ο

ΣXOΛIA

θεατής πρέπει να «εκτεθεί» καλά και σώνει μαζί με τον καλλιτέχνη: Σκάβει ο καλλιτέχνης, σκάβει κι ο θεατής· φτύνει ο καλλιτέχνης, φτύνει και ο θεατής· πέρδεται ο καλλιτέχνης, πέρδεται και ο θεατής (βλ. ανθρώπινο installation). Και μετά ανεβάζουν τις εμπειρίες τους στο Facebook. Ριτσίαση: Φεστιβαλική υστερία με αφορμή τα 100ά γενέθλια του Ρίτσου. Και οι 12 χώροι του Φεστιβάλ πρέπει πάση θυσία να φιλοξενούν κι από ένα αφιέρωμα. Το Synch θα ανακοινώσει προσεχώς στο line-up του dj set Μikis Theodorakis vs Μr. Oizo, ενώ το Bios διοργανώνει dubstep βραδιά με τα 18 Λιανοτράγουδα featuring Dimitris Lignadis. Βελγισμός: Ανατάσεις, διατάσεις, γλιστρήματα, πεσίματα και στριφογυρίσματα από ορδές ψηλόλιγνων και ευλύγιστων βέλγων χορευτών. Τεχνική που σίγουρα θα αφομοιώσει με επιτυχία η κοντή, μεσογειακή ελληνίδα χορεύτρια, αν και κατά βάθος είναι όλοι τους «ξερακιανοί, ξεπλυμένοι και δίχως μπρίο».

Εμβληματικός-ή-ό: Ο συντομότερος και εντυπωσιακότερος χαρακτηρισμός που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο γράφων όταν δεν ξέρει τι χαρακτηρίζει. Ή απλά πρέπει να παραδώσει το κείμενο χτες. Ταιριάζει γάντι σε πολλούς καλλιτέχνες και κυρίως στους γηραιούς. Αν είναι και πεθαμένος συναντάται και σε bold. Την περίοδο του θέρους το λήμμα φτάνει μέχρι και τις 6 φορές ανά πολιτιστική σελίδα. Πακέτο: πρωτοποριακή οικονομική προσφορά του Φεστιβάλ με μότο «Αγαπάς μια τέχνη; Γνώρισε (αγόρασε) και τις υπόλοιπες». Π.χ. έχετε έκπτωση 25% αν δείτε μέσα σε 24 ώρες τη «Φαίδρα» στην Επίδαυρο, τον Ρορέρ στο Μέγαρο και τον Σουμάχερ στην Πειραιώς. Όποιος το καταφέρει κερδίζει απεριορίστων και ο Σουμάχερ –όχι του χορού βέβαια, αλλά της φόρμουλας– του απονέμει τιμητική πλακέτα. + περιβάλλοντα: Ελληνικό phrasal verb, όπου μπροστά μπαίνει πληθώρα «συμπαντικών» επιθέτων όπως: ηχητικά,

οπτικά, οπτικοακουστικά κ.τ.λ. Προσοχή! Δεν ενδείκνυται για οικολογική ή τοποπροσδιοριστική χρήση, τουλάχιστον όχι εντός του περιβάλλοντα χώρου του Φεστιβάλ. Σε πιο καλλιτεχνικές και εναλλακτικές χρήσεις συναντάται και το «τοπία», προτάσσοντας τους ίδιους πάντα επιθετικούς προσδιορισμούς. πολιτιστική γέφυρα: Καλλιτέχνες διαφορετικών εθνικοτήτων, στοιχισμένοι με τεντωμένα χέρια-πόδια, πέφτουν πίσω σε γέφυρα και από πάνω τους περνούν τοπικά προϊόντα του Πολιτιστικού Συνεταιρισμού Επιδαύρου, του Χόλιγουντ και των Βαλκανίων. Σ.Ε.Σ: Συνωμοσία Εξολόθρευσης Σελέμπριτις υποκινούμενης από τα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Εξαίρεση: η Ζαν Μορό, διότι μπορεί να πάει κι από φυσικά αίτια.

Άννα Mαρτίνου

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 7

Η ελληνική µάχη του Στάλινγκραντ πό εκείνη την ημέρα του περσινού Μαΐου που ο Ντίμα Μπιλάν κατέβηκε με τις άσπρες πετσετέ κάλτσες του από τις κερκίδες του σταδίου στο Βελιγράδι για να πάρει το πρώτο βραβείο της Γιουροβίζιον, η φράση της Όλγας (ή μήπως της Ιρίνα;) «Στη Μόσχα αδελφές μου, στη Μόσχα» από τις «Τρεις αδελφές» του Τσέχωφ έγινε ο εθνικός μας παιάν – τσίχλα στο στόμα εριστικών αγοριών που στοιχειώνουν τα πρωινάδικα προγράμματα. Το ότι αν έλεγες στα περισσότερα απ’ αυτά τα αγόρια ότι «Τσέχωφ» είναι γκέι-μπαρ στο Κουκάκι θα σε πίστευαν δεν έχει καμία απολύτως σημασία. Ούτως ή άλλως, η φράση του Ρώσου δραματουργού έχει μια δυναμική από μόνη της, ανεξάρτητη από το κείμενο του έργου. Υπονοεί στόχο (τη Μόσχα) και συντροφικότητα (τις αδελφές). Είναι κάτι σαν το «Δεν είμαστε καλά, δεν έχουμε μυαλό, του χρόνου θα πάρουμε το ευρωπαϊκό». Θα μπορούσε να την έχει πει ο Ναπολέων στα στρατεύματά του πριν ξεκινήσει για τη ρωσική εκστρατεία. Θα μπορούσε να την έχει πει και ο Χίτλερ. Το σίγουρο είναι ότι την είπαν οι υπεύθυνοι της κρατικής τηλεόρασης, πέρυσι τον Ιούλιο, όταν αποφάσισαν ότι αυτή η εκστρατεία στη ρωσική πρωτεύουσα δεν θα είχε την τύχη ούτε της ναπολεόντειας ούτε του Χίτλερ. Άλλωστε οι Έλληνες είχαμε να κατεβούμε στην Ομόνοια από τη Γιουροβίζιον του 2005. Ούτε καν ένα χρυσό στους Ολυμπιακούς του Πεκίνου. Και άρχισε η οργάνωση της μουσικοχορευτικής επιχείρησης Μπαρμπαρόσα. Οι επιτελείς της ΕΡΤ είχαν ανάγκη από έναν πολιορκητικό κριό. Επιστράτευσαν λοιπόν το ειδικό σώμα (κυριολεκτικά και μεταφορικά) «Ρουβάς». Ένας καλλιτέχνης τη στιγμή που έμοιαζε ότι αρχίζει να κάνει μια στροφή στην καριέρα του, ότι η περίοδος «λιπ γκλος και ρουζ» είχε περάσει οριστικά στο παρελθόν. Άλλωστε ο ίδιος ήταν πια πατέρας, τα κομψά κοστούμια είχαν αντικαταστήσει τα στενά μπλουζάκια με την κοιλίτσα έξω και το χιτ του («Ήρθες») ήταν μια μπαλάντα που δεν άφηνε πολλά περιθώρια για κουνήματα. Για το εθνικό μας δίκαιο, όμως,

Από την Πέπη Ραγκούση

έπρεπε να ντυθεί και πάλι στο «χακί». Άρβυλα, μπαλάσκες και βυζάκια έξω. Η εισβολή στη Μόσχα δεν έπρεπε να χαθεί. Κηρύχθηκε γενική επιστράτευση. Και όταν εντοπίστηκε η νέα εθνική απειλή, η νέα κοκκινομπλέ «αρκούδα», η Νορβηγία, τα πράγματα αγρίεψαν. Οι τηλερεπόρτερ έκαναν ηρωική έφοδο, κραδαίνοντας τα μικρόφωνα σαν ξιφολόγχες, φωνάζοντας «Αέρααα». Το σύνθημα ήταν «Ο καλός Νορβηγός είναι ο νεκρός Νορβηγός». Και οι Μαγγίρες σε ρόλο Σοφίας Βέμπο τραγουδούσαν «Βάζει ο Ρίμπακ τη στολή του». Όσο για την Τουρκία, αυτή φταίει για όλα ούτως ή άλλως. Ο αγώνας ήταν διμέτωπος. Και εκεί ακριβώς κυρίες και κύριοι, το ομολογώ, εγώ προσωπικά αυτομόλησα. Σκιάχτηκα από το πολεμικό μένος. Βρικολάκιασαν μέσα μου οι «Βρικόλακες» του Ίψεν, η «Πείνα» του Κνουτ Χάμσουν και η «Κραυγή» του Μουνχ. Και βρέθηκα στη Ρωσία. Κατά τύχη μάλιστα στο στρατόπεδο των εχθρών. Τρεις μέρες πέρασα στο ξενοδοχείο όπου έμεναν η νορβηγική, η τουρκική και άλλες αποστολές. Σε κλίμα πενταήμερης, όλοι μαζί μία παρέα. Και είδα πρόσωπα χαμογελαστά. Είδα νέα παιδιά που απολάμβαναν αυτό που τους συμβαίνει – το οποίο δεν ήταν τίποτα άλλο από τη συμμετοχή σε ένα (υπερεκτιμημένο κιόλας) πανηγύρι. ταν στον ημιτελικό τόλμησα να χειροκροτήσω τον Νορβηγό, κάποιοι Έλληνες τριγύρω μου με κοίταξαν όπως θα κοιτούσαν τον Αρτέμη Μάτσα. Γύρισα αμπονόρα στο ξενοδοχείο μήπως και με λιντσάρουν. Για να δω πάλι τις νεανικές φατσούλες που έχουν τη δική τους αγωνία, τη δική τους λαχτάρα, τη δική τους χαζομάρα, αν θέλετε – αλλά τη δική τους. Όχι του σπόνσορα. Που μπαίνουν όλοι μαζί στο λεωφορείο – όταν ο δικός μας στρατός χρησιμοποιεί λιμουζίνες – για να τραγουδήσουν το «Τρέχα τρέχα οδηγέ» της δικής τους νεανικής κουλτούρας. Που δεν έχουν κουστωδίες από μπόντιγκαρντ και παρατρεχάμενους, μακιγιέρ και αμπιγιέρ και που βοηθά ο ένας τον άλλο για να ντυθούν και να μακιγιαριστούν

8 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

ΕΝΑΣ ΜΠΟΣΤ ΗΡΘΕ ΑΠΟΨΕ ΑΠ’ ΤΑ ΠΑΛΙΑ Σάτιρα από τη δεκαετία του 1960 του ελαφρού τραγουδιού και των Φεστιβάλ του, πριν η Γιουροβίζιον αποκτήσει τη δεσπόζουσα θέση που έχει σήμερα στην περιοχή της αβάσταχτης ελαφρότητας.

(έβαψα νύχι και μάτι εγώ που πήγε σύννεφο, αλλά αυτά είναι προσωπικά δεδομένα). Είδα τον Ρίμπακ να γυρίζει ύστερα από τη νίκηθρίαμβο (οι περισσότερες ψήφοι που έχει πάρει τραγούδι στην ιστορία της Γιουροβίζιον) με την ίδια έκφραση που είχε και όταν ξεκίνησε για το στάδιο «Ολιμπίνσκι». Και να γιορτάζει τη νίκη του πίνοντας μισή μπίρα. Κυρίες και κύριοι, για άλλη μια φορά η Ελλάδα έχασε γιατί έπεσε

θύμα συνωμοσίας. Οι εχθροί μας είχαν εξυφάνει εναντίον μας τη συνωμοσία της αθωότητας, της αυθεντικότητας και του ταλέντου. Και σας το δηλώνω, εγώ θα ξαναδώ τον Ρίμπακ. Όχι του χρόνου στη Γιουροβίζιον αλλά σε κάποιο κοντσέρτο του με τον διάσημο μουσικό Πίνκας Τσούκερμαν, με τον οποίο και στο παρελθόν έχει συμπράξει. Όταν δεν θα χρειάζεται να αποδείξει το αυταπόδεικτο, αυτό δηλαδή που απέδειξε, τε-

λικά, στη Μόσχα. Ότι η Γιουροβίζιον, πέρα από ένα πανηγύρι, δεν παύει να είναι διαγωνισμός τραγουδιού. Και σε ένα διαγωνισμό τραγουδιού συμμετέχεις με τραγούδι. Και τραγουδιστή, όχι ακροβάτη – παιδιά, της Ελλάδας παιδιά…

*Η Πέπη Ραγκούση είναι σύμβουλος έκδοσης στο περιοδικό «Ταχυδρόμος»

ΣXOΛIA

ΑΣΤΙΚΗ ΑΡΧΟΝΤΙΑ Λεπτομέρεια της αίθουσας συναυλιών του Παρνασσού.

ΦIΛOΛOΓIKOΣ ΣYΛΛOΓOΣ ΠAPNAΣΣOΣ

Πλατεία Καρύτση, νούµερο 8 παρακαλώ Ένας χώρος στο κέντρο της Αθήνας, που τον ενέπνευσαν η παριζιάνικη μπουρζουαζία και η ελληνική μυθολογία, ανοίγει στο κοινό του Φεστιβάλ Αθηνών. Ο φιλολογικός σύλλογος Παρνασσός είναι το νέο καλτ στην καρδιά του ιστορικού κέντρου της πρωτεύουσας. Από τη Νάντια Δρακούλα, Φωτογραφία: Βίκυ Γεωργοπούλου

πλατεία Καρύτση (ή Καρύκη) τα τρία τελευταία χρόνια έχει γίνει βασικός τόπος συνάντησης για πολύ κόσμο, ενώ ανέκαθεν ήταν περιοχή έντονης δραστηριότητας αφού μύριζε χαρτί και μελάνι. Τα καφέ που άνθισαν γύρω από τον Άγιο Γεώργιο, το Θέατρο Μουσούρη, η στοά με τα μπαρ (τα μετά το Αττικόν και το Παλλάς), κάποια μαγαζάκια με χειροποίητα κοσμήματα και βραζιλιάνικα μαγιό, γκαλερί και μεζεδοπωλεία, οι γύρω εκδοτικοί οίκοι και τα μικρομάγαζα έχουν μετατρέψει την πλατεία στο νέο καυτό σημείο του αθηναϊκού κέντρου. Μέσα σε αυτή τη ζωντανή παλέτα ένας χώρος μοιάζει λιγάκι παράταιρος, όπως παράταιρη θα ήταν μια νεκρή φύση σε ένα ντίτζιταλ σκηνικό. Είναι ο χώρος του φιλολογικού συλλόγου Παρνασσός, που επιμένει παλιομοδίτικα στην πλατεία όπου άλλοτε γράφονταν και τυπώνονταν το «Βήμα» και τα «Νέα», αλλά και η συντηρητική «Εστία» ή το παιδικό περιοδικό-θρύλος «Η Διάπλασις των Παίδων». Ε, λοιπόν, αυτός ο χώρος από τις 9 Ιουνίου θα φιλοξενεί μουσικές του 20ού και του 21ου αιώνα, θα φιλοξενεί δηλαδή μερικές από τις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Αθηνών. Εσείς δεν θα παραξενευόσαστε και δεν θα θέλατε να μπείτε πρώτοι σε έναν χώρο που έχει κανείς την αίσθηση ότι αν τον διαβείς είναι σαν να πηγαίνεις πίσω κάνα δυο αιώνες;

XOPOI

ΟΥΔΕIΣ ΑΜYΗΤΟΣ ΕιΣIΤΩ Ακούγεται «βουνό» να μπεις εκεί μέσα, αφού οι πόρτες ανοίγουν κυρίως τις πρωινές ώρες και η «κλασικούρα» που αποπνέουν οι στιβαρές κολώνες του φιλολογικού συλλόγου Παρνασσός έρχονται σε αντίθεση με το υπόλοιπο κλίμα της πλατείας. Με μια πρώτη ματιά το χθες επιμένει να αρνείται την πραγματικότητα. Είναι όμως έτσι; Η μαρμάρινη σκάλα που αντικρίζει ο επισκέπτης υποδηλώνει μια παλαιά αστική αρχοντιά. Στην αίθουσα του ισογείου μια έκθεση ζωγραφικής με νεκρές φύσεις θα άφηνε άφωνους, ίσως όμως και να ενθουσίαζε τους οπαδούς των εγκαταστάσεων με νέον και πλεξιγκλάς, τους μινιμαλιστές ή τους καλλιτέχνες της τρανσαβανγκάρντια. Άλλαξε τη ματιά με την οποία βλέπεις ένα χώρο, μια αισθητική, μια εποχή κι ήδη έχεις μεταμορφώσει τον χώρο, την αισθητική, ήδη έχει αρχίσει ο διάλογος των εποχών και των πολιτισμών. Ανεβαίνοντας τη σκάλα φτάνεις στον πρώτο όροφο, όπου βρίσκεται η πολύ καλής ακουστικής αίθουσα συναυλιών. Βαριά κόκκινα χαλιά δίνουν έναν αέρα βαριάς πολυτέλειας. Στο κέντρο της αίθουσας το διακοσμημένο πλαίσιο του πατώματος με έναν αρχαιοελληνικό μαίανδρο πλαισιώνει περί τις 200 θέσεις για το κοινό. Υπέροχες βαριές πολυθρόνες, άρτια συντηρημένες, δίνουν την αίσθηση μιας παλιάς, βαριάς, αστικής, συ-

ντηρητικής σοβαροφάνειας. Στο απώτερο παρελθόν δεν χωρεί αμφιβολία ότι αυτός ο χώρος έχει φιλοξενήσει κοσμικούς χορούς που άφησαν εποχή, δεξιώσεις κυβερνήσεων προς ξένες πρεσβείες, ακαδημαϊκούς ταγούς, καλλιτέχνες και αυστηρούς επιστήμονες με σμόκιν και ψηλά καπέλα, συνέδρια και αναγορεύσεις επίτιμων Προέδρων. Σήμερα ακόμα παραμένει άβατο για ένα κοινό που δεν έχει μνήμες αυτής της παλαιάς ένδοξης συντηρητικής Αθήνας. ΜΟYΣΕΣ, ΒΕΡΛEΝ, ΠΑΛΑΜAΣ Ο Παρνασσός είναι ο παλαιότερος επίσημος πολιτιστικός σύλλογος της Αθήνας. Ιδρύθηκε το 1865 από τα τέσσερα παιδιά του νομισματολόγου (ιστορικού, δηλαδή, ειδικευμένου στη μελέτη των νομισμάτων) Παύλου Λάμπρου, τον Μιχαήλ, τον Σπυρίδωνα, τον Κωνσταντίνο και τον Διονύσιο. Στο νούμερο 8 της πλατείας Καρύτση βρίσκει στέγη το 1890, με τις ευλογίες του βασιλιά. Από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του συνδέεται με επιστημονικά σωματεία εντός και εκτός Ελλάδας και δημιουργεί μια αξιόλογη βιβλιοθήκη. Το 1872 ο ποιητής Σπυρίδωνας Βασιλειάδης εισηγείται στον σύλλογο την ίδρυση της Σχολής Απόρων Παίδων. Ταυτόχρονα ιδρύονται παραρτήματα σε πολλά μέρη της Ελλάδας με κοινωνική δράση… Ως όνομα, ο Παρνασσός ασφαλώς πα-

ραπέμπει στο βουνό που σήμερα όλοι το αναφέρουμε κυρίως για την Αράχοβα και την πίστα του σκι, αλλά όταν τον ίδρυαν τα παιδιά του Λάμπρου είχαν κατά νου την πνευματική επιρροή που ασκούσε το καλλιτεχνικό κίνημα του παρνασσισμού, που ερχόταν από τη Γαλλία, ως αντιδάνειο της ευρωπαϊκής λατρείας στην ελληνική μυθολογία. Το 1886, ο εκδότης Αλφόνς Λαμέρ είχε εκδώσει την ποιητική συλλογή «Σύγχρονος Παρνασσός», αναφερόμενος στο βουνό που ο μύθος το ήθελε κατοικία των Μουσών. Ο παρνασσισμός δημιουργήθηκε ως αντίδραση στο κίνημα του ρομαντισμού και ιδίως στην αισθηματολογία του και οι οπαδοί του ήταν υπέρμαχοι του κλασικισμού, της πιστότητας και της ρεαλιστικής αναπαράστασης. Ο Βερλέν και ο Γκοτιέ επηρεάστηκαν από τις αισθητικές επιταγές του, ενώ στην Ελλάδα δεν έμεινε ανεπηρέαστος από το συγκεκριμένο ρεύμα ο Κωστής Παλαμάς: «Στον κόσμο της μεγαλοφάνταστης Τέχνης πολλές φορές εκείνο που μας φαίνεται μελετημένη μίμηση δεν είναι παρά μια πνευματική συγγένεια», είχε γράψει. L Info Η αίθουσα Παρνασσός από τις 9 Ιουνίου μέχρι και τις 8 Ιουλίου φιλοξενεί, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, μουσικές του 20ού και 21ου αιώνα.

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 9

ΤΑ HIGHLIGHTS ΤΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ AΘHNΩN ΘΕΑΤΡΟ

Γκι Κασίερς, Μεφίστο για πάντα Η τέχνη εναντίον του Ναζισμού. Ένα πολιτικό δράμα εμπνευσμένο από το γνωστό μυθιστόρημα του Κλάους Μαν «Μεφίστο». Βικτόρια Τσάπλιν & Ζαν-Μπατίστ Τεριέ, Το αόρατο τσίρκο Mια περι-

πετειώδης αναζήτηση της φιλοσοφικής λίθου με πολλά απρόοπτα και ανατροπές - στον θαυμαστό κόσμο του «Αόρατου Τσίρκου». Φούρα ντελ Μπάους, Μπόρις Γκοντούνοφ Οι Καταλανοί Φούρα ντελ Μπάους ζωντανεύουν τα πραγματικά γεγονότα της κατάληψης του θεάτρου Ντούμπροβκα της Μόσχας το 2002. Οι θεατές μεταμορφώνονται σε ομήρους - αλλά εδώ τρομοκράτης είναι το κράτος. Κριστόφ Μαρτάλερ, Μια μόνιμη αποικία Mουσικοθεατρική παράσταση. Δεκαπέντε φιγούρες, θύματα της οικονομικής κρίσης, περιφέρονται άσκοπα, μονολογώντας, τραγουδώντας, λέγοντας ιστορίες, και επιδιδόμενες σε ασχολίες χωρίς νόημα. Γιόχαν Σίμονς, Καζιμίρ και Καρολίνα Ο Έντεν φον Χόρβατ, όπως το συνήθιζε, ασκεί κριτική στις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες του 1930 και στην άνοδο του Ναζισμού μέσα από μια λαϊκή, ρομαντική ιστορία, που γίνεται μια σύγχρονη διασκεδαστική μουσικοθεατρική παράσταση. Άγγελος Φραντζής, Μέσα στο δάσος Μια κινηματογραφική εγκατάσταση, συνδυασμένη με ζωντανή περφόρμανς και μουσική. Tρία πρόσωπα αναζητούν τον έρωτα, τη (σεξουαλική) ταυτότητα, το νόημα της ζωής...

ΧΟΡΟΣ

Ρασίντ Ουραμντάν, Loin Ένα ταξίδι στις μνήμες του παρελθόντος: σελίδες ημε-

ρολογίων, προσωπικές αναμνήσεις, μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τον πόλεμο στην Ινδοκίνα. Μίκαελ Σουμάχερ & Γίρζι Κίλιαν, Last touch first Έξι χορευτές επί σκηνής ερευνούν το γκροτέσκο στην ανθρώπινη ύπαρξη σ’ ένα φόντο που θυμίζει έργο του Τσέχωφ. Ανάμεσα στους χορευτές και η εκπληκτική Σαμπίνε Κούπφερμπεργκ. Ρόζας, Rosas Danst Rosas H Αν Τερέζα ντε Κεερσμάακερ χρησιμοποιεί το ανθρώπινο σώμα ως πυξίδα ανθρώπινων συναισθημάτων και σχέσεων, εμπνευσμένων από την καθημερινή ζωή. Σημείο αναφοράς στην ιστορία του σύγχρονου χορού και σήμερα, 25 χρόνια μετά την πρώτη παρουσίασή του. Άννα Χάλπριν, Parades & Changes, Replays Στην πρώτη της εκδοχή, το 1965, η χορογραφία αυτή της αμερικανίδας Άννα Χάλπριν σκανδάλισε όσο ελάχιστες τη συντηρητική κοινωνία της χώρας της λόγω των γυμνών σκηνών που περιείχε και απαγορεύτηκε για είκοσι χρόνια. Οι θεατές θα απολαύσουν μια παραλλαγή του έργου, από την Αν Κολό, με διάσημους περφόρμερς όπως ο Αλαίν Μπυφάρ. Αλαίν

Πλατέλ, Pitie! Δέκα χορευτές, τέσσερις τραγουδιστές και επτά επί σκηνής μουσικοί δίνουν σάρκα και οστά

σε μια μεταμοντέρνα εκδοχή των «Κατά Ματθαίον Παθών», με προκλητική χορογραφία βασισμένη σε ηλεκτρονικούς-τζαζ ήχους του Φαμπρίτσιο Κασόλ (των Ballets C de la B), ο οποίος αντλεί την έμπνευσή του από τον Μπαχ.

ΜΟΥΣΙΚΗ

Synch

Το μεγαλύτερο φεστιβάλ μουσικής, τέχνης και τεχνολογίας στην Ελλάδα, έχει πλέον φανατικούς φίλους. Στην 6η έκδοσή του φέτος, εκτός από το ενδιαφέρον των “New Media” και “Moving Image”, αναζητήστε τις εκπλήξεις. Orchestra di Piazza Vittorio, Ο μαγικός αυλός Η ιστορία ξεκινά σε μια πολυπληθή γειτονιά της Ρώμης πολύ κοντά στη πιάτσα Βιτόριο, όταν οι Μάριο Τρόνκο και Αγκοστίνο Φερέντε δημιουργούν το 2002 μια πολυεθνική ορχήστρα. Café de los Maestros Έζησαν τη χρυσή περίοδο του ήχου στο Μπουένος Άιρες τις δεκαετίες του ’40 και του ’50. Πρόκειται, μάλλον, για «αιώνιους εφήβους» που έρχονται στην Αθήνα ως μια ορχήστρα ζωντανών θρύλων του τόσο δημοφιλούς αργεντίνικου ταγκό, που συγκέντρωσε ο δις βραβευμένος με Όσκαρ Γκουστάβο Σανταολάγια. Ένα αργεντίνικο Buena Vista Social Club. Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ Η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Σκάλας του Μιλάνο έρχεται στην Αθήνα συνοδευόμενη από τον επικεφαλής της Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ, που ερμηνεύει στο πιάνο έργα του Μπετόβεν και του Μπερλιόζ. Συναυλία με τη Λούρα Έχοντας συνεργαστεί στο παρελθόν με τη πιο διάσημη φωνή του Πράσινου Ακρωτηρίου, Σεζάρια Εβόρα, ξέρει πολύ καλά πώς να μας ταξιδέψει χρησιμοποιώντας τη γλώσσα των μιγάδων.

Γκι Κασίερς Ελληνικός Κόσμος 11,12, 13 Ιουνίου

Βικτόρια Τσάπλιν & Ζαν-Μπατίστ Τεριέ Πειραιώς 260, 24-28 Ιουνίου

Φούρα ντελ Μπάους Πειραιώς 260, 24-28 Ιουνίου

Κριστόφ Μαρτάλερ Ελληνικός κόσμος, 3-5 Ιουλίου

Γιόχαν Σίμονς Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 13 Ιουλίου

Άγγελος Φραντζής Ρασίντ Ουραμντάν Μίκαελ Σουμάχερ Πειραιώς 260, Πειραιώς 260, & Γίρζι Κίλιαν 14-15 Ιουλίου 16 Ιουνίου Πειραιώς 260, 2-4 Ιουλίου

Oλόκληρο το πρόγραμμα του Φεστιβάλ Aθηνών και οι παραστάσεις του Φεστιβάλ Eπιδαύρου στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.greekfestival.gr

PARADES & CHANGES, REPLAYS Σκηνή από μια χορογραφία που φτιάχτηκε για να σκανδαλίσει. H Aν Kολό συνομιλεί δημιουργκά με την Άννα Xάλπριν.

Η ∆ΙΑΚΕΚΑΥΜΕΝΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛΙΚΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ Aν δεν χάσετε ούτε μια από τις παραστάσεις που σας προτείνουμε, αιώνια τύχη θα σας ακολουθεί, θα κερδίσετε το λαχείο, το άλογο που υποστηρίζετε θα βγει πρώτο στον ιππόδρομο, οι ανύπαντρες θα κάνουν έναν πλούσιο γάμο, τους παντρεμένους θα τους ερωτευθεί η Aντζελίνα Tζολί. Όσοι δεν ακολουθήσετε τη συμβουλή μας, να καείτε στην Kόλαση του Kαστελούτσι.

Ρόζας Πειραιώς 260, 6-7 Ιουλίου

Άννα Χάλπριν Πειραιώς 260, 7, 8, 9 Ιουλίου

Αλαίν Πλατέλ Πειραιώς 260, 13, 14, 15 Ιουλίου

Synch Τεχνόπολις, Μουσείο Μπενάκη, 12 -14 Ιουνίου

Orchestra di Piazza Vittorio Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 16 Ιουνίου

Café de los Maestros Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 21 Ιουνίου

Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 29 Ιουνίου

Συναυλία με τη Λούρα Το Σχολείον, 6 Ιουλίου

OI NIKHTPIEΣ Tα κορίτσια που κέρδισαν τον διαγωνισμό. Aριστερά, η Xρύσα Λαμπρακοπούλου (δημιουργός της κόκκινης αφίσας, απέναντι), δεξιά η Έφη Xαλικοπούλου.

άχνοντας τα θέματα των φετινών αφισών του Φεστιβάλ Αθηνών, οι άνθρωποί του επέλεξαν να προσφύγουν στους φοιτητές του Εργαστηρίου Γραφικών Τεχνών – Τυπογραφίας και Τέχνης του Βιβλίου της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Οι φοιτητές κλήθηκαν να καταθέσουν τις ιδέες τους για το σχεδιασμό των φεστιβαλικών εντύπων και αφισών, αυτή που θα επικρατούσε θα αγοραζόταν από το Φεστιβάλ. Τελικά επελέγησαν δύο: Ένα «παραδοσιακό» κοριτσάκι με δαντελίτσα στο γιακά του σε κόκκινο και σε κίτρινο φόντο, δημιουργία της Χρύσας Λαμπρακοπούλου και ένα «σύγχρονο» κοριτσάκι με ένα λουλουδωτό φακιόλι και ένα μαύρο πουλί στο κεφάλι, δημιουργία της Έφης Χαλικοπούλου. Tις συναντήσαμε για να μάθουμε τα πώς και τα γιατί.

Τα κορίτσια των αφισών Είδατε τις δυο φετινές αφίσες του Φεστιβάλ; Δείτε τώρα και τα δυο κορίτσια που τις έφτιαξαν. Είναι φοιτήτριες. Πήραν μέρος σε σχετικό διαγωνισμό και τον κέρδισαν. Από την Άννα Μαρτίνου, Φωτογραφίες: Βασίλης Μαθιουδάκης

Η ΣΥΝΕΡΓΑΣIΑ ΜΕ ΤΟ ΦΕΣΤιΒAΛ ΑΘΗΝΩΝ... Χρύσα Λαμπρακοπούλου: Για μένα ήταν κάτι σαν θείο δώρο. Φέτος τελείωνα την Καλών Τεχνών και δεν είχα τίποτα ούτε ήξερα πού να απευθυνθώ. Προσπαθούσα μέσω φίλων και μόνη μου να φτιάχνω πράγματα, αλλά και πάλι… Το Φεστιβάλ ήταν μεγάλη υπόθεση για μας και φοβερή εμπειρία. Ένιωσα πολύ περήφανη όταν διάλεξαν το έργο μου – αλλά οφείλουμε πολλά στο εργαστήριο και στην καθηγήτριά μας την κ. Βιδάλη, η οποία είναι πάντα δραστήρια και ανοιχτή σε δημιουργικές προτάσεις. Έφη Χαλικοπούλου: Νομίζω ότι πρώτη φορά ένας μεγάλος φορέας αναθέτει κάτι τόσο σημαντικό για την επικοινωνιακή του εικόνα σε νέους καλλιτέχνες. Στο εξωτερικό συνηθίζεται να δίνονται ανάλογες δημόσιες αναθέσεις σε φοιτητές, αλλά εδώ τα πράγματα είναι πολύ κλειστά. Μου άρεσε που οι υπεύθυνοι του εκδοτικού τμήματος μας άφησαν να εκφραστούμε. Ήρθαν στο εργαστήριο και μας είπαν: «Mπορείτε να κάνετε κάτι ελεύθερο και δημιουργικό». Ξεκινήσαμε τα Χριστούγεννα και όλα έπρεπε να γίνουν σχετικά σύντομα. Τώρα, μένουν οι αφίσες του μετρό και το μεγάλο πρόγραμμα. ΓιΑ ΤΟ ΚΑΛΛιΤΕΧΝιΚO ΤΟΠIΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛAΔΑ Χρύσα Λαμπρακοπούλου: Δεν νομίζω ότι υπάρχει δυνατότητα δημιουργικής έκφρασης ούτε ευκαιρίες να τη βγάλεις προς τα έξω. Στην Ελλάδα, ό,τι κάνει ο καθένας μόνος του ή με ομάδες και φίλους, το γνωστό DIY (do it yourself), που και πάλι το βλέπεις εσύ, οι φίλοι σου και δυο-τρεις ακόμα που το ψάχνουν. Φταίμε και εμείς λιγάκι. Το βλέπω κι εδώ. Αν θες να κάνεις κάτι, δραστηριοποιήσου. Έφη Χαλικοπούλου: Όσο είσαι στη σχολή αισθάνεσαι αυτή τη φρεσκάδα και τη δημιουργία, αλλά ό,τι κάνουμε εδώ δεν βγαίνει πάντα παραέξω και τελειώνοντας δεν υπάρχει καμία υποδομή που να σε συνδέει επαγγελματικά. Πολλά παιδιά εγκλωβίζονται και θεωρούν ότι το έργο τους μπορεί να παρουσιαστεί μόνο μέσω μιας γκαλερί, ενώ αυτό είναι κάτι που δεν υπάρχει πια. ΣΧEΔιΑ, ΣΧEΔιΑ, ΣΧEΔιΑ Χρύσα Λαμπρακοπούλου: Τελειώνω την πτυχιακή μου, ένα παραμυθάκι για το δικαίωμα στην παιδικότητα. Παράλληλα δουλεύω και την ιστορία ενός ποντικού που μεταμορφώνεται σε άνθρωπο. Το αντίστροφο της «Μεταμόρφωσης» του Κάφκα. Γενικά η τέχνη μου είναι λίγο σουρεάλ. Έχω εμμονή με τα φρικιά, τους serial killers και άλλα τέτοια υποχθόνια. Δεν αντέχω να σπουδάζω άλλο. Προς το παρόν προσπαθώ να κάνω δικά μου βιβλιαράκια και να τα δίνω σε φίλους, μπορεί και σε κάποιον εκδοτικό οίκο αργότερα, δεν ξέρω. Έφη Χαλικοπούλου: Kέρδισα υποτροφία στη Νέα Υόρκη για δύο χρόνια, στο School of Visual Arts όπου θα ασχοληθώ ουσιαστικά με την εικονογράφηση. Τώρα ακόμα τελειώνω την πτυχιακή μου η οποία έχει να κάνει με τον έρωτα: μια βασίλισσα προσπαθεί με πείσμα να μεταμορφώσει ένα γουρούνι –γιατί λέμε ότι όλοι οι άντρες είναι γουρούνια– και όχι ένα βάτραχο, σε πρίγκιπα. Δεν τα καταφέρνει και στο τέλος τον αποκεφαλίζει και τον τρώει.

EΦΗ ΧΑΛΙΚΟΠΟY

ΛΟΥ

Το κορίτσι με το πουλί: Εγώ ήθελα κάτι φρέσκο και λαμπ ερό μαζί. Πώς βλέπεις μι α παράσταση κα ι λά μπεις μετά; Έτσι. Σκέφ τηκα να κάνω μι α νεανική γυναικεία φιγού ρα, σύγχρονη, καταργώντας τον κότσο και τα επίσημα φορέμ ατα. Τόνισα περισσότερο το στοιχείο με τα λο υλούδια στο κεφάλι, εκεί δηλαδή που αν θί ζε πνεύμα. Το φόν ι το το του είναι κίτρ ινο – το χρώμα του ήλιο υ, του φωτός κα ι του πολιτισμού. Στην εικόνα υπάρχο υν δυο μάτια γεμάτα αν υπομονησία πο υ κοιτάζουν ορθάνοιχτα: Το μάτι της κοπέλα ς που αντιπροσωπεύε ι το θεατή και το μάτι του πουλιού που εί ναι η φύση. Η φ ύση συνομιλεί με το ανθρώπινο πνεύ μα κατά τη διάρκεια μιας πα ράστασης, ιδια ίτερα όταν αυτή παίρνει μέ ρος σε έναν αν οιχτό υπαίθριο χώρο όπως το Ηρώδε ιο ή το θέατρο της Επιδ αύρου. Πέρυσι έβλεπα στο Ηρώδειο μια χο ρευτική παράστ αση και ήρθαν και τρύπ ωσαν στα τοιχώ ματα του Ηρωδείου κάτι περιστέρια και είπα «ορίστε, συμμετέχουν όλ οι λοιπόν».

ΧΡYΣΑ ΛΑΜΠΡΑΚΟΠΟYΛΟΥ Το κορίτσι με τον γιακά: Ζωγραφίζω πάντα πορτρέτα. Δεν μπορώ να κάνω ζώα, γραμμούλες και τέτοια. Θέλω την ανθρώπινη μορφή στα έργα μου. Για την αφίσα ήθελα απλά κάτι όμορφο. Είδα μια φωτογραφία με ένα κοριτσάκι που κοιτούσε και μου ήρθε η ιδέα. Δεν το σκέφτηκα πολύ και ξεκίνησα να το φτιάχνω. Καθώς το τελείωνα μου φαινόταν πολύ σκέτο. Δεν ήθελα να ζωγραφίσω άλλο με το χέρι, έτσι βρήκα μια δαντέλα που μου είχε περισσέψει από ένα άλλο έργο και την πρόσθεσα σαν κολάζ. Μου άρεσε. Συνήθως λειτουργώ ενστικτωδώς. Έχω μια αρχική ιδέα μέσα μου, μετά δημιουργούνται οι εικόνες. Νομίζω θα ήταν λάθος ή αν σκεφτόμασταν εντελώς το Φεστιβάλ ή την τέχνη κ.τ.λ. Στην αρχή έτσι το πήγαινα, αλλά δεν μου βγήκε κάτι θετικό. Καλύτερα που απλώς προτίμησα μια ωραία εικόνα που να τραβάει το μάτι.

ΠΑΡAΣΤΑΣΗ ΠΟΥ ΘΑ ΔΟΥΝ Χρύσα Λαμπρακοπούλου: Ρομέο Καστελούτσι Έφη Χαλικοπούλου: Μπαλέτα Μαριίνσκι, «Η λίμνη των κύκνων»

ΠPOΣΩΠA

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 13

ΜΙΣΕΛ ΑΝ ΝΤΕ ΜΕ

«Ο σύγχρονος χορός είναι αισθησιακός» Η «Ηρωική Συμφωνία» της ήταν η δουλειά με την οποία συστήθηκε στην κοινότητα του μοντέρνου θεάτρου πριν από περίπου 20 χρόνια. Σήμερα, η παλιά εκείνη χορογραφία αναζητά επαφή με το σύγχρονο κοινό χάρη στους νέους χορευτές που την αποδίδουν στην τεχνική τους και στο ταλέντο τους. Απλά – και τόσο ελκυστικά. Συνέντευξη στη Νίκη Ορφανού

νας ανάλαφρος, παιγνιώδης κόσμος γεμάτος τρυφερότητα για την ομορφιά της νιότης, για τις ανθρώπινες σχέσεις, εφήμερες, άφθαρτες κι ανέμελες, όσο και η ίδια η χαρά του χορού, για τη γοητεία της αποπλάνησης, τη μαγεία τού να γίνεσαι ήρωας, τη μελαγχολία της απώλειας. Η «Sinfonia Eroïca» υπήρξε η πρώτη δουλειά της Μισέλ Αν ντε Με, διάσημης χορεύτριας των Rosas, με τη δική της ομάδα, το 1990. Και η πιο αγαπημένη της, παραδέχεται η ίδια. Το όνομα της χορογραφίας προέρχεται από την «Ηρωική», την Τρίτη Συμφωνία του Μπετόβεν, που μαζί με τη σύντομη όπερα «Βαστιανός, Βαστιανή» του Μότσαρτ, αλλά και πιο σύγχρονες πινελιές (όπως την παλιά, καλή κιθάρα του Τζίμι Χέντριξ), πλέκει το ηχητικό τοπίο του έργου. «Περίμενα πολύ καιρό την ευκαιρία να παρουσιάσω τη δουλειά μου στην Αθήνα», παραδέχτηκε αυθόρμητα στη συνέντευξη που μας παραχώρησε. Κι εμείς – να την απολαύσουμε…

Η «Sinfonia Eroïca» αφηγείται μια σειρά σχέσεων (ανάμεσα στα δύο φύλα, ανάμεσα στο ζευγάρι και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, ανάμεσα στον ήρωα και το ανώνυμο πλήθος). Πιστεύετε ότι η αφηγηματικότητα είναι βασικό συστατικό της τέχνης του χορού; Εξαρτάται από το τι εννοούμε όταν λέμε αφήγηση – κι αυτό είναι ένα μεγάλο ζήτημα στον χορό. Κατά τη δική μου άποψη, από τη στιγμή που χρησιμοποιούμε τον σκηνικό χώρο, αφηγούμαστε. Μπορεί, βέβαια, οι θεατές να αντιλαμβάνονται μια διαφορετική αφήγηση από αυτήν που έχει στο μυαλό του ο δημιουργός, και εκεί το θέμα της αφηγηματικότητας γίνεται λίγο πιο περίπλοκο.

Υπάρχει η αναζήτηση της ομορφιάς στο έργο σας, το συγκεκριμένο αλλά και γενικότερα; Δεν το αρνούμαι, και είναι σίγουρο ότι η ομορφιά με την αισθητική έννοια του όρου, δεν είναι κάτι που με ξενίζει ή μ’ ενοχλεί. Αλλά το να υποστηρίζει κανείς ότι το θέμα της «Sinfonia Eroïca» είναι η ομορφιά, όχι, δεν το δέχομαι. Εκτός κι αν συμφωνήσουμε ότι εννοούμε την ομορφιά της νεότητας, την ομορφιά της συνάντησης, ακόμα και την ομορφιά της απώλειας. Αυτή η ομορφιά σίγουρα υπάρχει στο έργο. Μπορώ να σας πω ότι αυτόν τον καιρό δουλεύω ένα καινούργιο κομμάτι, το οποίο ήθελα εξαρχής να εκπέμπει το στοιχείο της ομορφιάς. Θέλω να είναι ωραίο, το παραδέχομαι. Σ’ αυτό υπάρχει η αναζήτηση μιας πιο ρομαντικής ομορφιάς, αυτής που συγκινεί τα μάτια μας χωρίς να χρειάζεται προσχήματα. Θα λέγατε ότι ο χορός, όπως ο κινηματογράφος και η μουσική, επενδύει στο αισθησιακό για να τραβήξει ένα ευρύτερο κοινό; Ο σύγχρονος χορός δεν επενδύει στο αισθησιακό, είναι αισθησιακός. Από τη στιγμή που υπάρχει η παρουσία σωμάτων, συχνά γυμνών σωμάτων, κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει τον αισθησιασμό, αλλά νομίζω ότι ελάχιστοι είναι αυτοί οι χορογράφοι που τον χρησιμοποιούν συνειδητά για να τραβήξουν το κοινό. Μια τέτοια σκέψη δεν με αφορά.

ΚΑι ΜΑΖI ΚΑι ΜOΝΟι Πώς βλέπετε τις ανθρώπινες σχέσεις, αυτές που περιγράφετε και στο έργο σας, σήμερα; Στη «Sinfonia Eroïca» βλέπουμε σχέσεις που δημιουργούνται και άλλες που διαλύονται. Κάποια στοιχεία σχέσης που διαρκούν κι άλλα που είναι εφήμερα. Με ενδιαφέρει, ξεκινώντας από το θέμα της ομάδας αλλά και αυτό της νεότητας, να δημιουργήσω μια σχετικά απλή βάση που να αντανακλά τη διάθεση κυρίως των νέων ανθρώπων να δημιουργήσουν σχέσεις, ομάδες, σύνολα, και ταυτόχρονα να κρατήσουν μέσα σ’ αυτά τη μοναδικότητά τους, την ατομικότητά τους. Οι νέοι επιζητούν διαρκώς να ανήκουν κάπου: σε ένα σύντροφο, σε μια παρέα φίλων, σε μια ποδοσφαιρική ομάδα. Την ίδια ώρα αγωνίζονται να αποδείξουν ότι είναι εντελώς ξεχωριστοί, ότι είναι μόνοι. Πιστεύετε ότι ο χορογράφος παίρνει (ή οφείλει να παίρνει) μια ηθική θέση μέσα από το έργο του; Είτε το θέλει είτε όχι, από τη στιγμή που συνθέτει ανθρώπινες σχέσεις στη σκηνή κάνει ακριβώς αυτό. Ο δημιουργός καταθέτει ένα ήθος (με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου), κι αυτό είναι αναπόφευκτο αλλά και επιθυμητό. Άλλωστε ο δημιουργός, συνθέτοντας ένα έργο, καταθέτει στην ουσία επί σκηνής τον τρόπο που βλέπει τον κόσμο, προβάλλει τη δική του ηθική αντίληψη του κόσμου. Το θέατρο είναι πολιτική τέχνη, γιατί χρησιμοποιεί τον λόγο. Είναι το σώμα πολιτικό; Είναι ο χορός πολιτική τέχνη; Πιστεύω ότι, για τον χορό, είναι πιο σύνθετο το ζήτημα. Ο χορός και η κίνηση, που είναι πρωταρχικώς συνδεδεμένα με τη μουσική, δεν είναι φορείς νοήματος με τον ίδιο τρόπο που είναι ο λόγος του θεάτρου. Βέβαια ο σύγχρονος χορός, από τη στιγμή που οργανώνει το σώμα στον χώρο, καταθέτει πολιτική άποψη. Αυτή η οπτική έχει, πιστεύω, αρχίσει να κυριαρχεί ανάμεσα στους χορογράφους του γαλλόφωνου κόσμου.

ΔιΑΡΚHΣ ΑΝΑΝEΩΣΗ Δουλέψατε εκ νέου αυτό το έργο, που πρωτοπαρουσιάσατε πριν από δυο σχεδόν δεκαετίες. Είχατε διλήμματα ως προς το τι να κρατήσετε και τι να… αποχαιρετίσετε; Στόχος μου ήταν να επαναπροσεγγίσω την ουσία του έργου και όχι να το αναπαραγάγω. Αν και εξακολουθούσα να έχω στη διάθεσή μου κάποιους από τους χορευτές της πρώτης εκδοχής, αποφάσισα να χρησιμοποιήσω καινούργιους χορευτές, στις ηλικίες που είχαν και οι πρώτοι στην αρχική εκδοχή. Η χορογραφική υπόσταση, η αφήγηση στο έργο, ακόμα και η σκηνογραφία, παραμένουν οι ίδιες με την αρχική. Όμως, δεν επρόκειτο σε καμία περίπτωση να ζητήσω στην καινούργια ομάδα να αντιγράψει την αρχική βερσιόν. Αυτό που ήθελα ήταν να οικειοποιηθεί η καινούργια ομάδα την πορεία προς την επαναδημιουργία του κομματιού, να δώσω δηλαδή στους καινούργιους χορευτές τον χώρο ώστε να γίνουν καθοριστικοί παράγοντες της νέας εκδοχής και όχι αντίγραφα των πρώτων. Έκανα διάφορα πειράματα που με βοήθησαν να μην… τεμπελιάσω και να μη βολευτώ με το παλιό έργο, όπως το να προσθέσω δύο χορευτές, τους οποίους αφαίρεσα στην πορεία. Τελικά κατέληξα σε μια εκδοχή που είναι πολύ κοντά στην αρχική. Αυτήν θα δείξουμε και στην Αθήνα. Εκφράζει η επιλογή σας αυτή και μια αίσθηση νοσταλγίας για το παρελθόν; Δεν πρόκειται για νοσταλγία του παρελθόντος, αλλά για τη διάθεση να ξαναπερπατήσω στο εσωτερικό μιας παλαιότερης χορογραφίας, να την ξανασυνθέσω κι έτσι να καταλάβω εκ των υστέρων ποιοι ήταν αυτοί οι εσωτερικοί μηχανισμοί που απαρτίζανε την αρχική χορογραφία και ποιες ήταν οι εσωτερικές διεργασίες που την έκαναν να είναι έργο αναφοράς για μένα. Είναι ένα κομμάτι του ’90, από τα πρώτα της ομάδας, κι ένα από αυτά που αγάπησα πολύ – και αγαπήθηκε πολύ και από το κοινό. Με ενδιέφερε να το καταλάβω όλο αυτό για να καταλάβω τη δική μου πορεία. Για να αποφύγω άλλωστε τη ρηχή νοσταλγία επικεντρώθηκα στους καινούργιους χορευτές και στην καινούργια διεργασία.

ΙΠΤΑΜΕΝΟΙ Ένας από τους τρόπους με τους οποίους η Mισέλ Aν ντε Mε «οργανώνει το σώμα στο χώρο».

Info Μισέλ Αν ντε Με, Sinfonia Eroïca

«Ας ξεµπερδεύουµε µε την άρνηση» αλλιτεχνική διευθύντρια, από το 2005, του γνωστού Κέντρου Χορού Charleroi Danses, η Μισέλ Αν ντε Με αρνείται τον ρόλο της παντοδύναμης καλλιτέχνιδας, στις επιλογές της οποίας όλοι πρέπει να υπακούουν, ακόμα κι όταν διαφωνούν με αυτές. «Δεν είμαι μόνη στην καλλιτεχνική διεύθυνση», διευκρινίζει. «Είμαστε τέσσερις καλλιτεχνικοί διευθυντές. Πιστέψαμε ότι η σύμπραξη διαφορετικών καλλιτεχνών στην ηγεσία ενός θεσμού έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την απόλυτη εξουσία του ενός».

Προχωρημένη αυτή η άποψη, δεδομένου ότι έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε τους απανταχού καλλιτεχνικούς διευθυντές να δηλώνουν με κάθε ευκαιρία «μοναχικοί καβαλάρηδες»… Ναι. Βαρετά πράγματα. Για να επιστρέψω όμως στην ερώτησή σας για τους νέους χορογράφους, δυστυχώς γι’ αυτούς η κατάσταση έχει αλλάξει. Όταν ξεκινούσαμε εμείς, της δικής μου γενιάς, ήμασταν λιγότεροι, που σημαίνει πιο ελεύθεροι και ταυτοχρόνως δεν είχαμε να αντιμετωπίσουμε τον σημερινό, καταιγιστικό διάλογο για την τέχνη, αλλά και τον απίθανο όγκο πληροφοριών που προσφέρεται σήμερα. Εμείς απλώς χρειάστηκε να περάσουμε από την άρνηση του χορού, αυτό το κίνημα που ονομάστηκε «Non dance», δηλαδή όλη αυτή την τάση του conceptual, για να επιστρέψουμε αργότερα σιγά σιγά στην κίνηση και τη φόρμα. Κάτι που πλέον καταλαβαίνουν καλύτερα οι χορογράφοι, λιγότερο αυτοί που κάνουν προγραμματισμό σε φεστιβάλ και το κοινό. Με χαρά παρατηρώ αυτή την επιστροφή στην ποιότητα της κίνησης, στη χαρά του σώματος που κινείται και την εγκατάλειψη της άρνησης εκ μέρους των δημιουργών του χορού. Έχω την αίσθηση ότι αυτή η εγκατάλειψη της άρνησης που περιγράφετε αργεί ακόμα στην Ελλάδα. Πιστεύετε ότι αυτή η επιστροφή στην κίνηση και στη φόρμα εκδηλώνεται και από τους νέους χορογράφους; Και οι νέοι χορογράφοι, έχοντας ήδη ενσωματώσει όλη αυτή τη χαρά της κίνησης που έχει ο χορός στο αστικό τοπίο, όπως η χιπ χοπ για παράδειγμα, και εκμεταλλευόμενοι συνθήκες δημιουργίας σε τέτοιου είδους κέντρα χορού που τους αναγκάζουν να σκεφτούν τους μηχανισμούς σύνθεσης ανακαλύπτουν τον δικό τους τρόπο να χαίρονται κι αυτοί με τον χορό. Ας ξεμπερδεύουμε πια με την άρνηση! L 16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

“

Ο χορός και η κίνηση, που είναι πρωταρχικώς συνδεδεμένα

με τη μουσική, δεν είναι φορείς νοήματος με τον ίδιο τρόπο που είναι ο λόγος του θεάτρου

Πειραιώς 260, Χώρος Δ 9-11 Ιουνίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €30, €20 (Μειωμένο), €15 (Φοιτητικό)

“

Η αιώνια ιστορία του άνδρα και της γυναίκας, που ενώνονται, χωρίζουν και βρίσκονται αντιμέτωποι με το πλήθος. Μία χορογραφία για τη σχέση του ζευγαριού με την ομάδα, της μοναχικότητας με την οικειότητα.

ΝΕΡΟ ΚΙ ΑΕΡΑΣ Nερά στη σκηνή (πάνω), αέρινες χορογραφίες (κάτω). «Mε χαρά παρατηρώ την επιστροφή στην ποιότητα της κίνησης, στη χαρά του σώματος που κινείται και την εγκατάλειψη της άρνησης εκ μέρους των δημιουργών του χορού», σημειώνει η χορογράφος.

XOPOΣ

Ούτε ωραίες ούτε εντυπωσιακές εικόνες. Μόνο αέναες μάχες του φωτός με τη σκιά. Ο Κώστας Ορδόλης εκθέτει μια σειρά φωτογραφίες από θεατρικά συμβάντα. Από τη Νίνα Κασσιανού*

KΩΣΤΑΣ OΡ∆ΟΛΗΣ

Φωτογραφίζει θέατρο...

ε το έργο του «Μορφές και Σκιές στο Θέατρο», o Κώστας Ορδόλης ορίζει με άλλον τρόπο την πρόσληψη της θεατρικής φωτογραφίας. Ανατρέπει την «ωραιοποίηση» και τον θεατρικό εντυπωσιασμό δημιουργώντας ένα μη πραγματικό θεατρικό κόσμο· έναν κόσμο που αποτελείται περισσότερο από φωτογραφικά και λιγότερο από θεατρικά στοιχεία που ο θεατής έχει μάθει να αναγνωρίζει: καθαρά περιγράμματα, συγκεκριμένα σκηνικά, αναγνωρίσιμα πρόσωπα. Μια προσέγγιση που χαρακτηρίζει τη θεατρική φωτογραφία σε ολόκληρη την ιστορική διαδρομή της. Εδώ τίποτα δεν είναι φανερό, τίποτα δεν θυμίζει και δεν παραπέμπει συγκεκριμένα. Δεν θα μπορούσαν ποτέ αυτές οι φωτογραφίες να εξυπηρετήσουν σκοπούς προβολής μιας παράστασης. Μπορούμε να μιλήσουμε για άχρηστες θεατρικές φωτογραφίες. Ο Ορδόλης χρησιμοποιεί το θέατρο ως ένα πεδίο φωτογραφικού πειραματισμού. Θα μπορούσε να ήταν ένα οποιοδήποτε άλλο πεδίο. Η προσπάθειά του επικεντρώνεται στο να διακρίνει τις φόρμες που αναδύονται, όταν φώτα, σκιές, σώματα και αντικείμενα αναμιγνύονται, άσχετα με το τι επώνυμο ή χαρακτηρισμένο υπάρχει γύρω τους. Οι κρυμμένοι αυτοί «θησαυροί» ανήκουν σε αυτές τις φωτογραφίες, που με αγωνία αποζητούν να στέκονται αυτόνομα, να ξεπερνούν και να υπερβαίνουν ό,τι απεικονίζουν. Παραφράζοντας τον αμερικανό φωτογράφο Γκάρι Βίνογκραντ, ο Ορδόλης φωτογραφίζει Θέατρο για να δει πώς μοιάζει το Θέατρο φωτογραφημένο. H φωτογραφία από τη «Μήδεια» του Λουίτζι Κερουμπίνι, που ανέβηκε το 2007 στην Επίδαυρο, σε σκηνοθεσία Γιάννη Κόκκου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών - Επιδαύρου είναι χαρακτηριστική. Η λουσμένη στο φως, σχεδόν καμένη φιγούρα της διάσημης ιταλίδας σοπράνο Άννας Κατερίνας Αντονάτσι τοποθετημένη παράταιρα στο άκρο του κάδρου ενισχύει το παιγνίδι της αλληλοδιαδοχής φωτεινών και σκιερών τμημάτων της φωτογραφίας. Η φαινομενική ανισορροπία της εικόνας είναι μία από τις διεκδικήσεις ανατροπής του συμβατικού καδραρίσματος από τον φωτογράφο. L

*Η Νίνα Κασσιανού είναι ιστορικός φωτογραφίας, επιμελήτρια της έκθεσης του Κώστα Ορδόλη.

Info Mορφές και Σκιές από το Θέατρο Η έκθεση θα λειτουργεί μόνο τις μέρες των παραστάσεων στην Πειραιώς 260, από τις 20:00 Διάρκεια: 1 Ιουνίου-12 Ιουλίου Είσοδος ελεύθερη

ΦΩTOΓPAΦIA

ΜΗ∆ΕΙΑ ΛΟΥΣΜΕΝΗ ΣΤΟ ΦΩΣ H Kατερίνα Aντονάτσι, στο ρόλο της Mήδειας, από την ομώνυμη όπερα του Kερουμπίνι, στην προπέρσινη παρουσία της στην Eπίδαυρο.

τι σηµαίνει τι σηµαίνει

γιάννης Ρίτσος γιάννης Ρίτσος

το 2009; το 2009;

Με τρεις θεατρικούς μονόλογους και μια συναυλία με τρεις κύκλους τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη, στηριγμένων σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, το Ελληνικό Φεστιβάλ συμβάλλει στον εορτασμό εκατό χρόνων από τη γέννηση του στρατευμένου ποιητή. Πόσο άραγε αφορά το σύγχρονο κοινό η ποίησή του, ποια τμήματα της τεράστιας παραγωγής του αντέχουν στο χρόνο;

οιος είναι λοιπόν ο Γιάννης Ρίτσος; αναρωτιέται η ανθολόγος και βαθύτατη γνώστρια της δουλειάς του – και μόνη της θέτει τις ερωτήσεις. «Ο βάρδος των λαϊκών αγώνων ή ο μοναχικός σκεπτικιστής, ο “απαρηγόρητος παρηγορητικός του κόσμου”; Ο αισθησιακός, που ρουφάει μ’ όλους τους πόρους του τους χυμούς της ζωής, αυτός που κλείνει μέσα στο ανθρώπινο σώμα όλο τον φυσικό κόσμο και, αντίστροφα, μεταμορφώνει το σύμπαν σε παλλόμενη σάρκα; Ο ερωτικός, που σκιρτά σ’ όλα τ’ αγγίγματα των σωμάτων και των αγαλμάτων, ή ο ασκητής, που “απωθεί” και “θεώνεται”; Ή μήπως ο βαθιά υπαρξιακός, που εκθέτει την αγωνία του στον ψιθυριστό του διάλογο με το χρόνο και το θάνατο; Ο διχασμένος και διπλός, μας λέει ο ίδιος, επιβεβαιώνοντας τον υπερβατικό λόγο της ποίησης». Εκατό χρόνια από τη γέννησή του, 19 από τον θάνατό του, ο Γιάννης Ρίτσος εξακολουθεί να είναι μια ξεχωριστή περίπτωση στο ποιητικό σύμπαν της Ελλάδας. Πολυγραφότατος (έχει γράψει περισσότερες από εκατό ποιητικές συλλογές και συνθέσεις, εννέα μυθιστορήματα, τέσσερα θεατρικά έργα και μελέτες), στρατευμένος στην υπόθεση της Αριστεράς, λυρικός αλλά και πολύ συχνά πομπώδης, συνύφανε το πέρασμά του με την προσπάθεια να εκφράσει, από άλλη ιδεολογική κατεύθυνση, τη λαϊκή ψυχή που ήδη είχε δοξάσει η περίφημη Γενιά του ’30. Ποιες από τις πτυχές του έργου του, όμως, συνεχίζουν και σήμερα να συνεγείρουν ή, έστω, να συγκινούν – και ποιο κοινό; Τι σημαίνει Γιάννης Ρίτσος την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα; Είναι προφανές ότι η ανάγνωση της προσφοράς του, της διάρκειάς του και των τμημάτων του έργου του που διατηρούν την επικαιρικότητά τους ποικίλλει. Αυτή την ποικιλία αναγνώσεων επιχειρήσαμε να ανθολογήσουμε και στη δική μας αναφορά στο έργο του ποιητή, με αφορμή το αφιέρωμα του Φεστιβάλ στο έργο του. Πέντε προσωπικότητες των γραμμάτων, δημοσιογράφοι-αναλυτές και ποιητές, «διαβάζουν» τον Γιάννη Ρίτσο μέσα από το πρίσμα του χρόνου.

ΧAΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝOΣ

ΑΓΓΕΛΙΚH ΚΩΤΤΗ

Στους σκοτεινούς λαβύρινθους της ιστορίας

Με τα δικά του λόγια

Δεν είναι λίγοι αυτοί που αντιδρούν στην ιδέα πως η ποίηση μπορεί να έχει οποιαδήποτε σχέση με την πολιτική, και πιστεύουν ότι ακόμη και αν διευρύνουμε την έννοια της πολιτικής, ώστε να καλύψει ένα ευρύ φάσμα δημοσίων θεμάτων, αυτή θα βρίσκεται πάντα σε σχέση αντιπαλότητας με την ποίηση. Η ίδια η πολιτική ποίηση συνέτεινε στην επιβεβαίωση αυτής της αντίληψης: καταφεύγοντας στη μεγαληγορία, τον υψιπετή τόνο και τα μανιχαϊστικά στερεότυπα, κράτησε μονάχα το σχήμα της ποίησης, απεμπολώντας ό,τι συνθέτει την ουσία της. Τα ποιήματα που αντέχουν στον χρόνο μιλούν μια γλώσσα διαφορετική από εκείνη της ιστορικής αναφοράς ή του ιστορικού μύθου: μετατρέπουν την Ιστορία σε κάτι ανοίκειο και ο τρόπος με τον οποίο χειρίζονται ιστορικά ζητήματα και πολιτικές κρίσεις είναι βαθιά προσωπικός. Μας προφυλάσσουν από το γνώριμο· στέκονται μακριά από θέσεις και κομματικές γραμμές· υπονομεύουν τις κατασκευασμένες επίσημες αφηγήσεις. Αποτελούν, για να το πω απλά, μια μορφή γνώσης. Οι επαναστάσεις της ευαισθησίας δεν κερδίζονται στα χαρακώματα της πολιτικής. Το καλύτερο που μπορεί να ελπίζει ένας ποιητής είναι να κατακτήσει ένα μέρος του εαυτού του, κι αυτό να το εγγράψει, όσο πιο δραστικά μπορεί, στην ποίησή του. Ο Ώντεν αυτό το κατάλαβε όταν ξανάγραψε την «Ισπανία» (ένα από τα δημοφιλέστερα ποιήματά του, μεταφρασμένο στα ελληνικά από τον Σεφέρη) για να την διαγράψει αργότερα ως «απαράδεκτη» από το σώμα των ποιημάτων του, αναγνωρίζοντας και δημόσια τα λάθη που είχε διαπράξει στο όνομα της «ιδεολογικής αλληλεγγύης». Ο Ρίτσος, δυστυχώς όχι. Πολλά ποιήματά του δεν αξίζουν ούτε το χαρτί πάνω στο οποίο είναι γραμμένα. Το να απλοποιεί κανείς την αλήθεια για να την φέρει στα μέτρα της ιδεολογικής ορθότητας, σημαίνει να καταργεί την ίδια την πράξη της δημιουργίας. Όπως μας θυμίζει ο Κάμμινγκς, «η απολύτως απεριόριστη χώρα κάθε καλλιτέχνη είναι ο εαυτός του». Ο καλλιτέχνης που προδίδει αυτή τη χώρα αυτοκτονεί και ούτε ένας καλός δικηγόρος δεν μπορεί να σκοτώσει έναν νεκρό. Υπάρχουν, ωστόσο (ευτυχώς), στο έργο του Ρίτσου ρωγμές. Εκεί που η ευθύνη απέναντι στην ποίηση περιφρονεί τις κομματικές επιταγές και δεσμεύσεις. Οι «δραματικοί μονόλογοί» του, για παράδειγμα, (από τον Επιτάφιο του 1936 ως τον Ορέστη και τον Φιλοκτήτη της δεκαετίας του ’60), εξαιρετικά σκηνοθετημένοι και στιχουργημένοι σε γλώσσα καθαρή, πυκνή και άκρως ρυθμική, φανερώνουν το μέγεθος και την αξία του. Ήταν ένας γνήσιος ποιητής, ένας σπουδαίος τεχνίτης, ένα πολυτάλαντο, ανήσυχο πνεύμα, που έχασε δυστυχώς τον προσανατολισμό του στους σκοτεινούς, δαιδαλώδεις λαβύρινθους της Ιστορίας. Οι «μονόλογοι» όμως είναι πολύτιμη παρακαταθήκη, όπως και αρκετά από τα σπαραχτικά ερωτικά του ποιήματα. Εκεί όπου ο ποιητής υψώνει επιτέλους το ανάστημά του και διατρανώνει: «Κανένας δεν έχει δικαίωμα να εξουσιάζει τα μάτια μου, το στόμα μου, τα χέρια μου, / τούτα τα πόδια μου που πατάνε τη γης... Δεν θέλω / νάμαι το θέμα τους, ο υπάλληλός τους, τ’ όργανό τους, μήτε ο αρχηγός τους / Έχω κ’ εγώ μια δική μου ζωή και πρέπει να τη ζήσω». Αυτός είναι ο άλλος Ρίτσος, ο δικός μου Ρίτσος.

Πάλεψε «με τις λέξεις, με το χρόνο, με τα πράγματα». Έδωσε θέση «στην πεταλούδα, στο χαλίκι, στ’ αλογάκι της Παναγίας, / στους ολονύκτιους στεναγμούς των άστρων, (...)· στις μεγάλες σημαίες, / στο γαλάζιο, στο κόκκινο, στο κίτρινο». Πλούτισε «τον κόσμο με μόχθο κι εγκαρτέρηση». Γιάννης Ρίτσος. «Ερωτευμένος πάντα με τα δέντρα, τα πουλιά, τα ζώα και τους ανθρώπους, / ερωτευμένος προπάντων με το κάλλος των καθάριων στοχασμών / και με το κάλλος των νεανικών σωμάτων». Εσπούδασε «ιστορία του παρελθόντος και του μέλλοντος στη σύγχρονη σχολή του Αγώνα» και, μαζί, τους ανθρώπους, τους πόθους και τα πάθη τους. Επάγγελμά του: ποιητής. Εδήλωνε «απαρηγόρητος παρηγορητής του κόσμου» και διατράνωνε: «είμαι κι εγώ απ’ την ίδια ράτσα· επιμένω· δεν το βάζω κάτω». Η ποίηση, «ωραία ασπίδα, πιο ωραία ακόμα κι απ’ του Αχιλλέα», ήταν μια ασπίδα που σμίλεψε πιο πολύ από τη μέθη της δημιουργίας. Πράξη έρωτα, απαραίτητη τροφός, συνοδός, σύντροφος. Έγραφε «από ανάγκη», «ο πολυγράφος, ο ακόρεστος», υμνώντας την ομορφιά, αντιπαλεύοντας την ασχήμια, την αδικία, τη φθορά, τον θάνατο. Την πρώτη και την τελευταία του λέξη «την είπαν ο Έρωτας κι η Επανάσταση». Εξεγειρόταν σε όλη του τη ζωή κατά της αδικίας, με τον γόνιμο τρόπο του ανυπότακτου. Ήταν εναντίον της εξουσίας, όσο κι αν του στοίχισε αυτό, πιστός στην ιδεολογία του, ασυμβίβαστος. Να τον θυμόμαστε γιατί πολύ αγάπησε τον Κόσμο και την Ποίηση. Γιατί δίδαξε ήθος, αξίες, θέση ζωής. Γιατί ευλόγησε την Αρμονία, τη Δικαιοσύνη, την Επανάσταση. Γιατί ήξερε να παρηγορεί με την πίστη του στη δύναμη της Δημιουργίας και του Ανθρώπου. Γιατί ο Κόσμος θα ήταν πολύ πιο σκληρός, πιο άδικος και πιο απελπισμένος χωρίς τους ποιητές, χωρίς τον Γιάννη Ρίτσο.

ΠOIHΣH

“

*Ο Χάρης Βλαβιανός είναι ποιητής, εκδότης του περιοδικού «Ποιητική»

* Η Αγγελική Κώττη είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου «Γιάννης Ρίτσος. Ένα σχεδίασμα βιογραφίας»

“

ίωμμαανναα αίω ικ δ ι ε χ έ α ν ικ ε δ δ ι ς να έχε ΚΚααννέένας δεζνει τα μάάττια ιαμμοουυ,, ιά μ σ α υ τ ο ι εεξξουσιάζε ου, τα χέέρρια ιαμμοουυ μ χ α α μ τ τό υ, ττοοσστόμα μο

ΜΕ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΥΣ Πάνω, αριστερά: O Γιάννης Pίτσος με τον Mίκη Θεοδωράκη, σε μια από τις θριαμβικές συναυλίες τους το 1974, λίγο μετά τη μεταπολίτευση. Στη μέση και δεξιά: Δυο οικογενειακές φωτογραφίες. Mε την κόρη του Έρη και, δεξιά, και με τη γυναίκα του Φαλίτσα..

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 19

Kαπνιστής και αναγνώστης, πάντα. Aριστερά: Nέος, στην αυλή του οικογενειακού του σπιτιού, στη γενέθλια Mονεμβασιά. Δεξιά: ανάμεσα στην ποιήτρια Zωή Kαρέλλη (αριστερά) και μια λάτρη της ποίησής του, στη Θεσσαλονίκη. Πίσω, δεξιά, διακρίνεται ο Kωστής Mοσκώφ.

Διαβάζοντας τις επιστολές του «Στάθηκες δάσκαλός μου ακόμα κι όταν παρακούοντας τις συμβουλές σου, έκανα του κεφαλιού μου», έγραφε ο Άρης Αλεξάνδρου από το Παρίσι στον Γιάννη Ρίτσο, το 1972. Και μάλλον δεν υπερέβαλλε. Ο Ρίτσος ήταν ένας απίστευτα χαρισματικός και γενναιόδωρος δάσκαλος, όχι μόνο ποιητών αλλά και πεζογράφων, όμως εγώ μόνο φέτος, 19 χρόνια μετά το θάνατό του, κατάλαβα τι σήμαινε αυτό. Τον είχα γνωρίσει όταν ακόμα ήμουν «ψάρακλας» δημοσιογράφος, τον διάβασα, τον τραγούδησα, τον παρουσίασα σε δημοσιογραφικά αφιερώματα, ήταν προσηνής και φιλικός όποτε μιλούσαμε, αλλά δεν θα έλεγα ποτέ ότι «ξέρω» τον Ρίτσο. Όταν όμως διάβασα την ανέκδοτη ως τώρα αλληλογραφία του με την Καίτη Δρόσου και τον Άρη Αλεξάνδρου –μια αλληλογραφία σημαδεμένη από τη συνθήκη της εξορίας (Γιάννης Ρίτσος, «Τροχιές σε διασταύρωση», με εισαγωγή και ση-

ΜΑΡΙΑ ΤΟΠΑΛΗ Αοριστίας Εγκώμιον Η αοριστία πάντα μαρτυράει κάτι βαθύ κι ορισμένο –πιθανόν τραγικό ή και κτηνώδες– μια θυσιασμένη επιθυμία, λερναία επιθυμία... «Φαίδρα» Ίσως σε αυτό να συνίσταται η τάφρος που χωρίζει καμπόσους (αναγνώστες, γράφοντες, κριτικούς) από τον Γιάννη Ρίτσο: η θωπεία, η θεραπεία, η πολύτροπη λατρεία της τόσο πολύτιμης γι’ αυτόν αοριστίας. Ίσως αυτή η ίδια, αντεστραμμένη, όπως ο ίδιος προτείνει, ως «θυσιασμένη», «λερναία», μάλιστα, «επιθυμία», να παρέχει

20 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

“

μειώσεις της Λίζυς Τσιριμώκου, εκδ. Άγρα, Δεκ.2008)– ένιωσα για πρώτη φορά να μου μιλάει, σ’ εμένα προσωπικά, αυτή η αθέατη πλευρά του χαρακτήρα του. Οι επιστολές που στέλνει ο αναγνωρισμένος και καταξιωμένος Ρίτσος στο ζευγάρι των φίλων του –σ’ εκείνη για τα ποιήματά της, σ’ εκείνον για το «Κιβώτιο»– είναι τα πιο πολύτιμα μαθήματα... δημιουργικής γραφής που θα μπορούσα να φανταστώ. Τους καθοδηγεί στην τεχνική, τους διορθώνει, τους βοηθά να αναδείξουν τις ιδέες τους, τους επισημαίνει τις παγίδες που καραδοκούν λ.χ. στον εξομολογητικό λόγο, τους ενθαρρύνει, σκύβοντας πάνω στη δική τους φωνή, χωρίς να επιβάλλει τη δική του. Χωρίς να επιδιώκει να διαμορφώσει «μικρούς Ρίτσους», χλομές δηλαδή απομιμήσεις του εαυτού του – άρα μια αυλή. Οδηγίες προς ναυτιλλομένους συγγραφείς έχουν κατά καιρούς γράψει διάφοροι «μεγάλοι», από τον Ρίλκε ως τον

“

Μέιλερ και τον Στίβεν Κινγκ. Όμως οι συμβουλές του Ρίτσου διαφέρουν. Διότι είναι γραμμένες «από κάτω», διότι ακούν, διότι αγαπούν. Γράφει λ.χ.: «Φυλάξου απ’ τη μαγεία της λέξης που οδηγεί άσφαλτα στον βερμπαλισμό – όμως μην την παραμελείς ποτέ στο όνομα ενός αισθήματος ή του αυθορμητισμού». Ή ακόμα: «Περιγραφικότητα και αποδειχτικότητα είναι τα δύο τέρατα που κατασπαράζουν την τέχνη». Διαβάζοντας τις επιστολές του καταλαβαίνει κανείς ότι «η Τέχνη δεν έρχεται μόνη της. Στη δούλεψή της τη βρίσκουμε». * Η Μικέλα Χαρτουλάρη είναι δημοσιογράφος στα «Νέα», υπεύθυνη του σαββατιάτικου ενθέτου για το βιβλίο «Βιβλιοδρόμιο»

“

ΜΙΚEΛΑ ΧΑΡΤΟΥΛAΡΗ

τα τητα τα ικόόότη τη χτικ ειχτ ικ χτ ει ιαααππποοοδδδει κα ι τα κα τη ό τα ικ ι φ τη α ό κα ρ ικ ιγ φ τα α ερ τη ρ ιγραφικό χνηηη εριγ τέχν χν τηννντέ τέ ΠΠΠερ τη ζουυυννντη ζο σπππαααρρράάάζο τα σ κα υ τα ο π κα υ τα σ ο α π τα ρ τέ τα κα τέρραατα που ταδδδύύύοοοτέ ναιιιτα τα είνα να εί εί

“

ΤΣΙΓΑΡΟ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟ

.....κ.κιιοοθθάάννααττοοςς μ ια π μια πρρόόσσθθεεσσηη,, όχ ι αφ ίρεεσσηη.. Τ ίποοττααδδε χά ταόχι αφααίρ Τίπ ε χάννεεταιι

τον μίτο για να πλησιάσουμε έναν ποιητή που κινδυνεύει να ξεθωριάσει ολότελα, παρά τις επετείους. Στην τετριμμένη περί Ρίτσου συζήτηση γίνεται επίκληση δυο «γνωστών», τάχα, «αδυναμιών» του, για να υμνηθούν αμέσως μετά –με αντικειμενικό, άρα, πρόσημο– οι αρετές του. Ωστόσο ούτε η στρατευμένη συνιστώσα της ποίησής του ούτε το ότι υπήρξε πολυγραφότατος αποτελούν κρίσιμους παράγοντες για μια διαχρονική αποτίμηση. Πολυγραφότατοι υπήρξαν οι Γκαίτε και Ρίλκε· στρατευμένους –μέχρι γελοιότητας!– στίχους έγραψαν οι Κλάιστ και Μαγιακόφσκι. Ο χρόνος ξεσκαρτάρει ευεργετικά, ξεπλένει τη λάσπη, αφήνει ό,τι πολύτιμο να λάμψει.

Ο Ρίτσος δηλητηριάζεται από την αοριστία που επιλέγει ως μάσκα. Γιατί η αοριστία εχθρεύεται όσο τίποτε την ποίηση, λόγο εξ ορισμού πυκνό και ακριβή. Έχει, ωστόσο, πολύ σοβαρούς λόγους να την υπηρετεί – και η ποιητική ειλικρίνειά του εκτείνεται μέχρι την απερίφραστη ομολογία τούτης της ανατριχιαστικής, μοιραίας επιλογής. Απολαμβάνουμε την ειλικρίνεια, την κάμψη, την εκτέλεση. Ως ένα σημείο. Το εγκώμιο που τραβάει και μακραίνει, δεν μας πείθει, δεν μας τέρπει. * Η Μαρία Τοπάλη είναι ποιήτρια, κριτικός της ποίησης που συνεργάζεται με την «Καθημερινή»

ΠOIHΣH

ΒΑΓΓEΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Της φθοράς, της παρακμής, της σάρκας...

“

Σκέφτομαι πως τέτοιου τύπου ερωτήματα, φιλοτεχνώντας εδώ και πολλά χρόνια τη δημόσια εικόνα του Ρίτσου, τείνουν να αγνοήσουν, με την εξωτερική τους φόρτιση και το αναπόφευκτο βάρος των στερεοτύπων τους, τα βαθύτερα στρώματα του έργου του. Εκείνο που θέλω να πω είναι πως έχει έρθει, ίσως, η ώρα να διαβάσουμε ξανά τον Ρίτσο, μακριά από την οιαδήποτε ετοιμοπαράδοτη πολιτική, ιδεολογική και εθνική παραδοχή. Κι αυτό όχι για να ουδετεροποιήσουμε τις συλλογικότητες στις οποίες οπωσδήποτε με ένα μέρος του ποιητικού του νου αφοσιώθηκε, αλλά για να πάμε πέρα από την εξύμνηση ή την καταδίκη των υπηρεσιών του προς την επανάσταση, το κόμμα ή την πατρίδα και να διακρίνουμε, όπου μπορούμε, το ατόφιο χρυσάφι του στίχου του: χρυσάφι που έχει να

Φυυλά λάξο ξουυ απ’ τη μαγεία Φ τηςς λέξης πουαοπδ’ ητηγεμαγεία τη λέξης που οδηγείίάάσφαλτα τονν βερμπαλισμσόφαλτα σστο βερμπαλισμό

“

Ποιος ακριβώς είναι ο Ρίτσος που θέλουμε να τιμήσουμε, που ήδη τιμούμε, φέτος; Ο ποιητής της ανοιχτής επαναστατικής καρδιάς και του κομματικού έπους, όπως τον ακούσαμε και τον μάθαμε τις δύο πρώτες δεκαετίες (αλλά και αρκετά αργότερα) της μεταπολίτευσης; Το σύμβολο του εξωστρεφούς καλλιτέχνη, που παρά την ένταση και το μέγεθος της παραγωγής του, δεν έκλεισε ποτέ το παράθυρό του στον κόσμο; Ο στρατευμένος διανοούμενος, που έδωσε δίχως δισταγμό το παρών σε όλους τους πολιτικούς και τους κοινωνικούς αγώνες της εποχής του; Ή, μήπως, ο μελίρρυτος βάρδος του μεσοπολέμου, αλλά και της μεταπολεμικής ή της μεταπολιτευτικής περιόδου, που από ένα σημείο και πέρα αποσπάστηκε από το πλαίσιο της πολιτικής του ένταξης για να μετατραπεί σε εθνικό κτήμα;

κάνει με την αίσθηση της φθοράς, της παρακμής, της διάβρωσης και του θανάτου, με την ακατάλυτη θέρμη της σάρκας και του έρωτα, καθώς και με το υποβλητικό φως που εκπέμπουν τα υλικά του ποιητικού εργαστηρίου. Κι είναι, νομίζω, παραπάνω από σίγουρο πως με έναν τέτοιο Ρίτσο θα επιστρέψουμε από έναν πολύ πιο διαφωτιστικό δρόμο και στον Ρίτσο του κοινωνικοπολιτικού προσανατολισμού και της δημόσιας σφαίρας. *Ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου είναι κριτικός λογοτεχνίας, συνεργάτης της «Βιβλιοθήκης» της «Ελευθεροτυπίας» και της «Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας»

αυτά που δεν ξέρω τρεις μονόλογοι του Γιάννη Pίτσου

Τρία έργα του Γιάννη Ρίτσου, τρεις μονόλογοι. Η Ρούλα Πατεράκη σκηνοθετεί τον εαυτό της στη «Σονάτα του σεληνόφωτος», ο Βίκτωρ Αρδίττης τον Ακύλλα Καραζήση στη σύνθεση «Όταν έρχεται ο Ξένος» και ο Δημήτρης Λιγνάδης την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη στη «Φαίδρα».

Η σονάτα του σεληνόφωτος (1956)

Όταν έρχεται ο Ξένος (1958)

Φαίδρα (1978)

«Το φεγγαρόφωτο λάμπει ξανά. Και στις γωνιές του δωματίου οι σκιές σφίγγονται από μίαν αβάσταχτη μετάνοια, σχεδόν οργή, όχι τόσο για τη ζωή όσο για την άχρηστη εξομολόγηση. Ακούτε; το ραδιόφωνο συνεχίζει.»

«Την ώρα που μέναμε κλεισμένοι στη μεγάλη κάμαρα με τους σκεπασμένους καθρέφτες, ήρθε Εκείνος, ακάλεστος, ξένος – τι ζητούσε; (...) Είναι πάντα μια γέννηση, –έλεγε ο Ξένος,– κι ο θάνατος μια πρόσθεση, όχι αφαίρεση. Τίποτα δε χάνεται.»

Σκηνοθεσία - Ερμηνεία: Ρούλα Πατεράκη Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος Επιμέλεια κίνησης: Μπέτυ Δραμισιώτη Μουσική: Δημήτρης Καμαρωτός Βοηθός σκηνοθέτη: Σύλβια Λιούλιου Πιανίστας: Διονύσης Μαλλούχος

Σκηνοθεσία: Βίκτωρ Αρδίττης Σκηνικά-κοστούμια: Αντώνης Δαγκλίδης Μουσική: Δημήτρης Καμαρωτός Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης Βοηθός σκηνογράφου: Στέλιος Διαμαντάς Με τους: Ακύλλα Καραζήση, Βίκτωρα Αρδίττη και τη φωνή της Χρύσας Προκοπάκη

«Σε κάλεσα. Δεν ξέρω πώς ν’ αρχίσω. Περιμένω να βραδιάσει, να μεγαλώσουν στον κήπο οι σκιές, να μπουν στο σπίτι οι σκιές των δέντρων και των αγαλμάτων, να μου κρύψουν το πρόσωπο, τα χέρια, να μου κρύψουν τα λόγια που, ασχημάτιστα ακόμη, διστάζουν – αυτά που δεν ξέρω, που τα φοβάμαι.»

ΘEATPO

Σκηνοθεσία - Μουσική επιμέλεια: Δημήτρης Λιγνάδης Σκηνογράφος: Εύα Νάθενα Βοηθός σκηνοθέτη: Νικόλας Στραβοπόδης Επιμέλεια κίνησης: Λία Τσολάκη Ερμηνεία: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη Συμμετέχει ο Άρης Χ. Παπαδημητρίου

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 21

Η ΣΧΕΣΗ ΜΟΥ ΜΕ ΤΟΝ

ΓΙΑΝΝΗ ΡΙΤΣΟ MIKHΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ Με τη μελοποίηση του «Επιταφίου» εισήγαγε την ελληνική ποίηση στο «λαϊκό» τραγούδι. Σε ποίηση του Pίτσου, ακολούθησαν η «Ρωμιοσύνη», τα «Δεκαοχτώ Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας», οι «Γειτονιές του Κόσμου». Ο Μίκης Θεοδωράκης στη συνέντευξη που μας παραχώρησε περιγράφει τη σχέση του με τον ποιητή.

Συνέντευξη στην Αλεξάνδρα Βουδούρη

χοντας το πλεονέκτημα των στίχων του Γιάννη Ρίτσου, ο Μίκης Θεοδωράκης κατόρθωσε – χωρίς να ήταν πάντα επιδίωξή του– να γίνουν τα τραγούδια του εκφραστής των αγώνων του λαού και η «συνάντησή τους» τελικά να αποτυπώσει την ιστορική συγκυρία της ελληνικής περιπέτειας στο μέσο του 20ού αιώνα. Μισό αιώνα μετά ο Μίκης ωστόσο αμφιβάλλει εάν άλλα ποιητικά έργα του Ρίτσου, όπως το «Εμβατήριο του Ωκεανού» και «Το τραγούδι της αδελφής μου» είναι γνωστά στο ευρύτερο κοινό. Και φοβάται πως το πρότυπο του Πολίτη-Ποιητή που για εκείνον πρεσβεύει ο Γιάννης Ρίτσος, θεωρείται πλέον σήμερα ξεπερασμένο και «επικίνδυνο». Η ΕΦ μίλησε με τον Μίκη Θεοδωράκη με αφορμή τη συναυλία της Λαϊκής Ορχήστρας «Μίκης Θεοδωράκης» στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο αφιερώματος για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του ποιητή.

Ποιοι ήταν οι λόγοι που ως έφηβος ξεχωρίσατε τον Γιάννη Ρίτσο από τους υπόλοιπους ποιητές της γενιάς του, σε βαθμό μάλιστα που, όπως έχετε και ο ίδιος πει, τον θεωρούσατε «θεό» σας; Η ποίηση του Γιάννη Ρίτσου ήταν κάτι το εντελώς καινούργιο για μας, γιατί ξεχώριζε από ό,τι είχαμε γνωρίσει και αγαπήσει έως τότε. Και αμφιβάλλω κι αν σήμερα ακόμα ποιητικά έργα όπως η «Εαρινή Συμφωνία», το «Εμβατήριο του Ωκεανού» και «Το τραγούδι της αδελφής μου» είναι γνωστά στο ευρύτερο κοινό. Κατά τη γνώμη μου σε σχέση και σε σύγκριση με τη θεωρούμενη ως πρωτοπορία «Σχολή του ’30» με επικεφαλής τον Γιώργο Σεφέρη, βρισκόταν ένα βήμα πιο μπροστά –από την άποψη της εκφραστικής δύναμης και του πρωτότυπου λυρικού λόγου, που έφθανε ως τα σύνορα του σουρεαλισμού, χωρίς όμως τις υπερβολές του και την ηθελημένη προβολή του ακατανόητου. Αντίθετα, ο βαθύτατος ποιητικός λυρισμός που χαρακτηρίζει και τα τρία αυτά αριστουργήματα κυριαρχείται από έναν άκρατο ανθρωπισμό, στα όρια μιας συναισθηματικής, τραυματισμένης αγωνίας. Προσωπικά «έζησα» με τα έργα αυτά πολλές δεκαετίες, έως ότου ευτύχησα να οικοδομήσω βασισμένος στα δύο πρώτα και στην «Κυρά των Αμπελιών» την Εβδόμη Συμφω-

22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

νία μου. Όπως βλέπετε, η εφηβική μου αγάπη και ο θαυμασμός παρέμειναν και παραμένουν πάντα ίδια. Πόσο καταλυτική ήταν η δημιουργική συνάντησή σας με τον Γιάννη Ρίτσο το 1958, όταν αποφασίσατε να μελοποιήσετε τον «Επιτάφιο»; Επιδιώκατε αυτό που τελικά συνέβη, δηλαδή να ανοίξει ο δρόμος για την επαφή του λαού με τη νεοελληνική ποίηση και να γίνει το τραγούδι σας εκφραστής των αγώνων του; Με τον Ρίτσο συναντηθήκαμε για πρώτη φορά στα 1945 και συνεργαστήκαμε στο πλαίσιο των πνευματικών δραστηριοτήτων του ΕΑΜ. Πιαστήκαμε κι οι δύο στα 1947. Εκείνος εξορίστηκε στη Λήμνο κι εγώ στην Ικαρία. Αργότερα μας μετέφεραν στην Μακρόνησο και δεν ξαναϊδωθήκαμε ως το 1960. Τον «Επιτάφιο» μου τον έστειλε στα 1958 στο Παρίσι, όπου και τον μελοποίησα. Φυσικά, δεν περιμέναμε να συμβεί αυτό που συνέβη, γιατί τα έργα μας ήταν απαγορευμένα. Έως ότου, στα 1960, οι παντοδύναμες εταιρείες δίσκων κατόρθωσαν να υπερβούν τα εμπόδια κι έτσι οι δύο εκδοχές του «Επιταφίου», η μια του Χατζιδάκι και η άλλη η δική μου, μπόρεσαν να φτάσουν μέσα στον λαό. Από κει και πέρα γνωρίζαμε, ότι, όπως είπε τότε και ο Δημήτρης Δεσποτίδης, ιδρυτής του «Θεμέλιου», η Ελλάδα «θα άναβε σαν ξερό χόρτο» από τη φλόγα αυτής της κοινής δημιουργίας. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είχε εκφράσει το 1961 την αγωνία ότι «η απορφανισμένη γενιά μας… κινδυνεύει να ενταφιαστεί άφωνη, μονίμως υποσχόμενη, ενώ η κλεψύδρα του χρόνου αμείλικτα εξαντλείται». Τελικά πιστεύετε ότι καταφέρατε να αντιστρέψετε το χρόνο και να μην ενταφιαστεί άφωνη η γενιά εκείνη; Ο Μανόλης Αναγνωστάκης οργάνωσε την πρώτη συναυλία μου στη Θεσσαλονίκη το θέρος του 1961. Έκτοτε έζησε με αυτή την αναγέννηση του πνεύματος της Αριστεράς, που τελικά κυριάρχησε έως την Δικτατορία του 1967. Φυσικά συνέτεινε κι αυτός με την υπέροχη ποίησή του, που είχα την ευτυχία να μελοποιήσω μέσα στην καρδιά της Δικτατορίας, προσφέροντας ένα ακόμα όπλο στην Αντίσταση και

MOYΣIKH

επιβεβαιώνοντας τη δύναμη των κοινών μας ιδεών. Τα «Δεκαοκτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας» δημιουργήθηκαν κατόπιν δικής σας παράκλησης προς τον ποιητή όταν και οι δύο βρισκόσασταν στην εξορία, την εποχή της επτάχρονης δικτατορίας. Η άμεση ανταπόκριση του Γιάννη Ρίτσου στο μήνυμά σας τι φανερώνει για τη σχέση σας; Φανερώνει ότι η σχέση μας παρέμενε πάντοτε δυνατή και δημιουργική. Τα 18 αυτά τετράστιχα ωστόσο γράφτηκαν την ίδια εποχή που ο ποιητής ήδη εκφράζει σε άλλα έργα του πικρία και ματαιότητα. Τι δείχνει αυτό το έργο για τη «διαθεσιμότητα» του ποιητή στις «επιταγές των καιρών»; Όλοι οι δημιουργοί έχουν τις φωτεινές και τις μαύρες στιγμές τους. Γιατί πέρα από τον περίγυρο που τους ζώνει (άνθρωποι, γεγονότα, καταστάσεις) έχουν να αντιμετωπίσουν την εσωτερική δαιδαλώδη διαδρομή, που έχει τους δικούς της κανόνες και αναγκαιότητες. Γι’ αυτό αυτές οι «αντιθέσεις» δεν μπορούν να κριθούν με τα συνήθη μέτρα και σταθμά της απλής ανθρώπινης λογικής. Και μόνο το γεγονός ότι ο Ποιητής στεκόταν ακλόνητος στο βράχο του Χρέους, δείχνει τη δύναμη της θέλησης και την προσήλωσή του σ’ αυτά που πίστευε. Ποιος είναι για εσάς ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος; Ο βάρδος των λαϊκών αγώνων, ο «απαρηγόρητος, παρηγορητής του κόσμου», ο μοναχικός σκεπτικιστής; Τίποτα από τα παραπάνω; Άλλο; Ή εξακολουθεί να είναι ο «θεός» σας; Είναι το πρότυπο του Πολίτη-Ποιητή, δηλαδή του ανθρώπου που γνωρίζει το Χρέος του απέναντι στην κοινωνία και την πατρίδα. Επομένως είναι ένα πρότυπο που στις μέρες μας σπανίζει, σε βαθμό που οι πολλοί όχι μόνο δεν το βλέπουν, αλλά επιπλέον το αντιμετωπίζουν σαν μια ξεπερασμένη προσωπική ιδιοτροπία. Με το γενικό δόγμα που έχει κατακτήσει την κοινωνία μας σήμερα, «ο καθένας για τον εαυτό του», παραδείγματα όπως αυτό του Γιάννη Ρίτσου είναι επόμενο να θεωρούνται όχι μόνο «ξεπερασμένα», αλλά και επικίνδυνα! L

Info Αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο Πειραιώς 260, Χώρος H Φαίδρα, Δημήτρης Λιγνάδης: 1/6, 21:00 | 3/6, 19:00 | 4/6, 21:00 | 5/6, 21:00 Όταν έρχεται ο Ξένος, Βίκτωρ Αρδίττης: 1/6, 23:00 | 2/6, 21:00 | 3/6, 21:00 | 5/6, 19:00 Η σονάτα του σεληνόφωτος, Ρούλα Πατεράκη: 2/6, 23:00 | 3/6, 23:00 | 4/6, 23:00 | 5/6, 23:00 Εισιτήρια: €20 για τον 1 μονόλογο, €35 για τους 2 μονολόγους, €50 για τους 3 μονολόγους, €10 φοιτητικό (ισχύει μόνο για 1 μονόλογο) Αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο Συναυλία Μίκη Θεοδωράκη Ωδείο Ηρώδου Αττικού 10 Ιουνίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €60 (Διακεκριμένη), €50 (Α’), €40 (Β’), €30 (Γ’), €20 (Άνω Διάζωμα)

MOYΣIKH

ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ O Γιάννης Pίτσος και ο Mίκης Θεοδωράκης, τότε που οι επικές δουλειές τους γέμιζαν στάδια. O ποιητής συνήθιζε, στις δημόσιες εμφανίσεις του, να φορά τα παράσημα που του είχαν απονεμηθεί. Ένα απ’ αυτά εξέφραζε το βραβείο Λένιν, με το οποίο τον είχε τιμήσει η τότε Σοβιετική Ένωση.

“ΣTHN TEXNH ΦTAN

“

Ροµέο Καστελούτσι

NEIΣ AΠ’ TO ΦOBO Συνέντευξη στην Κάτια Αρφαρά

O σκηνοθέτης από την Iταλία, που για πρώτη φορά θα δούμε στην Eλλάδα,δεν είναι οπαδός του αισθητικού σοκ, έστω και αν οι σκηνοθετικές του επιλογές συχνά σοκάρουν. Mήπως, όμως, δεν σοκάρουν όσους επιλέγουν να μένουν στην επιφάνεια των πραγμάτων η εμβάθυνση, η αναλυτική σκέψη, η εργατικότητα και η μεθοδικότητα; Mε αφορμή την κατάδυσή του στη Θεία Kωμωδία, ζητήσαμε τα κλειδιά για να αποκρυπτογραφήσουμε την τέχνη του. Mας τα προσέφερε γενναιόδωρα, απαντώντας εξονυχιστικά στις ερωτήσεις μας.

Το καλοκαίρι του 2008 ο Ρομέο Καστελούτσι, ως προσκεκλημένος καλλιτέχνης του Φεστιβάλ της Αβινιόν, έκανε πραγματικότητα μια εφηβική επιθυμία του: να δουλέψει πάνω στον Δάντη και τη Θεία Κωμωδία. Στην τηλεφωνική συνομιλία που είχαμε μαζί του ο ιταλός καλλιτέχνης μάς μίλησε για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε μέρους της τριλογίας που θα δούμε στο Φεστιβάλ Αθηνών, τους δεσμούς του με την Ελλάδα αλλά και τους βασικούς άξονες της δουλειάς του. Η «Θεία Κωμωδία», λοιπόν, στην Αθήνα... Επιτέλους! Όλη η δουλειά μου είναι μια συνεχής αναφορά στο αρχαίο θέατρο, αλλά και στους προσωκρατικούς, στα Ελευσίνια μυστήρια, με άλλα λόγια στις ρίζες του ελληνικού πολιτισμού. Τα θέματα της τραγωδίας παραμένουν ανοιχτά, αφορούν άμεσα τον δυτικό τρόπο σκέψης. Δεν αποτελούν αρχαιολογικό μνημείο, αλλά ζωντανές φόρμες. Δεν είναι τυχαίο ότι αφιέρωσα έναν ολόκληρο κύκλο στο τραγικό...

Και στην κάθαρση; Ναι, και το Καθαρτήριο έχει να κάνει ακριβώς με αυτό. Το πρόβλημα είναι ποιος είναι αυτός που βιώνει την κάθαρση. Ο πρώτος που κάνει λόγο για την κάθαρση είναι ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του. Ο Ευριπίδης είναι όμως τότε ήδη νεκρός. Ο Αριστοτέλης δεν γνώρισε την τραγωδία. Αναφέρεται στην κάθαρση του ήρωα ή του θεατή; Δεν είναι ξεκάθαρο. Aυτή ακριβώς η αμφισημία είναι που με ενδιαφέρει. Το Καθαρτήριο αντικατοπτρίζει τη δομή της αρχαίας τραγωδίας με τρόπο πολύ πιο συγκεκριμένο από τα άλλα δύο μέρη της τριλογίας μου.

Το έργο είναι μη αναπαραστάσιμο στην ολότητά του. Το θέμα της μη-αναπαραστασιμότητας είναι θεμελιώδες για μένα. Ο Δάντης είχε άλλωστε μεγάλο πρόβλημα με αυτό. Και οι τρεις τόποι που διασχίζει, η Κόλαση, το Καθαρτήριο, ο Παράδεισος, βρίσκονται έξω από την έννοια της αναπαράστασης. Παρά τις δυσκολίες, προχώρησε δουλεύοντας με τη φαντασία του. Όπως εκείνος, έτσι κι εγώ μπροστά στο έργο του δούλεψα με τη φαντασία, παίρνοντας μια ελευθερία τόσο απόλυτη που μοιάζει παράδοξη. Έμεινες όμως πιστός στην εσωτερική δομή του. Η δομή του Δάντη είναι πάντα εκεί, κρυμμένη, αλλά διαφανής και πάντα ακριβής. Είναι αυτή που επιτρέπει στο έργο να παραμείνει ανοιχτό. Θα μπορούσαμε να την παρομοιάσουμε με τη δομή του αινίγματος, ακόμη μια φόρμα της αρχαίας τραγωδίας. Το αίνιγμα μπορεί να δεχθεί διαφορετικές ερμηνείες, ωστόσο το σύστημά του, ο πυρήνας του είναι λογικός. Ακόμα κι αν δεν μπορούμε να βρούμε την απάντηση, έχουμε μπροστά μας μια μορφή συγκεκριμένη, αρ-

“

Το ψυχολογικό επίπεδο στο Καθαρτήριο είναι ωστόσο πολύ ισχυρό. Πράγματι, το ψυχολογικό όμως είναι ένα πρώτο επίπεδο. Έχει να κάνει με μια ιστορία οικογενειακή, φοβερή αλλά πολύ κοινή. Έπειτα υπάρχει το θεολογικό επίπεδο, που για μένα είναι, για παράδειγμα, πολύ σημαντικό, αλλά που προϋποθέτει τον απεγκλωβισμό μας από τη ρεαλιστική όψη της ιστορίας. Νομίζω ότι το κοινό θυμώνει με τη συγχώρεση μιας πράξης που δεν συγχωρείται. Η συγγνώμη είναι μια πράξη τραγική και όπως όλες οι τραγικές πράξεις είναι έξω από τον Νόμο. Θα πρέπει ίσως να διευκρινίσουμε ότι η τριλογία μου δεν εικονογραφεί σε καμία περίπτωση τη Θεία Κωμωδία του Δάντη. Ξεκίνησες ωστόσο από το κείμενο. Ναι, το κείμενο το μελετώ εδώ και πολλά χρόνια. Όταν διαβάσεις όμως τον Δάντη καταλαβαίνεις ότι δεν είναι δυνατό να αναπαραστήσεις τη Θεία Κωμωδία. Πρόκειται για ένα έργο που πηγαίνει πέρα από την αναπαράσταση. Υπάρχει μία γλωσσική πληθωρικότητα στον Δάντη. Κάθε φράση του σημαίνει άπειρα διαφορετικά πράγματα.

ΘΕΙΑ ΚΩΜΩ∆ΙΑ «Όσοι εδώ μέσα μπαίνετε αφήστε κάθε ελπίδα». O Pομέο Kαστελούτσι εικονογραφεί τις ζοφερές επιταγές του Δάντη στην Kόλαση (απ’ όπου η φωτογραφία, όπως και αυτή της προηγούμενης σελίδας).

Από την άλλη, είναι ένα ποίημα που έχει γεννήσει πολλές εικόνες στη δυτική εικονογραφία. Από τον Μποτιτσέλι ως τον Μπλέικ, τον Ράουσενμπεργκ… Βέβαια, ωστόσο πρόκειται κάθε φορά για εικόνες αυτόνομες – μπορείς να δουλέψεις πάνω σε μια μορφή, σε μία ωδή.

Tο θέατρο δεν είναι φιλολογία και δεν υπήρξε ποτέ φιλολογία, ποτέ. Δεν είναι ένας κόσμος φτιαγμένος μόνο από λέξεις αλλά και από ήχους, από κινήσεις, από αισθήσεις

“

...ούτε και ότι η Θεία Κωμωδία έρχεται μετά την Tragedia Endogonidia. Ίσως όχι. Τον Δάντη τον απασχολεί το τραγικό της ανθρώπινης ύπαρξης. Αποκάλεσε το ποίημά του Κωμωδία από ταπεινότητα. Πρόκειται, ωστόσο, για μια παράδοξη Κωμωδία. Είναι ένας χώρος όπου δεν υπάρχει ελπίδα. Η Κόλαση αρχίζει με μια τρομερή συμβουλή σε όσους μπαίνουν μέσα της, να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα. Είμαστε στην πραγματικότητα εκτός χρόνου. Η Θεία Κωμωδία έχει να κάνει με την ανθρώπινη κατάσταση, απλώς από μια οπτική γωνία διαφορετική από ό,τι η αρχαία τραγωδία. Αν και ούτε στην ελληνική τραγωδία υπάρχει τελικά ελπίδα. Στο τέλος φθάνουμε στην καταστροφή.

μονική. Για όποιον γνωρίζει τη Θεία Κωμωδία θα εντοπίσει ίσως «κόντρα στο φως» κάποιες πολύ συγκεκριμένες αναφορές. Όμως, δεν είναι απαραίτητο να γίνει κάτι τέτοιο. Αυτό που έχει σημασία είναι η εμπειρία που θα έχει κάθε θεατής, ανεξάρτητα από το αν ανατρέξει στον Δάντη ή όχι. Με ενδιαφέρει να συγκινηθεί από την παράσταση. Να βιώσει μια προσωπική αποκάλυψη που θα έχει να κάνει με τη δική του μνήμη, με τη δική του ιστορία, με το δικό του φορτίο. Κάθε έργο τέχνης φέρει τις ζωές των θεατών του, κουβαλά τις προσωπικές ιστορίες τους. Γι’ αυτό πιστεύω πως η πράξη της θέασης είναι πολύ σημαντική. Πρέπει να γίνεται συνειδητά, να ανακαλύπτεται κάθε φορά από την αρχή. Οι διαφορετικές μορφές της τριλογίας προϋποθέτουν τρεις διαφορετικούς τρόπους θέασης; Αναπόφευκτα. Θα έλεγα ότι από την Κόλαση και μετά ο θεατής μένει όλο και περισσότερο μόνος. Η Κόλαση είναι μια

ΘEATPO

Ο ΘΕΟΣ ΣΥΓΧΩΡΕΙ, ΕΓΩ ΟΧΙ O Pομέο Kαστελούτσι. «Nομίζω ότι το κοινό θυμώνει με τη συγχώρεση μιας πράξης που δεν συγχωρείται», λέει. «H συγγνώμη είναι μια πράξη τραγική και όπως όλες οι τραγικές πράξεις είναι έξω από το Nόμο», προσθέτει.

παράσταση χορική, με τον θεατή να αποτελεί μέρος του χορού. Στο Καθαρτήριο ο θεατής κάνει μόνος το ταξίδι. Τέλος, στον Παράδεισο είναι σχεδόν εγκαταλειμμένος στη φαντασία του. Η εγκατάσταση έχει μια αφετηρία λογοτεχνική, εμπνέεται από τον Νέγρο του Νάρκισσου του Τζόζεφ Κόνραντ. Πρόκειται, ωστόσο, απλώς για μια αφορμή. Το απόλυτο σκοτάδι που κυριαρχεί εδώ μαζί με τον ήχο του νερού δεν είναι παρά μια έκκληση στη φαντασία του θεατή. Παραπέμπει ίσως στο εσωτερικό της μήτρας. Η εικόνα που εμφανίζεται πάντως μέσα στο μαύρο, όταν το μάτι αρχίζει να συνηθίζει στο σκοτάδι, παράγεται από τον ίδιο το θεατή. Έχει να κάνει αποκλειστικά με την ποιητική δύναμη του βλέμματός του. Η πρόσβαση του θεατή σε αυτόν τον Παράδεισο είναι ωστόσο περιορισμένη σε λίγα μόνο λεπτά. Ναι, γιατί ο χρόνος στον Παράδεισο είναι σύντομος, βιολογικός, έχει να κάνει με τις εικόνες που γεννά το ανθρώπινο μάτι. Στο Καθαρτήριο ο χρόνος είναι ψυχολογικός, μπορείς να τον τεντώσεις, να τον συμπυκνώσεις, να τον πλάσεις με έναν τρόπο θα έλεγα γλυπτικό. Είναι μια ύλη – όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, με το φως ή με τον ήχο. Ο ήχος του Σκοτ Γκίμπονς έχει για μένα ένα σώμα, μια παρουσία. Ο χρόνος της Κόλασης, από την άλλη, είναι ο χρόνος ενός χορού, μιας κίνησης, δεν είναι ψυχολογικός. Έχει να κάνει με τις εξόδους και τις εισόδους, με τον ρυθμό. Κάθε μέρος της τριλογίας εμπεριέχει μια διαφορετική ποιότητα του χρόνου. Ο ίδιος ο Δάντης θέλησε άλλωστε να κάνει το ταξίδι του σε τρεις διαφορετικούς χρόνους...

ΘEATPO

...και σε πρώτο πρόσωπο. Στην Κόλαση βρίσκεσαι ως δημιουργός στο κέντρο της παράστασης. «Γίνεσαι» ο Δάντης; Πρόκειται για μια συγκεκριμένη αναφορά στη Θεία Κωμωδία. Ο αναγνώστης βλέπει τον Δάντη που βλέπει μορφές, πανοραμικές σκηνές κ.λπ. Βλέπουμε ό,τι βλέπει γιατί βλέπουμε αυτόν. Ο Δάντης λειτουργεί με άλλα λόγια για τον αναγνώστη σαν ένα είδος καθρέφτη που του επιτρέπει να δει αυτό που βλέπει εκείνος. Η παρουσία του είναι στην ουσία μετα-γλωσσική. Έχουμε να κάνουμε με μια πράξη συνειδητοποίησης, αυτοαναφορικής αν θέλεις, από την πλευρά του θεατή. Η μορφή του καλλιτέχνη καταλαμβάνει με τον Δάντη κεντρική θέση στην ιστορία της δυτικής τέχνης. Γίνεται αυτόνομη. Αναλαμβάνει την ευθύνη της καλλιτεχνικής πράξης και μαζί την πιθανότητα του λάθους. Ο Δάντης μιλά για τα όρια της ποίησης και μιλώντας για τα όρια της ποίησης αποκαλύπτει την ίδια την ποίηση. Για μένα αυτή η εμπειρία των ορίων είναι πολύ όμορφη. Γιατί έχει να κάνει με το εύθραυστο του καλλιτέχνη. Στην Κόλαση παίρνω λοιπόν την πρώτη σκηνή της Θείας Κωμωδίας, όταν ο Δάντης βρίσκεται ξαφνικά στο δάσος, φοβάται, σκέφτεται να φύγει και δέχεται την επίθεση των άγριων ζώων. Μόνο με τον φόβο αυτόν μπορεί να ξεκινήσει τελικά το ταξίδι, μπορεί να αρχίσει το έργο τέχνης. Ο Δάντης καταλαβαίνει ότι πρέπει να περάσει από το σκοτάδι – της λευκής σελίδας, της άδειας σκηνής. Ο φόβος είναι ο μόνος τρόπος για να φθάσει κανείς στην τέχνη. Όπως ο Δάντης, έπρεπε λοιπόν να αναλάβω κι εγώ με τη σειρά μου το ρίσκο της παράστασης. Να αναλάβω την ευθύνη που έχω ως καλλιτέχνης.

Η Κόλαση όμως στην οποία μπαίνεις είναι μια παράξενη Κόλαση. Στο κέντρο της δεν βρίσκουμε τον Σατανά αλλά τον Άντι Γουόρχολ. Είναι μια Κόλαση που γεννιέται από την πείνα για ζωή. Δεν είναι μια Κόλαση συνδεδεμένη με το Κακό ή με τον Σατανά. Ο Γουόρχολ είναι ο καλλιτέχνης που είδε την κόλαση της εποχής μας, όχι στα έγκατα της γης αλλά στην επιφάνεια των πραγμάτων, στο δέρμα των πραγμάτων, στο δέρμα της γλώσσας. Ο Γουόρχολ στέκεται βέβαια απέναντι στους ανθρώπους της πόλης. Στην Κόλαση του Δάντη υπάρχει μια μάζα, ένα ποτάμι ανθρώπων. Βλέπουμε χιλιάδες κεφάλια καταδικασμένων να μιλάνε για τη ζωή τους, να προσκολλώνται στη ζωή με μία ανθρωπιά συγκινητική. Η ιδέα της πόλης, η απόφασή μου να δουλέψω με τους κατοίκους της πόλης όπου κάθε φορά η παράσταση παρουσιάζεται, ήταν επομένως πολύ σημαντική. Η σχέση του θεάτρου με την πόλη είναι πρωταρχική για μένα. Δεν είναι τυχαίο ότι η αρχαία τραγωδία είναι μια μορφή τέχνης που γεννήθηκε μέσα στην πόλη, που σκέφτεται την πόλη. Την πόλη ως μια κοινότητα που συνέχει η γλώσσα· ο φόβος και το θαύμα τού να ζούμε μαζί. Πράγματα εξαιρετικά απλά αλλά θεμελιώδη. Το θέατρο είναι για μένα μια πράξη συνειδητοποίησης αυτής της κοινότητας. Αντικατοπτρίζει έναν τρόπο να είμαστε μαζί. Κι αυτό δεν έχει αλλάξει στην ιστορία του θεάτρου. Είμαστε πάντα εκεί, δεν έχουμε μετακινηθεί. Ακόμα και το θέατρο της πρωτοπορίας αναγκάστηκε να αναμετρηθεί με αυτήν τη συνθήκη. Έστω και με τρόπο αρνητικό.

Το θέατρό σου αποκαλείται συχνά «πρωτοποριακό». Αποδέχεσαι αυτόν τον χαρακτηρισμό; Μα, το θέατρο της πρωτοπορίας έχει πεθάνει εδώ και καιρό! Αυτό που κάνω είναι ένα θέατρο σύγχρονο, ένα θέατρο αυτής της εποχής. Το σίγουρο είναι ότι δεν κάνω ένα θέατρο αναχρονιστικό, ένα θέατρο που εικονογραφεί αναζητώντας το «αληθινό πνεύμα του συγγραφέα». Αλλά αυτό ποιον ενδιαφέρει; Πρόκειται για φιλολογικές ιστορίες, αυτοαναφορικές του εκάστοτε σκηνοθέτη εκτός χρόνου αφού είναι εκτός πραματικότητας. Το θέατρο που κάνω απευθύνεται στην καρδιά του θεατή. Δεν πρόκειται για φιλολογία. Το θέατρο δεν είναι φιλολογία και δεν υπήρξε ποτέ φιλολογία, ποτέ. Οι μεγάλοι συγγραφείς γνωρίζανε καλά τους νόμους της σκηνής, τον ρυθμό της. Πάρτε, για παράδειγμα, τον Αισχύλο. Το θέατρο δεν είναι ένας κόσμος φτιαγμένος μόνο από λέξεις, αλλά και από ήχους, από κινήσεις, από αισθήσεις που ο θεατής βλέπει, βιώνει. Δεν έχουμε να κάνουμε με μια αναπαραγωγή της πραγματικότητας, αλλά με έναν παράλληλο κόσμο. L

* H Kάτια Aρφαρά είναι ιστορικός τέχνηςθεατρολόγος

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 27

POMEO KAΣTEΛOYTΣI

ΣTH ΣKOTEINH ΠΛEYPA Tο θέατρό του πηγαίνει πέρα από την αναπαράσταση. H διείσδυση πέρα από το φλοιό των πραγμάτων είναι η βασική του έγνοια. Ποτέ, ωστόσο, δεν χάνει τον άλλο βασικό στόχο του: το θέατρό του προσέχει τον θεατή, τις ανάγκες του, τις κρίσεις του. Συνομιλεί μαζί του. Tον χρειάζεται. Από την Κάτια Αρφαρά

ον Ρομέο Καστελούτσι και τους Σοτσίετας Ραφαέλο Σάντσιο τους είδα για πρώτη φορά στην Ταορμίνα το 2001. Ήταν η εποχή που τη συνάντηση για το Ευρωπαϊκό Βραβείο Θεάτρου διοργάνωνε ακόμα η Ιταλία. Η ομάδα από την Τσεζένα είχε τιμηθεί ένα χρόνο νωρίτερα με το βραβείο για τις Νέες Θεατρικές Πραγματικότητες κι ερχόταν να παρουσιάσει τον Άμλετ, μια παλαιότερη εμβληματική δουλειά του 1992. Ήδη ο αινιγματικός υπότιτλος της παράστασης, Η βίαιη εξωτερικότητα του θανάτου ενός μαλακίου, προμήνυε πως δεν επρόκειτο ακριβώς για νέα ανάγνωση της σαιξπηρικής τραγωδίας. Και πράγματι. Ο Άμλετ του Ρομέο Καστελούτσι ήταν ένας αυτιστικός νέος, επικίνδυνα ευαίσθητος και απελπισμένα βίαιος, έγκλειστος σε ένα χώρο γυμνό,

28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

με ένα σιδερένιο κρεβάτι, ένα πιστόλι κι ένα γούνινο αρκουδάκι – μόνος, με έναν λόγο κατεστραμμένο, με λέξεις μισές και άναρθρες κραυγές, χωρίς καμία δυνατότητα επικοινωνίας με τον έξω κόσμο. Και ο Άμλετ του Σαίξπηρ; Ήταν εκεί, συμπυκνωμένος στον οντολογικό πυρήνα του, μετέωρος ανάμεσα το συνειδητό και το ασυνείδητο, το πραγματικό και το ονειρικό, το ουρλιαχτό και τη σιωπή, το είναι και το μη είναι. Λίγο καιρό αργότερα στο Παρίσι παρακολουθούσα τον Ιούλιο Καίσαρα, που είχε προκαλέσει σκάνδαλο στο Φεστιβάλ της Αβινιόν το 1998, να μετατρέπει τη σκηνή του Οντεόν σε καμένη γη και τους θεατές να μένουν αποσβολωμένοι στις θέσεις τους ή να φεύγουν οργισμένοι, αρνούμενοι να εγκαταλείψουν τον τρόπο με τον οποίο έχουν συνηθί-

σει να βλέπουν θέατρο. Και τότε κατάλαβα ότι για τον Ρομέο Καστελούτσι «ανεβάζω τους κλασικούς» δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση προτείνω μια νέα ερμηνεία, αλλά, αντίθετα, τολμώ να απαλλαχτώ από κάθε ερμηνεία, από κάθε σκηνοθετική παράδοση προκειμένου να φθάσω σε αυτό που με αφορά, εμένα, σήμερα, ως θεατή και ως καλλιτέχνη. Σημαίνει απογυμνώνω το κείμενο από τα στερεότυπα που το κατατρύχουν για να φθάσω στον σκοτεινό πυρήνα του. Δεν έχουμε να κάνουμε με μια εικονογραφική προσέγγιση ούτε με μεταμοντέρνα οικειοποίηση ούτε, ακόμα περισσότερο, με μια επικαιροποίηση των κλασικών, αλλά με μια ολική θεατρική εμπειρία που εγγράφεται στη μνήμη του θεατή – τη νοητική και τη σωματική.

ΘEATPO

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

Info

Societas Raffaello Sanzio - Ρομέο Καστελούτσι

O Ρομέο Καστελούτσι αποσυνθέτει τη Θεία Κωμωδία του Δάντη και δημιουργεί μια τριλογία για το ταξίδι στην Κόλαση, το Καθαρτήριο και τελικά στον Παράδεισο. Πρόκειται για τις θεατρικές παραστάσεις Κόλαση και Καθαρτήριο –το οποίο μάλιστα είναι ακατάλληλο για παιδιά– και την εγκατάσταση Παράδεισος. Η φωτιά που ανάβει στο πρώτο μέρος της τριλογίας ήταν η αιτία μάλιστα για την άρνηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου να παρουσιαστεί το έργο στο Ηρώδειο.

Aπογυμνώνοντας το κείμενο από τα κλισέ, ο Kαστελούτσι εισβάλλει στον πυρήνα του, μιλώντας εντέλει κατευθείαν στο θεατή. Tρεις ακόμα σκηνές από την Kόλαση. Στην κάτω φωτογραφία, φανταστείτε την παράξενη μουσική ενός πιάνου που καίγεται.

Κόλαση Πειραιώς 260, Χώρος Δ 1-3 Ιουνίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €30, €20 (Μειωμένο), €15 (Φοιτητικό) Παράδεισος Πειραιώς 260, Γκαράζ 2-6 Ιουνίου 2009, 19:00-23:00 Είσοδος ελεύθερη Καθαρτήριο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη 8-9 Ιουνίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €40 (Διακεκριμένη), €30 (Α’), €20 (Β’), €10 (Γ’), €5 (Φοιτητικά) Ο Ρομέο Καστελούτσι συναντά το κοινό του. Tη συζήτηση συντονίζει η Kάτια Aρφαρά. Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος 9 Ιουνίου 2009, 18:30 Η είσοδος στο κοινό είναι ελεύθερη με δελτία εισόδου που διανέμονται πριν την έναρξη της εκδήλωσης.

ΘEATPO

σπουδάσει ζωγραφική και όχι θέατρο, οι Σοτσίετας αντλούν το υλικό τους από την πρώιμη Αναγέννηση, τις ιστορικές πρωτοπορίες, την αφηρημένη τέχνη. Τα πρώτα θεατρικά κείμενα με τα οποία έρχονται σε επαφή είναι αυτά του Έντουαρντ Γκόρντον Κρέιγκ, του Αντονέν Αρτό, του Γέρζι Γκροτόφσκι. Στις πρώτες θεατρικές αναφορές τους συναντάμε το «τρομερό παιδί» της ιταλικής σκηνής, Καρμέλο Μπένε, και το ποιητικό θέατρο των Magazzini Criminali. Γρήγορα στρέφονται στον κόσμο του μύθου και του έπους, ανεβάζοντας, μεταξύ άλλων, την Κάθοδο της Ινάνα (1989) και το Γκιλγκαμές (1990). Πρόκειται για την πρώτη, «προγραμματική» περίοδο των Σοτσίετας, τότε που επηρεασμένοι από τον νεοπλατωνισμό διακηρύσσουν ότι αναζητούν ένα αντι-νατουραλιστικό θέατρο,

στα όρια των πλαστικών και σκηνικών τεχνών. Στα μανιφέστα τους επιμένουν στην ανάγκη δημιουργίας μιας νέας σκηνικής γλώσσας, ικανής να προχωρήσει πέρα από τους καθιερωμένους θεατρικούς κώδικες και, φυσικά, πέρα από την αφήγηση. «Ανοίγουμε μια τρύπα στην αφηγηματική τάξη του κόσμου· κατεβαίνουμε μέσα της και είναι εκεί, στη σκοτεινή, πίσω πλευρά των λέξεων, στο εσωτερικό του καθρέφτη, στο μέρος εκείνο που δεν μπορεί να ιδωθεί, που υπερβαίνουμε τη φύση: με το να την μιμούμαστε», σημειώνει ο Ρομέο Καστελούτσι στα 1989 με αφορμή τη σκηνοθεσία της Ινάνα. Η ανάγκη της ομάδας να δημιουργήσει έναν άλλο κόσμο, που δεν θα αναπαραγάγει τον πραγματικό αλλά που θα τον επανεφεύρει, τους οδηγεί ως τη συγκρό-

“

Tο θέατρό του δεν στοχεύει σε μια εικονογραφική προσέγγιση ούτε σε μια μεταμοντέρνα οικειοποίηση, ούτε καν στην επικαιροποίηση των κλασικών

“

ΜιΑ ΑΝΑΓΚΑιΑ ΝΕΑ ΓΛΩΣΣΑ Ο Ρομέο Καστελούτσι ιδρύει τους Σοτσίετας Ραφαέλο Σάντσιο το 1981 μαζί με την αδερφή του Κλαούντια, την Κιάρα και τον Πάολο Γκουίντι, χωρίς καμία πρόθεση να αλλάξει την ιστορία του θεάτρου ή, πολύ περισσότερο, να ακολουθήσει την κυρίαρχη (στανισλαφσκική) παράδοση του Πίκολο Τεάτρο του Μιλάνο και του διευθυντή του Τζιόρτζιο Στρέλερ. Η παρέα των φοιτητών από τη Σχολή Καλών Τεχνών της Μπολόνια αρχίζει να δουλεύει αυτοσχεδιαστικά, με τη φωνή και το σώμα, παρουσιάζοντας τα Ορατόρια, μια σειρά από αλληγορικά δρώμενα (κάτι μεταξύ χάπενινγκ και περφόρμανς) που λάμβαναν χώρα σε μη θεατρικούς χώρους, ενίοτε και στο ύπαιθρο, οποιαδήποτε ώρα της μέρας ή της νύχτας. Έχοντας

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 29

τηση μιας «γλώσσας του μέλλοντος», αποτελούμενης από ελάχιστες λέξεις-κλειδιά. Η γλώσσα αυτή, που την ονόμασαν «Generalissima», αποτέλεσε τον δραματουργικό πυρήνα της παράστασης Kaputt Necropolis που ανέβηκε το 1984 στην Μπιενάλε της Βενετίας, έπειτα από πρόσκληση ενός από τους κριτικούς που στήριξαν αποφασιστικά την ομάδα στα πρώτα της βήματα, του Φράνκο Κουάντρι. ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΚΑι ΤΟ ΘΕΟ Το εικονοκλαστικό θέατρο των Σοτσίετας δεν καταργεί την εικόνα αλλά τη θρυμματίζει. Είναι ένα θέατρο οντολογικό, που τείνει προς την ουσία των πραγμάτων μέσα από μία αυστηρά προκαθορισμένη φόρμα η οποία αποκλείει τους μηχανισμούς ταύτισης του ψυχολογικού θεάτρου. Παρά τη χρήση συμβόλων και παραβολών, το θέατρο των Σοτσίετας δεν απομονώνεται σε μια μυστικιστική θέαση του κόσμου, αλλά χρησιμοποιεί υλικά απτά και συγκεκριμένα για να οδηγήσει σε κρίση την έννοια της αναπαράστασης. Αν και στις πρώτες παραστάσεις έπαιζαν τα ίδια τα μέλη της ομάδας, άρχισαν να δουλεύουν σταδιακά (πέρα από ελάχιστες εξαιρέσεις) με μη επαγγελματίες ηθοποιούς, δίνοντας περισσότερο έμφαση στη σωματικότητα παρά στον λόγο. Στο θέατρο των Σοτσίετας δεν υπάρχουν χαρακτήρες, με την κλασική έννοια του όρου, αλλά ανθρώπινες μορφές διαφόρων βιολογικών ηλικιών, συχνά ακρωτηριασμένες ή ασθενείς, που βιώνουν την τρομακτική οντολογική εμπειρία του άδειου σκηνικού χώρου. Δεν είναι τυχαίο ότι άνθρωποι και ζώα συνυπάρχουν συχνά στο πλατό. Το ζώο για τον Ρομέο Καστελούτσι σημαίνει την επιστροφή στις απαρχές του τραγικού είδους, στις ωδές των τραγόμορφων Σατύρων. Η τραγωδία γεννιέται από τη στιγμή που το ζώο «εξαφανίζεται» από το προσκήνιο. «Από τη στιγμή που επαναφέρουμε στη σκηνή το ζώο», λέει ο Ρομέο Καστελούτσι, «κάνουμε ένα βήμα προς τα πίσω. Το να βλέπεις ένα ζώο στη σκηνή σημαίνει ότι πλησιάζεις στη θεολογική ρίζα του θεάτρου». Για τον ιταλό καλλιτέχνη, το ζώο βρίσκεται στην καρδιά του θεολογικού προβλήματος που απασχολεί πάντα το δυτικό θέατρο, καθώς στέκεται ανάμεσα στο θέατρο και τον Θεό. Το έργο των Σοτσίετας Ραφαέλο Σάντσιο συνέχει μια εσωτερική λογική. Μορφές, εικόνες, σχήματα, λέξεις και ήχοι επανέρχονται με τη συχνότητα και την ακρίβεια της εμμονής. Mεταμορφώνονται χωρίς να εξελίσσονται γραμμικά. Δεν είναι τυχαίο ότι στον πυρήνα της θεατρικής τους περιπέτειας βρίσκεται η αρχαία τραγωδία, ως αξεπέραστο μοντέλο της ανθρώπινης συνθήκης. Οι Σοτσίετας ανεβάζουν την Ορέστεια το 1995 ως μια «οργανική κωμωδία». Για τον Ρομέο Καστελούτσι το τραγικό «διαλύεται» μέσα σε ένα νευρωτικό γέλιο. Η λύτρωση δεν έρχεται με την κάθαρση αλλά με τον Πρωτέα, το χαμένο σατυρικό δράμα που «έκλεινε» κάποτε την Ορέστεια. Αυτό που τον ενδιαφέρει, με άλλα λόγια, δεν είναι αναβιώσει την τριλογία, αλλά να φθάσει στον προ-τραγικό, οργανικό πυρήνα της, αυτόν που υπάρχει πέρα από τον Λόγο. Η Ορέστεια «εκτροχιάζεται» για να συναντήσει τον παραισθησιακό λόγο του Αντονέν Αρτό και του Λούις Κάρολ, δύο ποιητών που τόλμησαν να περάσουν στην άλλη πλευρά του καθρέφτη, στον ανεστραμμένο, παραμορφωτικό κόσμο του ονείρου. Ο Ρομέο Καστελούτσι επιστρέφει στην έννοια του τραγικού με την Τragedia Endogonidia, ένα από τα πλέον φιλόδοξα θεατρικά εγχειρήματα των τελευταίων χρόνων στον ευρωπαϊκό χώρο. Πρόκειται για έναν κύκλο έντεκα επεισοδίων που αναπτύχθηκε σε μια περίοδο δύο χρόνων (2002-2004), ξεκινώντας και καταλήγοντας στην γενέθλια Τσεζένα αφού πρώτα στάθμευσε σε δέκα μεγάλες πόλεις. Θυμάμαι να ταξιδεύω από θέατρο σε θέατρο μαζί με θεατές-συνοδοιπόρους από διάφορα μέρη της Ευρώπης, σχηματίζοντας με τον καιρό μια νομαδική, εφήμερη κοινότητα που παρακολουθούσε το ανοιχτό αυτό σύστημα παράστασης να μεταλλάσσεται από επεισόδιο σε επεισόδιο, σαν ένας ζωντανός οργανισμός: αυτό που είχε σημασία ήταν να δει κανείς το κάθε επεισόδιο στον τόπο όπου «γεννιόταν» και όχι σε μια μεταγενέστερη επανάληψή του, προκειμένου να βιώσει την οργανική σχέση που αναπτυσσόταν κάθε φορά ανάμεσα στο θέατρο και την πόλη. Ο Ρομέο Καστελούτσι σκέφτεται το θέατρο ως ένα χώρο συνάθροισης, από τους τελευταίους που απομένουν στη σύγχρονη κατακερματισμένη καθημερινότητα. Στο κέντρο του κόσμου του βρίσκεται πάντα ο θεατής, το βλέμμα του πάνω στα πράγματα, η αντίδρασή του μπροστά στο έργο τέχνης. Από τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο καθορίζεται ο τρόπος με τον οποίο τον προσλαμβάνουμε. Παθητικό βλέμμα ούτως ή άλλως για τον Ρομέο Καστελούτσι δεν υπάρχει. Ως θεατές είμαστε εξ ορισμού υπεύθυνοι για την ίδια την πράξη της θέασης. L

30 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΜΑΖΟΧΙΣΜΟΥ Δυο από τις πολυάριθμες καλλιτεχνικές εκφράσεις των καιρών μας που αποδείχθηκαν διεισδυτικότερες από την απλή πρόκληση αισθητικού σοκ. Eδώ, λεπτομέρεια από το έργο της Nικόλ Tραν Mπα Bανγκ Xωρίς τίτλο (φωτογραφικό χαρτί, 120 x 120 εκατ.), όπως παρουσιάστηκε στην έκθεση «Phantom der Lust», το 2003 στο Γκρατς. Aπέναντι, έργο του σκιτσογράφου Pολάν Tοπόρ (1938-1997).

Υ π ά ρ χ ε ι κ ό λ ασ η χ ω ρ ί ς τ ρ ό µ ο ; Συμβολισμός, σωματικότητα, πνευματικότητα Όταν τα ανθρώπινα κορμιά γίνονται τα ίδια αντικείμενα της τέχνης – που, το ξέρετε, είναι σκληρή δουλειά Από τη Δώρα Αναγνωστοπούλου την εναρκτήρια σκηνή της Κόλασης που θα φιλοξενηθεί στο Φεστιβάλ Αθηνών μαζί με το Καθαρτήριο και τον Παράδεισο, ο Ρομέο Καστελούτσι γίνεται ο ίδιος στόχος μιας λυσσασμένης αγέλης σκύλων που τον κυνηγούν έτοιμοι να τον κατασπαράξουν ξεσκίζοντάς του τα ρούχα. Η συγκεκριμένη σκηνή λειτουργεί μάλλον συμβολικά αλλά η εικόνα που φτάνει στα μάτια του έντρομου θεατή επισφραγίζει την τάση που θέλει το συχνά κυρίαρχο σώμα στο θέατρο, άλλοτε ανυπεράσπιστο και παραδομένο στη φυσική του παρακμή, κάποτε μαζοχιστικά βασανισμένο, αυτοτιμωρούμενο, καταδικασμένο να ματώνει για τις πληγές του κόσμου και πότε σε μια πιο αισιόδοξη βερσιόν τους ν’ αντιστέκεται ανίκητο. Η αισιοδοξία, ωστόσο, σπάνια αποτέλεσε συστατικό στοιχείο του θεατρικού κειμένου. Η θεατρική δημιουργία θέτει ερωτήματα, αναζητώντας αγωνιωδώς απαντήσεις. Σε αυτή την εργώδη πορεία πνευματικής λύτρωσης, γεννήθηκαν κινήματα, υιοθετήθηκαν νέες γραφές, εκκολάφθηκαν νέες αισθητικές και πρωτοποριακά ρεύματα που καθρέφτισαν ή αμφισβήτησαν την κοινωνία. Κάπως έτσι γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και ο συμβολισμός, ως αντίδραση στο ρεαλισμό και τον νατουραλισμό. Ήταν το κίνημα που κατάφερε να περιφρονήσει τα κυριότερα μέχρι εκείνη την περίοδο συστατικά του θεάτρου - την πλοκή και τους χαρακτήρες - και να προσελκύσει το θεατρικό κοινό με μια καινούργια, ολότελα ανατρεπτική φόρμα. Στόχος του συμβολισμού ήταν να συλλάβει και να εκφράσει απόλυτες αλήθειες αντιπαραβάλλοντας την πνευματικότητα, τη φαντασία και το όνειρο. Με «πλάγιο», δηλαδή, τρόπο έμπηγε το μαχαίρι στην πληγή. Το θέατρο της σκληρότητας, γράφει η Φύλλις Χάρτνολ στην Ιστορία του Θεάτρου (εκδ. Υποδομή, μετάφρ. Ρούλας Πατεράκη), ξεπηδάει από το έργο του Αρτώ (1896-1948) και ορίζει το θέατρο σαν πράξη καταλύτη, σαν μια επιδημία πανούκλας, σαν κάτι που ελευθερώνοντας τον άνθρωπο από τους περιορισμούς της ηθικής και της λογικής, του επιτρέπει να επιστρέψει σε μια πρωτόγονη κατάσταση αγριότητας και ζωώδους δύναμης. Όταν, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, η Χάρτνολ έγραφε την Ιστορία του Θεάτρου, χωρίς υπεκφυγές και με θάρρος ξεπρόβαλλαν οι περφόρμερ του ήδη

προχωρημένου body art, της ελεύθερης περφόρμανς που ορίζεται μέσα από την απόλυτη βούληση του καλλιτέχνη, της απαλλαγμένης από έναν συγκεκριμένο χώρο (το θέατρο), το ασφυκτικό χρονικό περιθώριο (η παράσταση μπορεί να διαρκέσει από λίγα λεπτά μέχρι ώρες ολόκληρες) και με την ουσιαστική συμμετοχή του σώματος του περφόρμερ. Μέχρι τη δεκαετία του 1960 τα πράγματα ήταν κάπως ελεγχόμενα και στόχευαν περισσότερο σε μια εικαστική φόρμα. Βουτώντας τη δεκαετία του 1970 στα θολά νερά του μαζοχισμού, πέντε πιονιέροι έθεσαν το ίδιο τους το κορμί στη διάθεση της τέχνης που πρεσβεύουν, βασανίζοντάς το, δίνοντάς του «μιντιακή» διάσταση, μετατρέποντάς το την ίδια στιγμή σε μέσο και μήνυμα, αντικείμενο και υποκείμενο. Ο Aμερικανός Κρις Μπέρντεν, στη διάρκεια μιας παράστασης με τίτλο Πυροβόλησε, έβαλε ένα βοηθό του να τον πυροβολήσει από απόσταση πέντε μέτρων στο αριστερό του μπράτσο. Η Iταλίδα Τζίνα Πάνε με τρομακτική μεθοδικότητα υπέβαλλε το σώμα της σε βασανιστήρια θέλοντας να σοκάρει με τη ρεαλιστική εικόνα του σακατεμένου της κορμιού, ο Aμερικανός ιταλικής καταγωγής Βίτο Ακόντσι στην παράσταση με τίτλο Φυτώριο, ξαπλωμένος κάτω από μια γυάλινη, διαφανή μπάρα αυνανιζόταν μπροστά στα μάτια των θεατών ενώ εκείνοι άκουγαν από το μεγάφωνο τις φαντασιώσεις του, η Σέρβα Μαρίνα Αμπράμοβιτς αυτομαχαιρώθηκε είκοσι φορές για τις ανάγκες της πρώτης της παράστασης και σε μια άλλη

ξερίζωσε τα νύχια των ποδιών και των χεριών, έκοψε και τα μαλλιά της, ενώ προκειμένου να λήξει τη συνεργασία της με τον γερμανό περφόρμερ Ουλάι, ξεκινώντας από αντίθετες κατευθύνσεις προς το Σινικό τείχος, περπάτησαν και οι δυο από δυόμισι χιλιάδες χιλιόμετρα για να συναντηθούν στην μέση της διαδρομής και μετά να χωριστούν για πάντα… Όλες οι σωματικές ταλαιπωρίες που υφίσταται το υποκείμενο, οι περισσότερες ίσως, μιας πληθώρας καλλιτεχνών στη συγκεκριμένη τουλάχιστον χρονική περίοδο, λειτουργούν συμβολικά, προκύπτοντας από την αγωνία του καλλιτέχνη να επικοινωνήσει την πνευματική του κατάσταση, τους φόβους του, τη διαμαρτυρία του με το κοινό. Ο Μπέρντεν ήθελε να καταγγείλει τον πόλεμο στο Βιετνάμ, η Αμπράμοβιτς να πετύχει συμβολικά την κάθαρση από το στρατιωτικό παρελθόν που τη βασάνιζε, ο Ακόντσι να «εκσπερματίσει» κάποια γόνιμη ιδέα. Μακριά από τις ελεύθερες φόρμες του body art, αλλά προσφέροντας με τον ίδιο τρόπο το σώμα του στην τέχνη του, o Ρομέο Καστελούτσι επιχειρεί μια νέα ανάγνωση της Θείας Κωμωδίας του Δάντη, έργο τεράστιο και πολυσήμαντο, υιοθετώντας φόρμες από τον συμβολισμό με στοιχεία «σωματικότητας». Στην Κόλαση, και αναφέρομαι στις θεαματικές σκηνές που ενδεχομένως να αποτρέψουν τους mainstream θεατρόφιλους, φυλακίζει με ζωηρό σκηνοθετικό ύφος τα μάτια του θεατή καρφωμένα στη σκηνή. Υπάρχει όμως κόλαση χωρίς τρόμο; L

Κριστόφ Πεντερέτσκι

Κάλαντα, Λεχ Βαλέσα

και Εξορκιστής

Από την Ακαδημία Μουσικής της Κρακοβίας, όπου σπούδασε κοντά στους Άρτουρ Μαλάβσκι και Στάνισλαβ Βίχοβιτς στο Γέιλ, και από τη σύνθεσή του Lacrymosa, που δώρισε στους εργάτες της Αλληλεγγύης το 1980, στα Παιδιά των Ανθρώπων του Alfonso Quaron, τo 2006. Ποιος επιτέλους είναι αυτός ο δύστροπος μουσικός από την Πολωνία; Από τον Αντώνη Σακελλάρη

διεθνής αναγνώρισή του ξεκίνησε το 1959, από το Φθινοπωρινό Φεστιβάλ της Βαρσοβίας. Οι συνθέσεις του, και κυρίως η «Θρηνωδία για τα παιδιά της Χιροσίμα» τον έκαναν παγκοσμίως γνωστό, από πολύ νωρίς. Είχε ονομάσει αρχικά τη θρηνωδία «8' 37΄΄», πιθανότατα ως φόρο τιμής στη διάσημη σύνθεση του Τζον Κέιτζ, «4΄33΄΄». Η πρόθεσή του να μην περιχαρακωθεί σε νόρμες έγινε πεντακάθαρη από πολύ νωρίς. «Το μόνο που με ενδιαφέρει είναι να απελευθερώσω τους ήχους, αδέσμευτος από κάθε παράδοση», δηλώνει. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 αφήνεται να πειραματιστεί και να επηρεαστεί από το νεορομαντισμό. Βάζει τους μουσικούς της ορχήστρας να προσπαθούν να δημιουργήσουν με τα όργανά τους πρωτόγνωρους ήχους με ρηξικέλευθες τεχνικές. Δίνει στο μουσικό πριόνι ρόλο πρωταγωνιστή. Η αβανγκάρντ διανόηση του δυτικού κόσμου τον δέχεται με ανοιχτές αγκάλες. Ο ίδιος απορρίπτει τις εύκολες αυτές ταξινομήσεις ως άχρηστες. Παραδόξως, κερδίζει την αποδοχή του κοινού με ένα καθαρά θρησκευτικό έργο, «Τα Κατά Λουκά Πάθη». Η Καθολική Εκκλησία και το δυτικό κοινό τού δείχνουν την αμέριστη συμπαράστασή τους, καθώς το έργο θεωρείται διαμαρτυρία ενάντια στο Πολωνικό Κομμουνιστικό καθεστώς.

«Ο ΦΟΡΜΑΛιΣΜOΣ ΕIΝΑι ΚΑΤΑΣΤΡΟΦH» Στα μέσα της δεκαετίας του 1970, ο Πεντερέτσκι διδάσκει στη Μουσική Σχολή του Γέιλ και, για ακόμα μια φορά, αλλάζει μουσικούς προσανατολισμούς. Ο έντονος πειραματισμός ανήκει στο παρελθόν. Ανακαλύπτει εκστατικός τη γοητεία της μελωδίας. Η «Άγια Νύχτα» γίνεται μόνιμη μουσική του αναφορά… Αποκηρύσσει τον πειραματισμό και την αβανγκάρντ. «Η αβανγκάρντ έδινε μια αίσθηση παγκοσμιότητας», δηλώνει όταν καλείται να εξηγήσει την καινούργια του επιλογή. «Ο μουσικός κόσμος του Στοκχάουζεν, του Νόνο, του Μπουλέζ και του Κέιτζ για μας, τους μαντρωμένους στην Ανατολική Ευρώπη και στην υποχρεωτική αισθητική του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, ήταν μια απελευθέρωση. Σύντομα αντιλήφθηκα, όμως, ότι ο άκριτος πειραματισμός και ο φορμαλισμός ήταν μάλλον καταστροφικοί παρά δημιουργικοί». Ώσπου να φτάσει σε αυτό το συμπέρασμα, όμως, έπρεπε να περάσει διά πυρός και σιδήρου. Να στρατευθεί στη διεκδίκηση της ελευθερίας και να ζήσει βουτηγμένος στη μουσική.

ΜιΑ ΣYΝΘΕΣΗ ΓιΑ ΤΟΥΣ ΕΞΕΓΕΡΜEΝΟΥΣ Το 1980, στην Πολωνία, την πατρίδα του, μια μεγάλη πολιτική κίνηση που ξεκίνησε από τη διαμαρτυρία των εργαζομένων στα ναυπηγεία του Γκντανσκ, εξελίχθηκε σε μια περίοδο έντονης διεκδίκησης ελευθεριών από τους πολίτες που αισθάνονταν βαρύ το καθεστώς του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Πριν η εξέγερση εκείνη καταπνιγεί από τον στρατιωτικό νόμο του δικτάτορα Γιαρουζέλσκι, το εργατικό σωματείο Αλληλεγγύη, που είχε πρωτοστατήσει στην εξέγερση, του ανέθεσε να συνθέσει ένα έργο για τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος των νεκρών της εργατικής εξέγερσης μιας δεκαετίας πριν, του 1970, πάντα στα ναυπηγεία του Γντανσκ. Στο σωματείο που εκπροσωπούσε εκείνη την περίοδο ο (μετέπειτα πρόεδρος της χώρας) Λεχ Βαλέσα, ο Πεντερέτσκι παρέδωσε τη Lacrymosa, μια από τις πιο διάσημες συνθέσεις του, που αργότερα ενέταξε στο «Πολωνικό Ρέκβιεμ». Κατά την παραμονή του στην Αμερική, αρχίζει να αναλαμβάνει τη μουσική επένδυση ταινιών όπως ο «Εξορκιστής» του Ουίλιαμ Φρίντκιν, η «Λάμψη»

Info Sinfonia Varsovia Κριστόφ Πεντερέτσκι

του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, η «Ατίθαση καρδιά» του Ντέιβιντ Λιντς και μερικές ακόμα. Πιο πρόσφατη συνεισφορά του στην έβδομη τέχνη, το σάουντρακ του «Κατίν», της ταινίας που σκηνοθέτησε ο Αντρέι Βάιντα προκειμένου να μιλήσει για τη σφαγή την εκτέλεση 15.000 πολωνών αξιωματικών στο δάσος του Κατίν από τη μυστική αστυνομία του Στάλιν την άνοιξη του 1940, ένα από τα μεγάλα και για μεγάλο διάστημα ανεξιχνίαστο έγκλημα του σταλινικού καθεστώτος.

Ο διάσημος σύγχρονος πολωνός συνθέτης Κριστόφ Πεντερέτσκι διευθύνει τη Sinfonia Varsovia στα έργα Agnus Dei (μεταγραφή για έγχορδα), Polymorphia για 48 έγχορδα (1961), Κοντσέρτο για βιόλα και ορχήστρα (μεταγραφή για βιολοντσέλο και ορχήστρα, 1983) και Συμφωνία αρ. 2 (1979-1980). Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Φίλων της Μουσικής 10 Ιουνίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €40 (Διακεκριμένη), €30 (Α’), €20 (Β’), €5 (Φοιτητικά)

Χ ΑΡΑ ΛΑΜΠ ΟΣ ΓΩ ΓΙΟ Σ Θησαυροφυλάκιο ιδεών Η σημασία του Πεντερέτσκι, για μένα, με δυο λόγια: αφενός, ο Πεντερέτσκι παραμένει, πρώτα απ’ όλα, ένας συνθέτης χρήσιμος στους συνθέτες – τεχνικά και εκφραστικά, το έργο του αποτελεί θησαυροφυλάκιο ιδεών και διαδικασιών, η εξοικείωση με τις οποίες μόνο να ωφελήσει μπορεί οποιονδήποτε φιλοδοξεί να βάλει μολύβι σε πεντάγραμμο. Αφετέρου, ο Πεντερέτσκι ενσαρκώνει

με τον εντιμότερο τρόπο τη μοίρα της ουτοπίας που ήταν η ευρωπαϊκή αβανγκάρντ του 1950 και του 1960: ενόσω ο ίδιος –προδοτικά, κατά τη γνώμη κάποιων– περιχαρακωνόταν σε μια μουσική γλώσσα πολύ πιο θερμή και παραδοσιακή, τα πρωτοποριακά επιτεύγματα της νεότητάς του ξανοίγονταν με σαρωτική επιτυχία σε ένα απροσδόκητα ευρύ κοινό, χάρη στον «Εξορκιστή», τη

«Λάμψη» του Κιούμπρικ, τις ταινίες του Βάιντα και του Λιντς... Πιθανό ηθικό δίδαγμα: κάθε άλλο παρά το σκιάχτρο που ήταν άλλοτε, η μουσική αβανγκάρντ είναι πλέον ένα εξημερωμένο, ευπρόσδεκτο ζωάκι – όμως εκτός, (επαναλαμβάνω: εκτός) συναυλιακών χώρων.

που αγαπά να διευθύνει ο ίδιος, όπως π.χ. το Christus am Ölberg (Op. 85) του Μπετόβεν, το Stabat Mater του Ντβόρζακ κ.ά. Πέρα από τις συνεργασίες μας αυτές, όμως, μας συνδέει από το 1987 μια βαθιά φιλία σε οικογενειακό επίπεδο. Εκεί μπόρεσα να γνωρίσω τον άνθρωπο Πεντερέτσκι, που λατρεύει τα έξυπνα ανέκδοτα, την ελληνική κουζίνα, το ψαράκι και τη ρετσίνα. Παίρνει δύναμη και έμπνευση από την αξιαγάπητη και αφοσιωμένη σύντροφό του Ελζμπιέτα και τα παιδιά τους Λούκας και Ντομινίκε. Η συνεργασία μαζί του είναι γιορτή. Οι μέρες των δοκιμών μαζί του μοιάζουν με διακοπές. Ο αυτοσαρκασμός του είναι μνημειώδης. Υπάρχουν στα έργα του σελίδες, που οι νότες στοιβάζονται σαν σύννεφα, σωστός πονοκέφαλος για τους εκτελεστές. Δεν ήταν λίγες οι φορές που σταμάτησε την ορχήστρα στη μέση της δοκιμής και κοιτώντας με απορία την ίδια του την παρτιτούρα φώναξε αγανακτισμένος: «Μα ποιος τα έγραψε αυτά τα πράγματα; Αυτά δεν παίζονται με τίποτα.!». Αλλά ο Πεντερέτσκι ξέρει τι γράφει και τι ακριβώς ζητά από την ορχήστρα του. Σε αντίθεση με τον συνήθη

χλευασμό για τους μαέστρους, «δεν ανακατεύει τη σούπα». Η δομή των έργων του, ο τρόπος που τα ενορχηστρώνει, η έμπνευσή του από τους γίγαντες της μουσικής δημιουργίας, η μεταμόρφωση και σύνθεση των ιδεών του, αποτελούν πλέον «Σχολή» για την εποχή μας. Για την Πολωνία είναι κάτι σαν «εθνικό κεφάλαιο». Στο εξωτερικό παρατηρούσα με έκπληξη τον τρόπο και το δέος με το οποίο τον προσέγγιζαν διάφοροι συνθέτες, μουσικοί, σολίστ, φοιτητές… Οι διαλέξεις του και τα μαθήματά του είναι πολύτιμες εμπειρίες, γιατί πίσω από όλα αυτά, ο Κρσζίστοφ (όπως προφέρεται το όνομά του στα πολωνικά) είναι φιλόσοφος. Αλλά στη δύσκολη εποχή μας οι φωνές των φιλοσόφων καλύπτονται δυστυχώς από εκκωφαντικούς ρύπους και εντυπωσιακές σαπουνόφουσκες. Στην Ελλάδα είναι δυστυχώς ελάχιστα γνωστός στο ευρύ κοινό, όπως και κάθε πραγματικά σπουδαίος από το χώρο του πνεύματος, των γραμμάτων και των τεχνών.

* Ο Χαράλαμπος Γωγιός είναι συνθέτης

Ζ ΑΧ ΟΣ ΤΕΡΖ Α ΚΗ Σ Δεν ανακατεύει τη σούπα Για πρώτη φορά ήρθα σε επαφή με το έργο του Dies Irae τον Ιούνιο του 1982. Μουσικά και φωνητικά το θεωρώ από τα δυσκολότερα έργα και στην ουσία ήταν το ντεμπούτο μου στη Νυρεμβέργη. Στην ίδια συναυλία πρωτοάκουσα και τη Lacrymosa, που αργότερα ενσωμάτωσε στο Πολωνικό Ρέκβιεμ. Εντυπωσιάστηκα με την πρώτη αυτή επαφή από τη μουσική του και κυρίως με τον ευφυή τρόπο της ενορχήστρωσής του. Γνώρισα έναν άνθρωπο απλό μέσα στο μεγαλείο του, πράγμα που με εντυπωσίασε και προκάλεσε τον απέραντο θαυμασμό μου. Έδειξε ιδιαίτερα ευχαριστημένος με τον τρόπο της ερμηνείας μου και όταν τόλμησα δειλά να πω: «Μαέστρο, συγγνώμη, αλλά πολλά πράγματα από το έργο σας δεν τα καταλαβαίνω», μου απάντησε με ένα καλοσυνάτο χαμόγελο: «Δεν πειράζει. Σημασία έχει ότι το εκτελείς θαυμάσια!» Περιοδεύσαμε σε όλον τον κόσμο, ανεβάζοντας το Πολωνικό Ρέκβιεμ. Το ηχογραφήσαμε μάλιστα και δυο φορές, τη μία για την Deutsche Grammophon. Συνεργαστήκαμε και σε άλλα έργα του, όπως το υπέροχο Te Deum, τις Επτά Πύλες της Ιερουσαλήμ, τη Schwarze Maske καθώς και σε έργα άλλων συνθετών,

MOYΣIKH

*Ο Ζάχος Τερζάκης είναι τενόρος. Από το 1986, συνεργάζεται μονίμως με τον πολωνό μαέστρο.

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 33

∆ΗΜHΤΡΗΣ ΠΙΑΤAΣ «Το ελληνικό θέατρο έχει πληθωρισµό» Την «Τεραστία σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω» πρωτοανέδειξε με το ιστορικό του σύγγραμμα, ήδη από το 1941, ο Ευάγγελος Λεμπέσης. Έκτοτε πολλοί εδόξασαν τη βλακεία. Εσχάτως και ο Σάκης Σερέφας, τα κείμενα του οποίου συνιστούν δηκτικά σχόλια για τη σύγχρονη Ελλάδα, την Ελλαδάρα των μύθων μας. Καθηγητής στο «Σεμινάριο Βλακείας» του θεσσαλονικιού συγγραφέα, ένας λαϊκός κωμικός που πολύ του αρέσει το παιχνίδι των μεταμορφώσεων. Συνέντευξη στην Κατερίνα Κόμητα, Φωτογραφίες: Βασίλης Μαθιουδάκης

υναντηθήκαμε ένα μεσημέρι σε ένα από αυτά τα παλιά καφενεία του Κεραμεικού, τα χαμένα στο πουθενά «Café Bagdad» της αστικής ερήμου, πολύ κοντά στο θέατρο που κάνει πρόβες αυτή την εποχή. Φιλικός, πανέξυπνος και ετοιμόλογος, ο Δημήτρης Πιατάς μίλησε με ενθουσιασμό για το ρόλο του στο «Σεμινάριο Βλακείας» του Σάκη Σερέφα που ανεβαίνει φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών. Στο έργο αυτό υποδύεται τον καθηγητή ο οποίος στο πλαίσιο ενός σεμιναρίου εξηγεί στους φοιτητές του τον σημαντικό ρόλο της βλακείας στη ζωή. «Πρέπει να είσαι έξυπνος για να υποδυθείς τον βλάκα» υποστηρίζει και δικαιώνεται μέσα από τις ερμηνείες του και τα λεγόμενά του.

έργο του, ενώ έχει πολλή Ελλάδα, δεν έχει καθόλου φολκλορισμό. Από το έργο του Σερέφα απουσιάζει ο «τσολιάς». Θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό να υπάρχουν τέτοιοι συγγραφείς και, ως καλλιτέχνης, τους αναζητώ. Κάποια στιγμή, λοιπόν, του εκμυστηρεύτηκα ότι θα ήθελα πάρα πολύ έναν μονόλογο με θέμα που, προσωπικά, στο θέατρο το έχω υπηρετήσει κι άλλες φορές παίζοντας διάσημους βλάκες· ένα κείμενο που θα μπορούσα να το δείξω εύκολα χωρίς να μπω στη διαδικασία μιας αυστηρής και ακριβής παραγωγής –που άλλωστε θα ήταν αδύνατο να αντιμετωπίσουμε εγώ και η εταιρεία μου, η Commedia.

Φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών υποδύεστε τον καθηγητή στο «Σεμινάριο Βλακείας» του Σάκη Σερέφα. Τι ακριβώς κάνετε; Κάνουμε μια αναδρομή στη βλακεία ανά τους αιώνες, δείχνοντας το μέγεθός της αλλά και το πόσο τη χρειαζόμαστε για να μπορούμε να διαπραγματευτούμε τους εαυτούς μας και να επιδείξουμε την εξυπνάδα μας. Να ξεκαθαρίσω ότι πρόθεσή μας δεν ήταν να κάνουμε μια εξυπνακίστικη παράσταση ή μια διακωμώδηση της βλακείας. Προσπαθήσαμε πολύ ώστε το έργο να κουβαλάει μια, ας το πούμε, επιστημονικότητα.

Πράγματι έχετε υποδυθεί επανειλημμένως το βλάκα στο θέατρο. Τον ελαφρύ αξιοθρήνητο φανταράκο στον «Καλό στρατιώτη Σβέικ» του Γιάροσλαβ Χάσεκ, έχετε παίξει το «Ένας βλάκας και μισός» του Δημήτρη Ψαθά, κάνατε τον Σωσία στον «Αμφιτρύωνα» του Μολιέρου, τους δούλους και τους υπηρέτες του Αριστοφάνη, ακόμα και τον Σπίθα σε έναν μονόπρακτο «Μικρό Ήρωα» του Ηλία Λάγιου. Ήταν έξυπνη επιλογή να παίξετε όλους αυτούς τους βλάκες; Δεν ξέρω αν ήταν έξυπνη επιλογή, αλλά σίγουρα ήταν επιτυχημένη. Ο βλάκας είναι ένα κωμικό πρόσωπο και παράλληλα ένα πρόσωπο αγαπητό στους συγγραφείς και το κοινό. Ξέρετε, είναι πολύ δύσκολο να παίζεις το βλάκα και απαραίτητη προϋπόθεση για να τον υποδυθείς είναι να είσαι έξυπνος. Η βλακεία και η εξυπνάδα είναι δύο στοιχεία που έχουν παράλληλους δρόμους, για να μην πω κοινή αφετηρία. Μόνο το αποτέλεσμά τους διαφέρει. Γιατί η εξυπνάδα προϋποθέτει δημιουργικό αποτέλεσμα, ενώ η βλακεία κάποιες φορές είναι επικίνδυνη.

Είναι αλήθεια ότι εσείς προτείνατε στο συγγραφέα να γράψει ένα έργο για τη βλακεία; Ναι, πράγματι του το πρότεινα, αλλά όχι με τη μορφή της «παραγγελίας». Προϋπήρχε μια γνωριμία και μια εκτίμηση μεταξύ μας, από την εποχή του «Μαμ» που ανεβάσαμε με τεράστια επιτυχία στον Εξώστη του Θεάτρου του Νότου του Γιάννη Χουβαρδά, σε σκηνοθεσία της Ελένης Μποζά. Καταλάβαμε τότε πως είχαμε βρει έναν θεατρικό συγγραφέα που ενώ, ως αίσθηση, έρχεται από παλιά, φέρνει μαζί και το καινούργιο του θεάτρου. Και το κυριότερο είναι πως το

Η ΕΞΥΠΝAΔΑ ΝΑ ΠΑIΖΕιΣ ΤΟΝ ΧΑΖO

Το έργο καταλήγει με μια παλιά αραβική παροιμία που λέει ότι «η βλακεία είναι θείο χάρισμα, όμως δεν πρέπει

34 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

να της γίνεται κατάχρηση». Εσείς βγάλατε συμπέρασμα; Ναι, η βλακεία είναι θείο χάρισμα, γιατί η έννοιά της κουβαλάει μια θρησκευτικότητα: μιλάμε για τη «θεία αφέλεια», την «απόλυτη αθωότητα». Σίγουρα, σίγουρα, η βλακεία είναι πιο κοντά στο θείο και η επικινδυνότητά της έχει σχέση μόνο με τη διαστροφή της. Όταν δηλαδή η βλακεία εγκαθίσταται στην πολιτική και στην εξουσία τότε γίνεται επικίνδυνη. Αν είναι στοιχείο της καθημερινότητάς μας, του πολιτισμού μας, αν υποκινεί τη γενναιοδωρία που πρέπει να δείχνουμε στους άλλους ανθρώπους είναι κάτι θείο. Basta! Στο τέλος θα μας πείτε ότι το «Σεμινάριο Βλακείας» είναι ένα έργο πολιτικό… Σας το λέω. Και επειδή έχουμε και ευρωεκλογές μπροστά μας, πιστεύω ότι είναι πολύ ωραίο που μια από τις παραστάσεις που ανοίγουν το φετινό Φεστιβάλ είναι ένα Σεμινάριο Βλακείας. Είναι συμπτωματικό, αλλά μου αρέσει πάρα πολύ αυτή η σύμπτωση. Βλέποντάς σας να παίζετε παρατηρώ έναν κωμικό ηθοποιό που αντιμετωπίζει το κωμικό σαν δράμα. Διαβάζω σωστά; Ναι, είναι πρόθεσή μου. Μπήκα στη δραματική σχολή και στην περιπέτεια του θεάτρου πιστεύοντας ότι ήμουν δραματικός ηθοποιός και τελείωσα ως κωμικός. Δεν γαργαλάμε εμείς τους θεατές. Όχι ότι δεν το έχω κάνει και αυτό, αλλά ήταν λόγω ανάγκης, όχι λόγω προσωπικής πρόθεσης. Ο ΩΡΑIΟΣ Κι Ο ΧΟΝΤΡOΣ Πώς θα ορίζατε τη σχέση του τραγικού με το κωμικό; Τι να σας πω; Ένα κλάμα που κρατάει παραπάνω από το κανονικό είναι αστείο. Το κωμικό και το τραγικό έχουν κοινή πηγή αλλά διαφορετικό τέλος. Θυμηθείτε: στα φινάλε των κινηματογραφικών ταινιών το κορίτσι δεν το παίρνει ο

ωραίος, το παίρνει ο χοντρός. Κι αυτό είναι κωμικό... Προδώστε ένα-δυο μυστικά του «Σεμιναρίου Βλακείας». Επί σκηνής, εκτός από μένα, θα υπάρχει ένας μαυροπίνακας, στην πραγματικότητα μια οθόνη, όπου θα προβάλλονται διαφάνειες, λέξεις ή στιγμιότυπα που έχουν σχέση με τον μύθο του έργου. Παράλληλα, θα υπάρχει και ένας μουσικός που, παράλογα και αυτοσχεδιαστικά, θα επεμβαίνει στη διάρκεια της διάλεξής μου προσπαθώντας να σχολιάσει ή να προβοκάρει το κείμενό μου. Ο μουσικός αυτός είναι ο Νίκος Τουλιάτος. Εκτός από το θέατρο έχετε μια σταθερή παρουσία στο σινεμά. Παρατηρώ, ωστόσο, ότι δεν κάνετε τηλεόραση. Πράγματι, ο κινηματογράφος μού αρέσει πάρα πολύ, είναι το διάλειμμα της δουλειάς μου. Από την άλλη, η τηλεόραση είναι για μένα απλώς και μόνο μια αιτία για να αλλάξω αυτοκίνητο. Βλέπετε, είμαι επαγγελματίας και παράλληλα έχω μια εταιρεία την οποία αυτοχρηματοδοτώ. Κάνω τηλεόραση για λόγους επαγγελματικούς και βιοποριστικούς. Και μόνο. Πώς βλέπετε το ελληνικό θέατρο σήμερα; Υπάρχει μια γενιά νέων ηθοποιών που με το θάρρος και το θράσος της νιότης τους διεκδικούν να εκφράζονται, να παίζουν, να βρίσκουν χώρους. Κι αυτό το βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρον και σημαντικό. Πιστεύω πως αυτή η περίοδος είναι η «άνοιξη» του θεάτρου στη χώρα μας. Πίστευα και εξακολουθώ να πιστεύω πως το θέατρο είναι πράξη και όχι λόγια. Είναι να δουλεύεις και να παράγεις αποτέλεσμα. Καλό ή κακό, δεν έχει σημασία. Κι αυτή τη στιγμή το ελληνικό θέατρο ακολουθεί τους κανόνες της οικονομίας μας: έχει πληθωρισμό. L

ΘEATPO

Info ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κέρκυρας – Εταιρεία Θεάτρου Commedia Σεμινάριο βλακείας ή οι βλαβερές συνέπειες της βλακείας, Σάκης Σερέφας Ο καθηγητής ενός κολεγίου ετοιμάζεται να δώσει ένα σεμινάριο επιτυχίας στους τελειόφοιτους φοιτητές. Η εισήγηση καταλήγει, όμως, σε ένα «Σεμινάριο βλακείας». Το Σχολείον, Χώρος Α 9-10 Ιουνίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €25, €20 (Μειωμένο), €10 (Φοιτητικό)

ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΠΑΡΕΙ ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ Tι είναι κωμικό; Όταν, στο φινάλε, «το κορίτσι δεν το παίρνει ο ωραίος αλλά ο χοντρός», λέει ο Δημήτρης Πιατάς.

Η ΩΡΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΑΣ O Γιώργος Tσοντάκης (αριστερά) εξηγεί τις ιδιαιτερότητες μιας σύνθεσής του σε δυο στενούς συνεργάτες του, την πιανίστα Γου Xαν και τον τσελίστα Nτέιβιντ Φίνκελ.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΝΤΑΚΗΣ

Από τα ριζίτικα στον Ντεµπισί Δεν είναι Έλληνας της διασποράς, είναι ένας από τους σημαντικότερους αμερικανούς συνθέτες, με καταγωγή από την Κρήτη. Συναυλία με αντιπροσωπευτικά έργα του ανοίγει για το Φεστιβάλ την αίθουσα του Παρνασσού. Συνέντευξη στον Αντώνη Σακελλάρη

Ελλάδα, αλλά κυρίως το νησί απ’ όπου κατάγεται, υπάρχει σε όλη την καλλιτεχνική του πορεία. Έχει τιμηθεί με τα σημαντικότερα μουσικά βραβεία στον κόσμο (Grawemeyer, Charles Ives κ.ά.), που εκτός από φήμη και καταξίωση του προσέφεραν και πολλά λεφτά και του επέτρεψαν να φτιάξει τον προσωπικό του παράδεισο σε ένα καταπράσινο αμερικανικό βουνό, όπου πλέον έχει καταφύγει για να εμπνέεται την αριστουργηματική μουσική του. Η επικοινωνία μας ήταν κατ’ ανάγκην ηλεκτρονική. Έστω και εξ αποστάσεως, όμως, προσπαθήσαμε εξαρχής να τον προσεγγίσουμε στην καθημερινότητά του, για να κατανοήσουμε σε όλο της το εύρος την ταυτότητα της μουσικής παρουσίας του.

Περιγράψτε μας μια συνηθισμένη μέρα σας. Χα χα! Δεν υπάρχουν συνηθισμένες μέ-

ρες, αλλά όλες μάλλον ξεκινούν με μια σχετική πειθαρχία. Όταν δεν ταξιδεύω, βρίσκομαι στο υπέροχο σπίτι μου στα Catskill Mountains, σε μια τεράστια έκταση από όπου έχω καταπληκτική θέα στη λίμνη. Και παρότι μπορώ να αγναντέψω μέχρι και 30 μίλια μακριά, δεν βλέπω ούτε ένα σπίτι. Θα ξεκινήσω τη μέρα μου πηγαίνοντας με το αυτοκίνητο σε έναν κοντινό φούρνο, που λέγεται «Bread Alone», απαντώντας στα mail μου από τον φούρνο και κάνοντας τίποτα δουλίτσες. Όταν γυρίσω θα πιέσω τον εαυτό μου να κάτσει και να συνθέσει. Στην πραγματικότητα δεν μου αρέσει να συνθέτω. Υπάρχουν τόσα άλλα πράγματα που θέλω να κάνω… Το να συνθέτεις δεν είναι απλά μοναχικό, είναι και ανιαρό. Αν δεν έχω δίπλα μου τη Μούσα ή αν απλά βαριέμαι, θα κάνω καμιά δουλειά στον κήπο –όπως θα έκανε και ο παππούς μου– ή θα πάω στο μαγαζί για τα εργαλεία, να ψάξω για κανένα κατσαβίδι, τίποτα μπουλόνια ή

36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

σκοινί... Α, ναι, και παρεμπιπτόντως ασχολούμαι και με τη μουσική. Τα βράδια βγαίνω με φίλους. Τις περισσότερες ώρες κάθε μέρας τις σπαταλάω προσπαθώντας να βρω τη διάθεση να συνθέσω, αλλά τελικά αυτές είναι οι καλύτερες ώρες για να το κάνεις. ΑΠIΣΤΕΥΤΗ ΕΛΕΥΘΕΡIΑ Πώς είναι η ζωή στις ΗΠΑ; Οι ΗΠΑ παραμένουν μια πολύ ελεύθερη –και μεγάλη– χώρα. Υπάρχουν τόσα μέρη να κρυφτείς, να αποδράσεις, να αισθανθείς ανώνυμος. Σιγά σιγά, οι ΗΠΑ αρχίζουν να αποκτούν το δικό τους στυλ, αλλά συχνά σκέφτομαι ότι η Αμερική είναι ένα τεράστιο συνεδριακό κέντρο (πόσο μάλλον η Νέα Υόρκη), όπου οι άνθρωποι (έμποροι, καλλιτέχνες και ποιητές) έρχονται από όλον τον κόσμο για να πουλήσουν, να αγοράσουν και να συγκρίνουν τιμές και προϊόντα. Περισσότερο από ποτέ η Αμερική είναι ένα

τεράστιο χωνευτήρι ανθρώπων και ιδεών. Υπάρχει απίστευτη δημιουργική και αισθητική ελευθερία, πολύ περισσότερο από ό,τι υπάρχει στα ευρωπαϊκά κέντρα, παρότι εκεί φαίνεται πως οι Αρχές εμφανίζονται να επιτρέπουν στους καλλιτέχνες σε ένα βαθμό να διατηρούν τον έλεγχο των παραστάσεων και των παρουσιάσεων – στα μουσικά φεστιβάλ και όχι μόνο. Θα μπορούσαμε να πούμε πως «οι έγκλειστοι διοικούν το άσυλο» και γι’ αυτό τα αποτελέσματα είναι τόσο μοναδικά. Η Ελλάδα είναι πολύ πιο ελεύθερη από αυτήν την άποψη, με την ευρωπαϊκή της πλευρά τόσο «νεανική» και τις αρχαίες παραδόσεις ακόμα τόσο βαθιές. Μπορείτε να φανταστείτε ποια θα ήταν η σχέση σας με τη μουσική αν είχατε γεννηθεί και μεγαλώσει στην Ελλάδα; Η φαντασία μου δεν φτάνει μέχρι εκεί. Δεν μπορώ να φανταστώ ποιος θα

MOYΣIKH

ΤΟ ΣAΟΥΝΤΡΑΚ ΤΗΣ ΖΩHΣ ΤΟΥ Ποια στοιχεία της ελληνικής μουσικής θεωρείτε αναπόσπαστα συστατικά της μουσικής σας; Όντως, υπάρχει κάποια επιρροή της ελληνικής μουσικής παράδοσης στο έργο μου, αλλά δεν θα έλεγα ότι είναι τόσο ελληνική όσο είναι κρητική. Αυτή η αξιοζήλευτα μοναδική κρητική μουσική

ποτέ η Αμερική είναι ένα τεράστιο χωνευτήρι

ανθρώπων και ιδεών. Υπάρχει απίστευτη δημιουργική και αισθητική ελευθερία

που άκουγα μικρός, το σάουντρακ της ζωής μου! Το πώς η μουσική κυλάει σαν νερό, μόνο με λύρα και λαούτο, μα με τόσο αντιφατικό κι αδιάκοπο ρυθμό συνάμα. Το πώς είναι τόσο δυναμική, αλλά και ταυτόχρονα τόσο λυρική. Το πώς η φωνή διεκδικεί το νόημα και το πνεύμα κάθε στροφής σε τόσο ακανόνιστες αλλά και άνισες φράσεις… Επίσης, μόνιμη αναφορά μου είναι οι βασικές αρχές των αρμονιών που κληρονόμησα από τα νεανικά μου χρόνια ως διευθυντής εκκλησιαστικών χορωδιών και περιστασιακός ψάλτης. Όταν παρουσιάζετε τα έργα σας στην Ελλάδα, το νιώθετε σαν ιδιαίτερη πρόκληση; Τα προσαρμόζετε καθόλου; Καθόλου. Όταν συνθέτω προσπαθώ απλά να βγάλω αυτό που είμαι και να γράψω αυτό που ακούω. Και είμαι σίγουρος πως τα ελληνικά «αυτιά» είναι ανοιχτά να ακούσουν αυτό που εγώ, ως αυθύπαρκτη οντότητα, έχω να πω. Μάλλον η πρόκληση αφορά το ελληνικό κοινό. Ποιες είναι οι βασικές μουσικές σας επιρροές; Εκτός από τη βυζαντινή και την κρητική, οι μουσικές που πιάνω στον αέρα, τα αμερικανικά στάνταρ, η ποπ, η τζαζ, ο Μπαχ, ο Μπετόβεν, ο Ντεμπισί, λίγο Σένμπεργκ για το άρωμα, και λίγο Μεσιάν και Λινγκέτι για το χρώμα. Έχετε πει πως αντιμετωπίζετε κάποιες συνθέσεις σας σαν «τονικά ποιήματα». Τι εννοείτε; Πατώντας σε γενικές γραμμές στην παράδοση του Μπερλιόζ, ο οποίος είχε μιλήσει για τα τονικά ποιήματα, βλέπω τη μουσική μου σαν ποίηση, γι’ αυτό και τα έργα μου συχνά τελειώνουν ήσυχα με ένα ταπ ταπ ταπ, σαν να έχουν κάτι ακόμα να πουν. Σιχαίνομαι το χειροκρότημα –πολύ 19ος

MOYΣIKH

Τι σημαίνει για εσάς το να έχετε βραβευτεί με τα σπουδαιότερα μουσικά βραβεία και να σας έχουν χαρακτηρίσει «έναν από τους εκπροσώπους της νέας γενιάς των μεγάλων αμερικανών κλασικών συνθετών», «πιθανότατα τον μέγιστο έλληνα συνθέτη της εποχής μας» και «έναν από τους πιο δραστήριους και χαρισματικούς συνθέτες»; Πώς επηρεάζουν αυτοί οι τίτλοι τη σχέση σας με τη μουσική; Πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός όταν δέχεσαι τέτοιους τίτλους. Η δική μου «τεχνική» είναι να τους απολαμβάνω, αλλά και να αυτοσαρκάζομαι για αυτά τα πράγματα. Δεν μπορείς να ξέρεις πόσο όλα αυτά ανταποκρίνονται στην αλήθεια και μάλλον δεν θα το διαπιστώσεις και στην υπόλοιπη ζωή σου. Αν μπορέσουν κάποτε να αποδειχθούν αληθινά όλα αυτά (μιλώντας σαν πραγματική Ελένη;), τότε και μόνο τότε μπορείς να νιώσεις υπερηφάνεια. Κατά τα άλλα, όλα αυτά είναι μάλλον παραπλανητικά και μια τεράστια σπατάλη χρόνου και ενέργειας. Τόσο πολλά ταλέντα μένουν διακριτικά στην αφάνεια και γνωρίζω τόσο πολλούς που έχουν βραβευτεί τόσο πολύ, για τους οποίους δεν τρέφω κανέναν θαυμασμό. Πάντα πίστευα ότι το όποιο ταλέντο έχω έχει να κάνει λιγότερο με μένα και περισσότερο με το πώς καταφέρνω να επικοινωνήσω κάτι που έχω δανειστεί. Θα μπορούσε να είναι κάποιος άλλος στη θέση μου. Θα μπορούσες να είσαι εσύ, αυτός ή εκείνη. Εγώ απλά γράφω τη μουσική. Υπερηφανεύομαι περισσότερο για το πώς η μητέρα μου (μια τόσο θαρραλέα και γλυκιά γυναίκα από την Κρήτη), η οικογένεια και οι φίλοι μου αποδέχονται και αγαπούν τη μουσική μου και χαίρονται για τα βραβεία και τις καλές κριτικές. Εγώ δημιουργώ τη μουσική και αυτοί απολαμβάνουν την αποδοχή. Όσο για το χαρακτηρισμό «πιθανότατα ο μέγιστος έλληνας συνθέτης της εποχής μας», θα έλεγα ότι το αντιμετωπίζω αν μη τι άλλο με σκεπτικισμό. Είμαι σίγουρος ότι τόσοι πολλοί Έλληνες ταλαντούχοι συνθέτες και φίλοι μου σε όλον τον κόσμο θα επικροτούσαν τον όρο «πιθανότατα».

“

Περισσότερο από

αιώνας!–, γιατί χαλάει εντελώς αυτό που ένα φινάλε προσπαθεί να αφήσει να αιωρείται στο μυαλό. Καταλαβαίνω πως το χειροκρότημα υπάρχει κυρίως για τους ερμηνευτές, για να τους επιβραβεύσει, αλλά για μένα είναι κάτι σαν «ηχητική γόμα».

Οι ΠΟιΗΤEΣ ΑΝΤEΧΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΛAΔΑ Ποια πιστεύετε ότι είναι η σχέση μεταξύ βυζαντινής/ελληνικής και δυτικής/κλασικής μουσικής; Θα αφήσω τους μουσικολόγους να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα. Ήδη συζητείται πάρα πολύ. Κατά τη γνώμη μου δεν έχουν και πολλά κοινά, παρά μόνο στις απαρχές τους.

ήμουν και πού θα βρισκόμουν σε αυτήν την κατάσταση. Ίσως τότε να έβλεπα τα πράγματα τόσο διαφορετικά… ίσως να είχα ακολουθήσει τελείως διαφορετικό δρόμο στη ζωή μου.

Ο αλέγκρος Αµερικανός και η νόστος Ο Γιώργος Δεμερτζής για τον Γιώργο Τσοντάκη Θα προσπαθήσω να είμαι όσο το δυνατόν πιο ολιγόλογος, καθώς για τον Γιώργο Τσοντάκη θα μπορούσα να μιλάω για ώρες. Δεν θεωρώ ότι είναι απλά ένας συνθέτης με τον οποίο έχουμε συνεργαστεί τόσες φορές. Πάμπολλες φορές έχω «περιποιηθεί» αλλά και διαδώσει τα έργα του. Έχω ερμηνεύσει το 4ο και το 5ο κουαρτέτο του, αλλά και το 2ο Κοντσέρτο για βιολί, για το οποίο και τιμήθηκε με το βραβείο Grawemeyer. Αλλά είναι και πολύ στενός μου φίλος. Κάθε φορά που έρχεται στην Ελλάδα τον φιλοξενώ στο σπίτι μου. Η φιλία που μας δένει δεν με κάνει τον πιο αντικειμενικό κριτή του έργου και της αξίας του. Στο κάτω κάτω δεν είμαι μουσικολόγος να μπορώ να διαβλέψω την αξία του και τη σημασία του έργου του στο μέλλον. Νομίζω ότι υπάρχουν πιο ειδικοί να μιλήσουν γι’ αυτά τα πράγματα. Εξάλλου σίγουρα μιλάνε για την αξία του τα δύο μεγάλα βραβεία με τα οποία έχει τιμηθεί, οι καταπληκτικές κριτικές για τα έργα του, οι συνεχείς παραγγελίες από τις μεγαλύτερες ορχήστρες του κόσμου και η αναμονή τριών και τεσσάρων χρόνων που αναγκάζονται να υπομένουν λόγω του τεράστιου φόρτου δουλειάς του Τσοντάκη. Είναι ένας ήδη καταξιωμένος και παγκόσμιας κλάσης συνθέτης και, κατά τη γνώμη μου, ο μέγιστος έλληνας μουσικός. Αυτό που τον κάνει τόσο ιδιαίτερο είναι οι δύο ξεχωριστές και δυνατές αλήθειες που ενυπάρχουν σε αυτόν: το ότι είναι Aμερικανός ελληνικής καταγωγής. Η αμερικανική του ταυτότητα ευθύνεται για την καταπληκτική του κατάρτιση (που φαίνεται από το πόσο τεχνικά γραμμένα είναι τα έργα του και από τον μοναδικό βιρτουοζισμό που αφήνουν να διαφανεί). Η ελληνική καταγωγή του φανερώνεται από το ιδιαίτερο ελληνικό χρώμα που έχουν οι συνθέσεις του, στις οποίες εντάσσει σχεδόν αυτούσια κομμάτια της μουσικής μας κληρονομιάς, όπως μοιρολόγια και ορθόδοξους ύμνους. Ο αλέγκρος Αμερικανός συνυπάρχει με τη νόστο και τη μελαγχολία της Ελλάδας. Σε αυτά προσθέστε και το φετίχ που έχει για τον Μπετόβεν και σχηματίζετε μια εικόνα για το παζλ αυτού του τόσο στιβαρού συνθέτη.

Η Ελλάδα, όπου και αν ταξιδέψετε σας πληγώνει, που θα ’λεγε κι ο ποιητής; Η Ελλάδα είναι ένα ξεχωριστό μέρος για τους περισσότερους ανθρώπους σε όλον τον κόσμο. Βρίσκεται στην καρδιά και την ψυχή τους. Όμως πιστεύω πως οι καλλιτέχνες, ιδιαίτερα οι ποιητές, θα έπρεπε να «αντέχουν» την επίδραση της Ελλάδας. Βάζω στοίχημα πως αυτό δεν το είπε έλληνας ποιητής, και σίγουρα όχι Κρητικός. Εμείς είμαστε πολύ σκληροί για κάτι τέτοιο...

Αφιέρωμα στον Γιώργο Τσοντάκη

Ο Σεφέρης το έγραψε. Αλλά, σωστά, δίκιο έχετε, δεν ήταν Κρητικός. L

Αίθουσα Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός 9 Ιουνίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €15, €5 (Φοιτητικό)

Info Η Κρυσταλία Γαϊτάνου (βιόλα), ο Αλέξανδρος Σακαρέλλος (βιολί) και ο Νίκος Λαάρης (πιάνο) ερμηνεύουν έργα του μουσικοσυνθέτη Γιώργου Τσοντάκη: «Τρεις Στεναγμοί, τρεις παραλλαγές» για βιολί και πιάνο (1981), «Requiescat» για βιόλα και πιάνο (1996), «Μπιχλιμπίδια» για βιολί και βιόλα (2001) και «Παραλλαγές Φάντασμα» για σόλο πιάνο (1991).

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 37

APOYPAIOI

από το Deutsches Theater Berlin

Μιάµιση ώρα το πολύ Πώς οι «Αρουραίοι» του Γκέρχαρτ Χάουπτμαν, ένα έργο για την πάλη των τάξεων, για την ηθική έκπτωση της αστικής τάξης και για τη Γερμανία των αρχών του 20ού αιώνα, που ετοιμαζόταν για τις μεγάλες πολεμικές περιπέτειες που άλλαξαν τον κόσμο, μεταμορφώνεται σε μια σύγχρονη ιστορία έντονων συναισθημάτων; Υπεύθυνος για τη σύγχρονη ανάγνωση ενός έργου, που ακόμα κι όταν πρωτοανέβηκε θεωρήθηκε ξεπερασμένο και γκροτέσκο, ο σκηνοθέτης Μίχαελ Τάλχαϊμερ, για λογαριασμό του Deutsches Theater, μιας από τις πιο ζωντανές σύγχρονες θεατρικές σκηνές. Τις κατευθύνσεις της σκηνοθεσίας αλλά και τους προσανατολισμούς του συγκεκριμένου θεάτρου αναλύει ο δραματουργός και καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου, τη φετινή περίοδο, Όλιβερ Ρέζε. Από τη Νίκη Ορφανού

σύγκρουση στο πλαίσιο αυτού του έργου είναι πολύ συμβατική και ορίζεται από μια παλαιική ανάγνωση των κοινωνικών σχέσεων. Κι όμως, ο συγγραφέας της δεν θεωρούνταν επιρρεπής στα κλισέ. Αλλά, φυσικά, μπορούν να την πατήσουν ακόμα και οι καλύτερες οικογένειες. Μίζεροι, μοχθηροί, δολοπλόκοι, με αρπακτικές διαθέσεις και δολοφονικές μανίες, ίδιοι με πεινασμένα τρωκτικά: οι ήρωες των «Αρουραίων» του Γκέρχαρτ Χάουπτμαν (1862-1946) είναι –μα το Θεό!– βουτηγμένοι στα σκατά. Αλλά ακόμα και σ’ αυτό το νοσηρό περιβάλλον (ένα ετοιμόρροπο οίκημα στο εξαθλιωμένο Βερολίνο των αρχών του 20ού αιώνα, από το οποίο δεν λείπουν ούτε οι πραγματικοί αρουραίοι αλλά ούτε και το φάντασμα ενός αυτόχειρα στρατιώτη), η κοινωνική ιεραρχία είναι επιβεβλημένη και αυτονόητη. Στον κάτω όροφο, ο εξαθλιωμένος λαός. Η κυρία Γιον και ο σοβατζής σύζυγός της, το ρεμάλι ο αδερφός της, μια ναρκομανής πόρνη με την κόρη της και η κακότυχη πολωνή υπηρέτρια Παολίνα είναι οι πρωταγωνιστές του δράματος. Γιατί η κυρία Γιον πείθει τη νεαρή Παολίνα να της πουλήσει το νεογέννητο

μωρό της, για να το παρουσιάσει σαν δικό της. Και το καταφέρνει, μόνο που η ευτυχία της δεν θα κρατήσει πολύ, καθώς η κοπέλα θα διεκδικήσει να ξαναπάρει το μωρό της, και ένας λυσσαλέος πόλεμος θα ξεσπάσει ανάμεσα στις δύο γυναίκες, με δραματικό τέλος για όλους. Στον πάνω όροφο, εκπρόσωποι της αστικής τάξης: ένας παρηκμασμένος διευθυντής θεάτρου και τα μέλη της οικογένειάς του, η κρυφή ερωμένη του, ο επίδοξος εραστής της κόρης του και ο πάστορας πατέρας του, που δεν παύει να καταδικάζει συλλήβδην την υποκρισία και να κηρύττει τις χριστιανικές αρχές (σε ντουέτο με τον διευθυντή του θεάτρου). Σε αντίθεση με τους εξαθλιωμένους του κάτω πατώματος, οι ένοικοι του επάνω, άνθρωποι της τέχνης και των γραμμάτων, ικανοί κάθε στιγμή να ανασύρουν κι ένα λατινικό τσιτάτο από τη λήθη, ζουν υπό το βάρος κρυφών σκανδάλων και αναλώνονται στις διαμάχες για τα θεωρητικά ζητήματα του θεάτρου: κλασικισμός ή νατουραλισμός; Με το έργο του αυτό, ο Χάουπτμαν συνθέτει ένα μιαρό μικρόκοσμο για να κριτικάρει το κοινωνικοπολιτικό κατεστημένο της Γερμανικής Ομοσπονδια-

κής Αυτοκρατορίας (του Ράιχ) της εποχής του Γουλιέλμου Α’, αλλά και τα θεατρικά διλήμματα της μπουρζουαζίας, που ζούσε στην αισθητική του νεομπαρόκ. Ταυτοχρόνως, θέλει να παρουσιάσει στο κοινό μια γνήσια, ζουμερή, σπαραξικάρδια τραγωδία. Παρά τις προθέσεις του, το έργο του νομπελίστα θεατρικού συγγραφέα (το γνωστότερο –και μόνο έργο μεταφρασμένο στα ελληνικά– είναι οι Υφαντές») χαρακτηρίστηκε από κοινό και κριτικούς ως «βερολινέζικη τραγικωμωδία», άξια γιουχαΐσματος… Η πρεμιέρα του έργου, στις 14 Ιανουαρίου 1911 στο Βερολίνο, υπήρξε ολέθρια για τη φήμη του συγγραφέα, καθώς, όπως αναφέρουν μελετητές του Χάουπτμαν, «οι θεατές απέτυχαν να δουν την τραγωδία μέσα από το γκροτέσκο, και είδαν μόνο το γκροτέσκο...». Ήταν μια πολυτάραχη περίοδος. Λίγο μετά το ανέβασμα της παράστασης, η Γερμανία μπήκε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ήττα και η προσπάθεια ανασυγκρότησης, οδήγησε τελικά τον Χίτλερ στην εξουσία και στον ακόμα πιο καταστροφικό και φονικό Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πώς όμως μπορείς να προσεγγί-

σεις δραματουργικά και σκηνοθετικά μια παράσταση που ήδη στην εποχή της, υπήρξε δυστοκία στο ανέβασμά της; Για τις δραματουργικές και αισθητικές επιλογές του καινούργιου ανεβάσματος των «Αρουραίων», από το Deutsches Theater Berlin, σε σκηνοθεσία του Μίχαελ Τάλχαϊμερ, που φιλοξενεί φέτος το Ελληνικό Φεστιβάλ, ζητήσαμε τη γνώμη του δραματουργού της παράστασης Όλιβερ Ρέζε, ο οποίος τη φετινή περίοδο είναι και καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου. ΑιΣΘΗΜΑΤιΚH ΑΓΩΓH Οι «Αρουραίοι», έργο γραμμένο το 1911, περιγράφει την ανθρώπινη εξαθλίωση, τη συντριβή του ανθρώπου κάτω από άθλιες κοινωνικές συνθήκες. Να υποθέσω ότι η επικαιροποίησή του έχει να κάνει με τις συνέπειες της ύφεσης, την άνοδο της νέας φτώχειας που ευνοεί και το κοινωνικό πρόβλημα που επιτείνει η μεταναστευτική ροή από Ασία και Αφρική προς την Ευρώπη; Μπορούμε να το πούμε κι αυτό. Όντως υπάρχουν αναλογίες με την κοινωνική και πολιτική κατάσταση στη σύγχρονη

ΜΙΧΑΕΛ ΤΑΛΧΑΪΜΕΡ

«Τα περιττά στα σκουπίδια» Ο γερμανός σκηνοθέτης των σκουπιδιών κατηγορείται ότι εξαφανίζει από τις παραστάσεις του ακόμα και ήρωες του Σαίξπηρ. «Ναι, αλλά δεν προσθέτω καινούργιους», απαντά στους επικριτές του με ένα σαρδόνιο χαμόγελο. Από τους γνωστότερους γερμανούς σκηνοθέτες, με διεθνή αναγνώριση, ο Μίχαελ Τάλχαϊμερ ξεκίνησε την καριέρα του ως μουσικός και ηθοποιός. Παράτησε και τα δυο για να γίνει σκηνοθέτης θεάτρου, μπουχτισμένος, από τη δουλειά των σκηνοθετών της γενιάς του. Η μεγάλη του φιλοδοξία ήταν να φέρει τα πάνω κάτω στο γερμανικό θέατρο, να ανατρέψει την επικρατούσα θεατρική παράδοση. Στην πορεία αποφάσισε ότι ο καλύτερος τρόπος να το καταφέρει αυτό ήταν να φέρει τα πάνω κάτω στα θεατρικά κείμενα. «Θέλω να τα στύψω, να βγάλω το ζουμί τους, την ουσία τους. Όσα θεωρώ περιττά, τα πετάω στα σκουπίδια!» δηλώνει, διχάζοντας τους θετρόφιλους σε πιστούς φίλους και εξίσου πιστούς εχθρούς. Δηλώνει επίσης ότι τα καινούργια κείμενα τον ενδιαφέρουν από καθόλου έως ελάχιστα. Είναι τα παλιά, τα κλασικά κείμενα που τον συγκινούν. Και οι αρχαίες τραγωδίες. Ναι, και ο Σαίξπηρ. Ιδίως αυτός, που έχει τόσους χαρακτήρες διαθέσιμους για... πέταμα. Διαγράφει, σβήνει, κόβει χαρακτήρες και στο τέλος μένει με τους μισούς. «Δεν είναι ασέβεια προς τον συγγραφέα;», αναρωτιούνται οι προσβεβλημένοι. «Καθόλου», απαντά ο ίδιος. «Δεν τόλμησα να επινοήσω ποτέ άλλους στη θέση τους!».

38 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

ΘEATPO

Info Deutsches Theater Berlin, Μίχαελ Τάλχαϊμερ, Οι αρουραίοι του Γκέρχαρτ Χάουπτμαν

Αν δεν κάνω λάθος, έχετε επέμβει στο κείμενο του Χάουπτμαν. Προς ποια κατεύθυνση; Αφήσαμε απέξω αρκετά στοιχεία του κειμένου, το κάναμε όμως διατηρώντας τη δραματουργία ανέπαφη. Θέλαμε να εστιάσουμε στο δράμα της μητέρας και στο τρίγωνο που δημιουργείται γύρω από το κλεμμένο μωρό – εκεί δώσαμε το βάρος. Έχουμε βέβαια αφήσει αρκετές κωμικοτραγικές σκηνές γύρω από τον διευθυντή θεάτρου, που μπορεί κανείς να πει ότι είναι άχρηστη παράλληλη δράση, ήταν όμως για μας το απαραίτητο αντίβαρο στις σκηνές της κεντρικής υπόθεσης.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ O Όλιβερ Pέζε περιγράφει την παράσταση που σκηνοθετεί ο Mίχαελ Tάλχαϊμερ (στιγμιότυπο στην κορυφή της σελίδας) ως μια έντονη ιστορία συναισθηματικών συγκρούσεων – το δημιουργικό ίζημα ενός έργου που θεωρήθηκε ξεπερασμένο ακόμα και στην εποχή του.

Ευρώπη. Αλλά δεν το επιλέξαμε για να παρουσιάσουμε στο κοινό μια πολιτική πρόγνωση. Αυτό που μας ενδιέφερε ήταν ότι το έργο αυτό –κάτι που τονίζεται και στη δική μας παραγωγή– εκθέτει ένα απίστευτα ευρύ φάσμα συναισθημάτων. Στους «Αρουραίους» μια γυναίκα αγωνίζεται για το παιδί της: μια θεόφτωχη γυναίκα έχει πουλήσει το νεογέννητο μωρό της σε μια οικογένεια, που μόλις έχει χάσει το δικό της νεογέννητο, κάποια στιγμή όμως μετανιώνει και με μεγάλη αποφασιστικότητα προσπαθεί να το πάρει πίσω. Αυτή η απόγνωση αποτελεί τον πυρήνα του έργου.

ΘEATPO

Προς ποια κατεύθυνση κινήθηκε η σκηνοθεσία; Το αισθητικό στίγμα της παράστασης οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στη σκηνογραφία του Όλαφ Άλτμαν. Έπρεπε για το βερολινέζικο περιβάλλον της αλλαγής του αιώνα, από τον 19ο στον 20ό αιώνα, να επινοήσουμε έναν σκηνικό χώρο που να είναι αναγνωρίσιμος και στον σημερινό θεατή. Ένα χώρο ταυτόχρονα σοφίτα και πολυκατοικία, αλλά και σύμβολο για την συμπίεση, τον περιορισμό, τη στενότητα στην οποία είναι παγιδευμένες οι φιγούρες. Οι ηθοποιοί έρχονται από το σκοτάδι και παίζουν στην άκρη του γκρεμού. Ο Μίχαελ Τάλχαϊμερ, άλλωστε, δουλεύει συχνά με σκηνικά που επηρεάζουν καθοριστικά το παίξιμο των ηθοποιών, που επιτρέπουν και ενισχύουν την ένταση και τη σωματικότητα των ρόλων. Ο χαρακτήρας του διευθυντή του θεάτρου στο έργο είναι μια φιγούρα που σας επέτρεψε να μιλήσετε, μέσω αυτής, και για τη δική σας τέχνη; Σ’ αυτές τις σκηνές ψηλαφούνται τα όρια του θεάτρου και η αντίθεση μεταξύ αλήθειας και μυθοπλασίας. Φυσικά ο Χάουπτμαν παίρνει μ’ αυτές τις σκηνές θέση ενάντια σε μια απαρχαιωμένη θεατρική

αντίληψη, γι’ αυτό ο συγκεκριμένος χαρακτήρας, που η ζωή του όλη είναι κλεισμένη στη διαφωνία κλασικιστών-νατουραλιστών, είναι τόσο κοντόθωρο και γελοίο ανθρωπάκι. Ωστόσο ο συγγραφέας δεν αρκείται να σκιαγραφήσει απλώς έναν τόσο απαξιωμένο χαρακτήρα. Η μεγάλη του υπηρεσία είναι η σκέψη πάνω στις δυνατότητες της παραστατικότητας, στα προβλήματα της κακοχωνεμένης φόρμας και της τεχνητής παραμόρφωσης στη σκηνή. Η αναμέτρηση με τέτοια ζητήματα μας οδηγεί, εμάς, τους ανθρώπους του θεάτρου, ξανά στην πεμπτουσία της δουλειάς μας. ΘΕΑΤΡΟ ΓιΑ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η σχέση του θεάτρου με τη ζωή; Το θέατρο είναι πάντα αγκυροβολημένο στο παρόν. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι γίνεται για ένα σύγχρονο, μυημένο κοινό. Το θέατρο οφείλει λοιπόν να είναι ανοιχτό στα προβλήματα και στις τάσεις του σήμερα, σε οποιαδήποτε κατηγορία κι αν τοποθετούν τους εαυτούς τους οι υπηρέτες του, είτε κάνουν θέατρο-ντοκιμαντέρ είτε σκηνοθετούν ένα κλασικό έργο. Ξέρουμε ότι ο Τάλχαϊμερ συμπιέζει τα έργα, ότι ανεξαρτήτως κειμένου συνθέτει παραστάσεις για μιάμιση ώρα το πολύ, έχει μάλιστα κατηγορηθεί γι’ αυτό. Πώς κρίνετε αυτές τις επικρίσεις; Δεν συμπιέζει, δεν σμικρύνει δηλαδή ούτε συντομεύει ένα έργο στα καλά καθούμενα. Αυτό που πάντα τον απασχολεί είναι η ανάδειξη της ουσίας ενός κειμένου. Οι σκηνοθετικές δουλειές του Τάλχαϊμερ είναι ιδιαίτερα συμπυκνωμένες και καταφέρνουν έτσι να απελευθερώνουν τον πυρήνα ενός έργου, να δείχνουν την ανοιχτή πληγή που κρύβεται κάτω από το διάλογο.

Όταν στον τελευταίο όροφο ενός ετοιμόρροπου κτιρίου, ένας πρώην θεατρικός σκηνοθέτης παραδίδει μαθήματα ηθοποιίας, ενώ στον κάτω όροφο μια υπηρέτρια πουλάει το μωρό της σε μια γυναίκα που μόλις έχει χάσει το δικό της, οι θεατές έρχονται αντιμέτωποι με μια τραγικωμωδία. Πειραιώς 260, Χώρος Η 9-10 Ιουνίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €30, €20 (Μειωμένο), €15 (Φοιτητικό)

Μελετώντας τα προγράμματα του Deutsches Theater, παρατηρεί κανείς μια επιμονή στο κλασικό ρεπερτόριο και στην αρχαία τραγωδία. Θεωρείτε ότι τα σύγχρονα έργα δεν έχουν τόσα να πουν; Δεν είναι ακριβώς έτσι. Το Deutsches Theater παρουσιάζει πολλές παγκόσμιες πρεμιέρες και έργα σύγχρονων θεατρικών συγγραφέων. Πιστεύουμε ότι ένα ισορροπημένο πρόγραμμα ζει από τον διάλογο ανάμεσα σε διαφορετικά έργα, αλλά και από τις σκηνοθετικές προσεγγίσεις, από τον τρόπο με τον οποίο οι προσεγγίσεις αυτές κάνουν τα έργα επίκαιρα. Υπάρχουν πολλοί σύγχρονοι τρόποι για να διαβαστεί κάθε κλασικό κείμενο και ένας απ’ αυτούς τους τρόπους είναι κι ο δικός μας. L

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 39

YMNOΣ ΣTH ΣKIA

O Kαραγκιόζης φεστιβαλιστής

Σε ποιον ανήκει ο Kαραγκιόζης; Tον δημοφιλή λαϊκό ήρωα του θεάτρου σκιών δεν τον μοιράζονται μόνο η Eλλάδα κι η Tουρκία. Eίναι τμήμα της παγκόσμιας πολιτιστικής ιστορίας. Aπό τη Νάντια Δρακούλα

κινέζος αυτοκράτορας Γου της δυναστείας των Χαν, περί το 200 π.X., έχασε την αγαπημένη του γυναίκα. Aπαρηγόρητος, ζήτησε από ένα μάγο να καλέσει το πνεύμα της. Tότε εκείνος δημιούργησε το είδωλό της μέσα σε ένα σκοτεινό δωμάτιο όπου πρόβαλε ένα μεγάλο σχέδιο με την εικόνα της πάνω σε ένα πανί. Έτσι ξεκίνησε η τέχνη του θεάτρου των σκιών. Στη συνέχεια, οι Kινέζοι, μεθοδικοί, το εξέλιξαν χάρη στην προσθήκη καινούργιων στοιχείων: ζωγραφική και χαρακτική, μουσική και μιμική ενώθηκαν προκειμένου το νέο είδος να γίνει όλο

και πιο ελκυστικό. Iδίως οι φιγούρες της νέας τέχνης θεωρήθηκαν ασύγκριτες σε φινέτσα και λεπτοδουλειά. Τις επεξεργάζονταν με κοφτερά μαχαίρια σε δέρμα γαϊδάρου. Oι φιγούρες είχαν ύψος 33 πόντους και αποτελούνταν από 11 κομμάτια. Το πανί προβολής ήταν φτιαγμένο από χαρτί βατόμουρου ή καθαρή άσπρη γάζα, τεντωμένη πάνω σε ένα σκελετό μπαμπού γύρω στα οκτώ μέτρα. Το κυριότερο στοιχείο στις παραστάσεις του Θεάτρου Σκιών ήταν το θρησκευτικό. Αυτοί που υποδύονταν τις φιγούρες ήταν ιερείς, οι λεγόμενοι ντάλαγκ, και οι ιστορίες των έργων τους εί-

40 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

χαν συνήθως να κάνουν με θεότητες και δράκους. Οι παραστάσεις διαρκούσαν μέχρι και τέσσερις ώρες! Δυτικότερα της Άπω Ανατολής, το Θέατρο Σκιών θα σταθεί στην Περσία και στην Αίγυπτο. Στις αρχές του 20ού αιώνα, τα πρώτα γραμμένα θεατρικά κείμενα δείχνουν ανάπτυξη του συγκεκριμένου είδους σε μεγάλα αραβικά κέντρα, τη Βαγδάτη και τη Δαμασκό. Aργότερα, στην Αλγερία, οι κάτοικοι διασκεδάζουν με ένα φοβερό τύπο πατριώτη και «αντιστασιακό», που την έπεφτε στα ίσα στους αποικιοκράτες Γάλλους. Το όνομά του ήταν Καραγκούς.

Η ΓΝΩΡιΜIΑ ΣΤΟ ΣΑΡAΪ Στον μουσουλμανικό κόσμο το Θέατρο Σκιών θα δημιουργηθεί για να εκφράσει το μυστήριο της δημιουργίας του κόσμου και κάποιοι Άραβες θα το χρησιμοποιήσουν ως προπαγάνδα για τα μουσουλμανικά δόγματα. Οι Τούρκοι της Κεντρικής Ασίας τον 13ο αιώνα θα μεταφέρουν το Θέατρο Σκιών στα δυτικά της χώρας τους και θα το ονομάσουν Κογκουρτσάκ, Καβουρτσάκ και Κομπαρτσούκ. Σε αυτές τις περιοχές και γύρω στα μέσα του 17ου αιώνα γεννήθηκε ο θρύλος του Καραγκιόζη. Οι ιστορίες θέλουν τον Καραγκιόζη και τον Χα-

EKΘEΣH

Info Ύμνος στη Σκιά Οκτώ σύγχρονοι καλλιτέχνες και δύο κινηματογραφιστές εμπνέονται από τον Καραγκιόζη. Eπιμέλεια έκθεσης: Πάολο Kολόμπο

Μουσείο Μπενάκη, Κτίριο Οδού Πειραιώς 23 Μαΐου-26 Ιουλίου 2009 Εισιτήρια: €6, είσοδος ελεύθερη για φοιτητές

META TON ΓEPMANIKO EΞΠPEΣIONIΣMO Tο 1930, η Δημοκρατία της Bαϊμάρης πνέει τα λοίσθια. O Γερμανός Λότε Pέινινκγκερ σκηνοθετεί, με την τεχνική του καρτούν, την ταινία «Δέκα λεπτά του Mότσαρτ» (Zehn Minuten Mozart), απ’ όπου το σκηνικό φόντο της φωτογραφίας μας.

τζηαβάτη να γνωρίζονται στην Προύσα. Ο Χατζηαβάτης ήταν εργολάβος οικοδομών και ανέλαβε να χτίσει το σαράι του πασά της Προύσας. Πήρε λοιπόν στο γιαπί εργάτες και αρχιμάστορα έβαλε τον Καραγκιόζη που ήταν ένας έξυπνος μαραγκός. Ο πασάς τα έβαλε με τον Χατζηαβάτη γιατί αργούσε να τελειώσει το σαράι και τότε αυτός φανέρωσε στον πασά ότι φταίχτης ήταν ο Καραγκιόζης που έλεγε αστεία στους μαστόρους και γελούσαν. Ο πασάς φοβέρισε τον Καραγκιόζη, αλλά εκείνος εξακολούθησε να γελάει. Τότε ο πασάς διέταξε το θάνατό του. Ο σκοτωμός αυτός ξεσήκωσε τους κατοίκους της Πρού-

EKΘEΣH

σας και ο πασάς για να τους ημερέψει έφτιαξε ένα μνημείο για τον Καραγκιόζη και τον έθαψε με μεγάλες τιμές. Οι ενοχές του όμως τον αρρώστησαν. Οι άλλοι αγάδες για να τον διασκεδάσουν έφερναν στο σαράι τον Χατζηαβάτη να λέει τα χωρατά του Καραγκιόζη. Αυτός δημιούργησε μια χάρτινη φιγούρα, τέντωσε ένα πανί, το φώτισε και ονόμασε την παράσταση Καραγκιόζη. Ο ΔιΚΟΣ ΜΑΣ ΚΑΡΑΓΚιΟΖΗΣ Στην Ελλάδα η τέχνη αυτή θα διαδοθεί ευρέως. Μετά την απελευθέρωση από την οθωμανική κατοχή ο μπαρμπαΓιάννης Μπράχαλης φέρνει τον τούρ-

κικο Καραγκιόζη στο Ναύπλιο, οι παραστάσεις του όμως «ήταν με πολλά βρωμόλογα και πρόστυχες χειρονομίες» και ενοχλούσαν. Οι αντιδράσεις οδηγούν τον Καραγκιόζη του στον Πειραιά, για να συναντήσει το πρώτο φανατικό κοινό του. Την τέχνη ήρθε με τη σειρά του να εξευγενίσει και να εξελληνίσει ο Μίμαρος (Δημήτρης Σαρδούνης), πρώην ψάλτης, με αφετηρία την Πάτρα. Καλλίφωνος, ταλαντούχος σχεδιαστής και ιδιαίτερα οξυδερκής, ο Μίμαρος αλλάζει δραστικά τα πρωτόγονα στοιχεία του Καραγκιόζη. Απαλλάσσει τα κείμενα από τις έντονες βωμολοχίες, αντικαθιστά τον

φαλλό με ένα πολύ μακρύ χέρι και δίνει στον κόσμο ένα αξιόλογο καλλιτεχνικό θέαμα. Άνθρωποι όπως ο Μάρκος Ξάνθος και ο Αντώνης Μόλλας θα εξελίξουν την τέχνη και θα την καταστήσουν γνωστή στο λαό. H συνέχεια είναι γνωστή. O Σωτήρης και, μετέπειτα, ο Eυγένιος Σπαθάρης (που πέθανε στις 9 Μαΐου) ενέταξαν οριστικά τον ήρωα στη σύγχρονη λαϊκή τέχνη. H Γενιά του 1930 θεωρητικοποίησε αυτή τη λαϊκότητα ενώ, στην πορεία, τον ήρωα οικειοποιήθηκαν λογιότερες καλλιτεχνικές φόρμες – από τον Xατζιδάκι και τον Kάρολο Kουν μέχρι τον Διονύση Σαββόπουλο. L

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 41

Info Οι Μουσικοί του Λούβρου Γκρενόμπλ - Μαρκ Μινκοφσκί, Έργα Χάιντν Διακόσια χρόνια μετά τον θάνατο του Γιόζεφ Χάιντν, ο διάσημος γάλλος μαέστρος Μαρκ Μινκοφσκί και οι Μουσικοί του Λούβρου-Γκρενόμπλ παρουσιάζουν στην Αθήνα τη συμφωνία «Του Λονδίνου» και τη συμφωνία «Των Τυμπάνων» (1795). Ωδείο Ηρώδου Αττικού 8 Ιουνίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €60 (Διακεκριμένη), €50 (Α’), €40 (Β’), €30 (Γ’), €20 (Άνω Διάζωμα)

Μαρκ Μινκοφσκί

BACK TO BASICS:

O ΧAΪΝΤΝ ∆Ι’ ΑΡΧΑΡIΟΥΣ Η Δευτέρα 8 Ιουνίου επιφυλάσσει για όσους ανηφορίσουν προς το Ηρώδειο τη συνάντηση με ένα από τα σπουδαιότερα ορχηστικά σχήματα της τελευταίας 25ετίας. Οι Μουσικοί του Λούβρου παρουσιάζουν δυο αντιπροσωπευτικά έργα του θεμελιωτή της συμφωνικής μουσικής. Από τον Αντώνη Σακελλάρη ι γνώστες ξέρουν ήδη γιατί δεν προγραμματίζουν τίποτα για εκείνη τη βραδιά. Η εφευρετικότητα και το πάθος τους έχουν υμνηθεί από τους κριτικούς και έχουν αιχμαλωτίσει το κοινό. 27 χρόνια μετά την ίδρυσή τους συνεχίζουν να ερμηνεύουν τα ορόσημα της παγκόσμιας μουσικής με ασίγαστο ενθουσιασμό. Συμμετέχοντας στις παγκόσμιες εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια από τον θάνατο του Χάιντν, οι Mουσικοί του Λούβρου με μαέστρο τον Mινκοφσκί θα παρουσιάσουν τη δική τους εκδοχή στις συμφωνίες «Των τυμπάνων» και «Του Λονδίνου». Θα μας επισκεφθούν μετά από μια σειρά εμφανίσεων στο Konzerthaus της Βιέννης,

στην όπερα της Λυών και στο Βικτόρια Χολ της Γενεύης. Είναι μια ακόμα στάση στον παγκόσμιο χάρτη που οργώνουν κάθε χρόνο. ΣΤΟ ΛιΜΑΝι ΤΩΝ ΜΟΥΣιΚΩΝ ΤΟΥ ΛΟΥΒΡΟΥ Από πολύ μικρός ο Mινκοφσκί ασχολήθηκε με τη διεύθυνση ορχήστρας, μετά και την καθοδήγηση του σπουδαίου Τσαρλς Μπρουκ στη φημισμένη Pierre Monteux Memorial School στις ΗΠΑ. Μόλις 20 χρόνων δημιουργεί τους Μουσικούς του Λούβρου στην Γκρενόμπλ, σχήμα που θα σημαδέψει τη ζωή του. Οι Μουσικοί του Λούβρου είναι το καλλιτεχνικό λιμάνι του για πάνω από 25 χρόνια, παρ’ όλα αυτά όμως ο Μινκοφσκί δεν παραλείπει όλο αυτόν τον καιρό να εμφανίζεται προσκεκλημένος ως μαέστρος με μερικές από τις μεγαλύτερες ορχήστρες και φιλαρμονικές του κόσμου (Κλίβελαντ, Βερολίνο, Λος Άντζελες, Μπέρμινχαμ, Ισπανίας, Δρέσδης...). Από το 1982 ως σήμερα οι Μουσικοί του Λούβρου έχουν καταγραφεί από τους κριτικούς και το κοινό της συμφωνικής μουσικής ως ένα από τα αρτιότερα και πιο συναρπαστικά σύνολα στον κόσμο. Έχουν συνδεθεί με το κίνημα ανανέωσης της γαλλικής μουσικής, καθώς ανέδειξαν την αναγκαιότητα, κατά τον ιδρυτή και γκουρού τους, τα έργα

42 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

που ερμηνεύουν να αποδίδονται με αυθεντικά όργανα της συγκεκριμένης εποχής, ώστε να μένουν ανέπαφες από την τεχνολογία η αίσθηση και η σειρά νοημάτων που ήθελε να αναδείξει ο συνθέτης. Σήμερα προτείνουν μια προοδευτική και ανανεωτική ανάγνωση των λυρικών και συμφωνικών έργων από τη μπαρόκ ως τη μοντέρνα μουσική. Επανατοποθετούν στο πάνθεον των κλασικών οροσήμων έργα δημιουργών που παρέμεναν για χρόνια και για αδιευκρίνιστους λόγους αγνοημένοι. Αυτή η αδιαπραγμάτευτα προοδευτική τους στάση έχει κατατάξει τους Μουσικούς του Λούβρου στη λίστα με τα πιο εφευρετικά, καινοτόμα και αυθεντικά ανσάμπλ του καιρού μας. Η άρτια κατάρτιση και η μοναδική δεξιοτεχνία των μουσικών έχουν κάνει τους μύστες να μη διανοούνται ότι θα χάσουν κοντσέρτο τους και τους ρέκτες ακροατές να ευλογούν την Αγία Σεσίλια για το ότι η δεξιοτεχνία και η καινοτομία συναντώνται στο ίδιο σχήμα. Ο Πέρσελ, ο Μπερλιόζ, ο Μπιζέ, o Ραμό, αλλά και ο Mότσαρτ και ο Χάιντν μάλλον θα καμαρώνουν καθώς αυτό το σχήμα ενσαρκώνει το προοδευτικό τους πνεύμα και δεν αναπαράγει αποστειρωμένα ακαδημαϊκά στερεότυπα. Η όπερα γρήγορα έγινε αναπόσπαστο μέρος του ρεπερτορίου της Ορχή-

στρας. Ερμήνευσαν τα μεγαλύτερα αριστουργήματα των Μοντεβέρντι, Μότσαρτ, Γκλουκ, Μπιζέ κερδίζοντας την ομόφωνη αποδοχή των κριτικών. TEXNH ΓIA TIΣ MAZEΣ Ο Μινκοφσκί όμως δεν αρκέστηκε στην ασφάλεια του περιορισμένου ακροατηρίου κλασικής μουσικής και των «εκπαιδευμένων αυτιών». Από νωρίς είχε καταλάβει ότι η τέχνη και η πρόοδος δεν ανήκουν σε κάστες. Τα αριστουργήματα που ερμηνεύει αυτός και το σχήμα του δεν γράφτηκαν για να γίνουν αποδεκτά από μια εστέτ ελίτ. Γράφτηκαν από τη φωτιά του ταλέντου και της έμπνευσης του καλλιτέχνη και γι’ αυτό ανήκουν στο Μεγάλο Κοινό. Για τον λόγο αυτό το 2005 δημιούργησε το Atelier des Musiciens du Louvre, ένα εργαστήριο την καλλιτεχνική διεύθυνση του οποίου εμπιστεύτηκε στην ομοϊδεάτισσά του Μιρέλα Τζαρντέλι. Σκοπός του, να φέρει κοντά στην κλασική μουσική καινούργια και ετερόκλητα ακροατήρια, κάνοντας ανοιχτές πρόβες για το κοινό, προωθώντας συνεργασίες των Μουσικών του Λούβρου με τοπικούς και περιφερειακούς πολιτιστικούς φορείς και οργανώνοντας συναυλίες στα πιο ασυνήθιστα μέρη. Η αποκέντρωση στην τέχνη και η τέχνη δίπλα στον ακροατή. L

MOYΣIKH

ΕΝΑ ΧΑΠΕΝΙΝΓΚ ΣΤΗΝ Ε∆ΕΜ Mπενίτα Iμάνιουελ Γκρόσερ, «Participating at the same time».

2η Μπιενάλε της Αθήνας

Ο Παράδεισος είναι

υπό κατασκευή ο ευρωπαϊκό δίκτυο των Μπιενάλε αποτελεί ένα δίκτυο συνεργασίας και δημιουργικού διαλόγου για τις Μπιενάλε σύγχρονης τέχνης στην Ευρώπη. Φιλοδοξεί να αποτελέσει μια πλατφόρμα ανάδειξης της σύγχρονης καλλιτεχνικής παραγωγής μέσα από τη δικτύωση καλλιτεχνών και επαγγελματιών του χώρου. Η 2η Μπιενάλε της Αθήνας Heaven έχει ως θέμα τον παράδεισο. Πρόκειται για σπονδυλωτή εκδήλωση τέχνης που φιλοξενεί περί τους 130 καλλιτέχνες: εκθέσεις, περιφόρμανς, προβολές, μουσικές και θεατρικές παραστάσεις. Eπικοινωνήσαμε με τους τρεις καλλιτεχνικούς διευθυντές της, τον κριτικό τέχνης Αυγουστίνο Ζενάκο (Z), την curator Ξένια Καλπάτσογλου (X) και τον εικαστικό Poka-Yio (Y), την ομάδα XYZ δηλαδή, που απάντησαν από κοινού στις ερωτήσεις μας.

Τι είναι «παράδεισος» στην τέχνη; XYZ: Τι είναι «παράδεισος» γενικώς; Ποιος ξέρει; Είναι σίγουρα όμως μια έννοια σημαντική για τον άνθρωπο, ο οποίος ταυτόχρονα κατορθώνει είτε να προβάλλει σε αυτήν τις επιθυμίες της ζωής του είτε να την προσγειώνει ανάλογα με τις επιδιώξεις του. Εμείς επιλέξαμε να δούμε τον «Παράδεισο» ως μια ευρεία θεματική κατηγορία, η οποία εκτείνεται από το βιωμένο ως το μεταφυσικό και περιλαμβάνει πολλές από τις ανθρώπινες αγωνίες. Υπό τη «φωτεινή σκιά» του παραδείσου, προσεγγίζουμε τόσο την επιθυμία για ευημερία όσο και την επιθυμία για υπέρβαση, καθώς και έννοιες κεντρικές στην ανθρώπινη εξέλιξη, όπως

OI ΣYΓΓENEIΣ

η χαμένη αθωότητα, η φύση και η οικολογία, οι ουτοπίες και οι ιδανικές κοινότητες. Σιγά σιγά, μέσα από τις συνεργασίες της δεύτερης αυτής Μπιενάλε, φτάσαμε να βλέπουμε τον παράδεισο ως κάτι που βρίσκεται «υπό κατασκευή». Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, ο παράδεισος διαθέτει μια κοσμική χροιά, ιδιαιτέρως όπως γίνεται αντιληπτός σε μια περιοχή όπως αυτή όπου εκτυλίσσονται οι ποικίλες εκθέσεις της 2ης Μπιενάλε της Αθήνας 2009: το θαλάσσιο μέτωπο της Αθήνας, από τον Ολυμπιακό Πόλο Φαλήρου ως την παραλία Παλαιού Φαλήρου, τον Φλοίσβο και τον Μπάτη, την παλιά «Εδέμ». EΠTA EΠIMEΛHTEΣ Σήμερα, που τα έχουμε δει όλα, τι έχει να μας πει η Μπιενάλε της Αθήνας; XYZ: Δεν τα έχουμε δει όλα. Απόδειξη, η επιτυχία της 1ης Μπιενάλε της Αθήνας, η οποία συγκαταλέχθηκε από τον διεθνή Τύπο στις καλύτερες εκθέσεις του 2007 και αμέσως πέτυχε να στρέψει το ενδιαφέρον του κόσμου, εγχωρίως και διεθνώς, στην Αθήνα και στη σύγχρονη καλλιτεχνική κινητικότητά της. Μετά από την πρώτη της εμφάνιση, λοιπόν, η Μπιενάλε της Αθήνας έπρεπε να σκεφτεί πώς να οικοδομήσει πάνω σε αυτή την επιτυχία, έτσι ώστε να διευρυνθεί ως θεσμός και να στεγάσει ολοένα περισσότερα και πιο ποικίλα καλλιτεχνικά οράματα –να συνεχίσει, με άλλα λόγια, να μας δείχνει πράγματα που δεν έχουμε δει. Επιλέξαμε να προσκαλέσουμε επτά επιμελητές και να τους ζητήσουμε να στοχαστούν πάνω

Πριν από δύο χρόνια η 1η Μπιενάλε της Αθήνας υποσχέθηκε να καταστρέψει την Αθήνα, δυστυχώς, όμως, η ωραία μας Αθήνα είναι ακόμα στη θέση της. Η 2η Μπιενάλε της Αθήνας μάς υπόσχεται τον Παράδεισο. Θα πάμε στην παραλία Εδέμ κρατώντας μεγάλο καλάθι... Συνέντευξη στην Έλια Αποστολοπούλου

στο θέμα που προτείναμε. Από την πρόσκληση αυτή ξεκίνησε ένας δημιουργικός διάλογος, ο οποίος αναστοχάζεται τόσο το θέμα αυτό καθεαυτό όσο και την μεθοδολογία των μεγάλων περιοδικών εκθέσεων. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις των επιμελητών διατηρούν την αυτονομία τους, αλλά επικοινωνούν δημιουργικά και διεκδικούν μια αφηγηματική συνεκτικότητα, την οποία αντανακλά ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός της Μπιενάλε. Τον σχεδιασμό της Μπιενάλε έχει αναλάβει ο αρχιτέκτονας και καλλιτέχνης Ανδρέας Αγγελιδάκης. Τις εικαστικές και παραστατικές εκδηλώσεις στους εξωτερικούς χώρους επιμελούνται ο σκηνοθέτης και χορογράφος Δημήτρης Παπαϊωάννου και ο εικαστικός καλλιτέχνης Ζάφος Ξαγοράρης. Εκθέσεις, εγκαταστάσεις, δημόσιες δράσεις και προγράμματα προβολών επιμελούνται οι Chus Martínez, Νταϊάνα Μπάλντον, Κέι Σόφι Ραμπίνοβιτς, Νάντια Αργυροπούλου και Χριστόφορος Μαρίνος. Το αποτέλεσμα είναι μια μεγάλης κλίμακας σπονδυλωτή έκθεση που συγκεντρώνει περισσότερους από 130 καλλιτέχνες από όλον τον κόσμο. Πώς μπορεί να συνεργαστεί ένας curator, ένας καλλιτέχνης κι ένας κριτικός τέχνης, ο οποίος κανονικά θα έπρεπε να είναι απέναντι; XYZ: Δεν υπάρχουν γενικοί κανόνες, οι σχέσεις και οι συνεργασίες είναι συγκεκριμένα πράγματα. Εμάς μας ενώνει η κοινή επιθυμία της ανάδειξης της σύγχρονης τέχνης στην Αθήνα και η επιθυμία για δημιουργική δικτύωση και διάλογο

με τη διεθνή σκηνή. Ξεκινούμε από διαφορετικά σημεία και φέραμε διαφορετικές οπτικές στη συνεργασία μας, όμως είμαστε και οι τρεις επιμελητές με διάθεση να συμπλεύσουμε δημιουργικά. Η διάθεση αυτή υπερβαίνει τις όποιες αντινομίες, αν υπάρχουν, των αρχικών μας ρόλων. Άλλωστε, η θόλωση των ρόλων είναι κάτι στο οποίο η σύγχρονη τέχνη επιδίδεται συστηματικά. Είμαστε μέρος αυτής της πρακτικής και η αλήθεια είναι ότι το απολαμβάνουμε. Πού νομίζετε ότι πηγαίνουν τα εικαστικά στην τέχνη; XYZ: Δεν πηγαίνουν ποτέ πουθενά όλα τα εικαστικά μαζί. Ευτυχώς. ΔΥΟ ΠΟΤΑ Ή ΤΗΝ ΜΠιΕΝΑΛΕ; Γιατί να πληρώσει ο επισκέπτης το εισιτήριο, για να δει την έκθεσή σας; XYZ: Επειδή η Μπιενάλε της Αθήνας είναι το μεγάλο εικαστικό φεστιβάλ της πόλης του. Με το ίδιο αντίτιμο που, δίχως δεύτερη σκέψη, πίνει δυο ποτά, μπορεί να δει ένα τεράστιο εικαστικό αφήγημα, αποτέλεσμα της δημιουργικής σκέψης εκατοντάδων ανθρώπων. Η Μπιενάλε δεν είναι απλώς μια έκθεση. Είναι ένας ζωντανός θεσμός της πόλης, ο οποίος στοχάζεται πάνω στον αστικό τόπο και δημιουργεί ένα περιβάλλον, μια εμπειρία στην οποία ο θεατής μπορεί να βυθιστεί.

Info 15 Ιουνίου – 4 Οκτωβρίου Προεγκαίνια: 13-14 Ιουνίου

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 43

JUICY LIU

Στον υπέροχο κόσμο του Eλληνικού Φεστιβάλ

Δεν τον ήθελε το Ηρώδειο τον Καστελούτσι μας γιατί κάνανε λέει παρκέ και πώς θα ’μπαιναν μέσα τόσα ζωντανά, άσε που ο αναρριχητής θ’ άφηνε πατουσάκια στους τοίχους κι άντε να συγυρίσει μετά η Αρχαιολογική. Ούτε καν το πουλάκι της Αΐντα της Λυρικής δεν αφήσανε να μπει. Είναι κι αυτή η γουρουνίσια γρίπη που σέρνεται και τι να πεις.

Οι φήμες θέλουν τη Μισέλ Αν ντε Με να ζει στη σκιά της Κερσμάακερ όσο ήταν χορεύτριά της και να βροντά τις πουέντ και να φεύγει μπας και δει χαΐρι. Τα χρόνια πέρασαν και είναι ολόκληρες κοπέλες πια, αλλά καλού κακού κανονίσαμε να ‘ρθει η μια τον Ιούνιο και η άλλη τον Ιούλιο, μην έχουμε κανένα διπλωματικό επεισόδιο. Κι ας λένε ότι οι Βελγίδες είναι οι πιο ευρωπαίες Ευρωπαίες, στην Ελλάδα όλες παθαίνουν μετάλλαξη. Υπάρχει ένας άνθρωπος στους δρόμους αυτή τη στιγμή που έχει λιώσει τις σόλες του να μαζεύει μουσικούς για τη multi-culti παράσταση του Τροχόσπιτου «Μουσικοί του δρόμου». Κάτι σαν τον Μπόγια της μουσικής. Πάνω-κάτω την Ερμού τρεις φορές τη μέρα κάνει. Όποιος δει κατιτίς σχετικό - ακορντεόν, ντέφι, φυσαρμόνικα, ντραμς - να στείλει ένα email παρακαλώ. Αν και εγώ θα τον συμβούλευα να πάει προς Κολωνάκι, εκεί έξω απ’ την Καλογήρου όλο και κάποιος είναι.

44 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY #13 [28 MAΪOY 2009]

Πονηρούτσικος αλλά και μουσική ιδιοφυΐα ήταν λέει ο Πεντερέτσκι στα νιάτα του. Η διεθνής του φήμη ξεκίνησε το 1959 όταν έστειλε τρία έργα του στο Warsaw Autumn Festival με τρία διαφορετικά ψευδώνυμα και κέρδισε και τα τρία πρώτα βραβεία: And the award goes toooo Mr Pederecki. And the award goes toooo Mr Pederecki. And the award goes toooo… bla bla bla...

ΜΠΟΛΕΚ ΚΑΙ ΛΟΛΕΚ O διευθυντής του Φεστιβάλ, Γιώργος Λούκος, ξεναγεί τον σκηνοθέτη της Θείας Kωμωδίας, Pομέο Kαστελούτσι, στην Πειραιώς 260. Eδώ είναι ο Παράδεισος κι η Kόλαση εδώ - που θα έλεγε και το παλιό λαϊκό τραγούδι. Tο Kαθαρτήριο είναι, φυσικά, στο Mέγαρο Mουσικής.

Να τους λυπάσαι είναι και οι ηθοποιοί των Αρουραίων. Μια σκηνίτσα ένα και ένα μίλκο έχουν οι έρμοι και πάνε όλη την ώρα καμπούρηδες. Ο Τάλχαϊμερ δεν ήθελε να ξεπερνάει το ύψος της σκηνής το 1.50, για να κυκλοφορούν σαν τα ποντίκια. Ωραία, γιατί δεν τους συρρίκνωνε απευθείας, να τους κόλλαγε και μια ουρίτσα κι έτοιμοι; Άσπλαχνοι γερμανοί σκηνοθέτες. Εκπληκτική και η καλτ προσθήκη του Παρνασσού στους φεστιβαλικούς χώρους. Εκεί που άλλοτε εστροβιλίζετο η βασίλισσα τώρα θα ακούγονται οι χιλιοβραβευμένοι ήχοι του Γιώργου Τσοντάκη. Στον οποίο, βάσει ρήτρας κάποιου συμβολαίου, δεν του επιτρέπεται λέει για 10 χρόνια να εξασκήσει κανένα άλλο επάγγελμα παρά μόνο του συνθέτη. Αυτό θα πει σκλαβιά της τέχνης. Να θες να γίνεις οικοδόμος, μελισσοκόμος, ασφαλιστής και να μη σ’ αφήνουν.

KOΣMIKOTHTEΣ

To tip του αστρολόγου Ξέρεις τι είναι να αισθάνεσαι ότι δεν έχεις οικονομικά προβλήματα, πως η οικογένειά σου λύνει με ηρεμία και διάλογο όλα τα προβλήματα, πως έχεις μια ερωτική σχέση που συνδυάζει ζωώδη έλξη με αλληλοκατανόηση; Σημαίνει πως σε έχει πάρει ο ύπνος και ονειρεύεσαι. Αυτό σημαίνει.

STAR WARS

Τα άστρα και οι προτάσεις του δεκαπενθημέρου – 2 σε 1 Από τον Άγγελο Γκαγκάριν

Κριός (21 Μαρτίου - 19 Απριλίου) Ok, ok, ok. Τα καταφέρνεις καλά. Σχεδόν σε όλα. Είσαι αυτό που λέμε «golden boy» – με την καλή την έννοια. Με τη μόνη διαφορά πως ό,τι γυαλίζει… προκαλεί. Κι εσύ τον τελευταίο καιρό αστράφτεις. Που θα πει, προετοιμάσου για μικρόψυχα και κακόβουλα σχόλια. Αν σε παρηγορεί, τις περισσότερες από αυτές τις πικρόχολες επιθέσεις δεν θα τις μάθεις ποτέ, για τον απλούστατο λόγο ότι θα γίνουν πίσω από την πλάτη σου. Κι άκου μια σούφικη συμβουλή: Όταν σε περικυκλώνουν άγρια σκυλιά, δεν σηκώνεις πέτρα∙ ξαπλώνεις κάτω και προσποιείσαι τον πεθαμένο μέχρι να βαρεθούν να ουρλιάζουν και να φύγουν. Κι αλλιώς: Το ξέρεις καλά και θα το επιβεβαιώσεις για μια ακόμα φορά: Η κόλαση είναι οι άλλοι. Κρατήσου λοιπόν μακριά τους και επικεντρώσου στον εαυτό σου. Να και μια παράσταση κομμένη και ραμμένη στα μέτρα σου: Θέατρο: Κόλαση, Societas Raffaello Sanzio - Pομέο Kαστελούτσι 1 - 3 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Χώρος Δ)

Λέων (23 Ιουλίου - 22 Αυγούστου)

Ταύρος (20 Απριλίου - 20 Μαΐου)

∆ίδυµοι (21 Μαΐου - 21 Ιουνίου)

Καρκίνος (22 Ιουνίου - 22 Ιουλίου)

Η περίπτωσή σου είναι σαφώς παρεξηγημένη. Κάποιοι σε λένε ζοχάδα, ευέξαπτο, που μπορεί ανά πάσα στιγμή να τα κάνει γης μαδιάμ και να μετατρέψει ένα φιλικό τραπέζι σε ρινγκ. Όσοι σε ξέρουν καλύτερα όμως είναι σίγουροι πως τα ξεσπάσματά σου είναι το αποτέλεσμα των παλιών σου πληγών που δεν έκλεισαν ποτέ. Γιατί τα αρκετά τελευταία χρόνια, στην αρένα των σχέσεων ήσουν το θήραμα και όχι ο κυνηγός. Ακόμα και την οικογένειά σου που έπαιζε για σένα πάντα –και εξακολουθεί να παίζει– πολύ σημαντικό ρόλο, πολύ συχνά πια την αισθάνεσαι να στέκει απέναντι και να μη σου προσφέρει τη συμπαράσταση που έχεις ανάγκη. Ο τρόπος που τοποθετείς τον εαυτό σου απέναντι στον κόσμο είναι καθοριστικός: Εσύ και όλοι οι άλλοι. Εσύ και οι άλλοι απέναντί σου. Εσύ κι ο υπόλοιπος κόσμος. Ξεκόλλα και τρέξε να χωθείς ανάμεσά τους. Ακόμα και ο ίδιος ο πόνος είναι πολύ προτιμότερος από τον φόβο του πόνου. Έργο διδακτικό:

Πολλοί βλέποντας το κέφι σου και την τσαχπινιά σου θεωρούν ότι είσαι ένας άνθρωπος επιπόλαιος που ζει μόνο το σήμερα. Αυτή η εικόνα είναι, όμως, απλώς η μια μόνο πλευρά της διπλής σου φύσης. Οι άλλοι δεν θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν με πόσο μεγάλη αυτοπειθαρχία και συνέπεια εκπληρώνεις έναν έναν τους προσωπικούς σου στόχους, αντιμετωπίζοντας αγόγγυστα ένα σωρό δυσκολίες και προβλήματα. Κι είναι γεγονός πως, παρότι από άποψη και φύση, δεν το βγάζεις προς τα έξω, τον τελευταίο καιρό αισθάνεσαι αρκετά κουρασμένος και πεσμένος. Πως θέλεις να χωθείς ένα μήνα κάτω από τα σκεπάσματα μέχρι να ξημερώσει και να διαλυθεί το υπαρξιακό σου σκοτάδι. Καλογέρεψε όσο το έχεις ανάγκη, όμως να θυμάσαι ότι το φάρμακο βρίσκεται πάντα εκεί που βρίσκεται και η αρρώστια. Στην περίπτωσή σου δηλαδή βρίσκεται ανάμεσα στους άλλους. Αν πειστείς και θέλεις να κάνεις τις «κλειστές» σου «ανοιχτές», να μια ωραία πρόταση:

Θέατρο: Οι αρουραίοι, Γκέρχαρτ Xάουπτμαν / Deutsches Theater Berlin, Mίχαελ Tάλχαϊμερ 9 και 10 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Χώρος Η)

Μουσική: Sinfonia Varsovia Kριστόφ Πεντερέτσκι 10 Ιουνίου, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (Αίθουσα Φίλων της Μουσικής)

Παρθένος (23 Αυγούστου - 22 Σεπτεμβρίου)

Το μυαλό σου δουλεύει υπερωρίες. Άραγε τελικά αποδίδει όλη αυτή η σκληρή δουλειά; Τον τελευταίο καιρό φαίνεται πως έχεις ξεχάσει το αυτονόητο: πως δηλαδή η λογική είναι ένα σκληρό γρανάζι που χρειάζεται λάδι να κινείται, αλλιώς κομπλάρει και μαζί της κομπλάρει όλο το σύστημα. Κι αυτό το λάδι έχει ένα και μόνο όνομα: «καλοπέραση». Συχνά το ξεχνάμε, αλλά σπανίως περνάμε καλά χωρίς την παρουσία των άλλων. Άνοιξε ξανά το σπίτι σου στους φίλους σου. Κάνε ένα τρελό πάρτι, δοκίμασε να μαγειρέψεις κάτι καινούργιο, αγόρασε καινούργια επιτραπέζια παιχνίδια. Παίξε, πειραματίσου, γέλα δυνατά, ξύπνησε τις αισθήσεις σου με εξωτικές γεύσεις, προετοίμασε ένα ταξίδι στο μέρος που πάντα ήθελες να ταξιδέψεις και ποτέ δεν τόλμησες. Με άλλα λόγια, σταμάτα να σκέφτεσαι και ξεκίνα να ζεις. Κατά τα άλλα, χτένισε όμορφα την πλούσια χαίτη σου και κατηφόρισε την οδό Πειραιώς. Σου έχω κάτι πολύ καλό:

Είναι φανερό πως προσπαθείς να βάλεις σε μια τάξη τη ζωή σου. Μέχρι εδώ καλά. Μόνο που φαίνεται πως «τακτοποιείς» ανθρώπους και σχέσεις με την ίδια διάθεση που τακτοποιούμε τις κάλτσες και τα εσώρουχα στο ντουλάπι. Να σου θυμίσω παλιότερες εποχές, τότε που η αυτοπεποίθησή σου δεν ήταν τόσο στα πάνω της, πόσο καλός, στοργικός και υπομονετικός ήσουν με τους άλλους; Τώρα θα μου πεις, και θα ’χεις δίκιο, ότι έδωσες αρκετές ευκαιρίες και αφιέρωσες πολύ χρόνο σε πρόσωπα που, εν τέλει, δεν σου είπαν ούτε ένα «ευχαριστώ». Ακόμα και αυτοί όμως αξίζουν μια ευκαιρία. Δεν μπορείς να τους περνάς από δικαστήριο και να τους καθίζεις στην ηλεκτρική καρέκλα χωρίς καν να τους προσφέρεις μια ευκαιρία να απολογηθούν. Περνάς λοιπόν τη «σκληρή» σου περίοδο. Ποιος είμαι εγώ που θα σου πω να αλλάξεις; Θέλω μόνο να σκεφτείς πως τα σκληρά καρύδια είναι αυτά που δέχονται τα περισσότερα χτυπήματα. Να και μια παράσταση για σένα:

Χορός: Sinfonia Eroïca, Mισέλ Aν ντε Mε 9 - 11 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Χώρος Δ)

Θέατρο: Καθαρτήριο / Societas Raffaello Sanzio - Pομέο Kαστελούτσι 8 και 9 Ιουνίου, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη)

Ζυγός (23 Σεπτεμβρίου - 23 Οκτωβρίου)

Στη διάγνωσή σου γράφω με κεφαλαία γράμματα: ΟΞΕΙΑ ΠΛΗΚΤΙΤΙΔΑ. Ναι, φίλε μου, έχεις όλα τα συμπτώματα αυτής της ύπουλης και επικίνδυνης αρρώστιας. Βαριέσαι τους άλλους και τις καθημερινές ιστορίες τους. Οι επισκέψεις της μιας ώρας μοιάζουν σαν να διαρκούν μια εβδομάδα. Όλα τα βιβλία χάνουν το ενδιαφέρον τους στη δεύτερη σελίδα. Ο δρ. Γκαγκάριν διέγνωσε: Η περίπτωσή σου χρειάζεται άμεση θεραπεία. Συνταγή γιατρού: Καταρχήν συνιστώ καθημερινές πλύσεις των οφθαλμών. Αλλιώς, ξελαμπικάρισμα. Δεν μπορεί κανείς να οδηγεί για πολλή ώρα με λερωμένο παρμπρίζ – αν με καταλαβαίνεις. Δεύτερη σύσταση: Ερωτεύσου άμεσα. Σήμερα αν γίνεται. Μόνο ο έρωτας μπορεί να σε βοηθήσει να επανεφεύρεις τον εαυτό σου. Τρίτον: Σταμάτα να έχεις μεγάλες προσδοκίες. Κανείς δεν βγήκε κερδισμένος από αυτές. Περιμένοντας πολλά το μόνο που κάνεις είναι να δημιουργείς πιθανότητες απογοήτευσης. Θα σου πω ένα μυστικό: Η ευτυχία απαιτεί σχέδιο. Έχεις;

Αιγόκερως (22 Δεκεμβρίου - 19 Ιανουαρίου)

Υδροχόος (20 Ιανουαρίου - 18 Φεβρουαρίου)

Τον τελευταίο καιρό «παίζεις» έναν ρόλο που δεν σου αρέσει και δεν σου ταιριάζει. Κι αυτό σε κάνει να δείχνεις ένα πρόσωπο που οι άλλοι δεν έχουν συνηθίσει σ’ εσένα. Ηρέμησε∙ βαθιά εισπνοή∙ κρατάμε λίγο∙ εκπνοή. Αυτή είναι η μόνη συμβουλή που έχω να σου δώσω για να αντιμετωπίσεις αυτή την περίοδο. Ναι, καταλαβαίνω, είναι δύσκολο να συγκρατείς τα νεύρα σου όταν αισθάνεσαι ότι πρωταγωνιστείς σε ταινία του George Loucas και συνειδητοποιείς ότι περιβάλλεσαι από εξωγήινους που μιλάνε μια τελείως διαφορετική γλώσσα από εσένα. Πριν όμως ξεθηκαρώσεις το λέιζερ, στάσου λίγο κι άκουσέ με. Βαθιά εισπνοή∙ κρατάμε λίγο∙ εκπνοή. Αντί να σπαταλάς τις δυνάμεις σου προσπαθώντας να υποδείξεις στους άλλους αυτό που πιστεύεις σωστό και δίκαιο, καλύτερα επικεντρώσου στους στόχους σου. Στο κάτω κάτω, ως τοξότης, αυτή είναι η φύση σου. Παρεμπιπτόντως, έχω κάτι που θα σε βοηθήσει να ηρεμήσεις:

Τον τελευταίο καιρό έχεις πέσει με τα μούτρα στη δουλειά. Δύο τινά υπάρχουν: Ή έχεις δάνεια που σαν τα κουνούπια σου πίνουν το αίμα και δεν σε αφήνουν να ησυχάσεις ή ισχύει αυτό που έλεγε ο Όσκαρ Ουάιλντ, πως δηλαδή «η σκληρή δουλειά είναι το καταφύγιο όσων δεν έχουν τίποτα να κάνουν». Μήπως λοιπόν να ξαναβλέπαμε το όλο θέμα από την αρχή; Ποιος είσαι, πού πας, τι θέλεις, ποιον θέλεις, βρε αδερφέ… Όλα αυτά σε καμιά περίπτωση δεν θα τα βρεις έχοντας πέσει τα μούτρα στη δουλειά. Το αισθάνεσαι κι εσύ πως είσαι σε ένα υπαρξιακό σταυροδρόμι που θα πρέπει να πάρεις αποφάσεις οι οποίες θα έχουν αντίκτυπο στο υπόλοιπο της ζωής σου. Ξαναβγές στο φως και δες τη ζωή. Πάψε να ονομάζεις την αυτοπεποίθηση άγνοια και ρίξε τη ζαριά σου. Και πού ’σαι, απόψε πας Ηρώδειο:

Λένε πως δημιουργικότητα είναι να επιτρέπεις στον εαυτό σου να κάνει λάθη και τέχνη να ξέρεις ποια από αυτά να κρατήσεις. Τώρα που το έμαθες, τι λες, θα επιτρέψεις στον εαυτό σου να χαλαρώσει; Θα του επιτρέψεις να κάνει λάθη, χαζομάρες, απλώς και μόνο για να προσπαθήσει να περάσει καλά; Ξέρεις πολύ καλύτερα από τον καθένα το ζόρι που έχεις περάσει τα τελευταία χρόνια. Τώρα όμως η εποχή άλλαξε. Ήρθε η ώρα να φορέσεις τα καλοκαιρινά σου και να περπατήσεις ξυπόλητος στην παραλία. Ξέμαθε να φοβάσαι μην κρυώσεις∙ να τρέμεις μην πατήσεις το αγκάθι. Στην περίπτωσή σου ο φόβος δεν φυλάει τα έρμα, τα κάνει έρμα. Αν από κεκτημένη ταχύτητα επιμένεις να θεωρείς ότι η πρόνοια και η εξυπνάδα μπορούν να σε σώσουν, σου έχω μια παράσταση-αντεπιχείρημα:

Μουσική: Αφιέρωμα στον Γιώργο Τσοντάκη 9 Ιουνίου, Αίθουσα Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός

ZΩΩ∆IA

Το τελευταίο διάστημα έχεις αρχίσει να δίνεις πολύ μεγάλη σημασία στην ύλη και στο μέγεθος. Και να σου πω την αλήθεια, καλά κάνεις. Τόσα χρόνια που είχες επικεντρωθεί στο μυαλό σου, τι κατάλαβες; Η θεά Ζα Ζα Γκαμπόρ το είχε πει καλύτερα από όλους: «Το μόνο βάθος που ζητούν οι άντρες από τις γυναίκες είναι το ντεκολτέ τους». Κι αν είναι να συμπληρώσω κάτι κι εγώ, που πήγα μέχρι το Διάστημα και γύρισα, θα πω πως «το μόνο βάθος που ζητούν οι γυναίκες από τους άντρες είναι η τσέπη τους». Ναι, αγαπητέ, ζούμε σε μια εποχή που η ύλη βασιλεύει και το μυαλό έχει περάσει σε δεύτερη, τρίτη, μη σου πω και τελευταία μοίρα. Τα συζητώ τώρα μαζί σου αυτά έτσι χύμα γιατί δεν σε φοβάμαι. Ξέρω πως η δουλειά που έχεις κάνει όλα αυτά τα χρόνια είναι το εμβόλιό σου στην ανοησία του κόσμου. Κρύψε για λίγο τον ευαίσθητο εαυτό σου και διεκδίκησε χωρίς τύψεις το υλικό κομμάτι του κόσμου που σου αναλογεί. Παρ’ όλα αυτά, αν νιώσεις την ανάγκη να δεις κάτι ενδιαφέρον: Έκθεση: Ύμνος στη σκιά 23 Μαΐου - 26 Ιουλίου, Μουσείο Μπενάκη (κτίριο οδού Πειραιώς)

Θέατρο: Αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο 1 - 5 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Χώρος Η)

Θέατρο: Σεμινάριο βλακείας ή οι βλαβερές συνέπειες της βλακείας, Σάκης Σερέφας / ΔΗΠΕΘΕ Κέρκυρας Εταιρεία Θεάτρου Commedia 9 και 10 Ιουνίου, Το Σχολείον (Χώρος Α)

Μουσική: Έργα Χάιντν, Οι Μουσικοί του Λούβρου Γκρενόμπλ - Mαρκ Mινκοφσκί 8 Ιουνίου, Ηρώδειο

Σκορπιός (24 Οκτωβρίου - 21 Νοεμβρίου)

Τοξότης (22 Νοεμβρίου - 21 Δεκεμβρίου)

Μουσική: Αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο / Συναυλία Μίκη Θεοδωράκη 10 Ιουνίου, Ηρώδειο

«Μουρ, μουρ, μουρ, μουρ…». Αυτό είναι το soundtrack της ζωής σου. Στην περίπτωσή σου η μουρμούρα δεν είναι ψάρι, είναι η καλύτερη φίλη σου. Το μυαλό σου μοιάζει με μαγαζί που δουλεύει με σταθερούς πελάτες: αυτούς που σε αδίκησαν, όσους δεν σε κατάλαβαν ποτέ, αυτά που στερήθηκες και που δεν πρόκειται να ζήσεις. Το ισοζύγιο της ζωής σου είναι ελλειμματικό, γιατί ο τελευταίος πραγματικός «λογιστικός» έλεγχος που έκανες ήταν πριν πολλά πολλά χρόνια. Από τότε όμως μέχρι σήμερα έχουν μεσολαβήσει πάρα πολλά και η ζωή σου έχει αλλάξει δραματικά – κι ωστόσο ερήμην σου. Μήπως να το ’παιρνες αλλιώς το όλο θέμα; Μήπως το να γυρνάς ξανά και ξανά σαν κολλημένο βινύλιο είναι αυτοκαταστροφικό και επιπλέον βαρετό; Σου προτείνω να ακούσεις κάτι πάρα πολύ δυνατό και όμορφο για να καλύψεις τις εσωτερικές σου φωνές:

Ιχθύς (19 Φεβρουαρίου - 20 Μαρτίου) Βρήκαν το ευαίσθητο σημείο σου, κι αυτό είναι μείον σου; Ελπίζω να πρόσεξες το ερωτηματικό, γιατί πραγματικά, τουλάχιστον στην περίπτωσή σου το να βρει κάποιος/α την Κερκόπορτά σου δεν είναι κάτι απαραιτήτως κακό, τουλάχιστον στα γκομενικά. Και η αλήθεια είναι πως, από τη μια, έχεις αρκετά ευαίσθητα σημεία κι από την άλλη, ελάχιστη διάθεση να προστατεύσεις τον εαυτό σου. Που θα πει πως είσαι μια χαρά φυσιολογικός άνθρωπος, που θα έδινε σχεδόν τα πάντα για να ζήσει φέτος το πιο ερωτικό καλοκαίρι της ζωής του. Με άλλα λόγια, είσαι ανοιχτός και ευάλωτος στις προκλήσεις και τις προσκλήσεις όσων ξέρουν να σου ψιθυρίζουν αυτά που αρέσουν στα αυτιά σου. Summertime and the livin’ is easy, baby. Γι’ αυτό ζήσε το όσο πιο έντονα μπορείς. Και, ναι, σε ζηλεύουμε. Για σκέψου... Έχω και μια πρόταση που σου πάει γάντι: Εγκαταστάσεις: Pομέο Kαστελούτσι Παράδεισος 2 - 6 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Γκαράζ

[28 MAΪOY 2009] #13 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠI∆AYPOY 45