EF#16 by Κaterina Κomita

Xατζηχρήστου 23 & mακρυγιάννη 11742 / AΘHNA / T. 210 9282900

ANTIΦEΣTIBAΛ

EΛεν ΜIρεν Δεσποτική και σέξι

νIκοΛαΣ ΧAΪτνερ «H Έλεν Mίρεν με οδήγησε στη Φαίδρα»

ΓιOΧαν ΣIΜονΣ Aν το έργο δεν σε διασκεδάζει είναι μάπα

ΣKOYΛA - ΛOYΛHΣ - ΞAΦHΣ Όλα τα ’κανα για σένα

ΣτEΦαν κEΓκι - RImINI PROTOKOll Oι τελευταίοι μουεζίνηδες

AΓΓεΛοΣ ΦραντζHΣ Θα τολμήσετε να μπείτε στο δάσος όταν ο κακός λύκος είναι εκεί;

AΦIEPΩmA ΠIνα mΠAουΣ Η δική μας Πίνα Σαν μια σκιά με μουσική Δάφνις Κόκκινος, ο έλληνας χορευτής της Πίνα Μπάους Έγραψαν για την Πίνα Mπάους Στην επικράτεια του πόνου και της απώλειας

ΣεΛ. 9 41

ορΧHΣτρα τΩν ΧρΩΜAτΩν Το τελευταίο όραμα του Μάνου Χατζιδάκι

ΣεΛ. 25

ΜIΛτοΣ ΛοΓιAΔηΣ Το κοινό δεν γνωρίζει αυτή τη μουσική

αΛEν ΠΛατEΛ Άγγιξέ με!

ΛενιΩ κακΛEα 1 νέα χορογράφος + 7 θεατές εν δράσει

ΠαναΓιΩτα καΛΛιΜAνη Στο παλιό εργοστάσιο

νIκοΣ ΞυΔAκηΣ Δεν είμαι έθνικ

ΒYρΩν ΦιΔετζHΣ Η απόλυτη ευτυχία σε έναν κατάμαυρο κόσμο

τουΜAνι ντιαΜΠατE Μουσική πιο παλιά απ’ τον Μπαχ

ΜιΣEΛ καΜIΛο Ήμουν μεγάλος φαν του Μάικλ Τζάκσον

JUICY lIU Στον υπέροχο κόσμο του Eλληνικού Φεστιβάλ

STAR WARS Τα άστρα και οι προτάσεις του δεκαπενθημέρου – 2 σε 1

ΣεΛ. 56 2 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

COmICS του Xρήστου Δημητρίου

H εικόνα του εξωφύλλου: O Nίκολας Xάιτνερ με την Έλεν Mίρεν στις πρόβες της Φαίδρας.

ΠEPIEXOmENA

από τα σκυλιά του Kαστελούτσι στην κυρία Bίσση

[

H Eφημερίδα του Eλληνικού φεστιβάλ

Πριν από μερικές εβδομάδες το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) είχε σοβαρές αντιρρήσεις να παιχτεί στο Ωδείον του Ηρώδου του Αττικού (που χάριν συντομίας θα το λέμε Ηρώδειο, κι ας μας μαλώσουν οι σχολαστικοί λεξικογράφοι) η Κόλαση του Ρομέο Καστελούτσι. Οι αρχαιολόγοι του ΚΑΣ που έχουν την ευθύνη για την προστασία των μαρμάρων δεν έφεραν αντιρρήσεις για το περιεχόμενο της παράστασης, φοβήθηκαν όμως μήπως το ρωμαϊκό ωδείο που, από τη δεκαετία του 1950, φιλοξενεί παραστάσεις, συναυλίες, κονσέρτα, «καταπονηθεί» εξαιτίας του ότι (εκπαιδευμένα) σκυλιά θα την έπεφταν να κατασπαράξουν τον σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή κι ακόμα επειδή θα εμφανιζόταν επί σκηνής ένα άλογο. Η συζήτηση δεν άνοιξε καν, η παράσταση μεταφέρθηκε στο Θέατρο της Πειραιώς 260, που ως χώρος βιομηχανικής αρχαιολογίας δεν εμπίπτει στη δικαιοδοσία των φυλάκων των μαρμάρων. Απ’ τα σκυλιά του Καστελούτσι στην κυρία Άννα Βίσση μεσολαβεί άβυσσος. Ωστόσο, οι αρχαιολόγοι του ΚΑΣ κλήθηκαν να γνωμοδοτήσουν και γι’ αυτή, να πουν δηλαδή αν εγκρίνουν να παραχωρηθεί το Ηρώδειο και για δική της συναυλία, την περίοδο που ο χώρος παραχωρείται σε καλλιτέχνες εκτός του Φεστιβάλ Αθηνών. Στην αρχή είπαν όχι, κρίνοντας πιθανόν ότι δεν καταπονούνται τα μάρμαρα από το θέαμα αλλά ότι δεν αρμόζει το θέαμα στα μάρμαρα, στο τέλος όμως υπαναχώρησαν και γνωμοδότησαν ότι, τελικά, αρμόζει το θέαμα (και το ακρόαμα) στα μάρμαρα. Έπειτα από πολλές σκέψεις, από πολλή βάσανο, βρε παιδί μου, μάλλον σωστά, έμειναν στον τύπο και δεν μπήκαν στην ουσία. Και έτσι, η κυρία Βίσση, που μας εκπροσώπησε στη Γιουροβίζιον, θα ψάλει και στο Ηρώδειο. Όσες και όσοι ήδη φρίττετε επειδή έχετε πειστεί ότι η είσοδος τραγουδιστών του λαϊκοπόπ στο Ηρώδειο σηματοδοτεί την άλωση του τελευταίου χώρου της πρωτεύουσας που φιλοξενεί την «ποιότητα», μάλλον δεν έχετε δίκιο. Σκεφτείτε λιγάκι πιο ψύχραιμα. Ακόμα κι αν, μετά την οικοδόμησή του, στα τέλη του 2ου μ.Χ. αιώνα, φιλοξένησε παραστάσεις θεάτρου που ίσως στην εποχή τους θεωρούνταν αξιοπρεπείς, έναν αιώνα μετά, όταν στη σημερινή ελληνική πρωτεύουσα είχαν μπουκάρει οι επιδρομείς Έρουλοι, χρησίμευσε για ένα διάστημα ως αρένα για μονομαχίες, ακόμα και για ταυρομαχίες. Θα πείτε, βεβαίως, ότι όταν αναμετριέται κανείς με την Ιστορία, εστιάζει στο σημείο που προτιμά. Εν προκειμένω, ως έθνος, εστιάζουμε στα μάρμαρα και αγνοούμε άλλες ιστορικές «λεπτομέρειες». Και στο κάτω κάτω, όταν αναστηλώθηκε το Ηρώδειο, το 1950, χρησιμοποιήθηκαν άπειρες ποσότητες μαρμάρων Υμηττού. Τη σημερινή δόξα του Ηρωδείου, που το κάνει περιζήτητο συναυλιακό χώρο, δεν του τη χάρισαν τα μάρμαρα – κι ας κάνουν εκκλήσεις οι αρχαιολόγοι να μην κολλάμε πάνω τους τσίκλες ή να μην τα φθείρουν οι κυρίες με τις γόβες στιλέτο. Τη δόξα του τού τη χάρισαν οι παραστάσεις που φιλοξένησε, σε ένα ήσυχο και όμορφο σημείο της Αθήνας που δεν «αξιοποίησαν» οι δεκαετίες της αντιπαροχής. Τη δόξα του τη χάρισαν οι σπουδαίες προσωπικότητες των καλλιτεχνικών θεαμάτων που εμφανίστηκαν εκεί, όλες στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Αθηνών: ο Μητρόπουλος και η Κάλλας, ο Ροστροπόβιτς και ο Παβαρότι, ο Θεοδωράκης και ο Χατζιδάκις, ο Μπάρενμποϊμ αλλά κι η Λόρι Άντερσον. Ο Ροντήρης και ο Κουν, ο Στρέλερ και ο Πίτερ Χολ, το Θέατρο Νο και η Όπερα του Πεκίνου. Ο Μπαλανσίν κι η Πίνα Μπάους, ο Νουρέγιεφ με τη Φοντέιν κι η Μάρθα Γκράχαμ… Δεκάδες, εκατοντάδες σπουδαίοι διεθνείς καλλιτέχνες εμφανίστηκαν στο Ηρώδειο, αυτοί του έδωσαν σύγχρονο κύρος, γι’ αυτό έγινε περιζήτητο. Κι ύστερα, κάποια στιγμή, το Ηρώδειο έγινε στόχος όχι φιλότεχνων, αλλά μιας άλλης ειδικής κατηγορίας συμπολιτών μας: των καθ’ έξιν κοσμικών. Που δεν νοιάζονται τόσο να δουν και ν’ ακούσουν αλλά να τους δουν και να τους ακούσουν.

Eιδική έκδοση για το πρόγραμμα του 2009 Nο 16 (4/2009) [9/7/09] ISSN: 1791-1729 Διευθυντής Σύνταξης: Hλίας Kανέλλης Eπιμέλεια ύλης: Mαρία Bασιλάκη Σύνταξη: Δώρα Aναγνωστοπούλου, Έλια Aποστολοπούλου, Aλεξάνδρα Bουδούρη, Nάντια Δρακούλα, Kατερίνα Kόμητα, Άννα Mαρτίνου, Kατερίνα Oικονομάκου, Nίκη Oρφανού, Aντώνης Σακελλάρης Φωτογράφοι: Bίκυ Γεωργοπούλου, Bασίλης Mαθιουδάκης Σχεδιασμός: Z-axis Δημιουργικό: Aνδρέας Pεμούντης Eκτύπωση: IPIΣ A.E.

]

Eλληνικό Φεστιβάλ A.E. Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: Γιώργος Λούκος Nομικός Σύμβουλος: Bάσω Tζιούμη

Διοικητικό Συμβούλιο

Πρόεδρος: Γιώργος Λούκος Aντιπρόεδρος: Άγγελος Δεληβορριάς Nομικός Σύμβουλος: Δημήτρης Πασσάς Mέλη: Vincent Baudriller, Nigel Redden, Alistar Spalding, Nίκη Tζούδα, Λουκάς Tσούκαλης

MEΓAΣ XOPHΓOΣ

XOPHΓOΣ Το Ηρώδειο λειτούργησε ως θέατρο το 1955, όταν ο Γεώργιος Ράλλης, υπουργός Προεδρίας στην κυβέρνηση Παπάγου, αποφάσισε ότι χρειαζόταν ένας χώρος για να φιλοξενεί τις τέχνες του υψηλού – καταφανώς δηλαδή την ακαδημαϊκή εκδοχή του θεάτρου, της μουσικής, του χορού. Πολύ σύντομα, όμως, το 1959 με τους αριστοφανικούς Όρνιθες στη σκηνοθεσία του Κουν, αποδείχτηκε ότι η ακαδημαϊκή εκδοχή του υψηλού δεν ταυτίζεται πάντοτε με τη θέση των καλλιτεχνών. Από την άλλη, τα χρόνια επιβεβαίωσαν ότι δεν αρκούν ο χώρος και η πρόθεση (το Ηρώδειο και η ακαδημαϊκή προσέγγιση) για να παρουσιαστεί σπουδαία τέχνη. Όλοι, υπό το πρόσχημα του υψηλού, έχουμε φάει φέσια, έχουμε δει πατάτες κι έχουμε τραβήξει τα μαλλιά μας (όσοι έχουν). Δεν είναι λοιπόν ο χώρος, είναι ο θεσμός. Το Ηρώδειο δεν απέκτησε κύρος επειδή είναι κάτω από την Ακρόπολη ούτε επειδή διαχειρίζονται το νόημά του οι αρχαιολόγοι. Απέκτησε κύρος επειδή είχαν νόημα οι καλλιτεχνικές προτάσεις του. Όσο πιο ανοιχτές, πιο κοσμοπολίτικες, πιο διεθνείς ήταν αυτές οι προτάσεις, τόσο το καλύτερο και για το θέατρο. Με άλλα λόγια, το Ηρώδειο απέκτησε κύρος επειδή ήταν (και συνεχίζει να είναι) χώρος εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Αθηνών (που ευτυχώς, απλώθηκε σε όλη την πόλη και που, ήδη, η οδός Πειραιώς είναι συνώνυμη του πειραματισμού και των νέων ρευμάτων). Επειδή, κατά το μάλλον, οι εκάστοτε υπεύθυνοι για το πρόσωπο του Φεστιβάλ διαφύλαξαν το κύρος του θεάτρου με τις επιλογές τους. Χάρη στις επιλογές του Φεστιβάλ, μάλιστα, τα τελευταία χρόνια το Ηρώδειο (που για αρκετά χρόνια διεθνώς ήταν συνώνυμο του τουριστικού κοσμοπολιτισμού, ο οποίος πάει ασορτί με επιφανειακά και διόλου ριψοκίνδυνα θεάματα) ανέκτησε το κύρος που τόσο πολύ ζηλεύει η γκλαμουριά. Αν λοιπόν μας ενδιαφέρει αυτό το κύρος, αν δηλαδή αντιλαμβανόμαστε πόσο ενισχύει το ευρωπαϊκό, κοσμοπολίτικο, ζωντανό πρόσωπο της πρωτεύουσας το Φεστιβάλ Αθηνών, ας κάνουμε το απλούστατο: από του χρόνου το Ηρώδειο να λειτουργεί λιγότερο και μόνο στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Όχι τίποτα άλλο, αλλά για να απαλλαγούν και οι αρχαιολόγοι από το βάρος της συσχέτισης κοσμικότητας με αρχαίο πνεύμα αθάνατο. Ηλίας Κανέλλης

EDITORIAl

XOPHΓOI EΠIKOINΩNIAΣ

INTERNATIONAL HERALD TRIBUNE

ME THN YΠOΣTHPIΞH

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 3

το ΠροΓραΜΜα του ΔεκαΠενΘηΜερου

9.7 έως 22.7.09

Aγαπητή EΦ... μια νύχτα στην Πειραιώς

Θεατρο Εθνικό Θέατρο Μεγάλης Βρετανίας-Νίκολας Χάιτνερ Ρακίνα, Φαίδρα σε εκδοχή του Τεντ Χιούζ Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 10-11 Ιουλίου

Αγαπητή εφ,

Στέφαν Κέγκι–Rimini Protokoll Radio Muezzin Πειραιώς 260, Χώρος Δ 11-12 Ιουλίου NTGent και Veenfabriek-Γιόχαν Σίμονς Έντεν φον Χόρβατ, Καζιμίρ και Καρολίνα Ωδείο Ηρώδου Αττικού 13 Ιουλίου ‘Aγγελος Φραντζής, Μέσα στο δάσος Πειραιώς 260, Χώρος Δ 14-15 Ιουλίου

ΔEIΠNO mE THN EΛEN mIPEN!

Εθνικό Θέατρο-Θωμάς Μοσχόπουλος Ευριπίδη, Άλκηστη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 17-18 Ιουλίου

Γεια σας. Oνομάζομαι Tζέιμι Έινκμπερ. Eίμαι από την Kαλιφόρνια και, έλληνες φίλοι μου, σας ζηλεύω. Θα είστε με το είδωλό μου δυο νύχτες στην Eπίδαυρο. Eνώ εγώ, που τη λατρεύω, δείτε πώς περνάμε όταν την καλώ σε δείπνο.

ΧοροΣ

Tολιστής και σουλατσαδόρος

Rosas-Αν Τερέζα ντε Κεερσμάακερ Το τραγούδι Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη 9-10 Ιουλίου The Plant collective Trente Πειραιώς 260, Αποθήκη Χώρου Η 10-12 Ιουλίου Les Ballets C de la B-Αλέν Πλατέλ & Φαμπρίτσιο Κασόλ pitié! Πειραιώς 260, Χώρος Η 13-15 Ιουλίου Λενιώ Κακλέα, matter-of-act Το Σχολείον, Χώρος Β 14-15 Ιουλίου

ΜουΣικη Ορχήστρα των Χρωμάτων-Μίλτος Λογιάδης 20 χρόνια Ωδείο Ηρώδου Αττικού 9 Ιουλίου Συναυλία με τον Τουμάνι Ντιαμπατέ Το Σχολείον, Χώρος Α 9 Ιουλίου Συναυλία Μισέλ Καμίλο Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 10-11 Ιουλίου Νίκος Ξυδάκης-Διονύσης Καψάλης Rue Lepsius, Μουσική προσωπογραφία του Κ.Π. Καβάφη Το Σχολείον, Χώρος Α 14-15 Ιουλίου Κρατική Ορχήστρα Αθηνών-Βύρων Φιδετζής Έργα Μέντελσον-Ντιτιγιέ Ωδείο Ηρώδου Αττικού 15 Ιουλίου Συναυλία με τον Αλκίνοο Ιωαννίδη Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 17-18 Ιουλίου

εκΘεΣειΣ Γιάννης Μπουρνιάς, Still(s), Πειραιώς 260 16 Ιουνίου-12 Ιουλίου (μόνο τις ημέρες των παραστάσεων από τις 20:00) Ύμνος στη σκιά Μουσείο Μπενάκη, Κτίριο Οδού Πειραιώς 23 Μαΐου-26 Ιουλίου Κώστας Ορδόλης, Μορφές και σκιές από το θέατρο, Πειραιώς 260 1 Ιουνίου-12 Ιουλίου (μόνο τις ημέρες των παραστάσεων, από τις 20:00)

EPΓAΣTHPIO 8ος Κύκλος Εντατικών Μαθημάτων για το Αρχαίο Ελληνικό Δράμα Επίδαυρος 6-20 Ιουλίου 4 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

Αγαπητοί κύριοι, Διαμαρτύρομαι διότι, ενώ το Ηρώδειο παραχωρήθηκε επιτέλους στην απόλυτη ελληνίδα σταρ Άννα Βίσση, προφανώς για να στεγάσει τις υψηλές δημιουργίες του μουσουργού Καρβέλα και άλλων, συνεχίζει να είναι αποκλεισμένο για ορισμένους σημαντικούς καλλιτέχνες, όπως ο Τόλης Βοσκόπουλος. Φανατικός του «τολισμού» στη μουσική, θα ήθελα να ενώσω τη φωνή μου με τις άλλες άρρητες φωνές της σιωπηρής πλειοψηφίας, που δεν διατράνωσαν το αίτημα για την παραχώρηση του σπουδαίου ρωμαϊκού θεάτρου της ελληνικής πρωτεύουσάς μας στον εθνικό μας βάρδο. Γνωρίζω, αρκέστηκαν στο ότι στο Ηρώδειο και στα πέριξ, κάποια στιγμή του καλοκαιριού, θα ακουστούν οι νότες ενός Σταμάτη Σπανουδάκη από το ορατόριό του «Βουκεφάλας». Όμως, κύριοι, πιστέψτε με, οι στίχοι του τραγουδιού «Ας είμαστε ρεαλισταί» (παραδείγματος χάριν) υπό Τόλιδος Βοσκοπούλου ερμηνευόμενοι, αποκτούν διαστάσεις μεγάλης τραγωδίας (που ευτυχώς διασώζεται από τα χειρότερα, διότι στο τέλος επικρατεί η σύνεσις και ο ήρωας ακολουθεί τη λογική του και όχι το νεανικό του αίμα που βράζει). Προσέξτε παρακαλώ το πρώτο κουπλέ: «Ας είμαστε ρεαλισταί, τι κι αν υπήρξαμε ερασταί (…) σαν άνθρωποι της εποχής, απλώς περάσαμε ωραία τον καιρό μας». Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί αυτοί οι στίχοι δεν μπορούν να ακουστούν στο Ηρώδειο. Τι το εμποδίζει; Στο κάτω κάτω, έχουν ακουστεί και χειρότερα. Πληροφορήθηκα ότι στο παρελθόν, σε αυτόν τον ιερό χώρο, έχει παρασταθεί ακόμα και ο Οιδίπους, ο οποίος ως γνωστόν είναι ρυπαρόν είδος ανθρώπου που συνήψε σχέσεις με τη μανούλα του. Τουλάχιστον, ο Τόλης, εκτός από ρεαλιστής, είναι και πιο κανονικός άνθρωπος. Ουδέποτε διανοήθηκε έστω και να άδει τέτοια αίσχη. Και μόνο γι’ αυτό, μια νύχτα στο Ηρώδειο του ανήκει. Με οργή, Θόδωρος Γεωργιάδης, Αθήνα Στείλτε την επιστολή σας στην ηλεκτρονική διεύθυνση: free_press01@greekfestival.gr ή γράψτε τα σχόλιά σας στο μπλογκ της εφ, www.efmag.blogspot.com

Την Παρασκευή 26 Ιουνίου πήγαμε, μαζί με μια (μεγάλη) φίλη και τρία (μικρά) παιδιά, στην Πειραιώς 260 για να παρακολουθήσουμε το Αόρατο τσίρκο. Ομολογώ ότι ήταν η πρώτη φορά που ξεκινούσα να πάω σ’ αυτόν το χώρο, οπότε είχα αποφασίσει να πάω με το τρένο. Πριν ξεκινήσω ωστόσο, πήρα μια άλλη φίλη τηλέφωνο για να ρωτήσω λεπτομέρειες. Με προέτρεψε να πάρω το αυτοκίνητό μου, διαβεβαιώνοντάς με ότι δεν θα αντιμετωπίσω πρόβλημα με το πάρκινγκ. «Είναι κάτι σαν το Μπάντμιντον;», ρώτησα. «Ε…, όχι και τόσο χάι!», απάντησε. «Θα δεις όμως επί της Πειραιώς πινακίδες του Φεστιβάλ που σε καθοδηγούν στο χώρο». Δεν είμαι απ’ αυτούς που προσανατολίζονται εύκολα και, δυστυχώς, συχνά χάνομαι… Ανησύχησα. Ωστόσο η ιδέα του αυτοκινήτου, όταν έχει κανείς να κουλαντρίσει τρία παιδιά, είναι πολύ ελκυστική! Πήρα λοιπόν τη μεγάλη απόφαση: θα πηγαίναμε με το αυτοκίνητο! Πράγματι, οι πινακίδες επί της Πειραιώς με καθοδήγησαν στο σωστό μέρος. Οι άνθρωποι του Φεστιβάλ στη συνέχεια μας καθοδήγησαν στο πάρκινγκ, δείχνοντάς μας την πορεία με ειδικά φωτιζόμενα «μπαστούνια» («Mαμά, γιατί αυτοί χτυπάνε τον αέρα;», ρώτησε ο γιος μου). «Αυτοί», είπα, «χτυπάνε τον αέρα γιατί κάνουν τη δουλειά τους». Και έκαναν πολύ καλά τη δουλειά τους. Κι αυτοί και όλοι οι υπόλοιποι. Παρκάραμε χωρίς κανένα πρόβλημα, καθοδηγηθήκαμε στο ταμείο και παραλάβαμε γρήγορα τα εισιτήριά μας που τα είχαμε κλείσει τηλεφωνικώς, πήραμε την ωραία εφ, οδηγηθήκαμε ευγενικά στις θέσεις μας (εδώ είναι το μόνο σκοτεινό σημείο: το δικό μου αγοράκι τσακώθηκε με το αγοράκι της φίλης μου για το ποιος από τους δύο θα καθίσει στην καλύτερη από τις πέντε θέσεις μας), η παράσταση άρχισε στην ώρα της, στο διάλειμμα απολαύσαμε ένα γρήγορο ποτό μαζί με το δροσερό βραδινό αεράκι ενώ μια κοπέλα δίπλα στο μπαρ στο ρόλο του τελάλη –όπως η ίδια αυτοπροσδιοριζόταν χαριτολογώντας– προέτρεπε τους θεατές που ήθελαν μόνο νερό να το παίρνουν από αυτήν ώστε να μη δημιουργείται συνωστισμός στο μπαρ και, μετά το τέλος της παράστασης, μια φωνή από τα μεγάφωνα ανακοίνωσε ότι υπάρχουν λεωφορεία για να μεταφέρουν τους θεατές στο Σύνταγμα. Τελικά, η Πειραιώς μάλλον είναι πιο χάι απ’ το Μπάντμιντον! Η παράσταση δεν ήταν εξαιρετική. Φύγαμε όμως χαρούμενοι –και γύρω μου έβλεπα κι άλλα χαρούμενα πρόσωπα–, γιατί περάσαμε ωραία. Αισθανθήκαμε ότι οι άνθρωποι του Φεστιβάλ, ότι η διοργάνωση μας σέβεται. Θα μου πεις, γράφεις για το αυτονόητο; Ναι, έχω την ανάγκη να το γράψω αυτό το ρημάδι το αυτονόητο, διότι ιδιαίτερα όταν προέρχεται από έναν «κρατικό» οργανισμό μάλλον δεν είναι καθόλου αυτονόητο. Ευχαριστώ για τη φιλοξενία και καλή συνέχεια! Ελένη Ράμμου

EΠIΣTOΛEΣ

EΠEIΔH H TEXNH EmΠNEETAI AΠO TH ZΩH

ο καπνός και η δημοκρατία Ποιος είπε ότι ο διαχωρισμός των δημόσιων χώρων σε καπνιζόντων και μη είναι σοφή; Καιροσκοπική είναι. Όπως δεν νοείται ένα κέντρο να δέχεται μόνο λευκούς ή μόνο άνδρες, δεν νοείται να δέχεται μόνο καπνιστές. Από τον Σταύρο Τσακυράκη*

πάρχει, άραγε, κάποιο δικαίωμα στο κάπνισμα; Πολλοί καπνιστές, ακόμη και η ΓΣΕΕ, θεωρούν ότι η απάντηση είναι αυτονόητα καταφατική. Εν όψει της νομοθεσίας που επρόκειτο να απαγορεύσει το κάπνισμα στους δημόσιους χώρους έσπευσαν να προειδοποιήσουν ότι κινδυνεύουν τα δικαιώματα των καπνιστών. Τελικά ο νόμος που ψηφίσθηκε φαίνεται να δέχθηκε τη λογική τους. Αντί μιας γενικής απαγόρευσης του καπνίσματος στους δημόσιους κλειστούς χώρους, προβλέπει την ευχέρεια επιλογής καταστημάτων που θα λειτουργούν για καπνίζοντες ή μη και, όπου υπάρχει η δυνατότητα, τα καταστήματα μπορούν να προβλέψουν ξεχωριστό χώρο καπνιζόντων και μη. Προφανώς δε για να διευκολύνεται η άσκηση του δικαιώματος των καπνιστών, ακόμη και οι επιχειρήσεις υποχρεούνται να κατασκευάσουν ειδικούς χώρους καπνίσματος για τους εργαζόμενους, όπως υποχρεούνται να έχουν τουαλέτες για άτομα με ειδικές ανάγκες. Στον ισχυρισμό ότι το κάπνισμα αναμφισβήτητα βλάπτει σοβαρά την υγεία, οι καπνιστές έχουν να αντιτείνουν το φιλελεύθερο επιχείρημα ότι δεν είναι δουλειά του κράτους να επιλέγει αντί του ίδιου του πολίτη ποιο είναι το καλό του. Αν κάποιος επιλέγει να βλάπτει την υγεία του πίνοντας αλκοόλ, τρώγοντας ανθυ-

γιεινά, καπνίζοντας νικοτίνη, μαριχουάνα ή δενδρολίβανο, κακό του κεφαλιού του. Δεν είναι δουλειά του κράτους να παίζει τον μπαμπά του πολίτη και να του επιβάλει το καλό του, αμφισβητώντας την ικανότητά του ως ηθικό ον να ορίζει τη ζωή του. Το επιχείρημα είναι ορθό αλλά, προσοχή, ισχύει κυρίως για αποφάσεις και δραστηριότητες που ανάγονται στην ιδιωτική σφαίρα του πολίτη. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κανένα ιδιαίτερο δικαίωμα στο κάπνισμα, στο αλκοόλ, στη μαριχουάνα ή σε οποιοδήποτε άλλο βίτσιο, αλλά υπάρχει ένα γενικό δικαίωμα επιλογής τρόπου ζωής που περιλαμβάνει διάφορες δραστηριότητες (και βίτσια) στην ιδιωτική σφαίρα που το κράτος δεν μπορεί εύλογα να περιορίσει με βάση ένα πατερναλιστικό σκεπτικό. Στον δημόσιο χώρο, βεβαίως, δεν ισχύουν τα ίδια. Εκεί το κράτος έχει μεγαλύτερα περιθώρια παρέμβασης και ασφαλώς μπορεί να απαγορεύσει δραστηριότητες που αποδεδειγμένα βλάπτουν την υγεία των πολιτών. Στην προκειμένη περίπτωση το κάπνισμα δεν βλάπτει μόνο τους ίδιους τους καπνιστές αλλά και όλους όσοι εισπνέουν τον καπνό. Το κράτος όχι μόνον μπορεί να απαγορεύσει το κάπνισμα σε δημόσιους χώρους αλλά υποχρεούται να το κάνει διότι ο πολίτης έχει αξίωση να προστατεύεται από κάθε δραστηριότητα που επιφέρει βλάβη στην υγεία του. Είναι αστείο, επομένως, να μιλάμε για δικαίωμα των καπνιστών στον δημόσιο χώρο, τον οποίο πρέπει δήθεν να σεβαστούμε ή να διευκολύνουμε. Η «σοφή» ρύθμιση της επιλογής καταστημάτων καπνιζόντων και μη, των ξεχωριστών χώρων στα κέντρα διασκέδασης ή των καπνιστηρίων στους χώρους εργασίας όχι μόνον δεν έχει κάποιο ηθικό έρεισμα αλλά προς μεγάλη τέρψη των εμπόρων καπνού προάγει τη

η αΠοΛαυΣη και οι εΠιΠτΩΣειΣ τηΣ «Θέλω να το κόψω το τσιγάρο, στ’ αλήθεια, απλώς δεν μπορώ. Προσπαθώ να κοιμηθώ, αλλά χωρίς αυτό δεν μπορώ να κλείσω μάτι». H Πίνα Mπάους ήταν φανατική καπνίστρια. Φυσικά, δεν διανοήθηκε ποτέ να μη σεβαστεί τους υπόλοιπους ανθρώπους στους δημόσιους χώρους, είτε κάπνιζαν είτε όχι.

βλάβη της υγείας των πολιτών. Επιπλέον θεωρώ ότι είναι και προβληματική στο βαθμό που εισάγει έναν ανεπίτρεπτο περιορισμό για τους μη καπνίζοντες, αφού ουσιαστικά τους απαγορεύει να πάνε στα κέντρα διασκέδασης των καπνιζόντων. Στους δημόσιους χώρους διασκέδασης και συνεύρεσης έχουν πρόσβαση οι πάντες χωρίς καμία διάκριση. Όπως δεν νοείται ένα κέντρο να δέχεται μόνο λευκούς ή μόνο άνδρες, δεν νοείται να δέχεται μόνο καπνιστές. Τυπικά βεβαίως δεν υφίσταται απαγόρευση για τους μη καπνιστές, ουσιαστικά όμως τους επιτρέπεται η πρόσβαση με την προϋπόθεση ότι αποδέχονται τη βλάβη της υγείας τους, ωστόσο είναι ανεπίτρεπτο αν δεχθούμε ότι και νόμιμη αξίωση πρόσβασης σε οποιοδήποτε κέντρο έχουν

και επίσης νόμιμη αξίωση να μην υφίστανται καμία βλάβη. Η ορθή, επομένως, ρύθμιση είναι η πλήρης απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους. Τι θα γίνει τότε με τους κακόμοιρους καπνιστές (μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται και η αφεντιά μου); Θα βγαίνουμε, όπως συμβαίνει στο εξωτερικό, μετά το φαγητό έξω για ένα τσιγάρο; Ναι, αυτό θα κάνουμε και γι’ αυτό δεν χρειάζεται να μας λυπάται κανείς. Ας μας λυπάται που καπνίζουμε ελεύθερα στο σπίτι μας. s

* Ο Σταύρος Τσακυράκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

TO EΠOMENO ΔEKAΠENΘHMEPO Άμος Γκιτάι O πόλεμος των υιών του φωτός κατά των υιών του σκότους H Zαν Mορό σε μια προφητεία της σύγκρουσης του καλού με το κακό (24-25 Iουλίου, Aρχαίο Θέατρο Eπιδαύρου) Δημήτρης Mαυρίκιος Tο τερατώδες αριστούργημα Tο αυτοβιογραφικό ποίημα του Pίτσου (24-25 Iουλίου, Mικρή Eπίδαυρος) Eθνικό Θέατρο Aισχύλου, Πέρσες O Nτίμιτερ Γκότσεφ σκηνοθετεί Mουτούση, Kουρή, Xατζησάββα (31 Iουλίου - 1 Aυγούστου, Aρχαίο Θέατρο Eπιδαύρου) KΘBE Eυριπίδη, Tρωάδες H Nικαίτη Kοντούρη σκηνοθετεί τη Λήδα Πρωτοψάλτη στην πρώτη της εμφάνιση στην Eπίδαυρο (7-8 Aυγούστου, Aρχαίο Θέατρο Eπιδαύρου). Σωτήρης Xατζάκης Aριστοφάνη, Όρνιθες Γιώργος Aρμένης, Xρύσα Pώπα, Aλέξανδρος Mυλωνάς, Bασίλης Xαραλαμπόπουλος, σκηνοθετημένοι από τον νέο διευθυντη του KΘBE (14-15 Aυγούστου, Aρχαίο Θέατρο Eπιδαύρου) Σαμ Mέντες-The Bridge Project Σαίξπηρ, Tο Xειμωνιάτικο παραμύθι Ένα ακόμα Όσκαρ στην Eπίδαυρο. O Σαμ Mέντες σκηνοθετεί τον Ίθαν Xοκ, τη Pεμπέκα Xολ και μερικούς ακόμα βιρτουόζους σε ένα κλασικό έργο για τον έρωτα (21-22 Aυγούστου, Aρχαίο Θέατρο Eπιδαύρου)

ΣXOΛIA

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 5

το ξασπρισμένο είδωλο Από τον Πέτρο Κωνσταντινίδη οιος, αλήθεια, από όσους μεγάλωναν –οι ηλικιακοί προσδιορισμοί δικοί σας– με ροκ στην άχαρη δεκαετία του 1980 νοιαζόταν για τον Μάικλ Τζάκσον; Ποιος παρακολουθούσε την πορεία του αποκαλούμενου «βασιλιά της ποπ», όταν έπαιζαν ακόμη οι Clash – έστω και αν η επιτυχία τους, με το τραγούδι «Should I Stay οr Should I Go», είχε θεωρηθεί από τους πουρίστες ξεπούλημα στην ποπ!–, όταν υπήρχαν οι ευφάνταστοι Talking Heads, όταν ο Μπρους Σπρίνγκστιν κυκλοφορούσε καταπληκτικούς δίσκους – και δεν εννοούμε μόνο τον παρεξηγημένο και κακώς «καπελωμένο» από τους Ρεπουμπλικανούς «Born in the USA»; Όταν ανασταίνονταν μουσικά μυθικές μορφές του ροκ όπως ο Ρόι Όρμπισον με την καστράτο φωνή του; Στο κάτω κάτω ήταν και ζήτημα γούστου: Και ορκισμένος λάτρης της ποπ να ήσουν προτιμούσες σαφώς τη βρετανική ποπ και το εύρυθμο ντουέτο των Άνι Λένοξ και Ντέιβ Στιούαρτ στους Eurythmics ή έστω, βρε παιδί μου, εκείνους τους ελαφρώς χαζοχαρούμενους Wet Wet Wet, από τα μελάτα τραγούδια και τις κιτς εμφανίσεις

ΜυΘοΣ ακοΜα ΔανεικοΣ Παιδί θαύμα, το μικρότερο μέλος των Jackson 5. Ύστερα, ο μικρούλης Mάικλ μεγάλωσε και αποφάσισε να γίνει ο βασιλιάς της επιτήδευσης.

του Μάικλ Τζάκσον. Με εκείνα τα αμίμητα σακάκια του με τις βάτες, το σήμα κατατεθέν της δεκαετίας του 1980, τα άσπρα σοσόνια φορεμένα με μαύρα μοκασίνια –αναφορά προφανώς στη δεκαετία του 1950–, τα λαμέ κοστουμάκια και τους τόνους τζελ στα μαλλιά, που το χτένισμά τους παρέπεμπε σε ποδοσφαιρικούς αστέρες της εποχής και που ενέπνευσε αθάνατες ελληνικές βιντεοταινίες. Όλα αυτά βέβαια ίσχυαν όσο ο καλλιτέχνης μεσουρανούσε με τα τραγούδια του και τα χορευτικά του νούμερα. Γιατί πολύ σύντομα ο μαύρος Τζάκσον άρχισε να «ξασπρίζει» και να θυμίζει φυσιογνωμικά όλο και περισσότερο τη φίλη του, την επίσης τραγουδίστρια Νταϊάνα Ρος – αυτή παρέμεινε, ευτυχώς, μαύρη. Αργότερα είδαμε εικόνες ακόμη πιο θλιβερές, τον τραγουδιστή ντυμένο με μάσκα για τα μικρόβια, εν είδει μπούρκας, να ταΐζει με μπιμπερό ένα από τα μωρά του… Τώρα που ο ίδιος δεν ζει, που η υφήλιος ασχολείται με τη ζωή και τον θάνατό του και που τα μέσα ενημέρωσης δεν μας γλιτώνουν από καμιά φρικώδη λεπτομέρεια –έχει, αλήθεια, σημασία να

κρίμα, δεν άλλαξε τη ζωή μου εγάλωσα τη δεκαετία του ’80, τη δεκαετία που ουσιαστικά αποθέωσε τον Μάικλ Τζάκσον ως βασιλιά της ποπ. Αλλά ποτέ δεν ήμουν φαν του. Μπορώ να πω ότι θαυμάζω το μουσικό του ταλέντο –ήταν άλλωστε ο πιο χαρισματικός από τα πέντε αδέλφια του, ως το μικρότερο μέλος των Jackson 5-, κάτι που οδήγησε μάλιστα τον Κουίνσι Τζόουνς να γίνει παραγωγός στα πρώτα σόλο άλμπουμ του. Αλλά ακόμα και έτσι, δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει ότι ήταν ένας μύθος. Ένας μύθος στον οποίο αυτοεγκλωβίστηκε και ο ίδιος. Θυμάμαι τα παιδιά στο σχολείο, ακόμα και εκείνα που οι γονείς τους δεν τους επέτρεπαν να βλέπουν MTV ή να αγοράζουν δίσκους, όλα ήξεραν τους στίχους του Bad και φυσικά προσπαθούσαν να μιμηθούν το περίφημο moonwalking. Αυτό πάντα με εντυπωσίαζε αλλά δεν ήταν αρκετό για να με πείσει ότι αυτός ήταν και δικός μου βασιλιάς. Με εξαίρεση την ταινία Thriller και το ιδιόρρυθμο σολάρισμά του με τα περίφημα γάντια (απαραίτητο αξεσουάρ για όσους συμμαθητές μου ήθελαν να τον μιμηθούν στα αποκριάτικα πάρτι), δεν μπορώ να πω με σιγουριά ότι υπάρχει άλλη εικόνα του Τζάκσον που να παρα-

μένει ανεξίτηλη στη μνήμη από τα μαθητικά μου χρόνια. Ή μάλλον θυμάμαι τη διαφήμιση της Pepsi, με τις φλόγες, που ίσως να ήταν προφητικές για το μέλλον του… Ο Τζάκσον ήταν ο άνθρωπος που «κάηκε» εντελώς από τη «φλογισμένη» μεγαλομανία του για διασημότητα. Ωστόσο, το ότι δεν μπορώ να διακρίνω κάτι το ιδιαίτερο στη φωνή του Τζάκσον δεν σημαίνει ότι η μουσική του μου είναι άγνωστη ή αδιάφορη. Από την άλλη, βλέποντας τα βίντεο συναυλιών του και πλήθη να φωνάζουν και να λιποθυμούν στη θέα του moonwalking, δεν θα πω ότι νιώθω νοσταλγία για τη δεκαετία του 1980. Μάλλον, λίγο αρρωστημένο πλέον μου φαίνεται όλο αυτό. Η ζωή μου δεν άλλαξε από τον βασιλιά της ποπ, αλλά από το νέο μουσικό καθεστώς που τον εκθρόνισε. Όταν οι Νιρβάνα με το Nevermind εκτόπισαν το Dangerous από τα αμερικανικά charts, εγώ, στο γυμνάσιο πια, ενθουσιάστηκα με τη «νέα τάξη πραγμάτων». Μπορώ να πω ότι ξετρελάθηκα με την άνοδο της γκραντζ και άρχισα να ασχολούμαι συστηματικά με προγενέστερα είδη της, από το γκαράζ ροκ και το πανκ. Κι αν ήθελα ένα πιο βαρύ beat, υπήρχε ήδη το χιπ χοπ. Άλλωστε, για μένα που ποτέ δεν

6 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

μου άρεσαν οι Βασιλιάδες υπήρχε πάντα ο Πρινς και ο White Duke (ή αλλιώς ο Ντέιβιντ Μπάουι). Ποιος χρειαζόταν τον Τζάκσον; Ε, στο πανεπιστήμιο πια νομίζω ότι το μουσικό μου γούστο άρχισε να εξελίσσεται. Ήθελα πιο καθαρό ήχο. Την εποχή όμως που έψαχνα ποιους δίσκους και κασέτες των γονιών μου ήθελα στο δικό μου ράφι που είχε γεμίσει ήδη με CD, βρήκα μια κασέτα με τραγούδια των Jackson 5, όπου ανάμεσα σε άλλα, ξεχώρισα αμέσως το I Want You Back. Δεν μπορώ να βρω λέξεις να περιγράψω το ύφος και το κύρος που ανέδιδε η φωνή του έφηβου Τζάκσον, ο οποίος κατάφερνε χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια αυτό που θα πρέπει να πετυχαίνει κάθε ποπ τραγούδι. Με ταρακούνησε! Αλλά μέχρι εκεί, παροδικά και όσο κρατά μια έκπληξη. Οι άλλες γενιές αντιδρούν βέβαια διαφορετικά. Οι σημερινοί έφηβοι βλέπουν τον Τζάκσον ως τον «θείο» των δικών τους ποπ ειδώλων – της Μπρίτνι Σπίαρς, του Τζάστιν Τίμπερλεϊκ και της Κριστίνα Αγκιλέρα. Υπάρχουν βέβαια και άλλοι σαν και εμένα, που μπορεί να παραδέχονται εν μέρει το ταλέντο του, αλλά που ίσως να απογοητεύτηκαν κυρίως από τον τρόπο που διαχειρίστηκε τη φήμη και

γνωρίζουμε αν ο τραγουδιστής είχε χάσει τα μαλλιά του;– ας δοκιμάσουμε να ξανακούσουμε τα τραγούδια του Τζάκσον. Μόνο τα τραγούδια όμως, χωρίς τις εικόνες των βιντεοκλίπ και, κυρίως, χωρίς τα ρεπορτάζ για το πόσο σαλεμένος ήταν στην προσωπική του ζωή ο καλλιτέχνης. Ακούγοντας λοιπόν, θα διαπιστώσουμε ότι ο Τζάκσον είχε αναμφισβήτητα ταλέντο, ότι είχε ωραία φωνή και ότι σίγουρα θα μπορούσε να έχει τραγουδήσει πολύ ωραιότερα τραγούδια. Γι’ αυτό το τελευταίο δεν ευθύνεται αποκλειστικώς ο ίδιος, καθώς η μαύρη μουσική της δεκαετίας του 1980 δεν διήνυε και την καλύτερη περίοδό της… Για όλα τα υπόλοιπα, πέραν της μουσικής, τον λόγο έχουν οι επαγγελματίες μοιρολογίστρες των ΜΜΕ και οι απαρηγόρητοι φαν του καλλιτέχνη. Ας ελπίσουμε μόνον ότι ο νεκρός Τζάκσον θα έχει καλύτερη τύχη από τον νεκρό Έλβις Πρίσλεϊ. Αν και πολύ αμφιβάλλουμε. Εδώ ορισμένοι ισχυρίζονται ότι 32 χρόνια μετά από τον θάνατό του ο Έλβις κόβει βόλτες στην έπαυλή του, την Γκρέισλαντ, δεν θα βρεθούν κάποιοι να πουν ότι ο Μάικλ Τζάκσον εθεάθη να περιφέρεται στον κήπο του σπιτιού του; s

Από την Αλεξάνδρα Βουδούρη την προσωπική του ζωή. Για όλους εμάς, λοιπόν, την πιο ποιητική σύνοψη της ζωής του Τζάκσον τη δίνει η ταινία Mister Lonely της Χάρμονι Κορίν που έτυχε να δω σχετικά πρόσφατα. Σε αυτή, ένας τύπος που μιμείται τον Μάικλ Τζάκσον προσκαλείται να ζήσει σε μια κοινότητα κάπου στα Xάιλαντς της Σκωτίας με άλλους τύπους, που μιμούνται αστέρες του Χόλιγουντ ή ποπ είδωλα. Ο χαρακτήρας αυτός, που σε όλη του τη ζωή αποτελεί ένα μάλλον θλιβερό κακέκτυπο του Τζάκσον, ερωτεύεται μια Μέριλιν Μονρόε, που επίσης είναι μια δυστυχισμένη ψυχή, η οποία απλώς θέλει λίγο γκλάμουρ στη ζωή της. Η ποιητικότητα της ταινίας πηγάζει από το ότι όχι μόνο οι ήρωες που υποδύονται τους ρόλους της Μέριλιν και του Τζάκσον νιώθουν τελικά ελάχιστες στιγμές ότι ανήκουν σε μια κοινότητα ανθρώπων με ίδιες πεποιθήσεις, αγωνίες και ανησυχίες, αλλά ότι, κατά μια έννοια, οι αυτοκαταστροφικοί Μέριλιν Μονρόε και Μάικλ Τζάκσον κάπως έτσι θα πρέπει να αισθάνονταν διαρκώς. Βλέποντας την ταινία κάποιος μπορεί να φανταστεί ότι οι αστέρες αυτοί θα μπορέσουν τελικά με κάποιο τρόπο να νικήσουν την εσωτερική τους τυραννία και να πετύχουν μια στιγμή, ή ίσως και αιώνια, γαλήνη. s

ΣXOΛIA

το Γαντι του ΜαΪκΛ τζακΣον αΠο κρυΣταΛΛα SWAROVSKI. Μια ιΔεα «Δανεικη» αΠό το ΓερΜανικο ζειτ mAgAZIN

αντίο, γλυκιά ματαιοδοξία

Μ ά ι κ λ τ ζ ά κ σ ο ν (1958-2009)

Στην πρωτοπορία ή στο μουσείο; Από τον Θανάση Μουτσόπουλο*

Και ξαφνικά ο Λουκάς Σαμαράς, αιχμή του δόρατος για δεκαετίες της αμερικανικής εικαστικής πρωτοπορίας, εκπροσωπεί την Ελλάδα στην Μπιενάλε της Βενετίας. Είναι καλό αυτό τώρα; ια τους περισσότερους καλλιτέχνες, αν όχι για όλους, η πιο δημιουργική περίοδος κρατάει ένα διάστημα. Συνήθως δέκα, άντε είκοσι χρόνια. Σ’ αυτή την περίοδο ο/η καλλιτέχνης έχει αφομοιώσει την εμπειρία του κόσμου, έχει διαμορφώσει τη γλώσσα του/της, χωρίς να έχει ξεκινήσει να επαναλαμβάνει τον εαυτό του/της προκειμένου να ικανοποιήσει τη ζήτηση του εμπορίου. Νομίζω ότι όλοι αντιλαμβανόμαστε πότε και πού συμβαίνει κάτι τέτοιο. Φοβάμαι ότι ο Λουκάς Σαμαράς του 2009 ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έπαιξε ένα σημαντικότατο ρόλο στα αμερικάνικα εικαστικά πράγματα των δεκαετιών του ’60 και του ’70 με τα περίφημα «κουτιά» του και, αργότερα, με την εξερεύνηση του –νέου τότε– μέσου της φωτογραφίας Polaroid (τόσο ξεπερασμένης ως

εφεύρεσης σήμερα την εποχή της ψηφιακής φωτογραφίας). Η μελέτη και αποδόμηση του ίδιου του σώματος μέσα απ’ αυτό το μέσο είχε, παρ’ όλα αυτά, τις στιγμές της. Αργότερα ακόμη, η καταγραφή αυτού του σώματος, γυμνωμένου και γερασμένου, πετύχαινε να δημιουργήσει την αναμενόμενη αμηχανία στο θεατή. Όμως ο θεσμός της Μπιενάλε της Βενετίας δεν είναι ένα μουσείο καταγραφής ιστορικών στιγμών της τέχνης (υπάρχουν τα «κανονικά» μουσεία γι’ αυτόν τον σκοπό), αλλά ένα θέατρο ανταλλαγής (νέων) απόψεων για το θέμα. Το μεγάλο ερώτημα παραμένει αν αυτή η χώρα, μετά από χρόνια γενικώς ανεπιτυχών συμμετοχών (ενώ κάθε δυο χρόνια αναγγέλλεται μονότονα η μεγάλη επιτυχία, για να προσγειωθούμε απότομα λίγο μετά), δεν έχει τίποτε να προτείνει στη διεθνή συζήτηση. Έχει λοιπόν;

τοτε Που ΠροκαΛουΣαΜε Λουκάς Σαμαράς, Phototransformation 1973-74. Πολαρόιντ.

Αναρωτιέται κανείς, τέλος, αν ο Λουκάς Σαμαράς μπορεί να εκπροσωπεί οτιδήποτε ελλαδικό, ενώ ουδέποτε υπήρξε κομμάτι της εγχώριας σκηνής (αντιθέτως ήταν επιφανές κομμάτι αυτής των ΗΠΑ). Τολμάμε λοιπόν να ομολογήσουμε ότι συμμετέχει μόνον επειδή είναι

«φυλετικά Έλληνας»; Καταλαβαίνετε που το πάμε, ε; s

* Ο Θανάσης Μουτσόπουλος είναι ιστορικός τέχνης και αρχιτέκτονας και διδάσκει στο Πολυτεχνείο Κρήτης.

Pίτσος και σε κόμιξ

ο ότι θυμήθηκε το Φεστιβάλ Αθηνών τον Γιάννη Ρίτσο στην επέτειο των εκατό χρόνων από τη γέννησή του δεν είναι έκπληξη. Έκπληξη είναι το ότι ένα ποίημα του Ρίτσου (όπως και του Σαχτούρη και του Σολωμού) κινεί τη δράση ενός κόμικς. Ενός ελληνικού κόμικς με (ας πούμε) υπερήρωες, αλλά πρωτίστως με σούπερ κακούς. Είναι το δεύτερο βιβλίο της σειράς Γιάπωνας (Δευτερονόμιον) του Κωνσταντίνου Παπαμιχαλόπουλου, που κυκλοφορεί από την Ένατη Διάσταση. Στο προοίμιο, ο σχιστομάτης ήρωας, ο Γιάπωνας, ετοιμάζεται για μια σύγκρουση με τους digital και κατάμαυρους σούπερ-Παπάδες, μια σύγκρουση που περιγράφεται στους παρακάτω στίχους του ποιητή, από τη συλλογή Τα χάρτινα: «Αγγίζεις / την υγρασία της νύχτας / στο δέρμα της γυναίκας. / Ένα φύλλο πέφτει. / Το χρώμα αλλάζει. / Το μαύρο / πνιγμένο / στο κόκκινο. / Ύστερα / το μαύρο / πιο μαύρο». s

8 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

ΣXOΛIA

Έλεν Μίρεν

Δεσποτική και σέξι Aπό τον Άκη Kαπράνο

Aν και πήρε Όσκαρ σαν Βασίλισσα, το κοινό τη θυμάται και από το ρόλο της στην ταινία του Πίτερ Γκρίναγουεϊ O μάγειρας, ο κλέφτης, η γυναίκα του κι ο εραστής της. Mε ποια κινηματογραφική ταυτότητα η Φαίδρα του Eθνικού Θεάτρου Bρετανίας θα αλώσει την Eπίδαυρο;

ενα οΣκαρ ΔιαΒαζει εΦηΜεριΔα Tο Xόλιγουντ την πρόσεξε ιδιαίτερα, στη Bασίλισσα του Στίβεν Φρίαρς.

ν προσέξει κανείς το στυλ της, μοιάζει μ’ εκείνο της Μαρίας Κάλλας, με διαφορά, φυσικά, στα χρώματα. Η «ανοιχτόχρωμη» Έλεν Μίρεν πατά την ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου στην Επίδαυρο ενσαρκώνοντας, όπως και η απόλυτη ντίβα της όπερας, μια ηρωίδα δανεική από την κλασική αρχαιότητα στις μεταγενέστερες αφηγηματικές τέχνες. Μήδεια του Κερουμπίνι η Κάλλας, Φαίδρα του Ρακίνα η Μίρεν. Τι σημασία έχει αν η Αγγλίδα με τις ρώσικες ρίζες δεν έχει τη φωνή της Μαρίας; Και οι δυο έχουν χαρακτηριστεί ντίβες, και των δυο δουλειά ήταν (είναι) η υπόκριση. Με μια διαφορά. Εκτός από ντίβα η Έλεν Μίρεν είναι και sex symbol. Ο συνδυασμός προκαλεί εγκεφαλικά: σταρ όπως η Τζένιφερ Λόπεζ ή παλαιότερα η Μπριζίτ Μπαρντό λατρεύτηκαν από πλήθος ανδρών. Κάποιες απ’ αυτές μεγάλωσαν και κατόρθωσαν να μας πείσουν για τα ερμηνευτικά τους ατού: η Μισέλ Φάιφερ και η Τζέσικα Λανγκ αποτελούν καλά παραδείγματα. Ξέρετε εσείς κάποια άλλη που να κράτησε και τους δύο «τίτλους» σε αυτή την ηλικία; Η Έλεν Μίρεν λοιπόν, που έχει περάσει τα δεύτερα -ήντα, αλλά διατηρεί τον τίτλο της «σέξι ντίβας» με άνεση, μπορεί να κέρδισε το Όσκαρ υποδυόμενη την αυστηρή και ταυτόχρονα γεμάτη πάθος βασίλισσα Ελισάβετ, αλλά κανείς δεν μπορεί να πει ότι στη ζωή της υπήρξε το ίδιο «προσεκτική και μετρημένη». Μικρή είχε πάρει κοκαΐνη, αλλά σταμάτησε τη χρήση της όταν έμαθε ότι ο εμπλεκόμενος στη ναζιστική θηριωδία Κλάους Μπάρμπι, ο αποκαλούμενος και «Χασάπης της Λυών», ζούσε από το εμπόριο ναρκωτικών! «Όλα αυτά μέχρι

ΠPOΣΩΠO

τις αρχές της δεκαετίας του 1980» δηλώνει η απόγονος του ρώσου ευγενούς Πιοτρ Βασίλιεβιτς Μιρόνοφ. Σήμερα η Μίρεν τονίζει ότι οφείλει την καλή της φόρμα στο ότι δεν καπνίζει, δεν πίνει και κάνει μόνη της τις δουλειές του σπιτιού. Α, και στην ελευθερία της. Την άρνησή της δηλαδή να γίνει μητέρα. «Ουδέποτε κουβαλούσα μητρικά συναισθήματα και δεν μετάνιωσα ποτέ γι’ αυτή την επιλογή μου». Με συγχωρείτε, αλλά κι αυτό σέξι μου φαίνεται. Ίσως για τα «νεανικά παραστρατήματα» να φταίει και η εμιγκρέδικη καταγωγή. Ας μην ξεχνάμε ότι ο ευγενής προπάππος της «ξέμεινε» στο Λονδίνο, ενώ τον είχαν στείλει εκεί για να παραγγείλει όπλα για τον τσαρικό στρατό. Τον πρόλαβε η επανάσταση του 1917 που έκανε την τσαρική Ρωσία Σοβιετική Ένωση και τον προπάππο Λονδρέζο. Η Έλεν, πάντως, και η αδελφή της Κατερίνα, αμέσως μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», προχώρησαν σε έρευνες προκειμένου να ανακαλύψουν όσο περισσότερα μπορούσαν για τις ρίζες τους στην πρώην ΕΣΣΔ. Εκεί, προέκυψε ότι «η σκούφια τους κρατάει» και από τη διάσημη ρωσική στρατιωτική οικογένεια του στρατηγού Μιχαήλ Καμένσκι, που είχε παρασημοφορηθεί για την ηρωική του συμμετοχή στον ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1806. Πόσο εύκολο, αλήθεια, θα ήταν για μια «ψυχρή» Βρετανίδα να μετατραπεί σε φλεγόμενη από το ανεξέλεγκτο πάθος για τον νεαρό θετό της γιο Φαίδρα; Δύσκολο, αν στις φλέβες της δεν έρρεε και λίγη βότκα, αντίλαλος από τη ρώ-

σικη καταγωγή της. Η Μίρεν πάντως έχει δηλώσει ότι «η Επίδαυρος είναι για μένα πιο σημαντική από τα BAFTA και τα αμερικανικά Όσκαρ, στο Χόλιγουντ πηγαίνω μόνο για να βγάζω τα μάτια μου με τον Τέιλορ Χάκφορντ». Ο τελευταίος είναι και ο τωρινός σύζυγός της, σκηνοθέτης των επιτυχιών Ιπτάμενος και τζέντλεμαν και Ο δικηγόρος του Διαβόλου. Γενικώς, το σινεμά αγάπησε τη Μίρεν – άλλωστε κέρδισε κι ένα Όσκαρ για την ερμηνεία της στη φιλομοναρχική Βασίλισσα του Στίβεν Φρίαρς. Ξεκίνησε βέβαια με θεατρικό ρεπερτόριο: Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας και Μις Τζούλι – μέχρι που την πρόσεξε ο Βρετανός Λίντσεϊ Άντερσον που της έδωσε έναν βασικό ρόλο στο Ένας πολύ τυχερός άνθρωπος (1973), μια τρίωρη καυστική σάτιρα, «συνέχεια» ουσιαστικά στο αναρχικό του Εάν... του 1968, πλάι στον Μάλκολμ ΜακΝτάουελ. Ο επόμενος σημαντικός ρόλος της ήταν στον εξωφρενικό Καλιγούλα (1979) του Τίντο Μπρας, παραγωγή του Penthouse, με πρωταγωνιστή, πάλι, τον ΜακΝτάουελ, ταινία-ναυάγιο λόγω των παρεμβάσεων των παραγωγών που μετέτρεψαν το φιλμ στο ακριβότερο σκληρό πορνό στη φιλμογραφική ιστορία. Και με τι καστ! Συμμετείχαν, βλέπετε, επίσης οι Πίτερ Ο’Τουλ και Σερ Τζον Γκίλ-

γουντ! Δυο σημαντικές εμφανίσεις σε δυο εντελώς διαφορετικά, αλλά εξίσου σπουδαία φιλμ βρετανών σκηνοθετών ακολούθησαν: στο παραμυθένιο Εξκάλιμπερ (1981) του Τζον Μπούρμαν και στο κατάμαυρο νεονουάρ Καταραμένη Παρασκευή του Τζον ΜακΚένζι (1982). Δυο χρόνια μετά έρχεται και το πρώτο κινηματογραφικό βραβείο, αυτό της Γυναικείας Ερμηνείας στο Φεστιβάλ Καννών για το ιρλανδικό Καλ, ο μαχητής, ένα από τα πιο σοβαρά φιλμ για τον ΙΡΑ, μέχρι εκείνη την περίοδο. Έκτοτε οι εμφανίσεις της ήταν σποραδικές, αλλά πάντοτε σε επιλεγμένα φιλμ. Όπως στις Λευκές νύχτες (όπου και γνώρισε τον Χάκφορντ), στην Τρέλα του Βασιλιά Γεωργίου που σκηνοθέτησε ο Νίκολας Χάιτνερ (ο οποίος σκηνοθετεί τώρα τη Φαίδρα), στην αριστουργηματική Υπόσχεση του Σον Πεν και στο Έγκλημα στο Γκόσφορντ Παρκ του Ρόμπερτ Άλτμαν. Το Όσκαρ όμως στη Βασίλισσα της έδωσε και μια «αβάντα» σε blockbusters με τα οποία δεν είχε και ιδιαίτερη επαφή. Ταινίες σαν το National Treasure 2 με τον Νίκολας Κέιτζ και το State Of Play με τον Ράσελ Κρόου. Αν και ο καλύτερος ρόλος της στη μεγάλη οθόνη –και ο πιο απαιτητικός– παραμένει αυτός της αδικημένης και εκδικούμενης συζύγου στο Ο μάγειρας, ο κλέφτης, η γυναίκα του και ο εραστής της (1988) του Πίτερ Γκρίναγουεϊ. Έργο μεγαλοπρεπές, συναρπαστικό, θεατρικών τόνων και εξόχως δραματικό. Α, και σέξι... s

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 9

νίκολας Χάιτνερ

«η Έλεν mίρεν με οδήγησε στη Φαίδρα» Aπό την Ιφιγένεια Ταξοπούλου

Ομολογεί ότι στον Ρακίνα τον οδήγησε η Έλεν Μίρεν. Περιγράφει τη μέθοδο μέσω της οποίας προσέγγισε το θέμα του, τον έρωτα που σκοτώνει. Αλλά κυρίως περιγράφει την πραγματικότητα του βρετανικού θεάτρου και πώς ο ίδιος, από τη στιγμή που βρέθηκε να διευθύνει την πρώτη κρατική σκηνή στο Λονδίνο, έκανε τα πάντα ώστε το θέατρο να πιάσει το σφυγμό της κοινωνίας. Τα κατάφερε; Αν οι αριθμοί λένε κάποια αλήθεια, το ότι κάθε χρόνο το Εθνικό Θέατρο της Βρετανίας κόβει πάνω από ένα εκατομμύριο εισιτήρια μάλλον αποτελεί πειστική απάντηση.

Νίκολας Χάιτνερ απολαμβάνει το κύρος του επιτυχημένου. 53 χρόνων σήμερα, όλοι του αναγνωρίζουν το ρόλο του αναμορφωτή του Εθνικού Θεάτρου της Βρετανίας, στο οποίο είναι καλλιτεχνικός διευθυντής από το 2003. Από τότε ως ºσήμερα έφερε, με μερικές απλές κινήσεις, ακόμα περισσότερο κόσμο σε μια τέχνη που ούτως ή άλλως έχει φανατικούς θαυμαστές στο Λονδίνο. Ποιες κινήσεις; Μερικές είναι αναμενόμενες, όπως π.χ. σπουδαία έργα με μεγάλους ηθοποιούς στον κεντρικό ρόλο. Ορισμένες άλλες προϋποθέτουν διακινδύνευση. Είναι ριψοκίνδυνο, λ.χ., να ανοίγεις σε νέα έργα και σε νέους σκηνοθέτες ακόμα και τις μεγάλες σκηνές ενός εθνικού θεάτρου. Εξίσου ριψοκίνδυνο είναι, εκμεταλλευόμενος τις νέες τεχνολογίες, να καθιερώνεις ημέρα που η παράστασή σου θα μεταδοθεί απευθείας, χάρη στην ψηφιακή τεχνολογία, στο κοινό μιας πληθώρας κινηματογραφικών αιθουσών. Ριψοκίνδυνη θεώρησαν μερικοί σνομπ και τη θεαματική μείωση των τιμών των ει-

ENA οΣκαρ Στην εΠιΔαυρο Θριαμβεύτρια στην κινηματογραφική Bασίλισσα του Στίβεν Φρίαρς (2006), που της απέφερε Όσκαρ για την ερμηνεία της, η Έλεν Mίρεν (απέναντι) επιστρέφει στο Eθνικό Θέατρο της Bρετανίας με το οποίο συνεργάζεται, παίρνει τον σκηνοθέτη (και καλλιτεχνικό διευθυντή) Nίκολας Xάιτνερ (στη μικρή φωτογραφία, πάνω) και μαζί δουλεύουν τη Φαίδρα του Pακίνα, με έμφαση στη δραματική εμβάθυνση στο πάθος της ηρωίδας.

10 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

σιτηρίων, ωστόσο και αυτή η κίνηση είχε επιτυχία, αφού έτσι όλες οι παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου της Βρετανίας έχουν πληρότητα της τάξεως του 90%. Αν διακινδυνεύει το άνοιγμα του θεάτρου σε ένα καινούργιο μεγάλο κοινό, ο Χάιτνερ δεν κάνει το ίδιο με τις παραστάσεις που ο ίδιος σκηνοθετεί. Τουλάχιστον δεν έκανε το ίδιο με τη Φαίδρα του Ρακίνα. Έχρισε Φαίδρα την οσκαρική Έλεν Μίρεν, επέλεξε μια μετάφραση ελεύθερη από την τυραννία του μέτρου, που φέρει την υπογραφή του μεγάλου βρετανού ποιητή Τεντ Χιουζ, και βάδισε στην παράδοση του βρετανικού θεάτρου, που δίνει πάντα έμφαση στο κείμενο και τη σκηνική απόδοσή του παρά στις αποδομητικές εικονογραφήσεις της ευρωπαϊκής contemporary σκηνής. Τα κατάφερε; Οι βρετανικές κριτικές στην πλειονότητά τους ήταν ενθουσιώδεις. Ο ίδιος παρ’ όλα αυτά δεν τις επικαλείται. Γνωρίζει ότι το θέατρο είναι μια ανοιχτή σχέση: τα δρώμενα επί σκηνής και το κοινό. Γνωρίζει ότι η παρουσία του στην Επίδαυρο είναι διττή πρόκληση. Παίζει σε ένα κοινό περισσότερο «καχύποπτο», πιο ανυπόμονο για καινοτομίες από το βρετανικό. Επιπλέον, ανεβάζει σε ένα ανοιχτό θέατρο μια παράσταση σχεδιασμένη για κλειστό χώρο. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε εξηγεί πώς απαντά στις προκλήσεις, δηλώνει έτοιμος για την Επίδαυρο, ελπίζει ότι οι προσαρμογές για τον χώρο θα αποβούν λειτουργικές, και εκθέτει με σαφήνεια και τόλμη τη σχέση του βρετανικού θεάτρου με την πολιτεία, τους πολίτες, τις αισθητικές, τους σταρ, τους καλλιτέχνες, τα χρήματα, την κοινωνία και τη ζωή. Απολαύστε έναν καλλιτέχνη που μιλάει με σαφήνεια για πράγματα που όταν τα ξέρεις βαθιά είναι απολύτως σαφή. Σχεδόν προφανή.

Τι σας οδήγησε στη Φαίδρα; Τα έργα του Ρακίνα δεν παρουσιάζονται συχνά στις βρετανικές σκηνές. Η Έλεν Μίρεν με οδήγησε στη Φαίδρα, όταν μου είπε κάποια στιγμή ότι θα ήθελε να παίξει τον συγκεκριμένο ρόλο στο Εθνικό Θέατρο – έχει άλλωστε την ιδιότητα του συνεργαζόμενου καλλιτέχνη εδώ. Άρχισα λοιπόν να διαβάζω όλες τις διαθέσιμες αγγλικές μεταφράσεις του έρ-

γου και στην πορεία διαπίστωσα ότι θα με ενδιέφερε να το σκηνοθετήσω. Στην Αγγλία, είναι αλήθεια, δεν έχουμε ασχοληθεί ιδιαίτερα με τον Ρακίνα – είναι η τρίτη μόλις φορά που ανεβαίνει έργο του στο Εθνικό Θέατρο. Αυτό λειτούργησε ως πρόκληση: ήθελα να καταλάβω το γιατί. Δεδομένου ότι αυτά τα κείμενα υπακούουν εν πολλοίς στους αυστηρούς αισθητικούς κανόνες της εποχής τους, εσείς βρήκατε το κλειδί που ανοίγει τον ορίζοντα του έργου για έναν σύγχρονο καλλιτέχνη, για το σύγχρονο κοινό; Το κεντρικό θέμα του έργου είναι επίκαιρο πάντοτε και για όλους. Ποιος δεν έχει πέσει θύμα ενός αδιέξοδου έρωτα; Ποιος δεν έχει ζήσει μια καταστροφική ερωτική εμμονή; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό είναι το διαρκές θέμα στο έργο του Ρακίνα: love kills, ο έρωτας σκοτώνει. Υπάρχει όμως μια ενδιαφέρουσα μορφολογική διαφορά ανάμεσα στην πρώιμη Ανδρομάχη και τη Φαίδρα. Τα διαλογικά μέρη στη Φαίδρα συγκριτικά είναι ελάχιστα. Το έργο περνάει από τον έναν μακροσκελή λόγο στον άλλο. Όλοι οι ήρωες, ιδιαίτερα η ίδια η Φαίδρα, έχουν εισχωρήσει τόσο βαθιά στον χώρο του μη λογικού που δυσκολεύονται να δουν πέρα από τον εαυτό τους. Προσπαθώντας απεγνωσμένα να αντιμετωπίσουν την προσωπική τους αγωνία απομονώνονται από τον υπόλοιπο κόσμο. Μιλούν ακατάπαυστα. Άραγε, αυτό καθιστά το έργο επαρκώς σύγχρονο; Ή επαρκώς οικουμενικό; ΣΑΙΞΠΗΡ VS ΡΑΚΙΝΑΣ Ανεβάζοντας ένα κλασικό κείμενο μιας άλλης θεατρικής παράδοσης σε ποιο βαθμό μπορείτε να απαλλαγείτε από τα σαιξπηρικά σας αντανακλαστικά; Μήπως μπαίνετε στον πειρασμό να «βρετανοποιήσετε» κάπως τον Ρακίνα; Η διαφορά των δύο «παραδόσεων» είναι τεράστια. Τα κείμενα του Σαίξπηρ προορίζονταν για ένα θέατρο λαϊκό, του οποίου η ύπαρξη εξαρτιόταν απολύτως από την ταμειακή του επιτυχία. Ένα θέατρο πολυσυλλεκτικό, τόσο ως προς τη μορφή και το περιεχόμενο, αλλά και ως προς το κοινό του. Επειδή και ο ίδιος

ΘEATPO

Â© Catherine Ashmore

Πώς αντιμετωπίζετε την πρόκληση της Επιδαύρου; Ξέρετε, για τους έλληνες καλλιτέχνες μια εμφάνιση σε αυτό το θέατρο έχει ξεχωριστή βαρύτητα. Θέλω να με πιστέψετε, το αντιμετωπίζουμε όλοι μας ως μία από τις σημαντικότερες και πιο συγκινητικές εμπειρίες της ζωής μας. Έχουμε ξαναστήσει την παράσταση ειδικά για την Επίδαυρο, έχουμε κατασκευάσει ένα καινούργιο σκηνικό και ερχόμαστε στην Ελλάδα με έναν στρατό από φίλους, συναδέλφους και συγγενείς! Ανυπομονούμε!

γλώσσα. Ο Χιουζ φτιάχνει δικούς του στίχους χρησιμοποιώντας το υλικό που περιέχεται στους στίχους του Ρακίνα∙ κατά μίαν έννοια γράφει ένα δικό του κείμενο: το μετατρέπει σε ένα έργο «γυμνό», το κάνει ίσως πιο ελληνικό απ’ ό,τι μπορεί να είναι στα γαλλικά. Η απόδοση του Χιουζ απελευθερώνει τον ηθοποιό, που διαφορετικά είναι υποχρεωμένος να περιορίσει όλο αυτό το άγριο πάθος μέσα στον κομψό ζουρλομανδύα του αλεξανδρινού στίχου. ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ ΝΟΗΜΑ ΔΕΝ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΑΠΟΔΟΜΗΣΗ Αρκετοί συνάδελφοί σας στην Ευρώπη δεν θα ανέβαζαν ένα κλασικό κείμενο παρά μόνο για να το αποδομήσουν, να το εφεύρουν εκ νέου ή και να ανατρέψουν εκ βάθρων τα δεδομένα του πρωτότυπου κειμένου. Πώς τοποθετείστε εσείς σε σχέση με αυτές τις τάσεις του σύγχρονου θεάτρου; Μήπως η δική σας εκδοχή είναι τελικά συντηρητική ή έστω υπερβολικά πιστή στο πρωτότυπο; Είμαι κάθετα αντίθετος σε οποιοδήποτε δόγμα ως προς την ερμηνεία των κλασικών κειμένων. Υπάρχουν πάντοτε περισ-

“

Info Εθνικό Θέατρο Μεγάλης Βρετανίας – Νίκολας Χάιτνερ Ρακίνα, Φαίδρα σε εκδοχή του Τεντ Χιούζ Η Έλεν Μίρεν υποδύεται τη Φαίδρα, τη γυναίκα που πιστεύοντας ότι ο σύζυγός της είναι νεκρός εξομολογείται τον έρωτά της στον θετό γιο της. Όταν, όμως, ο Θησέας επιστρέφει, από φόβο κατηγορεί τον θετό γιο της ότι τη βίασε. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 10-11 Ιουλίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €50 (Διακεκριμένη) €40 (A’), €30 (B’), €20 (Άνω Διάζωμα)

Επιλέξατε τη μετάφραση του Τεντ Χιουζ, η οποία κουβαλά αναγκαστικά το βάρος αυτού του πολύ σημαντικού ποιητή. Σε ποιο βαθμό η επιλογή αυτή επηρέασε τη σκηνοθετική σας άποψη; Δεν υπάρχει στην αγγλική παράδοση κάτι αντίστοιχο με τον αλεξανδρινό στίχο του Ρακίνα. Το κοντινότερο που διαθέτουμε είναι ο ιαμβικός πεντάμετρος. Ο Σαίξπηρ τον χρησιμοποιεί μερικές φορές στο κλείσιμο μιας σκηνής, συχνά ως κωμικό εφέ, διότι η ομοιοκαταληξία στα αγγλικά ακούγεται αφύσικη και δημιουργεί έναν αναπόφευκτα ειρωνικό απόηχο. Η χάρη και η αυστηρότητα του γαλλικού στίχου, που γίνεται όχημα τέτοιου ακραίου πάθους, δεν μπορεί να αποδοθεί στα αγγλικά, γι’ αυτό και πρέπει να βρούμε έναν άλλον τρόπο για να προσεγγίσουμε αυτή την αυστηρή του λιτότητα. Η απόδοση του Tεντ Χιουζ σε ελεύθερο στίχο έχει μια σωματική σχεδόν δύναμη, που χαρακτηρίζει ολόκληρο το ποιητικό του έργο αλλά και την αγγλική

12 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

Yπάρχουν καινούργιες ερωτήσεις. Tι σημαίνει ο όρος Eθνικό; Nα μια ενδιαφέρουσα ερώτηση, ιδίως όταν διατυπώνεται στην πιο κοσμοπολίτικη πρωτεύουσα της Eυρώπης. Kαι κατόπιν, τι σημαίνει θέατρο;

“

«ερΧοΜαΣτε Στην εΠιΔαυρο Με ενα Στρατο ΦιΛουΣ»

αλλά και οι σύγχρονοί του ενδιαφέρονταν για τα πάντα δημιούργησαν ένα είδος θεάτρου στου οποίου τη σκηνή μπορούσε να χωρέσει ο κόσμος τους όλος. Ο Ρακίνας, από την άλλη, ήταν ένας συγγραφέας της Αυλής που υιοθέτησε έναν αυστηρό κλασικισμό, διότι τον απασχολούσε κάθε φορά η ενδελεχής ανάλυση ενός και μόνο θέματος. Εξόριζε από τα κείμενά του όλα τα υλικά που δεν είχαν άμεση σχέση με το αντικείμενό του. Τα έργα του είναι επεξεργασμένα στη λεπτομέρεια και συγκροτημένα με έναν τρόπο που είναι ανοίκειος για την αγγλική παράδοση. Να σας δώσω ένα παράδειγμα, ο κεραυνοβόλος έρωτας. Για τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα συμβαίνει σε μια γιορτή, με ένα τρόπο εντελώς ρεαλιστικό, όπως θα συνέβαινε στην κανονική ζωή. Τον Σαίξπηρ τον ενδιαφέρει κάθε λεπτομέρεια αυτής της γιορτής – η λίστα των καλεσμένων, ο αναλφάβητος υπηρέτης που μοιράζει τις προσκλήσεις, τα αγόρια των Μοντέγων που μπουκάρουν ακάλεστα στο πάρτι (όπως κάνουν μερικές φορές τα αγόρια), οι νεαροί Καπουλέτοι που προσπαθούν να πετάξουν έξω τους νεαρούς Μοντέγους, οι χοροί… και στο τέλος έρχεται και ο έρωτας. Όλες αυτές οι άσχετες, περιφερειακές λεπτομέρειες της καθημερινότητας είναι για τον Σαίξπηρ το «ψαχνό» του έργου του. Για τον Ρακίνα, όμως, μόνον οι σπαρακτικές ψυχολογικές συνέπειες της συνάντησης Φαίδρας-Ιππόλυτου έχουν σημασία. Η συνάντηση αυτή καθαυτή συνοψίζεται σε μια περιγραφή τεσσάρων αράδων. Επομένως είναι μάταιο να προσπαθήσει κανείς να φέρει τον Ρακίνα στα μέτρα της βρετανικής παράδοσης. Πρέπει βέβαια να παραδεχτώ ότι ίσως εμείς επιμένουμε να αναζητούμε στα έργα του κάποια συναισθηματική και ψυχολογική βάση, με μεγαλύτερο ζήλο απ’ ό,τι αρκετοί από τους ευρωπαίους συναδέλφους μας – αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία.

σότεροι από ένας τρόποι για να τα διαβάσει κανείς. Η αγγλική φιλοσοφία χαρακτηρίζεται από σκεπτικισμό και πραγματισμό, το ίδιο και το θέατρό μας. Η γερμανική φιλοσοφία, η γαλλική φιλοσοφία… μπορείτε να ολοκληρώσετε και μόνη σας τη σύγκριση! Η αλήθεια είναι ότι σε σχέση με κάποια άλλα ευρωπαϊκά θέατρα στη Βρετανία αποφεύγουμε τα βαθιά ερμηνευτικά νερά σε ό,τι αφορά τα κλασικά κείμενα. Υπάρχουν, πάντως, καλές παραστάσεις και κακές παραστάσεις, σε όλα τα είδη θεάτρου. Οι συνάδελφοί μου στο Εθνικό Θέατρο και εγώ έχουμε, θέλω να πιστεύω, μια κοινή γραμμή ως προς την εντιμότητα των προθέσεών μας, όχι όμως σε ό,τι αφορά την αισθητική μας. Όσο για μένα προσωπικά, με ενδιαφέρει κυρίως ο τρόπος με τον οποίο ένας σπουδαίος ηθοποιός, εν προκειμένω η Έλεν Μίρεν, μπορεί να προσδώσει καινούργιο νόημα, στιγμή τη στιγμή σε μια

παράσταση, στα μεγάλα κλασικά κείμενα. Ο βασικός επικοινωνιακός άξονας στο θέατρο είναι ανάμεσα στον ηθοποιό και το κοινό, γι’ αυτό και μερικές φορές – όχι πάντοτε– αντιμετωπίζω με επιφύλαξη ορισμένες απόπειρες αποδόμησης, όταν μετατρέπουν τους ηθοποιούς σε απλά διακοσμητικά στοιχεία μιας σκηνοθετικής άποψης. ΕΝΑ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟ ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ ΤΟ ΧΡΟΝΟ! Όταν αναλάβατε το Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας, το 2003, η επιλογή σας για τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή δημιούργησε ένα κλίμα ευφορίας, ιδιαίτερα μάλιστα μετά τη μεγάλη επιτυχία της πρώτης σας σεζόν. Η θητεία σας έχει τώρα ανανεωθεί μέχρι το 2013. Αισθάνεστε ότι έχετε ανταποκριθεί στις όποιες προσδοκίες; Δεν έχω ιδέα! Είμαι περήφανος για ορισμένα πράγματα που καταφέραμε. Υπήρξε ένα εντυπωσιακό κύμα προώθησης της σύγχρονης θεατρικής δημιουργίας στις σκηνές μας. Ανεβάσαμε μεγάλης κλίμακας παραγωγές καινούργιων έργων με τεράστια επιτυχία και καταφέραμε να βάλουμε τη σύγχρονη δραματουργία στην καρδιά του δημόσιου πολιτικού λόγου στη χώρα μας – αυτό, προφανώς, δεν είναι άσχετο με το γεγονός ότι είμαστε κάπως απρόθυμοι να τοποθετήσουμε τον σκηνοθέτη ανάμεσα στο έργο και το κοινό! Μια καινούργια γενιά συγγραφέων και σκηνοθετών βρήκε χώρο έκφρασης στο Εθνικό Θέατρο. Κατεβάσαμε δραστικά τις τιμές των εισιτηρίων και τώρα παίζουμε με μέση πληρότητα περίπου 90%, έχοντας περισσότερους από 1 εκατομμύριο θεατές τον χρόνο. Και έχουμε, βέβαια, και πολλά ακόμη να κάνουμε. Πώς θα ορίζατε σήμερα τον ρόλο ενός εθνικού θεάτρου; Το αντιλαμβάνεστε με όρους αμιγώς καλλιτεχνικούς ή θεωρείτε ότι υπάρχει και κάποιου τύπου κοινωνική αποστολή; Πιστεύω ακράδαντα ότι πρέπει να συμμετέχουμε στη δημόσια συζήτηση και ότι θα προδίδαμε τους στόχους μας εάν ασχολούμασταν μόνο με την τέχνη. Καταρχάς θέτουμε το ερώτημα: «Τι σημαίνει ο όρος Εθνικό;». Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα ερώτηση, ιδιαίτερα όταν διατυπώνεται στην πιο κοσμοπολίτικη πόλη της Ευρώπης. Και, κατόπιν, τι σημαίνει «θέατρο»: μια ολοένα και πιο προκλητική ερώτηση στο πλαίσιο της δικής μας παράδοσης, η οποία ήταν ανέκαθεν περισσότερο λογοτεχνική, αλλά τώρα πλέον ανοίγεται και στους πιο εναλλακτικούς δρόμους της θεατρικής δημιουργίας. Με αυτό το σκεπτικό, όπως καταλαβαίνετε, θα συνεργαστούμε αρμονικά με σκηνοθέτες όπως ο Φέλιξ Μπάρετ, που δημιουργεί μεγάλης κλίμακας αινιγματικές περφόρμανς, οι οποίες δεν βασίζονται σε κείμενο. Εξίσου εύκολα θα συνεργαστούμε με ηθοποιούς και

ΘEATPO

ο ροΛοΣ ειναι του ηΘοΠοιου

«Aυτό που κυρίως με ενδιαφέρει είναι ο τρόπος με τον οποίο ένας σπουδαίος ηθοποιός, εν προκειμένω η Έλεν Mίρεν, μπορεί να προσδώσει καινούργιο νόημα, στιγμή τη στιγμή, σε μια παράσταση». O Nίκολας Xάιτνερ εξηγεί με ποιον τρόπο η (εικονιζόμενη) Έλεν Mίρεν θα δώσει το δραματικό βάθος που αντιστοιχεί στην ηρωίδα του Pακίνα.

σκηνοθέτες που τους ενδιαφέρει πρωτίστως να κρατήσουν ζωντανά τα σημαντικά κλασικά κείμενα της αγγλικής δραματουργίας και να τους δώσουν νέα πνοή. Κι ακόμη με συγγραφείς που θεωρούν χρέος τους, όπως ο Άμλετ, «να σηκώνουν ψηλά έναν καθρέφτη για να κοιτάζεται η φύση». Πώς το εννοείτε αυτό; Για παράδειγμα, πριν από τρεις μήνες ζήτησα από τον Ντέιβιντ Χέαρ να γράψει ένα καινούργιο έργο (που θα κάνει πρεμιέρα τον Σεπτέμβριο), το οποίο να αναλύει και να ερμηνεύει την παγκόσμια οικονομική κρίση. Θεώρησα ότι ήταν υποχρέωσή μας να ασχοληθούμε με αυτή την καταστροφή που θα αλλάξει τις ζωές όλων μας προς το χειρότερο μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια. Δεν θα μπορούμε να χτίσουμε σχολεία, να αναπτύξουμε νέες θεραπείες, να επενδύσουμε στην καθαρή ενέργεια… Τα χρήματα τελείωσαν. Πώς συνέβη αυτό; Ποιος φταίει; Πώς πρέπει να αλλάξουν οι κοινωνίες μας προκειμένου να αντιμετωπίσουν αυτή την πραγματικότητα; Κατά τη γνώμη μου είναι ζωτικής σημασίας για ένα Εθνικό Θέατρο το να ανταποκρίνεται άμεσα στα ζητήματα των καιρών, αυτά που απασχολούν τον κόσμο τον οποίο καλείται να υπηρετήσει – και, με την ευκαιρία, η προπώληση για το έργο του Ντέιβιντ

ΘEATPO

Χέαρ έχει αρχίσει και έχουμε ήδη πουλήσει χιλιάδες εισιτήρια. ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΠΟΧΗ Θέσατε πρόσφατα σε εφαρμογή ένα πολύ φιλόδοξο σχέδιο ψηφιακής μετάδοσης θεατρικών παραστάσεων σε πραγματικό χρόνο. Είναι η πρώτη φορά που γίνεται κάτι τέτοια σε αυτή την κλίμακα... Στις 25 Ιουνίου μεταδώσαμε ζωντανά την παράσταση της Φαίδρας σε 270 ψηφιακούς κινηματογράφους σε όλον τον κόσμο. Η ανταπόκριση μας εξέπληξε. Στη Βρετανία όλα τα εισιτήρια πουλήθηκαν. Η παράσταση προβλήθηκε ζωντανή ή με μια μικρή χρονοκαθυστέρηση σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, στις ΗΠΑ, τον Καναδά, τη Νότια Αφρική και την Αυστραλία. Η τεχνολογία αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια με τεράστιες ταχύτητες. Βίντεο υψηλής ευκρίνειας, κινηματογράφηση με πολλαπλές κάμερες, δορυφορικές μεταδόσεις – όλα αυτά σημαίνουν ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα υβριδικό είδος, που δεν είναι κινηματογράφος ούτε και θέατρο, αλλά που μας δίνει τη δυνατότητα να μεταδώσουμε τη θεατρική εμπειρία σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό απ’ ό,τι τρία χρόνια νωρίτερα. Μέσω της ψηφιακής μετάδοσης, σε ένα και μόνο βράδυ είδαν την παράσταση περίπου 30.000-40.000 θεατές.

Σκοπεύουμε να το καθιερώσουμε και να το επαναλαμβάνουμε, ίσως και πέντε φορές κάθε χρόνο. Και θα διευρύνουμε το δίκτυο των αιθουσών. Εισπράττουμε το 35% του προϋπολογισμού μας από το κράτος, από τον βρετανό φορολογούμενο (λιγότερο από άλλα ευρωπαϊκά θέατρα, αλλά πάντως καθόλου λίγα: 19 εκατομμύρια λίρες). Έχουμε υποχρέωση να δώσουμε σε όσο περισσότερους ανθρώπους μπορούμε τη δυνατότητα να δουν αυτό που κάνουμε. Στην ίδια λογική, θα έλεγα ότι όλοι μας πια έχουμε καλές ιστοσελίδες. Κανένας μας όμως δεν φτάνει την Tate Gallery, το Μουσείο Πράδο ή το Βρετανικό Μουσείο. Δεν είμαστε αρκετά καλοί! Πρέπει να βελτιωθούμε, διαφορετικά θα μείνουμε πίσω. Η οικονομική κρίση δεν σας έχει επηρεάσει καθόλου; Όχι ακόμη, αλλά θα μας επηρεάσει σύντομα. Σχεδόν όλες οι δυτικές οικονομίες είναι σε κακό χάλι. Θα μειωθεί η επιχορήγησή μας, καθώς και τα έσοδα από τις χορηγίες και θα έχουμε ένα κοινό που θα ξοδεύει λιγότερα. Δεν θα είναι εύκολο. ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΡΟΚΛΗΣΗ Το βρετανικό θέατρο θεωρείται κάπως «απομονωμένο» από τον υπόλοιπο κό-

σμο. Εσείς αισθάνεστε επαρκώς διεθνείς; Εφαρμόζετε κάποια πολιτική που μπορεί να ανατρέψει αυτή την άποψη που επικρατεί στο εξωτερικό για εσάς; Χμμ… Αυτό είναι αλήθεια, σε σχέση με την Ευρώπη. Για τολμήστε όμως να πείτε σε έναν Αμερικανό ή έναν Αυστραλό ότι το βρετανικό θέατρο είναι απομονωμένο! Μας μισούν γιατί θεωρούν ότι είμαστε μονίμως μέσα στα πόδια τους. Και ότι έχουμε ασκήσει υπερβολική επιρροή στο δικό τους θέατρο. Δυστυχώς, όμως, πράγματι είμαστε αρκετά απομονωμένοι από την υπόλοιπη Ευρώπη κι αυτό είναι κάτι που θέλω να αλλάξω με κάθε τρόπο. Πρόσφατα δημιουργήσαμε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ευρωπαϊκό θεατρικό δίκτυο, που ονομάζεται Mitos21 και στο οποίο συμμετέχουν καλλιτεχνικοί διευθυντές μεγάλων θεατρικών οργανισμών και άνθρωποι του ευρωπαϊκού θεάτρου. Ήδη η συνεργασία μας έχει αρχίσει να αποδίδει καρπούς. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν κοινές δράσεις του δικτύου, αλλά και του θεάτρου μας με το Βασιλικό Δραματικό Θέατρο της Στοκχόλμης και το Σάουσπιλ της Φρανκφούρτης. Ελπίζω ότι θα συνεχίσουμε και θα πολλαπλασιάσουμε τις συνεργασίες μας. Κι ακόμη, θα ήθελα να αρχίσουμε να περιοδεύουμε περισσότερο στην Ευρώπη. s

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 13

Γιόχαν Σίμονς

αν το έργο δεν σε διασκεδάζει Aπό τη Νίκη Ορφανού

είναι μάπα

Info NTGent και Veenfabriek – Γιόχαν Σίμονς, Καζιμίρ και Καρολίνα του Έντεν φον Χόρβατ Επίκαιρος όσο ποτέ, ο Έντεν φον Χόρβατ γράφει το 1932, μεσούσης της πολιτικοοικονομικής κρίσης, μια μπαλάντα για τον άνεργο οδηγό Καζιμίρ και την αρραβωνιαστικιά του Καρολίνα. Ο Γιόχαν Σίμονς και ο Πολ Κουκ τοποθετούν την ιστορία σε ένα λιμάνι και τη μετατρέπουν σε μουσικό θέατρο.

Ένα έργο, όπως το Kαζιμίρ και Kαρολίνα του Xόρβατ, είναι επίκαιρο όταν έχει αντιστοιχίες στην εποχή μας. Πώς γίνεται όμως διασκεδαστικό; O Γιόχαν Σίμονς έχει τις απαντήσεις.

ε διάθεση να… κονταροχτυπηθεί με το Ωδείο Ηρώδου Αττικού, έρχεται ο ολλανδός σκηνοθέτης Γιόχαν Σίμονς στην Αθήνα, για να ανεβάσει το δράμα του Έντεν φον Χόρβατ Καζιμίρ και Καρολίνα, μια πρόσφατη παραγωγή του Φεστιβάλ της Αβινιόν. Ο ίδιος, δαιμόνιος σκηνοθέτης και δραστήριος καλλιτεχνικός διαχειριστής, θα αναλάβει από την επόμενη σεζόν το Κρατικό Θέατρο του Μονάχου, έχοντας ήδη στο ενεργητικό του την επί μακρόν διοίκηση (μαζί με τον Πολ Κουκ, που συ-

νυπογράφει τη σκηνοθεσία του Καζιμίρ και Καρολίνα) του διεθνώς καταξιωμένου σχήματος ΖΤ Hollandia, γνωστού και στην Ελλάδα από παλαιότερη συνεργασία του με τον έλληνα σκηνοθέτη Μιχαήλ Μαρμαρινό. Ο Γιόχαν Σίμονς έρχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε μιλά για τους ήρωες του Χόρβατ, αλλά και για τη σημερινή πολιτική κατάσταση. Το έργο του Χόρβατ Καζιμίρ και Καρολίνα γράφτηκε πριν από ογδόντα χρόνια. Θεωρείτε ότι είναι με κάποιο τρόπο επίκαιρο; Είναι ένα κλασικό θεατρικό έργο, που για μένα σημαίνει ότι έχει τη δύναμη να αντέχει πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις και ότι μπορεί να παρουσιάζεται οποιαδήποτε στιγμή και οπουδήποτε. Μπορεί να ανεβαίνει κάθε χρόνο με διαφορετικό τρόπο, όπως ακριβώς και το αρχαίο δράμα. Πάντα, κατά τη γνώμη μου, βρί-

14 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

σκεις έναν καλό λόγο να ανεβάσεις Αισχύλο. Το Καζιμίρ και Καρολίνα έχει αντιστοιχίες με την εποχή στην οποία ζούμε και απ’ αυτή την άποψη, ναι, είναι επίκαιρο. Αυτό δεν σημαίνει ότι συμφωνώ με τις εύκολες συγκρίσεις. Άλλη εποχή το 1930, άλλη η δική μας. Ωστόσο δεν μπορείς παρά να βρεις ομοιότητες. Το πολιτικό φόντο του έργου είναι βέβαια η άνοδος του ναζισμού. Ναι, φυσικά. Δεν λέω ότι συμβαίνει το ίδιο και τώρα. Υπάρχει σίγουρα μια τεράστια κίνηση προς τη Δεξιά και την Ακροδεξιά σε όλη την Ευρώπη. Στη χώρα μου, την Ολλανδία, οι πολιτικές εξελίξεις σου παγώνουν το αίμα. Οι πολιτικοί της Ακροδεξιάς –και όχι μόνον αυτοί, για να πούμε την αλήθεια– δεν διστάζουν καθόλου, στους δημόσιους λόγους τους, να εξισώνουν τους οικονομικούς μετανάστες με τους εγκληματίες, τους οποίους, όπως τονίζουν, πρέπει με κάθε θυσία να ξεφορ-

Ωδείο Ηρώδου Αττικού 13 Ιουλίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €50 (Διακεκριμένη), €40 (A’), €30 (B’), €20 (Γ’), €15 (Άνω Διάζωμα)

τωθούν. Αν ερχόταν η σημερινή Ακροδεξιά στην εξουσία πραγματικά θα την είχαμε βαμμένη! Πιστεύω ότι πάντα υπάρχει ο κίνδυνος της Ακροδεξιάς και κάνουμε άσχημα να τον υποτιμούμε. Αλλά στο έργο του Χόρβατ όλα αυτά είναι συνδεδεμένα με την ερωτική ιστορία: Ο Καζιμίρ γίνεται άνεργος. Η Καρολίνα τον αγαπάει, συναντά όμως κάποιον που της υπόσχεται κοινωνική άνοδο. Για τον Καζιμίρ εκείνη δεν είναι παρά προλετάρια σαν κι αυτόν, αλλά η ίδια βλέπει τον εαυτό της στη μικρομεσαία τάξη. Μεγάλο πρόβλημα. Γιατί οι μικρομεσαίοι ζουν με την ελπίδα ότι θα τους δοθεί η ευκαιρία να ανέβουν τα σκαλιά, να αποκτήσουν καλύτερη θέση στην κοινωνία. Η Καρολίνα πετά σαν τον Ίκαρο. Ψηλότερα από τις

ΘEATPO

δυνατότητές της, φορτωμένη με φιλοδοξίες, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι αργά ή γρήγορα θα καεί. Αναπόφευκτα οι ερωτευμένοι θα φτάσουν στο σημείο να σιχαθούν ο ένας τον άλλον.

χρόνια. Γι’ αυτό και το έργο του Χόρβατ είναι τόσο καλό, γιατί μιλάει γι’ αυτά τα θέματα. Λέει ότι δεν χρειάζεται όλη την ώρα να κοιτάς πάνω, αλλά ότι πρέπει να κοιτάς και γύρω σου.

Δεν τα παρουσιάζετε πολύ αισιόδοξα τα πράγματα… Αντιθέτως, το μήνυμα του έργου είναι ιδιαίτερα αισιόδοξο. Ο έρωτας τελειώνει αλλά η ζωή συνεχίζεται. Με νέους συντρόφους και νέους στόχους. Και, ναι, μπορεί να έχουμε μόνο ένα Μάη μέσα στον χρόνο, αλλά εγώ λέω ότι ακόμα και τον χειμώνα μπορούμε να νιώθουμε ζεστά και όμορφα.

Αν ο έρωτας δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς λεφτά, τι συμβαίνει με το θέατρο όταν το ταμείο είναι μείον; Επιβιώνει, αλλά μόνο στο κεφάλι μας! Δεν χρειάζομαι λεφτά για να έχω ιδέες και επιθυμία να κάνω θέατρο. Και χωρίς να θέλω να κερδίσω λεφτά θα μπορούσα να το κάνω τσάμπα, για όλους. Αλλά μερικά πράγματα δεν τα θέλει κανείς ούτε τσάμπα. Ένα απ’ αυτά είναι η απομίμηση θεάτρου που κάνει κανείς όταν δεν έχει φράγκο στην τσέπη.

Γι’ αυτό και αποφασίσατε να παρουσιάσετε το έργο ως μουσικό θέατρο; Ναι, το ερωτικό δράμα πάει γάντι με τη μουσική. Και οι δεξιές νοοτροπίες. Εξάλλου στο ίδιο το έργο του Χόρβατ υπάρχει επίσης πολλή μουσική. Στη δική μου εκδοχή έχω επιλέξει ποπ μουσική της δεκαετίας του 1980. Μου αρέσει να φαντάζομαι το κοινό να λικνίζεται στον ρυθμό της μουσικής, από τα δεξιά προς τ’ αριστερά –δεν υπάρχει πολιτικό υπονοούμενο εδώ!– και να σιγοτραγουδά. Γιατί όχι, άλλωστε; Είναι ένα όμορφο κείμενο και μια ρομαντική ιστορία, με αρχή, μέση και τέλος. Θα ήθελα στην πραγματικότητα το κοινό να μη σιγοτραγουδά απλώς στον ήχο της μουσικής, αλλά να ξεφωνίζει με όλη του τη δύναμη! Μου αρέσει αυτή η σκέψη, μου θυμίζει ότι όταν βρίσκεσαι στο καρουζέλ με τη δυνατή μουσική και προσπαθείς να μιλήσεις σε κάποιον πρέπει να του ουρλιάζεις μέσα στο αυτί. Αυτή η σκηνή μου αρέσει γιατί δείχνει ότι η ζωή συνεχίζεται, έστω κι αν δεν καταφέρνουμε να πούμε ή να ακούσουμε, αυτά που θα θέλαμε. Δεν νομίζετε ότι ο θεατής που ξεφωνίζει δύσκολα θα επικεντρωθεί στα νοήματα του έργου; Μια παράσταση πρέπει να διασκεδάζει, αλλιώς είναι μάπα. Τώρα βέβαια τι σημαίνει ακριβώς ότι κάποιος διασκεδάζει; Εγώ προσωπικά διασκεδάζω όταν πάω διακοπές και διαβάζω ωραία βιβλία. Είναι η διασκέδαση του μυαλού η καλύτερη που υπάρχει. Έτσι, και διασκεδάζω και δεν χάνω τα νοήματα της λογοτεχνίας. Θεωρείτε ότι ο σημερινός άνθρωπος δεν διασκεδάζει αρκετά; Επί του παρόντος διασκεδάζει μια χαρά, τουλάχιστον μέχρι και τις διακοπές. Μετά θα γυρίσει και θα ανακαλύψει ότι έμεινε χωρίς δουλειά. Αυτό μου φαίνεται ότι θα συμβεί, θα πάμε για χαλάρωση και στην επιστροφή θα διαπιστώσουμε ότι έχουμε μείνει άνεργοι. Με κάτι τέτοια σενάρια δεν μας πιπιλίζουν διαρκώς το μυαλό; Θα πληθύνουν οι άνεργοι μετά τις διακοπές – έτσι λένε. Κι αυτό σημαίνει ότι θα φουντώσουν οι εντάσεις στα ερωτευμένα ζευγάρια και κατόπιν οι καβγάδες και, τέλος, ο έρωτας θα πάει περίπατο! Τα έλεγε κι ο Μαρξ πριν από τόσα

ΘEATPO

Τελικά, αυτό που σας ελκύει στο κείμενο του Χόρβατ είναι ότι προσφέρει πληθώρα «αισιόδοξων» μηνυμάτων; Και ότι δημιουργεί χαρακτήρες που είναι πλήρεις. Οι χαρακτήρες του δεν έχουν μόνο πρόσωπο, έχουν και πλάτη. Τα έχουν όλα, και δυνατά και αδύναμα στοιχεία. Είναι πλήρως σχεδιασμένοι, ολοζώντανοι, περίπλοκοι και ικανοί να προκαλέσουν έντονα συναισθήματα. Να περιμένουμε να δούμε μια ζωντανή απεικόνιση του 1930 ή κάτι πιο σύγχρονο; Θα είναι ένα αρκετά σύγχρονο θέαμα, σας υπόσχομαι ότι δεν θα δείτε το 1930. Θα δείτε πράγματα που θα μπορείτε να αναγνωρίσετε. Γνώριμη αισθητική σε γνώριμες καταστάσεις. Για παράδειγμα, θα δείτε ότι μπροστά, στο σπίτι, οι άνθρωποι γελούν, πίνουν, περνούν φίνα. Στο πίσω μέρος, στο γκαράζ, οι άνθρωποι είναι βαρύθυμοι, προβληματισμένοι κι αγχωμένοι μέχρι τα μπούνια – και μέχρι να ρίξουν καμιά μπουνιά για να βγάλουν το άχτι τους! Είναι μια παραγωγή σχεδιασμένη για ανοιχτό χώρο; Ναι, είναι σχεδιασμένη για ανοιχτό θέατρο, αν και το συγκεκριμένο θέατρο στην Αθήνα, το Ωδείο Ηρώδου Αττικού, μας δυσκόλεψε ιδιαίτερα. Για να το ανεβάσουμε εκεί έπρεπε να κάνουμε αρκετές παραχωρήσεις και συμβιβασμούς. Δεν είναι όπως στην Αβινιόν που έχουμε ολόκληρο το σετ, στην Αθήνα θα έχουμε μόνο ένα μέρος του. Αλλά είναι μια ωραία πρόκληση. Είναι ένα όμορφο θέατρο σε ένα όμορφο περιβάλλον. Επίσης, είναι ένα θέατρο φορτωμένο με ιστορία. Αυτό κι αν είναι πρόκληση! Καλείσαι να παλέψεις με παραδόσεις αιώνων, να αντιμετωπίσεις γίγαντες. Και κυρίως να καταφέρεις να κάνεις διάλογο με το μνημείο∙ πιο σωστά, να κάνεις το μνημείο να κάνει διάλογο με το έργο. Δεν είναι μικρό το στοίχημα. Το βέβαιο είναι ότι έτσι που ερχόμαστε με το σετ κουτσουρεμένο σχεδόν νιώθω ότι φτιάχνω άλλη παράσταση! Μου κεντρίζει το ενδιαφέρον, είμαι περίεργος για το τι θα βγει τελικά απ’ όλη αυτή την ιστορία. s

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 15

Eθνικό Θέατρο – Θωμάς mοσχόπουλος

όλα τα ’κανα για σένα Info Εθνικό Θέατρο-Θωμάς Μοσχόπουλος Ευριπίδη, Άλκηστη Το πρότυπο της γυναικείας συζυγικής αφοσίωσης. Η Άλκηστη θυσιάζεται για χάρη του άνδρα της, Άδμητου, αλλά ο Ηρακλής μονομαχεί με τον θάνατο και την επαναφέρει στη ζωή. Ο Θωμάς Μοσχόπουλος υπογράφει την πρώτη σκηνοθετική δουλειά του στην Επίδαυρο. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 17-18 Ιουλίου 2009, 21:30 Εισιτήρια: €50 (Διακεκριμένη), €45 (Α΄), €25 (B΄), €15 (Άνω διάζωμα)

Πέρυσι ήταν οι Βάκχες, το τελευταίο έργο του Ευριπίδη. Φέτος, ο Θωμάς Μοσχόπουλος και οι συνήθεις ύποπτοι, ανάμεσα στους οποίους ο Αργύρης Ξάφης, ο Χρήστος Λούλης και η Μαρία

Σκουλά, καταπιάνονται με το πρώτο σωζόμενο έργο του μεγάλου τραγικού και θέτουν καθαρά και ξάστερα ένα εκ πρώτης όψεως αθώο ερώτημα: Τι θα έκανες αν είχες τη δυνατότητα να αφήσεις να πεθάνει κάποιος άλλος στη θέση σου; Στην Άλκηστη η ομώνυμη ηρωίδα δέχεται το παιχνίδι του θεού, να ανταλλάξει δηλαδή τη ζωή της με αυτήν του άνδρα της Άδμητου. Ο ίδιος, μουδιασμένος, δεν ξέρει πώς να αντιδράσει. Αναζητά τη λύση απευθυνόμενος στη γονεϊκή αγάπη, για να πάρει την απάντηση ότι η ζωή είναι γλυκιά, ακόμη κι αν είναι η ζωή όλη κι όλη μια μέρα μοναχά. Οι τρεις

γνωστοί ηθοποιοί σηκώνουν το γάντι και μας δίνουν τις δικές τους απαντήσεις και ερμηνείες, αποκαλύπτοντας, ηθελημένα ή αθέλητα, τις κρυφές τους σκέψεις για τα μεγάλα θέματα της ζωής. Aπό τη Νίκη Ορφανού, Φωτογραφίες: Βίκυ Γεωργοπούλου

16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

ΘEATPO

O AΔmHTOΣ KAI H KOPH (ΣYN O HPAKΛHΣ) Kαταπονημένοι οι τρεις πρωταγωνιστές, ένα βράδυ, μετά την πρόβα. Aριστερά, ο Xρήστος Λούλης που υποδύεται τον σύζυγο της Mαρίας Σκουλά/Άλκηστης (στο κέντρο), δεξιά ο Aργύρης Ξάφης που εκτός από τον ροπαλοφόρο ήρωα υποδύεται και το Θάνατο. Δεν είναι ένας ρόλος φοβιστικός, λέει. Διότι, προσθέτει, όταν ο άνθρωπος φοβάται, γίνεται κωμικός.

μπουν μπροστά, να αναλάβουν την ευθύνη, να πάρουν αποφάσεις. Κατόπιν εορτής μοιάζει να μην του αρέσει η εξέλιξη, σαν να μην έπρεπε να το αφήσει να συμβεί, να μην το δεχθεί. Δεν είναι δύσκολο να δούμε γιατί η Άλκηστη παίρνει την απόφαση: φέρεται όχι τόσο σαν σύζυγος τελικά, όσο σαν μάνα. Και ποια γυναίκα δεν νταντεύει τον άνδρα της σαν να ήταν ταυτόχρονα παιδί της;

Μαρία

Σκουλά Aγάπη χωρίς όρια Κατά τη γνώμη σου, τι είναι αυτό που κάνει την Άλκηστη να πάρει την απόφαση να πεθάνει στη θέση του άντρα της; Είναι ο έρωτας ή καλύτερα η απώλεια του έρωτα που την κινεί. Η Άλκηστη προτιμά να χάσει τη ζωή της παρά να συνεχίσει να ζει χωρίς τον σύντροφό της. Φαντάζει σαν ένα παραμύθι να αγαπάς χωρίς όρια. Η απόφασή της, λοιπόν, έχει να κάνει αποκλειστικά με τις προσταγές της καρδιάς; Όχι, οπωσδήποτε υπάρχουν εδώ και άλλα πράγματα πέρα από τον έρωτα. Η θέση της γυναίκας δεν ήταν ισότιμη με αυτή του άντρα, αυτό είναι βέβαιο. Μάλιστα, όταν ξεκινήσαμε να διαβάζουμε το έργο στις πρόβες, θεωρούσαμε φυσιολογικό να θυσιαστεί εκείνη και να πεθάνει στη θέση του. Λόγω του κοινωνι-

ΘEATPO

κού της ρόλου, αλλά και της φύσης της, ως γυναίκα. Δεν είναι εύκολο να ανιχνεύσεις το τι ακριβώς υπάρχει πίσω από τη στάση της. Με τον καιρό, μετά από όλες αυτές τις πρόβες που κάναμε και τις συζητήσεις, εγώ κράτησα αυτό: η Άλκηστη είναι μια γυναίκα που δεν θέλει να ζήσει χωρίς τον Άδμητο. Το να συνεχίσει τη ζωή της χωρίς αυτόν το θεωρεί χειρότερο απ’ τον ίδιο τον θάνατο. Αν η Άλκηστη θυσιαζόμενη ακολουθεί εν μέρει τη γυναικεία της φύση, ο Άδμητος εκφράζει μια τυπική ανδρική συμπεριφορά; Ναι, ίσως! Η αλήθεια είναι ότι μερικές φορές παίρνει χρόνο να σκεφτείς τι θέλεις και τι δεν θέλεις, να αποφασίσεις. Ο Άδμητος δεν παίρνει θέση απέναντι στον θάνατο, στέκει αναποφάσιστος. Κάνει στην μπάντα και αφήνει τους άλλους να

Σε έχει βάλει το κείμενο σε πειρασμό να σκεφτείς τι θα έκανες σε ανάλογη περίπτωση; Εγώ αντιμετωπίζω τα πράγματα όπως έρχονται. Τη στιγμή που έρχονται. Ούτε πριν ούτε μετά. Με ποια κριτήρια αποφασίζεις αν θα ερμηνεύσεις ένα ρόλο; Ευτυχώς για μένα μέχρι στιγμής στη ζωή μου έχουν γίνει όλα με τρόπο φυσικό, χωρίς διλήμματα, χωρίς την ανάγκη να πάρω δύσκολες αποφάσεις. Απλώς βρίσκομαι με τους ανθρώπους με τους οποίους θέλω να δουλεύω. Για μένα το βασικό δεν είναι τα κείμενα ή ο ρόλος, αλλά οι συνεργάτες. Μ’ αρέσει να δουλεύω στο όραμα κάποιου, και αυτό προϋποθέτει να δουλεύεις σε συνθήκη εμπιστοσύνης. Έτσι δουλεύω πάνω-κάτω με τους ίδιους ανθρώπους και το απολαμβάνω. Χαίρομαι που τα πράγματα λειτουργούν έτσι,

απλά. Νομίζω ότι είναι αποτέλεσμα του… πρότερου επαγγελματικού μας βίου. Έχουμε φροντίσει τον εαυτό μας με τις επιλογές που κάναμε τα πρώτα χρόνια. Έχεις βρεθεί και στο παρελθόν στο θέατρο της Επιδαύρου, το οποίο πολλές φορές τρομάζει και αυτούς που έχουν παίξει εκεί και αυτούς που δεν το έχουν ακόμα δοκιμάσει. Δεν με τρομάζει καθόλου, ίσα ίσα που είμαι πολύ χαρούμενη που θα ξαναβρεθώ εκεί. Μου συμβαίνει ανά πενταετία! Η αίσθηση του να παίζεις σε ανοιχτό χώρο είναι εκπληκτική. Νιώθεις ελεύθερος να… δοκιμαστείς με τα στοιχεία της φύσης. Νομίζω ότι αυτοί που φοβούνται την Επίδαυρο είναι γιατί τη βλέπουν σαν ένα χώρο με τεράστιες απαιτήσεις, φορτωμένο από την ιστορία. Για μένα όμως η Επίδαυρος δεν είναι το παρελθόν, η παράδοση, η κληρονομιά… Αντιθέτως, είναι ένας χώρος που δείχνει προς το μέλλον. Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σου; Είναι ήδη αποφασισμένα, για την επόμενη σεζόν τουλάχιστον. Θα παίξω Τσέχοφ, στον Θείο Βάνια, στο Εθνικό Θέατρο. Θα το σκηνοθετήσει ο Γιάννης Χουβαρδάς, και θα ξεκινήσουμε τις παραστάσεις τον Δεκέμβριο.

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 17

πενήντα μέτρα πάνω από σένα. Η καθαρότητα της αφήγησης σε κλειστό χώρο μπορεί να μειωθεί χάριν της πρωτοτυπίας, αλλά στην Επίδαυρο δεν γίνεται αυτό. Θα ήταν σαν να μας καλεί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στο Προεδρικό Μέγαρο κι εμείς να σκάσουμε μύτη φορώντας βερμούδες!

Χρήστος

Λούλης Bερμούδες στο Προεδρικό; Yποδύομαι τον Άδμητο, τον ήρωα της τραγωδίας, τον βασιλιά, που είναι ο ήρωας σε κάθε τραγωδία. Του δίνεται η ευκαιρία να μην πεθάνει στην ώρα του, αρκεί να βρεθεί άλλος πρόθυμος να πεθάνει στη θέση του. Καταπληκτική ευκαιρία και αυτός την αρπάζει. Κατ’ άλλους ευθέως, κατ’ άλλους ύπουλα, μουλωχτά. Πάντως, σίγουρα δεν την αφήνει να πάει χαμένη. Κι ας πεθάνει στη θέση του η αγαπημένη του γυναίκα, η Άλκηστη. Έτσι ο θεός τού τη φέρνει του Άδμητου. Τον γλιτώνει, αλλά και τον βυθίζει στην απόγνωση. Παρακολουθούμε, στην εξέλιξη του έργου, την πορεία αφύπνισης του Άδμητου: στο τέλος «ξυπνά», αλλά μόνο και μόνο για να «ξανακοιμηθεί»… όπως συμβαίνει σε όλους τους ανθρώπους. Είναι ένα πολύ συγκινητικό έργο, πολύ ανθρώπινο. Μιλά για ένα ανθρώπινο χαρακτηριστικό που συναντάμε καθημερινά. Όχι τη θυσία, αλλά τον εγωισμό. Καταλήγουμε να σκεφτόμαστε πρώτον απ’ όλους τον εαυτό μας, ενώ δεν θέλουμε να το κάνουμε.

Πώς προσεγγίζει ο Μοσχόπουλος το κείμενο; Δουλεύουμε πάνω σε μια απεικόνιση γραμμική, σχεδόν γεωμετρική. Παίζουμε με την αρχιτεκτονική του χώρου, τη γεωμετρία των στοιχείων της παράστασης, τη μουσική. Τα χρησιμοποιούμε, τα ανατρέπουμε. Επίσης κάνουμε σαφείς αναφορές στην αρχαία τέχνη, τη ζωγραφική και τη γλυπτική δηλαδή, κυρίως τις επιτύμβιες στήλες που βλέπουμε στα μνήματα. Προσπαθούμε να μην είμαστε «παλιοί», χωρίς όμως καμία αγωνία να πρωτοτυπήσουμε. Γιατί, στην Επίδαυρο ιδίως, πρέπει να ακολουθήσεις τους κανόνες αν δεν θες να χάσεις την μπάλα. Ποιοι είναι οι κανόνες; Στο θέατρο, γενικά, το θέμα είναι να αφηγηθείς μια ιστορία, να την επικοινωνήσεις στο κοινό. Στην Επίδαυρο πρέπει να το κάνεις αυτό σκεπτόμενος τον χώρο. Δεν μπορείς να ερμηνεύεις βασιζόμενος στο… ημιτόνιο και την απόκρουση της φωνής, όταν η φωνή πρέπει να φτάσει

Αργύρης

Ξάφης Όταν φοβόμαστε γινόμαστε κωμικοί Μέσα από τους ήρωες του έργου αναδεικνύονται διαφορετικές στάσεις απέναντι στο θέμα του θανάτου. Ποια σε αντιπροσωπεύει περισσότερο; Εμένα μ’ αρέσει πολύ μια φράση που λέει ο Θάνατος στον πρόλογο: «Δεν μπορείς να τα έχεις όλα δικά σου». Κανένας άνθρωπος, ποτέ στην ιστορία, δεν το έχει συνειδητοποιήσει. Λες ότι οι άνθρωποι τα θέλουν όλα; Όλα! Δεν τους είναι αρκετό τίποτα λιγότερο. Και επειδή ξέρουν ότι κανείς δεν γλιτώνει από τον θάνατο, προσπαθούν να χρυσώσουν το χάπι, να διαμορφώσουν μια στάση ζωής που θα τους επιτρέψει να «κουκουλώσουν» το ζήτημα όσο μπορούν. Ο καθένας κάνει ό,τι μπορεί για να μην το σκέφτεται, γιατί δεν μπορεί να δεχτεί μέσα του ότι δεν γίνεται να τα έχει όλα. Αν έπρεπε να ταχθείς με μια από τις

στάσεις που παρουσιάζει ο Ευριπίδης, ποια θα ήταν; Μου αρέσει να ζω τη ζωή, είμαι χαρούμενος που τη ζω και την εκμεταλλεύομαι. Αυτή είναι η στάση μου. Kάνω αυτά που μπορώ. Tα πράγματα είναι απλά, όπως και στο αρχαίο δράμα. Στην παράσταση ερμηνεύεις… Τον Θάνατο. Και τον Ηρακλή. Κάποιοι βλέπουν στον Ηρακλή έναν ρηχό, άχαρα κωμικό τύπο, που βρίσκεται εκεί για να κάνει τους θεατές να ξεσκάσουν από το δράμα. Ούτε κατά διάνοια. Καταρχάς, το έργο δεν χρειάζεται ένα ρηχό τύπο για να γίνει κωμωδία. Οι άνθρωποι με το που φοβούνται γίνονται κωμικοί. Δεύτερον, ο Ηρακλής είναι σπουδαίος τύπος, γιατί έχει τη μεγαλύτερη συνείδηση του θανάτου απ’ όλους. Είναι ο μόνος που ρίχνεται με τα μούτρα κάθε μέρα και τον

18 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

Μπορώ να σκεφτώ ξένους σκηνοθέτες που δεν θα είχαν πρόβλημα να ανεβάσουν αρχαίο δράμα με βερμούδες. Βέβαια, γιατί οι ξένοι ασχολούνται με πιο υπαρξιακό τρόπο με την τραγωδία. Γι’ αυτούς η τραγωδία είναι «ο άνθρωπος και το χάος», ενώ για μας είναι «ο άνθρωπος και οι άλλοι». Σε αντίθεση με άλλους ηθοποιούς της γενιάς σου, δεν σκηνοθετείς. Πώς κι έτσι; Δεν το ’χω. Δεν το ’χω, αλλιώς θα το ήξερα. Θα ξύπναγα ένα πρωί και θα έλεγα: «Αυτό το κείμενο το διαβάζω έτσι». Δεν έχω άποψη για το συνολικό, έχω μόνο προσωπική αγωνία για όσα με αφορούν πάνω στο θέατρο. Οπότε είμαι καταδικασμένος να είμαι ηθοποιός. Αν πιστεύεις βέβαια ότι έχεις να πεις κάτι, είσαι υποχρεωμένος να το κυνηγήσεις. Γι’ αυτό δεν έκανες κάτι και στον Φάουστ του Εθνικού τον περασμένο χειμώνα; Ναι. Πρώτα απ’ όλα δεν μου ζητήθηκε. Ο

αντιμετωπίζει και είναι ο μόνος που έχει αίσθηση του φευγαλέου της ανθρώπινης ύπαρξης. Κάθε μέρα είναι γι’ αυτόν ένα στοίχημα: μπορεί να ζήσει κι άλλη μια μέρα ή μπορεί και να είναι η τελευταία του. Επίσης, πιστεύει πολύ στη φιλία και ανιδιοτελώς. Για να ευχαριστήσει τον Άδμητο για τη φιλοξενία του θα τρέξει να πιάσει τον ταύρο απ’ τα κέρατα. Και το αποφασίζει μόνος του να αντιμετωπίσει τον θάνατο, χωρίς μάρτυρες, χωρίς θεατές. Αυτό που δεν έχει είναι μέτρο, συνείδηση των μεγεθών. Είναι επίσης ο μόνος που αντιμετωπίζει τον θάνατο σαν άνθρωπο. Τον πολεμάει σαν φυσικό πρόσωπο. Τι να περιμένουμε λοιπόν να δούμε; Μια παράσταση που διαθέτει όλες τις… σύγχρονες ανέσεις. Έχει φως, έχει βιντεοπροβολές, έχει οτιδήποτε χρησιμοποιεί το παγκόσμιο θέατρο ως μέσο. Δεν είναι μια κλασική παράσταση, αλλά ούτε και μοντέρνα ή μεταμοντέρνα. Είναι μια παράσταση που χρησιμοποιεί γνωστές φόρμες – μάλιστα με τον χορό στην ορχήστρα και τους ηθοποιούς στη σκηνή, όπως γινόταν στην αρχαιότητα. Σε γενικές γραμμές, δοκιμάζουμε μια φόρμα που δεν είναι σωματικά ξένη σε μας. Αλλά δεν έχει δοκιμαστεί άλλοτε με τόση καθαρότητα. Από πλευράς κίνησης, έκφρασης, μουσικής, όλα παρουσιάζονται ξεκάθαρα και ταυτόχρονα ζωντανά.

Χουβαρδάς διάλεξε τους συγκεκριμένους ανθρώπους για το πρότζεκτ. Κατά τη γνώμη μου, ήταν πολύ πετυχημένο. Ήταν ενδιαφέρον να έχεις πέντε σκηνοθέτες και αυτοί να συνεργάζονται όμορφα και να μπορούν να βγάλουν μια παράσταση ενιαία, έστω κι αν διακρινόταν σ’ αυτήν η γραφή του καθενός. Σίγουρα δεν άρεσε σε όλους, κι έτσι πρέπει να γίνεται. Ωστόσο γεμίσαμε το θέατρο. Και σ’ αυτούς που ήταν αρνητικοί θα έλεγα: «Γιατί, εσείς ξέρετε καλύτερα τον Φάουστ; Ποιος λέει ότι τον έχετε καταλάβει καλύτερα;». Δυστυχώς όλοι θέλουν να έχουν άποψη, δεν πάνε με μάτια ανοιχτά να δουν μια παράσταση. Έχεις δει κάποια παράσταση του φετινού φεστιβάλ; Mόνο το Καθαρτήριο του Καστελούτσι. Μου άρεσε πολύ. Βέβαια, καταλαβαίνω ότι τέτοιες παραστάσεις είναι το τέλος του ηθοποιού, το τέλος του ερμηνευτή. Το μόνο που μέτραγε ήταν ο σκηνοθέτης και το εικαστικό κομμάτι. Δεν με συμφέρει αυτό, να καταργείται ο ηθοποιός. Ωστόσο μου άρεσε πάρα πολύ. Έπαθα πλάκα. Κι η επόμενη δουλειά σου θα είναι… Σαίξπηρ, Δωδέκατη νύχτα, σε σκηνοθεσία του Μοσχόπουλου. Εγώ θα παίζω τον Ορσίνο.

Πού στέκεται αυτή η δουλειά σε σχέση με την περσινή σας, τις Βάκχες; Αυτό που κάνουμε εδώ είναι η συνέχεια εκείνης της δουλειάς – και έχει ενδιαφέρον που είναι το πρώτο και το τελευταίο κείμενο του Ευριπίδη, η Άλκηστη και οι Βάκχες. Πάνω στα όσα χτίσαμε εκεί συνεχίζουμε, γιατί στις Βάκχες υπήρχε πολύ ζουμί, και για μας και για τους θεατές. Είναι, με δυο λόγια, η συνέχεια της ίδιας δουλειάς. Μόνο που ο χώρος είναι διαφορετικός. Ναι. Η Επίδαυρος είναι ο ιδανικός χώρος για το θέατρο. Δεν υπάρχει τίποτα κρυφό, δεν έχει τοίχους και σκεπή. Το κέντρο είσαι εσύ, ο ηθοποιός. Η Επίδαυρος είναι ο πιο ανθρωποκεντρικός χώρος, εκφράζει μια απίστευτη αγάπη για τον άνθρωπο. Η ιταλική σκηνή, από την άλλη, δηλώνει την αγάπη για το θέαμα, και είναι στην πραγματικότητα τηλεοπτικής λογικής. Αλλά κάποιοι δεν θέλουν να σ’ αφήσουν να χαρείς την Επίδαυρο, την έχουν κάνει θρησκευτικό άβατο. Δεν μπορεί όμως εκ των πραγμάτων να είναι άβατο ένας ανοιχτός χώρος. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν φοβάται τον χώρο, αλλά τους «χωρικούς». Κάνουν την Επίδαυρο εκφοβιστική, για όσους τους υπολογίζουν. Αλλά η Επίδαυρος είναι πολύ ζεστός χώρος, εκεί νιώθεις σαν να είσαι στο σπίτι σου. s

ΘEATPO

Στέφαν κέγκι - Rimini Protokoll

Oι τελευταίοι μουεζίνηδες Tι φέρνει η τεχνολογία στις παραδοσιακές κοινωνίες του Iσλάμ; Mερικές τεράστιες αλλαγές. Bασικότερη; Oι μουεζίνηδες, οι τελάληδες δηλαδή που καλούν από το μεγάφωνο τους πιστούς να προσευχηθούν, λιγοστεύουν. Σε λίγο θα αντικατασταθούν από μηχανήματα αναπαραγωγής ήχου. Tι μπορεί να σημαίνει αυτό για έναν πολιτισμό που έρχεται από πολύ παλιά; Tι σχέση έχει με τις ιδέες της προόδου, με την παγκοσμιοποίηση αλλά και με τις κολλημένες στις παραδόσεις τους κοινωνίες; Το θέατρο-ντοκιμαντέρ των Rimini Protokoll ανοίγει τη συζήτηση.

Aπό τον Max Glauner

ταν στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας κηρύχθηκε πόλεμος μεταξύ των πολιτισμών Ανατολής και Δύσης, κάποιοι έλπιζαν ότι θα παρουσιαζόταν η ευκαιρία για διαφοροποίηση, για σεβασμό και διάλογο μεταξύ του δυτικού και του ανατολικού ημισφαιρίου, μεταξύ της εβραϊκής και της ισλαμικής παράδοσης. Νέοι καλλιτέχνες, όπως η Χέλγκαρντ Χάουγκ, ο Ντάνιελ Βέτσελ και ο Στέφαν Κέγκι, εργάστηκαν με πολύ διαφοροποιημένες στρατηγικές πάνω στους διαλόγους και στα θεατρικά μέσα. Οι πρώτες κοινές τους παραγωγές, που βασίζονταν πάντα σε βαθιά έρευνα και επικεντρώνονταν σε ερασιτέχνες με τις ιδιαιτερότητες και τις ικανότητές τους, δημιουργήθηκαν στο τέλος της δεκαετίας του 1990. Έχοντας κερδίσει πολλά βραβεία και διακρίσεις, η σκηνοθετική ομάδα Rimini Protokoll θεωρείται πλέον η κινητήριος δύναμη ενός νέου ντοκιμαντέρ-θεάτρου. Στα τέλη Ιουνίου η εφ μίλησε με τον σκηνοθέτη και συνιδρυτή των Rimini Protokoll Στέφαν Κέγκι, για την τελευταία του δουλειά, το Radio Muezzin, που θα παρακολουθήσουμε στην Πειραιώς 260 στις 11 και 12 Ιουλίου.

Η παράσταση Radio Muezzin μετά την ανεπίσημη παρουσίασή της τον Δεκέμβριο στο Κάιρο έκανε πρεμιέρα τον Μάρτιο στο Βερολίνο. Τι θα δούμε; Συναντάμε τέσσερις αιγύπτιους μουεζίνηδες, τελάληδες δηλαδή που προσκαλούν τους μουσουλμάνους να προσευχηθούν. Προέρχονται όλοι από το Κάιρο, αλλά έχουν τελείως διαφορετικό κοινωνικό υπόβαθρο. Ένας τυφλός μουεζίνης ταξιδεύει κάθε μέρα δύο ώρες με το λεωφορείο από ένα προάστιο του Καΐρου κοντά στο αεροδρόμιο μέχρι το τζαμί. Κάνει την αναγγελία του, το αντάν, και παραδίδει μαθήματα για το Κοράνι. Ο δεύτερος είναι ηλεκτρολόγος. Ήταν κάποτε γκασταρμπάιτερ στη Σαουδική Αραβία. Μετά από ένα σοβαρό εργατικό ατύχημα αφυπνίστηκε θρησκευτικά και άρχισε να μαθαίνει το Κοράνι απ’ έξω. Τότε ο ιμάμης του τού ζήτησε να κάνει τον μουεζίνη. Ένας άλλος έρχεται από ένα μικρό χωριό, είναι γιος αγρότη και κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας του εκπαιδεύτηκε ως οδηγός τανκ. Έπειτα ήρθε στην πόλη για να βρει δουλειά. Έκανε διάφορες δουλειές, από φούρναρης μέχρι πωλητής σε σούπερ μάρκετ, και μία μέρα συλλογίστηκε ότι ως μουεζίνης θα ερχόταν πιο κοντά στον Θεό. Τώρα αναγγέλλει την ώρα της προσευχής σε ένα μικρό τζαμί, σκουπίζει τα χαλιά και βάζει σε τάξη τα παπούτσια που πρέπει να βγάζουν όσοι εισέρχονται σε ένα τζαμί. Ο τέταρτος είναι ο προνομιούχος. Μεγάλωσε σε μια ευκατάστατη οικογένεια, εμφανίστηκε ως έμπειρος στην απαγγελία του Κορανίου,

καθώς ήταν ήδη διάσημος. Σε διαγωνισμό στη Μαλαισία είχε αναδειχθεί δύο φορές παγκόσμιος πρωταθλητής στην απαγγελία του Κορανίου. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και πρωταθλητής βαρέων βαρών, μεσίτης και πολλά άλλα. Κανένας από τους τέσσερις πρωταγωνιστές δεν είναι ηθοποιός, όπως σε όλες τις παραστάσεις των Rimini Protokoll. Σωστά. Οι μουεζίνηδες δεν στέκονται σε μιναρέ, αλλά ακούγονται καθημερινά από μεγάφωνα. Έχουν δει μέχρι τώρα το θέατρο μόνο απ’ έξω και μας διηγούνται για τη δουλειά και τη ζωή τους. Πίσω τους, πάνω σε παραβάν, προβάλλονται αποσπάσματα που έχουν κινηματογραφηθεί στη γειτονιά τους και στα τζαμιά. Οι εικόνες καθρεφτίζουν τη ζωή τους και ταξιδεύουν τους θεατές στο Κάιρο. Για μας ήταν σημαντικό ότι η ομάδα εκτός από τον Ελβετό Μπρούνο Ντεβίλ αποτελούνταν από Αιγύπτιους – από τον μουσικό Μαχμούντ Ρεφάτς μέχρι τον σκηνογράφο Μοχάμεντ Σούκρι. Η παράσταση άπτεται ενός θέματος που εδώ και κάποια χρόνια συζητείται πολύ εκεί. Η καθημερινή εμφάνιση των μουεζίνηδων με τα μεγάφωνα στο Κάιρο σε λίγο θα είναι παρελθόν. Αντί για τους 30.000 μουεζίνηδες το κάλεσμα για προσευχή θα ακούγεται πλέον ζωντανά μέσω ραδιοφώνου, ώστε να πάψει η κακοφωνία των διαφορετικών φωνών πάνω από την πόλη που μετά βίας είναι υποφερτή για κάποιους και θα αντικατασταθεί από την

αρμονία. Ο Μοχάμεντ Άλι είναι ένας από τους τριάντα επίλεκτους, οι οποίοι μέσω του ραδιοφώνου θα προσκαλούν με το αντάν τους πιστούς για προσευχή. Οι υπόλοιποι τρεις θα βυθιστούν στη σιωπή μαζί με πολλούς άλλους. Κάτι τέτοιο βέβαια τους υποβαθμίζει. Κάθε μουεζίνης, λένε, φτάνει τόσο μακριά όσο τον ταξιδεύει η φωνή του. H ZΩH ENOΣ MOYEZINH Ο μουεζίνης βρίσκεται ανάμεσα σε δύο κόσμους. Δεν ζει τη θρησκευτική ζωή ενός κληρικού ή ενός ιμάμη, αλλά ούτε και αυτήν ενός απλού ανθρώπου. Ο μουεζίνης, όπως και ο κληρικός στη δυτική εκκλησία, δεν επιτρέπεται να ασκεί άλλο επάγγελμα. Όμως, οι αποδοχές ενός μουεζίνη είναι συχνά τόσο πενιχρές που δεν μπορεί να ζήσει αν δεν κάνει και κάποια άλλη δουλειά. Αλλά αυτό αντισταθμίζεται με το γόητρο του επαγγέλματος και πολλές φορές τους παρέχεται και η δυνατότητα να κοιμούνται μέσα στο τζαμί. Ο τελευταίος γνωστός κωδωνοκρούστης πριν τοποθετηθούν καμπάνες στις εκκλησίες ήταν ο Κουασιμόδος, μια φανταστική φιγούρα. Μια φανταστική φιγούρα τοποθετημένη σε ένα πραγματικό πλαίσιο είναι και ο πρώτος μουεζίνης, ο Μπιλάλ αλ-Χαμπάσι, ένας μαυριτανός δούλος που είχε απελευθερωθεί. Δεν ήταν κι αυτός τυφλός όπως και ο ηθοποιός στην παράσταση;

Ο Θεός εκεί ψηλά

Ναι, υπάρχουν πολλές ανέκδοτες ιστορίες για αυτόν. Ωστόσο, ο Μπιλάλ αλΧαμπάσι δεν ήταν τυφλός. Λέγεται ότι με την όμορφη φωνή του καλούσε τους πιστούς από τη στέγη της Κάαμπα να προσευχηθούν. Υπάρχουν και πολυάριθμες διηγήσεις που θέλουν τους τυφλούς μουεζίνηδες να προτιμώνται, ώστε να μην μπορούν από το τζαμί να δουν τις αυλές των γειτονικών σπιτιών. Η ιδιωτική ζωή τυγχάνει ιδιαίτερης προστασίας στο Κάιρο. Αντιμετωπίσατε εξαιτίας αυτού προβλήματα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων; Κοντά στο αεροδρόμιο, στη γειτονιά όπου μένει ο τυφλός αναγνώστης του Κορανίου Χουσεΐν Γκούντα Μπαντάουι, επικράτησε κάποια αναστάτωση μόλις ο κόσμος είδε την κάμερα. Οι κάτοικοι νόμιζαν ότι θα τραβήξουμε σκηνές μέσα από τα παράθυρά τους. Η ενόχλησή τους ήταν λογική και δεν συνεχίστηκε. Τα έργα Wallenstein του 2005 και World Premiere: The Visit του 2007 είναι μέχρι σήμερα οι μοναδικές δουλειές σας που βασίζονται σε δραματικό κείμενο. Τόσο τα κείμενα όσο και η δραματουργική επεξεργασία των έργων σας αναπτύσσονται σε συνεργασία με τους ηθοποιούς. Πώς βρίσκετε και επιλέγετε τους ηθοποιούς; Αρχικά είχαμε περίπου 30 υποψήφιους. Το Υπουργείο Θρησκευτικών Υποθέσεων μας πρότεινε κάποιους μουεζίνηδες. Τους περισσότερους όμως τους βρήκαμε πηγαίνοντας στα τζαμιά και

Από τη Νάντια Δρακούλα

μιναρές και η φωνή του μουεζίνη είναι το ονειρεμένο καρτ ποστάλ πολλών Δυτικών που φαντασιώνονται μυστηριώδη ταξίδια στας Ανατολάς. Εικόνες που μυρίζουν μπαχαρικά, καλυμμένα πρόσωπα που υπονοούν ομορφιές απαγορευμένες στα μάτια των πολλών. Η θρησκευτική αναφορά στις χώρες του Ισλάμ είναι το κέντρο όλων. Όπως συμβαίνει συνήθως, οι θρησκείες στις λατρευτικές τους διαδικασίες έχουν σημεία επαφής. Η εκκλησιαστική καμπάνα, ας πούμε, της Κυριακής είναι η φωνή του μουεζίνη που αναγγέλλει την ώρα της προσευχής (σαλάτ) για την ισλαμική Παρασκευή και τις πέντε καθημερινές. Η ιστορία μάς λέει ότι ο πρώτος μουεζίνης ήταν ένας τελάλης από τη Μέκκα. Όταν ο προφήτης Μωάμεθ μπήκε θριαμβευτικά νικητής στη Μέκκα πάνω στην καμήλα του είδε αυτόν τον τελάλη με το όνομα Μπιλάλ ιμπν Ριμπά και μάλλον κάτι του τράβηξε το ενδιαφέρον σε αυτόν αφού τον διέταξε να φωνάξει σε προσευχή τους πιστούς. Ο Μωάμεθ πέθανε χωρίς να αφήσει σαφείς οδηγίες για τα διαδικαστικά. Οι πιστοί αυτοσχεδίαζαν με σάλπιγγες, σημαίες και φωτεινά σήματα για να δίνουν το σήμα της προσευχής. Σιγά σιγά οι στέγες των τζαμιών άρχισαν να φιλοξενούν τους πρώτους φιλόδοξους λυρικούς κήρυκες του Κορανίου. Αυτό το κάλεσμα εξελίχθηκε σε έθιμο για να συντονίζονται οι πιστοί στις τελετές τους, αλλά ακόμα περισσότερο εξελίχθηκε σε μια μορφή τέχνης – θα μπορούσε κάποιος να τη συγκρίνει με εκείνη ενός επαγγελματία καλλίφωνου ψάλτη. Οι μουεζίνηδες ανέβαιναν σε ειδικό χώρο, στο ψηλότερο σημείο του μιναρέ και καλούσαν μελωδικά με τη δυνατή φωνή τους, ενώ οι ίδιοι είχαν πανοραμική θέα της πόλης. Το προνόμιό τους αυτό συχνά παρέμενε ανενεργό αφού μέχρι το 1950 οι άρχοντες έβαζαν τυφλούς μουεζίνηδες για να μην έχουν τη δυνατότητα να κρυφοκοιτάνε στα παράθυρα του κόσμου. Με την εξέλιξη της τεχνολογίας και την απλοποίηση των διαδικασιών συντονίστηκε και το Ισλάμ με τα χρόνια. Οι μουεζίνηδες χρειάζεται πλέον να καταναλώνουν λιγότερο οξυγόνο και ενέργεια, αφού αρκεί μια εκφώνηση μπροστά από ένα μικρόφωνο μέσα στο τζαμί και το μεγάφωνο θα στείλει το μήνυμα στην άκρη της πόλης. Οι χαρακτηριστικοί τυφλοί μουεζίνηδες αντικαταστάθηκαν από δημόσιους υπαλλήλους που συχνά αφήνουν τα χωριά τους και τις οικογένειές τους και κατοικοεδρεύουν στα τζαμιά, τα οποία και συντηρούν. Πάντως, αν και οι νεωτερισμοί αλλοίωσαν την παραδοσιακή εκφώνηση του Κορανίου, η μελωδία της αντάν (πρόσκληση για προσευχή) είναι τόσο χαρακτηριστική και αποτυπωμένη στις μνήμες μας, εμπειρικές ή κινηματογραφικές, που κανένα πρωινό στο Κάιρο δεν θα ήταν τόσο όμορφο χωρίς τη μελωδία του «Αλλάχ αλ Ακμπάρ».

20 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

ΘEATPO

συζητώντας με ανθρώπους. Υπάρχουν πολύ διαφορετικά τζαμιά, άλλα στο ιστορικό κέντρο κι άλλα απομακρυσμένα, χωρίς κανένα τουριστικό ενδιαφέρον. Κάθε τζαμί είναι ένας διαφορετικός κόσμος, μια διαφορετική ιδέα. Στην Αίγυπτο συναντά κανείς φιλελεύθερες συμπεριφορές, τη θρησκεία και τον καταναλωτικό τρόπο ζωής να συνδέονται μέσα από τις προσπάθειες της νεότερης γενιάς, αλλά και μια αυστηρή θρησκευτικότητα στις φτωχές γειτονιές.

NHΣTEIA KAI ΠPOΣEYXH Πιστοί άνθρωποι, αφιερωμένοι στη δουλειά τους. Παραδοσιακοί αιγύπτιοι πιστοί, πίνουν το τσάι τους λίγο πριν εκφωνήσουν τη μελωδική πρόσκλησή τους προς τους πιστούς.

ΔOYΛEYONTAΣ ΣTO KAΪPO Υπήρξε προσπάθεια από την πλευρά του Υπουργείου να ελέγξει την παραγωγή; Η γενικότερη ατμόσφαιρα στην Αίγυπτο δεν ενθαρρύνει τους ανθρώπους να διατυπώνουν δημόσια τις προσωπικές απόψεις τους. Φοβούνται να μιλήσουν δημοσίως για πράγματα που δεν ακολουθούν την επίσημη γραμμή. Ήρθαμε σε επαφή με τον υπουργό Θρησκευτικών Υποθέσεων, ο οποίος είναι ένας ανοιχτός και φιλελεύθερος άνθρωπος, έχει σπουδάσει φιλοσοφία στην Ευρώπη, μιλάει γερμανικά και βρήκε εξαρχής ενδιαφέρον το πρότζεκτ. Κάθεται όμως πάνω σε ατομική βόμβα. Οι ιμάμηδες και το Υπουργείο είδαν θετικά το γεγονός ότι παρουσιάζεται η πραγματική ζωή στη σκηνή κι όχι παραμυθάκια όπως στις σαπουνόπερες. Μόνο που έχουν μια διαφορετική θεώρηση της πραγματικότητας και της ζωής. Επίσημα, υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές, και οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να προχωρήσουν στον 21ο αιώνα. Οι άνθρωποι που ανεβάζουμε εμείς στη σκηνή μιλάνε για μια άλλη ζωή, που δεν ταιριάζει με αυτό το μοντέλο επιτυχίας που λανσάρεται, είναι τσαλακωμένοι και δεν αποτελούν απαραίτητα πρότυπα. Ωστόσο και οι δύο πλευρές κάνουν βήματα για να συναντηθούν. Οι ηθοποιοί κι εσείς ή εσείς και το Υπουργείο; Οι ηθοποιοί. Είχα προτείνει, για παράδειγμα, να παίζουν ντόμινο, όπως έκαναν πολύ συχνά στα διαλείμματά τους. Δεν ήθελαν όμως γιατί κάτι τέτοιο δεν ταιριάζει στο αξίωμα ενός μουεζίνη. Το σεβαστήκαμε.

Info Στέφαν Κέγκι–Rimini Protokoll Radio Muezzin

Ήδη οι παραστάσεις σας έχουν τύχει πολύ θετικής αποδοχής. Τι περιμένετε από το αθηναϊκό κοινό; Είμαστε ενθουσιασμένοι που θα παρουσιάσουμε το έργο μας στην Αθήνα. Ελπίζουμε να δημιουργήσουμε ένα χώρο συνάντησης, όπου μέσα από τη θεατρική μετάφραση θα μπορέσουμε να μάθουμε ιστορίες για τις ζωές των άλλων και να κινήσουμε το ενδιαφέρον για το διαφορετικό και τους άλλους πολιτισμούς, ώστε να αποκτήσουμε μια νέα οπτική. Ίσως καταφέρουμε να «βγάλουμε το κοινό στο δρόμο», δηλαδή στον δημόσιο χώρο και να ανοίξουμε τους ορίζοντές μας. s

Τέσσερις μουεζίνηδες από το Κάιρο, ερασιτέχνες ηθοποιοί, ανασυνθέτουν στη σκηνή την καθημερινότητά τους λίγο προτού αντικατασταθούν από τον ραδιοφωνική φωνή που θα καλεί τους πιστούς για προσευχή. Οθόνες προβάλλουν σκηνές από την καθημερινότητα των μουεζίνηδων ταξιδεύοντας το θεατή μέχρι το Κάιρο. Πειραιώς 260, Χώρος Δ 11-12 Ιουλίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €30, €20 (Μειωμένο), €15 (Φοιτητικό) [9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ

ΘEATPO

AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 21

Άγγελος Φραντζής

Θα τολμήσετε να μπείτε στο δάσος όταν ο κακός λύκος είναι εκεί; Από την Κατερίνα Oικονομάκου, Φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης

Μια ερωτική ιστορία ανάμεσα σε δυο αγόρια κι ένα κορίτσι. Δεν ξέρουμε πώς λέγονται, ποιοι είναι και από πού έρχονται. Δεν έχει σημασία, λέει ο Άγγελος Φραντζής, σκηνοθέτης της κινηματογραφικής εγκατάστασης Μέσα στο δάσος. Γιατί αυτές οι σχεδόν αρχετυπικές φιγούρες θα δοκιμάσουν να μας παρασύρουν σε ένα επικίνδυνο ταξίδι στα όρια της ανθρώπινης επιθυμίας. ίναι μια περφόρμανς που ξεκίνησε ως κινηματογραφική ταινία ή, μάλλον, ξεκίνησε με αφορμή μια κινηματογραφική ταινία. Αλλά στην πραγματικότητα είχε ξεκινήσει νωρίτερα, από την επιθυμία του σκηνοθέτη να εξερευνήσει τη φύση της επιθυμίας. Ακούγεται μπερδεμένο; Δεν είναι. Στον πυρήνα του έργου, τόσο του κινηματογραφικού όσο και της περφόρμανς που θα δούμε στην Πειραιώς, είναι μια ερωτική ιστορία ανάμεσα σε τρία πρόσωπα. Στην πρώτη περίπτωση ο σκηνοθέτης τα τοποθέτησε μέσα στο δάσος, σαν αγρίμια σχεδόν και τα άφησε να αναμετρηθούν με τη φύση, με το εξωτερικό και το εσωτερικό τους τοπίο – ανέγγιχτα και τα δύο από τον πολιτισμό. Στην περίπτωση της περφόρμανς, η δράση μεταφέρεται σε κλειστό χώρο. Αλλά το θέμα είναι πάντα το

ίδιο, η σεξουαλικότητα, ο ερωτισμός, η ρευστότητα και οι κάποτε απρόσμενες μορφές της επιθυμίας. Το υλικό πάνω στο οποίο βασίζεται το δρώμενο που θα δούμε στην Πειραιώς προέρχεται από τις ογδόντα ώρες γυρισμάτων που έκαναν ο Φραντζής και οι συνεργάτες του για τις ανάγκες της νέας ταινίας που ετοιμάζει ο 38χρονος σκηνοθέτης. Ωστόσο, επειδή ο όρος «κινηματογραφική εγκατάσταση» που χρησιμοποιείται για να περιγράψει αυτό που θα δούμε μοιάζει να επιχειρεί να ορίσει ένα υβρίδιο, ζητάμε από τον Φραντζή να μας καθοδηγήσει «μέσα από το δάσος», ξεκινώντας με μικρά, προσεκτικά βήματα από το φαίνεσθαι. ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΘΟΝΗ ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΠΙΣΩ ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ Θα με βοηθήσεις να καταλάβω τι εννοείς λέγοντας ότι αυτό που θα δούμε είναι μια κινηματογραφική εγκατάσταση; Ας πούμε ότι είναι ένα δρώμενο που συνδυάζει πολλά μέσα, ξεκινώντας όμως από τον κινηματογράφο. Δηλαδή ένα κομμάτι είναι η κινηματογραφική προβολή, την οποία παρακολουθούμε σε ένα τρίπτυχο από οθόνες. Για την ανάγκη αυτής της προβολής κάναμε από την αρχή μοντάζ σε όλο το υλικό που είχαμε τραβήξει για τις ανάγκες της ταινίας. Όλη η ταινία είναι γυρισμένη στη φύση, σε μέρη όπου το τοπίο έχει έναν παράξενο, λίγο υπερβατικό χαρα-

22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

κτήρα – φαντάσου το σαν ένα μυστηριώδες δάσος σε παιδικό παραμύθι. Τώρα, εκτός από τις τρεις οθόνες βρίσκονται ζωντανά στη σκηνή η Κάτια Γκουλιώνη, ο Ιάκωβος Καμχής και ο Nέιθαν Πίσοορτ, οι ηθοποιοί που παίζουν και στο έργο. Και αντίθετα από την ταινία, το σκηνικό της παράστασης είναι όλο ένα εσωτερικό σπιτιού. Και παρακολουθούμε μια παράλληλη δράση – από τη μια ό,τι συμβαίνει στις οθόνες, μέσα στο δάσος, στην απεραντοσύνη της φύσης, και ταυτόχρονα όσα εκτυλίσσονται σε ένα σπίτι, σε κλειστό χώρο, με τους ίδιους ανθρώπους. Πάνω στη σκηνή υπάρχουν ζωντανά οι μουσικοί, έτσι ώστε το κινηματογραφικό υλικό να είναι βουβό και όλος ο ήχος να φτιάχνεται ζωντανά στο σαλόνι του σπιτιού. Και υπάρχει κι ένα τρίτο μέρος, δηλαδή η παράσταση δεν τελειώνει όταν τελειώνει η σκηνική δράση μέσα στο θέατρο, αλλά οι θεατές βγαίνουν έξω και χρησιμοποιείται και όλος ο εξωτερικός χώρος, του μπαρ, που δεν θέλω να αποκαλύψω τι θα είναι εκεί. Η ιδιαιτερότητα αυτού του πράγματος είναι ότι συνήθως κάνεις ένα βίντεο για την παράσταση – εδώ έχει χτιστεί μια παράσταση με βάση μια ταινία. Εγώ λέω ότι είναι μια κινηματογραφική περφόρμανς. Γιατί θέλησες να κάνεις μια κινηματογραφική περφόρμανς με το ίδιο υλικό που χρησιμοποιείς στην ταινία; Από την αρχή με ενδιέφερε να δουλέψω το κινηματογραφικό υλικό που είχα στα

χέρια μου με τρεις τρόπους. Ο ένας τρόπος είναι μια ταινία ως ταινία. Μιλάμε για μια πολύ ιδιαίτερη διαδικασία κινηματογράφησης και δουλειάς που είχε ξεκινήσει πολύ πριν αρχίσουμε τα γυρίσματα. Τι σημαίνει αυτό; Ότι η ταινία όλη ξεκίνησε από ένα αρχικό σενάριο το οποίο στην πορεία εγκαταλείφθηκε λίγο, ξαναδουλεύτηκε μαζί με τους τρεις ηθοποιούς – οι οποίοι είναι και συνσεναριογράφοι του όλου εγχειρήματος–, ξαναφτιάξαμε τους ήρωες και διαμορφώναμε το σενάριο κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων με βάση και τα ημερολόγια που κρατούσαμε. Αυτός ο τρόπος δουλειάς έδωσε μια σχεδόν ντοκιμαντερίστικη προσέγγιση σε όλο το εγχείρημα. Και μαζέψαμε τεράστιο υλικό, ογδόντα ωρών, με το οποίο ήθελα να πειραματιστώ πάνω σε διαφορετικές φόρμες. Γιατί το σχεδίαζα, ακόμη και πριν το γυρίσω, σαν ένα διαρκές work in progress. Μέσω της περφόρμανς ήθελα να γίνει αυτό το υλικό όχημα για μια πιο συνολική εμπειρία θέασης – πόσο μάλλον όταν ξεκινάει πριν και τελειώνει μετά την παράσταση. Είναι σαν να βγαίνει το σινεμά προς τα έξω, σαν να αρχίζει πολύ πριν το πρώτο του καρέ, και να τελειώνει μετά το τέλος του. ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Είπες ότι τα γυρίσματα έγιναν μακριά από τον πολιτισμό. Πώς σας φάνηκε το ελεύθερο κάμπινγκ στην ελληνική φύση;

ΔPΩmENO

Info ‘Aγγελος Φραντζής, Μέσα στο δάσος Μία κινηματογραφική προβολή μέσα από τρεις οθόνες και μία κινηματογραφική περφόρμανς με ηθοποιούς, μουσικούς και sound performers να αναπαράγουν ζωντανά διαλόγους και ήχους κάνουν πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Αθηνών. Ερμηνεύουν: Κάτια Γκουλιώνη, Ιάκωβος Καμχής, Nέιθαν Πίσοορτ. Πειραιώς 260, Χώρος Δ 14-15 Ιουλίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €30, €20 (Μειωμένο), €15 (Φοιτητικό)

ο κινηΜατοΓραΦοΣ εΞΩ O Άγγελος Φραντζής είναι καθαρόαιμος κινηματογραφιστής. Mε το Polaroid του 2000 πεοραματίστηκε με εκδοχές της ελληνικής ποπ κουλτούρας, Mε το Όνειρο του σκύλου, του 2005, αντιμετώπισε αρχέγονες φοβίες όπως καταγράφονται στα όνειρα ενός ανθρώπου που έχει μάθει να σκέπτεται με τη γλώσσα της εικόνας. Mε την καινούργια του δουλειά, Mέσα στο δάσος, μπαίνει όλο και πιο βαθιά στον πειραματισμό, που ενδεχομένως να μη σημαίνει απλώς έξοδο του κινηματογράφου προς συγγενείς τέχνες αλλά και έξοδο του ίδιου του καλλιτέχνη προς τις προκλήσεις της ζωής, της κοινωνίας... Mήπως και προς τις προκλήσεις του ρεαλισμού; Aπέναντι, τρεις σκηνές από τη νέα ταινία του.

ότι πρέπει να

“

Δεν θεωρώ

χρησιμοποιήσουμε το

Φεστιβάλ Kινηματογράφου ως μέσο πίεσης για να περάσει ένας νέος νόμος

Κάναμε γυρίσματα σε δέκα διαφορετικά μέρη της Ελλάδας. Πάντα μέσα στη φύση, δεν υπάρχει ίχνος πολιτισμού σε πολλά χιλιόμετρα απόσταση από εκεί που στήναμε σκηνές και κάναμε γυρίσματα. Ήταν συγκλονιστική η εμπειρία. Άλλωστε είμαστε όλοι παιδιά της πόλης. Ήμασταν, πάντως, ένα πολύ μικρό συνεργείο, τρεις ηθοποιοί και άλλοι πέντε άνθρωποι συνολικά. Μιλάμε δηλαδή για συνθήκες ντοκιμαντέρ, με εξοπλισμό ελάχιστο. Το γύρισμα έγινε με το βίντεο μιας ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής, της τάξης των 190 ευρώ, ένα λάπτοπ κι έναν ηχητικό εγγραφέα. Αυτή η ψηφιακή, που τυχαία έπεσε στα χέρια μου, ανακάλυψα ότι είχε την εικόνα ακριβώς που ήθελα για την ταινία, ένα, ας πούμε, ψηφιακό Super 8. Έδινε μια αίσθηση απόκοσμη και ιδιαίτερη, που ήταν ακριβώς αυτό που ήθελα. Βέβαια γυρίζαμε σε πολύ συγκεκριμένες ώρες για να έχουμε πολύ συγκεκριμένο φως, εφόσον δεν είχαμε άλλα φώτα κι έπρεπε να εκμεταλλευτούμε όσο καλύτερα γινόταν το φυσικό φως. Τα γυρίσματα κράτησαν επτά εβδομάδες. Επτά εβδομάδες σε τέτοιες συνθήκες, ζώντας στη φύση, βιώναμε όλοι τα πράγματα διαφορετικά. Δηλαδή; Είναι τόσο διαφορετικό να ξυπνάς το χάραμα στο πουθενά, με το κοντινότερο σημάδι πολιτισμού πολλές ώρες δρόμο μακριά. Όλα στη φύση, όλα τα συναισθήματα κάπως μεγεθύνονται. Ο φόβος είναι πιο μεγάλος, η ελευθερία είναι πιο μεγάλη, ο τρόπος που ενώνεσαι με τον άλλον είναι πολύ διαφορετικός. Για παράδειγμα, στήσαμε ένα κομμάτι του ντεκόρ, ένα σπίτι, δίπλα σε έναν πολύ μεγάλο καταρράκτη. Μόλις έπεφτε το φως της μέρας κανείς μας δεν έκανε την απόσταση από εκεί που ήταν οι σκηνές μέχρι εκεί που ήταν το σπίτι μόνος του. Αισθανόμασταν φόβο. ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΜΑ ΕΙΝΑΙ… Είχατε δηλαδή την αίσθηση ότι είστε σε έναν τόπο ανοίκειο; Αυτή είναι η λέξη που χαρακτηρίζει όλο το πρότζεκτ, το ανοίκειο. Το ανοίκειο και με τη φροϊδική ερμηνεία. Αυτή είναι

όλη η ατμόσφαιρα και της ταινίας και του έργου για το Φεστιβάλ. Έχει αυτό το λίγο απόκοσμο, που δεν ξέρεις πού είσαι… Την ίδια στιγμή, η ουσία του έργου είναι πολύ απλή, θα μπορούσες να πεις ότι είναι μια ερωτική ιστορία ανάμεσα σε δυο αγόρια κι ένα κορίτσι. Αλλά το ουσιαστικό θέμα είναι η επιθυμία, οι πολλαπλές υποστάσεις της σεξουαλικότητας, η ρευστότητα των ταυτοτήτων. Είναι έφηβοι οι ήρωες; Είναι στη μετεφηβική ηλικία. Κι έχουν κάτι το αρχετυπικό, χωρίς να σημαίνει ότι είναι σύμβολα. Δεν μαθαίνουμε ποτέ τίποτε για αυτά τα πρόσωπα. Δεν έχουν προσωπική ιστορία. Ήθελα μια απόλυτη καθαρότητα, ήθελα να τα απομονώσω εντελώς σε ένα τοπίο ανοίκειο, για να βγούνε πολύ καθαρά όλα τα σεξουαλικά ένστικτα και τα συναισθήματα που έχουν να κάνουν με τις σχέσεις. Ταυτόχρονα, μέσα σε αυτή τη φαινομενική απεραντοσύνη της φύσης έχει κανείς μια αίσθηση εγκλεισμού. Μοιάζει σαν να περιγράφεις ένα πείραμα. Ποιο είναι αυτό; Προσπαθώ να αποσπάσω τα πρόσωπα από τα πολιτισμικά τους συμφραζόμενα, από τον χώρο τους και να δω την ανθρώπινη φύση και τον ανθρώπινο ερωτισμό πιο ακατέργαστο. Και ναι, έχει τον χαρακτήρα πειράματος. Για να φτάσουμε στο σημείο να μπορούμε να πάμε στο «εργαστήριο» προηγήθηκαν πολλοί μήνες πρόβες. Έπρεπε να φτάσουμε στο σημείο να είναι θωρακισμένοι οι χαρακτήρες, γιατί μιλάμε για μια διαδικασία πολύ επικίνδυνη συναισθηματικά, ήταν στην κόψη του ξυραφιού. Τώρα, από εκεί και πέρα, εγώ όντας και σκηνοθέτης και φωτογράφος και καμεραμάν, ήμουν πραγματικά το τέταρτο πρόσωπο. Ήμουν το βλέμμα που ήταν συνέχεια πάνω τους. Αισθανόμουν ότι κάπως έτσι θα είναι να κάνεις ένα ντοκιμαντέρ για άγρια θηρία, όπου κι εσύ δεν ξέρεις πώς θα αντιδράσεις. Από αυτό το πείραμα εσύ τι έμαθες για την επιθυμία; Απλά άλλαξε η ζωή μου. Καταρχήν ξεκίνησα με ένα σχήμα, μάλλον με πολλά σχήματα θεωρητικά, με ένα υπόβαθρο από πολλαπλά διαβάσματα γύρω από την επιθυμία – Προυστ, Ρενέ Ζιράρ, Λακάν… Εννοείται ότι ο στόχος ήταν όλα αυτά να τα ξεχάσουμε. Και αυτό που ανακάλυψα είναι ότι η ζωή υπερβαίνει τα πάντα, ότι κανένα θεωρητικό σχήμα δεν μπορεί να την ορίσει. Οποιοδήποτε σχήμα είναι ελλιπές. Η ζωή είναι πάντα τόσο πιο σύνθετη. Μετά το τέλος της ταινίας η ζωή μου άλλαξε πολύ ουσιαστικά. Μέσω αυτής διαδικασίας θεωρώ ότι ενηλικιώθηκα – και νωρίς ενηλικιώθηκα, είμαι 38 ετών. ΣKHNOΘETEΣ EN ΔPAΣEI... Πριν λίγες ημέρες 64 σκηνοθέτες έδωσαν συνέντευξη Τύπου ζητώντας να

24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #14 [11 IOYNIOY 2009]

ψηφιστεί επιτέλους ένας σύγχρονος και εφαρμόσιμος νόμος περί κινηματογραφίας και δηλώνουν ότι θα απέχουν από τα Κρατικά Βραβεία Ποιότητας έως ότου ψηφιστεί ο νόμος. Εσύ είσαι ένας από τέσσερις σκηνοθέτες που δηλώνουν μεν ότι στηρίζουν τα αιτήματα που διατυπώθηκαν από τους «64», αλλά δεν υπογράφετε και το κείμενο. Εδώ δεν βλέπεις μια αντίφαση; Δεν είναι αντιφατικό. Είμαι από τους πρωτεργάτες αυτής της κίνησης άλλωστε. Μαζί με δυο-τρεις άλλους συναδέλφους ξεκινήσαμε αυτή τη δράση και κάναμε ένα πρώτο κείμενο πριν από περίπου ενάμιση μήνα. Σε αυτό δηλώναμε ότι απέχουμε από τα Κρατικά Βραβεία, εάν και εφόσον δεν περάσει ένας νέος νόμος για τον κινηματογράφο. Μέχρι εκεί συμφωνούσαμε όλοι με όλους. Συμφωνούσαμε στο να γίνει μια συνέντευξη Τύπου, ώστε να ειπωθούν τα σημαντικά πράγματα που πράγματι ειπώθηκαν προ ημερών. Το τελικό κείμενο που γράφτηκε είναι εξαιρετικό και λέει πραγματικά τι συμβαίνει στον ελληνικό κινηματογράφο. Εκεί που διαφωνούσαμε ήταν στον τρόπο κλιμάκωσης. Στη συνέντευξη Τύπου δεν ειπώθηκε μόνο ότι απέχουμε από τα Κρατικά Βραβεία – μέχρι εκεί συμφωνούμε όλοι, και εξακολουθούμε να μη θέλουμε να στείλουμε ταινίες. Εκεί που διαφωνούμε είναι το να μη στείλει κανένας ούτε ένα καρέ ελληνικής ταινίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Εγώ θεωρώ ότι το ζήτημα είναι να στοχοποιήσουμε το ΥΠΠΟ, όχι να χτυπήσουμε το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Οι υπόλοιποι θεωρούν ότι είναι ένα μέσο πίεσης. Εγώ διαφωνώ γιατί, πρώτον, θεωρώ ότι πλήττονται ταινίες πρωτοεμφανιζόμενων, στους οποίους δεν ανήκω. Ο άλλος λόγος, προσωπικός, είναι ότι εδώ κι ένα χρόνο έχω την καλλιτεχνική επιμέλεια του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Θα ήταν παράλογο να στήνω την καλλιτεχνική επιμέλεια ενός φεστιβάλ και ταυτόχρονα να κάνω τα πάντα για να το σαμποτάρω. Μπορώ να συμμετέχω σε μια κίνηση που αφορά τα Κρατικά Βραβεία, αλλά δεν με ενδιαφέρει να πάω σε κατεύθυνση που στοχοποιεί το Φεστιβάλ. Πέρα από τη θέση μου, άλλωστε, θεωρώ πως είναι εκατό τοις εκατό λάθος. Οι υπόλοιποι διαφωνούν. Υπάρχει ένα τμήμα στο Φεστιβάλ, το Πανόραμα Ελληνικού Κινηματογράφου, το οποίο είναι σύμφυτο με τα Κρατικά Βραβεία. Σε αυτό το τμήμα δεν θα στέλναμε τις ταινίες μας έτσι κι αλλιώς, το είχαμε αποφασίσει αυτό. Είχαμε πει ότι δεν στέλνουμε τις ταινίες γιατί είναι το τμήμα των Κρατικών Βραβείων. Όμως, γιατί να στερήσεις από τις ταινίες να πάνε στο διεθνές κομμάτι του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, σε κάποιο άλλο τμήμα. Εσύ δηλαδή θα στείλεις την ταινία σου στο Φεστιβάλ Kινηματογράφου; Έχει να κάνει με το αν θα είναι έτοιμη, με το τι θα κάνει το Φεστιβάλ… Θα την

έστελνα γιατί δεν θεωρώ ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουμε αυτό το φεστιβάλ ως μέσο πίεσης. Θα μου πεις, είναι μια λεπτομέρεια – για μένα δεν είναι. Όλο το υπόλοιπο πράγμα το έχω υπογράψει και τιμώ την υπογραφή που έβαλα. TI EΓINE TON ΔEKEMBPIO Επτά μήνες μετά, τα γεγονότα του Δεκεμβρίου εξακολουθούν να συζητιούνται και να προκαλούν έντονες αντιπαραθέσεις. Εσύ τι απολογισμό κάνεις; Ο Δεκέμβρης ήταν ένα απίστευτα σημαντικό πράγμα για την Ελλάδα και για μένα ήταν μια πρωτόγνωρη εμπειρία συλλογικότητας και δράσης. Αυτό που κατάφερε κι έκανε ο Δεκέμβρης ήταν ότι γέννησε συλλογικά αντανακλαστικά πολύ πιο δυνατά από πριν, κάτι που με χαροποιεί τρομερά. Δηλαδή κινήσεις οι οποίες έγιναν, είτε αφορούν το πάρκο της οδού Κύπρου είτε το πάρκο στα Εξάρχεια, είναι κινήσεις που γεννήθηκαν από αυτήν την ιστορία. Τώρα, κάθε συλλογικότητα έχει κάποια προβλήματα. Και υπάρχουν πράγματα με τα οποία είμαι 100% αντίθετος – όπως, για παράδειγμα, αυτό που έγινε με το θεατρικό έργο του Φάις στο Από Μηχανής Θέατρο, και μάλιστα στο όνομα της Κούνεβα, πράγμα εντελώς απαράδεκτο. Αλλά δεν μιλάμε για μια συλλογικότητα που γεννήθηκε μέσα από τον Δεκέμβρη, μιλάμε για πολλές συλλογικότητες. Θέλω να πω ότι οι άνθρωποι που πήγαν και τα σπάσανε στο Από Μηχανής Θέατρο δεν ήταν οι ίδιοι που είχαν διακόψει παραστάσεις ειρηνικά ή έκαναν κατάληψη στη Λυρική. Οι ειρηνικές διακοπές παραστάσεων σε βρήκαν σύμφωνο; Θεωρώ ότι είναι γελοίο και τραγικό να συζητάμε για τις διακοπές δέκα παραστάσεων και να το κάνουμε αυτό ζήτημα τη στιγμή που καίγεται μια ολόκληρη πόλη. Εγώ μπορεί να μην πήγαινα να διακόψω μια παράσταση, αλλά κατά τη γνώμη μου δεν έχει σημασία. Δηλαδή είναι τόσο μεγάλο αυτό που συμβαίνει που είναι αστείο να συζητάμε για το αν μπήκαν δέκα άνθρωποι σε μια παράσταση, τη διακόψανε δέκα λεπτά, πετάξανε και πέντε προκηρύξεις και φύγανε. Όλο αυτό συζητήθηκε υπερβολικά, το μεγαλοποιήσαμε. Όσο για την κατάληψη της Λυρικής, ήταν από μόνη της ένα καλλιτεχνικό γεγονός πολύ πιο ενδιαφέρον από τις παραστάσεις της Λυρικής. Και το λέω αυτό ενώ σαν ιδέα δεν μου άρεσε. Δεν συμφωνούσα καθόλου με την ιδέα ότι η Λυρική αντιπροσωπεύει την αστική τέχνη, ενώ όλα τα άλλα δεν την αντιπροσωπεύουν. Δηλαδή ποιο ήταν το θέμα; Ο σύγχρονος χορός εναντίον της όπερας; Και γιατί ο σύγχρονος χορός είναι λιγότερο αστικός από την όπερα; Γιατί πάμε να καταλάβουμε ειδικά τη Λυρική και όχι, για παράδειγμα, το Υπουργείο Πολιτισμού; s

ΔPΩmENO

ς υ ο ά π M α ν ί Π υσική

ο μ ε μ ά ι κ σ Σαν μια

Κι έτσι ξαφνικά και απροειδοποίητα, την Τρίτη 30 Ιουνίου 2009, η Πίνα που λατρέψαμε, που είχε το κουράγιο να ξεδιπλώσει στη σκηνή εικόνες και ιστορίες μοναδικές, που άλλαξαν τη ρότα του χορού και τις ζωές μας, μας άφησε πιο μόνους. Γιατί αγαπούσε τα ταξίδια... Από την Κλημεντίνη Βουνελάκη

νερο και κινηΣη Vollmond (2006), με τους Γιόργκε Πουέρτα Aρμέντα και Aζούσα Σεγιάμα.

η δική μας Πίνα

Πίνα Μπάους πάντα πίστευε ότι η ζωή είναι ένα ταξίδι, με την έννοια της εξερεύνησης αυτού που δεν είναι ακόμη γνωστό. Όλοι την αποκαλούσαν Πίνα, όχι μόνο οι γνωστοί και οι φίλοι. Από πού πήγαζε αυτή η οικειότητα; Τι έκανε αυτό το νηφάλιο, θλιμμένο πρόσωπο που ζωντάνευαν δυο γαλανά, διεισδυτικά μάτια, την εξαϋλωμένη φιγούρα με τα μακριά, εκφραστικά χέρια να γίνει η πιο καλτ μορφή του σύγχρονου χορού στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα; Της απέδωσαν υπερφυσικές ιδιότητες. Την είπαν μάγισσα και σαμάνο. 27 Ιουλίου 1940: Ημερομηνία γέννησης της Φιλιπίνας Μπάους, ή απλά Πίνας, στο Ζόλινγκεν της Γερμανίας. Ναζισμός και πόλεμος. Η γενέτειρα με το εστιατόριο των γονιών της, το Έσεν, όπου σπούδασε χορό στη σχολή του Κουρτ Γιος, και το Βούπερταλ, έδρα και ορμητήριο από το 1973 της ομάδας της, συνθέτουν ένα καθοριστικό γεωγραφικό τρίγωνο για τη μετέπειτα διάσημη επίγονο του εκφραστικού χορού. Η Πίνα Μπάους ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά της Γερμανίας που βρέθηκε αθέλητα αντιμέτωπη με ενοχές και τραύματα.

ι ανασκαφές στις ασυνέχειες του ασυνειδήτου θα αποτελέσουν γι’ αυτήν εργαλείο δημιουργίας. Στο αυτοβιογραφικό Café Müller (1978) –με το οποίο μας συστήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1987 και με το οποίο έμελλε να μας αποχαιρετήσει το 2006 από τη σκηνή της Πειραιώς 260– υπάρχει μια εικόνα, πεμπτουσία όλης της μετέπειτα δημιουργίας της: ανάμεσα σε καρέκλες και τραπέζια καφενείου που πνίγουν τη σκηνή ξεπροβάλλει αθόρυβα μια γυναικεία σιλουέτα (Πίνα Μπάους), σαν οπτασία, χαμένη στην υπνοβατική της μοναξιά να προσκρούει επανειλημμένα πάνω σε ένα τοίχο. Μια άλλη γυναίκα πέφτει κατ’ επανάληψη στα χέρια ενός άνδρα (Ντομινίκ Μερσί), που αντί να την κρατήσει την κοιτάζει απαθής καθώς σηκώνεται από το έδαφος και προσπαθεί να βρεθεί κοντά του ξανά και ξανά. «Το Café Müller αφηγείται ιστορίες για τη μοναξιά, αλλά και για την αναζήτηση ενός άλλου χορού, ενός άλλου θεάτρου, το οποίο δεν είναι υποχρεωμένο πια να αναπαριστά μόνο και διαρκώς τη “λεία” επιφάνεια των πραγμάτων, αλλά φωτίζει τον βυθό των αισθημάτων», γράφει ο θεωρητικός Νόρμπερτ Σέρβος. Με αφετηρία ότι «το καινούργιο στην τέχνη κατοικεί στη ζωή», αλλά και με σπάνια διαύγεια, η Πίνα Μπάους έφερε τις πιο ακραίες καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης στο προσκήνιο, ξεγυμνώνοντας, ανατέμνοντας και, κυρίως, ερχόμενη σε ρήξη με προϋπάρχουσες θεατρικές συμβάσεις, αρεστές στο κοινό. Είναι η μεγάλη τομή που επέφερε στην ιστορία του χορού αλλά και του θεάτρου, έτσι ώστε να μιλάμε για την προ και την μετά Μπάους εποχή. Επινόησε μια νέα μορφή θεάματος, το χοροθέατρο, που διαφεύγει των κατατάξεων. Δεν είναι ούτε χορός ούτε θέατρο· πρόκειται ίσως για την πιο γνήσια ανατροπή του θεάτρου μέσω του χορού. Σε αυτή τη διαδοχή σκετς και σκηνικών παιχνιδιών που παρουσιάζει μπορεί κανείς να βρει κάτι από τον ίδιο του τον εαυτό. Ένας μικρόκοσμος, με τους φόβους, τις ελπίδες, τις ματαιότητες, τις επιθυμίες ή τις αναμνήσεις που μας κατοικούν. Το μοντάζ αυτού του υλικού, βασισμένο στην επανάληψη και την απουσία αφηγηματικής συνέχειας, ρίχνει μοναδικά φως στη συνταρακτική γελοιότητα των ανθρώπινων στερεότυπων, στην απωθημένη επιθετικότητα που επιτηδευμένα συγκαλύπτουν ανώδυνες χειρονομίες. Έτσι παίρνει σάρκα και οστά το «συνειδητό ταξίδι στο ασυνείδητο». Στοιχεία επιθεώρησης, οπερέτας και χάπενινγκ κάνουν την εμφάνισή τους στα θεάματά της, ενώ περιορίζονται δραστικά τα αμιγώς χορογραφημένα μέρη, με το Kontakthof (1978) να σηματοδοτεί τη νέα κατεύθυνση. Είναι διάσημες πλέον οι ερωτήσεις που συνήθιζε να θέτει στους χορευτές της, προκαλώντας τους σε απαντήσεις, λεκτικές και μη. Όλα αυτά συνθέτουν το υλικό των παραστάσεων του Χοροθεάτρου του Βούπερταλ αλλά και την ίδια του την ουσία. Οι υπέροχοι χορευτές της δεν κάνουν άλλο από το να υποδύονται τον ίδιο τους τον εαυτό. Πρόκειται για την ανεπανάληπτη «δέσμευση δίχως όρους υπέρ της συγκίνησης και της βιωμένης εμπειρίας» (Ράιμουντ Χόγκε), καθώς η Πίνα Μπάους αρνείται να δημιουργήσει χαρακτήρες. Με τον χρόνο, ο θεατής δεν δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τον Γιαν Μιναρέκ ή τον Ντομινίκ Μερσί, για να αναφερθούμε σε δυο εμβληματικούς ερμηνευτές της.

ολλοί της καταλόγισαν ότι θέλησε να περιθωριοποιήσει τον χορό στα έργα της. Στην ουσία αμφισβήτησε τον παραδοσιακό ρόλο του χορογράφου που ασχολείται με βήματα και κινήσεις κωδικοποιημένες. «Αναζητώ να μιλήσω για τη ζωή που μας περιβάλλει, για την ύπαρξη, για μας. Και το πρόβλημα είναι ότι η ζωή δεν μπορεί πάντα να χορευτεί με τις παραδοσιακές αισθητικές φόρμες», έλεγε. Όσοι είδαμε στο Ηρώδειο κάποιο από τα «κομμάτια» της –όπως αγαπούσε να αποκαλεί τα έργα της– από την ανεπανάληπτη Ιεροτελεστία της άνοιξης, με τις χορεύτριες ένα με το χώμα να κάνουν τη σκοτεινή γη να κινείται, ως τα Γαρίφαλα (Nelken) και το 1980, με ολόκληρη τη σκηνή καλυμμένη με χορτοτάπητα, μπορούμε να καταλάβουμε τη σημασία που απέδιδε στον σκηνικό χώρο (συνεργάστηκε με δυο σπουδαίους σκηνογράφους, τον Ρολφ Μπόρζικ αρχικά και τον Πέτερ Παμπστ στη συνέχεια). Από το 1986 και μετά, η Πίνα Μπάους, διάσημη και περιζήτητη, επιδόθηκε σε χορογραφίες - πορτρέτα πόλεων, αρχής γενομένης από τη Ρώμη, σε έναν έθνικ προσανατολισμό που αντιστοιχούσε στο πολυεθνικό προφίλ των χορευτών της ομάδας της. Τελευταίος σταθμός στις περιπλανήσεις της ήταν η Καλκούτα της Ινδίας. Επέστρεψε όμως και πάλι στο Βούπερταλ, έδρα και ορμητήριό της, για τελευταία φορά. Στη μικρή βιομηχανική πόλη της Γερμανίας που εισήγαγε στον πολιτιστικό χάρτη, μετατρέποντάς την σε χώρο προσκυνήματος όχι μόνο για τον χορευτικό κόσμο αλλά και για σημαντικούς δημιουργούς από διαφορετικούς χώρους, όπως η Σούζαν Σόνταγκ, ο Μπομπ Ουίλσον, ο Πίτερ Μπρουκ, ο Ρομπέρ Λεπάζ, ή ο Πέδρο Αλμοδόβαρ συνέρρεαν κάθε δυο χρόνια στο φεστιβάλ που οργάνωνε με τίτλο «Τρεις βδομάδες με την Πίνα...».

Πίνα Μπάους και το Χοροθέατρο του Βούπερταλ άσκησαν καταλυτική επιρροή όχι μόνο στον χορό αλλά και σε όλες τις σκηνικές τέχνες. Από τον Ουίλιαμ Φόρσαϊθ ως τη Μαγκί Μαρέν και τον Λόιντ Νιούζον, ο κατάλογος των ευρωπαίων χορογράφων που επηρέασε είναι ατελείωτος. «Στην ουσία ανακάλυψε ξανά τον χορό. Είναι από τα σημαντικότερα πρόσωπα που ανανέωσαν το είδος τα τελευταία πενήντα χρόνια» είπε γι’ αυτήν ο Φόρσαϊθ. «Μετά την Πίνα άνοιξε ο δρόμος για σκηνοθέτες και χορογράφους όπως ο Κριστόφ Μαρτάλερ, ο Φρανκ Κάστορφ, η Αν Τερέζα ντε Κεερσμάακερ, ο Γιαν Φαμπρ, ο Αλέν Πλατέλ, η Μεγκ Στιούαρτ κ.ά.» επισημαίνει ο Ζαν-Μαρκ Αντόλφ. s

σαν μια σκιά με μουσική Ένωσε την κλασική τεχνική με τη σύγχρονη. Εισήγαγε τη συγκίνηση ως αφηγηματικό μέγεθος στον σύγχρονο χορό. Ενέπνευσε πλήθος καλλιτεχνών από όλες τις τέχνες. Επηρέασε καθοριστικά τις performing arts, τον χορό, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τη φωτογραφία. Κατάργησε τα σύνορα του χρόνου – στις χορογραφίες της υπήρχε χώρος εξίσου για εικοσάρηδες και για πενηνταπεντάρηδες. Εμπιστεύτηκε τους νέους, αλλά ταυτόχρονα δούλευε για δεκαετίες με τους ίδιους αφοσιωμένους ανθρώπους, στενούς συνεργάτες στο πλαίσιο μιας δημιουργικής ομάδας. Ευρωπαία, τολμηρή, τρυφερή. Ο πρόεδρος του Ελληνικού Φεστιβάλ θυμάται την Πίνα Μπάους… Από τον Γιώργο Λούκο

Πίνα Mπάους

ΑΥΤΗ ΠΟΥ ΕΝΩΣΕ ΤΟ ΠΑΖΛ Από τη δεκαετία του 1970 ήδη σοβούσε μια μάχη μεταξύ των μοντέρνων και των κλασικών, μια μάχη που κορυφώθηκε τη δεκαετία του 1980. Ειδικά σε μια χώρα όπως η Γαλλία, με μεγάλη παράδοση κλασικού μπαλέτου, εμείς, οι κλασικοί, αυτούς που έρχονταν από την Αμερική τους βλέπαμε σαν μετανάστες. Με την Πίνα, όμως, που πλέον τη μαθαίναμε καλά, τα πράγματα δεν ήταν καθόλου έτσι. Παρακολουθώντας ακόμα και μια χορογραφία της εύκολα καταλάβαινε κανείς ότι έφερε όλη την ευρωπαϊκή παράδοση, μια παράδοση στην οποία εκείνα τα χρόνια ήταν εντελώς επιφυλακτικός ο αγγλοσαξονικός κόσμος. Γι’ αυτό, άλλωστε, χρειάστηκε πολύς καιρός για να την καταλάβουν οι

ταν νέος ακόμα έψαχνα επαγγελματική και δημιουργική στέγη σε κάποια αξιοσημείωτη κοινότητα καλλιτεχνών, μια μέρα έκανα οντισιόν στον Μορίς Μπεζάρ. Ένας φίλος μου, ο Ντομινίκ Μερσί, αποδείχθηκε πιο έξυπνος από μένα και πήγε στην Πίνα Μπάους. Την Πίνα Μπάους, προσωπικά, τη γνώρισα πριν 32 χρόνια. Ήμουν σε τουρνέ στη Γερμανία με το μπαλέτο Ρολάν Πετί, στο Ντίσελντορφ. Είχε έρθει να δει την παράσταση και μετά βρεθήκαμε με διάφορους γνωστούς για φαγητό. Αυτή τη συνεχή σχέση με το παριζιάνικο κοινό, που δεν βρίσκει κανείς ποτέ με τη μία θέση στο θέατρο και που όλοι κάνουν τα πάντα για να μπουν σε μια παράσταση, δεν τη συναντά κανείς αλλού – και η Πίνα την επιδίωξε. Αστειευόμαστε, θυμάμαι. Λέγαμε ότι αν προηγουμένως δεν έλθει η Πίνα στο Παρίσι δεν θα έφταναν η άνοιξη και το καλοκαίρι. Στο Παρίσι, λοιπόν, είχε έρθει 35 φορές, ερχόταν τουλάχιστον μια φορά το χρόνο, κάθε χρόνο, τα τελευταία τριάντα χρόνια. Ερχόταν βεβαίως και σε εμάς, στην Όπερα της Λυών, στο Theatre National Populaire. Η Πίνα Μπάους είχε κλασική παιδεία όσον αφορά την τεχνική. Βλέπετε, είχε φύγει κοριτσάκι και πήγε στην Αμερική στο Juilliard School. Κι έπειτα άρχισε να δουλεύει με τον Άντονι Τιούντορ, που ήταν μεγάλος νεοκλασικός χορογράφος. Αμέσως μετά, όμως, πήγε στον Χοσέ Λιμόν που ήταν μοντέρνος και στον Πολ Τέιλορ. Κυρίως, όμως, διατηρούσε τις επιρροές του Κουρτ Γιος, επιρροές που είχαν εμπεδωθεί ήδη από το σχολείο στο Έσεν, επιρροές που συμπύκνωναν όλη την παράδοση του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Έτσι λοιπόν, αν και επί της ουσίας δεν ξέραμε ακόμα ποια πραγματικά είναι η Πίνα Μπάους, ορισμένοι άνθρωποι του χορού είχαμε καταλάβει ότι αποτελούσε ένα συνδετικό στοιχείο μεταξύ του κλασικού και του μοντέρνου.

Αγγλοσάξονες, έτσι εξηγείται μάλιστα ότι τις χειρότερες κριτικές τις είχε πάρει στην Αγγλία και στην Αμερική. Τι να κάνουμε; Οι άνθρωποι με τις παραδοσιακά παγιωμένες ιδέες δεν μπορούσαν να καταλάβουν τα κορίτσια που έβγαιναν στη σκηνή με το κομπινεζόν. Αυτό δεν ήταν ούτε μεταμοντέρνο, δεν ήταν όμως ούτε η Λίμνη των Κύκνων, πώς λοιπόν να το κατατάξουν; Οι άνθρωποι του χορού, όμως, και οι μεταμοντέρνοι και οι κλασικοί, κατάλαβαν αμέσως ότι ήταν αυτή που θα ενώσει το παζλ. Κι αυτό έγινε. Η Πίνα Μπάους ήταν η πρώτη στην Ευρώπη που ενσωμάτωσε τη σύγχρονη με την κλασική τεχνική. Είχε καταπληκτικούς χορευτές, γιατί έκαναν μαθήματα Λιμόν, release –τα πάντα– και συγχρόνως ήταν καλοί κλασικοί χορευτές. Μαζί με αυτούς έκανε και η ίδια πρόοδο. Έλεγε συχνά ότι έμαθε τη δουλειά της βλέποντας τους χορευτές της και δουλεύοντας μαζί τους. Η Πίνα λατρεύτηκε απ’ όλους. Ολόκληρη η Ευρώπη, δεν έμενε ανεπηρέαστη από τη θριαμβική υποδοχή που της επεφύλασσε κάθε χρόνο το Παρίσι. Λίγο λίγο άρχισαν να την καταλαβαίνουν και στην Αμερική. Βεβαίως, επειδή έκανε world dance (όπως λέμε world music), την κατάλαβαν αμέσως στην Ινδία, την Κίνα και την Ιαπωνία – όπου ήταν δημοφιλής από την πρώτη χορογραφία της κι απ’ όπου της έκαναν πολλές παραγγελίες για νέες παραγωγές. H ΠINA ME TO KOMΠINEZON Πριν την εμφάνιση της Πίνα Μπάους στο κλασικό μπαλέτο βλέπαμε πράγματα πολύ απλά, δηλαδή κύκνους και κυκνάκια. Στον μοντέρνο χορό, πάλι, κυριαρχούσαν φιγούρες, σαν αριθμοί ή σαν νότες, χωρίς τίποτε το ανθρώπινο. Και ξαφνικά έρχεται η Πίνα, βγαίνει με το κομπινεζόν, λέει μια κουβεντούλα, τρώει ένα χαστούκι, κάνει δυο βηματάκια, κι όλος ο κόσμος βλέπει

“

τον εαυτό του πάνω στη σκηνή. Δεν νομίζω ότι μπορώ να περιγράψω με ακρίβεια ποια είναι η αλήθεια του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Στις παραστάσεις της Πίνα, όμως, η αλήθεια είναι σ’ αυτές τις ανεπαίσθητες, τις απολύτως ανθρώπινες, αισθησιακές και συγκινητικές σκηνές, τις τόσο καθημερινές και τις τόσο απροσδόκητες… Ίσως αυτός είναι ο λόγος που την κάνει εξίσου σημαντική και επιδραστική όχι μόνο στον χορό: είναι ο άνθρωπος που, ξαφνικά, χωρίς κείμενο, ένωσε το παγκόσμιο θέατρο. Ήταν από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Έχει επηρεάσει το χορό, το θέατρο, τη φωτογραφία, το σινεμά. Οι τρεις μεγαλύτερες ευρωπαίες χορογράφοι, η Αν Τερέζα ντε Κεερσμάακερ, η Μαγκί Μαρέν και η Σάσα Βαλτς, κατάγονται κατευθείαν από την Πίνα Μπάους, δεν θα υπήρχαν χωρίς την Πίνα Μπάους. Και οι τρεις έκαναν πρόοδο στη δουλειά τους προσπαθώντας να μάθουν από αυτήν. Η Αν Τερέζα ντε Κεερσμάακερ και η Μαγκί Μαρέν ξεκίνησαν στο σχολείο του Μπεζάρ, η Γερμανίδα Σάσα Βαλτς ήταν πιο εξπρεσιονίστρια από την αρχή, τελικά όμως η Πίνα Μπάους τις έφερε κοντά και τους έδωσε την αληθινή τους προσωπικότητα: τη θεατρικότητα και την απλότητα. Και οι τρεις είναι διαφορετικές μεταξύ τους, αλλά έχουν πάρει από την Πίνα Μπάους αυτό που χρειάζονταν. Έχει επηρεάσει περισσότερο από κάθε σκηνοθέτη ή χορογράφο τις αναπαραστατικές τέχνες. Ο Φεντερίκο Φελίνι, όταν γύριζε το φιλμ στο οποίο συνεργάστηκαν Και το πλοίο φεύγει, πήγαινε στις παραστάσεις της κάθε βράδυ. Το ίδιο έκανε κι ο Πέδρο Αλμοδόβαρ. Θυμάμαι, όταν πηγαίναμε για παραστάσεις στη Μαδρίτη, ο Πέδρο Αλμοδόβαρ ήταν κάθε βράδυ στο θέατρο. Αν έκανε δέκα παραστάσεις, ήταν και στις δέκα. Απορούσαμε πώς δεν ερχόταν και στις πρόβες. Όταν εκείνη έκανε τις χορογραφίες

30 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

Πριν την εμφάνισή της στο κλασικό μπαλέτο βλέπαμε πράγματα πολύ απλά, δηλαδή κύκνους και κυκνάκια. Στον μοντέρνο χορό, πάλι, κυριαρχούσαν φιγούρες, σαν αριθμοί ή σαν νότες, χωρίς τίποτε το ανθρώπινο. Και ξαφνικά έρχεται η Πίνα Μπάους, βγαίνει με το κομπινεζόν, λέει μια κουβεντούλα, τρώει ένα χαστούκι, κάνει δυο βηματάκια, κι όλος ο κόσμος βλέπει τον εαυτό του πάνω στη σκηνή.

για την ταινία Μίλα της, για να την ευχαριστήσει, στο Φεστιβάλ που διοργανωνόταν στην έδρα της Πίνα Μπάους, στο Βούπερταλ και στο Έσεν, έφερε νέους καλλιτέχνες από την Ισπανία που δεν τους ξέραμε και το οργάνωσε εκείνος. Δεν είναι τυχαίο που κάθε χρόνο στο Βούπερταλ βλέπαμε μεγάλα ονόματα από διάφορες τέχνες. Δεν έχω δει άλλο καλλιτέχνη που να ενώνει όλο τον κόσμο ασχέτως εθνικοτήτων και παραδόσεων. Όλοι έκαναν παρέα με την Πίνα. Εκτός από τη βαθιά της συγκρότηση, είχε βρει κάτι ουσιαστικό στην ανθρώπινη φύση και το έδειχνε. Έχω ακούσει ότι τη λάτρευε κι ο Βιμ Βέντερς, επρόκειτο άλλωστε να συνεργαστούν. Αντιθέτως, τη ζήλευαν ορισμένοι από τους σκηνοθέτες του θεάτρου. Kάποιοι απ’ αυτούς δεν μπορούσαν να καταλάβουν την προσαρμοστικότητά της. Διότι για την Πίνα Μπάους δεν υπήρχαν σύνορα. Πήγαινε στην Ινδία, έκανε μια δουλειά και ήταν σαν να είχε γεννηθεί στο Ρατζαστάν κι όχι στη Γερμανία... Κάπως έτσι κατέκτησε μια απήχηση μοναδική. Η ομάδα της δεν προλάβαινε να αρνείται προτάσεις. Θυμάμαι, σχετικώς πρόσφατα, ενώ είχε αρχίσει να κάνει αφιερώματα σε διάφορες πόλεις, της ζήτησα κι εγώ να κάνει κάτι για την Αθήνα. Μου έδειξε τότε μια λίστα με 37 πόλεις που περίμεναν. ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ Ήταν παραγωγική και αξιοθαύμαστη, επινοητική και συγκινητική συνεχώς. Mιλώντας για τις δουλειές της, δεν πρέπει κανείς να παραλείψει τα δυο πιο σημαντικά έργα της. Το ένα είναι το Café Müller. Στην ουσία, εδώ, χορογραφεί μια παιδική μνήμη· όπως έχει πει η ίδια όταν ήταν μικρή στο Ζόλινγκεν κι άκουγε βομβαρδισμούς κρυβόταν κάτω από τα τραπέζια. Αυτά τα τραπέζια έβαλε στη σκηνή, κι ανάμεσά τους έβαλε ανθρώπους να

“

περπατούν, ανθρώπους που δεν ξέρεις πού πάνε, που έχουν χάσει τον μπούσουλα, που δεν ξέρουν αν θα βγουν απ’ την πόρτα. Όλη αυτή η αταξία τελικά έχει μια οργάνωση. Είναι η ανθρώπινη φύση: είμαστε χαμένοι, δεν ξέρουμε πού πάμε, αλλά την ίδια στιγμή είναι σαν να το έχουμε κάνει πρόβα. Αυτοί που δούλεψαν το 1978, την πρώτη φορά δηλαδή, στο Café Müller με την Πίνα Μπάους, δεν έφυγαν ποτέ, είναι 30 χρόνια μαζί. Αλλά κι αυτό έχει μεγάλη σημασία. Μετά την Πίνα Μπάους, η ηλικία του χορευτή δεν παίζει πια ρόλο. Άνθρωποι που είναι 55 χρόνων, ακόμα κι αν δεν μπορούν να χορέψουν όπως πριν, κάνουν κάτι άλλο. Κάθονται, π.χ., σε μια καρέκλα και ίσως αυτή η καρέκλα να είναι το πιο σημαντικό στοιχείο της παράστασης. Οι άλλοι χορευτές γυρίζουν σαν τρελοί γύρω γύρω, πηδάνε, ακροβατούν – και τα βλέμματα των θεατών να είναι πάνω σε αυτούς που κάθονται. Άλλαξε όλες τις προσεγγίσεις και στο θέατρο και στον χορό. Η Ιεροτελεστία της άνοιξης είναι ένα πολύ σπουδαίο έργο, από τα σημαντικότερα του 20ού αιώνα. Ήδη το 1913 όταν το χορογράφησε ο Νιζίνσκι καταλάβαμε ότι ήταν ιδιοφυΐα, επειδή με αυτό το έργο και με το Απόγευμα ενός Φαύνου άλλαξε τελείως το κλασικό μπαλέτο, ενώ ο ίδιος ήταν κλασικός. Τότε έβρισαν και τον Στραβίνσκι, που είχε γράψει τη μουσική, και τον Νιζίνσκι. Έκτοτε έγιναν άλλες δύο χορογραφίες, μία από τον Μορίς Μπεζάρ και μία από την Πίνα Μπάους. Δύο διαφορετικές σχολές: η χορογραφία του Μπεζάρ είναι νεοκλασική, ωραιοποιημένη, εξιδανικευμένη, με απλή ενδυματολογία να φαίνονται τα κορμιά… Αντίθετα, στη χορογραφία της Πίνα Μπάους δεν θυμάμαι κορμιά, μόνο τη λάσπη θυμάμαι. Όλοι οι χορευτές έτρεχαν μες στα χώματα, σαν δυο αγέλες ζώων. Η δύναμη της χορογραφίας της Πίνα Μπάους είναι εξίσου σημαντική με τη δύναμη της μουσικής.

AΦIEPΩmA

ΣTHN EΠIΔAYPO Στις 19 και στις 20 του περσινού Iουλίου, στην Eπίδαυρο, παρουσιάστηκε η χορογραφία της Πίνα Mπάους Oρφέας και Eυρυδίκη. H καλλιτέχνις ήταν εκεί. Παρακολούθησε την πρόβα κάτω από τον καυτό ήλιο (δεξιά, πάνω) και μετά την παράσταση δέχτηκε να υποκλιθεί στη σκηνή, απολαμβάνοντας το χειροκρότημα (στη μέση). Aριστερά, με τον Γιώργο Λούκο, αργά εκείνο το βράδυ. Tι κρίμα που, πια, οι ιδέες της, η δραστηριότητά της και οι εικόνες της θα βρίσκονται μόνο στα βιβλία... Στο προηγούμενο δισέλιδο, σκηνή από την κατά Πίνα Mπάους Iεροτελεστία της άνοιξης, σε πρόσφατη επανεκτέλεση με τους Nτίτα Mιράντα Tζασφί και Aντρέι Mπερεζίν.

ΜΙΑ ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΗΛΙΟ Είχε μια τεράστια δύναμη, αλλά ήταν και εξαιρετικά εύθραυστη – συχνά ένιωθες ότι ήταν σαν πεταλουδίτσα, που λίγο ακόμα θα πετάξει και μετά θα πάψει να πετάει. Ξαφνιαστήκαμε όταν πληροφορηθήκαμε το θάνατό της, αλλά πάλι ήταν και η φυσική έξοδος της Πίνα Μπάους – δεν θα μπορούσα να το φανταστώ διαφορετικά. Πέρσι, 19 Ιουλίου, στην Επίδαυρο, το Μπαλέτο της Εθνικής Όπερας του Παρισιού ανέβασε τη χορογραφία της Ορφέας και Ευρυδίκη, κλασικό έργο πλέον που βασίζεται στην όπερα του Γκλουκ. Πριν την παράσταση τη ρώτησα: «Θα ανεβείς για το χειροκρότημα;». «Δεν μπορώ, δεν είναι η ομάδα μου» μου απάντησε. Επέμεινα ότι ο κόσμος είχε έρθει για εκείνη. Και όντως, όταν μπήκε στο θέατρο, το κοινό την αναγνώρισε και τη χειροκρότησε. Τελικά πείστηκε να ανεβεί στη σκηνή, αλλά μου είπε: «Δεν θα αντέξω, είμαι πολύ συγκινημένη». Ήταν μεγάλη έμπνευση για όλο τον κόσμο. Ήταν σαν φιγούρα από θέατρο σκιών. Την αποκαλούσαν το «θλιμμένο σώμα». Ήταν Ευρωπαία. Είχε χιούμορ, αγάπη, της άρεσε να ανακαλύπτει καινούργια μέρη, της άρεσαν το κρασί και το τσιγαράκι, επιδίωκε να δοκιμάζει νέες γεύσεις. Ήταν απλή και ανθρώπινη, έξυπνη και μορφωμένη. Ήταν σαν μια σκιά με μουσική, σαν πεταλούδα. Την πρώτη χρονιά που την κάλεσα στο Φεστιβάλ δεν έβρισκε ημερομηνίες και είχα πει ότι θα αρνηθώ τη θέση αν δεν μπορέσει να έρθει. Άλλαξε τις ημερομηνίες τότε στο Παρίσι, πήρε τους χορευτές και ήρθε και παρουσίασε το Café Müller. Η σχέση μας ήταν φιλική, δεν την έβλεπα ποτέ επαγγελματικά. Βλέπαμε τις παραστάσεις, πίναμε ένα ποτήρι κρασί και ήμασταν στον παράδεισο. s Aφήγηση του Γιώργου Λούκου στον Hλία Kανέλλη.

AΦIEPΩmA

“

Είναι τόσο όμορφο να σε καθησυχάζει το κοινό με ένα ζεστό χειροκρότημα, με κάνει τόσο ευτυχισμένη. Αλλά κάθε φορά που ξεκινώ ένα καινούργιο κομμάτι τίποτα δεν με βοηθά. Απολύτως τίποτα. Ούτε αυτά που έχω ήδη κάνει. Ό,τι έχει ήδη γίνει ανήκει στο παρελθόν. Κάθε φορά, με κάθε νέο κομμάτι είσαι πρωτάρης.

mE THN KINHΣH TΩN XEPIΩN Kontakthof (1978)

Πίνα Mπάους

Δάφνις κόκκινος

ο έλληνας χορευτής

της Πίνα Μπάους

το πολυεθνικό δυναμικό του Χοροθεάτρου του Βούπερταλ αποτελεί την ελληνική ψηφίδα. Από τα παλαιότερα μέλη της ομάδας –τρίτος σε αρχαιότητα μετά τον Γάλλο Ντομινίκ Μερσί και τον Τσέχο Γιαν Μιναρέκ– και φυσικά ένας από τους λίγους έλληνες άνδρες χορευτές με διεθνή καριέρα. Παραθέτουμε παλαιότερες δηλώσεις του για τη δασκάλα του.

ΜαΓεΜενοΣ Παλέρμο, Παλέρμο. O Δάφνις Kόκκινος, δεύτερος από δεξιά, στην επανεκτέλεση μιας από τις δημοφιλείς χορογραφίες της Πίνα Mπάους για διάφορες πόλεις. H συγκεκριμένη, για την ιταλική πόλη, πρωτοπαρουσιάστηκε το 1989.

«Ήμουν δευτεροετής σπουδαστής στην Κρατική Σχολή Χορού όταν ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα η Πίνα Μπάους το 1987. Είδα το Café Müller και την Ιεροτελεστία της Άνοιξης και συγκλονίστηκα. Ήταν σαν να μου άνοιξε ένα μεγάλο παράθυρο». Από το 1992 μέλος του Χοροθεάτρου του Βούπερταλ, είχε πει σε παλαιότερη συνέντευξή του: «Το πρώτο πράγμα που θα έλεγα για την Πίνα είναι ότι σου εμπνέει εμπιστοσύνη. Είναι πάντα μαζί μας, δεν έχει λείψει ποτέ. Μπορεί να έχουμε παίξει ένα κομμάτι άπειρες φορές, αυτή όμως είναι παρούσα σαν να επρόκειτο για την πρώτη φορά. Δεν την έχω δει ποτέ σε κατάσταση υστερίας και στις πιο δύσκολες στιγμές. Δεν έχει υψώσει ποτέ τον τόνο της φωνής της, δεν έχει φερθεί άσχημα σε κανένα χορευτή. Πριν την πρεμιέρα αν εμείς δουλεύουμε δέκα ώρες την ημέρα, αυτή δουλεύει διπλάσια. Δεν κοιμάται σχεδόν καθόλου. Απίστευτη δουλειά».

“

Δεν με ενδιαφέρει πώς κινούνται οι άνθρωποι, αλλά το τι τους κινεί

Πίνα Mπάους

H TEΛEYTAIA XOPOΓPAΦIA Sweet Mambo (2008), με τους Mίχαελ Στρέκερ, Tζούλι Σάναχαν

Mια αγία με πατίνια εν γνώριζα τίποτα για την Πίνα Μπάους. Eξάλλου, το ομολογώ, οι γνώσεις μου γύρω από τον χορό και την όπερα υπήρξαν σχεδόν πάντα ελλιπείς… Κάθομαι στην πλατεία του θεάτρου και παρακολουθώ, αλλά ευθύς μου γεννιέται η επιθυμία να πλανηθώ στους διαδρόμους, να περιεργαστώ αυτό που υπάρχει πίσω από τη σκηνή... Στο χορό υπάρχει ένα πράγμα που με συγκινεί, και είναι αυτό που μεταφορικά περισσότερο από καθετί άλλο τον εκπροσωπεί: αυτή η ατελεύτητη προσπάθεια να αψηφήσεις τη βαρύτητα, η ακριβής απόγνωση αλλά και η αποσπασματική ελευθερία... Το 1980 της Πίνα Μπάους το παρακολούθησα από την αρχή μέχρι το τέλος, ευχόμουν να κρατήσει κι άλλο. Ένιωσα αμέσως να διακατέχομαι από μια ευφορία, σαν ένα ευχάριστο αεράκι να διαπερνούσε τη σκηνή... Η ίδια ακριβώς διασκέδαση, ο ενθουσιασμός, το ίδιο θαύμα που είχα βιώσει όταν για πρώτη φορά είδα το τσίρκο των αδελφών Ντε Φιλίπο, την ανατρεπτική φιγούρα του Τοτό, τον Αρλεκίνο του Στρέλερ, το κουκλοθέατρο με το θείο μου να με κρατά στην αγκαλιά του. Αυτό που αφηγείται η Πίνα Μπάους

πάνω στη σκηνή είναι ένα θέατρο απελευθερωμένο από όλους τους περιορισμούς, είναι γιορτή, παιχνίδι, όνειρο, σύμβολο, ανάμνηση, αναμονή, ιεροτελεστία. Είναι μια αναμέτρηση που σφύζει από τρυφερότητα αλλά και φόβο, θα ήθελες όλη αυτή η αρμονία, η μαγεία να μην τελειώσουν ποτέ, θα ήθελες και η ίδια η ζωή να ήταν κάπως έτσι... Όταν στο τέλος της παράστασης θέλησα να τη γνωρίσω, είχα άλλη μια ένδειξη καλής τύχης που με ακολουθεί κατά τη διαδικασία δημιουργίας των ταινιών μου... Πάντα μου συμβαίνει να φτάνω την πρώτη μέρα των γυρισμάτων χωρίς να έχω ακόμη καταλήξει στα πρόσωπα που θα ενσαρκώσουν τους ρόλους της ταινίας. Η παραγωγή σε απόγνωση, οι φροντιστές με κοιτούν άγρια, αλλά εγώ, με πίστη στην εύνοια της τύχης, επιθυμώ να ξεκινήσω παρ’ όλα αυτά. Και στη συνέχεια τα πρόσωπα θα έρθουν... Έτσι συνέβη και με την ταινία Kαι το πλοίο φεύγει. Μεταξύ των προσώπων που δεν είχα ακόμη βρει, όντας σε αναζήτηση από την αρχή, υπήρχε ένα το οποίο ήταν εξαιρετικά σημαντικό, μια αυστροουγγαρέζα πριγκίπισσα, τυφλή εκ γενετής. Ούτε καν γνώριζα κι εγώ ακριβώς τι έψαχνα, ποια αναζητούσα, τι πρόσωπο

Φεντερίκο Φελίνι θα είχε αυτή, ποια ηθοποιός θα την ενσάρκωνε. Δεν είχα σημεία αναφοράς για να διαλέξω μια αυστροουγγαρέζα πριγκίπισσα καθώς δεν είχα ποτέ μου συναντήσει μία. Αλλά να που εκεί, μπροστά μου, μέσα στο πήγαιν’-έλα που επικρατούσε στα καμαρίνια του Θεάτρου Argentina όπου οι πόρτες ανοιγόκλειναν με θόρυβο, διακριτική, σοβαρή, διάφανη, ντυμένη στα σκούρα, εμφανίστηκε η αυστροουγγαρέζα πριγκίπισσα που αναζητούσα. Ήταν η Πίνα Μπάους. Μια μοναχή με παγωτό στο χέρι, μια αγία με πατίνια, ένα πρόσωπο μιας εξόριστης βασίλισσας που ξάφνου εγκλωβίζει το βλέμμα σου. Με το αριστοκρατικό της πρόσωπο, γλυκό αλλά και αυστηρό, μυστήριο αλλά και προσηνές, σε μια αινιγματική ακινησία, η Πίνα Μπάους μου χαμογελούσε προσπαθώντας να με κάνει να την αναγνωρίσω. Τι όμορφο πρόσωπο! Σαν εκείνα τα πρόσωπα από τα οποία δεν μπορείς να ξεκολλήσεις το βλέμμα σου όταν, τεράστια και συγκινητικά, ξεπροβάλλουν από τις οθόνες του σινεμά. (Από το Isadora Duncan, Pina Bausch. Danza dell’anima, liberazione del corpo, εκδόσεις Skira, 2006).

έγραψαν για την Πίνα Mπάους Παρών σε ένα θαύμα Ποια ήταν η Πίνα Mπάους. Aπαντήσεις δίνουν, επιχειρούν να δώσουν, τρεις άνθρωποι του κινηματογράφου, ένας θεατρικός συγγραφέας και δυο θεωρητικοί που έχουν διεξοδικά ασχοληθεί με το έργο της Πίνα Mπάους. Φυσικά, σε παλιότερα κείμενά τους και σε παλιότερες δηλώσεις τους.

πό τα έργα της Πίνα Μπάους έχω παρακολουθήσει το Café Müller και το 1980, στη Ρώμη, το 1982. Στη συνέχεια έτυχε να παρακολουθήσω αποσπάσματα από τις δουλειές της σε διάφορα τηλεοπτικά προγράμματα, όπως για παράδειγμα σε μια εκπομπή της αγγλικής τηλεόρασης την οποία προλόγιζε η Σούζαν Σόνταγκ. Η τηλεόραση ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, δεν δικαιώνει τη δουλειά της Μπάους. Υπάρχει κάτι που δεν λειτουργεί σωστά: δεν είμαι σίγουρος αν είναι η τηλεόραση που δεν ταιριάζει στην Πίνα Μπάους ή το αντίστροφο… Από το Café Müller και το 1980 έχω διαφυλάξει μια εμπειρία βαθιά συγκινητική: το συναίσθημα του να είσαι παρών σε κάτι που προσομοιάζει σε θαύμα... Παρακολουθώντας το 1980 είχα την εντύπωση πως όλο αυτό που συνέβαινε μπροστά μου, πάνω στη σκηνή, κατάφερνε με έναν ανεπανάληπτο τρόπο να έχει μια ακαταμάχητη, καθολική σχέση με την πραγματικότητα που όλοι ως θε-

36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

ατές βιώναμε τη στιγμή εκείνη. Και μπροστά σ’ αυτή την πραγματικότητα μου ερχόταν και να κλάψω και να γελάσω. Μου δημιουργήθηκε αρχικά αυτή η εντύπωση: η αίσθηση ότι ανέπτυσσα μια σχέση με κάποιον που βρίσκεται σε μια διαρκή κατάσταση χάριτος, και που πιθανόν, ή μάλλον βέβαια, απόκτησε με πολύ κόπο, ενδοσκόπηση και ανάλυση, αλλά η οποία την αποζημίωσε στη συνέχεια... Ίσως την ίδια κατάσταση χάριτος να βιώνουν τα παιδιά, αν αναλογιστεί κανείς αυτή τη διαύγεια στο βλέμμα, την ικανότητα του να διατηρείς σε πλήρη αρμονία σώμα και πνεύμα... Πράγματι, στη βάση του 1980 υπάρχει αυτή η ιδέα των γενεθλίων που ανακαλεί άμεσα τα παιδικά χρόνια, την παιδικότητα που μεταδίδεται, εξαπλώνεται, κυριεύει τη σκηνή φτάνοντας μέχρι το κοινό. Και όλοι εμείς γινόμαστε και πάλι ικανοί για παιχνίδι. Μου φαίνεται ότι το παιχνίδι στην περίπτωση της Πίνα Μπάους δεν είναι ποτέ ο σκοπός, αντιθέτως παραμένει το μέσο για την συγκίνηση.

Μπερνάρντο Μπερτολούτσι Αυτή η αυθεντικότητα, η ηθική ικανοποίηση ή τουλάχιστον αυτό που εγώ αντιλαμβάνομαι έτσι, επαναφέρει εκείνη την αίσθηση της πραγματικότητας την οποία ούτε το σινεμά ούτε η τηλεόραση ούτε η ζωγραφική είναι σε θέση πλέον να προσφέρουν. Η Πίνα Μπάους ωστόσο το κατορθώνει... Πηγαίνω ελάχιστα στο θέατρο και από αυτό σπανίως εισπράττω δυνατές συγκινήσεις... Το «θέατρο» της Πίνα Μπάους ίσως είναι το μοναδικό που μπορώ να παρακολουθήσω και να με συγκινήσει. Ένα θέατρο ακαταμάχητο, στο οποίο έχω την επιθυμία να είμαι κοινωνός, να παρακολουθήσω αυτούς που συμμετέχουν σ’ αυτό και να τους επιτρέψω να με παρασύρουν σε κάτι μοναδικό. Και όχι να αποτελώ απλά παρατηρητή. Αυτή η καθολική, απόλυτη σχέση, μεταξύ της Μπάους και της πραγματικότητας που μας περιβάλλει, του δικού μας παρόντος, είναι η πρώτη εντύπωση, η πιο άμεση, που έρχεται στο μυαλό μου όταν σκέφτομαι εκείνη.

AΦIEPΩmA

H Πίνα Mπάους για το έργο της ταν δημιουργώ ένα καινούργιο έργο, οι ερωτήσεις χρησιμεύουν για να προσεγγίσω, με τρόπο πολύ προσεκτικό, μια θεματική. Είναι μια διαδικασία δουλειάς εξαιρετικά ανοιχτή και ταυτοχρόνως ακριβής. Ξέρω πάντοτε ακριβώς αυτό που ψάχνω, αλλά το ξέρω μέσω της ευαισθησίας μου, όχι διανοητικά. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε ποτέ να θέτουμε υπερβολικά άμεσες ερωτήσεις. Θα ήταν χονδροειδές και οι απαντήσεις θα ήταν υπερβολικά κοινότοπες. Αυτό που ψάχνω δεν μπορεί να διαταράσσεται από τον λόγο, πρέπει να αναδύεται υπομονετικά. Τα πιο όμορφα πράγματα είναι συνήθως εντελώς κρυμμένα. Πρέπει να τα συλλέξεις, να τα φροντίσεις, να τα βοηθήσεις να μεγαλώσουν με λεπτότητα. Χρειάζεται λοιπόν μεγάλη αμοιβαία εμπιστοσύνη. Διότι υπάρχουν πάντα στάδια που προκαλούν αμηχανία και πρέπει να ξεπεραστούν. Γι’ αυτό μου αρέσει να δουλεύω με χορευτές που διαθέτουν κάποια συστολή, κάποιαν αιδώ, που δεν αποκαλύπτονται εύκολα. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει αυτή η αιδώς, αυτός ο δισταγμός, όταν προσεγγίζουμε κάποιο συγκεκριμένο στάδιο της δουλειάς. Αυτός που εκτίθεται εύκολα χάνει το εδώ και το τώρα. Η αιδώς εξασφαλίζει, παραδείγματος χάρη, πως, αν κάποιος δείχνει κάτι πολύ μικρό, αυτό γίνεται στ’ αλήθεια εξαιρετικό και γίνεται δεκτό ως τέτοιο. Αυτή είναι και η δυσκολία: να ωθήσεις κάποιον, για να το πούμε έτσι, να βρει αυτό το κάτι. Ο χορός πρέπει να έχει τις ρίζες του αλλού και όχι στην τεχνική και στα πεπατημένα μονοπάτια. Η τεχνική είναι σημαντική, αλλά δεν είναι παρά μια αφετηρία. Κάποια πράγματα μπορούμε να τα εκφράσουμε με λέξεις, κάποια άλλα μέσω του σώματος. Αλλά υπάρχουν και στιγμές που μένουμε δίχως φωνή, εντελώς χαμένοι και αποπροσανατολισμένοι, χωρίς να ξέρουμε τι να κάνουμε. Εδώ ακριβώς αρχίζει ο χορός, για λόγους απαλλαγμένους από κάθε ματαιοδοξία. Όχι για να δείξουμε πως οι χορευτές μπορούν να κάνουν κάτι που ο θεατής δεν μπορεί, αλλά για να βρούμε μια γλώσσα από λέξεις, εικόνες, κινήσεις, ατμόσφαιρες που μας δίνουν τη δυνατότητα να προαισθανθούμε κάτι που υπάρχει μέσα μας ανέκαθεν. Είναι μια πολύ ακριβής γνώση. Τα συναισθήματά μας, αυτά που όλοι μας μοιραζόμαστε, είναι πολύ ακριβή. Παρ’ όλα αυτά, είναι μια διαδικασία που πολύ δύσκολα αναδύεται. Ξέρω καλά πως πρόκειται για κάτι που απαιτεί μεγάλες προφυλάξεις. Αν βιαστούμε να το μεταφράσουμε σε λέξεις, μπορεί να εξαφανιστεί ή να γίνει ανεκδοτολογικό. Ωστόσο πρόκειται για μια γνώση που την κατέχουμε όλοι και ο χορός και η μουσική είναι γλώσσες ιδιαίτερα ακριβείς, χάρη στις οποίες μπορούμε να προαισθανθούμε αυτή τη γνώση.

το Όλα για τη μητέρα μου υπήρχε ένα πόστερ της Πίνα από το Café Müller στον τοίχο του γιου της Σεσίλια Ροθ. Τότε δεν ήξερα ότι αυτό το έργο θα γινόταν ο πρόλογος του επόμενου φιλμ μου. Τότε ήθελα μόνο να κάνω ένα αφιέρωμα στη γερμανίδα χορογράφο. Όταν τελείωσα να γράφω το σενάριο για το Μίλα της το βλέμμα μου έπεσε πάλι σε αυτή την αφίσα. Τότε πρόσεξα το πρόσωπό της. Τα κλειστά της μάτια. Το πώς ήταν ντυμένη μόνο με ένα διαφανές σλιπ, με τα χέρια της τεντωμένα, ανάμεσα σε καρέκλες και τραπέζια. Ήταν η εικόνα που περιέγραφε τέλεια το λίμπο στο οποίο ζούσαν οι

Πέδρο Aλμοδόβαρ

πρωταγωνίστριές μου. Δυο γυναίκες σε κώμα, που παρά την προφανή τους αφασία προκαλούν στους άντρες γύρω τους την ίδια ένταση, ζήλια, αγάπη, πόθο και απογοήτευση, σαν να είχαν τα μάτια τους ανοιχτά και να μιλούσαν ακατάπαυστα. Την ίδια περίπου εποχή είδα το Masurca Fogo στη Βαρκελώνη. Έμεινα κατάπληκτος από τη ζωντάνια του, την αισιοδοξία του, τον βουκολικό του αέρα και εκείνες τις απρόβλεπτες εικόνες οδυνηρής ομορφιάς που με έκαναν να κλάψω, όπως ο Μάρκο στην ταινία μου, από ηδονή. Δεν θα μπορούσα να έχω σκεφτεί καλύτερο φινάλε. Η Πίνα άθελά της δημιούργησε τις πιο ιδανικές

Kαμιά υπόσχεση σωτηρίας

Λεονέτα Mπεντιβόλιο - Φρανσέσκο Kαρμπόνε

τελετουργικό σήμα κατατεθέν Ένα κομμάτι της Πίνα Μπάους («pièce» 1 Ντεφιλέ: της Πίνα Μπάους. Ένα ενωτικό που λει- 2 στα γαλλικά∙ «Stück» στα γερμανικά∙ στα τουργεί ως στίξη στην πρωτότυπη δραματουργία της. Πρέπει να βρεθούν λεπτεπίλεπτες χειρονομίες, ελκυστικές και αισθησιακές, για να υλοποιηθούν αυτές οι εκλάμψεις συμφιλίωσης και αρμονίας που παρουσιάζονται σαν ηλιακές διελεύσεις, σαν οάσεις γιορτής. Χαλαρωτικές και χαρούμενες, ακολουθούν συνήθως δυναμικά ή επιθετικά κομμάτια, και άλλοτε εναλλάσσονται με σόλο. Στο αποσπασματικό κολλάζ εικόνων που συνθέτουν τα έργα της Πίνα Μπάους, τα ντεφιλέ αποτελούν επίσης στοιχεία συνοχής. Ομοιοκαταληξίες χειρονομιών, επαναλήψεις με σταθερές παραλλαγές. Θέαμα ειρηνοποιό, η «παρέλαση χορευτών» κατευνάζει και δίνει ρυθμό (...) Συχνά το τελετουργικό απαιτεί βραδινό ένδυμα. Ο ίδιος ο ρυθμός του θεάματος ανακατασκευάζεται από τα μέσα: αυτό που βλέπουμε επί σκηνής είναι θεατρική αναπαράσταση που γίνεται θεατής του εαυτού της. Αυτό είναι το πιο δυνατό χαρτί μιας ομάδας που ερευνά τι σημαίνει κάνω θέατρο.

AΦIEPΩmA

πόρτες για να μπεις και να βγεις από το Μίλα της. (...) Με ένα αιώνιο τσιγάρο στο χέρι και το απερίγραπτο χαμόγελό της, η Πίνα Μπάους έκανε μια ανατροπή στον μοντέρνο χορό την τελευταία 25ετία. Με άφησε να βιώσω τη μαγεία της τέχνης στο Μίλα της. Η φιλία μας ήταν έντονη και αιώνια. Η Πίνα πάντοτε ήταν μόνιμη πηγή χαράς. Συμφωνούσαμε σε πολλά πράγματα, όπως στη χρήση της μουσικής και την απεικόνιση των γυναικών σαν είδωλα, αλλά διαφωνούσαμε και σε τόσα άλλα. Μου δημιουργούσε πολύ αντιφατικά συναισθήματα και θα με εμπνέει για πάντα.

ιταλικά ο όρος «pezzo». Οι δημιουργίες της είναι πράγματι κομμάτια ενός ενιαίου λόγου όπου κάθε καινούργιο κεφάλαιο μοιάζει να είναι η συνέχεια του προηγούμενου κομματιού και το προοίμιο του επόμενου. Όλα καταλήγουν στο μοναδικό και μεγάλο έργο που συνιστά το θέατρο της Πίνα Μπάους. Δεν υπάρχει καμία ιδεολογία στο θέατρο

της Πίνα Μπάους. Καμιά υπόσχεση σω3 τηρίας. Η δύναμη των εικόνων της εδρά-

ζεται κυρίως στην αμφισημία τους, σ’ αυτές τις σκοτεινές εντυπώσεις που μας επιτρέπουν να υπερβούμε τα «πλαίσια» της σκηνικής αναπαράστασης προκειμένου να τις κάνουμε να ζήσουν όπως ζει κάθε ανθρώπινο πλάσμα: με ένστικτο και αφέλεια, με ενέργεια και ματαίωση. Η βία είναι παρούσα στον κόσμο της Πίνα Μπάους, έναν κόσμο που δεν είναι ούτε παραμυθένιος, ούτε άνετος, ούτε φιλόξενος. Ξαναβρίσκουμε εδώ τη βία στη συνάντηση γυναίκας και άντρα ή μεταξύ

ανθρώπων, που μπορεί πάντα να μετατραπεί σε αντιπαράθεση, ακόμη κι όταν όλα μοιάζουν να ξετυλίγονται σε καθεστώς μέγιστης αρμονίας και απόλαυσης. Τα έργα της πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις γίνονται έργα πάνω στις πόλεις και το αντίστροφο. Τα εσωτερικά πανοράματα αντανακλούν τα κοινωνικά και αστικά πανοράματα, στον κόσμο αυτής της γυναίκας που υπήρξε παιδί κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, που έζησε την εφηβεία της την εποχή της φρενήρους ανοικοδόμησης της χώρας της, και που, ανασκάπτοντας τις διαπροσωπικές συγκρούσεις, μοιάζει πάντα να έχει μπροστά στα μάτια της τις δυνητικές φρικαλεότητες ενός νέου επικείμενου πολέμου. (Αποσπάσματα από το βιβλίο Leonetta Bentivoglio - Francesco Carbone, Pina Bausch vous appelle, Εκδόσεις L’Arche. Μετάφραση: Έφη Γιαννοπούλου)

“

Ο χρόνος στο θέατρο της Πίνα Μπάους είναι ο χρόνος των παραμυθιών. Ο χώρος απειλείται να πληρωθεί με τη μία ή την άλλη γραμματική, του μπαλέτου ή του δράματος, η γραμμή φυγής του Χορού όμως τον διαφυλάσσει και από τις δύο πληρώσεις. (…) Στο θέατρο της Πίνα Μπάους η εικόνα είναι αγκάθι στο μάτι. Τα σώματα γράφουν ένα κείμενο που αποποιείται τη δημοσίευση, την ειρκτή της σημασίας.

“

Έκλαψα από ηδονή

Xάινερ Mίλερ Από το κείμενο Αίμα στάζει το γοβάκι ή το αίνιγμα της ελευθερίας, 1981

Στο αφιέρωμα συνεργάστηκαν: Kλημεντίνη Bουνελάκη Aναστάσιος Kουκουτάς Έφη Γιαννοπούλου Aντώνης Σακελλάρης Aλεξάνδρα Bουδούρη

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 37

Πίνα Mπάους

H διαδρομή, οι δημιουργικοί σταθμοί της ζωής της, οι σημαντικές χορογραφίες της, τα χαρακτηριστικά του έργου της και όλα όσα θέλατε να ξέρετε για την Πίνα Mπάους αλλά δεν είχατε ποιον να ρωτήσετε. Από τον Aντώνη Σακελλάρη

στην επικράτεια

ριν από περίπου ένα χρόνο, στις 16 και 17 Ιουλίου, το κοινό του Φεστιβάλ είχε την ευκαιρία να δει την τελευταία παράσταση της Πίνα Μπάους στην Επίδαυρο. Η χορογραφημένη όπερα Ορφέας και Ευρυδίκη ανέβηκε από το μπαλέτο της Εθνικής Όπερας του Παρισιού και προσέλκυσε χιλιάδες θεατές που έσπευσαν να δουν την παράσταση, να προβληματιστούν, να δυσφορήσουν, να αγανακτήσουν ή να θαυμάσουν το μεγαλείο της μεγαλύτερης ευρωπαίας χορογράφου των τελευταίων πενήντα χρόνων σε μια από τις τελευταίες της πραγματείες πάνω στο μόνιμο θέμα της αιώνιας αγάπης. Ένα είναι σίγουρο: Κανείς δεν έμεινε αδιάφορος μπροστά στην τέχνη της μεγάλης Γερμανίδας. Η ίδια δήλωσε για το Ορφέας και Ευρυδίκη στη γαλλική Figaro: «Ο δικός μου Ορφέας δεν είναι ήρωας, αλλά ένας άντρας που η αγάπη τον κάνει απόλυτα ευάλωτο. (…) Με την Όπερα του Παρισιού μοιραζόμαστε αμοιβαίο θαυμασμό. Πρόκειται για μια ιστορία έρωτα με αυτούς τους χορευτές που ξεκίνησε με την Ιεροτελεστία της άνοιξης. (…) Και τώρα μετά τον Ορφέα εξακολουθώ να έχω την έντονη επιθυμία να επιστρέψω και πάλι». Η Πίνα Μπάους πριν από λίγες μέρες υποκλίθηκε για τελευταία φορά στη σκηνή του Βούπερταλ.

Η ΤΕΧΝΗ KI Η ΖΩΗ

ΣTO CAFE mUllER Στιγμιότυπα από πρόσφατο ανέβασμα της πιο διάσημης χορογραφίας της Πίνα Mπάους, που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1978. Ως γνωστόν, η Πίνα Mπάους χόρευε η ίδια στη σκηνή, στο συγκεκριμένο έργο.

Η πιο ενδιαφέρουσα και αμφιλεγόμενη χορογράφος, αυτή που θεμελίωσε το σύγχρονο χοροθέατρο, γεννήθηκε στο βιομηχανικό Ζόλινγκεν της Γερμανίας το 1940. Ο πατέρας της είχε μια ταβέρνα ανάμεσα στους πάγκους της οποίας μεγάλωσε (και απεικόνισε αργότερα στο Café Müller). Το χάος των τραπεζιών, οι λούμπεν θαμώνες και η καταθλιπτική αί-

38 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

θουσα θα σημαδέψουν υποσυνείδητα από νωρίς την Μπάους. Θα της αποκαλύψουν την ανθρώπινη μοναξιά και τις δυσλειτουργικές σχέσεις ανάμεσα στα δυο φύλα. «ΠOY ΠANE TA ΛEΦTA TOY ΦOPOΛOΓOYMENOY;» Ξεκίνησε τις σπουδές της στον χορό στα δεκατέσσερά της στη Σχολή Φόλκβανγκ του Έσεν, υπό την καθοδήγηση του σπουδαίου εξπρεσιονιστή, ειρηνιστή, και φιλελεύθερου Κουρτ Γιος. Η σκέψη του άσκησε τεράστια επιρροή στην Μπάους. Στα δεκαεννιά της μετακομίζει στη Νέα Υόρκη, όπου φοιτά με υποτροφία στη Σχολή Τζούλιαρντ. Δάσκαλοί της οι Πολ Τέιλορ, Λούις Χορστ, Ζοζέ Λιμόν και Άντονι Τιούντορ που θα τη διαμορφώσουν ως χορεύτρια. Πιο πολύ όμως θα τη διαμορφώσει η ίδια η πόλη. Η πορεία της ζωής και της καριέρας της θα καθοριστούν από την αύρα της μητρόπολης. «Η Νέα Υόρκη μοιάζει με ζούγκλα. Όμως εκεί νιώθεις απόλυτα ελεύθερος. Σε αυτά τα δυο χρόνια ανακάλυψα τον εαυτό μου» θα πει. Θα γίνει μέλος του Νέου Αμερικανικού Μπαλέτου και του Μπαλέτου της Μετροπόλιταν Όπερας και θα συμμετάσχει στις σπουδαιότερες παραστάσεις χορού κατά τη διαμονή της εκεί. Επιστρέφει στη Γερμανία το 1962 και συνεργάζεται εκ νέου με τον Κουρτ Γιος στο νεοϊδρυθέν Folkwang-Ballett. Το 1968 παρουσιάζει την πρώτη χορογραφία της, τα Fragmente (Θραύσματα). Την ίδια χρονιά αναλαμβάνει και την καλλιτεχνική διεύθυνση του Μπαλέτου. Το 1973 εγκαθίσταται στο Βούπερταλ και ιδρύει το Tanztheater Wuppertal, όπως μετονομάστηκε αργότερα. Στην αρχή η τοπική κοινωνία δυσφορεί από τις φαινομενικά ακατέργαστες και ρηξικέλευ-

θες εικόνες που βλέπει στη σκηνή. Νιώθει αμηχανία μπροστά στον αντικομφορμισμό της Μπάους. «Η τέχνη είναι ένα όχημα για κοινωνική κριτική. Ποτέ δεν πρέπει να γίνει μέσο εξωραϊσμού της πραγματικής ζωής» θα πει. Βάζει τους χορευτές της να μιλούν, να τραυλίζουν, να φωνάζουν ακατάληπτα. Η σκηνογραφία της είναι πρωτοποριακή. Στην Ιεροτελεστία της άνοιξης γεμίζει τη σκηνή με βρύα ώστε οι θεατές να βλέπουν, να ακούν και να μυρίζουν την πρωταγωνίστρια της παράστασης Γη. Οι αντιδράσεις για τις μεθόδους, αλλά κυρίως για τη θεματολογία της είναι πολύ εχθρικές. Της στέλνουν απειλητικά γράμματα, την προπηλακίζουν, αρχίζουν να αναρωτιούνται αν τα κονδύλια της πόλης αξιοποιούνται σωστά. Δεν θέλει να ευχαριστήσει τους θεατές. Θέλει να τους κάνει να σκεφτούν και να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα. Μετά τις αντιδράσεις σκέφτεται να εγκαταλείψει το Βούπερταλ για το Παρίσι, αλλά τελικά μένει και για χρόνια δεν αφήνει σε χλωρό κλαρί τους συμπολίτες της. Σχολιάζει την αποξένωση και την κενότητα της σύγχρονης ύπαρξης. Μιλάει για άβολα πράγματα και σκιαγραφεί χαρακτήρες της καθημερινότητας, δεν την ενδιαφέρουν η λυρικότητα και ο ηρωισμός. Η εχθρότητα της τοπικής κοινωνίας σταδιακά μετατρέπεται σε ανοχή και συγκατάβαση, μέχρι που το παγκόσμιο κοινό αναγνωρίζει την τεράστια σημασία της τέχνης της. Το 2003 η πόλη της παραδίνει το χρυσό κλειδί της. XOPOΓPAΦΩNTAΣ EK TΩN ENΔON Το χιούμορ και η θλίψη της αντανακλώνται στα έργα της. Αποσκοπούσε στη συνειδητοποίηση των αδικιών και ιδιαίτερα της γυναικείας καταπίεσης. Η χορογραφική της προσέγγιση ήταν απαλλαγμένη

AΦIEPΩmA

του πόνου και της απώλειας

από τις προσωπικές της φιλοδοξίες, ήταν όμως συνάμα τόσο προσωπική, στον βαθμό που αναδυόταν από τα βάθη της ύπαρξης, της δικής της και των χορευτών. Τα στοιχεία αυτά προσέδωσαν παγκόσμια αξία στο έργο της. Η δεκαετία του ’70 είναι μια εξαιρετικά δημιουργική περίοδος για την Μπάους. Ανεβάζει τα περισσότερα έργα της, ανάμεσα στα οποία τα Aktionen für Tänzer, Tannhäuser-Bacchanals, Fritz, Ιφιγένεια εν Ταύροις, I‘ll Do You In, Adagio-Πέντε τραγούδια του Γκούσταβ Μάλερ, Ορφέας και Ευρυδίκη, Δυτικός άνεμος, Η ιεροτελεστία της άνοιξης, Τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα, Έλα, χόρεψε μαζί μου, To κάστρο του Κυανοπώγωνα, Renate Emigrates, Café Müller. Κάνει έκτακτες εμφανίσεις στα μεγαλύτερα σύνολα της Ευρώπης και αρχίζει τη συνεργασία με τον Ρολφ Μπόρζικ, σύζυγο και μέντορά της στην πρωτοποριακή σκηνογραφία. Ο γερμανικός σύγχρονος χορός είχε βαθιά παράδοση. Οι ρίζες του εντοπίζονται στη δεκαετία του ’20 και στο Ausdrucktanz (εκφραστικός χορός). Μετά τις διώξεις που υπέστη από τον Ναζισμό και μετά το τέλος του πολέμου η γερμανική πρωτοπορία θα κάνει δεκαετίες να επανέλθει στο προσκήνιο. Τις δεκαετίες μετά τον πόλεμο η υπό ανάνηψη Γερμανία προσπαθεί να καταπολεμήσει τα συλλογικά της σύνδρομα και κάνει στροφή στον κλασικισμό αναζητώντας παραδοσιακές αξίες. Αδιαφορεί για την πρωτοπορία και δυσανασχετεί με όσους θίγουν θέματα ταμπού όπως η συνενοχή. Το αριστερό φοιτητικό κίνημα της εικοσαετίας 1960-1980 βοηθά στη ριζοσπαστικοποίηση μεγάλου μέρους του γερμανικού λαού που πλέον αποζητά τη σύγχρονη έκφραση. Η Μπάους βρίσκεται στο επίκεντρο του momentum της αναγέννησης του σύγχρονου χορού

AΦIEPΩmA

στη Γερμανία στις δεκαετίες που ακολούθησαν. Η δεκαετία του ’80 ξεκινά με ένα θάνατο και μία γέννηση. Ο Ρολφ Μπόρζικ πεθαίνει το 1980 και ο γιος της Ρολφ Σάλομον γεννιέται το 1981. Πατέρας του είναι ο Ρόλαντ Κέι. Η Πίνα Μπάους αναλαμβάνει τη διεύθυνση της Σχολής Φόλκβανγκ στο Έσεν. Εμφανίζεται στην ταινία του Φελίνι Και το πλοίο φεύγει. Το Blitzkrieg των δημιουργιών της συνεχίζεται. Μετά το Kontakthof (1978) τα θεάματά της είναι λιγότερο χορογραφημένα. Είναι η περίοδος με κομμάτια επιθεώρησης, χάπενινγκ και τα περίφημα ντεφιλέ. Άλλα έργα αυτής της περιόδου: Arien,1980, Bandoneon, Βαλς, Γαρίφαλα, Στο βουνό ακούστηκε ένα ουρλιαχτό, Δυο τσιγάρα στο σκοτάδι, Victor. Η τελευταία περίοδός της ξεκινά το 1990 με τα χορογραφημένα πορτρέτα πόλεων, στα οποία ανήκει μεταξύ άλλων Ο καθαριστής τζαμιών. Έχει υπογράψει συνολικά περισσότερα από 40 έργα. Συνεχίζει να συνεργάζεται με νέους χορευτές που αντιδρούσαν στoν εξαμερικανισμό της Γερμανίας και ασφυκτιούσαν στον φορμαλισμό του αμερικανικού και μεταμοντέρνου χορού. Η εκφραστικότητα του χοροθεάτρου της Μπάους τους πρόσφερε στέγη. Ακάματη συνεχίζει και τη δεκαετία του ’90 με τα Masurca Fogo, Μόνο εσύ, Danzón, Ο καθαριστής τζαμιών. Μέχρι τον θάνατό της πριν μερικές ημέρες δεν σταμάτησε να χορεύει, να σκηνοθετεί και να σχολιάζει τις κοινωνικές σχέσεις μέσα από το χοροθέατρο. Πριν μερικά χρόνια, στην απονομή του βραβείου του Κιότο, δήλωσε: «Έχω ακόμα υπερβολικά πολλά σχέδια για το μέλλον». Στα σχέδιά της ήταν η κινηματογράφηση μιας 3-D ταινίας, μαζί με τον Βιμ Βέντερς. Τα γυρίσματα επρόκειτο να ξεκινήσουν τον προσεχή Σεπτέμβριο.

ΔΙΕΣΤΡΑΜΜΕΝΗ ΝΕΡΑΪΔΑ... Όπως ήταν φυσικό η Πίνα Μπάους προκάλεσε το συντηρητικό κοινό με την ανατρεπτική της ματιά. Επηρέασε αμέτρητους καλλιτέχνες, όπως ο Πέτερ Στάιν, ο Γουίλιαμ Φόρσαϊθ και ο Ρόμπερτ Γουίλσον. Κάποιοι τη θεωρούν μία από τις πιο επιδραστικές καλλιτέχνιδες του μεταπολεμικού θεάτρου, άλλοι «βασίλισσα του Αngsttheater» που το μόνο που προσφέρει είναι «καταθλιπτικές αυτάρεσκες ασυναρτησίες που συγκινούν μόνο σχολαριόπαιδα». Όμως οι ανοιχτές αγκάλες των κριτικών ποτέ δεν υπήρξαν το ζητούμενο. Η βία της θεματολογίας της πάντα ενοχλούσε. Η Αρλέν Γκρος του New Yorker είχε πει: «Μας προσφέρει τη βιαιότητα και τον εξευτελισμό, μια πορνογραφία του πόνου». Το σπάσιμο πολλών συμβάσεων, όπως της ομορφιάς των σω-

μάτων ή της γραμμικής αφήγησης, απαιτούσε τη συμμετοχή των θεατών στην ολοκλήρωση κάθε έργου της. Δεν την ενδιαφέρει να κατευθύνει τον θεατή της. Του ζητάει να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. «Δεν έχει καμιά σημασία αν ένα έργο μου βρίσκει ένα κοινό με κατανόηση. Δεν βρίσκομαι εδώ για να ευχαριστήσω το κοινό, δεν μπορώ να μην προκαλέσω τον θεατή». s

H Πίνα στην Eλλάδα ο καλοκαίρι του 1987 αποτελεί ημερομηνία-σταθμό στη διασταύρωση του Φεστιβάλ Αθηνών με τον σύγχρονο χορό, χάρη στην πολυαναμενόμενη άφιξη του Χοροθεάτρου του Βούπερταλ με επικεφαλής τη σπουδαία ανανεώτρια του γερμανικού εξπρεσιονισμού που δεν ήταν άλλη από την Πίνα Μπάους. Το σύνδρομο Μπάους θα μας καταδιώκει έκτοτε αδιάκοπα, όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους του χορού και του θεάτρου, στην Ελλάδα όπως και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Με την Ιεροτελεστία της Άνοιξης (1975) και το Café Müller (1978), σε πρώτη παρουσίαση στην Ελλάδα, έφερε τα πάνω κάτω, επιδρώντας καταλυτικά στον τρόπο που προσλαμβάνουμε ένα χορευτικό θέαμα. Το Χοροθέατρο του Βούπερταλ και η Πίνα Μπάους επανέρχονται στο Ηρώδειο την επόμενη χρονιά (1988) με το Kontakthof, ενώ το 1992 ακολουθεί το Nelken (Γαρίφαλα) και το 2001 το 1980. Η Πίνα Μπάους εμφανίζεται για τελευταία φορά στη σκηνή της Πειραιώς 260 το 2006 στο αυτοβιογραφικό Café Müller, ενώ το 2008 ο Γιώργος Λούκος επανέφερε τον χορό στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου με την χορογραφημένη όπερα Ορφέας και Ευρυδίκη του Γκλουκ, σε δική της χορογραφία με το Μπαλέτο της Όπερας του Παρισιού. [Το έργο της Πίνα Μπάους παρουσιάστηκε στην Ελλάδα μόνο στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών].

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 39

TO CAFE mUllER. αΔειο.

ορχήστρα των Χρωμάτων

το τελευταίο όραμα του Μάνου Χατζιδάκι Από τη Μάγια Λεμάγια

Ο Μάνος Χατζιδάκις εκτός από σημαντικός συνθέτης υπήρξε και παρεμβατικός πολίτης. Μόνιμος στόχος του, η εξύψωση του παιδευτικού επιπέδου των ελλήνων πολιτών. Αλίμονο αν, στο πλαίσιο αυτού του στόχου, δεν συγκαταλεγόταν η ίδρυση μιας ευέλικτης αλλά και έγκυρης ορχήστρας σοβαρής μουσικής…

ο 1989, τη χρονιά που έπεσε το τείχος του Βερολίνου και κατέρρεε ο λεγόμενος «υπαρκτός σοσιαλισμός», η Ελλάδα ζούσε στη δίνη μιας μεγάλης πολιτικής κρίσης, της κρίσης στην οποία είχε οδηγήσει το Σκάνδαλο Κοσκωτά. Όπως συνήθως συμβαίνει, μια πολιτική κρίση φέρνει στην επιφάνεια πολλές παράπλευρες κρίσεις. Ανάμεσά τους, μόνιμη και διαρκής, αναδεικνυόταν η κρίση του πολιτισμού της χώρας – τμήμα της οποίας εκείνο το διάστημα ήταν η κρίση του Τύπου αλλά και η κρίση της εκπαίδευσης. Παρεμπιπτόντως, από τότε έως σήμερα, η ίδια κρίση συνεχίζει να πλανιέται πάνω από τη χώρα, σήμερα μάλιστα ίσως με μεγαλύτερη ένταση καθώς από τότε έως σήμερα ελάχιστα πραγματικά προβλήματα αντιμετωπίστηκαν. Αλλά, αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Ο Μάνος Χατζιδάκις, ανέκαθεν, ήταν μια προσωπικότητα της τέχνης με διάθεση συνολικότερης παρέμβασης, αρχικά στα καλλιτεχνικά πράγματα του τόπου, στην ουσία όμως λόγω της πίστης του στην ανάγκη ενός καλλιεργημένου λαού και στα πολιτικά. Τα μεταπολιτευτικά χρόνια προσπάθησε να συμβάλει στη δημιουργία ενός καλλιεργημένου κοινού γούστου, με διάφορες απόπειρες, που προϋπέθεταν την αποδοχή δημόσιων αξιωμάτων αρχικώς, αργότερα όμως οδήγησαν σε προσωπικές αποφάσεις, ριψοκίνδυνες, που προϋπέθεταν τη στήριξη αξιόλογων προσωπικοτήτων αλλά και τη δημιουργία δημιουργικών ομάδων νέων καλλιτεχνών γύρω του. Το 1975 ανέλαβε αναπληρωτής γενικός διευθυντής της Λυρικής Σκηνής, το 1975 ορίστηκε διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας, σύντομα ωστόσο αντιλήφθηκε τις πεπερασμένες δυνατότητές του για αποτελεσματική αναμόρφωση δυο θεσμών που, εκείνη την εποχή, συγκρινόμενοι με ομοειδείς ευρωπαϊκούς, ήταν εμφανώς συντηρητικοί και, σε μεγάλο βαθμό, δεν μπορούσαν να κρύψουν το επαρχιώτικο πρόσωπό τους. Ακολούθησαν περισσότερο παρεμβατικές απόπειρες. Το ραδιοφωνικό Τρίτο Πρόγραμμα, οι ετήσιες

mOYΣIKH

ο καΛΛιτεΧνηΣ ΠρεΠει να ειναι ΠαρεΜΒατικοΣ O Mάνος Xατζιδάκις ανέκαθεν ήταν στρατευμένος υπέρ μιας συνολικής καλλιέργειας της ελληνικής κοινωνίας. Mε αυτό το στόχο ίδρυσε, το 1989, την Oρχήστρα των Xρωμάτων.

Μουσικές Γιορτές στα Ανώγεια της Κρήτης και ο Μουσικός Αύγουστος στο Ηράκλειο, οι Μουσικοί Αγώνες στη Κέρκυρα, η ίδρυση του περιοδικού Τέταρτο (που, φρικτή ατυχία για τον ίδιο, εκδιδόταν από τον, ευυπόληπτο επιχειρηματία ακόμα, Κοσκωτά), η δημιουργία της δισκογραφικής εταιρείας Σείριος, με στόχο να προβληθεί ο ήχος της μουσικής που ο ίδιος επέλεγε αντίθετα στο ρεύμα (που τότε, στο πεδίο της μαζικής διασκέδασης, οριζόταν από ένα λαϊκότροπο ιδίωμα που προσπαθούσε να εξευγενίσει τους σκυλάδικους τρόπους, να βάλει δηλαδή στα σαλόνια τ’ αλώνια). Ως αποτέλεσμα αυτής της πολυσχιδούς παρεμβατικότητας προέκυψε και η Ορχήστρα των Χρωμάτων, το 1989. Το Τρίτο είχε πάψει να υπάρχει επειδή ακούστηκε μια βωμολοχία που περιεχόταν στο μυθιστόρημα του Νίκου Χουλιαρά Ο Λούσιας, το οποίο μεταδιδόταν σε συνέχειες. Οι γιορτές στην Κρήτη σταμάτησαν, κυρίως επειδή άλλαξαν οι δημοτικές αρχές. Από το Τέταρτο αποχώρησε για προφανείς αιτίες. Οι Μουσικοί Αγώνες

σταμάτησαν – έλλειψις χρημάτων… Η προσπάθεια, δηλαδή, του Χατζιδάκι να ριζοσπαστικοποιήσει τη λαϊκή κουλτούρα, να την εξοπλίσει με γούστο, γνώσεις, αισθητική, βασικές αρχές δημοκρατίας, ανοχή και μαχητικότητα, σχεδόν κατέρρευσε. Η δημιουργία μιας ορχήστρας η οποία θα παρουσίαζε ολόκληρη τη «χρωματική κλίμακα» της παγκόσμιας μουσικής (εξ ου και το όνομά της), φαινόταν ως ένα πείραμα που θα μπορούσε να έχει μεγαλύτερη διάρκεια και παρεμβατικότητα, άλλωστε για πρώτη φορά μετά από καιρό ο Χατζιδάκις στηρίχθηκε όχι αποκλειστικά σε εκπροσώπους της λαϊκής κουλτούρας και της λαϊκής εξουσίας αλλά, κυρίως, σε εκπροσώπους της ελληνικής αστικής τάξης. Δεν είναι τυχαία τα πρόσωπα του πρώτου διοικητικού συμβουλίου της Ορχήστρας, που κλήθηκαν και δέχτηκαν να συμμετάσχουν στο εγχείρημα, υπογραμμίζοντας με την παρουσία τους την ανάγκη που είχε (και συνεχίζει να έχει) η χώρα για κλασική μουσική παιδεία: Οδυσσέας Ελύτης, Γιάννης Μόραλης, Νίκος Γκάτσος, Δημήτρης Χορν, Μά-

ριος Πλωρίτης. Βασικός στόχος της νέας ορχήστρας, να παρουσιάζει «πρωτότυπα προγράμματα που συνήθως δεν καλύπτονται από τις συμβατικές συμφωνικές ορχήστρες». Η πρώτη εμφάνιση της Ορχήστρας των Χρωμάτων έγινε στην αίθουσα Παλλάς της Αθήνας, στις 23 Νοεμβρίου 1989, υπό τη διεύθυνση του Μάνου Χατζιδάκι. Το πρόγραμμα περιελάμβανε έργα Βιβάλντι, Μπαχ, Μότσαρτ και Μπραμς, με σολίστ στο πιάνο την Ντόρα Μπακοπούλου. Ο ίδιος ο Χατζιδάκις διηύθυνε την Ορχήστρα των Χρωμάτων μέχρι το τέλος της ζωής του, δίνοντας συνολικά 20 συναυλίες και 12 ρεσιτάλ ελληνικού και διεθνούς ρεπερτορίου. Στους τέσσερις κύκλους συναυλιών που οργανώθηκαν από τον Νοέμβριο του 1989 έως τον Ιούνιο του 1993, ο Μάνος Χατζιδάκις περιέλαβε, εκτός από κλασικά έργα περισσότερο ή λιγότερο γνωστά, πολλά άγνωστα στην Ελλάδα έργα συνθετών του 20ού αιώνα: Κόπλαντ, Μενότι, Πουλένκ, Οχάνα, Χίντεμιτ, Νίλσεν, Μπρίτεν, Σιμανόφσκι, αλλά και οι Κουρτ Βάιλ, Άστορ Πιατσόλα, Νίνο Ρότα βρέθηκαν στις προτεραιότητές του. Έντονη παρουσία είχε και η ελληνική μουσική (Πετρίδης, Βάρβογλης, Παλλάντιος, Ξενάκης, Σισιλιάνος, Μαμαγκάκης, Αντωνίου, Κουρουπός), χωρίς να λείψουν και οι νεώτεροι δημιουργοί (Ανισέγκος, Κριτσωτάκης). Ειδικά αφιερώματα έγιναν στον Μανώλη Καλομοίρη, τον Νίκο Σκαλκώτα, τον Γιάννη Χρήστου και τον Μίκη Θεοδωράκη.. Η τελευταία συναυλία που διηύθυνε ο Χατζιδάκις είχε τίτλο Διαμαρτυρία κατά του Νεοναζισμού, έγινε το βράδυ της 22 Φεβρουαρίου 1993 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, και με σολίστ τον πιανίστα Γκιόργκι Σάντορ, περιείχε έργα των Κουρτ Βάιλ, Φραντς Λιστ και Μπέλα Μπάρτοκ. Τις επόμενες συναυλίες της περιόδου ‘93-’94 διηύθυνε ο Μίλτος Λογιάδης, ο οποίος είχε ήδη συνεργαστεί με την Ορχήστρα των Χρωμάτων από το 1991 – και ο οποίος, μετά το θάνατο του Χατζιδάκι, ανέλαβε μόνιμος διευθυντής ορχήστρας του σχήματος. Καλλιτεχνικός διευθυντής ανέλαβε ο συνθέτης Γιώργος Κουρουπός. s

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 41

ΞεΧαΣτε τα ΣτερεοτυΠα... ...άλλωστε από την αρχή η Oρχήστρα των Xρωμάτων τα πολέμησε. O Mίλτος Λογιάδης, όταν δεν διευθύνει στο πόντιουμ, δέχεται να φωτογραφηθεί με την ελευθερία ενός ποπ σταρ.

Info Ορχήστρα των Χρωμάτων – Μίλτος Λογιάδης 20 χρόνια Η Ορχήστρα των Χρωμάτων γιορτάζει 20 χρόνια από τον ίδρυσή της από τον Μάνο Χατζιδάκι και ερμηνεύει υπό τη μουσική διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη έργα των Ιάννη Ξενάκη, Θόδωρου Αντωνίου, Γιώργου Κουρουπού, Γιάννη Χρήστου και Γιώργου Κουμεντάκη. Ωδείο Ηρώδου Αττικού 9 Ιουλίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €60 (Διακεκριμένη), €50 (Α’), €40 (Β’), €30 (Γ’), €20 (Άνω Διάζωμα)

Μίλτος Λογιάδης

το κοινό δεν γνωρίζει αυτή τη μουσική

Από τον Κωστή Πιερίδη

Δεν χρειάζεται να ξέρει

κανείς και πολλά για τα μουσικά πράγματα του τόπου. Και την ελάχιστη επαφή να έχει, καταλαβαίνει ένα πράγμα: ότι ένα μόνο φάντασμα πλανιέται πάνω από τον κόσμο της σοβαρής μουσικής, το φάντασμα της άγνοιας. Αυτό που ξέρουν όλοι και δεν το λέει κανένας, επιτέλους, το ομολογεί θαρρετά ο διευθυντής της Ορχήστρας των Χρωμάτων.

42 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

mOYΣIKH

Μίλτος Λογιάδης είναι από τους πιο ταλαντούχους και δυναμικούς νέους μαέστρους, με πολύ πλατιά μόρφωση και με μακρόχρονη εμπειρία στη μουσική, παρά τη μικρή του ηλικία. Με τις σπουδές του αλλά και ως βοηθός και, αργότερα, συνεργάτης του Μάνου Χατζιδάκι στην Ορχήστρα των Χρωμάτων, απέκτησε όλες τις προϋποθέσεις για να θεωρείται σήμερα από τους καλύτερους μαέστρους της γενιάς του. Είναι επίσης καθηγητής της διεύθυνσης ορχήστρας στο τμήμα μουσικών σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου. Τα παραπάνω πιστεύει για τον διευθυντή της Ορχήστρας των Χρωμάτων, ο συνθέτης Θόδωρος Αντωνίου. Ο Θόδωρος Αντωνίου είναι ένας από τους πέντε έλληνες συνθέτες, μουσική των οποίων θα παρουσιαστεί στο Ηρώδειο, στην πανηγυρική συναυλία για τα 20 χρώματα λειτουργίας της Ορχήστρας. Οι άλλοι είναι ο Ιάννης Ξενάκης, ο Γιώργος Κουρουπός, ο Γιάννης Χρήστου και ο Γιώργος Κουμεντάκης. Συναντήσαμε τον Μίλτο Λογιάδη και εξειδικεύσαμε μαζί του το περιεχόμενο αυτής της συναυλίας.

Πείτε μου δύο λόγια για τον Γιώργο Κουρουπό. Ο Γιώργος Κουρουπός είναι ένας εξαίρετος συνεργάτης, ένας εξαίρετος συνθέτης, ένας μουσικός με ήθος και ένας πραγματικός φίλος. Nομίζω πως ήταν η ιδανική επιλογή για την συνέχιση του έργου του Μάνου Χατζιδάκι. Δεν τον έπνιξε το βάρος του ανθρώπου που διαδέχτηκε, τουναντίον προεξέτεινε τις δραστηριότητες της ορχήστρας και πέρα από τα ενδεχόμενα που μπορούσε να φανταστεί την εποχή της συγκρότησής της ο Χατζιδάκις. Είμαστε μια πραγματική ορχήστρα «χρωμάτων», η γκάμα των μουσικών μας κινείται από τον Ιάννη Ξενάκη ως το «Αγάπη που ’γινες δίκοπο μαχαίρι». Δεν είναι δύστροπος συνθέτης ο Ξενάκης, για να αρχίσετε τη συναυλία σας με τις Μεταστάσεις του; Ο Ξενάκης, όπως κι ο Χρήστου, είναι από τις μεγαλύτερες μορφές της παγκόσμιας συνθετικής δημιουργίας. Σε μας είναι λίγο παρεξηγημένος. Για να καταλάβει κανείς τη μουσική του, πρέπει να προσπαθήσει να την ακούσει διαφορετικά και όχι με τον κλασικό τρόπο που ακούμε μουσική, δηλαδή με μελωδικές γραμμές ή συναισθηματικά. Ο ακροατής του Ξενάκη πρέπει να αισθανθεί την μουσική του σαν συνονθύλευμα δομικών υλικών, πολύ ωραία διαμορφωμένο. «Συνονθύλευμα δομικών υλικών», λόγω των αρχιτεκτονικών επιρροών του Ξενάκη; Μ.Λ: Σαφέστατα! Το έργο του είναι ένα είδος αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Έτσι τουλάχιστον το αντιλαμβάνομαι εγώ. Ο Ξενάκης είναι ένας άνθρωπος που φτάνει στα άκρα τις τεχνικές των μουσικών, αλλά όχι χωρίς λόγο.

mOYΣIKH

ΟΧΙ ΝΟΤΙΤΣΕΣ. ΕΝΕΡΓΕΙΑ Και ο Χρήστου; Ο Χρήστου είναι εκείνος που προχωρά ακόμα περισσότερο. Δεν ζητά από τους μουσικούς να παίξουν τις νότες αυτές καθαυτές, αλλά να καταλάβουν μεταφυσικά αυτό που θέλει να πει και να αφεθούν σε αυτό το ταξίδι. Όχι όμως με μία ρομαντική διάθεση, αλλά μετουσιώνοντας τις «νοτίτσες», όπως τις χαρακτήριζε, σε ενέργεια. Ακούγεται πολύ «μεταφυσικό» αυτό, αλλά νομίζω ότι για τον Χρήστου ταιριάζει απόλυτα. Για να τον καταλάβει κανείς, δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσει τη διάνοια που απαιτείται για την κατανόηση του έργου του Ξενάκη, αρκεί μονάχα το ένστικτό του. Ο Χρήστου μπορεί να μην έχει μελωδικές γραμμές, αλλά σε πιάνει πολύ βαθιά μέσα. Είναι ένας εξαιρετικός συνθέτης, ίσως ο καλύτερος έλληνας συνθέτης του 20ού αιώνα. Ο Θόδωρος Αντωνίου; Ξεκάθαρα άλλη γενιά. Δεν μπορώ να το περιγράψω αυτό εύκολα με λόγια, αλλά μέσα από τα έργα του αντανακλάται μια πολύ κοντινή σε εμάς εποχή. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παίρνουν ή χάνουν αξία. Φαίνεται μια χρονική διαφορά. Ο Αντωνίου είναι από τους σημαντικότερους συνθέτες και της γενιάς του. Έχει να κάνει με επιρροές αυτή η χρονική διαφορά; Όπως και να το κάνει κανείς, η επαφή του Αντωνίου με την αμερικανική κουλτούρα είναι εμφανέστατη στο έργο του. Αυτό δεν σημαίνει ότι το στυλ του μπορεί να χαρακτηριστεί «αμερικανικό». Ο Γιώργος Κουμεντάκης; Είναι ένας πολύ αγαπημένος φίλος και συνεργάτης. Είχαμε δουλέψει μαζί στους Ολυμπιακούς, αλλά είχαμε κάνει μαζί και το μουσικό σύνολο Νίκος Σκαλκώτας, το οποίο είχε εξαιρετική επιτυχία. Στενοχωριέμαι πολύ που είναι στην Τήνο και δεν μπορούμε να το συνεχίσουμε τώρα. Ο Κουμεντάκης είναι ένας από τους πιο δραστήριους και ικανούς συνθέτες της γενιάς του. Το τελευταίο του έργο, το Amor Fati, είναι νομίζω ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα του πώς πρέπει ο ίδιος να συνθέτει. Αυτό το έργο καθορίζει πλέον το στίγμα του. ΠΑΛΙΟΤΕΡΑ ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΤΣΑΠΑΤΣΟΥΛΙΚΑ Γιατί ο κόσμος δεν φαίνεται να παρακολουθεί «μαζικά» τις ελληνικές συμφωνικές συναυλίες; Είμαι σίγουρος, από άγνοια. Όχι με την έννοια ότι οι άνθρωποι δεν είναι σπουδαγμένοι και δεν γνωρίζουν. Απλά δεν τους έχει δοθεί η ευκαιρία να ακούσουν – να ακούσουν κάτι όπως πρέπει. Οι παλαιότερες ορχήστρες αναπαρήγαγαν την συμφωνική μουσική αρκετά τσαπατσούλικα. Υπάρχουν λοιπόν και μουσικοί που δεν έχουν βοηθήσει στην προ-

ΓιΩρΓοΣ κουρουΠοΣ

μοντερ-

από τον ορμητικό στην αιωνιότητα

νισμό

Ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Ορχήστρας των Χρωμάτων εξηγεί με ποιον τρόπο συντέθηκε το πρόγραμμα της πανηγυρικής, επετειακής συναυλίας έτος, λόγω της εικοσαετούς επετείου της ορχήστρας με ενδιέφερε να οργανώσω μία συναυλία η οποία θα είναι γοητευτική. Δεν ήθελα να οργανώσω μια πειραματική συναυλία δοκιμής, όσο χρήσιμο και αν είναι. Το πρόγραμμα, συνεπώς, αποτελεί σύζευξη κατασταλαγμένων καταθέσεων από την μεριά των συνθετών. Διάλεξα αντιπροσωπευτικά έργα, από τις δύο άκρες μιας περιόδου 60 ετών. Το έργο του Χρήστου, είναι του 1949, ανήκει μάλλον σ’ αυτό που θα λέγαμε «ευρωπαϊκό μετασειραϊσμό». Αμέσως μετά, χρονικά μιλώντας, έχουμε ένα έργο του Ιάννη Ξενάκη, το έργο ενός νέου ρεύματος. Ο ίδιος θα το ονόμαζε «στοχαστική μουσική», και από πολλές απόψεις συναντά τον γενικότερο μοντερνισμό της δεκαετίας του 1960 και του 1970, μια εποχή εξαιρετικά ανήσυχη που προτείνει πολλά καινούργια και κυρίως ανατρεπτικά πράγματα. Το έργο του Αντωνίου, από το 1996, είναι μια μεταμοντέρνα μουσική πρόταση, αποκύημα μιας εποχής που και σήμερα αναγνωρίζουμε. Σ’ αυτό το έργο συναντάται μια πραγματική σύζευξη διαφορετικών ιδιωμάτων, με τον πολύ αυθεντικό τρόπο που χαρακτηρίζει τον Αντωνίου. Έπειτα, ακολουθεί χρονικά το δικό μου έργο, ένα κονσερτίνο το οποίο κατά κάποιο τρόπο θέλει να παραμείνει πιστό στις φόρμες του κονσέρτου. Υπό μία έννοια είναι αρκετά νεοκλασικό. Χρονικά, τελειώνουμε με το πιο πρόσφατο έργο του Γιώργου Κουμεντάκη, από κάθε άποψη το πιο φρέσκο. Είναι έργο ευχάριστο και παιγνιώδες, με την έννοια ότι χρησιμοποιεί μικρά μοτίβα δημοτικής-κρητικής μουσικής με τρόπο πρωτόγνωρο. Μ’ αυτόν τον τρόπο παραθέτουμε μία παλέτα έργων, τα οποία είτε έχουν το πάθος και την ορμή της νεωτερικότητας που τα παράγει, το πάθος του έργου που έρχεται να ανατρέψει και να προτείνει καινούργια πράγματα, είτε μια γοητεία από την ισορροπημένη πλέον αντιμετώπιση διαφορετικών ρευμάτων σε μια ευτυχή σύζευξη. Είναι μία συναυλία που θέλει να είναι πραγματικά δυναμική, παθιασμένη και γοητευτική. Ελπίζω ο κόσμος να την αγκαλιάσει.

σέλευση του κόσμου σε τέτοιου τύπου δρώμενα. Σήμερα αυτό έχει αλλάξει. Και δεν μιλάω μόνο για την Ορχήστρα των Χρωμάτων. Όλες οι ορχήστρες είναι πλέον πιο ικανές και μπορούν να αναδείξουν τα συμφωνικά έργα με μεγαλύτερη επάρκεια. Δεν αρκεί όμως μόνο αυτό. Είναι φανερό ότι το πρόβλημα δεν έχει λυθεί. Δεν υπάρχει κόσμος σε αυτές τις συναυλίες γιατί ο κόσμος δεν

γνωρίζει αυτή τη μουσική. Είναι ένα γενικότερο κοινωνικό πρόβλημα. Εμπλέκονται πάρα πολλοί παράγοντες, όπως το εκπαιδευτικό μουσικό σύστημα της χώρας, ο ευρύτερος κοινωνικός περίγυρος, το γενικότερο πολιτιστικό πλαίσιο. Η Ελλάδα είναι μια εύκολη χώρα να ζει κανείς. Ζούμε σχετικά εύκολα και δεν προβληματιζόμαστε για διάφορα. s

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 43

αλέν Πλατέλ

Aπό την Έλια Αποστολοπούλου

Άγγιξέ με!

Ο χορογράφος Αλέν Πλατέλ έρχεται στην Αθήνα με τη βραβευμένη φλαμανδική ομάδα χορού Les Ballets C de la B (Les Ballets Contemporains de la Belgique), για να παρουσιάσει το νέο έργο του pitié!: μουσικοί, τραγουδιστές και ημίγυμνοι χορευτές ερμηνεύουν μια εκδοχή των Κατά Ματθαίον Παθών του Μπαχ.

φλαμανδός χορογράφος Αλέν Πλατέλ ίδρυσε το 1984 την ομάδα χορού Les Ballets C de la B. Η ομάδα σήμερα συγκαταλέγεται στους αναμορφωτές του Flemish New Wave και αποτελεί καλλιτεχνική πλατφόρμα για πλήθος νέων χορογράφων. Εκτός από τους βασικούς χορογράφους Αλέν Πλατέλ, Χανς βαν ντεν Μπρουκ, Κριστίν ντε Σμεντ, Κουν Αουγκουστέινεν και Σίντι Λάρμπι Τσερκάουι, πολλά υποσχόμενοι καλλιτέχνες συμμετέχουν σε μια δυναμική δημιουργική διαδικασία διαμορφώνοντας τη μοναδικότητα της κολεκτίβας, αφού αποτελεί «ένα μοναδικό χωνευτήρι καλλιτεχνικών κινημάτων που διαρκώς συνυφαίνονται και εμπλουτίζονται». Ο Αλέν Πλατέλ χορογραφεί φέτος την παράσταση pitié! και καταπιάνεται με τα ζητήματα του οίκτου, της συμπόνοιας και

της ανθρώπινης θυσίας. Η παράσταση εστιάζει στην πόνο της μητέρας εν όψει της θυσίας του Ιησού. Μία σοπράνο υποδύεται την Παναγία, ενώ τον ρόλο του Ιησού μοιράζονται ένας μετζοσοπράνο και ένας τενόρος. Η εφ μίλησε με τον χορογράφο για την ομάδα του και για την παράσταση που θα δούμε στην Πειραιώς 260. Ένας ευγενής άνθρωπος στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής δηλώνει συγκλονισμένος για τον θάνατο της Πίνα Μπάους μόλις τον ρωτάω τι κάνει. «Ήταν πολύ ξεχωριστή. Όποιος την είχε γνωρίσει δεν θα την ξεχάσει ποτέ» λέει. Δέκα χορευτές, τέσσερις τραγουδιστές και επτά μουσικοί επί σκηνής. Τι θα δούμε στη σκηνή της Πειραιώς 260; Το pitié! βασίζεται στα Κατά Ματθαίον

44 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

Πάθη του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Ο Φαμπρίτσιο Κασόλ, με τον οποίο δουλεύουμε μαζί τα τελευταία δύο χρόνια, επέλεξε περίπου 23 αποσπάσματα από το πρωτότυπο έργο και τα προσάρμοσε για μικρή ορχήστρα και τέσσερις τραγουδιστές. Ο Φαμπρίτσιο έχει δουλέψει ως μουσικός σε όλο τον κόσμο και αυτό ακούγεται στη μουσική του. Η παράσταση ακολουθεί τη χρονολογική σειρά των γεγονότων, παρουσιάζοντας τις ανθρώπινες σχέσεις και συναναστροφές. Είναι ένα έργο για την ανθρώπινη θυσία, για τη συμπόνοια. Οι χορευτές αγγίζουν ο ένας τον άλλο, συμπαραστέκονται ο ένας στον άλλο. Θα δούμε μια παράσταση όπου θα κυριαρχούν το γυμνό και η σκληρότητα; Η σάρκα είναι πολύ σημαντική. Η πρώτη

φράση της παράστασης προέρχεται από τη Βίβλο: «Και ο Λόγος σαρξ εγένετο». Ένα από τα θέματα πάνω στα οποία κάναμε αυτοσχεδιασμούς ήταν η σημασία της σάρκας, αν έπρεπε να αγγίζεται ή όχι. Το γυμνό υπάρχει στην παράσταση, αλλά μέσα από μια απελπισία. Οι άνθρωποι αγγίζονται για να σιγουρευτούν ότι είναι ζωντανοί, ότι υπάρχουν. Δεν είναι μια σκληρή παράσταση ή τουλάχιστον ελπίζω ότι δεν είναι. Βέβαια, η ιστορία είναι από μόνη της σκληρή, είναι μια ιστορία για τον βασανισμό ενός ανθρώπου μέχρι τον θάνατο. Προσπαθήσαμε να αποφύγουμε όμως τη σκληρότητα. Πολλές εικόνες μπορεί να έχουν αυτό το αποτέλεσμα, αλλά δεν ήταν αυτός ο στόχος. Ποια είναι η σχέση σας με τη θρησκεία; Αν η θρησκεία είναι η αναζήτηση της ση-

XOPOΣ

του ΧριΣτου τα ΠαΘη Πώς γίνεται ημίγυμνα κορμιά να αποδίδουν τον πόνο, τη θυσία, τον οίκτο, τη συγχώρεση; O Aλέν Πλατέλ έχει μια πολύ πειστική εκδοχή - και ασκημένους χορευτές, έτοιμους να επενδύσουν στη σωματικότητα τα υψηλά αισθήματα που εκλύει η παράστασή του.

Ποια είναι η σημασία της συμπόνοιας; Πριν μερικά χρόνια έκανα κάποιες παραστάσεις στις οποίες η πολιτική κοινωνική κουλτούρα είχε ιδιαίτερη σημασία και παρουσιαζόταν εμφανώς στη σκηνή. Το Wolf ήταν η πιο ακραία, από αυτή την άποψη, παράσταση. Τότε θέλησα να δουλέψω πάνω σε άλλα θέματα –γοητεύτηκα από τη θρησκευτική μουσική– και το πρώτο ήταν το Vsprs (συντόμευση του Marian Vespers / Εσπερινός της Παρθένου του Κλαούντιο Μοντεβέρντι). Με ενδιέφερε αν οι νέοι χορευτές μπορούσαν να δουλέψουν με αυτή τη μουσική και να συνεργαστούν με ομάδες που δουλεύουν πάνω σε αυτή τη μουσική, τον μυστικισμό, τα θρησκευτικά συναισθήματα, τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Μετά το Vsprs ήθελα να συνεχίσω, γιατί η εμπειρία μου με τον Φαμπρίτσιο Κασόλ και τους χορευτές ήταν πολύ δυνατή. Μετά από αυτό, εξάλλου, το pitié! έμοιαζε εύκολο εγχείρημα (γελά). Ο ΦΑΜΠΡΙΤΣΙΟ ΚΑΣΟΛ, Η ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ ΚΙ ΕΓΩ Πώς ήταν η συνεργασία σας με τον Φαμπρίτσιο Κασόλ; Είναι ο τέλειος συνδυασμός. Γνωριστήκαμε πριν 5-6 χρόνια στην Ιερουσαλήμ. Είχε προσκληθεί τότε εκεί να διδάξει μουσική σε παλαιστίνιους μουσικούς και εγώ έκανα ένα workshop σε παλαιστίνιους χορευτές. Ήταν μια παράξενη συνάντηση, ίσως ένα σημάδι ότι μια μέρα έπρεπε να κάνουμε κάτι μαζί χρησιμοποιώντας το θρησκευτικό στοιχείο. Στο pitié! ο Φαμπρίτσιο ήταν πολύ κοντά στους χορευτές καθ’ όλη τη διάρκεια των προβών, πράγμα ασυνήθιστο για συνθέτη. Πώς ήταν η εμπειρία σας στην Ιερουσαλήμ; Το 2001 προσκλήθηκα για πρώτη φορά στα κατεχόμενα εδάφη. Ήξερα ότι μόλις θα πήγαινα εκεί θα αναζητούσα τρόπους να δουλέψω με τους παλαιστίνιους καλλιτέχνες. Έκτοτε πηγαίνω σχεδόν κάθε χρόνο και θα έρθουν και παλαιστίνιοι χορογράφοι στην Ευρώπη. Είναι μια μοναδική συνάντηση. Η εμπειρία του Φαμπρίτσιο είναι διαφορετική. Προσκλήθηκε μία φορά να κάνει ένα μεγάλο workshop για παλαιστίνιους μουσικούς και δεν νομίζω ότι έχει ξαναπάει έκτοτε. Είναι δύσκολο να το εξηγήσω, αλλά είναι

XOPOΣ

μασίας της ζωής και του ταξιδιού, τότε είμαι κοντά στη θρησκεία. Δεν ανήκω όμως σε κάποια εκκλησία.

μια εμπειρία που έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο δουλεύω σήμερα. Τελικά, ο χορός είναι πολιτική; Απολύτως. Στο Wolf η πολιτική χροιά ήταν πολύ ξεκάθαρη, ενώ στο pitié! είναι κρυμμένη, αλλά υπάρχει. Νιώθω ότι είναι απολύτως απαραίτητο να μιλήσω για την ανθρώπινη κατάσταση, για τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ενσωματώνονται στην κοινωνία που ζουν. Δηλώσατε σε μία συνέντευξή σας ότι «κάθε γέννηση είναι στην πραγματικότητα μια θανατική καταδίκη». Δεν είναι λίγο απαισιόδοξη στάση; Πολύ απαισιόδοξη φοβάμαι. Υπάρχει κάτι οξύμωρο σε αυτή τη ζωή. Αν έχεις λίγη τύχη, όπως είχα εγώ στη ζωή μου, είναι υπέροχο να ζεις. Αλλά ταυτόχρονα παραμονεύει ένα θλιβερό τέλος, ότι θα πεθάνουμε. Δυσκολεύομαι πολύ να συμβιβαστώ με αυτή την ιδέα. Η μοναδική αλήθεια που γνωρίζουμε είναι ότι θα πεθάνουμε. Η ομάδα σας, Les Ballets C de la B, αναφέρεται συχνά ως μία από τις ομάδες που άλλαξαν το τοπίο στο φλαμανδικό θέατρο. Πώς αντιμετωπίζετε αυτούς τους χαρακτηρισμούς; Δεν με αφορούν οι χαρακτηρισμοί. Μου αρέσει η δουλειά μου και φυσικά με ικανοποιεί να βλέπω ότι αυτό που κάνω έχει απήχηση στο κοινό – όσο μεγαλύτερο μάλιστα τόσο το καλύτερο για μένα. Όχι ότι θέλω να κατακτήσω τον κόσμο, αλλά είναι όμορφο να πηγαίνεις κάπου και αυτό που κάνεις να

αγγίζει το κοινό. Όσον αφορά τις κατηγοριοποιήσεις όμως, αυτό είναι δουλειά των κριτικών και των θεωρητικών του χώρου. Πώς λειτουργεί οργανωτικά η ομάδα σας; Είναι μια ομάδα που ξεκίνησε πριν 25 χρόνια από μερικούς φίλους. Κάναμε μικρές παραστάσεις χωρίς κανείς να είναι επαγγελματίας ηθοποιός ή χορευτής. Καθώς το κοινό άρχισε να ενδιαφέρεται γι’ αυτό που κάναμε, αποφασίσαμε σταδιακά να γίνουμε επαγγελματίες. Πολλοί χορογράφοι που ήταν συνδεδεμένοι με την ομάδα είχαν τη δυνατότητα να έρθουν και να κάνουν παραστάσεις. Αυτή την ιδέα την κρατήσαμε μέχρι σήμερα. Υπάρχουν τρεις χορογράφοι-διευθυντές στην ομάδα, αλλά και νεότεροι χορευτές θα κάνουν τώρα τις δικές τους παραστάσεις. Μερικές φορές είναι πολύ δύσκολο στην πράξη, αλλά είναι πολύ ωραίο ως ιδέα.

Info Les Ballets C de la B – Αλέν Πλατέλ & Φαμπρίτσιο Κασόλ pitié! Ο εμπνευστής της κολεκτίβας των Ballets C de la B Αλέν Πλατέλ, σε πρώτη εμφάνιση στην Ελλάδα, χορογραφεί υπό τις μουσικές οδηγίες του Φαμπρίτσιο Κασόλ τα Κατά Ματθαίον Πάθη του Γ. Σ. Μπαχ. Δέκα χορευτές, τέσσερις τραγουδιστές και εφτά μουσικοί επί σκηνής. Πειραιώς 260, Χώρος Η 13-15 Ιουλίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €30 (A’), €20 (Μειωμένο), €15 (Φοιτητικό)

Τον Μάιο το Les Ballets C de la B ήρθε στην Αθήνα με την παράσταση Aphasiadisiac. Για εσάς όμως είναι η πρώτη φορά. Αυτή ήταν μια παραγωγή ενός νέου χορογράφου, όπως έλεγα και πριν, του Τεντ Στόφερ. Εγώ δεν κατάφερα να έρθω τότε και αυτή θα είναι η πρώτη φορά που έρχομαι στην Ελλάδα και είμαι ενθουσιασμένος. Όταν ήμουν στο λύκειο έκανα ελληνικά και ήθελα πάντα να επισκεφθώ τη χώρα σας. Θα έχουμε μάλιστα και πολύ καλό ξεναγό, γιατί ένας από τους μουσικούς, ο Μισέλ Χατζηγεωργίου, είναι Έλληνας. s

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 45

4 3 2 5 7

λενιώ κακλέα Aυτό κι αν είναι πείραμα. Mια νεαρή χορογράφος «προσλαμβάνει» επτά επαγγελματίες θεατές των παραστάσεων του Φεστιβάλ Aθηνών και τους εγκαθιστά στη σκηνή. Tι επιδιώκει; Kαι τι επιδιώκουν, με τη σειρά του, οι επτά πρωταγωνιστές για δυο μέρες;

ο matter-of-act είναι ένα έργο που επιθυμεί να καταστήσει τους θεατές του Ελληνικού Φεστιβάλ δραματουργούς των εκδηλώσεων που θα παρακολουθήσουν και δημιουργούς ενός αυτόνομου καλλιτεχνικού έργου που θα ενσαρκώνει τη διαδρομή τους μέσα στο Φεστιβάλ. Επτά «επαγγελματίες» θεατές επέλεξαν μέσα από το πρόγραμμα του Φεστιβάλ τις παραστάσεις, συναυλίες, δρώμενα και εκθέσεις που επιθυμούσαν να παρακολουθήσουν. Με εργαλείο την εμπειρία της θέασης θα επιχειρήσουν να «ανασκευάσουν» τις συγκεκριμένες εκδηλώσεις σε μια μικρού μήκους σύνθεση που θα παρουσιαστεί στο χώρο του Σχολείου.

Η ΧΟΡΟΓΡΑΦΟΣ Ονομάζομαι Λενιώ Κακλέα. Είμαι 24 χρονών. Κόρη του Γιάννη και της Κάλης. Είμαι μάλλον η νεότερη φεστιβαλική χορογραφική απόπειρα. Χορογραφική, γιατί είμαι χορεύτρια. Αυτό έχω σπουδάσει, αυτό κάνω. Σπούδασα πολιτικές επιστήμες, αλλά δεν τις τελείωσα ποτέ. Ο χορός στην Κρατική Σχολή με κέρδισε γρήγορα και όταν ήρθε και η υποτροφία για το Centre Nationale de la Danse της Γαλλίας η επιλογή ήταν ξεκάθαρη. Φεστιβαλική, γιατί το matter-of-act είναι ό,τι είναι και το Φεστιβάλ. Δηλαδή ο χαρακτήρας αυτού του θεάματος δεν μπορεί παρά να είναι ό,τι είδαμε και στις παραστάσεις του Φεστιβάλ Αθηνών. Ή ότι έμεινε σε κάποιους θεατές του. Απόπειρα, γιατί πρόκειται για ένα πρότζεκτ και όχι για μία αμιγώς παράσταση με τον τρόπο που την έχουμε συνηθίσει.

Η ΕΜΠΝΕΥΣΗ Το matter-of-act γεννήθηκε κυρίως από την επιθυμία μου να δημιουργηθεί μια κατάσταση που δεν είναι δυνατόν να

46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

επαναληφθεί, όχι τουλάχιστον με τον ίδιο τρόπο. Μια παράσταση που να υπάρχει μόνο στον χρόνο και στον τόπο που τη δημιουργείς. Και να γίνει κάτι παρόμοιο για κάποιο άλλο φεστιβάλ θα είναι άλλο το αποτέλεσμα. Είναι κάτι που δεν μπορεί να το μεταφέρεις. Ήθελα να δω αν μπορούμε να αποφύγουμε αυτό το σύστημα παραγωγής δημιουργίας. Το κατασκευασμένο θέαμα, όπου παράγεις κάποιο έργο, απευθύνεται κάπου και μετά το πουλάς από δω και από κει σε διάφορα φεστιβάλ ή καλλιτεχνικούς χώρους κ.τ.λ. Αναρωτιόμουν λοιπόν πώς μπορεί να δημιουργηθεί κάτι το οποίο να είναι αναπόσπαστο κομμάτι της στιγμής και του χώρου όπου δημιουργείται. ΚΑΙ ΤΟ ΡΙΣΚΟ (Ή Η ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ) Δεν το φοβάμαι αυτό που επιχειρώ. Υπάρχουν στιγμές άγχους, πιστεύω στη δουλειά όμως. Αυτό έχω μάθει εκεί έξω τουλάχιστον. Σίγουρα θέλει κι άλλη, ωστόσο προς το παρόν έχει μια κατεύθυνση που είναι και συνεπής με την αρχική πρόταση, αλλά και συνεπής και ως προς αυτά που είδαμε και απέναντι σε αυτούς που συμμετέχουν. Ο στόχος δεν είναι να φανεί η δική μου πορεία, άσχετα

αν εκ των πραγμάτων και με κάποιο τρόπο ενυπάρχει. Ενυπάρχει αλλά δεν προβάλλεται παρ’ όλα αυτά. Δεν είναι αυτό το παιχνίδι. Οι χορογράφοι αυτού του εικοσαλέπτου είναι πολύ περισσότερο οι δημιουργοί των παραστάσεων του φεστιβάλ παρά εγώ. Αυτοί ορίζουν και τις δράσεις και τη δραματουργία μας. MATTER OF WHAT? Αν έπαιζα το παιχνίδι του matter-of-act θα έλεγα ότι το νόημα μιας παράστασης δεν βρίσκεται σε αυτήν καθαυτή την παράσταση, αλλά στη συνάντησή της με το κοινό. Το νόημα προκύπτει επειδή εμείς ως θεατές-δημιουργοί φαντασιωνόμαστε κάτι και δημιουργούμε μια εικόνα. Θεωρώ ότι πάντα ο δημιουργός έχει κάτι να πει. Το ζήτημα είναι πώς αυτό επικοινωνείται σε μένα ως θεατή. Η διάδραση που συντελείται στην περίπτωσή μας δεν είναι καταναγκαστική. Εμείς οι ίδιοι είμαστε θεατές και υποδυόμαστε ταυτόχρονα τους θεατές. Απλώς, αντί να πάμε για ένα ποτό μετά την παράσταση φτιάχνουμε κάτι από αυτήν. Δεν δουλεύουμε γενικά πάνω σε αυτό που είδαμε, αλλά επιθυμούμε να

XOPOΣ

+ 7 θεατές

1 νέα χορογράφος

Info Λενιώ Κακλέα, matter-of-act Με το matter-of-act (πρότζεκτ για ένα φεστιβάλ και δέκα θεατές) η Λενιώ Κακλέα αμφισβητεί τη λογική του κατασκευασμένου θεάματος και τις εύκολες απαντήσεις, για να καταθέσει μια φόρμα ζωντανή και ανοιχτή που διερευνά τη σχέση του Φεστιβάλ με το κοινό του. Το Σχολείον Χώρος Β 14-15 Ιουλίου 2009, 20:15 Είσοδος ελεύθερη

καταστήσουμε ορατό αυτό που είδαμε. Πιστεύω ότι το δικαίωμα του θεατή να ζει στη σκιά για λίγο είναι απαραίτητο για να συντελεστεί αυτό που λέμε μέθεξη. Εμείς δεν επεμβαίνουμε στη διαδικασία της θέασης, δεν κάνουμε ασκήσεις την ώρα που παρακολουθούμε. Υπάρχει όμως η διαδικασία της αυτοπαρατήρησης. Καθώς παρακολουθούμε τι δημιουργείται μέσα στο μυαλό μας, ενδεχομένως και στο σώμα μας. A L’ETRANGER Δεν υπάρχει αυτό το κλειστό σύστημα εκπαιδευτή - εκπαιδευόμενου στo εξω-

εν δράσει

Από την Άννα Mαρτίνου, Φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης

τερικό. Τα πράγματα είναι πιο ισότιμα. Υπάρχουν συνεργασίες. Έχω δουλέψει, για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στη Γαλλία με τη Βέρα Μαντέρο και ήμασταν συνεργάτες. Εκείνη ήταν η χορογράφος και εμείς ερμηνευτές. Δεν υπάρχει αυτή η υποτακτική σχέση μαθητείας όπου τίποτε το δημιουργικό δεν μπορεί να προκύψει. Δεν ξέρω αν γι’ αυτό τα πράγματα λειτουργούν καλύτερα έξω. Δεν έχω άποψη για την ελληνική χορευτική σκηνή. Απουσιάζω. Δεν έρχομαι αρκετά συχνά. Έχω όμως πολλούς φίλους, γνωρίζω ότι υπάρχει κινητικότητα και εμφανίζονται νέες ομάδες με φρέσκιες ιδέες, αλλά γνωρίζω επίσης ότι η ελληνική κοινωνία δεν έχει δομές για να υποστηρίξει τον χορό – και οργανωτικά αλλά και οικονομικά. Το οποίο είναι πρόβλημα, γιατί κάνουμε αστική ευρωπαϊκή τέχνη. Δεν κάνουμε αφρικανικές τελετουργίες ούτε ελισαβετιανές φιέστες. Ο χορός στις μικρές γαλλι-

κές επαρχίες είναι σε πολύ καλύτερο επίπεδο από αυτόν του Παρισιού, γιατί δίνουν χρήματα, υπάρχουν κονδύλια που στηρίζουν τη σύγχρονη τέχνη και δημιουργία. Εδώ λείπει η υποδομή, αλλά σίγουρα δεν λείπει η διάθεση ούτε και τα υλικά. Πάντως, όχι, τώρα δεν θα γυρνούσα στην Ελλάδα.

μος για μένα. Και οι δυο με επηρέασαν με το σύνολο της προσωπικότητάς τους, όπως κάθε παιδί οι γονείς του. Υπήρξαν βέβαια και εξαιρετικά υποστηρικτικοί σε πολύ δύσκολες στιγμές, όχι όμως επειδή είναι καλλιτέχνες αλλά επειδή είναι ίδιόν τους, επειδή είναι οι άνθρωποι που είναι.

ΑΛΛΟ ΕΝΑ «ΓΟΝΕΪΚΟ» ΠΑΙΔΙ;

ΩΣ ΘΕΑΤΗΣ

Δεν αισθάνομαι ότι εκπληρώνω καμία οικογενειακή αποστολή. Έχω μια εξαιρετική σχέση και με τους δυο μου γονείς, οι οποίοι τυχαίνει να είναι και οι δύο καλλιτέχνες. Ο πατέρας μου είναι σκηνοθέτης και η μητέρα μου υπήρξε και ηθοποιός και χορεύτρια και χορογράφος. Είχα την τύχη να μεγαλώσω μέσα σε ένα περιβάλλον που υπήρχε η τέχνη αλλά και οι ανησυχίες, καθώς και το αίσθημα της ικανοποίησης όταν κάτι έχεις δημιουργήσει. Δεν υπήρξε ποτέ προδιαγεγραμμένος καλλιτεχνικός δρό-

Περιμένω να δω την Άννα Χάλπριν, την οποία έχω δει και στο Πομπιντού σε αυτή τη φοβερή διασκευή της Αν Κολό. Θεωρώ εξαιρετική χορογράφο την Άννα Χάλπριν, καθώς ανήκει σε μια γενιά που άλλαξε τα δεδομένα του χορού. Και είναι μια διασκευή όπου ο καθένας έχει τον ρόλο του και δεν θα είχαμε την ευκαιρία να ξαναδούμε αλλιώς. Το Changes & Parades άλλωστε είναι ένα κομμάτι του matter-of-act, άρα κατά κάποιο τρόπο θα ειπωθεί και η εντύπωσή μου πάνω σε αυτό, ως θεατή.

Αλλά ο τρόπος με τον οποίο αναπαριστάται δεν είναι περιγραφικός, μπορεί να είναι μία αίσθηση ή ένα αντικείμενο. Και παρά τις διαφορετικές ιδιότητες των ανθρώπων που συμμετέχουν λειτουργούμε ομαδικά.

Είπα αμέσως ναι στο πρότζεκτ γιατί εμπεριέχει πολλές προκλήσεις. Και για μένα προσωπικά ήταν μια πρόκληση, γιατί δεν ανεβαίνω ποτέ στη σκηνή. Δεν το είχα ξανασκεφτεί ότι θα μπορούσαν να αντιστραφούν, κατά μία έννοια, οι ρόλοι και μου άρεσε πολύ αυτή η ιδέα, ότι αυτό που αποτυπώθηκε στο μυαλό θα μπορούσε να πάρει σκηνική υπόσταση. Για παράδειγμα, ο τοματοχυμός του Γουόρχολ στην Κόλαση μου έμεινε για κάποιο λόγο στο μυαλό και θα το χρησιμοποιήσω. Μετά από αυτήν την εμπειρία θα έχω ένα πολύ διαφορετικό τρόπο σκέψης όταν παρακολουθώ ένα θέαμα.

ΟΙ ΘΕΑΤΕΣ

Γιώργος Παπαγεωργίου, 28 χρονών, ηθοποιός. Δέχτηκα την πρόταση της Λενιώς γιατί μου φάνηκε ενδιαφέρουσα. Αν και είμαι ηθοποιός θέλησε να με εντάξει σε μια παράσταση που είναι στην ουσία μία μη παράσταση και στην οποία δεν θα συμμετείχα με την ιδιότητα του ηθοποιού, αλλά με αυτή του θεατή. Είμαστε μια πολυσυλλεκτική ομάδα όπου όλοι λειτουργούμε σαν performers. Χρησιμοποιώντας την τέχνη κάποιου άλλου προσπαθείς να κάνεις δική σου τέχνη. Είδα τον Παράδεισο του Καστελούτσι. Αυτή η αίσθηση του υγρού στοιχείου και του ανθρώπου που παλεύει να βγει μέσα από μια τρύπα που κυλούν νερά συνειρμικά εμένα με πήγε στην εικόνα της γέννησης. Αυτός ο συνειρμός κάπου θα χρησιμοποιηθεί.

Άρτεμις Φλέσσα, ηθοποιός. Πολύ ενδιαφέρουσα για μένα είναι η διαδικασία του πρότζεκτ. Η ιδέα τού πώς παράγεις κάτι, πώς δημιουργείς κάτι. Επεξεργαζόμαστε καθημερινά το ποια είναι η διαδικασία. Είναι σαν να προσπαθείς να φτιάξεις κάτι από αυτό που δημιουργεί ο κάθε θεατής στο κεφάλι του. Γιατί όλοι μας γινόμαστε αυτόματα δημιουργοί. Δημιουργοί μιας σκέψης που προσπαθούμε να αναπαραστήσουμε εμείς επί σκηνής. Δεν μεταφέρουμε όμως αυτούσια κομμάτια, η ερώτηση που γίνεται μεταξύ μας

XOPOΣ

είναι τι κρατάς, τι σου χτύπησε, τι σου θύμισε. Και μετά λειτουργούμε αυτοσχεδιαστικά.

Θεοδόσης Ησαΐας, αρχιτέκτονας. Μπλέχτηκα στην ομάδα μέσω της Κατερίνας, η οποία είναι χορεύτρια και της είχα κάνει κάποτε τα σκηνικά. Η Κατερίνα γνωριζόταν με τη Λενιώ και με πρότεινε ξέροντας ότι είμαι τακτικός θεατής. Οπωσδήποτε η ματιά μου επηρεάζεται από την ιδιότητα του αρχιτέκτονα, αλλά περισσότερο λειτουργώ όπως ο οποιοσδήποτε θεατής. Δεν τίθεται θέμα γούστου στο matter-of-act. Πιστεύω ότι και σαν θεατής θα ερχόμουν να μας δω. Μ’ αρέσει η απλότητα του εγχειρήματος και της προσέγγισης. Είμαστε πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι, που μέσα σε πολύ λίγο χρόνο και με πολύ απλά μέσα επιχειρούμε να δώσουμε σάρκα και οστά σε μία ιδέα.

Κατερίνα Σπυροπούλου, χορεύτρια. Είναι πολύ διαφορετικό απ’ ό,τι έχω κάνει μέχρι στιγμής. Παίζει πολύ μεγάλο ρόλο η διαδικασία και το γεγονός ότι κάθε φορά ανατροφοδοτούμαστε από αυτό που έχουμε δει. Ανάλογα με αυτό που νιώσαμε ή σκεφτήκαμε μετά την παράσταση, τη συναυλία, την έκθεση κ.λπ. προσπαθούμε να το μεταφέρουμε στη σκηνή. Για παράδειγμα, στην Κόλαση ήταν έντονη για μένα η αίσθηση της επανάληψης.

Ζαΐρα Παπαληγούρα, 58 ετών, ψυχολόγος, αναπληρώτρια καθηγήτρια στη Θεσσαλονίκη. Αποφάσισα να συμμετάσχω σε αυτό το εγχείρημα γιατί είναι πολύ αλλιώτικο από ό,τι έχω κάνει εγώ στη ζωή μου. Η δουλειά μου είναι στο Πανεπιστήμιο και είναι πολύ διαφορετική από όλα αυτά εδώ. Η κόρη μου είναι ηθοποιός και με παρακίνησε, αλλά μου αρέσει να κάνω κάτι διαφορετικό κάθε τόσο. Βλέπω πολλές θεατρικές παραστάσεις και παρακολουθούσα πάντα το Φεστιβάλ Αθηνών. Ένας θεατής βλέπει κάτι και κατασκευάζει κάτι μέσα του, το οποίο μπορεί να έχει να κάνει με προσωπικά του βιώματα, με αναμνήσεις προσωπικές, και αυτό που βλέπει έρχεται και γίνεται κάτι άλλο. Τα αγαλματίδια του Χέντριτς στο Ύμνος στη σκιά μού θύμισαν το βάρος της ζωής. Και κάτι από αυτό θα υπάρχει στην παράσταση. Αν δεν είχα μπει σε όλη αυτή τη διαδικασία δεν ξέρω αν θα πήγαινα να δω θεατές. Βικτωρία Καρβούνη, ζωγράφος-σκηνογράφος.

Ξένια Αϊδονοπούλου, 33 χρονών, δραματολόγος, υποψήφια διδάκτωρ στο ΑΠΘ. Με έπεισε η πρόταση της Λενιώς γιατί ήταν ιδιαίτερα ευρηματική. Προσωπικά βρήκα πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι αυτή τη φορά θα βρίσκομαι από την άλλη μεριά της σκηνής, την εμφανή. Συνήθως είμαι από αυτούς που οργανώνουν και στήνουν μια παράσταση και τώρα βρέθηκα μέσα στην παράσταση, όντας παρ’ όλα αυτά θεατής. Αλλά ένας θεατής που θα περάσει από τη διαδικασία της δημιουργίας. Που καλείται να «στήσει» αυτό που του άφησε το εκάστοτε θέαμα που είδε. s

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 47

Παναγιώτα καλλιμάνη

Στο παλιό εργοστάσιο Τι γίνεται ένα εργοστάσιο όταν παύει να είναι η έδρα μιας βιομηχανίας; Μουσείο; Σούπερ μάρκετ; Σούπερ μάρκετ καλλιτεχνικών δρώμενων; Στην περίπτωσή μας είναι το κέλυφος μιας installation που στο κέντρο της έχει ό,τι η εργασία στο εργοστάσιο συνήθως αλλοτριώνει: τους ανθρώπους, τα σώματά τους, τις υποστάσεις τους. Aπό τη Νίκη Ορφανού Φωτογραφία: Βίκυ Γεωργοπούλου

ρεις νέοι καλλιτέχνες ενώνουν τις δυνάμεις τους κάτω από ένα κοινό πρότζεκτ: να πάρουν ένα παλιό, εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο και να το αναγκάσουν να… σπάσει τη σιωπή του και να αφηγηθεί την ιστορία του, που είναι ταυτόχρονα η ιστορία όλων των ανθρώπων που έζησαν, εργάστηκαν, αγάπησαν, λυπήθηκαν, ονειρεύτηκαν μέσα σ’ αυτόν τον χώρο. Στη site specific παράσταση που ετοίμασαν για το παλιό εργοστάσιο επίπλων του Τσαούσογλου, υπό τον τίτλο Trente (Τριάντα), η Παναγιώτα Καλλιμάνη, η Λόρι Γιανγκ και ο Φιλίπ Λουρενκό, χορευτές των μεγαλύτερων χορογράφων της Γαλλίας, χρησιμοποιούν το σώμα

48 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

τους για να συνθέσουν μια ζωντανή installation που κινείται ανάλαφρα μεταξύ ιστορίας και μυθοπλασίας, ψηλαφώντας τα σημάδια που αφήνει η ανθρώπινη παρουσία στον χρόνο. Η Παναγιώτα Καλλιμάνη (αδελφή της ηθοποιού Μαρίας Καλλιμάνη) παίρνει μια ανάσα από τις εξουθενωτικές της πρόβες και μας μιλά για τις προκλήσεις της πρώτης της αυτής μεγάλης χορογραφικής δουλειάς. Μπορείτε να μας πείτε δυο λόγια για την κεντρική ιδέα της παράστασης; Η πρόταση που κάναμε στο Ελληνικό Φεστιβάλ ήταν να πάρουμε ένα χώρο σε εγκατάλειψη και να φτιάξουμε μια πα-

ράσταση πάνω σ’ αυτόν και γι’ αυτόν. Αυτό που θέλαμε, επί της ουσίας, ήταν όχι μόνο να στεγάσουμε την παράστασή μας σε έναν «διαφορετικό» χώρο, αλλά να τον κάνουμε απόλυτο συνεργό στο έργο: να τον μελετήσουμε, να ανακαλύψουμε την ιστορία του και να συνθέσουμε πάνω σ’ αυτήν τη δική μας ιστορία. Έτσι, ήταν απολύτως αναγκαίο να βρεθεί ένας χώρος ανάλογος, εγκαταλελειμμένος και όχι ένας χώρος έτοιμος ή ένα θέατρο. Υπήρξαμε τυχεροί. Ο χώρος βρέθηκε και ήταν ό,τι ακριβώς είχαμε ελπίσει. Αναφέρεστε στο παλιό εργοστάσιο του Τσαούσογλου, έτσι δεν είναι; Ναι, ακριβώς. Το εργοστάσιο του Τσαού-

XOPOΣ

το ΠαΛιο ΦιΛοΞενει το καινουρΓιο O Φιλίπ Λουρενκό, η Λόρι Γιανγκ και η Παναγιώτα Kαλλιμάνη στο χώρο του παλιού εργοστασίου Tσαούσογλου, όπου και θα ξεδιπλώσουν τη χορευτική installation που ετοιμάζουν.

σογλου ήταν ένα εργοστάσιο επίπλων. Σε πρώτο στάδιο, προσπαθήσαμε να συλλέξουμε πληροφορίες για τον χώρο. Στη συνέχεια δουλέψαμε πάνω σ’ αυτό το υλικό, κρατώντας στο τέλος τα στοιχεία που εμείς θεωρήσαμε σημαντικά. Πάνω σ’ αυτά φτιάξαμε τη δική μας ιστορία, που μπορώ να τη διηγηθώ ως εξής: Σ’ αυτό το παλιό εργοστάσιο επίπλων εργαζόμασταν επί χρόνια. Το εργοστάσιο κάποια στιγμή έκλεισε, μόνο που εμείς παγιδευτήκαμε μέσα του. Μείναμε παγιδευμένοι σ’ αυτό για τριάντα ολόκληρα χρόνια, αναπτύσσοντας μαζί του μια ιδιαίτερη σχέση. Ήταν για μας φυλακή και καταφύγιο ταυτοχρόνως. Η παράσταση ξεκινά από τη στιγμή της ανατροπής: συνειδητοποιούμε ξαφνικά ότι έχουμε τριάντα μόλις λεπτά για να εγκαταλείψουμε τον χώρο. Είναι τα τελευταία μας τριάντα λεπτά σ’ αυτόν, γι’ αυτό και ονομάσαμε την παράσταση Τριάντα. Σ’ αυτά τα τριάντα λεπτά ο χώρος αρχίζει σιγά σιγά να αλλοιώνεται, να μεταμορφώνεται και μέσα από αυτή τη διαδικασία μας αποκαλύπτει ο ίδιος πώς μπορούμε να φύγουμε. Αυτή είναι με λίγα λόγια η ιστορία. Υποδύεστε κάποιους συγκεκριμένους χαρακτήρες; Όχι, μπορούμε να πούμε ότι δεν υπάρχουν χαρακτήρες. Είμαστε απλώς τρεις φιγούρες. Θα μπορούσαμε, αντί για τρεις, να είμαστε τριάντα ή τριακόσιες ή τρεις χιλιάδες. Θα μπορούσαμε να είμαστε τρεις χιλιάδες εργαζόμενοι που πέρασαν κάποτε τις πόρτες του εργοστασίου.

Info The Plant collective Trente Μια ζωντανή χορευτική εγκατάσταση με τρεις ερμηνευτές. Οι θεατές θα αποτελούν μέρος του λειτουργικού χώρου, θα στέκονται, θα κάθονται, θα κινούνται. Η ιστορία τριών σωμάτων σ’ ένα χώρο όπου το κοινό είναι μάρτυρας. Πειραιώς 260, Αποθήκη Χώρου Η 10-12 Ιουλίου 2009, 21:00, 23:00 Εισιτήρια: €10, €5 (Φοιτητικό)

XOPOΣ

Για ποιο λόγο το ονομάζετε installation; Γιατί δεν υπάρχει σ’ αυτή τη δουλειά 100% κίνηση, χορός. Αυτό ήταν απόφαση και των τριών μας και έχει να κάνει με τον ίδιο τον χώρο. Είναι τόσο έντονη η ενέργεια που βγάζει το ίδιο το κτίριο, που ήταν πολύ δύσκολο να του «φορέσουμε» μια χορογραφία, με την κλασική έννοια του όρου. Προτιμήσαμε να ακολουθήσουμε τις προσταγές και την ενέργεια του χώρου. Ίσως μπορούμε να πούμε ότι κάνουμε μια μινιμαλιστική χορογραφία. Όταν είχαμε αρχικά την ιδέα αναρωτιόμασταν: Τι σου προκαλεί ένας χώρος σε εγκατάλειψη; Ήταν βράδυ όταν μπήκαμε για πρώτη φορά σ’ αυτό το εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο και όλοι νιώσαμε πολύ έντονα το ίδιο συναίσθημα. Τρόμο. Στην πορεία, όσο ξεδιπλώναμε την ιστορία μας στον χώρο, ήρθαν στην επιφάνεια και πολύ διαφορετικά συναισθήματα. Πώς προέκυψε η ομάδα The Ρlant; Με τη Λόρι Γιανγκ και τον Φιλίπ Λουρενκό γνωριζόμαστε πολλά χρόνια,

έχουμε μάλιστα δουλέψει μαζί κάνα-δυο φορές στο παρελθόν. Νιώθαμε ότι υπάρχει ένα κοινό έδαφος πάνω στο οποίο θα μπορούσαμε να χτίσουμε κάτι ενδιαφέρον. Είμαστε κοντά από καλλιτεχνικής πλευράς, έχουμε το ίδιο γούστο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι συμφωνούμε σε όλα. Είμαστε επίσης πολύ καλοί φίλοι. Το Τριάντα αποδείχθηκε μια σπουδαία εμπειρία για όλους μας, αφού το γράψαμε και το δουλεύουμε μαζί. Η ΣΑΣΑ, Η ΚΑΤΡΙΝ, Ο ΖΟΖΕΦ… Δεδομένου ότι όλοι ζείτε στο Παρίσι, πώς καταφέρατε να δουλέψετε για τη συγκεκριμένη παράσταση που απαιτεί άμεση επαφή με τον συγκεκριμένο χώρο, το παλιό εργοστάσιο; Δεν ήταν εύκολο. Όντως ζούμε όλοι στη Γαλλία, δουλεύοντας με διαφορετικούς χορογράφους ο καθένας. Επί του παρόντος η Λόρι δουλεύει με τη Σάσα Βαλτς, ο Φιλίπ με την Κατρίν Ντιβερές κι εγώ με τον Ζοζέφ Νατζ. Δεν είχαμε πολύ χρόνο να αφιερώσουμε στο δικό μας έργο, αλλά με τίποτα δεν θα χάναμε αυτή την ευκαιρία. Μαζευτήκαμε λοιπόν και τα βάλαμε κάτω και είδαμε ότι ξεκλέβοντας λίγο χρόνο από τις άλλες μας δουλειές θα μπορούσαμε να σχεδιάσουμε ένα πρόγραμμα δουλειάς. Έτσι κι έγινε. Έχουμε έρθει τρεις φορές στην Ελλάδα, την πρώτη φορά για δύο βδομάδες, τη δεύτερη για τρεις και τώρα διανύουμε την τελική φάση, δουλεύοντας δέκα ώρες την ημέρα. Το όμορφο είναι ότι έχουμε περάσει όλες τις σεζόν σε αυτό το κτίριο, κάτι που μας επέτρεψε να το γνωρίσουμε καλύτερα. Το έχουμε ζήσει αυτό το κτίριο με κρύο, με καύσωνα, έχουμε δει όλες του τις μεταμορφώσεις. Μας έδωσε μπόλικες ιδέες. Επίσης, κατά καλή μας τύχη, εξασφαλίσαμε τη βοήθεια μιας καταπληκτικής σκηνογράφου, της Χάικε Σουπέλιους, που έχει κάνει στο παρελθόν σκηνικά για τη Σάσα Βαλτς, στο Βερολίνο. Είναι το Τριάντα η πρώτη σας χορογραφία; Έχω γευτεί τη δουλειά της χορογραφίας στο παρελθόν με διαφορετικούς τρόπους. Είχα κάνει ένα σόλο πριν από χρόνια, αργότερα ένα ντουέτο. Υπήρξα βοηθός μιας μεγάλης χορογράφου, της Ζοέλ Μπουβιέ, σε ένα σόλο. Η χορογραφία με ενδιαφέρει, αν και ξέρω ότι πρωτίστως χορεύω – αυτό κάνω τα τελευταία δεκαέξι χρόνια που είμαι στη Γαλλία. Στο ίδιο επίπεδο εμπειρίας, αναφορικά με τη χορογραφία, βρίσκονται και η Λόρι και ο Φιλίπ. Φαίνεται ότι αρκετοί καλοί χορευτές – και μπόλικοι κακοί επίσης– αργά ή γρήγορα ακολουθούν τον δρόμο της χορογραφίας. Αυτονόητη εξέλιξη; Πιστεύω ότι ένας καλός χορευτής δεν είναι απαραίτητα και καλός χορογράφος. Παρόμοια, ένας καλός χορευτής δεν είναι απαραίτητα και καλός δάσκαλος χορού. Εκ πρώτης όψεως μπορεί να πει κανείς ότι είναι η ίδια δουλειά. Και στα τρία με τον χορό ασχολείσαι, στο κάτω κάτω.

Στην πραγματικότητα μιλάμε για πολύ διαφορετικά πράγματα. Το ένα συναντά το άλλο, αλλά αυτό δεν σημαίνει αυτονόητα ότι μπορείς να περνάς από το ένα στο άλλο ελαφρά τη καρδία. Μπαίνεις στον πειρασμό, φυσικά… Ειδικά στον σύγχρονο χορό, που έχει να κάνει κυρίως με αυτοσχεδιασμό, το θέμα της χορογραφίας έρχεται για τον χορευτή αυθόρμητα. Γιατί στις περισσότερες ομάδες η χορογραφία βγαίνει μέσα από τη δουλειά όλων. Δεν έρχεται ο χορογράφος να σου πει να κάνεις ετούτο ή εκείνο, δίνει κάποιες ιδέες ή κατευθύνσεις και από κει και πέρα καλούνται όλοι να δημιουργήσουν. Οπότε σαν χορευτής χορογραφείς συγχρόνως, γράφεις μια κίνηση, ένα κομματάκι του έργου. Αλλά αν θέλεις να δώσεις μια ιστορία από την αρχή ως το τέλος, αν θέλεις να σχεδιάσεις κάτι που να έχει νόημα συνολικά, πρέπει να είσαι χορογράφος για να το καταφέρεις. Αυτή είναι η διαφορά. Η χορογραφία είναι κάτι σχετικά καινούργιο για μας, πολύπλοκο, αλλά ταυτόχρονα πολύ ενδιαφέρον. Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠ’ ΕΞΩ Όταν βρίσκεστε στην Αθήνα επιδιώκετε να βλέπετε δουλειές ελλήνων χορογράφων; Δυστυχώς δεν βλέπω όσα θα ήθελα, γιατί έρχομαι σπάνια και για πολύ σύντομα χρονικά διαστήματα. Έχω δει κάποιες παραστάσεις του Δημήτρη Παπαϊωάννου, του Κωνσταντίνου Ρήγου, της Αποστολίας Παπαδαμάκη. Αλλά δεν μπορώ να πω ότι είμαι κατατοπισμένη για τα εδώ πράγματα. Θα ήθελα να δω περισσότερες δουλειές, να ανακαλύψω κι άλλους χορογράφους. Εμείς, πάντως, εδώ σας έχουμε ήδη ανακαλύψει από το 2006… Σωστά, πώς το ξέρετε; Η πρώτη μου εμφάνιση στην Ελλάδα ήταν στην Πάτρα, στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Παρουσιάσαμε την Αντιγόνη της Ζοέλ Μπουβιέ, μια σπουδαία χορογραφία. Πήγε πολύ καλά. Ωστόσο δεν νομίζω ότι την είδαν πολλοί Αθηναίοι. Το Τριάντα θα είναι ουσιαστικά η πρώτη μου εμπειρία με το αθηναϊκό κοινό και μάλιστα με δουλειά δική μου. Αυτό είναι λίγο αγχωτικό! Το ρολόι μετρά ήδη αντίστροφα για την πρεμιέρα. Νιώθετε έτοιμοι; Ναι. Πάντα το πρόβλημα, βεβαίως, είναι ο χρόνος που ποτέ δεν είναι αρκετός. Ο χώρος επίσης είχε δυσκολίες. Γιατί ένας χώρος σε εγκατάλειψη χρειάζεται φωτισμό, ήχο και χίλια άλλα πράγματα ώστε να πραγματοποιηθεί η ιδέα μας. Το Φεστιβάλ μάς στήριξε πολύ σε όλα τα οργανωτικά θέματα που έπρεπε να λύσουμε. Πρέπει να προσθέσω ότι στη Γαλλία ακούγονται τα καλύτερα για το Ελληνικό Φεστιβάλ. Δεν είναι λίγοι οι χορογράφοι και οι χορευτές που θα ήθελαν να έρθουν να δώσουν παραστάσεις εδώ. Υπάρχει η αίσθηση ότι γίνονται πράγματα σημαντικά στον χώρο του χορού. s

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 49

Δεν είμαι έθνικ Ήρθε από το Κάιρο, έπαιξε δυτική μουσική, αλλά στην πορεία επανανακάλυψε τις μουσικές που άκουγε παιδί. Στη μουσική παράσταση που ετοιμάζει αναμιγνύει ήχους και πολιτισμικά ιδιώματα καταφέρνοντας να εμπλέξει δημιουργικά στο τελικό σύνολο τον Καβάφη, τον Δημήτρη Μαρωνίτη, τον ποιητή Διονύση Καψάλη. Πόσο μακριά είναι ο σημερινός Νίκος Ξυδάκης από τον σουξεδοποιό της Εκδίκησης της γυφτιάς; Από την Κατερίνα Κόμητα Φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης

ώσαμε ραντεβού στο σπίτι του στην οδό Σίνα, έφτασα κάθιδρη ακριβώς στην ώρα μου. Μπαίνοντας, το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να βγω στο μπαλκόνι για να χαζέψω τη φοβερή θέα: Η Αθήνα καιγόταν μέσα στο μεσημέρι κι ο Λυκαβηττός από τούτη την πλευρά του που δεν είχα ξαναδεί φαινόταν κάπως πιο μικρός, πιο αγαπησιάρης. Όταν συνήλθα κάπως καθίσαμε για να κάνουμε τη συνέντευξη. Η αλήθεια είναι πως ο χρόνος κυλά γρήγορα όταν μιλάς για τη μουσική, τον Καβάφη, την Αίγυπτο... Δίπλα μας το πιάνο και τριγύρω παλιά οικογενειακά κειμήλια, μπακίρια και εκατοντάδες (λίγα λέω) βιβλία. Αυτός ο ψηλός άντρας που κάθεται απέναντί μου μιλάει ήρεμα και γελάει εύκολα.

Με την πρώτη ματιά που θα ρίξει κανείς στο πρόγραμμα καταλαβαίνει ότι αυτό που ετοιμάζετε δεν είναι μια απλή συναυλία. Τι είναι λοιπόν; Έχετε δίκιο. Δεν είναι ακριβώς συναυλία. Από την άλλη μεριά όμως δεν μπορώ και να το εντάξω εύκολα σε κάποιο είδος. Είναι ένα μουσικό έργο που χρησιμοποιεί κάποια θεατρικά στοιχεία, μια μουσική σκηνοθεσία που αφηγείται τη ζωή του Καβάφη. Περιγράψτε μας τι περίπου θα δούμε επί σκηνής. Στο ορχηστικό μέρος συμμετέχουν επτά βιολοντσελίστες από την Όπερα του Καΐρου και ένα ελληνικό συγκρότημα, οι Αl Μαhabba (σ.σ.: αγάπη στα αραβικά). Οι αιγύπτιοι μουσικοί παίζουν μουσική με δυτικά στοιχεία, σε αντίθεση με τους Έλληνες που παίζουν αραβική κλασική μουσική. Βεβαίως, κάποια στιγμή αυτά τα δύο μουσικά σχήματα συμπράττουν. Τα κείμενα της παράστασης, εκτός από ένα αποκηρυγμένο ποίημα του Καβάφη, έγραψε ο Διονύσης Καψάλης που φώτισε διακριτικά την ιστορία της ζωής του ποιητή μέσα από περιστατικά λιγότερο ή περισσότερο γνωστά. Κι αυτός ο έμμεσος τρόπος του Καψάλη ήταν που μου έδωσε τη δυνατότητα να δημιουργήσω την τελική φόρμα. Μάλιστα ο ίδιος ο Καψάλης αφηγείται επί σκηνής ένα πολύ κρίσιμο σημείο του έργου, και συγκεκριμένα τη στιγμή που

ο Καβάφης επιστρέφει από την Ελλάδα στην Αίγυπτο για τελευταία φορά. Στο τελευταίο μέρος της παράστασης, που αφορά τις τελευταίες στιγμές της ζωής του ποιητή, αφηγητής είναι ο Δημήτρης Μαρωνίτης. Ακόμα, τα τραγούδια της παράστασης ερμηνεύει ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος, εκτός από δύο που τα λέω εγώ, ενώ τη σκηνοθεσία ανέλαβε η Μάρθα Φριντζήλα. Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ Στη μουσική ποιο ρόλο επιφυλάξατε; Όλη η παράσταση μοιάζει με ένα μεγάλο τραγούδι. Ξεκινάει σαν μια μεγάλη γιορτή, γεμάτη με αραβική μουσική. Τούτο το πρώτο μέρος το λέμε «Πόλη», ακριβώς γιατί θέλουμε να μοιάζει με αυτό που προσλαμβάνει κανείς όταν βρίσκεται στην Αλεξάνδρεια ή στο Κάιρο. Καθώς ξετυλίγεται η «ιστορία», αρχίζει και το κόστος των μεταμορφώσεων. Η γιορτή φεύγει κι ακολουθεί κάτι πιο εσωτερικό που στη συνέχεια γίνεται κρίσιμο και δραματικό. Και η μουσική που αρχικά ήταν κυρίαρχη ολοένα και φυραίνει ώσπου στο τέλος εκλείπει. Στο τέλος της ζωής δυστυχώς δεν έχουμε την παρηγοριά της μουσικής. Έχουμε όμως τη μνήμη της, το σώμα της που έχει προηγηθεί. Ο Δημήτρης Μαρωνίτης πώς προέκυψε; Κάποια στιγμή τον είδα σε μια εκπομπή (σ.σ.: στο Παρασκήνιο, σε ένα αφιέρωμα στον ίδιο που σκηνοθέτησε η Κατερίνα Ευαγγελάκου) να διαβάζει μια δική του μετάφραση του Αίαντα, και ειδικότερα ένα κομμάτι που αναφερόταν στο τέλος της ζωής. Ήταν συγκλονιστικός. Τότε ήταν που σκέφτηκα να του προτείνω να πάρει μέρος στην παράσταση. Ένιωσα ότι ήταν ο μόνος άνθρωπος που θα μπορούσε να μιλήσει για το σκληρό τέλος χωρίς περιττούς θρήνους. Τι επίδραση θα θέλατε να έχει η παράστασή σας στο κοινό; Θα ήθελα η παράσταση αυτή να μοιάζει με μια μικρή τελετή, ένα μικρό μυστήριο, το οποίο δεν αφορά μόνο τον Καβάφη αλλά την ίδια την ζωή. Όπως περνάει κάποιος έξω από μια εκκλησία κι αντιλαμβάνεται πως μέσα τελείται μια

50 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

νίκος Ξυδάκης λειτουργία και εισέρχεται διακριτικά, έτσι ακριβώς θα μου άρεσε την ώρα της παράστασης να μπει μέσα, σχεδόν κρυφά, ένας κόσμος, έστω και συμπτωματικά. Γι’ αυτό και ήθελα πολύ το έργο να παιχτεί στο Σχολείον όπου το φυσικό περιβάλλον βοηθάει πολύ σε κάτι τέτοιο. Το έργο ακούγεται «δύσκολο». Έχετε σκεφτεί μήπως ζορίσετε το κοινό; Ασφαλώς και με απασχόλησε αυτή η πιθανότητα. Όντως, πρόκειται για μια δύσκολη φόρμα, ακριβώς γιατί βασίζεται στον λόγο, που δυστυχώς στις μέρες μας δεν είναι και στο φόρτε του. Από την άλλη όμως το «δύσκολο» είναι κάτι σχετικό. Πιστεύω ότι το αποτέλεσμα μπορεί να είναι πολύ συγκινητικό, αρκεί να δέσουν όλα τα επιμέρους στοιχεία, κυρίως η μουσική και ο λόγος, και να μπουν σε ένα ρυθμό. Πάντως, για να είμαι ειλικρινής, αυτός είναι ο μόνος τρόπος που θα μπορούσα να διηγηθώ τούτη την ιστορία. ΦΟΒΑΜΑΙ ΤΑ ΣΟΥΞΕ Θα μπορούσατε να κάνετε μια συναυλία με εξασφαλισμένη επιτυχία παίζοντας τα γνωστά σας τραγούδια, μερικά από τα οποία είναι και σουξέ. Γιατί δεν παίζετε στα σίγουρα; Με γοητεύει πολύ το γεγονός ότι το

έργο περιέχει ένα στοιχείο άγνωστο και ριψοκίνδυνο. Ξέρετε, κάποια στιγμή ο καλλιτέχνης έρχεται αντιμέτωπος με τον φόβο των δεδομένων του. Θέλω να πω ότι ξέρω καλά πως υπάρχουν πέντε-έξι τραγούδια μου που θα αρέσουν σίγουρα. Αυτό ακριβώς το γεγονός κάποιες στιγμές δεν μου αρέσει και θέλω να απαλλαγώ από αυτή τη δέσμευση. Κάποιοι καλλιτέχνες θέλουν να κάνουν τον ήχο τους να ακούγεται πιο σύγχρονος. Εσείς; Δεν αισθάνομαι ότι χρειάζεται να πιέσω τον εαυτό μου να προσαρμοστεί σε κάποιες νέες συνθήκες. Αν όμως η ίδια μου η δουλειά μού υπαγορεύσει τέτοια στοιχεία ασφαλώς και είμαι έτοιμος να τα ενσωματώσω. Αυτό που πραγματικά με ενδιαφέρει είναι να εμπλουτίσω και να εκσυγχρονίσω την ίδια μου τη δουλειά. Να ξέρω ότι κάθε φορά περιέχει κάτι καινούργιο. Στη δισκογραφία σας έχετε κάποιους σταθερούς συνεργάτες, τόσο στιχουργούς όσο και ερμηνευτές. Γιατί αυτό; Θεωρώ κάποια πρόσωπα ως «σημαντικές συναντήσεις». Και τελικά αυτός ο κόσμος είναι η «φωνή» μιας δουλειάς και καμιά φορά και ο λόγος. Δοκιμάζω μια νέα συνάντηση όταν αισθάνομαι ότι μπορεί να μου αποκαλύψει έναν ολο-

mOYΣIKH

ΔEN KANΩ EΞΩTIKH MOYΣIKH

Info Νίκος Ξυδάκης-Διονύσης Καψάλης Rue Lepsius, Μουσική προσωπογραφία του Κ.Π. Καβάφη Eπτά βιολοντσέλα της Όπερας του Καΐρου και η Ορχήστρα Κλασικής Αραβικής Μουσικής Aλ Mαχάμπα. Ερμηνεύουν: Τάσης Χριστογιαννόπουλος, Νίκος Ξυδάκης. Το Σχολείον, Χώρος Α 14-15 Ιουλίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €25, €20 (Μειωμένο), €10 (Φοιτητικό)

καίνουργιο κόσμο. Αλλά κάτι τέτοιο είναι πολύ δύσκολο, κι όχι μόνο για μένα. Το ίδιο έχει συμβεί και σε άλλες περιπτώσεις δημιουργών. Ξέρετε, σήμερα μας δημιουργείται η εντύπωση ότι μπορούμε να τα κάνουμε όλα. Στην πραγματικότητα όμως αυτού του είδους οι δημιουργικές συναντήσεις μοιάζουν λίγο-πολύ με τις ερωτικές σχέσεις: δυοτρία είναι τα σημαντικά πράγματα που θα σου συμβούν. Πότε επιλέγετε να τραγουδήσετε εσείς ένα τραγούδι σας; Όταν με συγκινούν αρκετά η μουσική μου, τα μοτίβα και τα λόγια στο στόμα. Τότε νιώθω όπως ο σκηνοθέτης που κάνει τη σωστή διανομή και δίνει τον σωστό ρόλο στο σωστό άτομο. Κάποτε είχαν ρωτήσει τον Τσιτσάνη γιατί δεν δίνει τραγούδια του και τα λέει αυτός. «Γιατί δεν θα ’θελα αυτά τα συγκεκριμένα λόγια να τα ακούσω από άλλο στόμα» ήταν η απάντησή του. Γιατί συμβαίνει καμιά φορά μια μέτρια φωνή να σε αντιπροσωπεύσει πάρα πολύ καλά και να σου δίνει εκείνο το ιδιαίτερο στοιχείο που ψάχνεις. Πόσο καθοριστικό ρόλο μπορεί να έχει ο στίχος ή το ποίημα στη δημιουργία ενός τραγουδιού; Υπάρχουν φορές που μπορείς να ακούσεις τη μουσική της γλώσσας. Πολύ σιγά

mOYΣIKH

μεν, αλλά την ακούς. Στις περιπτώσεις αυτές ο ρόλος του μουσικού είναι να δυναμώσει την ένταση. Νιώθω μεγάλη ευχαρίστηση όταν μπαίνω μέσα στον κόσμο του ποιητή ή του στιχουργού και προσπαθώ να ακούσω τον ήχο του, τη φωνή του. Άραγε, μπορεί να συμβεί και το αντίστροφο, δηλαδή η μουσική να καθορίσει τον λόγο; Τώρα που το λέτε, στον Καβάφη υπάρχει το παράδοξο ότι δεν ξέρουμε τίποτα για τον ρόλο που έπαιξε η μουσική στη ζωή του. Εννοώ αν άκουγε μουσική και τι μουσική ήταν αυτή. Υπάρχει μια σιωπή βαθιά. Γι’ αυτό χρησιμοποιώ πολλά στοιχεία του περιβάλλοντος, δηλαδή αραβική μουσική, γεγονός που μπορεί να σκανδαλίσει κάποιους. Ωστόσο, δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς πως αυτό ήταν το περιβάλλον του. Αυτή ήταν η μουσική που άρπαζαν τα αυτιά του. Εξάλλου και ο ίδιος χρησιμοποιεί πολλές λέξεις που είναι του περιβάλλοντος της Ανατολής, για παράδειγμα τα «σεντέφια», και η μουσικότητα αυτών των λέξεων δίνει ένα ανατολίτικο χρώμα. Σαφώς δεν επιδιώκω τον εξαραβισμό του Καβάφη. Κι έχω επίγνωση ότι κανείς δεν πρέπει να υπερβάλει σε κάποια πράγματα και «το μάτι πρέπει να ξέρει να διαλέγει», όπως έλεγε και ο ίδιος ο ποιητής.

Έχετε έναν ήχο ξεχωριστό. Μήπως το γεγονός ότι ζήσατε τα παιδικά σας χρόνια στην Αίγυπτο έχει παίξει ρόλο σε αυτό; Εν τέλει από πού αντλεί τα συστατικά του ο ήχος σας; Κάποιοι με κατατάσσουν στο έθνικ. Όμως εγώ δεν αισθάνομαι να έχω την παραμικρή σχέση με τη σχολή αυτή. Η μουσική μου δεν είναι ένας εξωτισμός, δεν είναι η «μουσική της Ανατολής». Η μουσική μου είναι απλά μια ζωή. Είναι πράγματα που τα κουβαλάω και κατά καιρούς τα βάζω μέσα της. Κάποτε μου λέγανε ότι δεν είναι δυνατόν να μπλέκω το κανονάκι μαζί με τις δυτικές μουσικές γιατί δεν γίνεται να βάζεις μαζί δυο διαφορετικές μουσικές γλώσσες. Αλλά εμένα δεν με απασχολούσε ποτέ να απαντήσω σε τέτοιου είδους ζητήματα. Άλλοι μπορεί να ψάχνουν τον ήχο με μια πιο εξωτερική πρόθεση. Για μένα όμως αυτή η διαδικασία είναι πιο εσωτερική. Η μουσική πώς ήρθε στη ζωή σας. Η μουσική ήρθε στη ζωή μου αργά και σχεδόν συμπτωματικά. Ένα πρωί η ανιψιά μου δυσκολευόταν να μάθει ένα ποίημα που έπρεπε να πει σε μια γιορτή του σχολείου. Κι εγώ, για να τη βοηθήσω να το απομνημονεύσει, της το μελοποίησα. Η αλήθεια είναι πως αιφνιδιάστηκα κι εγώ ο ίδιος ανακαλύπτοντας ότι μπορώ να μελοποιήσω ένα ποίημα, άσχετα βέβαια αν εκείνη η πρώτη σύνθεση ήταν πρωτόλεια. Η μουσική λοιπόν ήρθε σαν αντίδοτο στη λησμονιά. Και πώς εξελίχθηκε; Ξεκίνησα να κάνω πιάνο. Μου άρεσαν πολύ κάποιοι συνθέτες που η μουσική τους άγγιζε τα όρια του τραγουδιού, όπως ο Σοπέν που σου δίνει την εντύπωση ότι μιλάει με τα δάχτυλα. Αρχικά λοιπόν, έχοντας αυτά τα κλασικά πρότυπα, φιλοδοξούσα να γράψω μουσική για πιάνο. Έγραφα ατέλειωτες ώρες και μαγνητοφωνούσα στο κασετόφωνο ό,τι μου κατέβαινε. Σταδιακά η επιθυμία μου εξελισσόταν σε νεύρωση, μέχρι που μια μέρα μέσα από αυτόν τον φοβερό κόσμο στον οποίο είχα μπει ξεπήδησε ένα… τσιφτετέλι! Κι έτσι ανακάλυψα επιτέλους ότι μπορώ τελικά να γράψω κάτι, έστω ένα τσιφτετέλι, το οποίο όμως ήταν δικό μου. Ήταν μια αρχή, μια ρίζα. Έτσι προέκυψε η Εκδίκηση της γυφτιάς. Ακούγεται περισσότερο σαν εκδίκηση της μουσικής… Θυμάμαι τότε έμενα σε ένα ωραίο ισόγειο σε μια παλιά μονοκατοικία εδώ στη Νεάπολη. Ήταν και η εποχή λίγο ειδυλλιακή τότε κι αφήναμε τα παράθυρα ανοιχτά. Εγώ, όπως σας είπα, είχα μανία με το πιάνο κι όλη την ημέρα πια έπαιζα κι έπαιζα... Είχα κι ένα μακρύ μαλλί τότε άλλο πράγμα. Δίπλα μου έμενε μια ηλικιωμένη κυρία, μια Μικρασιάτισσα, πολύ παραδοσιακή γυναίκα, που κάθε μέρα με άκουγε να ξεβιδώνομαι στο

πιάνο. Κάθε φορά λοιπόν που με έβλεπε, χωρίς καμιά διάθεση ειρωνείας, με χαιρετούσε λέγοντας: «Χαίρετε, κύριε Λιστ! Τι κάνετε, κύριε Λιστ...». Φανταστείτε τι πλάκα θα έπαθε κι αυτή όταν μια μέρα από το ανοιχτό παράθυρο σταμάτησαν να βγαίνουν οι κλασικές μουσικές και ξεχύθηκαν τα τσιφτετέλια. Απ’ ό,τι καταλαβαίνω καταφύγατε στη μουσική όταν φύγατε από το Κάιρο. Νομίζω πως εκεί υπάρχει το «τραύμα». Ξέρετε, πολλές από τις δουλειές που έχω κάνει, όπως άλλωστε και αυτή για τον Καβάφη, περιέχουν ένα στοιχείο αποχαιρετισμού, ένα στοιχείο αποχώρησης. ΕΓΩ Ο ΞΕΝΟΣ Πόσο τραυματική ήταν η αποχώρηση από την Αίγυπτο και πόσο δύσκολη η ενσωμάτωση στη νέα πατρίδα; Όταν ήρθα στην Ελλάδα το περιβάλλον ήταν για μένα λίγο-πολύ ξένο καθώς είχα συνηθίσει σε άλλους τρόπους, σε άλλη γλώσσα. Τώρα, καθώς σκέφτομαι το παρελθόν, αισθάνομαι πως η μουσική μού πρόσφερε, αρχικά τουλάχιστον, την ευκαιρία να ενσωματωθώ μέσα σε αυτή τη νέα κοινωνία που πολλές φορές μου έδωσε στοιχεία απομόνωσης. Καμιά φορά το να γράφεις μουσική είναι σαν να ψάχνεις για φίλους. Και στην πορεία καταλαβαίνεις ότι υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχει υποστεί την απόρριψη και την αποξένωση όπως εσύ. Κι ανάμεσα σε αυτές τις συγγενικές φύσεις μπορεί να είναι ένας ποιητής, ένας στιχουργός με τον οποίο συνεργάστηκα, μια φωνή ενδεχομένως. Η τέχνη δηλαδή είναι ένας τόπος συνάντησης, ένα «στέκι» για ανθρώπους που έχουν ζήσει την αποξένωση; Ναι, μερικές φορές νιώθεις ότι ανήκεις σε μια οικογένεια με συγγενή στοιχεία. Μοιάζει λίγο με συνωμοσία, με συμμαχία. Για παράδειγμα, όταν μελοποίησα στίχους του Μιχάλη Γκανά ήταν πάλι μια συνομιλία με έναν άνθρωπο που, παρότι γεννήθηκε και ζούσε στην Ελλάδα, διέκρινα πάνω του στοιχεία αποξένωσης μέσα στην ίδια του τη χώρα. Πόσο εύκολα συνθέτετε; Πολλές φορές κάθομαι στο πιάνο μόνος και λέω: «Ωραία, τώρα θα γράψω ωραίες μουσικές». Ε, τα χειρότερα πράγματα έτσι τα έχω γράψει. Κι άλλες φορές είμαι μέσα στον δρόμο και στη φασαρία και ξαφνικά στα καλά καθούμενα μια μελωδία πετάγεται απ’ το πουθενά, όπως η φωνή στους εγγαστρίμυθους. Όχι, δεν είναι εύκολο να γράψει κανείς τραγούδια. Πιο σωστά, τώρα πια μου φαίνεται πολύ δύσκολο. Ίσως γι’ αυτό και να καταφεύγω σε αυτά τα πιο σύνθετα μέσα. s

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 51

Βύρων Φιδετζής

η μουσική του Μέντελσον; η απόλυτη ευτυχία σε έναν κατάμαυρο κόσμο Σ

Για μερικούς ανθρώπους έχει κανείς την αίσθηση ότι τα έχουν κάνει όλα. Ε, μια τέτοια περίπτωση στη μουσική είναι ο Βύρων Φιδετζής. Διευθύνοντας την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σε έργα Μέντελσον και Ντιτιγιέ στο Ηρώδειο, πάντως επιδιώκει κάτι παραπάνω: να πείσει ότι το σχήμα του οποίου ηγείται από το 2004 έχει κερδίσει σε κύρος, δεξιοτεχνία, επαγγελματισμό και ανταγωνιστικότητα. Από την Αλεξάνδρα Βουδούρη Φωτογραφία: Bασίλης Mαθιουδάκης

ολίστ και διευθυντής ορχήστρας με όλες τις ελληνικές συμφωνικές ορχήστρες, συνεργάστηκε επί πολλά χρόνια με την Εθνική Λυρική Σκηνή, υπήρξε αρχιμουσικός και καλλιτεχνικός διευθυντής μεγάλων ορχηστρών σε Ρωσία και Βουλγαρία, δίδαξε στο Πανεπιστήμιο, κουράστηκε να σωρεύει βραβεύσεις… Ως σολίστ του βιολοντσέλου αλλά και ως διευθυντής ορχήστρας έχει ηχογραφήσει σχεδόν όλους (θα έλεγα όλους, αλλά όλο και κάποιος θα του ’χει ξεφύγει) τους έλληνες συνθέτες. Από το 1987 είναι μόνιμος αρχιμουσικός της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, ενώ από το 2004 είναι και ο καλλιτεχνικός της διευθυντής. Από τη θέση αυτή προσπάθησε να βάλει την ΚΟΑ στον διεθνή μουσικό χάρτη, στοίχημα που φαίνεται ότι το κερδίζει. Στα θετικά της παρουσίας του και η εξεύρεση –επιτέλους!– μόνιμης στέγης για την Ορχήστρα, γεγονός που εκτός των άλλων ενισχύει το κύρος, την ασφάλεια, αλλά και τη δημιουργικότητα των μουσικών της. Στο Φεστιβάλ Αθηνών φέτος η ΚΟΑ εμφανίζεται υπό τη διεύθυνση του Βύρωνα Φιδετζή με ένα πρόγραμμα βασικός κορμός του οποίου είναι δυο δημοφιλή έργα του Μέντελσον. Από τον συνθέτη, το μουσικό ιδίωμά του, αλλά

52 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

και τον πόλεμο που λέγεται ότι του έκανε ο Βάγκνερ επιλέξαμε να αρχίσουμε τη συζήτηση μαζί του.

σχεδόν 100 χρόνια μετά τον θάνατό του οι ναζί γκρέμισαν τη προτομή του στη Λειψία.

Ο βιολοντσελίστας Στίβεν Ίσερλις, αναφερόμενος στον Φέλιξ Μέντελσον δήλωσε πρόσφατα ότι «οι άνθρωποι δεν μπορούν ακόμη να του συγχωρήσουν το γεγονός ότι από τόσο νωρίς ήταν πραγματική ιδιοφυΐα». Πώς σχολιάζετε αυτή την παρατήρηση; Διαπίστωση σεβαστή. Τις προάλλες ένας συνάδελφος μου έλεγε στη Γερμανία ότι για κάποιους μουσικούς ο Μέντελσον είναι πιο «μεγάλος» από τον Βάγκνερ. Κάποια στιγμή, σε όλους ξεκαθαρίζουν κάποια πράγματα, σε άλλους νωρίς, σε άλλους αργότερα. Προσωπικά έχω ιδιαίτερη σχέση με τον Μέντελσον από την παιδική ηλικία.

Η προσπάθεια του ναζισμού να απαξιώσει το έργο του εντάθηκε λόγω της εβραϊκής του καταγωγής, λένε οι μουσικολόγοι. Είχε νωρίτερα συμβάλει και ο Βάγκνερ σε αυτή την προσπάθεια απαξίωσης, όπως υποστηρίζουν πολλοί; Προσωπικά είμαι θαυμαστής και του Βάγκνερ. Πιστεύω ότι συχνά μιλάμε με στερεότυπα, ιδίως όταν αναφερόμαστε σε συγκεκριμένες προσωπικότητες της ιστορίας, απομονώνοντας κάποια χαρακτηριστικά του περάσματός τους, του ύφους τους, των ιδεών τους. Δεν πιστεύω ότι ο Βάγκνερ ήταν ιδεολογικός πρόγονος των εθνικοσοσιαλιστών, με την έννοια που προσπαθούν να του αποδώσουν κάποιοι. Ο Βάγκνερ συμμετείχε στην επανάσταση του 1848 μαζί με τον Μπακούνιν και έφυγε εξόριστος από τη Γερμανία. Τώρα, εάν ένας συνομήλικός του, ο Μέντελσον εν προκειμένω, πέθανε 38 χρονών, ενώ εκείνος έφθασε τα 70, υπάρχουν και άλλοι όπως ο Σούμαν που πέθανε επίσης στα 40…

Φαντάζομαι ότι ρόλο σε αυτό έπαιξαν οι σπουδές σας στο βιολοντσέλο. Οι σπουδές μου στη μουσική γενικότερα. Είχα την τύχη, βλέπετε, να μεγαλώσω σε περιβάλλον όπου ακουγόταν πολλή μουσική. Ο Μέντελσον ούτως ή άλλως είναι μια γοητευτική προσωπικότητα. Θα έλεγα ότι η μουσική του είναι η απόλυτη ευτυχία σε έναν κατάμαυρο κόσμο. Ειδικά εάν σκεφθεί κανείς ότι

Πάντως, οι ιστορικοί τεκμηριώνουν μια συστηματική προσπάθεια εκ μέ-

mOYΣIKH

εκεινοΣ κι εκεινοΣ O διευθυντής της KOA στη εξώπορτα του νέου κιρίου της ορχήστρας. Δεξιά, προσωπογραφία του Φέλιξ Mέντελσον με τον τρόπο της ποπ αρτ.

Φέλιξ Μέντελσον-Μπαρτόλντι Φίλος του Γκαίτε, εχθρός του Βάγκνερ ι σύγχρονοι σολίστ βιολοντσέλου τον εκτιμούν πολύ και καταφεύγουν συχνά σε χαρακτηρισμούς για τον ίδιο και το έργο του μάλλον υπερβολικούς. Φαίνεται πως ο Φέλιξ Μέντελσον, ακριβώς διακόσια χρόνια μετά τη γέννησή του, γίνεται ξανά αντικείμενο θαυμασμού, δικαιώνοντας τον τίτλο «παιδί-θαύμα» που τον συνόδευε από τα εννιά του. Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι στα δώδεκά του ανέπτυξε θερμή φιλία με τον 72χρονο τότε Γκαίτε. Προσωπικότητα πολύπλευρη, άριστος εκπαιδευτής και μουσικός, διαμόρφωσε μια από τις σημαντικότερες αισθητικές σχολές διεύθυνσης ορχήστρας του 19ου αιώνα (Γκεβάντχαουζ της Λειψίας) που ακμάζει ως τις μέρες μας. Η πρωτοπορία του, αλλά κυρίως οι εβραϊκές ρίζες του γερμανού συνθέτη, μάλλον συνέβαλαν στη δημιουργία μιας κίνησης υποβιβασμού του έργου του, που λέγεται ότι πρωτοξεκίνησε από τον Βάγκνερ και διήρκεσε έναν ολόκληρο αιώνα, για να ολοκληρωθεί με την άνοδο των ναζιστών και την απαγόρευση της ερμηνείας και έκδοσης των έργων του.

ρους του «καταδίκης μνήμης» του έργου του Μέντελσον, μέσα από το σύγγραμμά του Ο ιουδαϊσμός στη μουσική. Κοιτάξτε, όλοι άνθρωποι είμαστε. Τι θα πει ιουδαϊκή, τι ελληνική, τι θα πει γερμανική. Η ουσία είναι ότι αν αξίζει κανείς εν τέλει αναγνωρίζεται. Απλώς, στην εποχή του τον θεώρησαν ελαφρότερο του δέοντος, με την έννοια της βαθύτητας που είχε αποκρυσταλλωθεί σε μια αισθητική αντίληψη γερμανικής εμπνεύσεως. Ξεκινώντας από τον Μπετόβεν, υπάρχει μια έννοια της βαθύτητας στη μουσική, που κατά κάποιον τρόπο, σύμφωνα με κάποιους, το έργο του Μέντελσον δεν ανταποκρινόταν σε αυτήν. Για κάποιους άλλους και ο Μότσαρτ δεν είναι τόσο βαθύς, κάτι που κατά τη γνώμη μου είναι μέγα λάθος. Οι εποχές αλλάζουν. Κάθε γενιά βλέπει τα πράγματα διαφορετικά. Επιτρέψτε μου μια αυθαιρεσία. Ξέρετε, σας βλέπω επηρεασμένον από τον Μέντελσον στο ότι, και εσείς όπως εκείνος, εργάζεστε συστηματικά για τη βελτίωση της ζωής και των συνθηκών εργασίας της ορχήστρας σας. Θα ήμουν ασεβής εάν δεχόμουν τη σύγκριση. Στην Κρατική Ορχήστρα Αθη-

mOYΣIKH

νών είχαν μπει ήδη κάποια θεμέλια για την επαγγελματική τακτοποίηση των μουσικών από τους προκατόχους μου. Πιστεύω ότι κάθε υπεύθυνος διευθυντής μιας ορχήστρας οφείλει να φροντίζει όχι μόνο το καλλιτεχνικό αλλά και το κοινωνικό στάτους των μουσικών, προκειμένου να το βελτιώσει. Η δουλειά του μουσικού είναι μια άκρως εξειδικευμένη, δύσκολη δουλειά. Πρέπει να έχει ταλέντο και την τύχη μιας καλής σχολής. Στο θέμα της ευρύτερης παιδείας στη χώρα μας έχουν γίνει βήματα, αλλά ακόμη είμαστε αρκετά πίσω σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ο ΓΚΑΙΤΕ, Ο ΦΙΛΙΠΣ, Ο ΝΤΙΤΙΓΙΕ Τι θα παρουσιάσει στο κοινό η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στο Ηρώδειο, και γιατί καταλήξατε στο συγκεκριμένο ρεπερτόριο; Επιλέξαμε πολύ ωραία κομμάτια. Η εισαγωγή για ορχήστρα σε ρε μείζονα, έργο 27 Ήρεμη θάλασσα και αίσιο ταξίδι του Μέντελσον, ομολογώ το ανακάλυψα με μεγάλη μου έκπληξη, παίζεται για πρώτη φορά από την Κρατική Ορχήστρα. Πρόκειται για ένα αριστουργηματικό κομμάτι, που βασίζεται σε δύο ποιήματα του Γκαίτε, τα οποία μάλιστα είχε τονίσει και ο Μπετόβεν σε μια μικρή κα-

ντάτα με τον ίδιο ακριβώς τίτλο. Ο Μέντελσον ήταν στα δώδεκά του ήδη πολύ παραγωγικός συνθέτης. Το άλλο έργο του Μέντελσον, Η πρώτη βαλπούργεια νύχτα, καντάτα για σολίστ, χορωδία και ορχήστρα, έργο 60, είναι ένα από τα αγαπημένα μου. Έχει κάποιες ιδιομορφίες ως προς τη χρήση των σολίστ, δηλαδή ο ρόλος τους δεν είναι τόσο μεγάλος, γι’ αυτό και πολλοί δεν το επιλέγουν. Θεωρώ όμως ότι είναι έτσι δραματουργικά δομημένο που ο ρόλος του σολίστ τελικά είναι σημαντικός, και σίγουρα είναι ένα από τα σπουδαιότερα έργα του συνθέτη. Μιλήστε μας, σας παρακαλώ, για τον Ξαβιέ Φιλίπ, με τον οποίο θα συνεργαστείτε στο Ηρώδειο. Είχα την τύχη να συνεργαστώ με τον Φιλίπ φέτος στο εξωτερικό, όταν έπαιξε μαζί μου το Κοντσέρτο για βιολοντσέλο του Σούμαν. Εξέφρασε τότε την επιθυμία να έρθει κάποια στιγμή στην Ελλάδα και εγώ συμφώνησα να γίνει μια συνεργασία, σε ένα έργο όμως γαλλικό. Αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε μαζί με τα έργα του Μέντελσον και το Tout un monde lointain, του μεγαλύτερου ζώντος δασκάλου της γαλλικής μουσικής, του Ανρί Ντιτιγιέ, για τον οποίο έχω την ελπίδα ότι το Φεστιβάλ Αθηνών θα κα-

τορθώσει κάποια στιγμή να τον καλέσει στην Ελλάδα, αν και είναι 93 ετών. Το έργο αυτό του Ντιτιγιέ μάλιστα είχε γραφεί για τον Ροστροπόβιτς, που όπως γνωρίζετε ήταν μεγάλος βιολοντσελίστας, και παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη χώρα μας. Ξέρω, υπάρχει ένα κοντράστ ανάμεσα στον Μέντελσον και τον Ντιτιγιέ. Αντίθεση μεν, αλλά κατά τη γνώμη μου είναι μια εξόχως δημιουργική αντίθεση. s

Info Κρατική Ορχήστρα Αθηνών – Βύρων Φιδετζής Έργα Mέντελσον - Nτιτιγιέ Υπό τη μουσική διεύθυνση του Βύρωνα Φιδετζή η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών θα ερμηνεύσει έργα Μέντελσον και Ντιτιγιέ. Ωδείο Ηρώδου Αττικού 15 Ιουλίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €60 (Διακεκριμένη), €50 (Α΄), €40 (B΄), €30 (Γ΄), €20 (Άνω διάζωμα)

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 53

Είναι από το Μάλι. Είναι διάσημος. Είναι βιρτουόζος της κόρα, μιας αφρικανικής άρπας με 21 χορδές από νεύρα αντιλόπης. Είναι φίλος του Ντέιβιντ Μπερν, της Μπγιορκ, του Μανού Τσάο. Κι είναι η καλύτερη απόδειξη ότι το τοπικό είναι παγκόσμιο.

Μουσική πιο παλιά απ’ τον Μπαχ

Από τον Αντώνη Σακελλάρη

τουμάνι ντιαμπατέ

“

Έμπνευσή μου

είναι το περιβάλλον της χώρας μου. Η κόρα μού

επιτρέπει να δημιουργώ πολύ διαφορετικά ηχοχρώματα και

“

ατμόσφαιρες. Η μουσική που παίζω μεταφέρει

μηνύματα και εμπειρίες από πατέρα σε γιο εδώ και αιώνες.

ι περισσότεροι από τους ανθρώπους που ξέρω πρωτοάκουσαν το όνομα του Τουμάνι Ντιαμπατέ όταν το 2002 ο τραγουδιστής και ηγέτης των Blur δημιούργησε το μουσικό πρότζεκτ Mali Music. O Ντέιμον Άλμπαρν, έμπλεος ενθουσιασμού για τη μουσική του Μάλι, συγκέντρωσε μερικούς από τους επιφανέστερους μουσικούς της αφρικανικής χώρας και κυκλοφόρησε το άλμπουμ Mali Music. Ανάμεσά τους βρίσκονταν ονόματα όπως ο Έιφελ Μποκούμ, o Κασέ Μαντί, η Symmetric Orchestra και ο Ντιαμπατέ. Ήταν ένα από τα πρώτα ανοίγματα της μουσικής του Μάλι στο δυτικό ακροατήριο. Θα ακολουθούσαν σύντομα και άλλα, όπως η πολύ όμορφη συνεργασία του Μανού Τσάο με τους Αμαντού και Μαριάμ. Σιγά σιγά το Μάλι θα γίνει ένας τόπος γνωστός στους μουσικόφιλους όλου του κόσμου. Το τελευταίο άλμπουμ του The Mandé Variations χαιρετίστηκε ως ο καλύτερος

54 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

δίσκος του 2008, όχι μόνο στη world music αλλά και στα μπλουζ. 71 ΓΕΝΙΕΣ ΜΟΥΣΙΚΩΝ Η μουσική του Μάλι αλλά και της Αφρικής γενικότερα είναι το βασικότερο όχημα για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της ηπείρου. Είναι ο θεματοφύλακας της παράδοσης μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο από το οποίο λείπει η γραφή και η ανάγνωση. Στο Μάλι τον ρόλο του συνεχιστή της παράδοσης αυτής έχουν οι τζίλι ή γκράιοτ. Αυτοί οι τοπικοί βάρδοι τραγουδούν εδώ και αιώνες τις ιστορίες και τις μελωδίες του λαού της χώρας. Παραδοσιακό τους όργανο είναι η κόρα, μια αφρικανική άρπα, της οποίας το ηχείο αποτελείται από μια νεροκολοκύθα ντυμένη με δέρμα βούβαλου και οι 21 χορδές της είναι από νεύρα αντιλόπης. Ο Τουμάνι Ντιαμπατέ θα γεννηθεί σε

μια τέτοια οικογένεια γκράιοτ και θα μάθει να παίζει την κόρα στην ηλικία των πέντε. Ο πατέρας του Σιντίκι Ντιαμπατέ είχε χαρακτηριστεί «Βασιλιάς» του οργάνου τη δεκαετία του 1970. Ο ίδιος θα αποκτήσει από πολύ μικρή ηλικία το προσωνύμιο «Πρίγκιπας», λόγω της μοναδικής του δεξιοτεχνίας. Αποτελεί την τελευταία από τις 71 γενιές μουσικών της οικογένειάς του. «Οι Δυτικοί συχνά μιλούν για τα όργανα της δυτικής μουσικής, σαν να μην υπήρξαν άλλες μουσικές παραδόσεις στον κόσμο. Η μουσική που παίζω είναι αρχαιότερη από αυτή του Μπαχ ή του Μπετόβεν». Τη δεκαετία του 1970 η κυβέρνηση του Μάλι δίνει κίνητρα στα τοπικά συγκροτήματα να ασχοληθούν με την εθνική μουσική. Ο Τουμάνι θα ξεκινήσει να παίζει με ένα συγκρότημα στα περίχωρα της πρωτεύουσας Μπαμάκο. Στα δεκαεννιά του αρχίζει να εμφανίζεται

mOYΣIKH

με την γκράιοτ ντίβα Κάντια Κουγιατέ και να περιοδεύει μαζί της σε όλη την Αφρική. Τη μουσική του προσδιορίζει η παράδοση της πατρίδας του, αλλά ο ίδιος έρχεται σε επαφή με άλλες κουλτούρες και μουσικές και δεν περιχαρακώνεται στις διδαχές των γκράιοτ. Η τζαζ και τα μπλουζ τον ελκύουν και χρωματίζουν τους αυτοσχεδιασμούς του. Η πρώτη του ευρωπαϊκή εμφάνιση έγινε στο Λονδίνο με τον Οουσμέιν Σάκο, όπου και ηχογράφησε το πρώτο του άλμπουμ σε ηλικία μόλις 21 ετών. Το Kaira έγινε

μπεστ σέλερ και παραμένει έως σήμερα ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά της μουσικής παράδοσης του Μάλι. Το άλμπουμ αυτό θεωρήθηκε «επαναστατικό». Ήταν η πρώτη φορά που η κόρα παιζόταν σόλο με αυτόν τον τρόπο, ηχογραφημένη σχεδόν live, σε μόλις δύο takes. Η βρετανική πρωτεύουσα θα ασκήσει τεράστια επιρροή στη μουσική του Τουμάνι. Έρχεται σε επαφή ακόμα περισσότερο με τα μπλουζ και γνωρίζει την ινδική μουσική από μετανάστες των προαστίων της μητρόπολης. Αρχίζει και υιοθετεί νέα στυλ παιξίματος, όπως το ινδικό jugalbandi (διάλογος μεταξύ των οργάνων) και το ισπανικό πάλμας (χαρακτηριστικό ρυθμικό χτύπημα χεριών του φλαμένκο). ΠΑΛΑΜΑΚΙΑ, ΠΑΛΑΜΑΚΙΑ… Η πρώτη σημαντική διεθνής συνεργασία του θα είναι με το ισπανικό συγκρό-

mOYΣIKH

τημα φλαμένκο Ketama. To 1988 ήταν καλεσμένος να παίξει σε ένα φεστιβάλ στο Λονδίνο. Οι Ketama, καλεσμένοι και αυτοί στο ίδιο φεστιβάλ και με συμβόλαιο στην ίδια εταιρεία, έπαιζαν πριν από τον Ντιαμπατέ. Σε ένα κοινό τζαμάρισμά τους, το ισπανικό γκρουπ άρχισε αμέσως να πιάνει τον ρυθμό της μουσικής του Μαλινέζου βάρδου και να τη συνοδεύει με παλαμάκια (πάλμας). Έκπληκτος από την ικανότητά τους να αντιλαμβάνονται τη ρυθμική πολυπλοκότητα της μουσικής των γκράιοτ, την επόμενη μέρα τους έψαξε και τους βρήκε στο σπίτι μιας δημοσιογράφου και επιτόπου έπιασαν να παίζουν τη μουσική του καταπληκτικού άλμπουμ

τους Shonghai 1 που μπόλιαζε τα ακούσματα της Ιβηρικής και της Δυτικής Αφρικής. «Ήταν κάτι υπέροχο και τελείως αυθόρμητο. Δεν είχα ξαναπαίξει ποτέ φλαμένκο. Και αυτοί οι τύποι δεν μπορούσαν να μιλήσουν ούτε αγγλικά ούτε γαλλικά. Αλλά μέσα από τη μουσική μπορέσαμε να επικοινωνήσουμε και να δημιουργήσουμε κάτι μοναδικό». Το 1990 φτιάχνει τη Symmetric Orchestra και το 1992 ηχογραφούν το Shake the Whole World που εδραιώνει τη φήμη του Ντιαμπατέ ως αντικομφορμιστή και καινοτόμου. Για τον μεγάλο βιρτουόζο της κόρα «ο ρόλος του γκράιοτ είναι να θεμελιώνει την επικοινωνία μεταξύ των γενεών. Όχι μόνο την ιστορική επικοινωνία. Στο Μάλι δουλεύω με πιο παραδοσιακό τρόπο. Στον υπόλοιπο κόσμο προσπαθώ καινούργια πράγματα». Η δεκαετία του ’90 τον ξαναβρίσκει στο Μπαμάκο. Συγκεντρώνει γύρω του νέους και ταλαντούχους μουσικούς από τις γειτονικές χώρες (Σενεγάλη, Νιγηρία, Μπουρκίνα Φάσο, Ακτή Ελεφαντοστού), όπως ο Μπα Σεκού Κουγιατέ και ηχογραφεί το άλμπουμ Djelika, μια νέα προ-

σέγγιση στην παράδοση των γκράιοτ με έντονα τα στοιχεία της τζαζ και της ινδικής μουσικής. «Όλοι αυτοί οι μουσικοί ανήκουν στην παράδοση της φυλής Μαντίνγκα. Η μουσική ανήκει στην κληρονομιά της. Αποδίδεται όμως με νέο, πιο ηλεκτρικό τρόπο». Παρά τη σταθερή ενασχόλησή του με τους ακουστικούς ήχους, παραδίδεται στην τάση της εισβολής των ηλεκτρικών οργάνων στη μουσική του Μάλι. Ταξιδεύει μέχρι τη Μαδρίτη για το ισάξιο του πρώτου

Shonghai 2 και ως τη Νέα Υόρκη για να συνεργαστεί με τον μεγάλο μπλουζίστα Ταζ Μαχάλ. Συμμετέχει στα άλμπουμ των Σαλίφ Κεϊτά και Αλί Φαρκά Τουρέ. Η συνεργασία με τον Τουρέ θα αποτελέσει ορόσημο στην πορεία του Ντιαμπατέ. Ο δίσκος In The Heart Of The Mοon θα βραβευτεί με Γκράμι και ο μεγάλος μουσικός θα γίνει ο μέντοράς του. Μετά τον πρόσφατο θάνατό του θα του αφιερώσει το λυρικότατο κομμάτι Ali Farka Toure από το τελευταίο άλμπουμ του The Mandé Variations. ΤΟΝ ΛΑΤΡΕΥΟΥΝ Ο ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΜΠΕΡΝ ΚΑΙ Η ΜΠΓΙΟΡΚ

λωμένους φαν μουσικούς όπως ο Ντέιβιντ Μπερν. Συμμετείχε στο άλμπουμ της Μπγιορκ Volta. «Της άρεσε πολύ η μουσική μου, ήρθε στο Μπαμάκο και δουλέψαμε μαζί για καμιά εβδομάδα. Ήταν πολύ ωραία εμπειρία. Από τότε έχουμε ξανασυνεργαστεί αρκετές φορές». Θα εμφανιστεί στο Σχολείον στις 9 Ιουλίου για να μας ταξιδέψει στην καρδιά της ερήμου με ήχους που υπάρχουν πάνω από χίλια χρόνια. «Έμπνευσή μου είναι το περιβάλλον της χώρας μου. Η κόρα μού επιτρέπει να δημιουργώ πολύ διαφορετικά ηχοχρώματα και ατμόσφαιρες. Η μουσική που παίζω μεταφέρει μηνύματα και εμπειρίες από πατέρα σε

γιο εδώ και αιώνες. Τώρα είναι η σειρά μου να μάθω τους απογόνους μου για την κληρονομιά της χώρας μας και να την κάνω γνωστή σε όλο τον κόσμο». s

Info Συναυλία με τον Τουμάνι Ντιαμπατέ

Αρχίζει και γίνεται ευρέως γνωστός σε όλο τον κόσμο και δίνει συναυλίες από την Ιαπωνία και τη Νέα Ζηλανδία μέχρι τα μεγάλα ευρωπαϊκά φεστιβάλ Γκλάστονμπερι, Σζίγκετ και Ροσκίλντε. «Κάθε συναυλία είναι σημαντική για μένα. Το περιβάλλον και ο κόσμος γύρω μου είναι που με κάνει να παίζω καλά ή όχι». Τα τελευταία χρόνια έχει βραβευτεί επανειλημμένα από το κράτος του Μάλι και από διεθνείς οργανισμούς. Έχει δη-

Mπλουζ, τζαζ, ροκ, σόουλ, δυτικοαφρικανικές παραδόσεις από τον μεγαλύτερο σολίστ της παραδοσιακής αφρικανικής άρπας «κόρα», από το Μάλι. Το Σχολείον, Χώρος Α 9 Ιουλίου 2009, 21:00 Εισιτήρια: €25, €20 (Μειωμένο), €10 (Φοιτητικό)

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 55

Μισέλ καμίλο

ήμεγάλος μ ο υφανν του Μάικλ

τζάκσον Ξεχάστε όλα τα κλισέ. Ο κορυφαίος αυτός πιανίστας συνδυάζει την κατάρτιση ενός σπουδαίου μουσικού με την ελαφρότητα ενός χαρούμενου ανθρώπου που αδιαφορεί για τις τυπικότητες αλλά νοιάζεται για την ουσία. Φυσικά, τον βοηθά και η έδρα του, η πολυπολιτισμική Νέα Υόρκη που ποτέ δεν κοιμάται – κι ακούει πάντα πολλή μουσική. Από τη Νάντια Δρακούλα

ίναι κορυφαίος πιανίστας, μουσικός με διεθνή λάμψη και φανατικό κοινό. Συνδυάζει την κλασική μουσική με την αφροκουβανέζικη τζαζ, έχει συνεργαστεί με τα μεγαλύτερα ονόματα της παγκόσμιας σκηνής και έχει μαζέψει στα ράφια του αρκετά Γκράμι και Έμι. Λίγες μέρες πριν αυτή η πληθωρική προσωπικότητα εμφανιστεί στη Μικρή Επίδαυρο τον αναζητήσαμε στο τηλέφωνο, στην έδρα του, στη Νέα Υόρκη. Απολαύσαμε τις απόψεις του για τη μουσική, για την καθημερινότητά του, αλλά και για την ικανοποίηση που νιώθει κάποιος που κατακτά τα όνειρα που κυνηγάει από παιδί. Απολαύστε τις κι εσείς.

Επισκέπτεσθε την Ελλάδα δεύτερη συνεχή χρονιά, μετά την περσινή σας εμφάνιση στο Μέγαρο Μουσικής. Αυτή τη φορά εμφανίζεστε σε έναν πολύ διαφορετικό χώρο, στο Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου. Τι πρόκειται να ακούσουμε εκεί; Οι συναυλίες αυτές είναι μέρος της παγκόσμιας περιοδείας μου με το τρίο μου, τον μπασίστα Τσαρλς Φλόρες και τον Κλιφ Όλμοντ στα ντραμς. Δεν είναι πια μαζί σας ο ντράμερ Ντάφνις Πριέτο; Στην περιοδεία μου αυτή έχει διαφοροποιηθεί το ρεπερτόριο. Δεν έχει μόνο κομμάτια από το τελευταίο μου άλμπουμ Spirit of The Moment (2007), αλλά από ολόκληρη τη δισκογραφία μου, συμπεριλαμβανομένων των κλασικών και των σάουντρακ. Έτσι λοιπόν και δεδομένου ότι ο Ντάφνις φέτος δουλεύει το προσωπικό του άλμπουμ και στο δικό του γκρουπ κατέφυγα στον Κρις που ξέρει πολύ καλά το ρεπερτόριό μου – έχουμε συνεργαστεί κοντά 15 χρόνια. Ξέρετε, 65 τραγούδια, 18 άλμπουμ, είναι πολλά, και ο Κρις τα κατέχει πολύ καλά. Πώς έχει προκύψει αυτός ο περίεργος συνδυασμός τζαζ-λάτιν και κλασικής μουσικής στη ζωή σας; Ήταν μοιραίο. Μεγάλωσα σε μια οικογένεια με τρεις γενιές μουσικών από διάφορα είδη, άλλους του κλασικού, άλλους του πιο εμπορικού ρεπερτορίου. Οι ρίζες μου είναι λατινικές, αφού μεγάλωσα στη Δομινικανή Δημοκρατία, φοίτησα μάλιστα εκεί, στο Εθνικό Ωδείο, όπου απέκτησα κλασική μουσική μόρφωση και στα δεκάξι μου ήμουν ήδη μέλος της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της χώρας. Τζαζ άκουσα πρώτη φορά στα δεκατέσσερά μου από έναν ξάδελφο, συλ-

mOYΣIKH

λέκτη δίσκων και ραδιοφωνικό παραγωγό. Ερωτεύτηκα τον αυτοσχεδιασμό και τη σύνθεση. Το ’79 πήγα στη Nέα Υόρκη για να σπουδάσω στο Julliard και στο Mannes College. Εκεί πήγαινα σε βραδιές τζαζ, ενώ κάθε Δευτέρα και Πέμπτη γίνονταν στην πόλη τζαζ-λάτιν βραδιές, όπου όλοι του χώρου γνώριζαν τους πάντες. Βρίσκω πάντως συναρπαστικό το ότι πλέον οι μουσικοί κόσμοι έχουν ανοίξει, οι κλασικοί θέλουν να κάνουν τζαζ και οι συμφωνικές ορχήστρες καλούν κάποιον σαν εμένα να παίξει. Αν μένατε στη χώρα σας, αν δηλαδή δεν βγαίνατε στη μεγάλη αγορά, θα είχατε κάνει την καριέρα που κάνετε; Μάλλον όχι. Ήταν πολύ σημαντικό για μένα ότι ήρθα σε ένα μέρος που μπορούσα να κυνηγήσω τα όνειρά μου και να τα κάνω πραγματικότητα. Η Νέα Υόρκη είναι ένα τέτοιο μέρος, αφού καταφέρνει να προβάλλει τη δουλειά σου σε παγκόσμιο επίπεδο. Θυμάστε εκείνα τα χρόνια; Ήταν δύσκολη η μετάβαση για σας; Για να είμαι ειλικρινής, στην αρχή ήταν τρομακτικά! Πολιτιστικό σοκ. Η ένταση της Nέας Υόρκης και η ενέργεια είναι απίστευτη! Ευτυχώς πείστηκε και ήρθε μαζί μου η Σάντρα, η σύζυγός μου. Με στήριξε πάρα πολύ, με συνέπεια να γίνει και ο προσωπικός μου μάνατζερ. «ΝΑ ΚΟΙΜΑΣΑΙ ΟΠΟΤΕ ΝΥΣΤΑΖΕΙΣ» Αυτή είναι μια συνταγή προσωπικής ισορροπίας για κάποιον με τον δικό σας τρόπο ζωής; Ναι, είναι ένα μυστικό. Ταξιδεύουμε πάντα μαζί και λέμε ότι το σπίτι μας είναι μεταφερόμενο! Γνωρίζουμε τόσους διαφορετικούς κόσμους, έχουμε φίλους από όλο τον κόσμο! Αλλά με μια τέτοια ζωή, όταν δίνεις ας πούμε 90 συναυλίες τον χρόνο και ζεις σε ένα συνεχές τζετ λαγκ, θέλει πολλή πειθαρχία και πρέπει να συνηθίσεις να κοιμάσαι όποτε νυστάζεις, να τρως όποτε πεινάς! Όντως ζούμε τη «χρυσή εποχή της τζαζ» όπως είπατε κάποτε; Έτσι πιστεύω. Ζούμε μια υπέροχη περίοδο της τζαζ. Ξέρετε, όταν πρωτοήρθα στη Nέα Υόρκη απογοητεύτηκα κάπως. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 η τζαζ ζούσε τα σκοτεινά της χρόνια. Διάβαζα τότε θυμάμαι τους New York Τimes που το σχολίαζαν και αναρωτιόμουν τι κάνω τώρα. Έπειτα όμως, στα μέσα της δεκαετίας, τα πράγματα

άλλαξαν. Οι δισκογραφικές άρχισαν να ενδιαφέρονται πάλι και να ψάχνουν καινούργια ταλέντα. Τι γνώμη έχετε, αλήθεια, για την ελεύθερη διακίνηση πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο και την αποφυγή πληρωμής πνευματικών δικαιωμάτων; Θεωρείτε πειρατεία αυτή τη γενικευμένη πρακτική; Πλήττεστε και οι καλλιτέχνες της τζαζ; Όλα έχουν δύο πλευρές. Από τη μια χάνουμε τα νόμιμα χρήματά μας, αλλά από την άλλη διευρύνεται το κοινό μας. Κάποιοι καλλιτέχνες δεν αποβλέπουν πλέον στα κέρδη από τις πωλήσεις, αλλά στα live τους. Μάλιστα επιδιώκουν κιόλας τη διαδικτυακή διακίνηση. Πράγματι, ξαφνικά έρχεται στα live καινούργιος κόσμος, νέος και ετερόκλητος.

Info Συναυλία Μισέλ Καμίλο Ο Μισέλ Καμίλο έρχεται να μαγέψει το ελληνικό κοινό για δεύτερη συνεχή χρονιά συνδυάζοντας την κλασική μουσική με την τζαζ και τις αφρικανικές παραδόσεις. Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 10-11 Ιουλίου 2009, 21:30 Εισιτήρια: €30 (A’), €20 (B’), €10 (Φοιτητικό)

Η τζαζ είναι μουσική για τους λίγους; Για αυτούς που έχουν ανάλογη μουσική παιδεία; Όχι, δεν συμφωνώ με αυτό, υπάρχει μουσική για όλα τα γούστα. Προσωπικά, συμμερίζομαι την άποψη του Ντιουκ Έλινγκτον: «Υπάρχει καλή μουσική και όχι και τόσο καλή μουσική». Απλώς πρέπει να βρεις το κοινό σου. Κάποιες φορές δεν με πιστεύουν όταν τους λέω ότι παίζω μπροστά σε κοινό 25.000 ατόμων. Κι όμως είναι αλήθεια, τόσο είναι το κοινό ας πούμε στην Πόλη του Μεξικού ή στην Ατλάντα. Ακόμα και στην Ευρώπη γεμίζουν συναυλίες μου με πέντε και έξι χιλιάδες κόσμο! Ακούτε άλλα είδη μουσικής; Ροκ ή ποπ λόγου χάρη; Ναι, ακούω τα πάντα. Στην πραγματικότητα ήμουν μεγάλος φαν του Μάικλ Τζάκσον. Πώς σχολιάζετε τον θάνατό του; Λυπήθηκα πάρα πολύ. Ξέρω ότι θα έκανε μια σπουδαία επιστροφή, οι αριθμοί ήταν ενδεικτικοί. Είχα χαρεί για εκείνον. Ο Μάικλ ήταν ένας απίστευτος περφόρμερ, ένας άνθρωπος που δημιούργησε τάσεις, ένας οραματιστής. Ελπίζω να έχουμε πολλούς Μάικλ Τζάκσον στο μέλλον, αλλά αυτός ήταν μοναδικός, μπροστά από οποιονδήποτε άλλο. Ήταν όμως ταυτόχρονα μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα και αρκετός κόσμος επηρεασμένος από τα θέματα της προσωπικής του ζωής ήταν αρνητικός απέναντί του. Συμφωνείτε με αυτό; [9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 57

Κοιτάξτε, έχω τη γνώμη ότι άλλο πράγμα είναι ο καλλιτέχνης, ο δημιουργός και άλλο ο άνθρωπος. Οι άνθρωποι κάνουμε επιλογές στη ζωή μας. Πρέπει να τα διαχωρίζουμε αυτά τα δύο. Μην ξεχνάτε ότι ο κόσμος της τέχνης είναι γεμάτος από αντιφατικές προσωπικότητες και οι περισσότεροι καλλιτέχνες κατατρύχονται από κάποια «τρέλα». Ποιο κομμάτι του ήταν το αγαπημένο σας; Θα έλεγα μάλλον όλα τα κομμάτια του Thriller. Ένα φοβερό άλμπουμ! Η ΝΤΙΣΚΟ, Ο ΣΑΝΤΑΝΑ, Ο ΤΙΤΟ ΠΟΥΕΝΤΕ Τα καταφέρνετε και με το moondancing; Μα βέβαια! Μπορώ να σας πω ότι με τη Σάντρα πάμε κάποιες φορές για ντίσκο. Ξέρετε, στον κόσμο φαίνεται κάπως περίεργη η εικόνα ενός κλασικού μουσικού ή ενός τζαζίστα να χορεύει ντίσκο, αλλά οι δικές μου ρίζες είναι από την Καραϊβική και εκεί, αν και η ζωή είναι δύσκολη, το πνεύμα είναι ελεύθερο, οι άνθρωποι χαρούμενοι. Μέσα στο καλοκαίρι αυτό, καλώς εχόντων των πραγμάτων, περιμένουμε στην Ελλάδα και τον Κάρλος Σαντάνα.

Αλήθεια; Είναι εξαιρετικός. Τον γνώρισα κάποτε στο sound check, όταν με είχαν καλέσει για να παραλάβω το βραβείο Γκράμι. Εκεί ήταν και ο Κάρλος. Ήταν μια βραδιά αφιερωμένη στον Τίτο Πουέντε. Με τον οποίο είχατε ερμηνεύσει το περίφημο Oye Como Va… Αλήθεια, ξέρω πως ο Πουέντε έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην καριέρα σας και υπάρχει και μια ιστορία πίσω από αυτό. Πράγματι. Είμαι πολύ τυχερός γιατί το πρώτο μεγάλο συναυλιακό γεγονός έξω ήταν στο πλευρό του Πουέντε, στο Φεστιβάλ του Μόντρεαλ στον Καναδά. Το πώς έγινε είναι το θέμα. Εκείνο τον καιρό ο Τίτο είχε έναν αργεντίνο πιανίστα ο οποίος παράλληλα δούλευε και με τον Τζορτζ Μπένσον. Μετά από μια διαφιλονικία ο πιανίστας αναγκάστηκε να πάει με τον Μπένσον και ο Τίτο έμεινε χωρίς πιανίστα. Ο Αργεντίνος με είχε ακούσει σε κάποιο μπαρ στη Nέα Υόρκη και με πρότεινε. Μια μέρα λοιπόν χτυπάει το τηλέφωνο και μου λένε: «Είναι ο Τίτο Πουέντε στο τηλέφωνο και θέλει να σου μιλήσει» και τους απαντάω: «Κόψτε την πλάκα!». Μοιραία συνάντηση, από αυτές που σου συμβαίνουν λίγες φορές στη ζωή σου, ε; Ναι, έτσι είναι. Από την άλλη, αυτό είναι

αλκίνοος ιωαννίδης

το παιχνίδι με το

ένα από τα καλά της Nέας Υόρκης. Στα μπαρ και στα live πάνε όλοι οι μουσικοί, ο ένας βλέπει τον άλλο και αν είσαι καλός θα συζητηθείς και κάποια μέρα θα σε προτείνουν. ΖΩ ΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ Πώς είναι μια τυπική μέρα σας στη Nέα Υόρκη; Ξυπνάω νωρίς και ανοίγω το Ίντερνετ. Είμαι μεγάλος φαν. Τσεκάρω την αλληλογραφία μου, απαντάω στα μέιλ μου, ενημερώνομαι για τα νέα. Μετά θα κάνω τη γυμναστική μου και σίγουρα θα δουλέψω τέσσερις ώρες στο πιάνο. Αν το πιάνο ήταν όργανο του σώματός σας, ποιο λέτε να ήταν; Χμμ, η προέκταση των δαχτύλων μου. Μα δεν είναι ήδη; Αυτή η ιδιαίτερη σχέση που έχετε με αυτό το όργανο… Έχετε δίκιο. Ξέρετε, στάθηκα πολύ τυχερός στη ζωή μου, αφού είχα πολύ καλούς δασκάλους. Ένας από αυτούς μια μέρα μου έδεσε τα μάτια και με έμαθε να παίζω στα τυφλά. Όταν φτάνεις στο σημείο να παίζεις με δεμένα τα μάτια, μέσα στο σκοτάδι και να παίζεις όμορφα, τότε αυτό είναι. Η σχέση σου με αυτό το όργανο έχει περάσει σε ένα άλλο επίπεδο. Ο δεσμός δεν είναι πια σωματικός αλλά

ψυχικός, είναι πλέον μέρος του χώρου σου, του εσωτερικού σου χώρου. Η ίδια σχέση σάς συνδέει και στο Τρίο; Θα μπορούσε να πει κανείς πως ναι. Το Τρίο μου είναι σαν μια κινητή μίνι ορχήστρα. Είναι σαν το σχήμα τρίγωνο. Αν η κορυφή σολάρει τότε χρειάζεται δύο γερές βάσεις που θα τη στηρίξουν. Είμαστε άλλωστε σαν οικογένεια. Ένας άνθρωπος σαν εσάς, που έχει πάρει πολλές επιβραβεύσεις από τη ζωή και έχει κάνει τα όνειρά του πραγματικότητα, τι άλλο μένει για να κατακτήσει; Ζω τη ζωή μου σαν μια μακρά εμπειρία. Αν είσαι ενθουσιασμένος με το επόμενο βήμα σου παραμένεις πάντα φρέσκος. Το σημαντικό είναι να παραμένεις φρέσκος, να αφήνεις την ενέργεια να ρέει και να σε συμπαρασύρει. Να είσαι ταπεινός σε όλη τη διαδικασία. Μόνο έτσι μπορείς να επεκτείνεις τον κόσμο σου και έτσι τα πάντα είναι πιθανά και μπορούν να σου συμβούν. Υπάρχει πάντα κάτι παραπάνω που θα μάθεις για την τέχνη σου, κάτι που θα μάθεις για τον εαυτό σου. s

χρόνο

Φέτος, και μετά από έξι χρόνια σιωπή, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης έδωσε μια νέα προσωπική δισκογραφική δουλειά με γενικό τίτλο Νεροποντή. Από τις Περιπέτειες ενός Προσκυνητή μέχρι τη φετινή άνοιξη μεσολάβησαν πολλά. Το πιο σημαντικό από όλα για τον ίδιο (εξίσου σημαντικό για όλους, ιδίως όταν η δουλειά τους έχει να κάνει με την αναδρομή στην προσωπική τους ιστορία) είναι ότι είναι πλέον κατά έξι χρόνια μεγαλύτερος. «Μαλακωδώς εφησυχασθείς επί μακρόν ο καλλιτέχνης επανεξετάζει την κατάσταση πριν ξεχαστεί εκ νέου». Τρεις στίχοι δάνειο από το έκτο τραγούδι της Νεροποντής είναι η εισαγωγή για το ρεσιτάλ που θα δώσει ο τραγουδιστής στο Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου. Έχει καλούς συνεργάτες (Σταύρος Λάντσιας, Γιώργος Καλούδης, Μιχάλης Καπηλίδης) και πολλούς φίλους της μουσικής του. Έχει αποδοχή. Και καινούργια τραγούδια με στίχους για τον καιρό που φεύγει… «Τα γόνατά μου κάνουν χρίτσι χρίτσι Μεγαλώνω Το χάνω κάθε χρόνο το παιχνίδι με το χρόνο». Όλα τα άλλα είναι απλώς τέχνη.

Συναυλία με τον Αλκίνοο Ιωαννίδη Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 17-18 Ιουλίου 2009, 21:30 Εισιτήρια: €30 (Α’), €20 (Β’), €10 (Φοιτητικό)

mOYΣIKH

Διεθνές Φεστιβάλ Χορού καλαμάτας

Μια

περιπέτεια

15 χρόνων και εναΣ εννοιακοΣ Στιγμιότυπο από τη χορογραφία του Ξαβιέ λε Ρουά, Αυτο-ατελής. O γάλλος καλλιτέχνης πειραματίζεται με την αποδόμηση της αφηγηματικότητας.

Από τη Γεωργία Γεωργακαράκου

Λες και ήταν χθες. Όμως πέρασαν 15 χρόνια από την ίδρυση του Διεθνούς Φεστιβάλ Χορού της Καλαμάτας. Δεκαπέντε δημιουργικά χρόνια, γεμάτα δημιουργικές προκλήσεις, ενδιαφέροντες πειραματισμούς, απροσδόκητες διεθνείς συνεργασίες – με άλλα λόγια, μια δημιουργική 15ετία που έβαλε την ωραία πόλη της νότιας Ελλάδας με το κοσμοπολίτικο παρελθόν και τις θαυμάσιες παραλίες οριστικά στον χάρτη του παγκόσμιου χορού. Λίγο πριν ξεκινήσει το 15ο Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας μιλήσαμε με την καλλιτεχνική του διευθύντρια Βίκυ Μαραγκοπούλου για την ταυτότητά του και για τις προοπτικές του.

Τι σηματοδοτεί για εσάς η 15η επέτειος του Φεστιβάλ Καλαμάτας; Η αντοχή και η διάρκεια στον χρόνο ασφαλώς έχουν τη σημασία τους. Για μένα τα 15 χρόνια του Φεστιβάλ σημαίνουν μία διαδρομή δημιουργική, πλούσια και αρκετές φορές περιπετειώδη. Δεκαπέντε χρόνια απόλυτης αφοσίωσης, σκληρής δουλειάς, αλλά και μεγάλης επιθυμίας το Φεστιβάλ συνεχώς να διευρύνεται, να εμβαθύνει, να παραμένει θελκτικό και «ζωντανό».

OI ΣYΓΓENEIΣ

Ποια ήταν τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίσατε; Ποια λύθηκαν, ποια εκκρεμούν; Ένα από τα πρώτα μας προβλήματα ήταν πώς θα μπορούσε ένας θεσμός με σύγχρονο προσανατολισμό να αναπτυχθεί σε μία πόλη της περιφέρειας, χωρίς εκπτώσεις. Πρόβλημα το οποίο όμως πολύ γρήγορα και σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο ξεπεράστηκε αλλά αποτέλεσε και ένα συγκριτικό πλεονέκτημα για το Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας. Συνεχίζει να μας απασχολεί η ανάγκη δημιουργίας ενός σωστού θεσμικού πλαισίου, που να δίνει τη δυνατότητα ανάπτυξης αλλά και της κατάλληλης στελέχωσης ενός εξειδικευμένου και μεγάλων απαιτήσεων Φεστιβάλ, όπως και η έγκαιρη και σταθερή του χρηματοδότηση στο μέλλον. Δύο σημαντικά ζητήματα, που αποτελούν και αναγκαίες προϋποθέσεις για την ανάπτυξή του. Ποιες είναι οι προοπτικές του Φεστιβάλ Καλαμάτας για το μέλλον; Το Μέγαρο Χορού που θα ολοκληρωθεί στην πόλη ασφαλώς και θα δώσει άλλες δυνατότητες στο Φεστιβάλ και στην Καλαμάτα. Θα μπορούμε να προσκαλούμε παραστάσεις που δεν μπορούν να παρουσιαστούν στους ήδη υπάρχοντες χώρους, ενώ η σταθερή στέγη θα δώσει τη δυνατότητα να προχωρήσουμε σε περισσότερες καλλιτεχνικές παραγωγές, αλλά και σε συνεργασίες σε τομείς που αφορούν την έρευνα, τον πειραματισμό, την εκπαίδευση.

Οι προοπτικές όμως του Φεστιβάλ Καλαμάτας συνδέονται άρρηκτα και με τις προϋποθέσεις που αναφέρονται παραπάνω. Ιδέες και όνειρα υπάρχουν πολλά, όμως επιτρέψτε μου να επιμείνω στο πόσο συνδεδεμένες είναι οι προϋποθέσεις με τις προοπτικές, γιατί πιστεύω ότι το μεγάλο ζητούμενο, φαντάζομαι όχι μόνο αυτού του Φεστιβάλ, είναι με ποιο τρόπο θα απελευθερωθεί το δυναμικό που υπάρχει και καταναλώνεται, σε μεγάλο βαθμό, σε θέματα διεκπεραίωσης και επίλυσης καθημερινών, αυτονόητων προβλημάτων. Αυτά τα όνειρα, οι ιδέες, οι προοπτικές μπορούν να γίνονται πράξη μόνο αν δεν ασφυκτιούν σε ένα ακατάλληλο πλαίσιο, που δεν αφήνει χώρο στους ανθρώπους να εμπνέονται και να ονειρεύονται. Ιδεατά η Καλαμάτα, μια μικρή πόλη σε μία όμορφη γεωγραφική τοποθεσία, με την πλούσια διαδρομή της στο θέατρο, τη μουσική, τον χορό, τα εικαστικά, θα είχε τις δυνατότητες να είναι ένας τόπος, που η κάθε γωνιά του θα έσφυζε από καλλιτεχνική έμπνευση και δημιουργία. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του Φεστιβάλ που συνέβαλαν στη δημιουργία ενός θεσμού με κύρος και εξασφάλισαν την αναγνώρισή του στην Ελλάδα και στο εξωτερικό; Οι καλές παραστάσεις του και η συνεχής φροντίδα, από την πρώτη στιγμή, τόσο οι παραστάσεις όσο και η όλη διοργάνωση να γίνονται όσο το δυνατό καλύτερα. s

TO Π P O Γ PA M M A Στο φετινό Φεστιβάλ Καλαμάτας (16 έως 26 Ιουλίου) συμμετέχουν: Ο ιάπωνας χορογράφος Σαμπούρο Τεσιγκαουάρα με τη χορεύτρια Ριχόκο Σάτο στο εμπνευσμένο από τον Μπουνιουέλ Εμμονή Ένας σκύλος Α (16 και 17/7). Η Γαλλίδα Εά Σολά εμπνέεται από την Άπω Ανατολή στις Air Lines (17 και 18/7). Ο Γιόζεφ Νατζ εμπνέεται από τον Βόιτσεκ του Μπίχνερ στο Βόιτσεκ ή Προσχέδιο Iλίγγου (18 και 19/7). Η Ισραηλινή Γιάσμιν Βάρντιμον συνδυάζει πρόζα, κίνηση, μουσική και τεχνολογία στο κοινωνικό σχόλιο Justitia (19 και 20/7). Ο Αντώνης Φωνιαδάκης χορογραφεί την Ιωάννα Τουμπακάρη στην κλασική Ιεροτελεστία της άνοιξης (20 και 21/7). Η Κατερίνα Παπαγεωργίου με τον Νίκο Καμόντο αναμετριούνται με το φως και τον χρόνο στο Μακριά (22/7). Η νέα κολεκτίβα της βελγικής σκηνής Peeping Tom, με θητεία δίπλα στους Αλέν Πλατέλ και Γιαν Λόουερς, παρουσιάζει δυο παραστάσεις: Το σαλόνι (22/7) και Το υπόγειο (24/7). Ο 24χρονος Ιρακινός Μουχάμαντ Ρασίντ στηρίζεται στα προσωπικά του βιώματα στη χορογραφία Ο σπαραγμός της μητέρας μου (23 και 25/7). Η ισπανίδα περφόρμερ Λα Ριμπό μαζί με τη Γαλλίδα Ματίλντ Μονιέ υπογράφουν την Γκουστάβια (23 και 24/7), εμπνευσμένες από τις τεχνικές του κλασικού μπουρλέσκ. Ο Γάλλος Ξαβιέ λε Ρουά, θεμελιωτής του λεγόμενου «εννοιακού χορού», υπογράφει τη χορογραφία Αυτο-ατελής (25 και 26/7). Τέλος, η Γαλλίδα Ματίλντ Μονιέ μιλάει για τον απολυταρχισμό στη χορογραφία της Tempo 76 (26/7). Περισσότερες πληροφορίες και εισιτήρια: http://www.kalamatadancefestival.gr

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 59

JUICY LIU

Fura dels Βaus, Παρασκευή 27 Ιουνίου, 10.30 μ.μ., καταγράφεται η κάτωθι συνομιλία, ενώ στην οδό Πειραιώς πλανιέται το φάντασμα του Θεάτρου Ντουμπρόβκα: Κύριος Αστυνομικός εκ του περιπολικού: Παρακαλώ, κάντε στην άκρη, δεχθήκαμε τηλεφώνημα ότι το θέατρο τελεί υπό κατάληψη ισπανών τρομοκρατών. Έρμος ταξιθέτης: Μα τι λέτε, κύριέ μου, για παράσταση πρόκειται. Κος Αστυνομικός: Το γνωρίζουμε. Αλλά μας είπαν ότι τους κρατούν ομήρους και πρέπει να επέμβουμε. Έρμος ταξιθέτης: Ναι, αλλά σας εξηγώ ότι είναι μέσα στο έργο η ομηρία. Το κάνουν στα ψέματα οι άνθρωποι. Ηθοποιοί είναι. Κος Αστυνομικός: Μα καλά, τι έργο είναι αυτό; Έρμος ταξιθέτης: Έργο. Ισπανική μεταμοντέρνα πρωτοπορία. Κος Αστυνομικός: Δεν σας καταλαβαίνω. Έρμος ταξιθέτης (μπας και ξεμπερδέψει): Μμμ, σαν να λέμε Μιλάγκρος, Μαρία λα ντελ Μπάριο Σολ, Μαρία της καρδιάς μου κ.λπ. Κος Αστυνομικός: Μάλιστα. Πολύ καλά. Αποχωρούμε. Ή μήπως υπάρχουν εισιτήρια; Την ίδια στιγμή, στην απέναντι αίθουσα του Χώρου Δ, ο υπερτροφικός κούνελος του Αόρατου Τσίρκου είχε σφηνώσει κάτω από τα καθίσματα και πάλευαν να τον βγάλουν έξω χωρίς να σκάσει. Τα κατάφεραν εν τέλει, χωρίς την επέμβαση αστυνομικών οργάνων αυτή τη φορά. Υποθέτουμε ότι θα χρησιμοποίησαν κάτι σε γιγάντιο καρότο. Είδος που ευδοκιμεί άλλωστε στην Πειραιώς 260. Το ζωικό βασίλειο, όμως, εξακολουθεί να είναι ο πονοκέφαλος των παραγωγών, αλλά και σημείο αναφοράς κάθε σύγχρονης αστικής παράστασης που σέβεται τον εαυτό της και αναπολεί – αναπολεί μια αλλοτινή βουκολική ευτυχία. Έλα όμως που δεν ξέρουμε τι τρώει το λευκό παγόνι (!) των Nova Melancholia. Και καλά το γουρουνάκι, πες είναι βολικό, αλλά στο παγόνι, τι δίνεις στο παγώνι, ο-έ-ο; Σταφύλια και έντομα. Για κυρίως ή για επιδόρπιο; είναι η αμέσως επόμενη ερώτηση.

60 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #16 [9 IOYΛIOY 2009]

Στον υπέροχο κόσμο του Eλληνικού Φεστιβάλ

ο ακαΛυΠτοΣ! ο ηΜιυΠαιΘριοΣ; Aν τα δυο παιδιά που κρατάνε τα ντουφέκια δεν ήταν Iσπανοί, η σκηνή από τον Mπόρις Γκοντούνοφ θα μπορούσε να είναι σχόλιο για την κατάσταση του έλληνα φορολογούμενου - δηλαδή, του Mήτσου και του Kίτσου.

Και ο διατροφικός Γολγοθάς συνεχίζεται: Οι μουεζίνηδες των Rimini Protokoll πρέπει να τρώνε αυστηρώς και απαρεγκλίτως μόνο φαγητό χαλάμ και όχι χαράμ, λέει ο Αλλάχ – και τόλμα να κάνεις αλλιώς. Όχι χοιρινό (πολύ σοφά, τα κρούσματα μετριούνται σε εκατοντάδες) και χωρίς ίχνος αίματος (στη Γαλλία θα ψόφαγαν της πείνας). Βρέθηκε λοιπόν ένα ευλαβικό εστιατόριο καθώς και τόπος προσευχής στην Πειραιώς. Πάλι καλά, γιατί θα τους έτρωγαν τα πέρα-δώθε. Στρώσε χαλάκι, μάζεψε χαλάκι. Πάμε 12 επαναλήψεις χαλαρά. Στην Επίδαυρο που όλοι αγαπάμε να περιμένουμε τα πράγματα κυλούν ήρεμα. Αν εξαιρέσουμε την απειλή νεροποντής, ένας άλλος κόσμος θα ανοιχτεί μπροστά μας. Η Έλεν Μίρεν θα λάμψει μαζί με τα βικτοριανά σκουλαρίκια της και οι μύες του Ντομινίκ Κούπερ θα συστέλλονται και θα διαστέλλονται μόνο για μας. Don’t cry Nonika, όλοι ξέρουμε ότι εσύ θα το ’κανες καλύτερα!

KOΣmIKOTHTEΣ

To tip του αστρολόγου Αν δεν μπορείς να το απολαύσεις, απόφυγέ το…

STAR WARS Τα άστρα και οι προτάσεις του δεκαπενθημέρου – 2 σε 1 Από τον Άγγελο Γκαγκάριν

Κριός (21 Μαρτίου - 19 Απριλίου)

Ταύρος (20 Απριλίου - 20 Μαΐου)

Δίδυμοι (21 Μαΐου - 21 Ιουνίου)

Καρκίνος (22 Ιουνίου - 22 Ιουλίου)

Α, είναι ολοφάνερο: Το μάτι σου γυαλίζει! Έχεις μια σατανική διάθεση να φορτώσεις όλες τις υποχρεώσεις σου σε κάποιον άλλον και να σηκωθείς να φύγεις. Να πας κάπου πολύ μακριά, σε κάποιον τροπικό παράδεισο, που δεν θα πιάνει κανένα κινητό. Όσο κι αν ακουστεί περίεργο, είμαι μαζί σου. Αν καταφέρεις να βρεις αυτό το θύμα που θα δεχθεί να φορτωθεί το βάρος σου, να του το φορτώσεις χωρίς δεύτερη σκέψη και μετά στείλ’ το μου κι από εδώ. Η αλήθεια πάντως είναι πως αστρολογικά οι πιθανότητες να δεχθείς μια τέτοιου είδους ευεργεσία είναι εξαιρετικά περιορισμένες έως και ανύπαρκτες. Η διάθεσή σου για σκανταλιές όμως δεν σταματάει εδώ αλλά επεκτείνεται και στα ερωτικά σου. Που θα πει πως πολύ θα το ήθελες να κάνεις μια μικρή (ή και μεγάλη – δεν σε χαλάει) απιστία, χωρίς φυσικά να πιαστείς. Πριν κάνεις οτιδήποτε δες την παράσταση που σου προτείνω:

Είναι απολύτως φυσιολογικό να νιώθεις πεσμένος. Τον τελευταίο καιρό πέρασες πολλά και μάλιστα χωρίς να έχεις καμιά ουσιαστική βοήθεια. Τα δύσκολα όμως περνάνε σιγά σιγά κι έτσι επανέρχεσαι σε πιο φυσιολογικούς ρυθμούς. Θα σου θυμίσω το old time classic που θα ισχύει στον αιώνα τον άπαντα: «Ό,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό». Κι αλλιώς, όπως είχε πει και κάποιος σπουδαίος τύπος (θα σε γελάσω ποιος – μη ζητάς πολλά, μεγάλος άνθρωπος είμαι): «Καμιά προσπάθεια δεν πάει χαμένη. Ακόμα κι ο Σίσυφος έκανε μύες!». Τι λέγαμε; Α, ναι! «Ό,τι δεν σε σκοτώνει…». Κι εσύ βγήκες μέσα από το χαμό ολοζώντανος. Κουρασμένος ναι, πικραμένος ναι, απογοητευμένος ίσως. Αλλά το αίμα κοχλάζει στις φλέβες σου. Και τώρα πια ξέρεις ότι μπορείς να αντέξεις και στα δύσκολα, κι αυτή η διαπίστωση είναι μια σούπερ τονωτική ένεση για την αυτοπεποίθησή σου. Μπες στο χορό:

Καλέ, φτου, φτου, μη σας ματιάσουμε! Τι γοητεία είναι αυτή που σκορπάτε τριγύρω σας τελευταία; Και να φανταστεί κανείς ότι το σεξαπίλ σας έχει ανθίσει χωρίς καμιά προσπάθεια εκ μέρους σας, αγαπητέ/ή. Φροντίζουν τα άστρα για εσάς… Οπότε, έχουμε και λέμε. Χούφτωσ’ τον/την, τώρα που σε παίρνει, Δίδυμε. Αυτή είναι η καλύτερη ώρα για να διεκδικήσετε ακόμα και το πιο κρυφό σας ερωτικό απωθημένο. Πάντως, καθώς φαίνεται, οι προθέσεις σας δεν είναι και τόσο αγνές, αφού δεν έχετε καμιά διάθεση για κάτι μόνιμο και σταθερό – ή τουλάχιστον αυτό προβάλλετε προς τα έξω. Η λέξη που χαρακτηρίζει αυτή την εποχή τη διάθεσή σας είναι το «εφήμερο» και σύνθημά σας το «ό,τι φάμε, ό,τι πιούμε». Κοπιάστε λοιπόν, το τραπέζι θα είναι στρωμένο όλο το καλοκαίρι με κάθε είδους εδέσματα. Προσέξτε μόνο μην το παρακάνετε και μπερδέψετε τις γεύσεις – αν με αντιλαμβάνεστε…

Θέατρο: Φαίδρα του Ρακίνα σε εκδοχή του Tεντ Xιουζ / Εθνικό Θέατρο Μεγάλης Βρετανίας - Nίκολας Xάιτνερ 10 & 11 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Χορός: pitié! / Les Ballets C de la B - Aλέν Πλατέλ & Φαμπρίτσιο Kασόλ 13 - 15 Ιουλίου, Πειραιώς 260 (Χώρος Η)

Μουσική: Συναυλία με τον Αλκίνοο Ιωαννίδη 17 & 18 Ιουλίου, Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου

Λέων (23 Ιουλίου - 22 Αυγούστου)

Παρθένος (23 Αυγούστου - 22 Σεπτεμβρίου)

Λοιπόν, άκου τι τραγικό λάθος έχεις κάνει: Έχεις αφήσει τους άλλους και συγκεκριμένα τους πολύ δικούς σου ανθρώπους να έχουν λόγο στην προσωπική σου ζωή. Όχι ότι είναι δύσκολο να συμβεί σε κάποιον κάτι τέτοιο, αλλά να… με τα χρόνια υποτίθεται ότι ο καθένας από εμάς βρίσκει ένα τρόπο να κόβει το βήχα των άλλων. Με όρους αρχαίας τραγωδίας, θα πρέπει να εξαφανίσεις από τη σκηνή τους γεννήτορές σου για να μπορέσεις επιτέλους να ζήσεις τη δική σου ζωή – εννοείται ότι τα λόγια μου έχουν μεταφορική σημασία. Έλεγα λοιπόν ότι για να προχωρήσεις πρέπει να κόψεις μόνος σου τον ομφάλιο λώρο που σε δένει με την οικογένειά σου. Τότε και μόνο τότε θα είσαι απολύτως έτοιμος να προχωρήσεις ένα βήμα πιο πέρα: να κάνεις τη δική σου οικογένεια. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι θα πρέπει να περάσεις στο στάδιο της ενηλικίωσης και να μας συναντήσεις. Κουνήσου, δεν μπορούμε να σε περιμένουμε άλλο, έχουμε και δουλειές. Χορός: matter-of-act / Λενιώ Κακλέα 14 & 15 Ιουλίου, Το Σχολείον (Χώρος Β)

Καλέ μου Παρθένε, έχετε ξεπεράσει κάθε όριο αναβλητικότητας. Πρέπει οπωσδήποτε να βρείτε το χρόνο και την ηρεμία για να σκεφτείτε και να καταλήξετε σε σοβαρές αποφάσεις από τις οποίες εξαρτάται και η τύχη άλλων ανθρώπων κι αυτό είναι κάτι που δεν θα πρέπει να ξεχνάτε. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να αναθεωρήσετε τον τρόπο που βλέπετε τα πράγματα και τη βαρύτητα που τους αποδίδετε, αλλά και να διώξετε από τη μέση κάθε είδους συναίσθημα που μπορεί να θολώνει την κρίση σας. Αν ανησυχείτε για τα επαγγελματικά σας, το κάνετε αδίκως. Οι προοπτικές είναι πολύ καλές και το χειρότερο που έχετε να κάνετε είναι να μειώνετε τη φόρα σας με ανούσιους φόβους και αμφιβολίες. Εμπιστευτείτε τη δουλειά που έχετε κάνει όλα αυτά τα χρόνια. Εμπιστευτείτε τον εαυτό σας, γιατί αυτό είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίσατε. Θέατρο: Καζιμίρ και Καρολίνα, Έντεν φον Xόρβατ / NTGent και Veenfabriek - Γιόχαν Σίμονς 13 Ιουλίου, Ηρώδειο

Ζυγός (23 Σεπτεμβρίου - 23 Οκτωβρίου)

Δεν ξέρω πώς, αλλά σας έχει μπει στο μυαλό (και δύσκολα θα βγει) η εντύπωση ότι σας αντιμετωπίζουν σαν τον τελευταίο τροχό της αμάξης. Αυτή την εποχή που έχετε και τα γενέθλιά σας κάντε ένα ωραίο δώρο στον εαυτό σας: Διώξτε τις μαύρες σκέψεις. Το να είστε στα καλύτερά σας (που είστε) είναι πραγματικά ανώφελο για όσο διάστημα δεν το αντιλαμβάνεστε. Ευτυχώς οι δικοί σας άνθρωποι αφουγκράζονται τις ανησυχίες σας και σας αντιμετωπίζουν με πολύ μεγαλύτερη επιείκεια και κατανόηση από ό,τι εσείς τον εαυτό σας. Παράλληλα, τον τελευταίο καιρό έχετε βάλει στο ψυγείο ένα επαγγελματικό σχέδιο θεωρώντας πως η εποχή δεν ευνοεί τα μεγάλα ανοίγματα. Ίσως να έχετε δίκιο, ωστόσο εξετάστε σοβαρά και την πιθανότητα να αντικαταστήσετε τη βαθιά κατάψυξη με αργά και προσεκτικά βήματα. Ως γνωστόν, η τύχη βοηθά τους τολμηρούς (που ξέρουν πότε τους παίρνει). Σε σας θα προτείνω μια παράσταση στην Επίδαυρο. Μείνετε κι ένα βράδυ. Ωραία θα ’ναι. Θέατρο: Ευριπίδη, Άλκηστη / Εθνικό Θέατρο - Θωμάς Μοσχόπουλος 17 & 18 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Σκορπιός (24 Οκτωβρίου - 21 Νοεμβρίου)

Η περίοδος που ακολουθεί θα είναι πολύ θετική και χαλαρή για σας, γι’ αυτό και σας προτείνω να την απολαύσετε όσο μπορείτε. Δείτε τη ζωή σαν ήρεμη θάλασσα και χαλαρώστε ανάσκελα πάνω της. Η άνωση (βλέπε οι πλανήτες σας) θα φροντίσει να παραμείνετε στην επιφάνεια. Κανένα κύμα δεν θα σας παρασύρει, καμιά φωνή δεν θα ταράξει τη γαλήνη σας. Επιπλέον, μη χάνετε καμιά ευκαιρία να βρεθείτε ανάμεσα σε κόσμο. Δεχθείτε όλες τις προσκλήσεις που θα σας γίνουν και κλείστε τα αυτιά σας κάθε φορά που ο τεμπελάκος εαυτός σας απαιτεί να πηγαίνετε νωρίς για ύπνο. Οι συναναστροφές αυτή την εποχή κρύβουν ευκαιρίες που πρέπει να εκμεταλλευτείτε. Αν σας προκύψει απρόσμενα μια ευκαιρία για ταξιδάκι, ακόμα και επαγγελματικού χαρακτήρα, να την αρπάξετε και να θυμηθείτε ότι σας το πρόβλεψα – αν θυμηθείτε να μου φέρετε και κάτι από τα ξένα, ακόμα καλύτερα. Προς το παρόν τα ξένα ήρθαν στην Ελλάδα και σας περιμένουν:

Σίγουρα θα έχεις δει κάτι αφηρημένους τύπους που διασχίζουν κάθετα το δρόμο τσεκάροντας το λάθος ρεύμα. Ε, ακριβώς το ίδιο κάνεις κι εσύ. Πορεύεσαι έχοντας την προσοχή σου διαρκώς στραμμένη στο παρελθόν και δεν δίνεις καμιά προσοχή στο παρόν. Πρόσεξε καλά όμως, γιατί το παρόν που παραμελούμε γίνεται μέλλον που μας ποδοπατά. Γι’ αυτό σταμάτα να σκαλίζεις τις στάχτες∙ ακόμα κι αν υπάρχουν ελπίδες να ξανανάψεις τη φωτιά αυτή δεν θα έχει καμιά σχέση με την παλιά φλόγα που αναπολείς. Προς το παρόν μοιάζει να έχεις στρέψει τις δυνάμεις σου κόντρα στον εαυτό σου με μια μαζοχιστική διάθεση. Και ειλικρινά αν περνούσες καλά με όλο αυτό δεν θα είχα καμιά αντίρρηση. Στην πραγματικότητα όμως υποφέρεις, γι’ αυτό και σου χτυπάω καμπανάκι κινδύνου. Μπες στο παιχνίδι ξανά. Α, ναι… κι ετοιμάσου για Επίδαυρο: Μουσική: Συναυλία Mισέλ Kαμίλο 10 & 11 Ιουλίου, Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου

Μουσική: Συναυλία με τον Tουμάνι Nτιαμπατέ 9 Ιουλίου, Το Σχολείον (Χώρος Α)

Τοξότης (22 Νοεμβρίου - 21 Δεκεμβρίου)

Αιγόκερως (22 Δεκεμβρίου - 19 Ιανουαρίου)

Υδροχόος (20 Ιανουαρίου - 18 Φεβρουαρίου)

Τον τελευταίο καιρό παραμελείτε τον εαυτό σας χαρακτηριστικά κι αυτό είναι κάτι που πραγματικά θα πρέπει να αλλάξει αν δεν θέλετε να βρεθείτε μπροστά σε δυσάρεστες εκπλήξεις. Προγραμματίστε λοιπόν τις ιατρικές εξετάσεις που τόσο καιρό αναβάλλετε. Ίσως κι εκείνον τον καθαρισμό δοντιών που επίσης έχετε παραμελήσει. Εκτός των άλλων, ένα εκθαμβωτικό χαμόγελο είναι μια λύση όταν δεν έχεις απάντηση κι η αλήθεια είναι ότι το αμέσως προσεχές διάστημα θα τεθούν σοβαρά ερωτήματα στα οποία θα κληθείτε να δώσετε ξεκάθαρες απαντήσεις. Κατά τα άλλα αποδεικνύεστε ο πιο εργατικός του χωριού. Ο παλιός νωχελικός, χαλαρός εαυτός σας έχει μεταμορφωθεί σε μια μηχανή παραγωγικότητας που δουλεύει nine to five (και βάλε) με αξιοθαύμαστη απόδοση. Δεν θα σας πω εύγε. Θα σας πω ότι ελπίζω να γίνατε εκείνο που ελπίζατε. Για σας μια παράσταση-ποίημα:

Υπάρχει σοβαρή περίπτωση να ανακαλύψετε τον έρωτα εκεί που δεν το περιμένετε. Για παράδειγμα, έχετε τσεκάρει καλά τον κόσμο στο χώρο της δουλειάς σας; Γιατί αστρικώς ο επαγγελματικός σας τομέας συνδέεται με τον ερωτικό σας και όλα δείχνουν ότι θα έχετε την ευκαιρία να δείξετε πόσο… εργατικός εραστής μπορείτε να γίνετε (όταν θέλετε). Από την άλλη, πίσω από την πλάτη σας ακούγονται αρκετά για το άτομό σας. Πρόκειται για παλιές ιστορίες και παρεξηγήσεις που φαίνεται ότι κάποιοι δυσκολεύονται να ξεπεράσουν. Κατά πάσα πιθανότητα κι εσείς, γι’ αυτό αν δεν θέλετε να βρεθείτε σε άβολες καταστάσεις αποφύγετε τα μέρη που ενδείκνυνται για ατυχείς συναντήσεις. Η τέχνη και κυρίως η μουσική, το ξέρετε καλά εσείς αυτό, είναι ένα πρώτης τάξεως καταφύγιο για κάθε φυσική και διαπροσωπική καταστροφή. Για να δούμε λοιπόν τι μπορούμε να προτείνουμε σ’ εσάς. Α, ναι! Μα φυσικά…

Σε πόσα κομμάτια είπαμε ότι είσαι σκορπισμένος; Θα σου πω εγώ. Σε πολύ περισσότερα από όσα πρέπει για να είναι κανείς πραγματικά παραγωγικός. Ξέρω καλά ότι για το «κατάντημα» υπεύθυνη είναι η οικονομική ανασφάλεια (και μόνο;) που σε οδηγεί να έχεις τα πόδια σου σε δυο διαφορετικές βάρκες, από φόβο μήπως η μία κάποια στιγμή αρχίσει να μπάζει νερά. Δυστυχώς όμως, έτσι καθώς σκορπίζεσαι, δίνεις την εντύπωση πως δεν θα καταφέρεις να συγκεντρώσεις τις δυνάμεις σου για να πετύχεις ένα στόχο και επιπλέον έχεις την αίσθηση ότι βρίσκεσαι πάντα ένα βήμα πίσω από τα πράγματα και τις εξελίξεις. Μέχρι εδώ σου λέω πράγματα που γνωρίζεις. Αυτό που δεν φαντάζεσαι είναι ότι όλες αυτές οι προσπάθειες, ακόμα και αν τώρα μοιάζουν με σπασμωδικές κινήσεις, πρόκειται να αποδώσουν. Και σαν τα κομμάτια ενός μεγάλου και δύσκολου παζλ, που τώρα μοιάζει αδύνατον να συναρμολογηθεί, στο τέλος όλα θα μπουν στη θέση τους.

Εδώ και καιρό σας βασανίζει η ιδέα μιας μεγάλης αλλαγής. Και τελικά προσανατολίζεστε στο συμπέρασμα ότι το λίφτινγκ της προσωπικής σας ζωής πρέπει να ξεκινήσει από τον επαγγελματικό τομέα. Κατά βάθος βέβαια γνωρίζετε καλά ότι αυτού του είδους οι μεταβολές είναι πιθανόν να αποδειχθούν επικίνδυνες σε μια τέτοια δύσκολη χρονική συγκυρία. Διοχετεύστε τη διάθεσή σας για αλλαγή σε κάποιον πιο ανώδυνο τομέα. Για παράδειγμα, μπορείτε να ανανεώσετε την γκαρνταρόμπα σας, να προγραμματίσετε να κάνετε διακοπές σε έναν προορισμό πιο μακρινό από ό,τι αρχικά υπολογίζατε, να γνωρίσετε καινούργιους ανθρώπους ή να ξεκινήσετε ένα καινούργιο χόμπι, κατά προτίμηση θαλασσινό. Όταν κατακάτσει η σκόνη που τυλίγει την κρίση σας θα αποκαλυφθούν οι πραγματικές σας ανάγκες και τότε θα μπορείτε με ψυχραιμία να πάρετε τις αποφάσεις σας. Μέχρι τότε ξεκινήστε να βλέπετε ενδιαφέροντα θεάματα. Ξεκινήστε μ’ αυτό:

Μουσική: Rue Lepsius, Μουσική προσωπογραφία του Κ. Π. Καβάφη / Νίκος Ξυδάκης - Διονύσης Καψάλης 14 & 15 Ιουλίου, Το Σχολείον (Χώρος Α)

Μουσική: Έργα Mέντελσον - Nτιτιγιέ / Κρατική Ορχήστρα Αθηνών - Βύρων Φιδετζής 15 Ιουλίου, Ηρώδειο

Χορός: Trente, The Plant collective 10 - 12 Ιουλίου, Πειραιώς 260 (Αποθήκη Χώρου Η)

Θέατρο: Radio Muezzin, Στέφαν Kέγκι - Rimini Protokoll 11 & 12 Ιουλίου, Πειραιώς 260 (Χώρος Δ)

ZΩΩΔIA

Ιχθύς (19 Φεβρουαρίου - 20 Μαρτίου)

[9 IOYΛIOY 2009] #16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 61