H εικόνα του εξωφύλλου: Ο Τόμας Οστερμάγερ καθρεφτίζεται στο τζάμι του θεάτρου Μπαράκε, όπου ξεκίνησε την καριέρα του. Φωτογραφία: Βαρβάρα Παπαδοπούλου.
Xατζηχρήστου 23 & Mακρυγιάννη 11742 / AΘHNA / T. 210 9282900
12 KριΣτIνα ΜΠρAνκο – ΜαρIα Ζουαου Leva-Me Aos Fados (Πηγαίνετέ με στα Φάδος)
16 τοΜαΣ οΣτερΜαγερ «Είμαι μετα-μεταμοντέρνος»
ευριΠιΔη ορεΣτηΣ 24 ΣτεΦανια γουΛιΩτη «Η Ηλέκτρα προτείνει βία στη βία της εξουσίας»
26 ακυΛΛαΣ καραΖηΣηΣ «Ο Μενέλαος είναι οπορτουνιστής»
28 τανια τρυΠη «Ωραία Ελένη; Δυνατή Ελένη»
30 νικοΣ κουρηΣ ΣεΛ. 12
Αγγίζοντας το ακραίο
ΠΛουτοΣ, ΠενιαΣ ΘριαΜβοΣ 32 ΔιαγοραΣ ΧρονοΠουΛοΣ «Το Θέατρο Τέχνης ψάχνει ταυτότητα και διάδοχο»
34 γιαννηΣ βαρβερηΣ Βγάζοντας τη γλώσσα στον Αριστοφάνη
36 ΣιΜοΣ κακαΛαΣ Φίλοι κι εχθροί της παράδοσης, μαζί
ΣεΛ. 16
αριΣτοΦανη αΧαρνηΣ 39 ΣταΜατηΣ κραουνακηΣ Είτε Διόνυσος με γυαλιά είτε Δικαιόπολις
42 γρηγορηΣ βαΛτινοΣ «Έχω παίξει και στην Επίδαυρο, και στο Κολοσσαίο»
44 STAR WARS Τα άστρα 45 ΦεΣτιΜΠαΛα Τα πέντε καλύτερα πράγματα του Μουντιάλ
ΣεΛ. 39 2 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
46 COMICS του Xρήστου Δημητρίου ΠEPIEXOMENA
τέσσερα καλοκαίρια
[
H Eφημερίδα του Eλληνικού φεστιβάλ
Κάθε άνθρωπος έχει τον δικό του τρόπο για να μετράει το πέρασμα του χρόνου. Οι προσωπικές ζωές απαιτούν την προσωπική χρονολόγηση και χρειάζονται τεκμήρια. Φωτογραφίες, γράμματα, σημειώματα ημερολογίου… Όλοι έχουν τα δικά τους προσωπικά τεκμήρια – κάποια απ’ αυτά είναι ιδιαιτέρως προσωπικά, ορισμένα άλλα (π.χ. οι αναρτήσεις μας στο facebοok) είναι δημόσια, έχουν πρόσβαση σ’ αυτά κι άλλοι. Δημόσιο υλικό, αλλά φορτισμένο με τόσες προσωπικές στιγμές για εμάς που το στήνουμε, είναι και το υλικό της εφημερίδας του Ελληνικού Φεστιβάλ, της εφ, που με το ανά χείρας τεύχος ολοκληρώνει μια ακόμα περίοδο και οι συντελεστές της φεύγουν διακοπές. Η τέταρτη περίοδος, το τέταρτο καλοκαίρι, σύνολο είκοσι δύο τεύχη. Κοιτάζω τα εξώφυλλα. Τεσσάρων χρόνων εξώφυλλα. Η Ιζαμπέλ Ιπέρ όπως τη σκηνοθέτησε ο Μπομπ Γουίλσον, η Λόρι Άντερσον, ο Λου Ριντ, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, η Αμαλία Μουτούση, η Κόλαση του Καστελούτσι, η Ιζαμπέλ Ιπέρ όπως τη σκηνοθέτησε ο Βαρλικόφσκι… Για τους πιθανούς μελετητές του δημόσιου μέσου, είναι πρόσωπα, ρόλοι, παραστάσεις, συναυλίες. Για μας, από μέσα, που δουλειά μας είναι η δημοσιότητα, τα εξώφυλλα έχουν συχνά μια άλλη δυναμική. Η Ιζαμπέλ Ιπέρ του Μπομπ Γουίλσον ήταν η αποτυχία μας – θέλαμε να κάνουμε κάτι φανταχτερό στο πρώτο τεύχος και βγάλαμε μια άτονη, θαμπή, κακοτυπωμένη φωτογραφία. Η Ιζαμπέλ Ιπέρ του Βαρλικόφσκι ήταν το άγχος μας, πώς από μια σειρά φωτογραφιών κοινής λήψης, διαθέσιμων δηλαδή για όλα τα ΜΜΕ, θα κάνουμε ένα ξεχωριστό εξώφυλλο. Η Λόρι Άντερσον είναι η μεγάλη περιπέτειά μας – φάγαμε τον κόσμο (και τα πρακτορεία) για να εξασφαλίσουμε μια φωτογραφία που να μπορεί να τυπωθεί…
Eιδική έκδοση για το πρόγραμμα του 2010 Nο 22 (5/2010) [22/7/2010] ISSN: 1791-1729 Διευθυντής Σύνταξης: Hλίας Kανέλλης Eπιμέλεια ύλης: Mαρία Bασιλάκη Σύνταξη: Έλια Aποστολοπούλου, Nικόλας Zώης, Kατερίνα Kόμητα, Kατερίνα Oικονομάκου, Nίκη Oρφανού, Aντώνης Σακελλάρης, Έλενα Xρηστοπούλου Συνεργάζονται: Κάλλια Αναγνωστάκη, Τηλέμαχος Αναγνώστου, Άννα Μαρτίνου, Θανάσης Χειμωνάς, Κατερίνα Σχινά Kόμικς: Xρήστος Δημητρίου Φωτογράφοι: Bίκυ Γεωργοπούλου, Bασίλης Mαθιουδάκης Σχεδιασμός: Z-axis Δημιουργικό: Aνδρέας Pεμούντης Eκτύπωση: IPIΣ A.E.
]
Eλληνικό Φεστιβάλ A.E. Ξεφυλλίζω τα τεύχη. Με τη σειρά. Ανάκατα τα περιστατικά που ανακαλούν οι σελίδες. Στο #1 ακόμα με καίνε τα τζάμπα λεφτά που πληρώσαμε για μια φωτογραφία της Κάλλας. Λίγο μετά, η αστυνομία κατέσχεσε την βίντεο-εγκατάσταση της Εύας Στεφανή στην Art Athina κι εμείς τρέχαμε για την ελευθερία της έκφρασης – όπως κατ’ επανάληψη πράξαμε και στη συνέχεια όταν χρειάστηκε. Το τελευταίο τεύχος της πρώτης χρονιάς συνέπεσε με τις καταστροφικές πυρκαγιές, αντί για την Επίδαυρο τρέχαμε αλλόφρονες στην Πελοπόννησο. Η δεύτερη χρονιά ήταν συνυφασμένη με ασκήσεις δοκιμασίας των ορίων μας, δεν υπήρξε τεύχος που να μη ρίξαμε ένα ξενύχτι για την παραγωγή του. Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός με το κίτρινο πουκάμισο νομίζω ότι με κοιτάζει ειρωνικά, δυο φορές εκείνο το βράδυ χάσαμε το κείμενο της απομαγνητοφώνησης της συνέντευξής του – φτου κι απ’ την αρχή… Η Νανά Μούσχουρη, που πήγαμε στη Βουλιαγμένη για να τη συναντήσουμε, θυμάμαι, με είχε βοηθήσει να πολεμήσω προκαταλήψεις χρόνων, στο πεδίο του πολέμου της υψηλής τέχνης εναντίον της ελαφρότητας. Όταν πέθανε η Πίνα Μπάους κεραυνοβοληθήκαμε – αλλά θυμάμαι πόσο γρήγορα ανακτήσαμε την ψυχραιμία μας και πώς, σε ελάχιστο χρόνο, στήσαμε ένα αφιέρωμα, ανάλογο του οποίου δεν δημοσιεύθηκε στον ελληνικό Τύπο… Φέτος, ξεκινήσαμε στη σκιά της οικονομικής κρίσης της χώρας αλλά, όπως κάθε χρόνο, αντιτάξαμε την κίνηση στην ακινησία, την ορμή και την ανησυχία για το καινούργιο στο φόβο και την ανασφάλεια. Τι ανακαλώ από τέσσερα χρόνια εφ; Πολλά και πλούσια. Ζούμε σε μια συλλογικότητα ωραίων, ελεύθερων, δημιουργικών ανθρώπων. Δουλειά μας είναι να παρακολουθούμε και να καταγράφουμε τους διαλόγους – πολιτισμών, τεχνών, καλλιτεχνικών ιδιωμάτων… Μαθαίνουμε για τα καινούργια ρεύματα, γνωρίζουμε πρόσωπα που κάτι έχουν να μας πουν. Είμαστε άνθρωποι του τώρα, πολυπολιτισμικοί, ανοιχτοί, κοσμοπολίτες. Και ως περιοδικό του Ελληνικού Φεστιβάλ είμαστε απολύτως ανεξάρτητοι, με μια ανεξαρτησία ουσιαστική. Δεν είμαστε υποχρεωμένοι να λιβανίζουμε κανέναν, κανείς ποτέ δεν μας στέρησε το δικαίωμα στην κριτική, στην άποψη, στη διαφωνία. Κάποιες φορές, το πάθος μας μας κάνει υποκειμενικούς, υπερβολικούς στις εκτιμήσεις μας, ακόμη και άδικους. Ως αντάλλαγμα, με τη σειρά μας, δίνουμε τον καλύτερο εαυτό μας για ένα περιοδικό ζωντανό, κεφάτο, γοητευτικό, ευκολοδιάβαστο αλλά και μαχητικό, ζωηρό, έγκυρο. Τα καταφέρνουμε; Είμαστε ανοιχτοί στην κρίση σας. Περήφανοι γιατί δουλεύουμε για τον πιο ζωηρό, τον πιο ανήσυχο καλλιτεχνικό θεσμό της χώρας, δίνουμε ραντεβού για την επόμενη χρονιά. Κι ως τότε, για τον επόμενο απολογισμό, μην αφήνετε το χρόνο να περνάει ανεκμετάλλευτος. Κερδίστε τον!
Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: Γιώργος Λούκος
Διοικητικό Συμβούλιο Πρόεδρος: Γιώργος Λούκος Aντιπρόεδρος: Άγγελος Δεληβορριάς Mέλη: Τάκης Αράπογλου, Σάντρα Μαρινοπούλου Δάκης Ιωάννου, Νίκη Τζούδα, Λουκάς Τσούκαλης
MEΓAΣ XOPHΓOΣ
XOPHΓOΣ
XOPHΓOI EΠIKOINΩNIAΣ
INTERNATIONAL HERALD TRIBUNE
XOPHΓOΣ ΦIΛOΞENIAΣ
ME THN YΠOΣTHPIΞH
Ηλίας Κανέλλης
EDITORIAL
[22 Iουλίου 2010] #22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 3
Aγαπητή EΦ... Στην επίδαυρο του 1950 Αγαπητοί φίλοι, Πενήντα χρόνια έχουν περάσει από την ιστορική παρουσίαση, στην Επίδαυρο, της Νόρμα του Μπελίνι από την Εθνική Λυρική Σκηνή με τη Μαρία Κάλλας στον ομώνυμο ρόλο. Είχε γίνει χαμός τότε. Η ντίβα ήταν στο επίκεντρο για πολλούς λόγους. Για τη μοναδικότητα της φωνής της, για τη μυθολογία της, για την τεράστια αμοιβή που είχε ζητήσει, για τη σχέση της με τον Ωνάση. Όσο όμως κι αν πολιορκήθηκε από τους παπαράτσι, όσο κι αν οι εφημερίδες βοούσαν, όσο κι αν ο περιρρέων λαϊκισμός της εποχής μετέτρεψε την ιστορική εκείνη εμφάνιση σε πολιτικό σκάνδαλο, η επιτυχία ήταν δεδομένη και μεγάλη – επιβραβεύθηκε μάλιστα με την ανάκλησή της και την επόμενη χρονιά, με τη Μήδεια του Κερουμπίνι. Η παρουσία της Κάλλας στην Επίδαυρο ήταν μια ουσιαστική νίκη του αστικού κόσμου της εποχής στον αγώνα που είχε αναλάβει για την παιδεία, την καλαισθησία και την αισθητική καλλιέργεια της (αγροτικής, ως επί το πλείστον, ακόμα) Ελλάδας. Η φωτογραφία που σας εσωκλείω, τραβηγμένη στο Ναύπλιο στις 25 Ιουλίου 1960 από τον ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκο, αν και κλειστό πλάνο, μαρτυρεί πολλά για την οικονομική κατάσταση της εποχής, αλλά και την κυρίαρχη αισθητική της. Δείτε πόσο αρμονικά δένει με την αρχιτεκτονική καλαισθησία του Ναυπλίου η τότε αφίσα της Λυρικής Σκηνής. Θαυμάστε, επίσης, την κλίμακα μιας εποχής όπου τίποτα δεν ήταν πληθωρικό.
το ΠρογραΜΜα 22.7 έως 14.8.2010 Θεατρο Κρατικό Θέατρο Βορείου Eλλάδος - Σωτήρης Χατζάκης Αχαρνής Αριστοφάνη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 23 & 24 Ιουλίου, 21:00
KαΛοκαιρι 1960
Με ιδιαίτερη εκτίμηση, Θάνος Παπανδρέου
Εταιρεία Θεάτρου ΧώΡΟΣ - Σίμος Κακάλας Ερωφίλη - Άσκηση 2 Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 30 Ιουλίου, 21:30
Ναύπλιον, 25.8/1960. Φωτογραφία του Ανδρέα Εμπειρίκου, από το βιβλίο Φωτοφράκτης, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα.
Εταιρεία Θεάτρου ΧώΡΟΣ - Σίμος Κακάλας Ερωφίλη & Ερωτόκριτος Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 31 Ιουλίου, 21:30
H Kωνσταντίνα κούνεβα στο ηρώδειο
Εθνικό Θέατρο - Γιάννης Χουβαρδάς Ορέστης Ευριπίδη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 30 & 31 Ιουλίου, 21:00 Σαουμπίνε – Τόμας Οστεμάγερ Οθέλλος Σαίξπηρ Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 6 & 7 Αυγούστου, 21:00 Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» & ΔΗΠΕΘΕ Βόλου - Διαγόρας Χρονόπουλος Πλούτος - Πενίας Θρίαμβος Αριστοφάνη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 13 & 14 Αυγούστου, 21:00
ΜουΣικη Μαρία Ζουάου & Chocolate Quintet – Κριστίνα Μπράνκο Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 23 & 24 Ιουλίου, 21:30 4 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
Κύριε πρόεδρε του Φεστιβάλ, συγχαρητήρια στο Ελληνικό Φεστιβάλ και στους Rimini Protokoll για το ευφυέστατο, συγκινητικό, κοινωνικά ευαίσθητο θέαμά τους Ο Προμηθέας στην Αθήνα, που παρουσιάστηκε στο Ηρώδειο. Δεν ήταν μόνο η υπόμνηση της Κωνσταντίνας Κούνεβα, που διεκδίκησε τα στοιχειώδη δικαιώματα μιας εργαζόμενης και πλήρωσε γι’ αυτό, ένα από τα ακριβότερα και οδυνηρότερα τιμήματα που μπορεί να πληρώσει άνθρωπος. Ήταν, κυρίως, ο ιδιοφυής τρόπος που, ως καλλιτεχνική φόρμα, μεταφέρθηκαν στο κοινό οι καθημερινές ιστορίες των ανθρώπων της διπλανής πόρτας ανθρώπων που αγωνίζονται για να κερδίσουν τη ζωή τους, για να μπορέσουν να ζήσουν σε συνέπεια με τις
ιδέες τους, για μια κοινωνία αλληλεγγύης και ανθρωπιάς. Ήταν το ιδανικότερο κλείσιμο για το Φεστιβάλ σας. Κι η απόδειξη πως η τέχνη δεν είναι ένα πράγμα ψυχρό κι απόμακρο, ουδέτερο. Η πραγματική τέχνη είναι μέσα στη ζωή. Σπαρταράει δίπλα μας, πονάει μαζί μας, γελάει για μας (συχνά και με μας). Και πάλι μπράβο στο Φεστιβάλ που δεν είναι ένας πομπώδης, απόμακρος, κουλτουριάρκος (συγχωρήστε μου την έκφραση) θεσμός αλλά αντιλαμβάνεται την τέχνη σαν παρέμβαση. Συνεχίστε έτσι. Πιστός φίλος σας, Σταμάτης Ζαχαρόπουλος, εκπαιδευτικός
Το ανά χείρας τεύχος είναι το τελευταίο της χρονιάς. Οι φίλοι και οι φίλες που επιθυμούν μπορούν να επικοινωνούν, να στέλνουν τα μηνύματά τους, σχόλια και επιστολές, στη γνωστή ηλεκτρονική διεύθυνση: free_press01@greekfestival.gr
EΠIΣTOΛEΣ
© Χρήστος Δημητρίου
EΠEIΔH H TEXNH EMΠNEETAI AΠO TH ZΩH
“
“
Δύο εισιτήρια στο κατάστρωμα για ιππής
Στο τηλεφωνικό κέντρο των ταμείων του Φεστιβάλ, πέφτει πολλή δουλειά. Καμιά φορά πέφτει και πολύ γέλιο. Όπως σε κάθε τηλεφωνική υπηρεσία, έτσι και εδώ, υπάρχουν εκείνοι που πριν κλείσουν ένα εισιτήριο ή πάρουν μια πληροφορία, εναποθέτουν ένα λαμπερό μαργαριτάρι ανθρώπινης ευφυΐας στο ακουστικό του υπομονετικού ταμία. Από τον Νικόλα Ζώη
K
άποιοι είναι αδιάβαστοι, κάποιοι «πονηροί», κάποιοι αποστομωτικοί. Άλλοι έχουν ακούσει ότι στην πόλη ανεβαίνει μια ενδιαφέρουσα παράσταση, δεν γνωρίζουν όμως και πολλά για αυτή. Κάπως έτσι το 2009 η Βανέσα Μέι πήρε την ελληνική υπηκοότητα και το όνομα «Βανέσα Φέη», ο Δημήτρης Λιγνάδης έγινε «Ελληνιάδης», ενώ ο Σταμάτης Κραουνάκης έγινε «Κακαουνάκης». Από την παρεξήγηση δεν γλίτωσε ούτε ο Ευριπίδης και το έργο του Φοίνισσες. Που ίσως επειδή δεν είναι και από τα διασημότερά του, μετονομάστηκε μία φορά προς το σκοτεινότερο Φόνισσες και άλλη μία προς το εξωτικότερο Φοίνικες. Το μεγαλύτερο πρόβλημα πάντως, φαίνεται να αντιμετωπίζει η Πίνα Μπάους. Η «Ρίκα Μπάους», σύμφωνα με έναν ανενημέρωτο πελάτη. Ή καλύτερα, η
ΣXOΛIA
«Πίνα Πάουζε», σύμφωνα με έναν άλλο, λίγο πιο λιχούδη. Τέτοια ακούν οι τηλεφωνητές και τραβάνε τα μαλλιά τους. Καμιά φορά βέβαια, η δουλειά τους έχει και τα τυχερά της. «Έχει τύχει να με ρωτήσουν αν είμαι ελεύθερος», λέει ο Χάρης που εργάζεται στο ταμείο του Φεστιβάλ. Μια άλλη κυρία, αναστατωμένη από τη φωνή του, του εξομολογήθηκε ότι αν δεν ήταν παντρεμένη θα τον καλούσε στο σπίτι για φαγητό. Ο ευσυνείδητος ταμίας όμως, διατήρησε την ψυχραιμία του, όπως κάνει και στις –όχι λίγες– κοτσάνες που ακούει καθημερινά. «Έχουν πλάκα όλα αυτά», λέει. «Σε βγάζουν λίγο από τη ρουτίνα». Φυσικά τα παραπάνω είναι απλές περιπτώσεις. Οφείλονται σε παραπληροφόρηση, άντε και σε θερινό οίστρο, και μπορούν να ελεγχθούν σχετικά εύκολα. Οι δυσκολίες έρχονται όταν στην άλλη άκρη της γραμμής, επικρατεί πλήρης άγνοια για το ζητούμενο θέαμα και το χώρο διε-
ξαγωγής του. «Δύο εισιτήρια στο κατάστρωμα για τους Ιππής» επιθυμούσε μια πελάτισσα, γνωρίζοντας ωστόσο ότι απευθύνεται σε φεστιβάλ, και όχι σε ναυτιλιακή εταιρεία. Η έλλειψη πληροφοριών για το Ηρώδειο επίσης, όταν δεν το βαφτίζει «θέατρο Ηροδότου», προκαλεί υποψίες σχετικά με τις υποδομές του. «Έχει ασανσέρ εκεί;», αναρωτήθηκε φέτος μια δυσκίνητη προφανώς κυρία. «Όχι φυσικά», ήταν η απάντηση του φιλότιμου ταμία. Άδικος ο κόπος του: «Έλεγα μπας και έχουν βάλει κανένα κρυφό», αποκρίθηκε εκείνη. «Περίπου πέντε τηλέφωνα, στα πάνω από διακόσια της μέρας, θα περιλαμβάνουν και μια παρόμοια ατάκα», λέει γελώντας η Ειρήνη που επίσης δουλεύει στο ταμείο. Θυμάται μάλιστα και τον καλύτερο διάλογο που είχε φέτος με πελάτη. «Δίνετε εισιτήρια για ανέργους;», της είπε εκείνος. «Βεβαίως», απάντησε εκείνη πρόθυμα. «Ωραία. Βάλ’ τα σε ένα φάκελο, και στείλ’ τα μου με κούριερ».
«Μα δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα κύριε». «Δεν υπάρχει;», απόρησε αυτός. «Αφού το κάνετε το καλό ρε παιδιά, κάντε το ολοκληρωμένο». Ο χειρισμός της σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι πάντα το ίδιο υπομονετικός. «Δέχεσαι ως λογικό αυτό που σου ζητάνε, και προσπαθείς να τους αντιμετωπίσεις», λέει. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, στις οποίες και η Ειρήνη, και ο Χάρης, και τα άλλα παιδιά στο ταμείο, αδυνατούν να αντιληφθούν τις προτιμήσεις και τα διλήμματα του φιλοθεάμονος. Όπως το περσινό καλοκαίρι, όταν η επικαιρότητα δεν άφηνε τους πελάτες να αποφασίσουν πώς να διαθέσουν τον χρόνο τους. «Για τη Λίμνη των Κύκνων, έχει μείνει κάποια θέση σήμερα;», αναρωτιόταν από τη γραμμή του ένας από αυτούς. «Μόνο στα περιορισμένης ορατότητας», ενημέρωσε ο ταμίας. «Να το ρισκάρω; Θα βλέπω καλά, ή θα χάσω και την κηδεία του Μάικλ Τζάκσον στην τηλεόραση;».s
[22 Iουλίου 2010] #22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 5
Μαρκ Μπολ – London International festival of Theater
οι βρετανοί αντεπιτίθενται
O νέος καλλιτεχνικός διευθυντής του LIFT Μαρκ Μπολ φέρνει το θέαμα στο θέατρο και αναδεικνύει τη θεατρικότητα στα πιο απίθανα σημεία του Λονδίνου. Από την Άννα Μαρτίνου
B
ρίσκομαι με τον Μαρκ Μπολ στο καφέ του Ινστιτούτου Σύγχρονης Τέχνης του Λονδίνου (ICA), πίσω μας είναι η Τραφάλγκαρ Σκουέρ και απέναντί μας έχουμε θέα το Σεν Τζέιμς Παρκ. Καθόμαστε σε τύπου Φίλιπ Σταρκ κόκκινες καρέκλες κι εγώ χαζεύω ένα παράδοξο γλυπτό του Άντονι Γκόρμλι, ενώ εκείνος παραγγέλνει πράσινο τσάι Ιούλιο μήνα. Φοράει μπλε σκούρο σακάκι και μοβ Τ-shirt, ενώ διακρίνω μια μπλε τούφα στα μαλλιά του. «Είναι από το κούρεμα που μου έκαναν στην παράσταση Haircuts by children», μου εξηγεί. Πρόκειται για παιδιά Δημοτικού που ύστερα από δύο βδομάδες εκπαίδευσης αναλαμβάνουν να κουρέψουν ενήλικους. «Μάλιστα», απαντάω, «αρκετά γενναίο εκ μέρους σου». O Μαρκ Μπολ είναι ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής του LIFT, του μεγαλύτερου Διεθνούς Φεστιβάλ Θεάτρου του Λονδίνου. Το LIFT υπήρξε πόλος έλξης πρωτοποριακών παραστάσεων και εκκεντρικών καλλιτεχνών κατά τις δεκαετίες ’80 και ’90, ανεβάζοντας έργα στα πιο απίθανα σημεία της πόλης, από τον Πύργο του Λονδίνου μέχρι σε υπόγειες στοές και κανάλια του Τάμεση. Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια, με την ανάδειξη χιλιάδων «πειραματικών» πρότζεκτ σε κάθε σοκάκι, αποθήκη και
εγκαταλελειμμένο κτίριο του Λονδίνου αλλά και λόγω της κακής οικονομικής διαχείρισης, το φεστιβάλ έχασε την παλιά του αίγλη και διαφορετικότητα. Ο Μαρκ Μπολ με τις σωστές διασυνδέσεις στη διεθνή σκηνή και πείρα στην αγγλική αβανγκάρντ αναλαμβάνει το λίφτινγκ του LIFT με δύο αποτελεσματικές τακτικές: στοχευμένες συνεργασίες (National Theatre, ΙCA, Barbican και Southbank Centre) που του εξασφαλίζουν ευρύτερη απήχηση και «τεχνολογικές εμπειρίες» (digital experiences), προσελκύοντας το πολυπόθητο νεανικό κοινό, το οποίο κάθε φεστιβάλ που σέβεται τον εαυτό του θέλει να έχει. Πώς προέκυψε η θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή στο LIFT; Δουλεύω χρόνια στο θέατρο, κυρίως στην πιο πειραματική πλευρά του. To 1997 βρέθηκα στο Μπέρμιγχαμ όπου ανέλαβα την καλλιτεχνική διαχείριση του Fierce Festival. Ξεκίνησε από τοπικό φεστιβάλ και έφτασε να είναι σημείο αναφοράς της πρωτοποριακής σκηνής της Αγγλίας. Ύστερα από δέκα χρόνια, το 2007, μεταφέρθηκα στη Royal Shakespeare Theatre Company. Ο στόχος ήταν να αντιστρέψω αυτή τη σύνδεση του σαιξπηρικού θεάτρου με τις παραδοσιακές πεθαμένες παραγωγές, που είναι παρόμοιες εδώ και πενήντα χρόνια, και να καθιερώσω ένα πιο νεανικό προφίλ. Το όνομά μου είχε κατά κάποιο τρόπο κα-
6 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
θιερωθεί ως υπέρμαχου του «νέου» και το 2009 με κάλεσαν να κάνω αίτηση για τη θέση καλλιτεχνικού διευθυντή στο LIFT. Πρόκειται για ένα φεστιβάλ που πάντα θαύμαζα και που κάποτε ήταν μοναδικό στο είδος του. Ήταν μεγάλη πρόκληση για μένα και μια πολύ δελεαστική πρόταση. Τι καινούργιο φέρνει ο Μαρκ Μπολ στο LIFT και κατ’ επέκταση στη σκηνή του Λονδίνου; Ήταν αρκετά ξεκάθαρο από την αρχή για μένα ότι το Λονδίνο είναι μια πόλη με έντονη καλλιτεχνική δραστηριότητα, όπου εκατοντάδες πράγματα συμβαίνουν παντού ταυτόχρονα. Τα καλλιτεχνικά φεστιβάλ έχουν γίνει πάρα πολλά, οπότε το LIFT έπρεπε να διαφέρει και να είναι αυθεντικό. Η πολιτική μου ήταν να εστιάσω σε δύο καίρια σημεία. Το πρώτο είναι η επίδραση και η σύνδεση της τεχνολογίας με το θέατρο και το θέαμα γενικότερα. Το θέατρο έχει καθυστερήσει να αντιληφθεί αυτή την τεράστια κοινωνική αλλαγή που βιώνουμε. Θεωρούν ότι θέατρο είναι μόνο το να κάθεσαι επί δυόμισι ώρες στο σκοτάδι. Η νέα γενιά αντιλαμβάνεται και δημιουργεί αλλιώς τώρα πια. Υπάρχει το MySpace, το Facebook και όλα αυτά τα κοινωνικά δίκτυα που δημιουργούν διαφορετικές αξιώσεις. Είναι ένα κοινό που διψά για συμμετοχικές και interactive εμπειρίες. Μία από τις πιο φοβερές στιγμές του Φεστιβάλ είναι το Life Streaming
του Ντράις Βερχόφεν, όπου ο θεατής συνομιλεί με έναν καλλιτέχνη 9.000 χλμ. μακριά, στη Σρι Λάνκα, και του διηγείται πώς επηρεάστηκε η ζωή του από το τσουνάμι. Το δεύτερο σημείο που έχω δώσει βάρος είναι το site specific performance. Εδώ και 30 χρόνια ο κόσμος έχει να θυμάται το LIFT για παραστάσεις που έγιναν στα πιο απίθανα σημεία του Λονδίνου. Η Ντέμπορα Γουόρνερ το ’99 είχε σκηνοθετήσει στον 42ο όροφο του Πύργου του Λονδίνου το Ποίημα της πόλης, ο γιγάντιος ελέφαντας και το κορίτσι (Τhe Sultan’s Elephant) ήταν το μεγαλύτερο free θέαμα που είχε δει η πόλη, ενώ στον Τιτανικό στην κυριολεξία είχε αναδυθεί από τον Τάμεση ένα ολόκληρο πλοίο. Νομίζεις ότι ξέρεις την πόλη σου, αλλά ένας καλλιτέχνης τη χρησιμοποιεί αλλιώς και βλέπεις ότι δεν την ξέρεις τελικά. Το καλλιτεχνικό σας πρόγραμμα έχει αρκετές παραγωγές που σχετίζονται με τη Μέση Ανατολή. Είναι κι αυτή ένα καινούργιο τρεντ ή μια νέα θεατρική σκηνή; Το ενδιαφέρον για τη Μέση Ανατολή είναι καταρχήν πολιτικό ζήτημα. Ό,τι συμβαίνει στο Ιράκ επηρεάζει τους πάντες. Για παράδειγμα, επηρέασε τους ανθρώπους στους δρόμους του Λονδίνου όταν βάλανε τη βόμβα το 2005. Μέσω της τέχνης έρχεσαι κοντά στην κουλτούρα άλλων ανθρώπων πιο αποτελεσματικά. Και
ΣXOΛIA
δεν είναι μόνο αυτό. Υπάρχουν νέοι καλλιτέχνες που κάνουν πραγματικά σύγχρονο θέατρο. Η αραβική παραγωγή Hobb Story: Aραβική αγάπη είναι ένα πολύ επίκαιρο έργο. Ακούς αραβική παραγωγή και περιμένεις κάτι παλιομοδίτικο ή παραδοσιακό κι όμως καταπιάνεται με την ομοφυλοφιλία, την αγάπη, το σεξ, τον βιασμό, τις σχέσεις και είναι τελείως άμεσο. Είναι καλό να σπάνε κάποια στερεότυπα. Νομίζουμε ότι ο ισλαμικός κόσμος είναι βουτηγμένος στη θρησκοληψία, αλλά δεν είναι έτσι. Ποιο είναι το πλάνο σας για το LIFT ενόψει και των Ολυμπιακών Αγώνων; Το 2012 είναι μία κομβική χρονιά για το Λονδίνο όπως ήταν και για την Ελλάδα. Είχε τύχει να είμαι εκεί. Ήταν πολύ όμορφο θέαμα, λευκό παντού. Της Κίνας ήταν εντυπωσιακοί, αλλά της Ελλάδας όμορφοι με την κλασική έννοια της ομορφιάς. Το 2012 τα μάτια του κόσμου θα είναι στραμμένα στο Λονδίνο και ο ρόλος του LIFT είναι να δείξει τον κόσμο στο Λονδίνο και το Λονδίνο στον κόσμο. Το φεστιβάλ θα συμβαίνει παράλληλα με τους Ολυμπιακούς και μοιάζει τρομακτικό και συναρπαστικό μαζί. Μελετάμε ήδη προτάσεις. Υπάρχει μια ομάδα από την Αυστραλία, η Urban Theatre Project, που δημιουργούν μοναδική δουλειά σε κάθε συγκεκριμένη περιοχή που επεμβαίνουν καλλιτεχνικά. Επιμένω σε τέτοιους είδους πρωτοβουλίες, γιατί βλέπουμε τις ίδιες και τις ίδιες παραγωγές να επαναλαμβάνονται από φεστιβάλ σε φεστιβάλ. To LIFT θέλει να εξασφαλίσει τη διαφορετικότητά του καθώς και τον έλεγχο του περιεχομένου του. Πώς αντιμετωπίζετε τις επικείμενες περικοπές στον πολιτιστικό τομέα που έχει εξαγγείλει ο συνασπισμός Φιλελεύθερων-Δημοκρατικών; Η κυβέρνηση έχει προειδοποιήσει για τεράστιες περικοπές του ύψους 25-40%. Δεν πιστεύω ότι θα είναι 40%. Είναι το γνωστό παιχνίδι τρομοκρατίας. Διάβαζα προχτές τη δήλωση του Τζορτζ Όσμπορν, που είπε ότι «η ικανοποίηση βρίσκεται μεταξύ προσδοκίας και πραγματικότητας». Μας μιλάνε για 40% περικοπές για να είμαστε ευχαριστημένοι με το 25%. Ακόμα κι έτσι όμως κάποιοι οργανισμοί θα εξαφανιστούν. Παρ’ όλα αυτά πιστεύω
ΣXOΛIA
νεοι ΠειραΜατιΣΜοι Ο Μαρκ Μπολ (απέναντι) κάνει λίφτινγκ στο LIFT. Στιγμιότυπα από τις παραστάσεις που φιλοξένησε φέτος το ανανεωμένο Φεστιβάλ. Πάνω: Life Streaming Κάτω: Revolution Now!
ότι αν έχεις μια καλή ιδέα, ένα συγκεκριμένο όραμα και ξέρεις να χτίζεις συνεργασίες, τότε θα βρεις τα λεφτά να την πραγματοποιήσεις. Από πού προέρχονται τα έσοδα του LIFT; Ένα 30% των εσόδων μας προέρχεται από το Arts Council, άλλο ένα 30% από άλλους δημόσιους οργανισμούς και το υπόλοιπο 40% από χορηγούς και εισιτήρια. Κάθε χρόνο το LIFT πρέπει να συγκεντρώνει 1.300.000 € από τις παραστάσεις του. Δεν είναι και εύκολη υπόθεση, γι’ αυτό επιμένω στις σωστές συνεργασίες. Κάποιες από τις παραστάσεις μας είναι συμπαραγωγές με το Brighton Festival, το Push Festival στο Βανκούβερ, το Carthage στην Τυνησία. Είναι ο μόνος τρόπος να πραγματοποιήσεις κάποιες παραγωγές και το LIFT είναι πάντα ανοιχτό σε νέες προτάσεις συνεργασίας.
Πώς είναι το πρόγραμμα ενός καλλιτεχνικού διευθυντή; Το φανταζόμαστε πολύ συναρπαστικό μιας που αποτελεί άπιαστο όνειρο για τον καθένα που καταπιάνεται με τα πολιτιστικά, από τον υπεύθυνο χορηγιών μέχρι τον καλλιτεχνικό σύμβουλο. Όντως πρόκειται για μια συναρπαστική δουλειά. Τι καλύτερο από το να ταξιδεύεις, να συναντάς καλλιτέχνες, να ακούς ιδέες και να προσπαθείς να βρεις τρόπο να τις πραγματοποιήσεις. Υπάρχει όμως και το κομμάτι που λέει ότι πρέπει να εξασφαλίσεις τα λεφτά για όλα τα παραπάνω, καθώς επίσης και το κομμάτι που απαιτεί να διατηρείς και να καλλιεργείς τις σχέσεις που θα σου εξασφαλίσουν αυτά τα λεφτά. Είμαστε ένας οργανισμός που συνεργάζεται με καλλιτέχνες, με εθελοντές, με επιχειρήσεις, με άλλους οργανισμούς και με άλλα φεστιβάλ και οφείλεις να σέβε-
σαι και να προνοείς για αυτές τις συνεργασίες. Όταν δεν βρίσκονται τα λεφτά και όταν δεν έχεις αρκετούς ανθρώπους να τρέξουν τις ανάγκες που υπάρχουν τότε το παιχνίδι χάνεται και οι άνθρωποι εκνευρίζονται. Μιλάμε στην ουσία για έλλειψη πόρων και έλλειψη χρόνου. Αλλά πάντα αξίζει τον κόπο. Τι λέει η ατζέντα για το υπόλοιπο της ημέρας; Αμέσως τώρα πρέπει να διακτινιστώ στα γραφεία του LIFT στο Νοτιοανατολικό Λονδίνο, όπου έχω να συμπληρώσω αιτήσεις επιχορηγήσεων και μετά να γυρίσω πάλι προς κέντρο και να πάω στο Southbank, δίπλα στο ποτάμι όπου είναι η παράσταση των Hide & Seek, μιας κολεκτίβας που οργανώνει κάθε χρόνο το διήμερο φεστιβάλ ψηφιακών παιχνιδιών του Λονδίνου. s
[22 Iουλίου 2010] #22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 7
Μια καντίνα ανοίγει τον Σεπτέμβριο Ο σκηνοθέτης Σταύρος Καπλανίδης, εντελώς ανεξάρτητος, έχει έτοιμη μια σάτιρα της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης. Σε λίγο, στους κινηματογράφους. Από τον Τηλέμαχο Αναγνώστου
ΣταΣη για ενα «βρΩΜικο» Η αφίσα της Καντίνας από τον Αλέκο Παπαδάτο (τον εικονογράφο του Logicomix).
Το βράδυ που το Φεστιβάλ Αθηνών είχε αφιερώσει στους Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη έγινε αναφορά στον Σταύρο Καπλανίδη, έναν σκηνοθέτη που δεν συμμετείχε στην προαναφερθείσα κίνηση. Ωστόσο, είναι ανεξάρτητος και τα ντοκιμαντέρ που έως τώρα έχει υπογράψει έχουν βραβευθεί. Έχει αφιερώσει τη ζωή του στο σινεμά, έχει δουλέψει σε πολλές ειδικότητες στη Γαλλία και σε πολλές παραγωγές του Χόλιγουντ στην Ευρώπη αλλά, όταν έπρεπε να διαλέξει με ποιους θα πάει και ποιους θα αφήσει, εκείνος επέλεξε την ανεξάρτητη σκηνή στην Ελλάδα και τον κινηματογράφο του δημιουργού. Συνεργάτης κινηματογραφιστών όπως ο Σταύρος Τορνές και ο Σταύρος Τσιώλης, ο Καπλανίδης έχει έτοιμη μια κινηματογραφική ταινία, την Καντίνα, μια κωμωδία που φιλοδοξεί να είναι η σάτιρα της κρίσης που περνά η χώρα. Το σενάριό της ανήκει στον Τσιώλη και πρωταγωνιστούν Αλέξανδρος Λογοθέτης, ο Ερρίκος Λίτσης και ο Σίφης Πολυζωίδης, ενώ εμφανίζονται ακόμα οι Βασίλης Τσάγκλος, Μαρία Ζορμπά, Γεράσιμος Σκιαδαρέσης, Ρένος Χαραλαμπίδης, Ελευθερία Γεροφωκά, Στεφανία Καπετανίδη κ.ά. Μέσα από το στόρι ενός σαραντάρη που διατηρεί μια καντίνα στο δρόμο προς την Πελοπόννησο (μια καντίνα που, κάποια στιγμή, προορίζεται να γίνει αυθαίρετο σε καταπατημένη δημόσια έκταση), ο Καπλανίδης, διακριτικά και με όπλο τη σάτιρα, παρακολουθεί την εξαλλαγή της ελληνικής κοινωνίας από τόπο αλληλεγγύης και ανοχής σε πεδίο ανταγωνισμών, από κοινωνία του μέτρου σε επιδειξιομανή κοινωνία της απληστίας. Η ταινία, παρότι κέρδισε πολλά εγκώμια στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, όπου προβλήθηκε, δυσκολεύτηκε να βρει διανομή. Σε σχετική δήλωσή του, ο Καπλανίδης υποστηρίζει ότι «δεν είναι μόνο οι θεσμικές ανεπάρκειες πρόβλημα του ελληνικού κινηματογράφου, είναι και οι διανομείς. Συμπεριφέρονται στις ταινίες μας όπως η τηλεόραση, που βάζει ταινίες του Χίτσκοκ στις 4 το πρωί». Παρ’ όλα αυτά, η Καντίνα κατάφερε να βρει διανομή στις αρχές Σεπτεμβρίου, σε κεντρικούς κινηματογράφους. Ο σκηνοθέτης ξέρει ότι είναι ένα στοίχημα η επιτυχία της. Θα το παλέψει, υπόσχεται. Και καλεί το κοινό να διαπιστώσουν και μόνοι τους ότι η ταινία αξίζει την υποστήριξή τους.
επαφή με τις αισθήσεις Πριν ένα χρόνο, ο Άγγελος Φραντζής μας προσκαλούσε Μέσα στο δάσος, μια περφόρμανς-ταινίαεγκατάσταση, την οποία φιλοξένησε το περσινό Φεστιβάλ Αθηνών. Με αφορμή την κυκλοφορία της ταινίας στις ελληνικές αίθουσες σε δυο μήνες, ο σκηνοθέτης ταξιδεύει στο παρελθόν για να θυμηθεί και να περιγράψει, με δικά του λόγια, την αξέχαστη εμπειρία των γυρισμάτων. Έλα πιο κοντά και κοίτα Κοίτα μέσα από τα δέντρα Βρες το κορίτσι Ενόσω μπορείς Έλα πιο κοντά και κοίτα Κοίτα μέσα στο σκοτάδι Ακολούθα απλά τα μάτια σου Ακολούθα απλά τα μάτια σου The Cure, The Forest
Σε κοντινο ΠΛανο Στιγμιότυπα από την ταινία του Άγγελου Φραντζή, Μέσα στο δάσος.
«Δυο αγόρια κι ένα κορίτσι. Ουσιαστικά μόνα. Προσπαθούν να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον. Να ξαναγίνουν ένα. Γύρω τους, τεράστιοι κορμοί δέντρων, διάφανα ποτάμια, μια απομονωμένη παραλία, τα βουνά κι ένα αλλόκοτο κόκκινο σπίτι θαμμένο βαθιά στο δάσος. Γιατί βρίσκεται εκεί; Ποιος τους εγκατέ-
8 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
λειψε για να πληγώσουν ο ένας τον άλλον τόσο αθώα και τόσο πολύ; Τι είναι αυτή η παράξενη σεξουαλική ανάγκη που αναδύεται από τα δέντρα, το νερό, τα φύλλα; Είναι ελεύθεροι ή παγιδευμένοι; Δεν υπάρχουν απαντήσεις. Για δυο μήνες κοιμόμασταν σε σκηνές και τρώγαμε δίπλα στη φωτιά. Χωρίς σενάριο, γυρίζαμε την ταινία με τους ηθοποιούς μέρα με την ημέρα, σημειώνοντας το πέρασμα του χρόνου στο δικό μας προσωπικό ημερολόγιο. Ένα συνεργείο πέντε ατόμων και τρεις ηθοποιοί. Ο εξοπλισμός μας: μια απλή ψηφιακή φωτογραφική μηχανή (χρησιμοποιήσαμε την επιλογή του video για να γυρίσουμε ολόκληρη την ταινία), μια μηχανή ηχογράφησης κι ένα laptop. Η απόφαση να χρησιμοποιήσουμε μια χαμηλής πιστότητας ψηφιακή φωτογραφική μηχανή
αντί για μια κανονική κάμερα μας επέβαλε ένα νέο τρόπο γυρίσματος. Η μικρή μου κάμερα μου επέτρεψε να πλησιάσω ακόμα πιο κοντά: στο σημείο της αφής, στο σημείο που η εικόνα γίνεται ένα με τα πρόσωπα. Να γλύψω τις πέτρες ή να κάνω έρωτα με την άμμο. Κι άλλες φορές ν’ ακολουθήσω τα σώματα με τέτοια επικέντρωση, σαν ένα ντοκιμαντέρ για τις αισθήσεις. Αλλά έχοντας επαφή, όχι απομακρυσμένος σαν ηδονοβλεψίας». Άγγελος Φραντζής Η ταινία Μέσα στο δάσος θα κάνει πρεμιέρα στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας και θα κυκλοφορήσει στις αίθουσες στις 30 Σεπτεμβρίου.
ΣXOΛIA
Ποιοι είναι οι Snob; Ποιοι κρύβονται πίσω από το συγκρότημα που με το νέο cd τους Kings, Queens & TV Stars προσπαθούν να ταράξουν τα νερά της ποπ μουσικής στην Ελλάδα, τραγουδώντας μάλιστα στα αγγλικά; O ένας είναι ο συγγραφέας Δημήτρης Σωτάκης. Ο άλλος είναι ο επίσης συγγραφέας Θανάσης Χειμωνάς, που ως ποδοσφαιρικός αναλυτής σχολίασε το Μουντιάλ στις σελίδες της εφ. τΩρα εκΦραΖονται και Με νοτεΣ Ο Θανάσης Χειμωνάς και ο Δημήτρης Σωτάκης. Συγγραφείς, τώρα εμφανίζονται και ως μουσικοί. Το συγκρότημά τους λέγεται Snob και ήδη έβγαλαν το πρώτο τους CD.
Από τον Τηλέμαχο Αναγνώστου Φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης
τι θέλουν οι Snob απ’ τη ζωή μας;
O
Δημήτρης Σωτάκης και ο Θανάσης Χειμωνάς είναι ήδη δύο καταξιωμένοι συγγραφείς με αρκετά μυθιστορήματα στο ενεργητικό τους. Αυτή τη φορά όμως δεν πρόκειται να μας απασχολήσουν για κάποιο διήγημα ή για το νέο τους βιβλίο (ο Χειμωνάς μας απασχολεί με το ποδοσφαιρικό του κείμενο στις πίσω σελίδες της εφ) αλλά για το «άνοιγμά» τους στην δισκογραφία. Το πρώτο τους άλμπουμ περιλαμβάνει 11 κομμάτια με σαφείς επιρροές από την ηλεκτρονική μουσική και τη δεκαετία του 1980. Ο Σωτάκης (που είναι και μουσικός και έχει συμμετάσχει σε μουσικά σχήματα στην Αγγλία όπου έζησε για χρόνια) είναι στα φωνητικά. Ο Χειμωνάς είναι στα πλήκτρα. Όπως λένε και οι ίδιοι: «The Snob era has begun»! Σας έχουμε γνωρίζει και τους δύο ως
ΣXOΛIA
συγγραφείς. Πως πήρατε την απόφαση να φτιάξετε ένα μουσικό συγκρότημα; Ήταν κάτι που σκεφτόμασταν από τότε που γνωριστήκαμε, ίσως και από πολύ παλιότερα, ένα εφηβικό απωθημένο. Το 2007 αποφασίσαμε να ηχογραφήσουμε το πρώτο μας demo και κάπως έτσι ξεκίνησε η μεγάλη μας μουσική περιπέτεια. Γιατί επιλέξατε αγγλικό στίχο; Ταιριάζει πιο πολύ με τα ακούσματά μας. Και οι δυο μας ακούμε αποκλειστικά ξένη μουσική και δεν θα ήταν ποτέ δυνατό να τραγουδήσουμε στα ελληνικά. Εξάλλου, πιστεύουμε πως ο αγγλικός στίχος ταιριάζει πολύ περισσότερο στον ήχο των Snob. Ποιες είναι η επιρροές σας; Στο cd σας υπάρχει και μια διασκευή του θρυλικού Wild Boys των Duran Duran. Πράγματι, οι Duran είναι το αγαπημένο μας γκρουπ. Γενικότερα, είμαστε fan της
ποπ κουλτούρας των ’80’s και συγκροτημάτων όπως οι Human League, Depeche Mode, Pet Shop Boys, Hall & Oates, αλλά και μεταγενέστερων όπως οι Blur. Στην μουσική μας έχουμε πολλά στοιχεία από εκείνη τη δεκαετία αλλά και από αυτές που ακολούθησαν. Στόχος μας είναι να μπορούμε να απευθυνθούμε με την ίδια ευκολία τόσο σε ένα συνομήλικό μας όσο και σε έναν σημερινό πιτσιρικά. Θα υπάρξουν και live εμφανίσεις; Φυσικά. Ήδη κάνουμε πρόβες και έχουμε έρθει σε επαφές με διάφορους χώρους. Άλλωστε δεν υπάρχει ποπ μουσική χωρίς live. Πώς διαλέξατε το όνομα Snob; Πριν τρία περίπου χρόνια είχαμε ήδη ηχογραφήσει το demo του «Junior Queen» και τα πίναμε σε ένα μπαρ. Κρίναμε πως είχε φτάσει η στιγμή να δώσουμε ένα όνομα στο συγκρότημά μας και μετά από ενδελεχή έρευνα καταλή-
ξαμε στο Snob. Είναι μια μικρή, κοφτή λέξη – ξένη την οποία όμως χρησιμοποιούμε και στην Ελλάδα και που, για μας, ταιριάζει σε ένα ποπ γκρουπ. Η αλήθεια είναι πως δεν είμαστε σνομπ αλλά, κατά κάποιον τρόπο, θέλουμε να κάνουμε τους άλλους να μας θεωρούν ως τέτοιους! (γέλια). Θεωρείτε πως υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στη μουσική σας και το συγγραφικό σας έργο; Όχι, καμία! Τα βιβλία και των δυο μας είναι αρκετά «μαύρα». Αντίθετα, αν και ορισμένα τραγούδια μας διαθέτουν έναν κάπως μελαγχολικό τόνο, είναι πολύ πιο αισιόδοξα και αρκετά ρυθμικά. Μη μας ρωτάτε γιατί συμβαίνει αυτό, δεν είμαστε σε θέση να σας δώσουμε μια πειστική απάντηση. Πάντως, δεν θέλουμε ο κόσμος να αναφέρεται στους Snob ως «το γκρουπ του Χειμωνά και του Σωτάκη». Ελπίζουμε να χαράξουμε μια μουσική πορεία παντελώς ανεξάρτητη από την αντίστοιχη συγγραφική μας.
[22 Iουλίου 2010] #22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 9
κλινικά μουσικόφιλος Πίσω από κάθε νευρολογική ιδιαιτερότητα κρύβεται μια ανθρώπινη ιστορία. Ο Όλιβερ Σακς ενώνει τα σημεία μεταξύ βιοχημείας και μουσικής δεξιότητας στο νέο του βιβλίο, Μουσικοφιλία. Από την Κατερίνα Σχινά
A
πορώ πώς αντέχεις ακόμα τις συναυλίες, μου έλεγε τις προάλλες ένας φίλος, άλλοτε μέγας φιλόμουσος και σήμερα, κατά δήλωσή του, «μέγας εχθρός των ήχων». «Η κατακλυσμιαία εισβολή της μουσικής σε όλες τις εκφάνσεις του βίου μας είναι η σύγχρονη κόλαση». Τι να του απαντήσω; Τον άκουγα με ενδιαφέρον ανάμεικτο με απορία, ενώ σκεφτόμουν μιαν αντίστροφη ιστορία, την οποία αφηγείται ο γνωστός νευρολόγος Όλιβερ Σακς στο βιβλίο του Μουσικοφιλία (που ελπίζω να εκδώσει σύντομα η «΄Αγρα», μετά τη συναρπαστική περιήγηση του Σακς στον κόσμο της κωφότητας, την οποία κυκλοφόρησε πρόσφατα στη γλώσσα μας με τίτλο Βλέποντας φωνές): Ένας 42χρονος χειρουργός χτυπημένος από κεραυνό, επανέρχεται σαν από θαύμα στη ζωή και διαπιστώνει, όταν συνέρχεται, ότι έχει αναπτύξει τρομερή αγάπη για την κλασική μουσική. Εγκαταλείπει την ροκ που ως τότε άκουγε αποκλειστικά, αφοσιώνεται στους μεγάλους συνθέτες, αγοράζει ένα πιάνο, αρχίζει μαθήματα και όσο ο καιρός περνάει, κατακλύζεται από μουσική που μοιάζει να έρχεται, ασταμάτητα, από το πουθενά. Μέσα σε τρεις μήνες από την ηλεκτροπληξία του, ο χειρουργός, ονόματι Tony Cicoria, έχει αρχίσει να συνθέτει και παραμένει επί ώρες προσκολλημένος στο πιάνο του. Δώδεκα χρόνια αργότερα, μας λέει ο Σακς, παραμένει εξαιρετικά φιλόμουσος, δεν έχει δεχτεί όμως να υποβληθεί σε εξετάσεις, προκειμένου να αποκαλυφθεί το μυστικό αυτής της μεταστροφής. Άλλοι, ωστόσο, δεν έχουν δείξει ανάλογη απροθυμία –και χάρη σ’ αυτούς γνωρίζουμε ότι οι εγκέφαλοι των μουσικών είναι διαφορετικοί. Το μεσολόβιο σώμα (η μεγαλύτερη δέσμη νευρικών ινών που συνδέει μεταξύ τους τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου) είναι μεγαλύτερο στους επαγγελματίες μουσικούς. Και οι άνθρωποι με το τέλειο αυτί (εκείνοι, δηλαδή, που μπορούν να ονομάσουν οποιαδήποτε νότα ακούσουν) εμφανίζουν μιαν ασύμμετρη μεγέθυνση ενός μέρους του ακουστικού φλοιού. Αυτό, καθώς και άλλες σημαντικές διαφορές στην κατανομή της φαιάς ουσίας επιτρέπουν στους επιστήμονες, καθώς λέει ο Σακς, να εντο-
10 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #19
πίσουν τον εγκέφαλο του επαγγελματία μουσικού (όχι όμως και τον εγκέφαλο ενός συγγραφέα ή ενός εικαστικού καλλιτέχνη) – χωρίς να είναι, πάντως, διευκρινίσιμο αν τέτοια ίχνη μουσικής διάνοιας είναι εγγενή ή συνιστούν αποτέλεσμα μουσικής άσκησης και πρακτικής. Υπάρχουν βέβαια κάποιοι ασθενείς που εγκολπώνονται τη μουσική με έναν ενθουσιασμό ακόμη μεγαλύτερο από εκείνον του Cicoria. Είναι εκείνοι που πάσχουν από το σύνδρομο Williams, μια σπάνια γενετική διαταραχή, η οποία παράγει ένα παράξενο μείγμα δεξιοτήτων (κοινωνικότητα, ζωντάνια, λεξιλογικό πλούτο και αγάπη για τις ιστορίες) και αδυναμιών (οι περισσότεροι έχουν IQ μικρότερο του 60) και μια ιδιαίτερη σχέση με τη μουσική, που κάνει τον Σακς να τους χαρακτηρίζει «υπερμου-
σικό είδος». Κι εγώ, ακούγοντας τον φίλο μου, αναρωτιόμουν, σε τι λογής σύνδρομο υπέκυψε για να μισήσει τόσο ό, τι πριν αγαπούσε με πάθος. Γιατρός της συμπάθειας, ο Όλιβερ Σακς ξέρει να μετατρέπει τις νευρολογικές περιπτώσεις σε ανθρώπινες ιστορίες, δείχνοντας ότι η ζωή του καθενός μας ισορροπεί επισφαλώς σε ένα περιβάλλον απλής βιοχημείας και παρουσιάζοντας με γνώση και ευαισθησία ό, τι σε τραχύτερα χέρια δεν θα ήταν παρά μια παρέλαση των τερατογενέσεων του μυαλού. Θα αναζητήσω στις σελίδες της Μουσικοφιλίας τις αιτίες της αιφνίδιας «αμουσίας» του φίλου μου. Ίσως ο Σακς να με διαφωτίσει από επιστημονική πλευρά για τις αιτίες της αποστροφής προς την τέχνη της μουσικής – αποστροφή που θα ομολογούσε ευθαρσώς όχι μόνο ο Ναμπόκοφ, αλλά και ο Φρόιντ. s
ΜουΣικο Iq Ο Όλιβερ Σακς «σκανάρει» τους εγκεφάλους μουσικών και εξηγεί πού και γιατί διαφέρουν από τους δικούς μας.
ΣXOΛIA
Info Μαρία Ζουάου & Chocolate Quintet – Κριστίνα Μπράνκο Ήχοι της Πορτογαλίας στη Μικρή Επίδαυρο. Η Μαρία Ζουάου με το τζαζ κουιντέτο του Μάριο Λαγκίνια συναντούν την εκπρόσωπο της νεότερη γενιάς, Κριστίνα Μπράνκο σε ένα αφιέρωμα στα τραγούδια της Αμάλια Ροντρίγκες. Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 23 & 24 Ιουλίου, 21:30 Εισιτήρια: €30 (Α’), €20 (Β’- Θέσεις χωρίς αρίθμηση), €10 (Φοιτητικό)
κριστίνα Μπράνκο
–
Μαρία Ζουάου
Leva-Me Aos Fados* Aπό τον Αντώνη Σακελλάρη
* πηγαίνετέ με στα Φάδος
οι ΜεγαΛεΣ κυριεΣ του ΦαΔο
© Augusto Brazio
Οι λαμπερές Μαρία Ζουάου (αριστερά) και Κριστίνα Μπράνκο θα φωτίσουν με τις φωνές τους τη Μικρή Επίδαυρο.
Στις 23 και 24 Ιουλίου, στο Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου, η Κριστίνα Μπράνκο, η πιο σημαντική σύγχρονη φαδίστα, θα συναντήσει τη Μαρία Ζουάου με τους Chocolate Quintet. Η πρώτη θεωρείται ότι συνεχίζει την παράδοση της Αμάλια Ροντρίγκες. Η άλλη παίζει με τα όρια ανάμεσα στη τζαζ, την πορτογαλική μουσική και τους ήχους από την Αφρική, τραγουδάει αλλά και χρησιμοποιεί τη φωνή της σαν μουσικό όργανο. Το καλοκαίρι βρήκε το τέλειο σάουντρακ.
Κριστίνα Μπράνκο είναι μια πολύ όμορφη γυναίκα. Όταν μιλάει σε γοητεύει ο σαγηνευτικός τόνος της φωνής της, όταν χαμογελάει σε μαγεύει. Όταν όμως τη βλέπεις να τραγουδάει πάνω στη σκηνή είναι σαν να έχει συγκεντρωθεί όλη η ομορφιά του κόσμου σε ένα πρόσωπο (και μια φωνή). Όσοι τυχεροί τη δουν ζωντανά στις 23 και 24 Ιουλίου στη Μικρή Επίδαυρο θα καταλάβουν για τι ακριβώς μιλάμε. Την πετύχαμε τηλεφωνικά στη Λισαβόνα, ανάμεσα σε δύο ταξίδια –αυτή την εποχή γυρίζει όλο τον κόσμο δίνοντας συναυλίες– και μας μίλησε για τη μουσική και τη μοίρα. Γιατί ονομάσατε το τελευταίο άλμπουμ σας Kronos; Έχει να κάνει με την έννοια του χρόνου, όπως την αντιλαμβάνομαι, τη σημασία που έχει ο χρόνος στη ζωή μου και στη ζωή των ανθρώπων γύρω μου, τι σου δίνει και τι σου παίρνει ο χρόνος, πώς το παρελθόν γίνεται παρόν και το παρόν μέλλον. Όποτε φτιάχνω ένα καινούργιο άλμπουμ είναι σαν να μπαίνω σε ένα νέο σύμπαν. Ανοίγω μια νέα πόρτα που θα με βγάλει σε ένα καινούργιο δρόμο και αυτός με τη σειρά του σε ένα καινούργιο κόσμο. Η μουσική και η ποίηση συνεχώς μου προσφέρει καινούργιες εμπειρίες και αυτές θέλω να τις μοιραστώ μέσα από τους δίσκους μου με τον κόσμο. Είναι η αγωνία και η λαχτάρα για αυτό που μου επιφυλάσσει το μέλλον.
Έχετε επιλέξει πολλές φορές και στο παρελθόν να μελοποιήσετε και να τραγουδήσετε τους στίχους ποιητών. Αυτό δεν σας δυσκολεύει; Στην αρχή με άγχωνε η προσπάθεια να φανώ αντάξια αυτών των ποιημάτων που σημαίνουν τόσο πολλά για μένα. Αλλά δεν βρίσκω τίποτα πιο όμορφο από το να προσπαθώ να ντύσω μουσικά τα ποιήματα που αγαπώ. Όταν με συναρπάζει ένα ποίημα που διαβάζω για πρώτη φορά είναι σαν να ανακαλύπτω κάτι που δεν ήξερα για τον ίδιο μου τον εαυτό. Πάντα όταν διάβαζα ποίηση σκεφτόμουν τη μουσική. Διάβαζα ένα ποίημα και προσπαθούσα να το ακούσω με νότες μέσα στο κεφάλι μου. Η ποίηση ήταν αυτή που με έκανε να ακούω και να αντιλαμβάνομαι διαφορετικά τη μουσική. Όπως η μουσική των φάδο και του τάνγκο είναι για μένα ένα είδος ανθρώπινης και θεϊκής ποίησης, έτσι και η ποί-
μουσική μυστικιστική, που μιλάει για τον άνθρωπο και τα δεινά του, για το πώς η μοίρα καθορίζει τη ζωή σου. Δεν ξέρω αν είναι αλήθεια αυτό, αλλά πιστεύω στη μοίρα. Μου αρέσει να πιστεύω ότι υπάρχει μια ανώτερη δύναμη που δεν μπορείς να την ελέγξεις. Παλιότερα μου είχαν πει κάποιοι Έλληνες φίλοι ότι τα φάδο είναι συγγενικά με τα ρεμπέτικα ως προς ακριβώς αυτό, τη δύναμη της μοίρας και την αδυναμία του ανθρώπου να της αντισταθεί, καθώς και τον πόνο και τη μοναξιά που προκαλεί αυτή η αδυναμία. Τα λατρεύω τα ρεμπέτικα, έχω διαβάσει μεταφρασμένους στίχους τους και νομίζω ότι έχουν δίκιο αυτοί που λένε ότι οι δυο μουσικές είναι πάρα πολύ κοντά. Δεν είναι τυχαίο ότι το συναίσθημα είναι τόσο κοντινό. Τα ρεμπέτικα και τα φάδο είναι μεσογειακές μουσικές που μιλάνε για τα βάσανα των ανθρώπων. Πάνω-κάτω τα ίδια δεν θα λέγανε;
© Augusto Brazio
“H
λατρεύω τα ρεμπέτικα
Με τη Μοιρα ΣυΜΜαΧο Η Κριστίνα Μπράνκο μπορεί να μην ελέγχει την ανώτερη δύναμη του πεπρωμένου, αλλά εκείνο της έχει φερθεί γενναιόδωρα.
ηση είναι άηχη μουσική. Όταν άρχισα να διαβάζω ποίηση ήταν που κατάλαβα ότι αυτό που ενδιέφερε ήταν να προσπαθήσω να της δώσω μια διαφορετική μορφή και να τη μοιραστώ με τον κόσμο. Πώς άλλαξε τη ζωή σας η Αμάλια Ροντρίγκες; Όταν ήμουν δεκαοκτώ χρονών ο παππούς μου έφερε ένα δίσκο με τα καλύτερα τραγούδια της. Μέχρι τότε άκουγα πολύ διαφορετικά πράγματα, μοντέρνα, δεν είχα καμία επαφή με τα φάδο. Τα θεωρούσα μια βαρετή λαϊκή μουσική που δεν μου έλεγε τίποτα. Θεωρούσα ότι απευθύνονται σε γέρους και δεν με ενδιέφερε να τα ακούσω. Η Αμάλια Ροντρίγκες σήμαινε τόσο πολλά για όλους τους Πορτογάλους, αλλά για μένα ήταν αδιάφορη. Έβαλα να ακούσω το δίσκο για να μη δυσαρεστήσω τον αγαπημένο μου παππού και έπαθα σοκ. Η φωνή της με κόλλησε στον τοίχο. Η μουσική με έκανε να δακρύσω. Η ζωή μου άλλαξε εκείνη τη μέρα.
14 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
“
κριστίνα Μπράνκο
Τι σημαίνουν πλέον για σας τα φάδο; Όταν ήμουν μικρή και άκουγα τα φάδο που έπαιζε ο πατέρας μου στο πικάπ δεν μου άρεσαν. Ήταν πολύ παραδοσιακά για το γούστο μου, μιλούσαν για καταστάσεις που εγώ δεν τις έζησα. Έβρισκα τη μουσική τους πολύ κλειστή και μελαγχολική. Εγώ είχα πιο εξωστρεφή ακούσματα. Όταν όμως κατάλαβα πραγματικά την ψυχή αυτής της μουσικής ήταν σαν να βρήκα επιτέλους την ψυχή της Πορτογαλίας και ταυτόχρονα τη δική μου. Αυτή η μουσική μιλάει για τον άνθρωπο και για την κοινωνία, για τον έρωτα και το θάνατο, για τον πόνο και τη χαρά. Θέλω να τραγουδάω για όλα αυτά που με συγκινούν, για όλα αυτά που βλέπω και βιώνω. Και τα φάδο είναι το όχημα με το οποίο μπορώ να εκφράσω όλα αυτά που ζω. Διάβασα κάπου ότι η λέξη φάδο βγαίνει από τη λέξη μοίρα. Ναι, το φάδο βγαίνει από το λατινικό fatum, που σημαίνει μοίρα, ριζικό. Καταλαβαίνεις επομένως ότι είναι μια
Είναι αρκετά σπάνιο το παρθενικό άλμπουμ ενός μουσικού να είναι live ηχογράφηση. Είναι αυτό που λέγαμε για τη μοίρα. Η μοίρα φταίει και γι’ αυτό. Ένας φίλος με είχε καλέσει να τραγουδήσω ένα τραγούδι σε ένα τηλεοπτικό τοκ σόου, κάποιος Ολλανδός είδε την εκπομπή, του άρεσε και με κάλεσε στην Ολλανδία να τραγουδήσω σε μια συναυλία που ηχογραφήθηκε. Μέχρι τότε δεν πίστευα ότι θα τραγουδήσω ποτέ επαγγελματικά. Είχα άλλα πράγματα στο μυαλό μου. Δούλευα σαν δημοσιογράφος και αυτό σκόπευα να κάνω στην υπόλοιπη ζωή μου. Αλλά η μοίρα είχε διαφορετικά σχέδια. Τι βλέπετε όταν κλείνετε τα μάτια σας και τραγουδάτε; Όταν τραγουδάω κλείνω τα μάτια για να καταλάβω καλύτερα το νόημα και το συναίσθημα των στίχων. Θέλω να αποδίδω όσο καλύτερα μπορώ αυτό το νόημα και να μεταδίδω όσο πιο δυνατά μπορώ το συναίσθημα που μου έχουν προκαλέσει αυτοί οι στίχοι. Όταν τελειώνει το τραγούδι είναι σαν να ξυπνάω και να επανέρχομαι πάνω στη σκηνή. Το εκπληκτικό είναι όταν μοιράζομαι αυτούς τους στίχους με ακροατές που δεν καταλαβαίνουν πορτογαλικά, αλλά όταν τελειώνει ένα τραγούδι νιώθω ότι ένιωσαν ακριβώς αυτό που ένιωσα κι εγώ, όταν έχουν νιώσει την ένταση και τον ηλεκτρισμό. Τότε ξέρω ότι τα πήγα καλά και το συναίσθημα είναι ανεπανάληπτο.s
ΜουΣικη
Μαρία Ζουάου είναι ένας από τους πιο θετικούς ανθρώπους με τους οποίους έχω μιλήσει. Συνεχώς χαμογελάει και λέει ότι η ζωή τής έχει φερθεί καλά. Όταν είναι στη σκηνή το πρώτο πράγμα που καταλαβαίνεις είναι ότι απολαμβάνει αυτό που κάνει όσο τίποτε άλλο. Δεν σταματάει ποτέ να παίζει, να χορεύει και να δοκιμάζει καινούργια πράγματα. Η διάθεσή της για πειραματισμό και η ευλυγισία της φωνής της είναι αυτά που την έχουν κάνει διάσημη παγκοσμίως. Μιλήσαμε ένα βράδυ σε ένα σπάνιο διάλειμμα της περιοδείας της. Ήταν στο σπίτι μαζί με φίλους που φώναζαν, γελούσαν και άκουγαν μουσική. Νόμιζα ότι θα βιαζόταν να γυρίσει στην παρέα της και η συνέντευξη που θα μου έδινε θα ήταν διεκπεραιωτική. Όμως ήταν σαν να μιλούσε στο τηλέφωνο με κάποιον φίλο της που είχε να ακούσει καιρό. Απόλυτα φιλική, αφού με ρώτησε τι κάνω στη ζωή μου και αν τα περνάω καλά, μου μίλησε για τις συναυλίες της, τη μουσική και τη χαρά της ζωής και έδωσε ραντεβού σε όλους τους αγαπημένους της Έλληνες στη Μικρή Επίδαυρο στις 23 και 24 Ιουλίου. Ξέρω ότι έχεις πολύ φορτωμένο πρόγραμμα αυτή την εποχή. Σε ευχαριστώ που αφιερώνεις λίγο χρόνο γι’ αυτή τη συνέντευξη. Εγώ σε ευχαριστώ. Χαίρομαι πάντα όταν μιλάω με κάποιον από την Ελλάδα. Αγαπώ τους Έλληνες. Πώς πέρασες στην τελευταία συναυλία που έδωσες στην Ελλάδα; Τέλεια! Είχαμε εμφανιστεί πέρσι το Μάιο με το κουαρτέτο μου στο Ευρωπαϊκό Τζαζ Φεστιβάλ στο Γκάζι [Τεχνόπολη] και είχαμε περάσει καταπληκτικά. Ο χώρος ήταν φανταστικός και οι Έλληνες ήταν πολύ εκδηλωτικοί. Χόρευαν και φώναζαν όλη την ώρα. Ήταν σαν να παίζω σε μια πόλη της Πορτογαλίας. Και πόσο πολύ κόσμο είχε! Οι Έλληνες πρέπει να αγαπάτε πολύ τη μουσική (σ.σ.: η είσοδος ήταν δωρεάν). Έχω τις καλύτερες αναμνήσεις από εκείνη τη βραδιά, γι’ αυτό και ανυπομονούσα να ξαναέρθω στην Ελλάδα. Τι ετοιμάζεις για τις συναυλίες στην Επίδαυρο; Θα παίξουμε με τους Chocolate Quintet τραγούδια από τον τελευταίο δίσκο μου Chocolate, αλλά και παλιότερα και κάποια άλλα κλασικά κομμάτια που αγαπώ πάρα
ΜουΣικη
σική. Ήταν ίσως η καλύτερη απόφαση που έχω πάρει στη ζωή μου.
© Carlos Ramos
“H
έχω μέσα μου ένα κράμα
Τι έχει επηρεάσει περισσότερο τη μουσική σου όλα αυτά τα χρόνια; Τα πάντα με επηρεάζουν. Τα πάντα. Το τι βλέπω, το τι ακούω, το τι τρώω, το τι κάνω, το τι δεν θα έπρεπε να κάνω, το να βγαίνω με φίλους, όσα συμβαίνουν γύρω μου, όσα συμβαίνουν στον κόσμο, οι χώρες όπου ταξιδεύω, οι άνθρωποι που γνωρίζω, όλα αυτά είναι στοιχεία του εαυτού μου, άρα όλα αυτά είναι και στοιχεία της μουσικής μου. Με επηρεάζει η πορτογαλική ιθαγένεια του πατέρα μου και η καταγωγή από τη Μοζαμβίκη από την πλευρά της μητέρας μου. Αυτό νομίζω φαίνεται και στη μουσική μου. Η μουσική μου είναι πορτογαλική, το πιστεύω αυτό, αλλά όπως οι άνθρωποι στην Πορτογαλία κουβαλάνε τόσο πολλές και διαφορετικές κουλτούρες, ευρωπαϊκές, λατινοαμερικανικές και αφρικανικές, έτσι και η μουσική μου καθρεφτίζει ακριβώς αυτό το κράμα που έχω μέσα μου, που έχουν όλοι οι Πορτογάλοι μέσα τους. Με έχουν επηρεάσει τα φάδο και η Μπέτι Κάρτερ, η μουσική της Αφρικής και η tropicalia.
η Χαρα τηΣ ΖΩηΣ Η ευτυχία είναι θέμα επιλογής για τη Μαρία Ζουάου, η οποία επιμένει να χαμογελά παρά τις αντιξοότητες.
πολύ. Ο τελευταίος δίσκος μου είναι φόρος τιμής στα τραγούδια που αγαπούσα από μικρή, στους καλλιτέχνες που με ώθησαν να ασχοληθώ με τη μουσική. Είναι σαν αναδρομή στην εποχή που άρχισα να τραγουδάω. Θυμήθηκα και κατέγραψα σε ένα δίσκο όλα αυτά τα ακούσματα που με συγκινούσαν τότε, αλλά με συγκινούν και τώρα. Είναι σαν να ξαναβγάζω τον πρώτο δίσκο μου, όπως τότε το 1983. Μετά, με τα επόμενα άλμπουμ έκανα τελείως διαφορετικά πράγματα, έγραφα δική μου μουσική, πειραματιζόμουν με τη φωνή μου, δανειζόμουν στοιχεία από παντού. Είναι, ξέρεις, πολύ δύσκολο για κάποιον που είναι συνθέτης να ερμηνεύει τραγούδια άλλων, και αυτό ακριβώς προσπάθησα να κάνω σε αυτόν το δίσκο. Να γυρίσω στις αρχές της δεκαετίας του ’80, τότε που άκουγα τους μεγάλους της τζαζ και μαγευόμουν. Μίλησέ μου γι’ αυτή τη εποχή. Πώς ξεκίνησες να τραγουδάς; Τελείως τυχαία. Δεν είχα ασχοληθεί ποτέ με τη μουσική σοβαρά μέχρι τότε. Οι γο-
“
Μαρία Ζουάου
νείς μου ήθελαν να βρω μια δουλίτσα και να τακτοποιηθώ, να φτιάξω τη ζωή μου. Τότε αυτό με εξόργιζε, τώρα τους καταλαβαίνω. Ξέρω ότι το λέγανε με αγάπη, επειδή αγχώνονταν με το μέλλον και τα λεφτά. Όμως πάλι το ίδιο θα έκανα. Ο πατέρας μου ήταν πιλότος και προσπαθούσε να με πείσει να γίνω αεροσυνοδός και μετά να γνωρίσω κανένα πιλότο και να καλοπαντρευτώ, εγώ όμως δεν άκουγα τίποτα. Ήμουν δασκάλα κολύμβησης και aikido και περνούσα πολύ καλά με τους φίλους μου. Έβγαινα, έπινα, χόρευα και τραγουδούσα για πλάκα. Ένα καλοκαίρι η πισίνα όπου δούλευα έκλεισε για ανακατασκευή. Τότε ένας φίλος μου μουσικός μου πρότεινε να πάω να τραγουδήσω με τη φολκ μπάντα που είχε. Πήγα να δοκιμάσω. Επί ένα μήνα έκαναν πρόβες και δεν γινόταν τίποτα. Ώστε έτσι είναι οι μουσικοί, είπα. Το βρήκα πολύ βαρετό. Το Σεπτέμβριο άρχιζαν οι εγγραφές σε μια τοπική μουσική σχολή. Ο ίδιος φίλος μου πρότεινε να πάω να γραφτώ. Και πήγα. Έτσι ξαφνικά, επειδή είχα μείνει χωρίς δουλειά άρχισα να ασχολούμαι με τη μου-
Δεν σε έχω δει πουθενά στη σκηνή, σε φωτογραφίες, σε βίντεο, και να μη χαμογελάς. Από πού προέρχεται όλη αυτή η χαρά; Χα, χα, δεν ξέρω, τι να σου πω; Μάλλον είναι θέμα επιλογής. Πιστεύω ότι είναι επιλογή να προσπαθείς να είσαι χαρούμενος. Πάντα έτσι ήμουν. Ό,τι και αν μου συνέβαινε προσπαθούσα να αποκομίζω μόνο τα θετικά. Ξέρω ότι είναι δύσκολα τα πράγματα, ειδικά σήμερα, αλλά η ευτυχία δεν έρχεται έτσι, από μόνη της, πρέπει κι εσύ να προσπαθήσεις. Εμένα μου δίνουν χαρά πολλά πράγματα, η οικογένειά μου, οι φίλοι, οι εμπειρίες μου και φυσικά η μουσική. Η μουσική μού έχει προσφέρει τόσα εδώ και τριάντα χρόνια που δεν θα μπορούσα να φανταστώ να ζω μακριά της. Και τι θέλεις από το μέλλον; Όχι πολλά. Να είμαι υγιής. Και να περνάω καλά. Και να είναι υγιείς και οι άνθρωποι γύρω μου. Να συνεχίσω να αγαπάω τη μουσική και να με αγαπάει κι αυτή. Να βελτιωθούν τα πράγματα για τους ανθρώπους, να δουλεύουν σε καλές συνθήκες και να απολαμβάνουν αυτό που κάνουν. Θέλω επίσης να μπορέσω να συμβάλω κάπως ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες στην Αφρική. Δεν πρέπει να ξεχνάμε την Αφρική και όλα τα δεινά που περνάει για να διατηρούμε εμείς οι Δυτικοί τον τρόπο ζωής μας. s
[22 Iουλίου 2010] #22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 15
“
είμαι “
μια μέρα με τον τόμας οστερμάγερ
μετα-μεταμοντέρνος Aπό την Ιφιγένεια Ταξοπούλου Φωτογραφίες: Bαρβάρα Παπαδοπούλου
Βαυαρός, αριστεριστής, από φτωχή οικογένεια, τεμπέλης «που δουλεύει πολύ για να θεραπευτεί από την οκνηρία». Ήταν το «τρομερό παιδί του γερμανικού θεάτρου», είναι δέκα χρόνια διευθυντής στη Σαουμπίνε. Κάνει θέατρο γιατί θέλει να μιλήσει, να δει, να δείξει τα ζόρια της πραγματικής ζωής. Ο Οθέλλος, γι’ αυτόν, είναι έργο για τη διεκδίκηση της αγάπης, για την αποδοχή. Περάσαμε μαζί του μια μέρα στο Βερολίνο, γεμάτη αστεία, μνήμες και τολμηρές εξομολογήσεις.
Τι σήμαινε για έναν νέο, που είχε μεγαλώσει σε μια μικρή πόλη της Βαυαρίας, να βρεθεί στο Βερολίνο στο τέλος της δεκαετίας του 1980; Εκείνη την εποχή, αν ζούσες σε μια επαρχιακή πόλη και ήθελες να δηλώ-
σεις τη διαφορά σου, ντυνόσουν πάντοτε στα μαύρα και, κάποια στιγμή, μετακόμιζες στο Βερολίνο. Μαύρα ρούχα και Βερολίνο πήγαιναν μαζί. Έζησα εδώ για λίγους μήνες πριν από την πτώση του Τείχους, αλλά εγκαταστάθηκα οριστικά λίγο αργότερα, το 1989-90. Ο αρχικός μου στόχος ήταν να γίνω επαγγελματίας μουσικός. Έπαιζα κιθάρα και μπάσο και τραγουδούσα. Επειδή, βέβαια, προερχόμουν από πολύ φτωχή οικογένεια, για να επιβιώσω στο Βερολίνο, χρειάστηκε τα πρώτα χρόνια να κάνω διάφορες δουλειές του ποδαριού. Όπως; Για παράδειγμα, αφισοκόλληση – κλασική δουλειά για έναν άνεργο αριστεριστή στο Βερολίνο! Δούλεψα επίσης στο εργοστάσιο της Gillette. Βιομηχανική αλυσίδα, έβαζα ξυραφάκια σε πλαστικές θήκες. Εννοείται ότι δούλεψα και σε μπαρ. Η καλύτερη όμως δουλειά ήταν η νυχτερινή βάρδια σε βενζινάδικο. Με βόλευε, γιατί μόλις τελείωνα από κει βγαίναμε μέχρι το ξημέρωμα. Την ημέρα κοιμόμασταν και το απόγευμα κάναμε πρόβες με την μπάντα... Οι γονείς των περισσότερων φίλων μου ήταν «παιδιά» του ’68. Πολλοί είχαν γεννηθεί και μεγαλώσει σε κοινόβια, μέσα σε απόλυτη ελευθερία, στα όρια της αδιαφορίας, θα έλεγα. Εγώ είχα το αντίθετο πρόβλημα: μια οικογένεια καθολικών, αυστηρή, συντηρητική, στην επαρχία της Βαυαρίας. Μέχρι τα 11 ήμουν παπαδοπαίδι. Πήγαινα στην εκκλησία κάθε δεύτερη μέρα, έβγαζα τα ρούχα μου, έβαζα τα ράσα και βοηθούσα τους ιερείς. Τέλειο σκηνικό για ιστορίες παιδεραστίας! Τώρα που αποκαλύπτονται σιγά σιγά τα σκάνδαλα με τους καθολικούς ιερείς, έχω αρχίσει να σκέφτομαι: μήπως κάτι συνέβη και σε μένα, αλλά το έχω καταπιέσει; Διότι, θυμάμαι πως έπρεπε κάθε τρεις και λίγο να εξομολογούμαι. Και η ανάμνησή μου είναι ότι ο παπάς πίσω από το καφασωτό παράθυρο ανέπνεε κάπως βαριά! Αλλά μπορεί και να είναι αποκύημα της φαντασίας μου… Πάντως, ενώ εγώ παραδεχόμουν συντετριμμένος ότι δεν βοήθησα τη μητέρα μου στο σπίτι, ότι μάλωσα με τον αδελφό μου, ότι έσπασα ένα πιάτο, εκείνος επέμενε όλο απογοήτευση: «τίποτε άλλο, τέκνον μου;». Ίσως να περίμενε καμιά πικάντικη αποκάλυψη, αλλά εγώ δεν είχα τίποτα τέτοιο να του πω. Άλλωστε, όταν άρχισαν οι «βρώμικες» ιστορίες, έπαψα να είμαι παπαδοπαίδι! Μετά άρχισαν τα «άγρια» χρόνια και για μένα και για τα αδέλφια μου… Ο μεγαλύτερος αδελφός μου (που είναι τώρα γιατρός), μαζί με τους φίλους του, έβαλαν μια μέρα φωτιά στο σχολείο. Έκαψαν μια ολόκληρη τάξη και τους απέβαλαν. Εγώ που ήμουν τέσσερα χρόνια μικρότερος και πήγα στο ίδιο σχολείο, στην αρχή κάθε χρονιάς αντιμετώπιζα οπωσδήποτε κάποιον καθηγητή που διάβαζε τη λίστα των ονομάτων και,
18 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
μόλις έφτανε στο δικό μου, έλεγε με δέος: «Οστερμάγερ; Είχαμε και έναν άλλον Οστερμάγερ εδώ…» Υπάρχει όμως και τρίτος αδελφός, που επίσης ασχολήθηκε με το θέατρο. Είναι ηθοποιός. Πράγματι. Αλλά ας μη μιλήσουμε για θέατρο ακόμη. Ας μιλήσουμε λίγο για τη ζωή. Δεν είναι κάτι που το κάνω συχνά, γιατί υπάρχουν και σκοτεινές περιοχές, αλλά πρέπει να σου πω ότι όλη μου η έμπνευση από εκεί προέρχεται, από τις εμπειρίες μου ως παιδιού, από τις αναμνήσεις, τους προγόνους μου, τις ιστορίες τους. Η γιαγιά μου, από την πλευρά του πατέρα μου, ήταν μοδίστρα. Στην αγροτική Βαυαρία της εποχής της αυτό σήμαινε ότι ζούσε φιλοξενούμενη στα σπίτια εκείνων που χρειάζονταν τις υπηρεσίες της. Έραβε, δηλαδή, ή έκανε διορθώματα για όλη την οικογένεια, για ολόκληρη τη σεζόν. Επειδή ο παππούς μου ήταν στο στρατό και κατόπιν στη Ρωσία ως αιχμάλωτος πολέμου, η γιαγιά μου έμεινε μόνη και ζούσε από τη μοδιστρική, πηγαίνοντας από φάρμα σε φάρμα μαζί με το γιο της – τον πατέρα μου. Έτσι έμαθε κι εκείνος την τέχνη από τη μητέρα του και, επίσης, έγινε ράφτης. Από τον παππού μου έμαθε, όπως μου έλεγε, τι κάνει κανείς τον χειμώνα αν βρεθεί στα χιόνια ξυπόλητος. Μου έκανε εντύπωση ως παιδί και το θυμάμαι: βάζεις κοπριά αγελάδας στα πόδια κι όταν στεγνώσει είναι σαν να φοράς παπούτσια.
“
Κάποτε με ρώτησε ένας δημοσιογράφος
τι με κάνει ευτυχισμένο στη χώρα μου και του είπα ότι είναι η δυνατότητα
“
Β
ερολίνο, μια βροχερή μέρα του περασμένου Μαΐου. Συνάντηση με τον Τόμας Οστερμάγερ για μια μεγάλη συνέντευξη που θα δημοσιευθεί κατακαλόκαιρο, λίγο πριν την παράσταση του σαιξπηρικού Οθέλλου στην Επίδαυρο που σκηνοθετεί ο Γερμανός διευθυντής της Σαουμπίνε. Το ραντεβού μας είναι στο καφέ του θεάτρου, στο ισόγειο, μεσημεράκι. Έχει προηγηθεί ο εναέριος αποκλεισμός της πόλης λόγω ηφαιστειακής τέφρας (θυμάστε;), έχει μεσολαβήσει μια εβδομάδα με ανοιξιάτικο καιρό αλλά σήμερα είναι μια τυπική βερολινέζικη χειμωνιάτικη μέρα: παγωνιά και βροχή. Φτάνουμε όλοι καθυστερημένοι. Ο Τόμας Οστερμάγερ, η φωτογράφος μας και εγώ. Το σχέδιό μας είναι να περιπλανηθούμε στο Βερολίνο, ακολουθώντας τους βασικούς σταθμούς στη ζωή του σκηνοθέτη, από τότε που πρωτοήρθε στην πόλη, στο τέλος της δεκαετίας του 1980, έως σήμερα. Με τον Τόμας Οστερμάγερ γνωριστήκαμε πριν από έντεκα χρόνια, τον Μάιο του 1999, στην Ταορμίνα της Σικελίας (που υπήρξε η πρώτη και επί σειρά ετών σταθερή βάση για τη διοργάνωση του Ευρωπαϊκού Βραβείου Θεάτρου – ο ίδιος βραβεύτηκε εκεί το 2000). Οι δρόμοι μας έκτοτε διασταυρώθηκαν πολλές φορές, σε διαφορετικούς τόπους και με ποικίλες αφορμές. Επιλέξαμε, ως εκ τούτου και κατά παράβαση των συμβάσεων, να κρατήσουμε τον κάπως πιο οικείο τόνο της πρόσφατης συνάντησής μας στην καταγραφή της συνομιλίας που ακολουθεί. Σαουμπίνε, 12.30, μεσημέρι. Καφέδες και εφημερίδες. Λόγω της οικονομικής κρίσης, η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ προαναγγέλλει περαιτέρω συρρίκνωση του γερμανικού κράτους πρόνοιας. «Απαράδεκτο! Αυτή είναι, όμως, η λογική των καπιταλιστών… Κάποιος πρέπει να τους δείρει όλους αυτούς τους τύπους…», λέει ο Οστερμάγερ, με ανησυχητικά σοβαρό ύφος. Δεδομένης της ψυχροπολεμικής ατμόσφαιρας που επικρατεί μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας εκείνες τις ημέρες αφήνω τον αριστερισμό να πέσει χάμω. Γύρω στη 1 μ.μ. επιβιβαζόμαστε στο αυτοκίνητο του Τόμας (ένα παλιό, τρομερά ακατάστατο στέϊσον βάγκον) και ξεκινάμε από την οδό Κουρφούρστενταμ, όπου βρίσκεται το θέατρο, με προορισμό το Κρόιτσμπεργκ, «εναλλακτική» συνοικία των καλλιτεχνών στα ανατολικά του κέντρου. Εδώ αρχίζει η καταγραφή της συνομιλίας μας…
να την εγκαταλείψω ανά πάσα στιγμή.
Μια πληροφορία που αποδείχτηκε ελπίζω αχρείαστη… Με την Μέρκελ και τις περικοπές της, ποτέ δεν ξέρει κανείς… Τέλος πάντων… Στη Γερμανία λέμε «φτωχός σαν ράφτης». Ο πατέρας μου ήταν ράφτης, φτωχός και αλκοολικός. Όταν η παραγωγή των ρούχων βιομηχανοποιήθηκε έφτασε να μην έχει καθόλου δουλειά κι έτσι έγινε μόνιμος στρατιωτικός. Ήταν πάντοτε βίαιος στο σπίτι. Εγώ σταμάτησα να του μιλάω όταν ήμουν 14 χρονών. Πέθανε πριν από 10 χρόνια. Πριν από το θάνατό του βρεθήκαμε δυο τρεις φορές και κάναμε κάποιου είδους ανακωχή. Με τη μητέρα σου είχες όμως μια καλή σχέση. Πολύ καλή. Πέθανε πριν από λίγα χρόνια, στα 65 της. Τη χτύπησε ένα αυτοκίνητο καθώς διέσχιζε με το ποδήλατό της ένα δρόμο. Συχνά σκέφτομαι ότι ο παππούς, ο θείος και η μητέρα μου χάθηκαν σε πανομοιότυπα δυστυχήματα… Ακούγεται λίγο Κισλόφσκι, το ξέρω! Εγώ, πάντως, προσπαθώ να αποφεύγω τουλάχιστον τα ποδήλατα, αλλά, ως γνωστόν, αυτό που προσπαθείς να αποφύγεις έρχεται και σε βρίσκει από άλλη πόρτα…
Οδός Μουσκάουερ, Κρόιτσμπεργκ, 1.30 μ.μ. Το πρώτο διαμέρισμα του Τόμας Οστερμάγερ στο Βερολίνο, κοντά στην παλιά, σκεπαστή αγορά του
Info Σαουμπίνε – Τόμας Οστεμάγερ Οθέλλος Σαίξπηρ Ο Τόμας Οστερμάγερ σκηνοθετεί τον Οθέλλο, την «τραγωδία του ανθρώπου κάτω από τον άδειο ουρανό» της Επιδαύρου. Παγκόσμια πρεμιέρα για την πολυαναμενόμενη παράσταση της Σαουμπίνε. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 6 & 7 Αυγούστου, 21:00 Εισιτήρια: €50 (Διακεκριμένη), €40 (Α’), €30 (Β’- Θέσεις χωρίς αρίθμηση), €20 (Άνω Διάζωμα), φοιτητικό.
Θεατρο
κρυψου αν ΜΠορειΣ
© Sebastien Dupouey
Ο Σεμπάστιαν Νακάγεβ στο ρόλο του Οθέλλου αγκαλιάζει τη Δεισδαιμόνα-Εύα Μέκμπαχ, σε ένα στιγμιότυπο από τις πρόβες της παράστασης της Σαουμπίνε που θα κάνει πρεμιέρα στην Επίδαυρο.
Κρόιτσμπεργκ. Εκεί καταφεύγουμε, αφού κάνουμε μια βόλτα στη γειτονιά, κάτω από δυνατή βροχή. Πώς έγινε, λοιπόν, η μετάβαση από την εκκλησία στη μουσική και το θέατρο; Πρώτα στράφηκα στη μουσική. Η μητέρα μου ζούσε στη Βόρεια Γερμανία, όπου και βρέθηκε ο πατέρας μου ως στρατιώτης. Εκεί γεννήθηκα και έζησα μέχρι 8 χρονών. Όταν μετακομίσαμε στην πατρίδα του πατέρα μου, στη Βαυαρία, ξεχώριζα από τα άλλα παιδιά λόγω της προφοράς μου. Δεν μιλούσα την τοπική διάλεκτο του Νότου, αλλά τα πιο «επίσημα» γερμανικά, αυτό που λέμε hochdeutsch. Οι συμμαθητές μου με θεωρούσαν στην αρχή αλαζόνα. Αισθανόμουν, ως ένα βαθμό, ξένο σώμα. Λίγο σαν τον Οθέλλο. Για να το ξεπεράσω, έκανα ό,τι μπορούσα προκειμένου να τραβάω την προσοχή. Μιλούσα συνεχώς, έκανα φασαρίες και, τελικά, άρχισα να ασχολούμαι με τη μουσική παίζοντας σε διάφορα συγκροτήματα. Έκανα όμως και θέατρο στο σχολείο, διότι η «σκηνή» με τοποθετούσε στο κέντρο του ενδιαφέροντος, πράγμα που ένιωθα να χρειάζομαι. Πάντως, τον πρώτο καιρό στο Βερολίνο ήμουν αφοσιωμένος στη μουσική. Και γιατί εγκατέλειψες αυτή την καριέρα; Διότι όλοι στο Βερολίνο εκείνα τα χρόνια ήθελαν να γίνουν διάσημοι μουσικοί. Είχα την εντύπωση ότι όλοι στο Βερολίνο ήθελαν ανέκαθεν να γίνουν διάσημοι σκηνοθέτες του θεάτρου… Αντιθέτως, όταν στράφηκα στο θέατρο και στη σκηνοθεσία δεν αντιμετώπισα μεγάλο ανταγωνισμό. Αλλά αυτό που κυρίως με ώθησε να ασχοληθώ με το θέατρο ήταν η αίσθηση που αποκόμιζα όταν πήγαινα να παρακολουθήσω μια παράσταση: έβλεπα κάτι που δεν με άγγιζε, που δεν είχε να κάνει με τη ζωή μου, την πραγματική ζωή, την πραγματική εμπειρία. Κι έτσι, τον τρίτο χρόνο μου στο Βερολίνο, το 1992, γράφτηκα στην σχολή θεάτρου Ερνστ Μπους. Επρόκειτο για τη μυθική σχολή του πρώην ανατολικού Βερολίνου, που είχε συνδεθεί καλλιτεχνικά με το Ντόιτσες Τεάτερ και με όλες τις μεγάλες προσωπικότητες του ανατολικογερμανικού θεάτρου. Τα μαθήματα ήταν κοινά τον πρώτο χρόνο και, όταν ήρθε η ώρα να διαλέξω, όλοι με πίεζαν να ακολουθήσω την κατεύθυνση της υποκριτικής. Βρέθηκα σε μεγάλο δίλημμα, διότι ένα πτυχίο υποκριτικής από τη συγκεκριμένη σχολή είχε μεγάλη βαρύτητα στο γερμανικό θέατρο. Τελικά, αποφάσισα και στράφηκα προς τη σκηνοθεσία. Και πρέπει να πω ότι οι άνθρωποι που με επηρέασαν περισσότερο στη ζωή μου ήταν δύο δάσκαλοί μου στη Σχολή. Η μία ήταν η κυρία Γκέρτρουντ Ελίζαμπετ Τσίμερ, που είχε υπάρξει ηθοποιός του Μπρεχτ. Το μάθημά της άρχιζε πάντοτε
στις 9 το πρωί – ακριβώς. Στις 9 και ένα λεπτό, η κυρία Τσίμερ κλείδωνε την πόρτα της τάξης και δεν υπήρχε καμία περίπτωση να σου ανοίξει αν έφτανες καθυστερημένος. Ο άλλος ήταν ο Γκενάντι Μπογκντάνοφ, αυθεντία στη βιομηχανική του Μέγερχολντ, που καθόρισε και την αισθητική των πρώτων μου παραστάσεων. Τελικά, σχεδόν ταυτόχρονα με την αποφοίτησή σου, βρέθηκες στο Μπαράκε (Baracke), την εναλλακτική σκηνή του Ντόιτσες Τεάτερ. Εκεί ήταν που αναδείχτηκες ως το «τρομερό παιδί του γερμανικού θεάτρου». Στο τρίτο έτος της Σχολής έκανα μια παράσταση βασισμένη στη βιο-μηχανική. Οι άνθρωποι του Ντόιτσες Τεάτερ άκουσαν τις φήμες για έναν νεαρό που δούλευε επάνω στις αρχές του Μέγερχολντ και ήρθαν να τη δουν. Σύντομα, μου έγινε η πρόταση να αναλάβω τη σκηνή Μπαράκε. Η αρχική μου σκέψη, που άρεσε στον τότε διευθυντή του Ντόιτσες Τεάτερ, τον Τόμας Λάνγκχοφ, ήταν να επικεντρωθούμε στις διάφορες μεθόδους υποκριτικής και να τις αναπτύξουμε. Να φτιάξουμε δηλαδή ένα εργαστήριο, με τη ρωσική έννοια του όρου. Εντελώς συμπτωματικά, στην αρχή εκείνης της συνεργασίας, ένας άλλος σκηνοθέτης, που έκανε πρόβες για το έργο του Νίκι Σίλβερ Χοντροί άνδρες με φούστες, κατέρρευσε και εγκατέλειψε τις δοκιμές. Χρειάστηκε να αναλάβω εγώ. Η παράσταση έγινε τεράστια επιτυχία και οδήγησε, πριν καλά καλά το καταλάβω, να γίνει το Μπαράκε ένα κομβικό σημείο στο γερμανικό θέατρο, για νέους σκηνοθέτες και, κυρίως, για τη σύγχρονη δραματουργία. Και φυσικά, να εγκαταλειφθεί εντελώς η καταπληκτική μου ιδέα για ένα εργαστήρι της υποκριτικής τέχνης! Μπορεί να ήταν τυχαίο, έτσι όπως το παρουσιάζεις, αλλά, τελικά, αυτή η επιτυχία ευνόησε σε μεγάλο βαθμό τους νέους θεατρικούς συγγραφείς, όχι μόνο στη Γερμανία αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ναι. Πιστεύω ότι συνέβαλα και εγώ σ’ αυτό. Και χαίρομαι όταν κάποιος μου το λέει. Από την άλλη, ήμουν και τυχερός. Εκείνα τα χρόνια υπήρχαν ταλέντα στην Ευρώπη, η Σάρα Κέιν, ο Μαρκ Ρέιβενχιλ, ο Μάριους φον Μάγιενμπουργκ… Φαντάζομαι ότι έχεις επίγνωση της κριτικής που πολλοί σου ασκούν: ξεκίνησες νωρίς, με τεράστια επιτυχία, έκανες σημαντικές παραστάσεις και μετά, όταν βρέθηκες στη Σάουμπινε, σε ένα ιστορικό θέατρο, ένα θεατρικό κατεστημένο εν πολλοίς, έχασες την αρχική σου ενέργεια. Σαν να έκαψες γρήγορα τα χαρτιά σου. Ναι, υπάρχουν πολλοί που το πιστεύουν αυτό. Από τη δική μου σκοπιά, θέλω να ισχυριστώ ότι, όταν οι καλλιτέχνες αναλαμβάνουν θεσμούς υψηλού κύρους, βρίσκονται αντιμέτωποι με τους
20 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
κανόνες των ΜΜΕ και όχι τόσο με τους κανόνες της τέχνης. Με αυτή την έννοια, πρέπει πρώτα να κατασπαραχθείς για να σου επιτραπεί να ξαναρχίσεις ανοδική πορεία. Μερικές φορές φοβάμαι ότι παγιδευόμαστε σε ένα σύστημα που μας επιβάλλει τον ορισμό της ίδιας μας της τέχνης, αντί να την ορίζουμε εμείς. Βρίσκεσαι στη διεύθυνση της Σάουμπινε περισσότερα από δέκα χρόνια. Δεν σε έχει κουράσει; Δεν ξέρω. Αναρωτιέμαι κι εγώ. Τώρα που το σκέφτομαι, είναι σίγουρα η μεγαλύτερη σχέση που είχα στη ζωή μου! Αλλά μου αρέσει επειδή είναι ένα θέατρο ευέλικτο, που μπορεί να ταξιδεύει. Το ταξίδι είναι το πάθος μου. Κάποτε με ρώτησε ένας δημοσιογράφος τι με κάνει ευτυχισμένο στη χώρα μου και του είπα ότι είναι η δυνατότητα να την εγκαταλείψω ανά πάσα στιγμή. Ποιο είναι το πιο γερμανικό σου χαρακτηριστικό; Η τελειομανία. Οι ηθοποιοί μου τρελαίνονται μ’ αυτό. Και το πιο μη-γερμανικό… Το ότι μου αρέσει να απολαμβάνω τη ζωή. Αυτό οι Γερμανοί δεν το επιτρέπουν στον εαυτό τους. Ο προτεστάντης θέλει συνεχώς να αισθάνεται ένοχος. Ώρα 2.30 μ.μ. Αναζητούμε ένα καφενείο, που ο Τόμας θυμάται ότι υπήρχε στην παλιά του γειτονιά. Το εντοπίζουμε, αλλά φαίνεται να έχει κλείσει προ καιρού. Τώρα ακολουθούμε μία άλλη ανάμνηση, το μπαρ Μαντόνα. Αυτό το βρίσκουμε, αλλά έχει αλλάξει στυλ και όνομα: το λένε καφέ-μπαρ Τραβόλτα… Καταλήγουμε σε ένα γνωστό στέκι της περιοχής, το καφέ Μορένα. Ξεπαγιασμένοι και βρεγμένοι, παραγγέλνουμε σούπες και ζεστά ροφήματα. Για να επιμείνω λίγο ακόμη σε αυτά που λένε για σένα, κυρίως οι συμπατριώτες σου, νιώθεις ότι λειτουργείς εκτός από, ή παράλληλα με αυτό που αναγνωρίζεται σήμερα ως σύγχρονο γερμανικό θέατρο; Γιατί υπάρχει μια αισθητική, ας πούμε αναγνωρίσιμη πλέον, που επηρέασε σημαντικά το ευρωπαϊκό θέατρο την τελευταία δεκαετία, ένα ρεύμα που ίσως απέκτησε πιο σαφή χαρακτηριστικά με τη δουλειά του Φρανκ Κάστορφ και των διαφόρων επιγόνων του… Εσύ δεν μετείχες και δεν μετέχεις σε αυτόν τον κύκλο. Δεν με ενδιαφέρει να κάνω ένα είδος τέχνης που απαντά σε ένα άλλο είδος τέχνης που υπήρχε νωρίτερα. Θέλω να μιλάω στους ανθρώπους. Βάζω στη θέση του θεατή μου τον Τόμας που πήγαινε στο θέατρο πριν από 20 χρόνια, που δεν ήταν ειδικός ούτε στην αποδόμηση ούτε στο μεταμοντέρνο και που ήθελε να δει μια ιστορία και να αγγίξει το μεδούλι της. Θα μου πεις ότι είμαι συντη-
ΜΠακΛαβα Στάση σε τουρκικό ζαχαροπλαστείο, στο Κρόιτσμπεργκ. Ο Τόμας Οστερμάγερ λατρεύει κάθε όψη του πολυπολιτισμικού Βερολίνου. Δεξιά, στο κάδρο, έχει εισβάλει η συνεργάτις μας, Ιφιγένεια Ταξοπούλου.
Θεατρο
“
“
Ένα πράγμα με απασχολεί για τα έργα που πρόκειται να ανεβάσω: Ποια καινούργια διάσταση μπορώ να προσφέρω εγώ στο κείμενο; Πώς θα το κάνω να με αφορά τώρα, στο παρόν;
ρητικός και παραδοσιακός, διότι με ενδιαφέρει το νόημα. Μπορεί απλώς να είμαι μετα-μεταμοντέρνος! Και επιδιώκεις να είσαι και μετα-πολιτικός καλλιτέχνης. Στη Σαουμπίνε έχετε σαφή αντίληψη και δράσεις για τον πολιτικό, κοινωνικό, παρεμβατικό εντέλει ρόλο του θεάτρου. Θα έλεγα ότι επιμένουμε σε μια κοινωνική ευαισθησία. Με το ίδιο σκεπτικό προσεγγίζω και τα έργα που πρόκειται να ανεβάσω. Ποια καινούργια διάσταση μπορώ να προσφέρω εγώ στο κείμενο; Πώς θα το κάνω να με αφορά τώρα, στο παρόν; Το σύγχρονο γερμανικό θέατρο ασχολείται συχνά μόνο με το θέατρο και καθόλου με τη ζωή, τους ανθρώπους. Δεν μπορείς βέβαια να ισχυριστείς ότι το θέατρό σου είναι ρεαλιστικό. Και ασφαλώς υπάρχει ένα στοιχείο αποδόμησης, ίσως όχι των έργων συνολικά, αλλά σίγουρα μια μορφή συναισθηματικής αποδόμησης των ηρώων. Είναι πολύ ακριβές αυτό που λες. Με ενδιαφέρει η συναισθηματική αποδόμηση της μεσαίας τάξης, που έχει υποστεί μετάλλαξη. Έχουμε χάσει την ικανότητα να έχουμε σχέσεις με διάρκεια, σχέσεις αφοσίωσης, αλληλοϋποστήριξης. Αλλάζουμε πόλεις, αλλάζουμε ανθρώπους, δεν επενδύουμε πια στον άλλο. Είπα «επενδύουμε»: ακόμη κι όταν μιλάμε για σχέσεις μεταχειριζόμαστε πλέον όρους των οικονομικών συναλλαγών. Για να το πάω παραπέρα, υπάρχει μια κρίση «πίστης», ο κλονισμός της εμπιστοσύνης που κλονίζει και τα συστήματα. Για τέτοια ζητήματα θέλω να μιλάω με τη δουλειά μου. Δεν θέλω απλώς να καταθέτω αισθητικά επιχειρήματα. Βέβαια, τα ίδια πράγματα με απασχολούν και έξω από το θέατρο. Παλιότερα οι άνθρωποι παντρεύονταν και έμεναν για πάντα μαζί. Τώρα σχεδόν δεν τίθεται τέτοιο ζήτημα. Αλλά δεν καταβάλλουμε και καμία προσπάθεια για να κρατήσουμε τους ανθρώπους στη ζωή μας. Διότι υπάρχει αφθονία, ευελιξία, μια εναλλακτική λύση… Όσο κι αν αυτό ακούγεται προσωπικό, στην ιδιωτική ζωή ψάχνω να βρω την πολιτική διάσταση των πραγμάτων. Στο αυτοκίνητο και πάλι. Η ώρα είναι περίπου 3.30 το απόγευμα. Κατευθυνόμαστε προς το πρώην ανατολικό Βερολίνο, στο προάστιο Σενεβάιντε, όπου βρίσκεται η σχολή Ερνστ Μπους. Βρέχει ακόμη. Ο Τόμας Οστερμάγερ μονολογεί.
Αυτό που θυμάμαι από τα πρώτα μου χρόνια στο Βερολίνο είναι γκρίζος ουρανός και βροχή, εννέα μήνες το χρόνο. Μια πόλη γεμάτη νέους, κυρίως από τη Δυτική Γερμανία, που έρχονταν εδώ για να αποφύγουν τη δουλειά και τις προβληματικές τους οικογένειες. Και πράγματι, για πολύ καιρό δεν κάναμε σχεδόν τίποτα. Ζούσαμε κοινοβιακά στις καταλήψεις, κοιμόμασταν μέχρι το μεσημέρι, το βράδυ βγαίναμε. Συχνά βέβαια συμμετείχαμε σε διάφορες αριστερές δράσεις, σε αντιφασιστικές διαδηλώσεις. Κατά τα άλλα, ομολογώ ότι ήμουν και είμαι τρομερά τεμπέλης. Γι’ αυτό πλέον δουλεύω τόσο πολύ, για να θεραπευτώ! Λίγο μετά τις 4 μ.μ. Φτάνουμε στη σχολή Ερνστ Μπους. Είναι κλειστή και περιοριζόμαστε να κοιτάζουμε τους εσωτερικούς χώρους μέσα από τις μεγάλες εξωτερικές τζαμαρίες. Η επίπλωση του κεντρικού μεγάλου σαλονιού στην υποδοχή συνδυάζει ορισμένα απομεινάρια σοσιαλιστικής αισθητικής με πινελιές μοντέρνου ντιζάιν. Και ένα παλιό πιάνο σε μια γωνία. Ο Τόμας Οστερμάγερ θέλει τώρα να μας πάει να δούμε το μικρό θέατρο «μπατ», το στούντιο δηλαδή της Σχολής, στην περιοχή του Πρέντσλαουερ Μπεργκ. Ξαναμπαίνουμε στο αυτοκίνητο και ξεκινάμε. Θα πρέπει κάποια στιγμή να μιλήσουμε και για την Επίδαυρο… Τώρα;… Καλά λοιπόν… Ο Γιώργος Λούκος μου είχε προτείνει εδώ και πολύ καιρό να κάνω κάτι στην Επίδαυρο. Την Ελλάδα τη λατρεύω και τα τελευταία χρόνια περνώ τα καλοκαίρια μου εκεί. Κάπου κάπου, τα σαββατοκύριακα, πήγαινα στην Επίδαυρο και έβλεπα παραστάσεις. Φαίνεται πως, σταδιακά, ωρίμασε μέσα μου η σκέψη. Τον Οθέλλο, όμως, δεν τον διάλεξες ειδικά για την Επίδαυρο. Το έργο το είχες ούτως ή άλλως στο μυαλό σου... Αυτό είναι αλήθεια. Θα σκεφτόμουν ίσως και τον Οιδίποδα, μια ιδέα που με απασχολεί εδώ και χρόνια. Αλλά τώρα ήθελα να κάνω τον Οθέλλο. Η Επίδαυρος είναι ένας μεγαλειώδης χώρος και χρειάζεται μεγάλα αφηγήματα, χαρακτήρες με συναισθηματικό εκτόπισμα. Πιστεύω ότι ο Οθέλλος είναι ένα τέτοιο έργο. Πρέπει, βέβαια, να πω ότι είχα μια πρόταση να σκηνοθετήσω στο Σάλτσμπουργκ φέτος το καλοκαίρι και για ένα διάστημα ήμουν αναποφάσιστος. Κάποια στιγμή, πέρσι, νοίκιασα ένα αυτοκίνητο και οδηγούσα προς τη νότια Πελοπόννησο. Κατεβαίνοντας πέρασα και από την Επίδαυρο. Είδα πάλι γύρω
22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
μου το υπέροχο τοπίο, κάτω από τον ήλιο, και ξαφνικά σκέφτηκα: είναι δυνατόν να θέλεις να υποφέρεις στην κρύα και θλιβερή Αυστρία, του χρόνου το καλοκαίρι, αντί να είσαι εδώ; Έτσι πήρα την απόφασή μου. Ποια είναι η ιστορία του Οθέλλου – ή, μάλλον, πώς τη διαβάζεις εσύ; Θα μπορούσες να τραβήξεις μια ευθεία γραμμή ανάμεσα στην παιδική μου ηλικία και τη ματιά μου επάνω στον Οθέλλο. Είναι ένας αουτσάιντερ, ένας άνθρωπος το πρόσωπο του οποίου συνιστά την απόδειξη της διαφορετικότητάς του, προδίδει την κοινωνική του τάξη. Δεν μπορεί να κρυφτεί, όπως κρύβεται ο Ιάγος πίσω από το λευκό του δέρμα. Για μένα είναι περισσότερο ένα έργο για τη διεκδίκηση της αγάπης και της αποδοχής παρά για τη ζήλεια. Ο Ιάγος επιζητά απεγνωσμένα την αγάπη του Οθέλλου και συμπεριφέρεται σαν πληγωμένη γυναίκα. Νομίζω ότι η δουλειά φανερώνει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη γυναικεία ψυχολογία. Πιστεύω ότι, όντως, στο θέατρο οι γυναικείοι ρόλοι έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Γιατί όταν πρωταγωνιστούν γυναίκες στη σκηνή αναπληρώνουν κατά κάποιον τρόπο την εξουσία που δεν έχουν στην πραγματική ζωή. Προσωπικά, πάντα τείνω προς την πλευρά του αδύναμου. Ακούγεται συναισθηματικό και κιτς αυτό που λέω, αλλά ταυτίζομαι. Κι εγώ αισθανόμουν διαφορετικός, αδύναμος, επειδή προερχόμουν από χαμηλή κοινωνική τάξη. Ωστόσο, κατέκτησα πολλά πράγματα. Όταν όμως ξεκινάς από χαμηλά και πετυχαίνεις, ζεις πάντα με το φόβο ότι μπορεί να τα χάσεις όλα. Ο Οθέλλος ζει με αυτόν το φόβο. Το παρελθόν του είναι που τον κάνει εύθραυστο. Αμφιβάλλει για την αγάπη της Δεισδαιμόνας διότι φοβάται πως δεν του αξίζει. Ο Οθέλλος νιώθει επίσης τον τρόμο του ανθρώπου που υποπτεύεται ότι κανένας γύρω του δεν του λέει την αλήθεια. Αυτός είναι ο εφιάλτης τού να ζεις σε έναν κόσμο όπου ο άλλος είναι εσαεί άγνωστος. Γι’ αυτό συντηρείται συνεχώς η πιθανότητα της προδοσίας. Στην πραγματικότητα, ο έρωτας του Οθέλλου και της Δεισδαιμόνας κλονίζει τις βεβαιότητες και τις ισορροπίες της κοινωνίας. Καταργεί τις διαφορές. Άρα, με μια έννοια, προκαλεί το κακό, προσκαλεί την καταστροφή. Έχεις αγωνία για την πρεμιέρα στην Επίδαυρο;
Έχω την αγωνία που έχω πάντα. Δεν μου είναι άγνωστη η αίσθηση του ανοιχτού θεάτρου, του μεγάλου χώρου. Έχω άλλωστε παρουσιάσει δύο παραστάσεις στο Παπικό Παλάτι, στο Φεστιβάλ της Αβινιόν. Αν καταφέρω να βρω τον τρόπο να αφηγηθώ την ιστορία, με τη βοήθεια των ηθοποιών μου, δεν θα ανησυχώ πλέον για το χώρο. Η αμφιβολία, βέβαια, μπορεί να έρθει εκεί που δεν την περιμένεις. Περιέργως, αυτό σκεφτόμουν σήμερα. Όταν ξεκινάς να δουλεύεις μια παράσταση είναι σαν να ξεκινάς μέσα σε άπλετο φως, κάτω από τον ήλιο. Και μετά σουρουπώνει, νυχτώνει και δεν έχει καθόλου φεγγάρι. Και τότε, ξαφνικά, στη μέση της νύχτας, μπαίνεις σε ένα μακρύ τούνελ που οδηγεί στο κέντρο της Γης, όπου δεν υπάρχει η παραμικρή αχτίδα φωτός. Αυτή είναι η πρεμιέρα. Ένα ταξίδι από το φως της ημέρας στο απόλυτο σκοτάδι μιας μαύρης τρύπας. Έτσι νιώθω όταν ετοιμάζω μια καινούργια παράσταση. Ευτυχώς, βέβαια, αγαπάω τόσο πολύ τον ήλιο που κάθε φορά ξαναρχίζω, με την ελπίδα να ξαναβγώ στο φως. Φτάνουμε στο θέατρο «μπατ». Ώρα 5 μ.μ. περίπου. Μας ανοίγουν οι άνθρωποι του θεάτρου, που γνωρίζουν τον Τόμας Οστερμάγερ από σπουδαστή ακόμα. Ανεβαίνουμε στη σκηνή, περνάμε από την αίθουσα των τεχνικών, βλέπουμε παλιές φωτογραφίες από πτυχιακές παραστάσεις, από γιορτές και αποφοιτήσεις. Ξαφνικά ο Τόμας θυμάται το θέατρο στο οποίο ανέβασε μια από τις πρώτες του παραστάσεις: στην πίσω αυλή του Σοκολάντενφαμπρικ, γνωστής «κατάληψης» της εποχής μετά την πτώση του Τείχους, στην περιοχή Μίτε. Αποφασίζουμε αυτός να είναι ο τελευταίος μας σταθμός. Καθ’ οδόν, περνάμε από το πρώην θέατρό «του», το Μπαράκε, αλλά δεν σταματάμε. Άλλωστε, έχει πια γίνει τράπεζα. Σου τυχαίνει να κάνεις απολογισμούς; Θεωρείς ότι πέτυχες στη Σάουμπινε; Εξαρτάται πώς το εννοεί κανείς. Το κοινό μας καλύπτει ευρύτατο ηλικιακό και κοινωνικό φάσμα. Και παίζουμε συνήθως σε γεμάτες αίθουσες. Θυμάμαι πώς ήταν το κοινό όταν αναλάβαμε το θέατρο… Στα δέκα χρόνια που μεσολάβησαν ανεβάσαμε τις πληρότητες και κατεβάσαμε τον μέσο όρο ηλικίας. Αυτό, νομίζω, είναι το ζητούμενο όταν διευθύνεις έναν τέτοιο οργανισμό. Έχουμε τρεις μεγάλες σκηνές και ένα στούντιο. Με το σύ-
ΘEATPO
στημα του εναλλασσόμενου ρεπερτορίου, μπορούμε να προσφέρουμε μέχρι και τρεις διαφορετικές παραστάσεις κάθε βράδυ. Και πιστεύω ότι έχουμε ορισμένες που είναι εξαιρετικά καλές. Είσαι πιστός στους συνεργάτες σου, αλλά έχεις ανανεώσει αρκετά το θίασο. Έχω κρατήσει κάποιους από τους πιο παλιούς ηθοποιούς, αλλά έχω συγκεντρώσει και αρκετούς από τη νέα γενιά. Αυτή η σταδιακή γνωριμία με νέους, καθώς προσπαθείς να ανακαλύψεις τις δυνατότητές τους, έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Ειδικά τώρα που δουλεύουμε για τον Οθέλλο, ανυπομονώ καθημερινά να έρθει η ώρα της πρόβας και όταν τελειώνουμε τη δουλειά παθαίνω σύνδρομο στέρησης. Θα μπορούσες να δουλέψεις με έναν άλλο θίασο, σε άλλη χώρα ίσως; Μου ζητάνε συχνά να σκηνοθετήσω αλλού, κυρίως στη Γαλλία, αλλά κάνουν λάθος αν νομίζουν ότι μπορώ να κάνω με τους δικούς τους ηθοποιούς αυτό που κάνω με το θίασό μου. Το αποτέλεσμα της δουλειάς μου προκύπτει από τη συγκεκριμένη εκπαίδευση των Γερμανών ηθοποιών, από το πνεύμα της ομάδας, το χρόνο που έχουμε περάσει μαζί… Είναι μια διαδικασία που έχει διάρκεια. Σε ενοχλεί το ότι ενδεχομένως είσαι αναγνωρισμένος περισσότερο στο εξωτερικό απ’ ό,τι στη χώρα σου; Αυτό είναι ένα γερμανικό χαρακτηριστικό που δεν μου αρέσει. Δεν θέλουν να σε αναδείξει ο ξένος. Αν είναι να γίνεις σταρ, θέλουν να σε κάνουν οι ίδιοι. Πάντως, κατά καιρούς δέχτηκες κριτική για τη δουλειά σου στη Σάουμπινε. Αυτό είναι αλήθεια. Αλλά το ξεπέρασα διότι ποτέ δεν μας εγκατέλειψε το κοινό μας. Και οι δάσκαλοί σου; Ή, εν πάση περιπτώσει, η προηγούμενη γενιά των σπουδαίων Γερμανών σκηνοθετών; Η γενιά εκείνων που θα μπορούσαν να είναι «πατέρες» μας δεν ήθελε να έχει γιους. Ορισμένοι από αυτούς έχουν εκφραστεί για μένα με σκληρότερα λόγια ακόμη και από την όποια σκληρή κριτική. Έχω στα χέρια μου μια επιστολή που έλαβα από τον Πέτερ Τσάντεκ, λίγο καιρό πριν πεθάνει. Μου πρότεινε να δουλέψει με την ομάδα της Σαουμπίνε, να ανεβάσουμε τον Τίμωνα τον Αθηναίο. Μπορώ, όμως, να σου δείξω και τουλάχιστον πέντε συνεντεύξεις του, όπου δηλώνει ότι η Σαουμπίνε μετατράπηκε σε παιδική χαρά υπό την δική μου διεύθυνση. Είναι κρίμα, γιατί δεν έχουμε αυτή την αίσθηση των προγόνων, των δασκάλων, που να υποστηρίζουν τις προσπάθειές μας, έστω και με την κριτική τους. Πάρε για παράδειγμα τον Μάνφρεντ Κάργκε, που ήταν καθηγητής μου. Όταν ανέβασα το έργο του
ΘEATPO
Με αυτοΠεΠοιΘηΣη Παραδέχεται ότι έχει δεχτεί κριτική για τις επιλογές του στη Σαουμπίνε. «Αλλά το ξεπέρασα», προσθέτει, «διότι ποτέ δεν μας εγκατέλειψε το κοινό μας».
Μπρεχτ Ταμπούρλα στη νύχτα, μου είπε δύο πράγματα. Το πρώτο ήταν: μπορείς να το κάνεις και λίγο πιο γρήγορο. Το δεύτερο: αν θέλεις να παρέμβεις στο έργο ενός συγγραφέα, φρόντισε να είσαι καλύτερος από το συγγραφέα. Η δεύτερη συμβουλή έχει, ομολογουμένως, ενδιαφέρον. Δεν διαφωνώ. Ωστόσο είναι τα μοναδικά δύο πράγματα που μου είπε ποτέ! Ήταν δάσκαλός μου και δεν ήρθε ουδέποτε, από τότε που τέλειωσα τη σχολή, να δει καμία από τις παραστάσεις μου. Σοκολάντενφαμπρικ. Τελευταίος σταθμός, περασμένες 6, νύχτα πια. Γνωστή κατάληψη στο ανατολικό Βερολίνο, αυτοδιαχειριζόμενος χώρος πολιτισμού μέχρι και σήμερα. Στο πίσω μέρος του κτιρίου, στην αυλή, το μικρό θεατράκι λειτουργεί ακόμη. Αυτές τις
μέρες φιλοξενεί ένα θίασο από την Ιταλία. Στην κατάληψη αυτή ο Τόμας είχε παίξει σημαντικό οργανωτικό ρόλο. Ο υπεύθυνος του θεάτρου ενθουσιάζεται που τον βλέπει και του δείχνει τις (ελάχιστες) αλλαγές που έγιναν στη μικρή σκηνή και τα παρασκήνια.
Και σαν να μην έφτανε αυτό, θυμάμαι πως είχαμε γκρεμίσει τον πίσω τοίχο της «σκηνής», που έβγαζε στον κήπο, για να δημιουργήσουμε ένα άνοιγμα ώστε σε κάποια στιγμή να εξαφανίζονται οι ηθοποιοί. Ήταν το 1994 και ήμουν ακόμη στη σχολή… Ομολογώ ότι έχω συγκινηθεί…
Εδώ είχα ήδη αρχίσει να δουλεύω με τον σκηνογράφο μου, τον Γιαν Πάπελμπαουμ… Ο Γιαν ήταν αρχιτέκτονας από την Ανατολική Γερμανία. Επειδή εκεί τους μάθαιναν και τα πρακτικά για τις κατασκευές ήξερε να χτίζει με τούβλα. Κι έτσι, το πρώτο μας σκηνικό το κατασκεύασε εδώ, επί τόπου, με τα χέρια του, με τούβλα και πέτρες που κουβαλούσε από τους δρόμους.
Αναχωρούμε. Ο δείκτης της βενζίνης είναι σχετικά χαμηλά. Ο Τόμας προτείνει να ολοκληρώσουμε την εκδρομή μας στο παρελθόν βάζοντας βενζίνη στο πρατήριο όπου δούλευε τις νύχτες, είκοσι χρόνια πριν. Το βενζινάδικο βρισκόταν δίπλα στα πρώην σύνορα μεταξύ ανατολικού και δυτικού τομέα, σε μια αλάνα. Την αλάνα τη βρήκαμε, αλλά το βενζινάδικο άφαντο. Είχε κατεδαφιστεί, ποιος ξέρει πριν από πόσο καιρό. Αρκετό σίγουρα, ο τόπος είχε χορταριάσει. s
Προφανώς δεν σκοπεύατε να πάτε περιοδεία με την παράσταση….
[22 Iουλίου 2010] #22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 23
Κυνηγημένος από τις τύψεις του, ο Ορέστης κατηγορεί τον Απόλλωνα που θεωρεί ότι τον οδήγησε να σκοτώσει την ίδια τη μάνα του, την Κλυταιμνήστρα. Το συγκεκριμένο έργο του Ευριπίδη (τοποθετείται στα 408 π.Χ.) μοιάζει με ψυχολογικό δράμα - αλλά κανείς δεν ξέρει προς τα πού θα γείρει η σκηνοθεσία του Γιάννη Χουβαρδά, με μια δυναμική ομάδα ηθοποιών του Εθνικού Θεάτρου, που συνηθίζει να εκπλήσσει. Στην εφ επιλέξαμε να παρουσιάσουμε την παράσταση μέσα από τη ματιά τεσσάρων ηθοποιών της. Της Στεφανίας Γουλιώτη, που υποδύεται την Ηλέκτρα, του Ακύλλα Καραζήση (Μενέλαου), της Τάνιας Τρύπη που παίζει την Ελένη και του Ορέστη που τον υποδύεται ο Νίκος Κουρής.
“
“
Στεφανία γουλιώτη
η ηλέκτρα προτείνει
βία στη βία της εξουσίας
Ευριπίδη
ΟΡΕΣΤΗΣ
Από τις πιο ταλαντούχες και έμπειρες, αφού πρωτοανέβηκε στη σκηνή στα οκτώ της χρόνια, η 29χρονη Στεφανία Γουλιώτη ενσαρκώνει την Ηλέκτρα, μια ηρωίδα της οποίας η εντιμότητα τη συγκινεί. Από την Κατερίνα Οικονομάκου
Ο
πρωταγωνιστικός ρόλος της στην Ηλέκτρα, σε σκηνοθεσία Πέτερ Στάιν, έκανε τους πάντες να μιλάνε γι’ αυτή. Αλλά εκείνη είναι φανατική για θέατρο, διεκδικούσε και έπαιρνε ρόλους πριν ακόμα να γίνει ευρύτερα γνωστή. Μερικούς απ’ αυτούς δεν τους ξεχνάς όταν σκαλίζεις τη μνήμη σου. Εχει παίξει στην Επίδαυρο τον Τειρεσία, στην κατά Λευτέρη Βογιατζή Αντιγόνη. Στο Μάνα Κουράγιο του Μπρεχτ ήταν η Κατρίν. Με μητέρα Γαλλίδα, πατέρα από το Πήλιο και γαλλική παιδεία, η Στεφανία Γουλιώτη πρωτοανέβηκε στη σκηνή στα 8. Αλλά τότε ήταν για τις ανάγκες μιας σχολικής παράστασης. Από τότε πέρασαν πολλά χρόνια, η υποκριτική είναι πια η δουλειά της κι εμείς τη συναντήσαμε για να μιλήσουμε περί Ηλέκτρας, Ευριπίδη, Επιδαύρου... Ας την ακούσουμε.
Ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά της Ηλέκτρας που θεωρείτε πως προσδίδουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον στον χαρακτήρα της; Αυτό που με ενδιαφέρει σε αυτού του είδους τους χαρακτήρες και τα έργα είναι η συνέπεια που δείχνουν απέναντι στις αξίες, τις αρχές και τις ιδέες τους. Αυτή η συνέπεια είναι κάτι που σήμερα έχει χαθεί σχεδόν, κάτι που σπάνια βρίσκουμε. Ενώ χαρακτήρες όπως η Ηλέκτρα έμεναν πιστοί μέχρι θανάτου στις αρχές τους. Γιατί αυτό το χαρακτηριστικό συνιστά αρετή; Η Ηλέκτρα, άλλωστε, οδη-
γείται στη βία. Η συνέπεια είναι αρετή με την έννοια ότι αποτελεί ένα από τα στοιχεία του χαρακτήρα που μαρτυρούν εντιμότητα. Ένας έντιμος άνθρωπος είναι συνεπής με τον εαυτό του και με την κοινωνία. Βέβαια η Ηλέκτρα οδηγείται στα άκρα, αλλά η αξία εδώ βρίσκεται στο ότι από τα άκρα μαθαίνουμε. Το άκρο της Ηλέκτρας είναι η βία, ναι. Είναι όμως η μόνη διέξοδος που ανακαλύπτει μέσα σε ένα σύστημα που της έχει επιβληθεί. Βρίσκεται απέναντι στην κοινωνία ολόκληρη, απέναντι στους Αργείους που θέλουν την ίδια και τον αδελφό της νεκρούς. Αντιμέτωπη με τόση βία, μόνο με τη βία μπορεί να απαντήσει. Στα δικά μου μάτια αυτό την κάνει συνεπή ως προς μια διαδικασία. Η επιλογή της είναι η απάντηση στη βία της εποχής της, στη βία της κοινωνίας της. Σε εκείνη την κοινωνία η υπεράσπιση των αρχών και των αξιών περνούσε κάποτε και μέσα από τη βία. Έπειτα, έχω την αίσθηση ότι η Ηλέκτρα βρίσκεται μέσα σε μια δίνη συναισθημάτων, έντασης, οργής, εξαρτημένη καθώς είναι πια ολοκληρωτικά και από τον αδελφό της. Αν έπρεπε να περιγράψετε ποια χαρακτηριστικά του Ορέστη είναι αυτά που διαφοροποιούν την τραγωδία του Ευριπίδη, τι θα επιλέγατε; Το ενδιαφέρον είναι ότι πια μιλάμε για ανθρώπους με ανθρώπινα πάθη και όχι τόσο για σύμβολα. Δεν λέω ότι παύουν να λειτουργούν και ως σύμβολα, ωστόσο βλέπουμε πλέον και μια ψυχολογική διάσταση του κάθε χαρακτήρα. Βλέπουμε
24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
πιο καθαρά εκείνο το χαρακτηριστικό που ορίζει, που περιγράφει κάθε ήρωα ξεχωριστά, εκείνο το χαρακτηριστικό που τον βγάζει από τον εαυτό του και με το οποίο τελικά συγκρούεται. Γιατί ουσιαστικά ο κάθε ήρωας με τα πάθη του συγκρούεται: ο Ορέστης με την αδυναμία του να δράσει, η Ηλέκτρα με την ορμητική της διάθεση. Έχετε ξανακατέβει στην Επίδαυρο. Η εμπειρία είναι όντως ξεχωριστή ή μήπως το παρακάνουμε, μήπως το μεγαλοποιούμε; Όχι, είναι μια εμπειρία ξεχωριστή, γιατί η Επίδαυρος απαιτεί από εμάς μια διάθεση που με μια έννοια έχουμε ξεχάσει. Εννοώ ότι εμείς τα έχουμε πια όλα μικρύνει, από τα αντικείμενα έως τα αισθήματα. Όλα έχουν προσαρμοστεί σε τέτοιο μέγεθος ώστε να χωρούν όλοι και τα πάντα. Ενώ όταν φτάνει κανείς σε έναν τόπο όπως η Επίδαυρος χρειάζεται άλλη ψυχική διαθεσιμότητα, την οποία δεν επιστρατεύουμε στην καθημερινή μας ζωή ακριβώς επειδή έχουμε μικρύνει τα μεγέθη. Ακόμη και τα θέατρά μας έχουμε μικρύνει, παίζουμε πια για θέατρα τριάντα και σαράντα ατόμων, είναι μια γενικότερη διεργασία αυτή στην οποία έχουμε μπει, στις μεγάλες πόλεις κυρίως. Οπότε φτάνοντας ένας ηθοποιός στην Επίδαυρο συνειδητοποιεί ότι πρέπει να κάνει μια άλλου είδους ψυχική κατάθεση. Και πρέπει γι’ αυτό να εμβαθύνει, να σκάψει πολύ βαθιά μέσα του για να αντιμετωπίσει αυτό το οποίο τελικά είναι η απόλυτη φύση
μας. Εδώ είναι το παράδοξο: οι άνθρωποι είμαστε στην πραγματικότητα φτιαγμένοι για μεγάλα μεγέθη, μεγάλα και έντονα συναισθήματα. Γι’ αυτό και είναι φυσικό να βρίσκεται κανείς στην Επίδαυρο. Ο λόγος που το έχουμε μεγαλοποιήσει είναι γιατί εμείς έχουμε μικρύνει, έχουμε στενέψει τη ζωή μας. Ποιο θα είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της παράστασης που θα δούμε; Νομίζω ότι είναι η σχέση των χαρακτήρων με τον χορό. Υπάρχει μια πολύ ιδιαίτερη ματιά πάνω σε αυτή τη σχέση, κάτι που για εμένα ως ηθοποιό αποτελεί πρόκληση. Ενώ συνήθως ο χορός είναι ένα δεύτερο κομμάτι το οποίο πλαισιώνει αυτό που συμβαίνει, πολύ συχνά είναι παραμελημένος, ακόμη και διακοσμητικός σε ορισμένες παραστάσεις. Νομίζω ότι ο κ. Χουβαρδάς έχει πετύχει κάτι πολύ ιδιαίτερο γύρω από τη σχέση που έχουν οι χαρακτήρες με το χορό. Νομίζω ότι παρακολουθήσατε τους Δαίμονες του Στάιν, με τον οποίο έχετε και επανειλημμένα συνεργαστεί. Πώς σας φάνηκε η παράσταση; Ήταν μια πολύ κλασική παράσταση, που έφερε ορισμένες αξίες τις οποίες κάποιοι θα έλεγαν ίσως και ξεχασμένες. Με την έννοια ότι πασχίζουμε πάντα να ψάξουμε το περίεργο, το αλλόκοτο και το παράξενο ώστε να εκμαιεύσουμε το ενδιαφέρον του θεατή. Ενώ αυτό που κάνει ο Στάιν είναι να παραμένει πιστός στις αρχές του συγγραφέα, κάτι αρκετά σπάνιο σήμερα. s
ΘEATPO
Info Εθνικό Θέατρο - Γιάννης Χουβαρδάς Ορέστης Ευριπίδη Μετά τη δολοφονία του Αγαμέμνονα από την γυναίκα του Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της Αίγισθο, ο γιος του Ορέστης επιστρέφει στις Μυκήνες και δολοφονεί τη μητέρα του και τον εραστή της. Ο Γιάννης Χουβαρδάς υπογράφει την σκηνοθεσία της παράστασης. Παίζουν: Στεφανία Γουλιώτη, Τάνια Τρύπη, Νίκος Κουρής, Ακύλλας Καραζήσης, Χρήστος Στέργιογλου, Κώστας Βασαρδάνης, Μανώλης Μαυροματάκης, Γεωργιάννα Νταλάρα, Νίκος Καραθάνος, Γιώργος Γλάστρας Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 30 & 31 Ιουλίου, 21:00 Εισιτήρια: €50 (Διακεκριμένη), €45 (Α’), €25 (Β’), €15 (Άνω Διάζωμα), φοιτητικό.
“
“
ακύλλας καραζήσης
ο Μενέλαος είναι
οπορτουνιστής
Ευριπίδη
ΟΡΕΣΤΗΣ
Ηθοποιός, σκηνοθέτης και θεατρικός συγγραφέας, ο Ακύλλας Καραζήσης ενσαρκώνει τον Μενέλαο, έναν άνδρα που ερμηνεύει αλλά δεν θέλει να κρίνει. Και εξηγεί γιατί κανένας ρόλος δεν συνιστά πρόκληση. Από την Κατερίνα Οικονομάκου Φωτογραφία: Βίκυ Γεωργοπούλου
Π
ριν ακόμα γίνει ηθοποιός, ο Ακύλλας Καραζήσης ήταν πολιτικός επιστήμονας, με σπουδές στη Χαϊδελβέργη. Στο σανίδι έχει μια αξιοθαύμαστη «γερμανική περίοδο», ενώ και η θητεία του στο ελληνικό θέατρο τον έχει οδηγήσει σε συνεργασία με την Εθνική των σκηνοθετών: κατά καιρούς έχει δουλέψει με σκηνοθέτες τους Χουβαρδά, Βογιατζή, Παπαβασιλείου, Πατεράκη, Μαρμαρινό, Μοσχόπουλο, Μαυρομμάτη, Ντουφεξή, Παυλίδη, Τσιάνο, Αρδίτη. Επίσης, δεν υποτιμά τον κινηματογράφο, όπου έχει παίξει σε δέκα ταινίες (μεταξύ των οποίων, Ονειρεύομαι τους φίλους μου του Νίκου Παναγιωτόπουλου και Δεκαπενταύγουστος του Κωνσταντίνου Γιάνναρη). Φέτος, στην Επίδαυρο θα υποδυθεί τον Μενέλαο.
Ποια χαρακτηριστικά του Μενέλαου προκαλούν το ενδιαφέρον σας; Δεν νομίζω ότι προκαλούν συγκεκριμένα πρόσωπα τόσο το ενδιαφέρον όσο ολόκληρη η πλοκή, η διαπραγμάτευση του μύθου. Οι ήρωες είναι φορείς της πλοκής, όλοι μαζί υφαίνουν αυτό που λέμε ενδιαφέρον. Γι’ αυτό άλλωστε δεν έχω διαβάσει ποτέ δυο φορές ένα θεατρικό έργο, ενώ έχω διαβάσει μυθιστορήματα δύο φορές ή ποιήματα πάρα πολλές φορές. Τα θεατρικά προτιμώ να τα βλέπω. Ένα θεατρικό έργο είναι παραστάσιμο, δεν προσφέρεται για ανάγνωση, κατά τη γνώμη μου. Νομίζω ότι ένα θεατρικό κείμενο ζωντανεύει από την παράστασή του. Ποιο είναι το ενδιαφέρον του ρόλου; Ποια πρόκληση περιέχει; Ως ηθοποιός δεν βλέπω πουθενά προκλήσεις. Δουλειά του ηθοποιού είναι να ζωντανεύει μαζί με άλλους ανθρώπους κάποια πράγματα που είναι γραμμένα σε ένα χαρτί. Αυτή είναι από μόνη της μια λειτουργία ενδιαφέρουσα· και είναι μια λειτουργία που όλοι λίγο-πολύ κάνουμε μέσα στο κεφάλι μας είτε είμαστε ηθοποιοί είτε όχι. Με την έννοια ότι σκεφτόμαστε πράγματα και τα ξαναζούμε ή τα σκεφτόμαστε και τα ζούμε πρώτη φορά.
Το θέατρο δεν είναι πολύ μακριά από αυτό. Οπότε δεν μπορώ να σας πω απαντήσω, γιατί στην ουσία δεν με προκαλεί ποτέ τίποτε σε κανένα ρόλο. Τα έργα συνήθως μου αρέσουν, αλλά μου αρέσουν ακόμη περισσότερο όταν η παράσταση τα κάνει ενδιαφέροντα. Ένας ρόλος από μόνος του δεν λέει τίποτε – ένας ρόλος στο πλαίσιο μιας παράστασης ζωντανής και ενδιαφέρουσας, τότε ναι. Διότι στο θέατρο μου αρέσει να βλέπω ιστορίες, να παρακολουθώ τις μοίρες των προσώπων και τις σχέσεις τους· αν πούμε ότι κάτι είναι προκλητικό, τότε αυτό είναι το προκλητικό. Αν και διαφωνώ με την έννοια, όπως έλεγα. Δυσκολίες μπορεί να έχει ένας ρόλος; Εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο δουλεύει ο καθένας. Ενδιαφέρον για μένα σε ένα ρόλο έχει όχι να βρω αυτό που πιθανώς πρέπει να κάνει κανείς, αλλά αυτό που κάνει στην ουσία. Κι αυτό που κάνει κάθε φορά ως ηθοποιός δεν έγκειται στη δυσκολία· δεν θα το έλεγα δυσκολία – θα χρησιμοποιήσω ένα παράδειγμα. Πώς έχει ο συγγραφέας μπροστά στο άσπρο χαρτί τη δημιουργική αμηχανία; Κάτι ανάλογο συμβαίνει. Πρόκειται για αμηχανία που συνοψίζεται ίσως στην αίσθηση ότι θέλω να κάνω κάτι. Και δεν ξέρω αυτό το κάτι πώς θα είναι όταν θα γίνει. Αυτή είναι η δουλειά που κάνω με το ρόλο. Αυτό έχει από μόνο του ένα δημιουργικό ενδιαφέρον – αν θέλετε να το πείτε και δυσκολία. Η έννοια της δυσκολίας παραπέμπει στο σχολείο, όπου σου έλεγαν ότι πρέπει να δυσκολευτείς για να μάθεις κάτι. Όχι, αυτά τα πράγματα γίνονται με χαρά. Με χαρά δημιουργική· γιατί ξεχνάμε τη δημιουργική χαρά και καταλήγουμε να κυνηγάμε ρόλους για να κάνουμε καριέρα. Να σας πω την αλήθεια, με ενδιαφέρει να κάνω τη δουλειά μου με χαρά. Γιατί την έχω διαλέξει για να την κάνω με χαρά, δεν την έχω διαλέξει ούτε για να βρίσκω δυσκολίες ούτε για να λύνω αινίγματα. Αυτά είναι κλισέ που λέγονται στο θέατρο κατά κόρον και τα έχω βαρεθεί. Τι απολαμβάνετε στη δημιουργική διαδικασία για το ανέβασμα αυτής της παράστασης;
26 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
Ο τρόπος δουλειάς είναι καταρχήν αυτός που με ενδιαφέρει, γι’ αυτό και δουλεύω με τους συγκεκριμένους ανθρώπους. Λέγοντας ότι ο τρόπος δουλειάς έχει ενδιαφέρον εννοώ ότι όπου τίθεται ένα πρόβλημα, ο τρόπος με τον οποίο θα λυθεί θα είναι δημιουργικός και όχι χρησιμοποιώντας τις ευκολίες του επαγγέλματος, ότι θα κάνουμε ένα μαγείρεμα όπου θα βάλουμε τη μια στρώση, θα βάλουμε την άλλη, αν δεν μας κάνει θα ξαναφτιάξουμε την πρώτη στρώση, θα ξαναφτιάξουμε την άλλη στρώση, θα το ξαναδοκιμάσουμε, θα το ξαναχαλάσουμε, θα το ξαναμαγειρέψουμε. Αυτός είναι ο τρόπος δουλειάς με τον Γιάννη Χουβαρδά και όχι στη λογική να φτιάξουμε κάτι σκεπτόμενοι από την αρχή τι θα αρέσει και σε ποιους. Βλέπουμε ότι κάθε πρόβλημα οδηγεί σε κάτι καινούργιο και δημιουργικό. Το κείμενο της παράστασης σας αρέσει; Το κείμενο το διαλέγει ο σκηνοθέτης. Εγώ κοιτάζω πρώτα τη συνεργασία. Κοιτάξτε, το έργο αυτό είναι κλασικό, είναι δοκιμασμένο. Άρα το θέμα δεν είναι αν αρέσει σε εμένα ή όχι. Το κλασικό έργο είναι πάντα σαν ένα, ας το πούμε, πρόβλημα: πώς θα γίνει ενεργό. Τα θεατρικά κείμενα είναι ανενεργά. Εκείνο που έχει ενδιαφέρον είναι πώς θα ενεργοποιηθεί το έργο και ποιοι θα το ενεργοποιήσουν. Ποια ερωτήματα απασχολούν τον Μενέλαο; Πώς τον φαντάζεστε; Με κάθε ρόλο το πρώτο που βλέπω έχει σχέση με τον τρόπο με τον οποίο θα συναντηθώ εγώ με ένα πρόσωπο το οποίο είναι στο χαρτί. Δεν απασχολούν ερωτήματα τους ρόλους – οι ρόλοι έχουν δράσεις. Δηλαδή, μπαίνουν στη σκηνή και αντιμετωπίζουν ένα πρόβλημα. Αυτό το πρόβλημα πρέπει να το λύσουν με κάποιο τρόπο –να το λύσει δηλαδή για αυτούς ο συγγραφέας– μέσω και των άλλων προσώπων. Όσον αφορά τον Μενέλαο, θα έλεγα ότι είναι καταρχήν ένας πολιτικός, ο οποίος μόλις εμφανίζεται στη σκηνή έρχεται αντιμέτωπος με το αίτημα να σώσει δύο ανθρώπους, τον Ορέστη και την Ηλέκτρα. Καλείται να τους σώσει
λόγω συγγενείας, παρ’ όλο που έχουν παραβεί το νόμο. Εναντίον της σωτηρίας τους τάσσεται ο Τυνδάρεως, ο πατέρας της Κλυταιμνήστρας και παππούς του Ορέστη και της Ηλέκτρας, ο οποίος λέει ότι οι δύο νέοι πρέπει να λιθοβοληθούν όπως έχει αποφασίσει η πόλη. Ο Μενέλαος παίρνει μια θέση πολιτική, με την τρέχουσα έννοια της πολιτικής, δηλαδή μεσοβέζικη. Δεν παρεμβαίνει υπέρ της σωτηρίας των ανιψιών του. Όταν όμως θα είναι πια αναγκασμένος να δράσει γιατί έχουν πιάσει την κόρη του, τότε πλέον μπαίνει μαχητικά στην ιστορία. Με μια εύκολη ανάγνωση θα μπορούσε κανείς να πει ότι ο Μενέλαος είναι οπορτουνιστής. Ωστόσο, επειδή ο χαρακτηρισμός ανήκει στη σχετικά πρόσφατη ιστορία του δυτικού κόσμου, θα έλεγα ότι ακόμη και τον ίδιο χαρακτηρισμό να απέδιδαν σε ορισμένους συμπολίτες τους οι άνθρωποι του πέμπτου αιώνα, είμαι σίγουρος ότι ο οπορτουνιστής εκείνου του αιώνα θα είχε εντελώς διαφορετικά ετυμολογικά χαρακτηριστικά από τον σημερινό. Δεν μπορώ να κρίνω τον Μενέλαο. Δεν ξέρω πώς τον έγραψε ο συγγραφέας. Για μένα είναι ένα μυστήριο. Το πώς γράφουν οι αρχαίοι συγγραφείς τους ρόλους και τις πλοκές είναι ένα μυστήριο. Αντιμέτωπος με τους αρχαίους τραγικούς, αισθάνομαι πάντα ότι έχω να αντιμετωπίσω μια τελείως διαφορετική δομή σκέψης. Γιατί ξανά και ξανά αρχαία τραγωδία; Το θεατρικό παρελθόν που μας έχει παραδοθεί από την αρχαιότητα –και δεν εννοώ μόνο την αρχαία τραγωδία– είναι μαρτυρίες για τη ζωή των προγόνων μας· όχι των Ελλήνων προγόνων μας, αλλά των ανθρώπων που έζησαν πολύ πριν από εμάς. Αυτό είναι μαγευτικό, γιατί με αυτή την έννοια στο νου του ανθρώπου πάντα συνυπάρχουν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Συνεχώς ζούμε σε ένα μίγμα παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος. Αυτό το μίγμα το νομιμοποιεί απόλυτα η λογοτεχνία. Το νομιμοποιεί απόλυτα το θέατρο. Γι’ αυτό παίζονται αυτά τα έργα, γιατί επιτελούν αυτήν τη λειτουργία. Όπως και όλα τα θεατρικά έργα – όσο πιο παλιά τόσο πιο καλά. s
ΘEATPO
#21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 27
δυνατή “ ελένη ωραία ελένη;
“
τάνια τρύπη
Ευριπίδη
ΟΡΕΣΤΗΣ
Κάπου ανάμεσα στην «ασφάλεια» που της παρέχει το Εθνικό και τις δεσμεύσεις που δημιουργούν η μητρότητα και τα φώτα της δημοσιότητας, η Τάνια Τρύπη εξακολουθεί να είναι ένα παιδί που παίζει. Και σαν την Ελένη, την οποία υποδύεται, εναλλάσσει τη δύναμη με την αφοσίωση σ' αυτούς που αγαπά. Από την Κάλλια Αναγνωστάκη Φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης
Y
ποδύεται την Ωραία Ελένη. Εξίσου καλά όμως θα έπειθε και σαν άσχημη σε ένα ρόλο κόντρα στη δυναμική και ακμαία ιδιοσυγκρασία της. Η Τάνια Τρύπη ξέρει καλά το παιχνίδι της σκηνής, το έμαθε νωρίς. Πρωτανέβηκε στο σανίδι πλάι στην Αλίκη Βουγιουκλάκη στα 12. Εδώ και δεκατρία χρόνια ανήκει στο δυναμικό της πρώτης κρατικής σκηνής. Μερικά από τα έργα στα οποία έχει παίξει στο Εθνικό Θέατρο: Βίρα τις άγκυρες, Μιζερέρε, Νεφέλες, Ποια Ελένη, Ματωμένος γάμος, Τρίτο στεφάνι. Στην Επίδαυρο έχει παίξει άλλες δυο φορές, τη μια με τις αριστοφανικές Νεφέλες, την άλλη με τις ευριπίδειες Τρωάδες. Σε λίγες μέρες θα είναι η τρίτη φορά.
Το καλό στο Εθνικό –φαντάζομαι το ίδιο συμβαίνει και στο ΚΘΒΕ– είναι πως υπάρχει μια ποικιλία ρεπερτορίου, οπότε εκεί έχεις περισσότερες πιθανότητες να σου τύχει μια δουλειά που να σε αντιπροσωπεύει. Ή να γνωρίσεις διαφορετικούς σκηνοθέτες. Επίσης, σου παρέχει σημαντική ασφάλεια ότι δεν θα ανέβει ό,τι κι ό,τι. Αν και τίποτα δεν είναι δεδομένο.
Μιλήστε μου για τη δική σας Ελένη. Είναι μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Τη μια εμφανίζεται μετανοημένη, την άλλη σαν μια γυναίκα που ξέρει πολύ καλά τι κάνει. Όμως την έχω αγαπήσει γιατί είναι ένα πλάσμα πολύ δυνατό. Η ισορροπία ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο πλευρές του χαρακτήρα της ήταν για μένα και η δυσκολία του ρόλου.
Θεωρείτε πως το Εθνικό πρέπει να ανοιχτεί περισσότερο στον ευρύτερο χώρο των Ελλήνων ηθοποιών; Νομίζω πως είναι ανοιχτό αυτή τη στιγμή.
Σας μοιάζει; Γενικά είμαι πάρα πολύ δυνατή, αλλά με τους πολύ δικούς μου ανθρώπους, παιδιά, γονείς ή όσους θεωρώ πραγματικούς φίλους γίνομαι ακριβώς το αντίθετο: χαλί να με πατήσουν. Στα επαγγελματικά σας έχετε συναντήσει αληθινούς φίλους; Θα αναφέρω κάποιους σημαντικούς για μένα ανθρώπους: τον Νίκο Κούνδουρο, την Τώνια Μαρκετάκη, τον Νίκο Κούρκουλο, τον Σταμάτη Φασουλή… Είναι άνθρωποι που με έχουν βοηθήσει και σε προσωπικό επίπεδο. Ήταν κάτι σαν γονείς για μένα. Με πίστεψαν πολύ και με οδήγησαν σωστά. Από την εποχή του Κούρκουλου, συνεργάζεσθε σταθερά με το Εθνικό Θέατρο. Τι σημαίνει αυτό για σας;
Πού χάνει και πού κερδίζει το σημερινό Εθνικό; Στο Εθνικό συμβαίνει ό,τι και στην ελληνική σκηνή γενικότερα. Υπάρχει μεγάλη ανεργία στον κλάδο μας. Βγαίνουν νέοι ηθοποιοί που δεν μπορούν να απορροφηθούν και πολλοί παλιοί βρίσκονται στην απ’ έξω. Γι’ αυτό και δημιουργούνται δεκάδες θίασοι.
Έχετε δυο παιδιά και παίζετε στο θέατρο χρόνια, από 12 ετών. Είναι αυτοί λόγοι για να αναζητάτε τη σταθερότητα και την ασφάλεια στα επαγγελματικά σας; Αν μιλάμε για οικονομική ασφάλεια, η αλήθεια είναι ότι την ψάχνω λόγω των παιδιών. Επειδή όμως δεν μπορώ να μπω σε καλούπια, κι αυτό το ’χω αποδείξει, προσπαθώ να κάνω καλές επαγγελματικές επιλογές. Δεν τα καταφέρνω πάντα. Βάζετε νερό στο κρασί σας; Έχω βάλει ήδη. Καμιά φορά, ας πούμε, αναγκάζεσαι να κάνεις μια τηλεόραση που δεν σε αντιπροσωπεύει απόλυτα. Δεν είναι όπως παλιά που γυριζόταν το Η αγάπη άργησε μια μέρα. Σειρές βασισμένες σε λογοτεχνικά έργα, με κινηματογραφικές προδιαγραφές, δουλειές που σε προχωρούσαν και δεν σ’ έκαναν να ντρέπεσαι. Οι χαρακτήρες τους ήταν ολοκληρωμένοι, με αρχή, μέση και τέλος. Σήμερα δεν ισχύει τίποτα απ’ αυτά.
28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
Υποδύεσαι ένα χαρακτήρα και μαθαίνεις το τέλος του μαζί με το κοινό. Όσο για τα λεφτά, πρέπει να τους κυνηγάς για να σε πληρώσουν. Σε κάνουν και νιώθεις ο τελευταίος τροχός της αμάξης. Μιλάμε για την απόλυτη ξεφτίλα. Αλλά δυστυχώς δεν μπορείς να ζήσεις μια οικογένεια κάνοντας μόνο θέατρο. Κάποτε έπαιζες στην τηλεόραση και θεωρούσαν ότι δεν κάνεις για το θέατρο. Όμως δεν βρισκόμαστε στο εξωτερικό. Την τηλεόραση δεν θες πάντα να την κάνεις. Ποια είναι η σχέση σας με το σύγχρονο σινεμά; Είναι μια ιστορία πολύ πονεμένη γιατί έχω βιώσει τον καλό κινηματογράφο. Ξεκίνησα 14 ετών από το Μπορντέλο του Κούνδουρου. Έπαιξα στο Άντε γεια του Τσεμπερόπουλου και τις Κρυστάλλινες νύχτες της Τώνιας Μαρκετάκη όπου βραβεύτηκα. Έκτοτε είπα πολλά «όχι». Πρόσφατα έπαιξα στη Νήσο του Χρήστου Δήμα και φέτος πρωταγωνιστώ στην ταινία του Στράτου Μαρκίδη Το ξέσπασμα του φεγγαριού, που θα βγει στις αίθουσες το χειμώνα. Χαίρομαι να βλέπω νέους ανθρώπους να προσπαθούν για καλό σινεμά. Να παρακολουθώ ταινίες σαν τη Στρέλλα και τον Κυνόδοντα. Τη μια παίζετε, τραγουδάτε και χορεύετε σε μουσικό θέατρο, την άλλη βρίσκεστε στην Επίδαυρο. Υπάρχουν όρια στο ρεπερτόριό σας; Κανένα. Απλά νιώθω θεατρίνα. Ξεκίνησα αυτή τη δουλειά από μωρό, σαν παιχνίδι. Κι έτσι τη βλέπω παρότι είναι πια το επάγγελμά μου. Γι’ αυτό κι εξακολουθώ να την αγαπώ. Γι’ αυτό και μισώ τις μανιέρες. Μπορώ να παίζω την Ωραία Ελένη ή την άσχημη και να μη με γνωρίσει κανείς, φτάνει να έχω ένα έργο που να μου αρέσει πολύ –δεν έχει σημασία το είδος– κι έναν σκηνοθέτη που να εμπιστεύομαι. Να λειτουργώ μέσα σε ένα πολιτισμένο κι ευχάριστο κλίμα με συναδέλφους, όπως τώρα, γιατί έχω ζήσει άπειρα «θερμά» επεισόδια σε πρόβες όπου κάποιοι έρχονται και «κατα-
θέτουν» στους άλλους τις νευρώσεις τους. Θεωρείτε πως το ταλέντο σας έχει αξιοποιηθεί δεόντως; Πιστεύω ότι μου έχουν δοθεί πολύ καλές ευκαιρίες. Και πως τα καλύτερα έρχονται. Δεν λειτουργώ με απωθημένα. Στα προσωπικά σας είστε καλά; Προτιμώ να μη μιλάω για την προσωπική μου ζωή. Ούτε για τα καλά ούτε για τα κακά. Το ότι η δουλειά μας συνδέεται άμεσα με τα φώτα της δημοσιότητας, δεν σημαίνει πως είσαι υποχρεωμένος να την τρέφεις κοινοποιώντας προσωπικά δεδομένα. Τι θα κάνετε το χειμώνα; Η περιοδεία μας με τον Ορέστη θα ολοκληρωθεί στα τέλη Σεπτεμβρίου. Οι τελευταίες μας παραστάσεις θα δοθούν στη Βιτσέντζα της Ιταλίας. Από τα μέσα Νοεμβρίου, κάθε Παρασκευή και Σάββατο, αργά το βράδυ, θα βρίσκομαι στο «κάτω» Ρεξ μαζί με τη Νίνα Λοτσάρη. Ετοιμάζουμε ένα βαριετέ, ένα μουσικό μωσαϊκό με ελληνικά και ξένα τραγούδια, από παραδοσιακά μέχρι τζαζ και μιούζικαλ. Το ’χουμε βαφτίσει Mata Hari. Πρόταση από το Εθνικό υπάρχει; Όχι προς το παρόν. Ψάχνεστε κι εκτός Εθνικού; Εννοείται. Το μακρινό μέλλον το σκέφτεστε; Τι θέλετε να σας φέρει η ζωή; Θέλω να είμαι γερή και δυνατή. Ονειρεύομαι να προκύψει ένας μεγάλος έρωτας στη ζωή μου, πριν παντρέψω τις κόρες μου και γίνω γιαγιά. Να συνεχίσω να είμαι στο θέατρο και να κάνω καλές δουλειές. Να έχω κοντά μου τους φίλους μου και την οικογένειά μου. Να ταξιδέψω, γιατί λατρεύω τα ταξίδια. Και κάποια στιγμή να έχω λεφτά. Η φιλοσοφία της ζωής σας; Ό,τι κι αν κάνεις να έχει αγάπη. Να δίνεσαι. Να είσαι ανθρώπινος. s
ΘEATPO
νίκος κουρής
Ευριπίδη
αγγίζοντας το
ακραίο
ΟΡΕΣΤΗΣ
Ο Νίκος Κουρής είναι ένας από τους πιο προβεβλημένους ηθοποιούς της γενιάς του∙ κι όμως, όπως ο ίδιος εξομολογείται, συχνά φλερτάρει με την ιδέα να παρατήσει το θέατρο. Ζει για το σήμερα, δεν ονειρεύεται μεγάλη καριέρα, δεν κυνηγά τους σπουδαίους ρόλους. Του φτάνει που ζει μέσα στο θέατρο. Κι ας ομολογεί ότι θα μπορούσε και να το παρατήσει. Από την Κατερίνα Κόμητα Φωτογραφία: Βίκυ Γεωργοπούλου
E
ίναι το πρότυπο του σταρ και, ταυτόχρονα, αφιερωμένος στη δουλειά του. Κι η δουλειά του είναι να υποδύεται ρόλους: στο θέατρο, στο σινεμά, στην τηλεόραση. Μερικές από τις παραστάσεις στις οποίες ίσως τον θυμάστε: Καθαροί πια της Σάρα Κέιν (2001), Σε σας που με ακούτε της Λούλας Αναγνωστάκη (2003), Το σχολείο των γυναικών του Μολιέρου (2003) Αντιγόνη του Σοφοκλή (2006-2007), σε σκηνοθεσία Λευτέρη Βογιατζή, Γυάλινος Κόσμος του Τένεσι Ουίλιαμς (1996-1999) σε σκηνοθεσία Δημήτρη Μαυρίκιου, Τορκουάτο Τάσσο του Γκαίτε (1999) σε σκηνοθεσία Κάριν Ένκελ), Βερενίκη του Ρακίνα (2006) σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, Ο κλήρος του μεσημεριού του Πολ Κλοντέλ (2009) σε σκηνοθεσία Γιόσι Βίλερ. Οι φίλοι του κινηματογράφου, φέτος τον χειμώνα, θα μπορέσετε να τον δείτε, στα Οπωροφόρα της Αθήνας του Νίκου Παναγιωτόπουλου και στη Βροχή του Σύλλα Τζουμέρκα. Αλλά, πριν απ’ όλα, στην Επίδαυρο θα υποδυθεί τον Ορέστη, στο ομώνυμο έργο του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά.
Τι προκλήσεις αντιμετωπίσατε δουλεύοντας το ρόλο; Ο Ορέστης ήταν μια πολύ μεγάλη πρόκληση για μένα. Η μεγαλύτερη δυσκολία του είναι ότι έχει πάρα πολλές μεταπτώσεις. Ξεκινάει από μια κατάσταση κατάρρευσης και αρρώστιας, περνάει σε μια κατάσταση συνείδησης για το έγκλημά του, στη συνέχεια σε μια απόφαση να κάνει κάτι γι’ αυτό και στο τέλος φτάνει ένα βήμα πριν τον επόμενο φόνο. Πρόκειται για περάσματα πολύ ακραία, όπως ήταν άλλωστε και η ίδια του η πράξη. Το να σκοτώσει κανείς τη μητέρα
του είναι εξαιρετικά ακραίο, σχεδόν ασύλληπτο. Προσωπικά, μόνο σε επίπεδο αναγωγής βρήκα μια αντιστοιχία. Ποια ήταν η αναγωγή που κάνατε; Με ό,τι ακραίο με συγκινεί. Για παράδειγμα, εμένα με κινητοποιεί αυτό που δεν μπορεί να γυρίσει πίσω· το τετελεσμένο. Αυτό που δεν μπορείς να αλλάξεις πια και που πρέπει να πληρώσεις τις συνέπειές του. Κι αυτό μπορεί να είναι κάτι πολύ μικρό, δεν χρειάζεται να φτάσεις να σκοτώσεις έναν άνθρωπο για να το καταλάβεις. Άλλωστε υπάρχουν πολλών ειδών φόνοι: αισθημάτων, σκέψεων, της αθωότητάς σου, της όρεξής σου… Ποιο είδος σκηνοθέτη προτιμάτε; Μου αρέσει να αισθάνομαι εμπιστοσύνη στον άνθρωπο που είναι από πάνω, αλλά θα ήθελα να μπορώ και να προτείνω πράγματα. Αυτό όμως που κυρίως χρειάζομαι είναι η αγάπη. Και όταν λέω αγάπη, δεν εννοώ να με χαϊδεύουν. Εννοώ ότι χρειάζομαι ανθρώπους που να βλέπουμε το ίδιο τοπίο, το ίδιο όραμα. Αγάπη λοιπόν όχι για μένα, αλλά γι’ αυτό που προσπαθούμε από κοινού. Λένε ότι στη φύση των ανθρώπων καταρχήν είναι να αντιστέκονται στις υποδείξεις. Συμφωνείτε; Η φύση των ανθρώπων είναι να μην εμπιστευόμαστε. Να φοβόμαστε να μη χάσουμε αυτό που ήδη ξέρουμε ή καλύτερα που νομίζουμε ότι ξέρουμε, γιατί στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε τίποτα. Λόγω ακριβώς αυτής της άγνοιας έχουμε πιαστεί από δυο-τρία πράγματα που μας φαίνονται σταθερά και αρνούμαστε να τα αφήσουμε. Πράγματα έτσι κι αλλιώς επίπλαστα, αλλά που για να τα εγκαταλείψεις πρέπει να έχεις εμπιστοσύνη στο κενό. Τι είναι αυτό που μπορεί να κάνει
30 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
έναν νέο ηθοποιό να ξεχωρίσει από τη γενιά του; Δεν έχω ιδέα, αλήθεια σ’ το λέω. Νομίζω πάντως πως όσον αφορά την τηλεόραση μια ωραία εμφάνιση φτάνει και περισσεύει για ένα-δυο χρόνια. Στο θέατρο πάλι, το να έχεις μια καλή εμφάνιση είναι μια καλή αρχή, αλλά δεν φτάνει. Αν λοιπόν θέλεις να κάνεις μια πορεία σ’ αυτή τη δουλειά, αλλιώς αν την αγαπάς, χρειάζεσαι πολύ μεγάλη τύχη και πάρα πολλή δουλειά.
τοιος άνθρωπος, παρατάω πράγματα. Αλλά με το θέατρο συμβαίνει το εξής: για να το παρατήσω θα πρέπει να το αντικαταστήσω με κάτι άλλο, που δεν το έχω βρει μέχρι σήμερα. Κι αυτό με επαναφέρει και με κάνει να αισθάνομαι ευγνωμοσύνη που έχω αυτή τη σπουδαία ευκαιρία να πειραματίζομαι με τον εαυτό μου. Γιατί στην ουσία αυτό είναι το θέατρο, ένα διαρκές πείραμα με τα ψεύτικα κομμάτια μας, με τα νεκρά μας κομμάτια, με τις μανιέρες και την εκφραστική μας γκάμα.
Είστε ένας ωραίος, νέος άντρας. Αν δεν είχατε την εμφάνιση που έχετε, τι πορεία νομίζετε ότι θα είχε ακολουθήσει η καριέρα σας μέχρι σήμερα; Το θέατρο είναι πολύ σκληρό πράγμα, με την έννοια ότι ο οποιοσδήποτε δεν μπορεί να παίξει οτιδήποτε· πρέπει να πληροίς και κάποιες εξωτερικές προδιαγραφές για να πάρεις ένα ρόλο. Κι αυτό είναι μια δίκαιη αδικία του θεάτρου, την οποία πολύ δύσκολα τη δέχεται κανείς. Να ξέρεις όμως πως σε όλους μας λείπει αυτό που δεν έχουμε κι ό,τι έχουμε θεωρούμε ότι δεν αξίζει τον κόπο.
Έχετε αισθανθεί ότι έχετε θυσιάσει κάτι για το θέατρο μέχρι σήμερα; Αν ρωτήσετε τη μάνα μου θα σας πει ότι όλη η ζωή μου είναι το θέατρο, όμως εγώ δεν θεωρώ ότι θυσιάζω κάτι, θεωρώ ότι αυτό που κάνω δεν γίνεται αλλιώς. Ναι, έχασα εξόδους, πάρτι, έρωτες που δεν έζησα, ζωή που δεν έζησα, πέρασα 24ωρα δουλειάς κι άπειρες ώρες πρόβας. Κι όμως, τη ζωή που χάνω την ξαναβρίσκω μέσα στο θέατρο, γιατί έχει πολλή ζωή εκεί μέσα.
Πώς φαντάζεστε τον εαυτό σας σε 30 χρόνια; Δεν ξέρω. Θα ήθελα να είμαι υγιής, να έχω όρεξη, να μην έχω παραιτηθεί. Δεν κάνετε όνειρα, δεν βάζετε στόχους; Όχι. Έχω σχέση προσωρινότητας με τη ζωή, δεν βλέπω πολύ μακριά. Μου φτάνει που σήμερα-αύριο είμαι εδώ. Σκεφτήκατε ποτέ να παρατήσετε το θέατρο; Βεβαίως. Πολλές φορές; Το σκέφτομαι πολύ συχνά, γιατί είμαι τέ-
Τι είναι αυτό που βρίσκετε μόνο μέσα στο θέατρο; Έναν τρόπο να διοχετεύω τη σκέψη μου και την αμηχανία μου, γιατί ως άνθρωπος έχω πραγματικά πολύ μεγάλη αμηχανία. Ποιοι ρόλοι σας αρέσουν; Όταν ήμουν πιο μικρός μου άρεσαν οι ρόλοι που μου έμοιαζαν, που ήταν λίγο ρομαντικοί, φεγγαροπιασμένοι και ποιητές. Στην πορεία κατάλαβα ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο σχηματικά και τόσο απόλυτα. Τώρα πια σκέπτομαι ότι οι ρόλοι εκτείνονται πέρα από την επιφάνειά τους. Ότι οι καλοί χωράνε και κακά πράγματα και το αντίθετο. Η αλήθεια είναι πως δεν έχω συγκεκριμένους ρόλους που θέλω να παίξω. Έτσι κι αλλιώς οι ρόλοι είναι απλώς μια αφορμή. s
ΘEATPO
Info Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» & ΔΗΠΕΘΕ Βόλου – Διαγόρας Χρονόπουλος Πλούτος - Πενίας Θρίαμβος Αριστοφάνη Ο Διαγόρας Χρονόπουλος σκηνοθετεί τον Πλούτο, την τελευταία σωζόμενη κωμωδία του Αριστοφάνη σε μετάφραση του Γιάννη Βαρβέρη υπογραμμίζοντας το ρόλο της Πενίας και σαρκάζοντας τη φτώχεια των ημερών μας. Παίζουν: Κάτια Γέρου, Δημήτρης Λιγνάδης, Αλέξανδρος Μυλωνάς, Μάνια Παπαδημητρίου, Κωστής Καπελώνης, Αναστασία Γεωργοπούλου, Λευτέρης Λουκαδής, Βασίλης Λέμπερος, Αλέξανδρος Πέρρος, Θοδωρής Αντωνιάδης, Κώστας Βελέντζας Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 13 & 14 Αυγούστου, 21:00 Εισιτήρια: €50 (Διακεκριμένη), €40 (Α’), €30 (Β’- Θέσεις χωρίς αρίθμηση), €20 (Άνω Διάζωμα), φοιτητικό.
Διαγόρας Χρονόπουλος – Πλούτος, Πενίας Θρίαμβος
“
“
το Θέατρο τέχνης ψάχνει ταυτότητα και διάδοχο Aπό την Κάλλια Αναγνωστάκη Φωτογραφίες: Bασίλης Mαθιουδάκης
Ο Διαγόρας Χρονόπουλος αναζητά ήδη τον διάδοχό του στο τιμόνι του Τέχνης. Μια νέα ταυτότητα για το ιστορικό θέατρο και μια πυξίδα ρεπερτορίου που θα του ανοίξει δρόμο στον σημερινό χάρτη της ελληνικής σκηνής. Ο σκηνοθέτης αποδεικνύεται ιδιαίτερα αποκαλυπτικός μιλώντας για τον διπλό ρόλο του και τα σχέδιά του. 32 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
ΘEATPO
Με ηρεΜη την ψυΧη Κοντά στο θέατρο έχει «ζήσει έντονα» και πλέον νιώθει γεμάτος ο Διαγόρας Χρονόπουλος.
κός διευθυντής του ΚΘΒΕ. Εκείνη την εποχή, της δίνης του Χρηματιστηρίου που πολλοί χάσανε τα λεφτά τους, η μετάφρασή του ήταν προσαρμοσμένη στη μανία των Νεοελλήνων για το εύκολο κέρδος. Θεώρησα πως το 2010 με την κρίση, την παγκόσμια και την ελληνική, ήταν καλή ιδέα να το ξανανεβάσουμε. Στην ίδια μετάφραση του Γιάννη Βαρβέρη, στοχεύοντας όμως στην Πενία (Κάτια Γέρου) που ξεκινά και τελειώνει το έργο, ενώ στη διάρκειά του σατιρίζει τον Αγώνα ανάμεσα στον Πλούτο (Δημήτρη Λιγνάδη) και τον Χρεμύλο (Αλέξανδρο Μυλωνά) με κάποιες ατάκες-μικρές προσθήκες στο αριστοφανικό κείμενο. Η Πενία είναι πια η αδιαφιλονίκητη πρωταγωνίστρια στη ζωή του Νεοέλληνα; Εδώ και χρόνια. Από τους Ολυμπιακούς αλλά και πρωτύτερα, η πλειονότητα των Ελλήνων –κι όχι μόνο αυτοί που «τα αρπάξανε»– ζούσε στην πλασματική της ευδαιμονία. Μόνο για το παρόν, διαγράφοντας το μέλλον της. Με δάνεια που δεν είχε να ξεπληρώσει, με μίζες για δεύτερο αμάξι και πολυτελή ζωή. Δίχως να σκέφτεται τον διπλανό και θεωρώντας πως είναι ζητιάνος όποιος εργάζεται για τα προς το ζην. Η κρίση δεν ήρθε ξαφνικά. Αλλά για να την ξεπεράσουμε πρέπει να σοβαρευτούμε ως κοινωνία, ώστε να μπορέσουμε να οδηγήσουμε και τους πολιτικούς μας.
Α
ν και η κουβέντα μας με τον Διαγόρα Χρονόπουλο έγινε με αφορμή τη φετινή επανεμφάνιση του Θεάτρου Τέχνης «Κάρολος Κουν» στο Φεστιβάλ Επιδαύρου με την παράσταση Πλούτος-Πενίας θρίαμβος δεν άργησε να περιστραφεί γύρω από τα μέτωπα που εξακολουθούν να παραμένουν ανοιχτά για το ιστορικό θέατρο: τη μειωμένη του επιχορήγηση, σκόπελο στη χάραξη ενός ρεπερτορίου αξιώσεων, την έλλειψη μιας φυσιογνωμίας που να το διαφοροποιεί από την πληθώρα των σκηνών αλλά και όσους το διεκδικούν. Μιλήσαμε όμως και για τον ίδιο. Και καταλήξαμε σε μια προσωπική εξομολόγηση: πως εδώ και καιρό βρίσκεται ήδη σε αναζήτηση διαδόχου. Ο τίτλος της παράστασής σας Πλούτος-Πενίας θρίαμβος προϊδεάζει για αριστοφανική διασκευή. Όχι, πρόκειται για το έργο που είχα σκηνοθετήσει το 2000 ως καλλιτεχνι-
ΘEATPO
Η κρίση πάντως είναι γνώριμη λέξη και για το Θέατρο Τέχνης που τώρα διευθύνετε. Πιστεύω πως μετά το 2008 ξεπεράσαμε την κρίση. Αυτή τη στιγμή το χρέος του θεάτρου είναι σχεδόν μηδαμινό κι αν ΕΚΕΘΕΧ και ΥΠΠΟΤ έπαιζαν σωστά το ρόλο τους μαζί μας θα ήμασταν πολύ καλύτερα. Αλλά τα τρία τελευταία χρόνια μας επέβαλαν τιμωρία μειώνοντας την επιχορήγηση από 180.000 σε 52.000 ευρώ. Κάποια μέλη του ΕΚΕΘΕΧ με επικεφαλής τον πρόεδρό του ήθελαν να αποκτήσουν το Θέατρο Τέχνης. Μιλούσαν για ημικρατική σκηνή με υψηλή κρατική επιχορήγηση. Με το που ξεκίνησε η μεταξύ μας συζήτηση κι ο Λιάπης τους είπε «όχι», λακίσανε. Μετά τη διάλυσή του ελπίζω το τμήμα θεάτρου του ΥΠΠΟΤ να ορίσει μια επιτροπή που να αποδειχτεί πιο τίμια και δίχως προσωπικά απωθημένα. Αρκεί μια υψηλή επιχορήγηση για να ανακτήσει το Τέχνης τη χαμένη του αίγλη; Το Θέατρο Τέχνης ψάχνει ό,τι και ο Θεοδωρόπουλος, ο Πουλαντζάς ή ο Τερζόπουλος που πήρε και τα περισσότερα. Η κρατική επιχορήγηση βοηθά στην ύπαρξη ενός ουσιαστικότερου ρεπερτορίου. Αλλιώς θα το ρίξεις στο εμπόριο και στη φτήνια. Στους μονολόγους και τις ολιγομελείς παραστάσεις. Δεν θέλουμε να περιοριστούμε σ’ αυτό το μοντέλο λειτουργίας. Μόνο αν φτάναμε στα όρια της
φτώχειας, της πενίας, θα τολμούσαμε κάτι τέτοιο. Θέλουμε μεγάλα έργα και σημαντικά ονόματα. Και δεν αναφέρομαι σε τηλεοπτικούς αστέρες. Έχετε όραμα για το Τέχνης; Στη φάση που προσπαθούμε να το κάνουμε να ορθοποδήσει δεν μπορώ να μιλήσω μ’ αυτούς τους όρους. Δεν έχει ανάγκη από τη δική του ταυτότητα όπως συνέβαινε στο παρελθόν; Δεν την ξέρουμε. Την ψάχνουμε. Μας ενδιαφέρουν έργα δυνατά και ποιοτικά, με κοινωνικοπολιτικά κριτήρια, που να μην είναι εντελώς πειραματικά. Και αποδέκτες; Ανθρώπους κάποιου μορφωτικού επιπέδου. Θέλουμε να συνομιλήσουμε με τον φοιτητόκοσμο, νέους ανθρώπους που βλέπουν θέατρο για να προβληματιστούν. Θεωρείτε τη θητεία σας στο Θέατρο Τέχνης επιτυχημένη; Αν ό,τι έχει γίνει μέχρι τώρα αφορούσε έναν εύρωστο οργανισμό, θα σας απαντούσα «όχι». Αλλά όταν ξεκινάς με 600.000 ευρώ χρέος και καταφέρνεις να ξοφλήσεις 500 ανθρώπους δίχως να οδηγήσεις στην πτώχευση και να ευτελίσεις την έννοια Θέατρο Τέχνης, τότε, ναι, τη θεωρώ επιτυχημένη. Το καλό ρεπερτόριο, παρότι με αργά βήματα, άρχισε να μπαίνει στο Τέχνης μετά τα δυο πρώτα χρόνια, τα οικονομικά του βελτιώθηκαν και παράλληλα ανοιχτήκαμε σε νέα πρόσωπα: Παπαδημητρίου, Μαστοράκη, Αρβανιτάκη, Κάλμπαρη, Δεγαΐτη, τα «δικά» μας παιδιά που διδάσκουν στη σχολή και σκηνοθετούν. Αναζητάτε χορηγούς; Δεν έχουμε και δεν νομίζω πως είναι εποχή για να βρούμε. Ανοίγματα στο εξωτερικό; Μακάρι να μπορούσαμε να κάνουμε μια περιοδεία αρχαίου δράματος στο εξωτερικό. Αλλά με τι λεφτά; Πριν δυο χρόνια μας ζητούσαν τους Όρνιθες από δέκα ευρωπαϊκά φεστιβάλ. Πώς να πας εάν δεν υπάρχει οικονομική βοήθεια; Τι θα δούμε στο Τέχνης το χειμώνα; Μετά το πλούσιο ρεπερτόριο της περσινής σεζόν πιστεύουμε ότι με το επερχόμενο η επιχορήγησή μας θα αυξηθεί στο διπλάσιο. Θα αναφέρω χαρακτηριστικά την απαιτητική μαύρη σατιρική κωμωδία Dinner (Δείπνο) της Μόιρα Μπουφίνι ή την Κυρία Κούλα του Μένη Κουμανταρέα που θα ανεβάσει ο Νίκος Μαστοράκης με τη Λυδία Κονιόρδου. Στην παράσταση του Πλούτου συνεργάζεστε με το ΔΗΠΕΘΕ Βόλου… Τη συνεργασία με κάποιο άλλο θέατρο, που να μπορεί να εξυπηρετήσει τους καλλιτεχνικούς κυρίως στόχους μας, τη συναποφασίσαμε με το Φεστιβάλ. Μας ενδιαφέρει η σχέση με τα ΔΗΠΕΘΕ και
θέλουμε να τη διευρύνουμε. Τα καλούμε και παίζουν στο Τέχνης κάθε χρόνο. Έχετε βρεθεί στο τιμόνι σημαντικών κρατικών πολιτιστικών φορέων (ΚΘΒΕ, ΕΚΚ κ.λπ.). Τι σας έμαθε αυτή η ενασχόληση; Πως ένας κρατικός οργανισμός χρειάζεται ικανούς κι έμπειρους ανθρώπους που να μπορούν να λένε «όχι» – εγώ έχω πει και το ’χω πληρώσει, αλλά αξίζει τον κόπο. Να κρατάνε τις ισορροπίες ανάμεσα στο εμπόριο και την τέχνη. Δεν λείπουν τέτοια πρόσωπα από την Ελλάδα. Το πρόβλημα είναι πως δεν επιλέγονται πάντα σύμφωνα με την αξία τους αλλά με κριτήριο το μέσο, τις γνωριμίες και τις παρέες τους. Το μανατζιλίκι σάς έχει κουράσει; Μ’ έχει κουράσει λίγο το Τέχνης με ό,τι περάσαμε τα τελευταία χρόνια κι εξακολουθούμε να περνάμε, γιατί πολλοί είναι εκείνοι που θέλουν να το αποκτήσουν. Να το δώσουν ελέω υπουργών σε κάποιον εκλεκτό ή να το κλείσουν. Δεν έχω σκοπό ούτε τολμάω μέσα μου να πω πως εγκαταλείπω αυτή τη στιγμή το Θέατρο Τέχνης. Πρέπει να βρεθεί ένας διάδοχος, ένας καλλιτέχνης ενδεχομένως που να ξέρει και λίγα διοικητικά. Κι αυτό το εξομολογούμαι πρώτη φορά. Το ’χω σκεφτεί και το ’χω κουβεντιάσει και με άλλους. Αν φύγω εγώ, τι θα γίνει; Προσωπικά, σε τι φιλοδοξείτε; Είχα προτάσεις για άλλες ενδιαφέρουσες θέσεις και αρνήθηκα. Μου αρκεί το Θέατρο Τέχνης και, αν μου τύχει, καμιά καλή σκηνοθεσία, ακόμη και σε κρατική σκηνή. Αν δει κανείς το ρεπερτόριο του Τέχνης την τελευταία πενταετία, θα διαπιστώσει πως δεν έχω ανεβάσει πολλά έργα. Δεν πήγα εκεί για να κάνω τον σκηνοθέτη, αλλά επειδή ο Λαζάνης με παρακάλεσε να βοηθήσω στη διάσωση του θεάτρου. Θα ’θελα να κάνω μια αρχαία τραγωδία – γιατί έχω κάνει αρκετές κωμωδίες– για καλοκαίρι κι ένα χειμωνιάτικο έργο, έναν Τσέχοφ ας πούμε. Όμως από τότε που έφυγα δεν μου γίνονται προτάσεις. Ίσως να θεωρούν πως με το Τέχνης δεν μου μένει χρόνος για τίποτα άλλο. Πώς φαντάζεστε τον εαυτό σας σε μερικά χρόνια; Θέλω να ασχολούμαι με το θέατρο. Με οποιοδήποτε τρόπο. Ακόμη και ως σύμβουλος. Δεν με ενδιαφέρει ντε και καλά να σκηνοθετώ ή να διοικώ, γιατί μπορεί να μην έχω τις δυνάμεις. Το θέατρο είναι η ζωή μου και κάποτε τα παράτησα όλα γι’ αυτό: γραφεία παραγωγής, σίριαλ, διαφημίσεις, και μάλιστα σε περιόδους που μου απέφεραν σημαντικά κέρδη. Αισθάνεστε δικαιωμένος γι’ αυτή σας την επιλογή; Ναι, απόλυτα. Μπορεί να μην είμαι πλούσιος, αλλά κέρδισα την αξιοπρέπειά μου και την ηρεμία της ψυχής μου. Κοντά του έχω ζήσει έντονα και νιώθω γεμάτος. s
[22 Iουλίου 2010] #22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 33
γιάννης βαρβέρης – Πλούτος, Πενίας Θρίαμβος
βγάζοντας τη γλώσσα στον αριστοφάνη Λάτρης της γλώσσας και των παιχνιδιών της. Επιδέξιος χειριστής της ειρωνείας και του χιούμορ. Από τότε που πρωτοέπιασε την ποιητική, μεταφραστική και την κριτική του πένα, ο Γιάννης Βαρβέρης δεν παύει να επιστρατεύει τα γλωσσικά του εργαλεία, πλάι στην ευφυΐα και την ευαισθησία του. Και αυτό ακριβώς κάνει στη μετάφραση του αριστοφανικού Πλούτος-Πενίας Θρίαμβος, που ανεβάζει στην Επίδαυρο το Θέατρο Τέχνης με τη συμπαραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Βόλου. Από τον Νικόλα Ζώη Φωτογραφίες: Bασίλης Mαθιουδάκης
«Και βοηθός μας να είναι ο λόγος τούτος, απ’ όλους πιο φτωχός, είναι ο Πλούτος»
Γ
οητεύεται και διασκεδάζει όταν πρέπει να παλέψει με το κείμενο του Αριστοφάνη, μπαίνει στον πειρασμό να πάρει ποιητικές ελευθερίες στα λυρικά μέρη των έργων που μεταφράζει και περιμένει την θαυματουργή άνοιξη του ελληνικού θεάτρου. Ο λόγος του Γιάννη Βαρβέρη έχει βάθος, αλλά γίνεται άμεσα κατανοητός - χωρίς καμία ανάγκη για μετάφραση.
Είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι λόγω των ημερών ο Πλούτος του Αριστοφάνη είναι επίκαιρο έργο. Τι έχει όμως να μας πει που δεν διακρίνεται με την πρώτη ματιά; Από τον αγώνα ανάμεσα στην Πενία και τον Πλούτο, που είναι και το βασικό μέρος του έργου, αναγνωρίζεται εύκολα η προτίμηση του συγγραφέα στην Πενία. Η Πενία όμως είναι η θεά της ανάγκης και της εργατικότητας και όχι της φτώχειας. Πιστεύω πως με τις δικές της προτάσεις, και περισσότερο από αυτές ενός εύκολου πλουτισμού, μπορούν οι άνθρωποι να ζήσουν ειρηνικά και ευτυχισμένα. Δεν είναι αυτή η παρθενική εμφάνιση της μετάφρασής σας. Χρειάστηκε να την επικαιροποιήσετε; Η μετάφραση αυτή είχε παιχτεί το 2000 από το ΚΘΒΕ, με σκηνοθέτη πάλι τον Διαγόρα Χρονόπουλο. Τότε ήταν η εποχή του Χρηματιστηρίου, άρα η παράσταση ήταν τροπισμένη προς τα χαρακτηριστικά του εύκολου πλουτισμού εκείνης της πε-
ριόδου. Φέτος υπάρχει μια μετατόπιση άξονος. Όλη η λογική, πρωτίστως η σκηνοθετική και αντιστοίχως η δική μου, είναι ότι πρέπει να δικαιώσουμε την Πενία ως θεά της εργασίας, της αλληλεγγύης και της ειρήνης. Και κατά κάποιο τρόπο να αρνηθούμε τον Πλούτο, όπως το κάνει η παράσταση με ένα πολύ ωραίο φινάλε. Θελήσατε να κάνετε ξεκάθαρες ή διακριτικές αναφορές στη σημερινή συγκυρία της χώρας; Πρέπει να κλείνουμε λίγο το μάτι στον θεατή. Είτε χρησιμοποιώντας λογοπαίγνια είτε επικαιρικές αναφορές κρυμμένες. Όλο το πρόβλημα στον Αριστοφάνη και στην αττική κωμωδία γενικότερα είναι ότι μπορεί να παρασταθεί πολύ δυσκολότερα απ’ ό,τι η τραγωδία. Η τραγωδία είναι ένα δεδομένο κείμενο, με τους όρους που καθένας θέτει και το μεταφέρει στη σύγχρονη γλώσσα. Από την άλλη, ας μη γελιόμαστε, ο θεατής στην κωμωδία χρειάζεται να γελάσει. Πρέπει λοιπόν η μετάφραση να μοιάζει με έναν άνθρωπο που πατάει σε δύο βάρκες, αλλά προσέχει να μην πνιγεί. Δεν πρέπει ούτε να κάνουμε όλο το χατίρι του σύγχρονου θεατή, αλλά ούτε και να παραμένουμε άγονα στο παρελθόν. Πρέπει να υπάρχουν επικαιρικές αναφορές, αλλά με άρωμα και ψήγματα αρχαιότητας. Ποιο ακριβώς είναι το όριο, η «κόκκινη γραμμή» στους αναχρονισμούς, στα χρονικά δάνεια και στα επίκαιρα σύμβολα που χρησιμοποιεί μια σύγχρονη μετάφραση αρχαίων ποιητών; Ο κάθε μεταφραστής ή σκηνοθέτης αποφασίζει πού βρίσκεται η «κόκκινη γραμμή». Σύμφωνα με τη δική μου άποψη, ο αναχρονισμός ή η επικαιρική αναφορά πρέπει να είναι κάπως κρυμμένα. Μέσα στα λόγια, μέσα στις ομοηχίες, μέσα στις συνωνυμίες. Μπορεί να
34 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
βγαίνει από την ίδια τη λειτουργία της νεότερης γλώσσας, όπως αυτή μεταφέρει το αρχαίο κείμενο. Θεωρώ όμως ότι δεν είναι πολύ κομψή η απόλυτη αμεσότητα. Γιατί τότε το αρχαίο κείμενο παραμένει αναπόδοτο και «απαρηγόρητο». Υπάρχουν άλλοι χρυσοί κανόνες στη μετάφραση ενός αρχαίου θεατρικού κειμένου; Λογοπαίζοντας, θα σας έλεγα ότι υπάρχουν αργυροί κανόνες. Είναι ο βαθμός ελευθεριότητας που θα επιτρέψει καθένας στον εαυτό του. Πιστεύω ότι στο προσκήνιο πρέπει να βρίσκεται ο ποιητής και ο ηθοποιός. Όλοι οι άλλοι, ο χορογράφος, ο σκηνογράφος, ακόμα και ο σκηνοθέτης, καλό είναι να μην πολυφαίνονται, και αυτό δεν σημαίνει ότι είναι μικρότερος ο ρόλος τους. Πρέπει όμως να βρίσκονται λίγο πιο πίσω για να μη φαίνεται τόσο ο μόχθος τους, όσο να προβάλλεται το έργο και οι ηθοποιοί, οι κατεξοχήν φορείς του θεάτρου. Είναι διασκεδαστικό να μεταφράζει κανείς τον Αριστοφάνη; Είναι «διασκεδαστικό», γιατί ο Αριστοφάνης είναι ένας πολύ μεγάλος και σπουδαίος ποιητής. Για το αν είναι «διασκεδαστικό» με τη σημερινή έννοια του όρου δεν είμαι απόλυτα βέβαιος. Το χιούμορ έχει μετακινηθεί πάρα πολύ από τότε, γι’ αυτό πρέπει να κάνουμε διασκεδαστικό τον Αριστοφάνη κάνοντάς του ορισμένες ενέσεις συγχρονίας. Ωστόσο, όλη αυτή η πάλη με το κείμενο, η πάλη με τις παγίδες αλλά και τις γοητείες που εκείνο περιέχει, δεν παύει για μένα να είναι μια αισθητική πρόκληση. Αν ο Αριστοφάνης είναι ποιητής, γιατί πολλοί επιμένουν να τον προσεγγίζουν με όρους επιθεώρησης; Υπάρχει η άποψη ότι ο Αριστοφάνης
ήταν η επιθεώρηση της εποχής. Ίσως αυτό συμφέρει κατά κάποιο τρόπο ή κολακεύει τις υποκριτικές ανάγκες όσων τον βλέπουν έτσι. Από την άλλη, σε ορισμένα έργα, ενδεχομένως και στον Πλούτο, υποχωρεί η κεντρική ιδέα και παρελαύνουν διάφορα πρόσωπα, τα οποία λειτουργούν σαν μικρά σκετσάκια. Αυτό δίνει την αίσθηση μιας σύγχρονης επιθεώρησης ή τουλάχιστον μιας πολύ αμυδρής και ωχρής αντιστοιχίας ή αναλογίας με την επιθεώρηση. Γιατί πολλοί σύγχρονοι επαγγελματίες του χιούμορ, στο θέατρο ή την τηλεόραση, ανάγουν το έργο τους στον Αριστοφάνη, ανακηρύσσοντας τον εαυτό τους κληρονόμο και συνεχιστή του; Δεν νομίζω ότι καμιά εργασία, εφόσον έχει την αποδοχή του κοινού, χρειάζεται φιλολογικές παραπομπές ή την προστασία μεγάλων ονομάτων. Ο Αριστοφάνης είναι ένας διασκεδαστής της αρχαιότητας, και οι νεότεροι, ο καθένας με τον δικό του κώδικα, που μπορεί να συνορεύει ή όχι με αυτόν του Αριστοφάνη, είναι και αυτοί διασκεδαστές. Ενδεχομένως να εντοπίζεται και κατάχρηση του ονόματός του, αλλά αυτή οφείλεται σε ψευδοδιαφημιστικούς παράγοντες, και προδίδεται άμα τη εμφανίσει της. Σε αυτή την περίπτωση η αρχαία και η σύγχρονη έννοια του όρου διασκεδαστής ταυτίζονται; Θα προσπαθήσω να σας εξηγήσω τον όρο, κατά την άποψη ενός μεγάλου του θεάτρου μας. Όταν ο Αλέξης Μινωτής είχε ερωτηθεί γιατί δεν ανέβασε ποτέ αττική κωμωδία είχε πει ότι θεωρούσε πάντοτε την κωμωδία διαφυγή από το μεγάλο τραγικό ερώτημα. Νομίζω ότι αυτή του η άποψη εξηγεί σε ένα βαθμό τον όρο του διασκεδαστή και βρίσκει μια σύνδεση στο ρόλο του τότε και τώρα.
ΘEATPO
Βέβαια, δεν συμφωνώ απόλυτα με αυτή την εκδοχή. Πιστεύω ότι το κωμικό είναι η ανάστροφη όψη του τραγικού. Είναι προφανές ότι ο Μινωτής, παρότι ο ίδιος διέθετε χιούμορ, δεν ήθελε να διασκεδάσει (με την έννοια του «διασκορπίζειν») το κοινό, αλλά να το συγκεντρώσει στο στοχασμό, και περαιτέρω στον «έλεο» και στον «φόβο». Κάποιος που έχει γράψει ποίηση όπως εσείς έχει προβάδισμα ή περισσότερα βάσανα όταν καταπιάνεται με τη μετάφραση ενός αρχαίου θεατρικού κειμένου; Και τα δύο συμβαίνουν κατά περίπτωση. Ένας άνθρωπος όμως που έχει μια εντονότερη τριβή με τη διαδικασία της γλώσσας, όπως ένας άνθρωπος που γράφει ποιήματα και έχει και μια αίσθηση θεάτρου, μπορεί να σκηνοθετήσει σε φαντασιακό επίπεδο και άρα να μεταφράσει αυτό που διαβάζει, και να αισθανθεί πώς αυτό θα ακουστεί στο κοινό. Μπορεί να έχει λοιπόν ένα μικρό αβαντάζ. Συλλάβατε ποτέ τον εαυτό σας στη διάρκεια μιας μετάφρασης να προσπαθεί να βγάλει τον δικό του ποιητικό εαυτό και όχι του μεταφραζόμενου; Στα λυρικά και τα χορικά μέρη, ναι. Που μου είναι και πιο αγαπητά από τα επεισόδια και τα κωμικά στοιχεία, τουλάχιστον του Αριστοφάνη. Δυστυχώς βέβαια ο Πλούτος δεν έχει χορικά. Γιατί όταν γράφεται το 388 π.Χ. έχουν έρθει οι τριάκοντα τύραννοι στην Αθήνα και το «ονομαστί κωμωδείν», δηλαδή το προσωπικό σκώμμα, έχει υποχωρήσει. Γι’ αυτόν το λόγο παίρνουμε το αυθαίρετο δικαίωμα να προσθέσουμε κάποια μικρά κομμάτια σε αυτή την παράσταση που έχουν σχέση με τη δράση και λειτουργούν εν είδει χορικών. Είναι μια ελευθεριότητα που όμως θα κριθεί, και σε άλλους θα αρέσει, σε άλλους όχι. Ως προς τον ποιητικό εαυτό στη μετάφραση, νομίζω ότι ο μεταφραστής πρέπει κατά κάποιο τρόπο να υποδύεται τον συγγραφέα, σαν εκείνος να ζούσε τώρα. Τι έχετε σκεφτεί παρακολουθώντας έργα με αρκετά διαφορετική μεταφραστική προσέγγιση από τη δική σας, όπως για παράδειγμα τη Λυσιστράτη του Κώστα Γεωργουσόπουλου; Είναι ευχάριστο γεγονός η πολυφωνία. Η μετάφραση της Λυσιστράτης από τον Κώστα Γεωργουσόπουλο, όπως και όλες του οι μεταφράσεις στον αρχαίο λόγο, συνιστούν έναν προφητικό βηματισμό. Με τη συγκεκριμένη μετάφραση μάλιστα έχω διασκεδάσει πολύ. Ο καθένας δίνει τις δικές του λύσεις, αν διαθέτει, πιστεύω όμως ότι πρωτίστως πρέπει να υπηρετείται ο ποιητής. Εκτιμώ πάρα πολύ ότι ο Γεωργουσόπουλος μεταφράζει ίσως πιο άμεσα την αττική κωμωδία, ενώ εγώ με τις μικρές μου δυνάμεις, κάπως πιο έμμεσα. Δεν παύω πάντως να είμαι απόγονος μεταφράσεων, από τις οποίες έχω δεχτεί πολλά. Από τον Μιλτιάδη Χουρμούζη που
ΘEATPO
ο τεΛευταιοΣ τΩν ΜοϊκανΩν Αυτοδίδακτος κριτικός θεάτρου ο Γιάννης Βαρβέρης ξέρει πια πως «η κριτική θέλει χρόνο, πολλή πείρα, παρατήρηση και ζύμωση με το αντικείμενο».
πρωτοέκανε την μετάφραση του Πλούτου, μέχρι τον Βάρναλη, τον Κυριαζή Χαρατσάρη, τον Βραχωρίτη, τον Μάτεσι, το Ρούσσο και άλλους. Στο παρελθόν, το ρεπερτόριο των Ελλήνων σκηνοθετών έχει κατηγορηθεί ως τετριμμένο και προβλέψιμο. Σήμερα έχει φρεσκαριστεί καθόλου; Υπάρχει πάντα μια αντίληψη ότι περνάμε κρίση δραματολογίου. Εγώ πιστεύω ότι περνάμε περισσότερο κρίση παιδείας. Έργα υπάρχουν, και παλαιότερα και κλασικά. Φοβάμαι όμως ότι μέσα σε μια τάση άκρατου και άκριτου νεωτερισμού αυτά τα έργα παραβιάζονται. Από την άλλη μεριά, μπαίνοντας και στην πραγματικότητα, πρέπει να δικαιολογήσουμε το θέατρο ως ταμείο. Θα δείτε για παράδειγμα στον φετινό χειμώνα ότι οι παραστάσεις θα είναι ολιγοπρόσωπες για λόγους κό-
στους. Αυτό σημαίνει μια επιπλέον επιβάρυνση για τη θεατρική πραγματικότητα στον τόπο μας. Η εμπειρία σας στην κριτική θεάτρου ξεκινάει από τη δεκαετία του ’70. Σήμερα, γιατί ενώ έχουμε τόσους νέους κριτικούς κινηματογράφου δεν συμβαίνει το ίδιο και στο θέατρο; Είμαι ο τελευταίος αυτοδίδακτος κριτικός θεάτρου και δεν μπορώ να αναλύσω τι ακριβώς συμβαίνει. Από τη στιγμή που υπάρχει ένας πολύ μεγάλος αριθμός νέων ανθρώπων που τελειώνουν σπουδές θεατρολογίας θα έπρεπε να υπάρχει και σωρεία θεατρικών κριτικών. Μήπως η πολλή θεωρία κάνει αυτούς τους νέους να μην τολμούν να πουν τη γνώμη τους γι’ αυτό που γίνεται πάνω στο σανίδι; Δεν μπορώ να το υποστηρίξω. Από την άλλη, είναι λίγοι αυτοί
που έρχονται μετά από εμάς στη θεατρική κριτική, είναι όμως αξιόλογοι. Η κριτική βέβαια θέλει χρόνο, θέλει πολλή πείρα, παρατήρηση και ζύμωση με το αντικείμενο. Όλοι, και πρωτίστως εγώ, ξεκινήσαμε με πολύ περιορισμένη εργαλειοθήκη. Τότε ο σωματικός βηματισμός ήταν πολύ εύκολος, αλλά η γραφή ήταν δύσκολη. Τώρα έγινε δύσκολος ο βηματισμός και κάπως ευκολότερη η γραφή. Ποια ασφαλή πρόβλεψη μπορούμε να κάνουμε για το μέλλον του θεάτρου στην Ελλάδα; Δεν ξέρω αν αυτό είναι πρόβλεψη, αλλά, όπως συμβαίνει και στην ποίηση, κάποια χρόνια περνάνε χωρίς να παρουσιάζονται νέοι συγγραφείς και νέο υλικό. Μετά όμως, κατά ένα θαυματουργό τρόπο, το πράγμα ξανανθίζει. s
[22 Iουλίου 2010] #22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 35
Από την έμμετρη αφήγηση στη σύγχρονη γραφή, αλλά και σε απαιτητικά θεατρικά εγχειρήματα: ο Σίμος Κακάλας δοκιμάζει απ’ όλα με την ίδια πάντα αφοσίωση και όρεξη, και με στόχο να ανακαλύπτει πράγματα, πρώτα απ’ όλα για τον εαυτό του. Από την Νίκη Ορφανού Φωτογραφία: Βίκυ Γεωργοπούλου
Α
πό την έμμετρη αφήγηση στη σύγχρονη γραφή, αλλά και σε θεατρικά εγχειρήματα χωρίς λόγο: ο Σίμος Κακάλας δοκιμάζει απ’ όλα με την ίδια πάντα αφοσίωση και όρεξη, και με στόχο να ανακαλύπτει πράγματα, πρώτα απ’ όλα για τον εαυτό του. Με την ομάδα του, ΧώΡΟΣ, καταπιάνεται με ό,τι «τον φωνάζει», όπως παραδέχεται ο ίδιος, και δεν τα πάει καθόλου άσχημα. Ξεκινώντας με το Γκόλφω Reloaded που κέρδισε τις εντυπώσεις και συνεχίζοντας επάξια με τον Απόκοπο του Μπεργαδή, το Λιωμένο βούτυρο του Σάκη Σερέφα και προσφάτως με το Recycle που παρουσίασε στο Εθνικό Θέατρο, ο Σίμος Κακάλας επανέρχεται αυτή τη φορά με την Ερωφίλη - Άσκηση 2, συνεχίζοντας μια δουλειά χρόνων πάνω στο σπουδαίο αυτό κείμενο της κρητικής παράδοσης, γραμμένο από τον Γεώργιο Χορτάτση το 1595. «Το θέμα είναι ότι μαθαίνεις συνέχεια, από οποιαδήποτε παράσταση. Μαθαίνεις διαρκώς, και μόνο που συναντιέσαι
με ανθρώπους. Κι αν αυτούς τους ανθρώπους τους ενδιαφέρει να πάνε μαζί σου σε μέρη που δεν έχουν πάει πριν, είναι υπέροχο. Είτε αρνητικά είτε θετικά, πάντα κάτι παίρνεις, ό,τι και να γίνει», λέει ο ίδιος και προσκαλεί άπαντες, φίλους της παράδοσης κι εχθρούς, σε ένα μεγάλο παραδοσιακό γλέντι. Παρουσιάζεις φέτος την Ερωφίλη Άσκηση 2. Και η Ερωφίλη-Άσκηση 1; Παρουσιάστηκε στην Κρήτη. Αυτό ήταν, καθόλου ξαφνικά, πέρσι το καλοκαίρι. Δούλευα το πρότζεκτ περίπου ένα χρόνο, κι αν έμαθα κάτι από το όλο εγχείρημα είναι ότι το να καταπιάνεσαι με αριστουργήματα είναι μεγάλος μπελάς! Γιατί η Ερωφίλη είναι όντως τεράστιο εγχείρημα∙ θα μπορούσε κανείς να ασχολείται μια ζωή μαζί του. Τι άλλαξες και τι κράτησες από εκείνη τη δουλειά; Προσπάθησα, με τις δυνατότητες που έχουμε ως ομάδα, να προσθέσω σε κάποιο βαθμό τη λειτουργία του χορού, γιατί στην Άσκηση 1 δεν υπήρχε καθόλου. Κι αυτό γιατί τα χορικά του έργου εί-
36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
Info Εταιρεία Θεάτρου ΧώΡΟΣ – Σίμος Κακάλας Ερωφίλη - Άσκηση 2 Μετά την Ερωφίλη – Άσκηση 1, που παρουσιάστηκε πέρυσι στην Κρήτη, σειρά έχει η Άσκηση 2 με την προσθήκη του χορού. Ο Σίμος Κακάλας και η ομάδα ΧώΡΟΣ κάνουν ένα ακόμα βήμα στην προσέγγιση της Ερωφίλης Γεώριου Χορτάτση. Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 30 Ιουλίου, 21:30 Εισιτήρια: €30 (Α’), €20 (Β’- Θέσεις χωρίς αρίθμηση), €10 (Φοιτητικό κ.α.) Ερωφίλη & Ερωτόκριτος Μετά την Ερωφίλη ο Σίμος Κακάλας καταπιάνεται με αποσπάσματα του Ερωτόκριτου του Βιτσέντζου Κορνάρου για να στήσει ένα γλέντι με δεκαπεντασύλλαβους, χορό, τσικουδιά και φαγητό. Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 31 Ιουλίου, 21:30 Εισιτήρια: €30 (Α’), €20 (Β’- Θέσεις χωρίς αρίθμηση), €10 (Φοιτητικό κ.α.)
ναι γραμμένα σε ενδεκασύλλαβο και όχι σε δεκαπεντασύλλαβο: πράγμα που βέβαια σημαίνει επιπλέον δουλειά, την οποία δεν μπορούσαμε σε εκείνη τη φάση να αντιμετωπίσουμε. Οπότε προτίμησα τότε να ασχοληθώ πρώτα με τις πράξεις του έργου, να το δω τμηματικά. Όπως είπα και πριν, ο όγκος της δουλειάς είναι τεράστιος. Και πέρα απ’ αυτό, χρειάζεσαι και ένα χρόνο ωρίμασης για να σταθείς απέναντι σ’ αυτό το έργο. Ας μη γίνει παρεξήγηση όμως: ούτε και στην Άσκηση 2 έχει μπει κανονικά ο χο-
ρός. Δεν το επέτρεψαν ούτε ο χρόνος που είχαμε στη διάθεσή μας ούτε οι συνθήκες. Αυτό που έχει προστεθεί εδώ είναι μια υποψία χορού. Μια αρχή σχεδιάσματος χορού. Σαν ένας κύκλος ανθρώπων από τον οποίο ξεπηδούν τα πρόσωπα. Στη θέση των χορικών υπάρχει μουσική με αντίστοιχες θεματολογίες με τα χορικά της Ερωφίλης. Πάνω σε συνεχή υπόκρουση λύρας και λαούτου χορεύουμε κάποιες σημαντικές φιγούρες του έργου και αντιμετωπίζουμε το κείμενο εντελώς ρυθμικά.
Θεατρο
Σίμος κακάλας
Φίλοι κι εχθροί της παράδοσης, μαζί Πιστεύεις ότι το μέτρο καθορίζει και το νόημα; Απόλυτα. Αυτό σε περιορίζει και ταυτόχρονα σου προσφέρει μια βάση για να πατήσεις. Σου δίνει κανόνες, πλαίσιο. Ο λόγος παράγει ρυθμούς, και αυτό είναι επίσης σημαντικό για να ανακαλύψεις και να αναδείξεις τη θεατρικότητα του κειμένου. Κάτι που δεν γίνεται αυτόματα, γιατί το έργο χαρακτηρίζεται από στατικότητα. Δεν μπορείς να το δείξεις, πρέπει να κάτσεις και να το εξιστορήσεις! Όμως, κάθε τι ζωντανό έχει έναν πυρήνα κίνη-
Θεατρο
σης. Και σ’ αυτό εστιάζεται η προσπάθεια, στο να δούμε τι κίνηση προκαλεί ο λόγος. Πώς η κίνηση μπορεί να τροφοδοτήσει το λόγο και να υποστηριχθεί απ’ αυτόν. Δεν είναι εύκολο το εγχείρημα, ιδίως αν σκεφτούμε ότι δεν έχουμε ιδέα πώς λειτουργούσαν αυτά τα πράγματα, πώς λέγονταν. Αλλά μας ενδιαφέρει να δούμε πώς είναι αυτά τα πράγματα, αυτοί οι ρυθμοί που ζουν σήμερα μέσα μας. Με ποιες μεθόδους δούλεψες; Χρησιμοποίησα εργαλεία που έφτιαξα
από την εποχή του Απόκοπου για να γίνει η δουλειά πάνω στον δεκαπεντασύλλαβο και πάνω στον ρυθμό. Το σημαντικότερο ήταν η επαφή με την Κρήτη. Εξετάσαμε προσεκτικά το πώς λειτουργούν οι μαντινάδες, μιλήσαμε με ανθρώπους που κατέχουν καλά την παράδοση. Γιατί η παράδοση εκεί είναι ζωντανή, ο δεκαπεντασύλλαβος ζει στις μαντινάδες, δεν είναι μουσειακό είδος. Έχω πάρει πολλά από την επαφή μου με την Κρήτη, η οποία κρατάει ήδη τρία χρόνια, από την εποχή που ξεκίνησα
τον Απόκοπο. Έμαθα πολλά, έφτιαξα εργαλεία. Αλλά η Ερωφίλη θέλει χρόνια για να ολοκληρωθεί, δεν είναι περίπατος. Είναι ένα έργο εκπληκτικό. Δεν υπάρχει ούτε ένα σημείο στην Ερωφίλη που να μην είναι καταπληκτικό, και αυτό είναι το πιο τρομαχτικό απ’ όλα. Έχει απίστευτα καλοσχεδιασμένους χαρακτήρες, έχει συγκρούσεις, πάθη, μυστήριο. Μακάρι κάποιος να μπορούσε να το αναδείξει στο εξωτερικό – δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τα έργα του Σαίξπηρ!
[22 Iουλίου 2010] #22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 37
Φαντάζομαι ότι έχεις κάνει περικοπές στο κείμενο. Ναι, αλλιώς η παράσταση θα ήταν μαραθώνια. Πεντάωρη ή εξάωρη. Αναγκαστικά το κόψαμε, κρατήσαμε ακριβώς το μισό. Δυστυχώς δεν έχεις άλλη επιλογή, πρέπει να απαρνηθείς μεγάλα κομμάτια του, να το μικρύνεις για να φτάσει στο θεατή κάτι από την ομορφιά του. Είναι φρικτό αυτό που κάνουμε∙ του κόβουμε χέρια, πόδια και κρατάμε τον κορμό. Αλλά, όπως είπα, δεν είχαμε άλλη επιλογή. Δεν βγάζεις τίποτα αν δειλιάσεις μπροστά στο μεγαλείο του.
Είμαι περίεργος να δω τι θα φτάσει από το έργο στο κοινό. Η προσπάθεια η δική μου είναι να δώσω στο κείμενο όσο το δυνατόν μεγαλύτερη θεατρικότητα, ώστε να βοηθήσω το κοινό, που δεν έχει απαραίτητα γνώση και επαφή με αυτή την παράδοση, να ακούσει το κείμενο. Αλλά το θέμα είναι πάντα η δοσολογία. Γιατί είναι εύκολο να χυθούμε μες το πάθος, μας πάει πολύ αυτό ως λαός. Προσπαθώ να αντισταθώ όμως, για να κερδίσω το κείμενο. Ο λόγος απαιτεί μια πειθαρχία την οποία αγωνιζόμαστε διαρκώς να πετύχουμε.
Είχες να παλέψεις με τον θαυμασμό σου; Βέβαια, όλοι το νιώθαμε αυτό. Έχουμε διαρκώς να παλέψουμε με αυτό, με τον θαυμασμό μας, με την παιδεία που έχουμε φορτωθεί, με την παράδοση. Τα σέβεσαι αυτά τα πράγματα, και στην Κρήτη βρίσκεις πολλούς που τα υπερασπίζονται, αλλά ο καλύτερος τρόπος να το κάνεις δεν είναι να τα βάζεις στη συντήρηση. Με το να καθόμαστε άπραγοι απέναντί τους έχουμε καταφέρει να απομακρύνουμε τον κόσμο από την ουσία. Εμένα δεν με ενδιαφέρει να ακούσω κανέναν από τους δήθεν υπερασπιστές της παράδοσης, που θέλουν την παράδοση εικόνισμα που το θαυμάζεις από απόσταση. Που οδύρονται όταν ξένοι σκηνοθέτες έρχονται να καταθέσουν τη ματιά τους. Δεν μου αρέσει βέβαια και το άλλο, να φέρουμε τους ξένους να μας δείξουν τι να κάνουμε, λες και είναι παντογνώστες. Εγώ λέω να φέρουμε τους ξένους να δουλέψουμε μαζί τους, όπως κάνουν παντού. Να ανακαλύψουμε πράγματα μαζί. Στην Κρήτη δεν μου είπε κανείς «δεν είσαι Κρητικός, κάτω τα χέρια απ’ τα δικά μας». Χαίρονταν που εμείς, οι ξένοι, ασχολούμασταν με τα δικά τους.
Ποιο ρόλο κρατάς για τον εαυτό σου; Κάνω συμπληρώματα όπου υπάρχει ανάγκη. Κάνω τον πρόλογο – ήμουν αφηγητής και σε προηγούμενη δουλειά μου, την Γκόλφω. Είναι μεγάλη δυσκολία να σκηνοθετείς και να μένεις απ’ έξω. Είναι σημαντικό να είσαι μέρος της διαδικασίας. Να ξέρεις τι ζητάς από τους ηθοποιούς σου. Αυτό το έργο χρειάζεται τα απαραίτητα, αλλά είναι πολύ δύσκολο να βρεις ποια είναι αυτά. Και εννοώ να τα βρεις μόνος σου, δεν εννοώ να διαβάσεις κάπου ποια είναι αυτά τα απαραίτητα. Οι φιλολογικές συζητήσεις που διεξάγονται με μένος έχουν άλλωστε πλάκα, αλλά εκεί σηκώνεις τα χέρια ψηλά. Δεν μπορώ να μπω σ’ αυτό το πράγμα, ούτε και μ’ ενδιαφέρει. Θέλω μόνος μου να βρω τι είναι το σημαντικό. Σε κάποιους αυτό συμβαίνει γρήγορα, σε άλλους αργά. Εγώ πάντα θέλω το χρόνο μου.
Σε τρομάζει η Επίδαυρος; Η Επίδαυρος έχει γίνει ζούγκλα. Ο σεβασμός έχει γίνει κάτι που δεν καταλαβαίνω. Δεν πείθομαι από την εξήγηση. Ακούω άναυδος τα της θυμέλης και αναρωτιέμαι: ποιος θα πάει να σφάξει εκεί μοσχάρια; Ποιος θα κάνει θυσία στους θεούς; Πιστεύουμε στους θεούς; Ποιου τα κεκτημένα θέλουμε να προστατέψουμε; Ας το πάρουμε χαμπάρι, κάθε γενιά εκφράζεται διαφορετικά και αυτό είναι απόλυτο δικαίωμά της. Ή θα το καταλάβουμε αυτό ή θα καταστραφούμε. Τι είναι σεβασμός για σένα; Σεβασμός είναι να είσαι ανοιχτός. Εμείς την Κρήτη τη σεβόμαστε: τρώμε τις τομάτες της, πίνουμε τη ρακή της, αγαπάμε τους ανθρώπους της. Όμως το πώς να επικοινωνήσουμε είναι θέμα διαφορετικό. Είναι υπόθεση προσωπική του καθενός. Επιστρέφοντας στην Ερωφίλη, νομίζεις ότι είναι εύκολο για ένα μη μυημένο κοινό να την καταλάβει;
Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου
Happy end Υπόθεση: Ο Ερωτόκριτος, γιος του πιστού συμβούλου του βασιλιά της Αθήνας Ηράκλη, ερωτεύεται την κόρη του βασιλιά Αρετούσα. Η κοπέλα σταδιακά ερωτεύεται κι αυτή τον άγνωστο νέο που της τραγουδά τα βράδια κάτω από το παράθυρό της. Όταν ο βασιλιάς Ηράκλης του στήνει ενέδρα εκείνος σκοτώνει τους στρατιώτες του και φεύγει μακριά για να ξεχάσει. Στο διάστημα της απουσίας του η Αρετούσα ανακαλύπτει την ταυτότητά του. Όταν ο Ερωτόκριτος μεταμφιεσμένος σώζει τη ζωή του βασιλιά σε μια μάχη και τραυματίζεται, εκείνος για να τον ευχαριστήσει του προσφέρει την κόρη του ως σύζυγο. Το έργο διαδραματίζεται στην αρχαία Αθήνα χωρίς όμως να ανταποκρίνεται σε κάποια συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα. zx Επική ερωτική μυθιστορία που αποτελείται από 10.012 ομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους, εκ των οποίων οι τελευταίοι 12 αναφέρονται στον ποιητή. zx Γράφτηκε τον 17ο αιώνα στην Κρήτη και μαζί με την Ερωφίλη του Γεωργίου Χορτάτση αποτελούν τα σημαντικότερα έργα της κρητικής λογοτεχνίας. zx Το έργο βασίζεται στην ιταλική μετάφραση του γαλλικού έργου Paris et Vienne του Πιερ ντε λα Σιπέντ. zx Οι μαντινάδες έχουν έντονες επιρροές από τον Ερωτόκριτο. zx Λέγεται ότι οι ξένοι περιηγητές του 18ου και 19ου αιώνα στην Κρήτη ισχυρίζονταν ότι οι άνθρωποι στην Κρήτη γνώριζαν όλο το έργο απ’ έξω. zx Ο Διονύσιος Φωτεινός, λόγιος και μουσικός του 18ου-19ου αιώνα, είχε διασκευάσει το έργο σε λόγια γλωσσική μορφή, καθώς πίστευε ότι η πρωτότυπη γλώσσα ήταν κατώτερη. zx Το έργο διασκευάστηκε σε θεατρική μορφή από τον Θεόδωρο Συναδινό το 1929, με τη Μαρίκα Κοτοπούλη στο ρόλο της Αρετούσας, ενώ το 2000 ο Νίκος Κούνδουρος παρουσίασε στο Ηρώδειο τη μουσική εκδοχή του Ερωτόκριτου σε σύνθεση του Γιάννη Μαρκόπουλου. zx Ο Βιτσέντζος Κορνάρος υπήρξε μέλος του λογοτεχνικού συλλόγου Ακαδημία των Παράξενων που είχε ιδρύσει ο αδελφός του. zx Το 1975 ο Σπύρος Ευαγγελάτος ανέβασε τον Ερωτόκριτο με το Αμφι-Θέατρο. Ο σκηνοθέτης στο βιβλίο του Προς την αλήθεια για τον Βιτσέντζο Κορνάρο. Ποιος ήταν ο ποιητής του Ερωτόκριτου; έχει υποστηρίξει ότι ο Βιτσέντζος Κορνάρος αποκλείεται να ήταν ο ποιητής του Ερωτόκριτου. zx Ο Νίκος Εγγονόπουλος έχει φιλοτεχνήσει τον πίνακα Ερωτόκριτος και Αρετούσα.
Τι να περιμένουμε στην παράσταση; Δεν θα έχει βίντεο, δεν θα έχει κάστρα και πριγκιποπούλες τύπου Μπάρμπι. Ο στόχος είναι πάντα να ακουστεί το κείμενο. Για να πω την αλήθεια, μπορείς να κάνεις τόσα πράγματα με αυτό το έργο. Μπορείς να το κάνεις μπαρόκ όπερα, με φλόγες και δαίμονες και άλλα παρόμοια ηχηρά, αλλά αυτό προϋποθέτει πολλές χιλιάδες ευρώ. Μπορείς να το κάνεις μια καταπληκτική ταινία. Αλλά εμείς μένουμε στον ταπεινό μας στόχο: να ακουστεί η Ερωφίλη. Αυτό το μοναδικό κείμενο από το οποίο προέκυψε και ο Ερωτόκριτος. Ακούς το όνομα Ερωφίλη ακόμα και σε σημερινές μαντινάδες.
Υπόθεση: Ο βασιλιάς της Αιγύπτου Φιλόγονος έχει αναλάβει την εξουσία αφού έχει σκοτώσει τον αδελφό του και έχει παντρευτεί τη γυναίκα του. Η Ερωφίλη, κόρη του βασιλιά, ερωτεύεται τον νεαρό Πανάρετο που ζει στη βασιλική αυλή. Ο Πανάρετος είναι γιος του βασιλιά της Τσέρτσας που έχει καταληφθεί από εχθρούς και έχει διαφύγει στην Αίγυπτο κρατώντας κρυφή την ταυτότητά του. Όταν ο βασιλιάς ανακαλύπτει την κρυφή σχέση των δύο νέων, τους τιμωρεί σκληρά: σκοτώνει τον Πανάρετο, του κόβει τη γλώσσα, το κεφάλι και τα χέρια και του ξεριζώνει την καρδιά· στη συνέχεια τα προσφέρει ως γαμήλιο δώρο στην Ερωφίλη, η οποία μόλις τα αντικρίζει αυτοκτονεί. Τη λύση δίνει ο χορός –γυναίκες της ακολουθίας της Ερωφίλης– σκοτώνοντας τον βασιλιά Φιλόγονο.
Και το κλείσιμο περιλαμβάνει Ερωτόκριτο και γλέντι; Αποσπάσματα από τον Ερωτόκριτο θα ακουστούν κατά τη διάρκεια του γλεντιού – και είναι βάρβαρο που και πάλι έπρεπε να κόψουμε. Είναι σπουδαίο έργο επίσης και ελπίζω να το κάνω ολόκληρο μια μέρα. Εδώ θα έχουμε λοιπόν αποσπάσματα κατά τη διάρκεια του γλεντιού, που θα περιλαμβάνει και μαντινάδες και διάφορα… surprises. Δεν μπορώ να υποσχεθώ αρκούδες που χορεύουν, αλλά θα έχουμε όλα τα σημαντικά ενός καλού, παραδοσιακού γλεντιού: φαγητό, ρακή, χορό και τραγούδι και ό,τι άλλο προκύψει. s
zx Η τραγωδία Ερωφίλη γράφτηκε περίπου το 1595 από τον Γεώργιο Χορτάτση και βασίζεται στο ιταλικό έργο Orbecche του Τζιοβάνι Μπατίστα Τζιράλντι. zx Είναι γραμμένη σε δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο στίχο, με εξαίρεση τα χορικά που είναι γραμμένα σε ενδεκασύλλαβους σε τερτσίνες (τρίστιχες στροφές). zx Το έργο συνοδεύεται από τέσσερα ιντερμέδια με αυτόνομη υπόθεση που βασίζονται στην Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ του Τορκουάτο Τάσο. zx Σε αντίθεση με το ιταλικό πρότυπο, ο Χορτάτσης εισάγει το στοιχείο της εξέγερσης των γυναικών, που αντανακλά το ενδιαφέρον του για την αναβάθμιση του ρόλου των γυναικών. zx Το αυτόγραφο χειρόγραφο του Χορτάτση, το οποίο έχει χαθεί, μνημονεύεται από τον ιερέα Ματθαίο Κιγάλα, πρώτο εκδότη της Ερωφίλης, και ήταν γραμμένο με λατινικούς χαρακτήρες. zx Το έργο του είχε πολύ μεγάλη απήχηση και επηρέασε τα μεταγενέστερα έργα της ακμής της κρητικής λογοτεχνίας, το επτανησιακό θέατρο και το δημοτικό τραγούδι.
38 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
Ερωφίλη του Γεώργιου Χορτάτση
The splatter
Θεατρο
Σταμάτης κραουνάκης
είτε Διόνυσος
με γυαλιά είτε Δικαιόπολις ένα κείμενο του Σταμάτη κραουνάκη (και δέκα υστερόγραφα)
Ο συνθέτης Σταμάτης Κραουνάκης υποδύεται τον Δικαιόπολι στους αριστοφανικούς Αχαρνής που, για λογαριασμό του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, σκηνοθετεί ο Σωτήρης Χατζάκης. Με την ευκαιρία της παράστασης, που θα ανεβεί στην Επίδαυρο στις 23 Ιουλίου, γράφει ο ίδιος ένα προσωπικό κείμενο με τις μνήμες του αλλά και πολλές ακόμα σκέψεις: για το θέατρο, τις μουσικές, τους μύθους, τα πρόσωπα, τη χώρα… Ξεκινά από την αφετηρία. Μεταπολίτευση, Ιππής του Αριστοφάνη σε σκηνοθεσία Γιώργου Λαζάνη από το Θέατρο Τέχνης. Ήταν η πρώτη του φορά που πάτησε το πόδι του στην ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου…
δύσκολη χρονιά το 425 π.Χ. ο πόλεμος έτρεχε ήδη μια πενταετία και είχε ξεκατινιάσει τη ζωή της Αθήνας – της Ελλάδας ολόκληρης. αρχή μεγάλων κακών για την Ελλάδα, λέει ο ιστορικός Θουκυδίδης, αυτός ο πόλεμος. ίσως και να μην τέλειωσε ποτέ. εξακολουθεί να ξεπατώνει τη χώρα η μίζα, η διαπλοκή, η ρουφιανιά, η μπουρδολογία των εκπροσώπων που παρ’ όλα αυτά είναι εκπρόσωποι, δηλαδή κάποιο σώμα τους εκλέγει – που τι σώμα είν’ αυτό, τερατώδες, ποδοσφαιρικό, μοιρολατρικό, δεισιδαίμον, τεμπέλικο, παραδόπιστο και οξύθυμο. αυτό που σκότωσε τον Σωκράτη, αυτό που φυλάκισε τον Κολοκοτρώνη, αυτό που δολοφόνησε τον Καποδίστρια, τον Λαμπράκη, τον Αλέξη Γρηγορόπουλο – το σώμα των ψηφοφόρων. ο Δικαιόπολις είναι αγρότης που εκμεταλλευόμενος τον πόλεμο κηρύσσει προσωπική ελεύθερη αγορά αγοράζοντας προσωπική ειρήνη από τη Σπάρτη διαμεσολαβούντος ενός Αμφίθεου-ημίθεου άφραγκου, του δίνει τα οδοιπορικά που δεν έχει και τον αμολάει στη Σπάρτη να ψωνίσει Ειρήνη. αριστούργημα. έπειτα, ο παμπόνηρος, όταν πλακώνει το σώμα να τον ξεσκίσει μετέρχεται όλα τα τερτίπια του θεάματος της Πολιτικής. γίνεται ιερέας, ηθοποιός, ζητιάνος, ψήνει τον μοδάτο και τρέντι Ευριπίδη να τον καμουφλάρει θεατρικά για να μιλήσει στους πολίτες, και τελικά τους κερδίζει. έχει μείνει ο στρατηγός Λάμαχος και κάτι ολίγοι σκληροπυρηνικοί που τους ψήνει όλους κανονικά μόλις ανάψουν τα κάρβουνα κι αρχίζει το ψήσιμο αφού έχει το ελεύθερο να ντιλάρει προϊόντα που έχει πολύ καιρό να τα δει η Αθήνα όπως τα χέλια της Κωπαΐδος - ο!!!! μεζές για τους Αθηναίους, λαχτάρα του ουρανίσκου, τέρψη των λιγούρηδων, μόλις πέσουν τα φίδια, εεεεεεεεμ, τα χέλια 40 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
στη φωτιά ορίζω εδώ τα όρια της καινούργιας αγοράς λέει ο Δικαιό. απ’ το άναμμα της πρώτης ψησταριάς το παιχνίδι τού ανήκει. μοιάζω μ’ αυτόν τον τύπο. γεωργός είμαι, οργώνω τη μουσική και το θέατρο χροοοόνια και επίσης κάνω πολύ ωραία πάρτι, αυτό το ’χουν παραδεχτεί οχτροί και φίλοι το «εσύ είσαι μουσικός ηθοποιός» μου το ’χει πει πρώτος ο Μίνως Βολανάκης όταν στη μία και μοναδική μας συνεργασία στον Γυάλινο κόσμο τον ρώτησα κάποια στιγμή για να δω αν ήθελε μουσική σε κάποιο σημείο σιγά, στα σκοτεινά, ενώ έτρεχε η πρόβα: «εδώ παίζω;» 23 μπήκα στην Επίδαυρο με το Τέχνης στους Ιππής του Λαζάνη με μουσική του Μίκη την οποία εδίδαξα στο χορό Απρίλιο-Αύγουστο για να ζήσω – είχα πάρει εκατό χιλιάρικα για όλη τη δουλειά. περιπετειώδες ανέβασμα, μια σχολή μόνο του. ήμουνα ανάμεσα σε μεγαθήρια κι έκανα και τον έξυπνο, ουναχαθώ ... στις γενικές ζωντανή ορχήστρα και χορός, επέμενε ο Μίκης πολύ γι’ αυτό. με ρίξανε στην Ορχήστρα της Επιδαύρου για να συντονιστεί ο χορός – μμμμμ, σιγά και που δεν ήθελα. λέω στον Θεοδωράκη: «δεν μπορώ να βγάλω τα γυαλιά μου». μου λέει γελώντας: «δεν πειράζει, Διόνυσος με γυαλιά»! μου φτιάξανε ένα ρούχο κατ’ εντολήν του Διονύση που με κοίταζε κι αυτός επιτιμητικά υπομειδιώντας αλλά «ωχ, έχουμε και σένα τώρα» και μ’ έστειλε στις μοδίστρες και μου φτιάξανε ένα χιτωνιάκι λαδί –πολύ ωραίο– και ο Γκυ, ο συνεργάτης του, με μεγάλη ευχαρίστηση,
μου ’φτιαξε ένα υπέροχο στεφανάκι, που το βάστηξα πολλά χρόνια ενθύμιο αλλά με τα χρόνια έγινε σύχρηστο από μετακόμιση σε μετακόμιση και κάποια στιγμή έφυγε σε καμιά εκκαθάριση συναισθηματικών αντικειμένων. ή μπορεί και να το ‘χει περιμαζέψει πουθενά καμιά αδερφή μου. μπα, μάλλον το ‘χω «σφάξει» στη σκουπιδοσακούλα. έμενα στο Λυγουριό μαζί με τον Γιάννη τον Μπαχ, φοιτηταριό, κολώνια βαριά, αλάτια στα ρούχα, παρέα με κορίτσια ως επί το πλείστον, τη Νανά, την Αλεξάνδρα, τη Λυδία. έσκασε μια νεροποντή το μεσημέρι της πρεμιέρας. μεταπολίτευση. πρώτη σκηνοθεσία του Λαζάνη στην Επίδαυρο. μουσική Μίκη. η Όλγα η Παυλάτου – η ίδια Όλγα που ξέρουμε και τώρα, το ίδιο πανικόβλητο χαμογελαστό μάτι έτοιμο να αντιμετωπίσει τα πάντα – επί των επάλξεων, τότε, του Θεάτρου Τέχνης, μας κινητοποίησε όλους να ανεβούμε στο θέατρο. «τα όργανααααααααα», μου γρύλισε ο Κουν, από τα τραπέζια του Λεωνίδα όπου έπινε τον καφέ του. τίγκα η ορχήστρα στο νερό. πήραμε όλοι κάτι καδρόνια και το χτενίζαμε ν’ αδειάσει η σκηνή. έφερε ο Διονύσης Φωτό φορτηγά με χώμα και σανό κι έριξε από πάνω κι έγινε μια σταβλίσια λάσπη, όνειρο! λασπουριά. όλοι χάλια. «όλοι μπάνιο στα καμαρίνια και πάμε παράσταση», είπε ο Λαζάνης. κι ήταν η πρώτη φορά που τον είδα αληθινά στοργικό όλον αυτό τον καιρό. το βράδυ τίγκα το θέατρο μετά τη βροχή. κι όταν μπήκε ο χορός στην Πάροδο, «χτύπα τον, χτύπα τον, είναι εχθρός», σάλταραν τα παιδιά με τις μπότες και τ’ αλογίσια χαρτονένια βαριά κεφάλια και με τα φουσκωτά με αφρολέξ σώματα –γαμίσι χωρίς σάλιο ο χορός μιλάμε– πετάγανε, ρε παιδιά. η αδρεναλίνη στα χίλια. αποθέωση μέσ’ στη λάσπη. Αρμένης, Μόρτζος, Ανδρονίδης, Τσαπέκος και
ΘEATPO
ΛαΜαΧοΣ εναντιον ΔικαιοΠοΛι Ο Σταμάτης Κραουνάκης (αριστερά) και ο Γρηγόρης Βαλτινός (δεξιά), στους Αχαρνής του ΚΘΒΕ. Στις μικρές φωτογραφίες, στιγμιότυπα από την παράσταση, με τον Δικαιόπολι έτοιμο να βάλει το κεφάλι του στον πάγκο του χασάπη.
Info Κρατικό Θέατρο Βορείου Eλλάδος – Σωτήρης Χατζάκης Αχαρνής Αριστοφάνη Συνάντηση κορυφής στο θέατρο της Επιδαύρου. Ο Σταμάτης Κραουνάκης σαν Δικαιόπολις, ο Γρηγόρης Βαλτινός σαν Λάμαχος και ο Κώστας Βουτσάς σαν Μεγαρίτης θα διαπραγματευτούν για την ειρήνη εν μέσω του Πελοποννησιακού Πολέμου.
χορός – πολλοί μετέπειτα σημαντικοί. θυμάμαι, μόλις άρχισαν να σβήνουνε τα φώτα για να ξεκινήσει η παράσταση, ήμουν με τον Μπαχ στη Θυμέλη και παίζαμε μια μουσική φράση του Μίκη. εγώ βάραγα ένα νταούλι κι εκείνος βάραγε μερικές νότες σε μια τεράστια τούμπα που είχαμε πάρει δανεικιά απ’ τον περίφημο τουμπίστα Γιάννη Ζουγανέλλη. πριν ατακάρουμε σβήναν φώτα, και νιώσαμε αυτό, στον πάτο του πηγαδιού με τις κάφτρες απ’ τα τσιγάρα γύρω γύρω – καπνίζαμε, θεέ μου, τότε στην Επίδαυρο. γυρίζει τότε το κτήνος ο Μπαχ και μου λέει: «ρε μαλάκα, παίζουμε με το Θέατρο Τέχνης στην Επίδαυρο». Και του λέω: «μπορείς να σκάσεις;» 23 μπαίνω στην Επίδαυρο, Ιούλιο, του δέκα. το δέκα το καλό; τι να πω κι εγώ, για καλό ας είναι.
υγ. 1 τον έχω ακόμα στ’ αυτιά μου τον Λαζάνη σαν Δικαιόπολι στους μνημειώδεις Αχαρνής του Κουν. την έχω πάντα στην καρδιά μου τη μουσική του Διονύση απ’ την ιστορική μουσική του παράσταση.
ΘEATPO
κράτησα μέσα μου την άφατη λύπη μιας χώρας που δεν ορθοπόδησε.
Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 23 & 24 Ιουλίου, 21:00 Εισιτήρια: €50 (Διακεκριμένη), €45 (Α’), €25 (Β’- Θέσεις χωρίς αρίθμηση), €15 (Άνω Διάζωμα), φοιτητικό.
υγ. 2 ταπεινά βυθίζομαι στην ερημιά του ήρωά μου, τα δάκρυά του με αφορούν πιο πολύ απ’ τ’ αστεία του. υγ. 3 διαβάζεις το κείμενο με οδηγό τη μουσική του και το αφήνεις να φεύγει απ’ αυτό το δρόμο χωρίς να το τραγουδάς. «σύστημα Κατίνα Παξινού». έτσι δούλεψα. υγ. 4 η ανάσα είναι η τέχνη του τραγ-ω-διού. την κατέχω. υγ. 5 οι άνθρωποι που με ξέρουν καλά δεν εξεπλάγησαν! υγ. 6 ήταν ένα μεταπτυχιακό που το χρειαζόμουν. υγ. 7 νηστεία και προσευχή. υγ 8 γλεντάω θα πει υπάρχω. υγ 9 μου ’πε προχτές ο Χατζάκης: «απόψε ήσουν θαύμα, σαν όπως ερχόντουσαν στο σπίτι οι φίλοι του πατέρα μου». ωραίο αίσθημα... μακάρι. υγ 10 είχα γράψει μια φράση στο φινάλε αλλά την κόψαμε γιατί μας έμοιαζε πολύ προσωπική. σ’ τη χαρίζω: «τι άλλο να σου δώσω, θα το πατάξω το εγώ για να τ’ αποθεώσω». s [22 Iουλίου 2010] #22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 41
“και στο κολοσσαίο
“
γρηγόρης βαλτινός
Έχω παίξει και στην επίδαυρο,
Ένας πρωταγωνιστής που για πολλά χρόνια βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του εμπορικού θεάτρου, θιασάρχης με μεγάλες επιτυχίες στο ενεργητικό του, περνώντας φέτος, όπως ο ίδιος λέει, «μια επαναστατική περίοδο», αποφασίζει να «σαπορτάρει» έναν συνθέτη που μπλέχτηκε αυτό το καλοκαίρι για τα καλά στα δίχτυα του θεάτρου, και μάλιστα στα πιο βαθιά νερά που υπάρχουν, αυτά της Επιδαύρου. Aπό την Κατερίνα Κόμητα Φωτογραφίες: Βίκυ Γεωργοπούλου
42 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
ΘEATPO
μαστε φίλοι από παλιά, έχουμε το ίδιο χιούμορ και σέβεται ο ένας τον άλλο. Κι αυτά είναι στοιχεία πάνω στα οποία μπορεί κανείς να χτίσει και να έχει ένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Αυτό έγινε και στην περίπτωσή μας. Να ξέρετε πως το αποτέλεσμα που θα δείτε το συνυπογράφουν όλοι οι συντελεστές, πράγμα σπάνιο. Πώς είναι ως ηθοποιός ο Σταμάτης Κραουνάκης; Το έχει; Βεβαίως το έχει. Είναι πολύ καλός. Η αλήθεια του, το βάθος του, οι τονισμοί του, η συγκίνησή του είναι πεπειραμένου ηθοποιού. Φυσικά δεν ξέρω τι επίδραση μπορεί να έχει πάνω του το μέγεθος της Επιδαύρου. Ελπίζω πως δεν θα τρακαριστεί. Μιλάτε για το τρακ του νεοεισερχόμενου στην Επίδαυρο ή για το τρακ που μπορεί να του προκαλέσει το γεγονός ότι δεν είναι ηθοποιός, ότι δηλαδή προέρχεται από άλλο χώρο; Πράγματι, το γεγονός ότι προέρχεται από άλλο χώρο τον τρακάρει πάρα πολύ, γιατί πιστεύει πως δύσκολα θα αποδεχθούν αυτό που επέλεξε να κάνει. Νιώθει ότι του την έχουν στημένη να τον χλευάσουν, με την έννοια του «τι θέλει τώρα η αλεπού στο παζάρι». Οι ίδιοι άνθρωποι που μπορεί να βλέπουν πραγματικά ατάλαντους ηθοποιούς να παίζουν στο θέατρο ή στην τηλεόραση και τους ανέχονται επειδή εκείνοι έχουν την ταυτότητα του σωματείου ηθοποιών. Στην περίπτωση του Σταμάτη πιστεύω ότι δεν θα ανεχθούν τίποτα. Το τόσο να δούνε θα του πετάξουν πέτρες. Και το ίδιο πιστεύει κι αυτός, κι αυτό δεν είναι καλό.
Γ
ια τον Γρηγόρη Βαλτινό οι φετινοί Αχαρνής είναι η βαλβίδα που θα του επιτρέψει να εκτονώσει τη συσσωρευμένη εφηβική τρέλα που διατηρεί ολοζώντανη μέσα του. Άλλωστε, επί είκοσι ολόκληρα χρόνια παίζει ακολουθώντας πιστά τους όρους του ελεύθερου θεάτρου. Ε, μάλλον ήρθε η ώρα να παίξει με τους δικούς του όρους πια… Φέτος συνεργάζεστε με το ΚΘΒΕ και θα εμφανιστείτε στην Επίδαυρο σαν Λάμαχος στους Αχαρνής του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη, και με Δικαιόπολι τον Σταμάτη Κραουνάκη. Πώς ήταν η εμπειρία του ανεβάσματος; Ήταν ένα από τα πιο χαρούμενα και δημιουργικά ανεβάσματα έργου που έχω ζήσει. Ανήκουμε όλοι στην ίδια γενιά, εί-
ΘEATPO
Η Επίδαυρος είναι λίγο θηρίο. Έχω παίξει και στο Κολοσσαίο και στην Επίδαυρο, αλλά νομίζω ότι η πραγματική αρένα βρίσκεται στην Αργολίδα. Γιατί αισθάνεται ότι οι τακτικοί θαμώνες της Επιδαύρου, είτε θεατές είναι αυτοί είτε κριτικοί είτε δημοσιογράφοι, θεωρούν την αρχαία τραγωδία όχι μόνο κτήμα τους αλλά και ένα είδος το οποίο κατέχουν απόλυτα. Όμως το θέμα είναι τελικά πόσο ανοιχτός είσαι στους πειραματισμούς και στις νέες προτάσεις. Φυσικά, κατανοώ το να μην σου αρέσει κάτι. Αν κάτι κλωτσήσει μέσα σου, κλώτσα και εσύ. Αλλά μην έρχεσαι πεταλωμένος για να κάνεις το βράδυ εντύπωση στον «Λεωνίδα»... Εσείς το έχετε νιώσει αυτό το συναίσθημα, εννοώ να σας την έχουν στημένη; Όχι, ποτέ. Αλήθεια, πώς τη γλιτώσατε; Ειλικρινά δεν ξέρω. Ακόμα και το 2000 στην περίπτωση του Οιδίποδα Τυράννου σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου, παρ’ όλο που η παράσταση δεν αγαπήθηκε, κι εκεί ακόμα διασώθηκα. Δεν είναι κάπως ύποπτο όλο αυτό; Εννοώ, πώς γίνεται κανείς να βρίσκεται συνεχώς στο απυρόβλητο; Πράγματι, είναι εντελώς ύποπτο. Θέλω
να πιστεύω όμως ότι όλο αυτό μπορεί να προέρχεται από μια δικιά μου βάσανο, από κοπιαστική δουλειά, από μια συσσωρευμένη εμπειρία και μια μεγάλη προσπάθεια να είμαι πάντα λίγο πιο πάνω από το αναμενόμενο. Δεν μπορώ να το εξηγήσω αλλιώς. Δεν έχω προσωπικές σχέσεις ούτε με κριτικούς ούτε με το κοινό ούτε με δημοσιογράφους. Γνωρίζω δημοσιογράφους και κριτικούς σχεδόν λιγότερο από όλους τους συναδέλφους μου, ακριβώς γιατί είχα πάντα το κόμπλεξ μήπως και νομίζει ο άλλος ότι μπορεί να τον κάνω παρέα για να μου γράψει καλή κριτική. Μάλιστα, αυτό με έκανε πολλές φορές να φανώ αγενής σε ανθρώπους που ήμασταν πια χρόνια γνωστοί. Υπήρξε περίπτωση που ήσασταν πραγματικά κακός και τη γλιτώσατε; Μέτριος ναι, κακός όμως δεν νομίζω να υπήρξα ποτέ, όσο υπερφίαλο και αν ακούγεται αυτό. Πάντως, κατά τη γνώμη μου, εμείς οι ηθοποιοί δεν δίνουμε εξετάσεις μόνο πάνω στο σανίδι παίζοντας καθημερινά τους ρόλους μας. Δίνουμε εξετάσεις κάθε ώρα, γιατί κάθε μας κίνηση, κάθε μας επιλογή, κάθε συνέντευξη μετράει. Νομίζω ότι κάποιος που έχει την αίσθηση ότι δίνει διαρκώς εξετάσεις πολύ δύσκολα μπορεί να αποφύγει να είναι «στημένος». Αν θεωρείς ότι κρίνεσαι συνεχώς, τότε είσαι συνέχεια στην τσίτα για να δώσεις προς τα έξω τον καλύτερο εαυτό του κι έτσι χάνεις κάτι από την αυθεντικότητά σου. Εκεί είναι το μεγάλο στοίχημα. Να είσαι μεγαλειώδης μες στην ταπεινότητά σου κι αληθινός μέσα στο ψέμα σου. Ο Κοκτό είπε ότι «το θέατρο είναι ένα τεράστιο ψέμα που λέει πολύ μεγάλες αλήθειες». Είστε λοιπόν αληθινός μέσα στο ψέμα σας; Όχι. Η τέχνη μου είναι έτσι. Εγώ πάλι αισθάνομαι ότι είμαι ευλογημένος. Πολλοί αποκτούν την επιτήδευση με το πέρασμα του χρόνου. Εγώ ξεκίνησα με επιτήδευση και όσο περνά ο καιρός γίνομαι όλο και πιο αληθινός, και στις αντιδράσεις μου και στη συμπεριφορά μου. Παλιά ήμουν αρκετά στημένος, είχα μεγαλύτερη ανασφάλεια, πρόσεχα πολύ τι θα πω και πώς θα το πω. Τώρα λέω και κάνω πιο τολμηρά πράγματα. Για παράδειγμα, ενδεχομένως κανένας πρωταγωνιστής και θιασάρχης δεν θα αποφάσιζε να κάνει δεύτερο ρόλο με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος σαπορτάροντας έναν συνθέτη που παίζει τον πρώτο ρόλο. Εγώ αυτό το θεωρώ μια πολύ επαναστατική κίνηση. Για να σας δώσω να καταλάβετε, όταν έμαθα για την παράσταση ένιωσα ότι κάποια παιδιά πάνε να παίξουνε στο διπλανό οικόπεδο και τους ζήτησα να με πάρουν μαζί τους. Γιατί εγώ τους έδωσα το πράσινο φως ότι είμαι πρόθυμος να παίξω τον Λάμαχο. Εκείνοι δεν θα σκέφτονταν να μου το προτείνουν ποτέ.
Τι μπορεί να σας ξενερώσει στο θέατρο; Αν καταλάβω ότι το θέμα που αποφάσισα να επεξεργαστώ αφήνει εντελώς αδιάφορο το κοινό, ανεξάρτητα από το αν έχει επιτυχία ή όχι, καταρρέω και δεν μπορώ να κάνω ούτε την επόμενη παράσταση. Θέλω το έργο να κατέβει αμέσως. Ξέρετε, η δική μας η δουλειά έχει να κάνει με το θεατή. Κι όποιον δεν υπολογίζει το θεατή τον περιμένουν μαύρα χρόνια. Υπάρχουν ηθοποιοί και γενικότερα καλλιτέχνες που τρώνε όλη τους τη ζωή για να καταλάβουν γιατί «δεν τους παίζουνε». Νομίζουν ότι φταίει η κοινωνία, το κοινό, το κύκλωμα. Δεν τους περνάει ποτέ από το μυαλό ότι μπορεί να φταίνε λίγο και οι ίδιοι. Κι αφού η εποχή δεν ευνοεί το όνειρό σας τι θα κάνετε; Θα συνεχίσω να υποφέρω. Για μια ακόμα φορά λοιπόν θα φοβηθείτε να τολμήσετε; Ήδη αυτό που κάνω φέτος το καλοκαίρι το θεωρώ τόλμη. Ο πολύς κόσμος δεν θα με φανταζόταν ποτέ στην Επίδαυρο με κωμωδία και μάλιστα σε έναν τέτοιο ρόλο. Αν δείτε την παράσταση θα καταλάβετε ότι είναι ένας γελοίος ήρωας αυτός που κάνω. Κι αυτό είναι κάτι που δεν περίμενε ο περισσότερος κόσμος. Κατά τη γνώμη σας τι είναι αυτό που περιμένει από εσάς ο πολύς κόσμος; Νομίζω πως ο κόσμος με έχει βάλει σε ένα πολύ ψηλό βάθρο κι έχει για μένα μια εικόνα που όταν του τη χαλάω αντιδρά. Για παράδειγμα, το σχετικά πρόσφατο ανέβασμα που έκανα της κωμωδίας Μη γελάτε, είναι σοβαρό του Νόελ Κάουαρντ, ενός κλασικού στο είδος του συγγραφέα. Όταν έμπαινα στο Ίντερνετ για να δω τις κριτικές του κοινού είχα ανάμικτα συναισθήματα οργής και συγκίνησης: το 80% των θεατών με έβριζε για την ελαφριά επιλογή μου –γεγονός που σημαίνει ότι με είχαν τοποθετήσει στο βάθρο ενός σοβαρού, δραματικού ηθοποιού– και το 20% έλεγε ότι είμαι εξίσου καλός και στην κωμωδία. Εσείς τι θέλετε να κάνετε; Τι ζητάει η ψυχή σας; Εδώ και είκοσι χρόνια προσπαθώ να πετυχαίνω ένα συνδυασμό τριών πραγμάτων: μιας ποιοτικής επιλογής, ενός καλού ταμείου και ενός μεγάλου θεάτρου 500600 θέσεων. Το να πετύχεις αυτά τα τρία ταυτόχρονα είναι ίσως το πιο δύσκολο πράγμα σε αυτή τη δουλειά. Έχω παίξει έργα πολύ σημαντικών συγγραφέων και μάλιστα σε συνθήκες εμπορικού θεάτρου. Παρ’ όλα αυτά είμαι άπληστος. Μπορεί αυτό που μου λείπει να είναι κάποια έργα που απευθύνονται περισσότερο στους νέους. Μπορεί να μου λείπουν οι πιο τολμηρές, πειραματικές παραστάσεις. Ίσως πάλι αυτό που μου λείπει είναι κάποιοι κλασικοί ρόλοι που δεν μπορώ να κάνω στο ελεύθερο θέατρο – κι όταν λέω «ελεύθερο θέατρο» εννοώ το μη επιχορηγούμενο. s
[22 Iουλίου 2010] #22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 43
To tip του αστρολόγου Παρ’ όλα αυτά είναι επικίνδυνο να ζεις με ασφάλεια…
STAR WARS Από τον Άγγελο Γκαγκάριν
Κριός (21 Μαρτίου - 19 Απριλίου) Βάζεις τα δυνατά σου. Παλεύεις με μεγάλη ευσυνειδησία να τηρήσεις τις υποσχέσεις που έχεις δώσει, να ανταποκριθείς στις δεσμεύσεις και στις υποχρεώσεις σου. Όμως, θέλω με το χέρι στην καρδιά να σκεφτείς και να απαντήσεις στην εξής ερώτηση: ποιος είναι ο βαθύτερος λόγος που σε κάνει να παλεύεις με νύχια και με δόντια; Το κάνεις από ανησυχία ή από ενοχή; Η απάντηση πρέπει να δοθεί με ειλικρίνεια γιατί αποτελεί κομβικό σημείο της συμπεριφοράς και της ζωής σου. Αν διώξεις μακριά το φόβο, οι αποφάσεις σου θα είναι πιο σοφές και τότε θα καταλάβεις ότι αυτό που χρειάζεται δεν είναι ο κόπος αλλά ο τρόπος να αποφασίζεις, ακούγοντας την καρδιά σου και μόνο.
Λέων (23 Ιουλίου - 22 Αυγούστου)
Ταύρος (20 Απριλίου - 20 Μαΐου) Καμιά φορά φτάνεις στο αμήν. Είσαι έτοιμος να πεις «φτάνει πια, μέχρι εδώ ήταν. Τέλος!». Και τότε κάτι γίνεται και τελικά δεν ρίχνεις τους τίτλους τέλους αλλά συνεχίζεις, δίνεις σε κάτι ή σε κάποιον μια ακόμα ευκαιρία και συνειδητοποιείς ότι δεν είχες φτάσει στο αμήν αλλά λίγο πιο πριν. Κι αυτή η ακινησία μας, η απροθυμία μας να δώσουμε τέλος σε μια κατάσταση, σε μια ιστορία, δεν είναι απαραιτήτως σημάδι αδυναμίας. Πολλές φορές μπορεί να μεταφραστεί ως επιμονή και πίστη. Είναι φορές που η ίδια η ζωή δεν περιμένει τις αποφάσεις μας και κινεί από μόνη της τα δεδομένα, τα αλλάζει, τα τελειώνει. Πολύ σύντομα αυτό θα συμβεί μπροστά στα μάτια σου. Κι αν θεωρείς ότι τα ξέρεις όλα για έναν άνθρωπο ή μια κατάσταση, τότε θα συνειδητοποιήσεις ότι γελάστηκες. Μην κατσουφιάζεις. Στο τέλος εσύ βγαίνεις κερδισμένος.
Παρθένος (23 Αυγούστου - 22 Σεπτεμβρίου)
Δίδυμοι (21 Μαΐου - 21 Ιουνίου) Το βαθύ καλοκαίρι φέρνει στη ζωή σου νέα πρόσωπα και νέες εμπειρίες. Και εκεί που νόμιζες ότι τα είχες δει όλα πια, μέσα από καινούργιους φίλους θα ανακαλύψεις έναν ολόκληρο κόσμο για τον οποίο δεν είχες την παραμικρή ιδέα. Τα γυρίσματα της τύχης θα είναι περίεργα και αλλόκοτα σκαμπανεβάσματα θα ανεβάσουν την αδρεναλίνη σου στα ύψη. Στο επόμενο διάστημα θα ζήσεις στο κόκκινο. Άλλωστε αυτό δεν ζητούσες τόσο καιρό; Δεν προσευχόσουν μέσα σου να ξυπνήσουν τα αίματα; Στον οικονομικό τομέα καταφέρνεις να διατηρήσεις τα κεκτημένα και, παραδόξως, εκεί που οι άλλοι λυγίζουν εσύ να εξασφαλίσεις νέους πόρους. Υπάρχει πάντως ένας τομέας που εμφανίζεται ευάλωτος και αυτός είναι η υγεία σου. Προσπάθησε να μην το παρακάνεις με τα τσιγάρα, τα ποτά και τα ξενύχτια. Παίξε συντηρητικά χωρίς να χάνεις την όρεξή σου για διασκέδαση. Μπορείς να περάσεις καλά χωρίς να εξαντλείς το σώμα σου.
Ζυγός (23 Σεπτεμβρίου - 23 Οκτωβρίου)
Ενώ γενικώς έχεις τη ζωή σου υπό έλεγχο, υπάρχει μια πλευρά της που δεν μπορείς να ελέγξεις και γι’ αυτό νιώθεις ευάλωτος. Αυτή είναι η αχίλλειος πτέρνα σου. Αν δεν μπορείς να διορθώσεις μόνος σου το πρόβλημα, ζήτησε τη βοήθεια ενός καλού φίλου. Προσοχή όμως! Θα πρέπει να διαλέξεις με προσοχή τον συμβουλάτορά σου, ο οποίος δεν αρκεί να έχει καλή πρόθεση και να σε αγαπάει. Θα πρέπει να είναι σίγουρος γι’ αυτά που λέει. Στην παρούσα φάση μια άστοχη συμβουλή στην οποία θα βασιστείς είναι ό,τι χειρότερο. Σε κάθε περίπτωση προσπάθησε να διατηρήσεις την αυτοπεποίθησή σου ακέραιη και στρέψε την προσοχή σου στους τομείς της ζωής σου με τους οποίους είσαι ικανοποιημένος. Από εκεί θα αντλήσεις δύναμη και σιγουριά, στοιχεία πάρα πολύ σημαντικά για σένα και τη γενικότερη ισορροπία σου.
Αισθάνεσαι ότι είσαι υποχρεωμένος να παίξεις μπάλα και να σκοράρεις σε ένα παιχνίδι που δεν έχει κανόνες και που το τέρμα αλλάζει θέση κάθε λίγο και λιγάκι. Το διάστημα αυτό θα πρέπει να δείξεις το καλύτερό σου πρόσωπο, το πιο υπομονετικό, το πιο καλοσυνάτο και το πιο ψύχραιμο. Αν κατορθώσεις να κυριαρχήσεις πάνω σε αυτό το αίσθημα αδικίας που σε κατακλύζει, θα μπορέσεις να διεκδικήσεις αυτό που θέλεις πολύ πιο αποτελεσματικά. Εν τέλει μην αφήνεις κανέναν και τίποτα να παίζουν με τη διάθεσή σου και να ρυθμίζουν τη συμπεριφορά σου. Κράτα στο πίσω μέρος του μυαλού σου ότι όλα τα δύσκολα είναι και τα πλέον χρήσιμα. Και το να συνεχίζεις να παίζεις σε ένα γήπεδο χωρίς κανόνες μπορεί να απαιτεί και να σου διδάξει τον αυτοσχεδιασμό και τη φαντασία..
Εντάξει, το καταλάβαμε. Δεν θέλεις ρεαλισμό σ’ αυτή τη φάση της ζωής σου, θέλεις μαγεία. Σώθηκες! Κι εγώ θέλω μαγεία κι όλος ο κόσμος. Λυπάμαι που σε προσγειώνω ή σε προσθαλασσώνω (δεν ξέρω και πού σε βρίσκω να με διαβάζεις), αλλά θα σου θυμίσω ότι οι μαγικές περίοδοι στη ζωή μας είναι ελάχιστες. Ω, ναι! Και όλο τον υπόλοιπο καιρό ζούμε εποχές που έχουν άλλα επίθετα. Π.χ. κουραστικές, βαρετές, ενδιαφέρουσες, όμορφες… Μεγάλη ποικιλία σου λέω και πολύ χρήσιμη. Αυτή την περίοδο επικεντρώσου και εκτίμησε ό,τι σου φέρνει η ζωή. Αυτό ήταν ένα μάθημα θετικής αντιμετώπισης των πραγμάτων που σου χάρισε ο αγαπημένος σου αστρολόγος, όχι τυχαία. Στην παρούσα φάση υπάρχει ένα μάθημα που διδάσκεσαι χωρίς να το καταλαβαίνεις και το οποίο θα σου χρησιμεύσει πολύ σύντομα. Αντί να γκρινιάζεις, μελέτα. Οι εξετάσεις πλησιάζουν…
Τοξότης (22 Νοεμβρίου - 21 Δεκεμβρίου)
Αιγόκερως (22 Δεκεμβρίου - 19 Ιανουαρίου)
Υδροχόος (20 Ιανουαρίου - 18 Φεβρουαρίου)
Οι φίλοι είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής μας. Το ξέρω, θα μου πεις. Ναι, αλλά αυτό που δείχνεις να μην ξέρεις ή καλύτερα αυτό που δείχνεις να ξεχνάς είναι ότι για να διατηρήσουμε αυτό το σημαντικό κομμάτι της ζωής μας πρέπει να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας. Που θα πει, το να επικεντρώνεσαι στην προσωπική σου ζωή και να μην αφιερώνεις χρόνο στα φιλικά σου πρόσωπα τελικά θα σε αποξενώσει από αυτούς. Και όσο η προσωπική σου ζωή σε καλύπτει όλα θα μοιάζουν καλά. Όταν όμως εμφανιστούν τα πρώτα σύννεφα τότε θα αντιληφθείς ότι οι άνθρωποι που εμπιστεύεσαι δεν βρίσκονται εκεί που τους είχες αφήσει πριν καιρό. Η απροθυμία σου να σκεφτείς και να θέσεις επί τάπητος τα σοβαρά θέματα της ζωής σου είναι ίσως ένας καλός λόγος για να μην έχεις κοντά σου ανθρώπους που μπορούν να σου υπενθυμίζουν τις μεγάλες ανοιχτές σου πληγές. Ίσως…
Ακόμα και αν δεν το αποδεικνύουν με τη συμπεριφορά τους οι άνθρωποι που σε περιβάλλουν έχουν καλές προθέσεις. Το πρόβλημα είναι ότι απλώς δεν μπορούν να μπουν στη θέση σου, να καταλάβουν πώς αισθάνεσαι. Έτσι συνεχίζουν να εκφράζουν τη γνώμη τους χωρίς να αντιλαμβάνονται πόσο μπορεί να σε πληγώνουν ή να σε εκνευρίζουν με τη συμπεριφορά τους. Σταμάτα να τους ακούς και να αντιδράς. Αφού δεν μπορούν να σε βοηθήσουν οι άλλοι βοήθησε εσύ τον εαυτό σου, κάνοντας αυτό που ξέρεις ότι είναι σωστό. Αν σταματήσεις για να δικαιολογήσεις τις πράξεις σου ή να εξηγήσεις στους άλλους ότι σφάλουν, το μόνο που θα καταφέρεις είναι να χάσεις χρόνο και ενέργεια. Στον οικονομικό τομέα σύντομα θα χρειαστεί να κάνεις υποχωρήσεις προκειμένου να πάρεις μια ανάσα. Ναι, ακόμα και οι πρίγκιπες σαν εσένα ενίοτε το παθαίνουν κι αυτό.
Βλέπεις τον προορισμό σου να αχνοφέγγει μακριά, στο βάθος. Καταλαβαίνεις ότι απέχεις ακόμα αρκετά και την ίδια ώρα τριγύρω σου άλλοι συνοδοιπόροι ολοκληρώνουν το ταξίδι τους, φτάνουν στον προορισμό τους, στη στοργική θαλπωρή του σπιτιού τους. Το κάνουν με χαρά, χωρίς να νιώθουν ότι βιάστηκαν να τερματίσουν τη διαδρομή. Αντιθέτως, δείχνουν χορτάτοι από το ταξίδι. Τότε ακριβώς είναι που αρχίζεις να αναρωτιέσαι μήπως το δικό σου ταξίδι παρατράβηξε; Μήπως δεν χρειάζεται να φτάσεις μέχρι το τέλος; Ώπα! Προφανώς και χρειάζεται. Προφανώς και είσαι πολύ διαφορετικός από όλους τους άλλους. Σταμάτα να ασχολείσαι με τις επιλογές των άλλων. Δεν χρειάζεται ούτε να τις κρίνεις ούτε να τις ζηλεύεις. Συνέχισε απερίσπαστος το ταξίδι σου, μέχρι να φτάσεις στον δικό σου προορισμό, στη δική σου ολοκλήρωση. Κι όταν φτάσεις θα καταλάβεις ότι δεν θα μπορούσες σε καμιά περίπτωση να είχες σταματήσει πιο πριν. Όχι εσύ.
44 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #22 [22 Iουλίου 2010]
Καρκίνος (22 Ιουνίου - 22 Ιουλίου) Ακούς συχνά ανθρώπους να μιλάνε γι’ αυτό που νιώθουν και δίπλα να κολλάνε τη λέξη «απόλυτος», «αγνός», «καθαρός». Λένε για παράδειγμα «νιώθω απόλυτο μίσος», «αγνή αγάπη», «καθαρή ζήλεια». Κι όμως τα περισσότερα συναισθήματα δεν είναι ούτε απόλυτα, ούτε καθαρά. Είναι κράματα περισσοτέρων συναισθημάτων. Εκτός από την περίπτωση των Καρκίνων που μπορούν να νιώσουν ένα συναίσθημα απόλυτα, αγνά και καθαρά πληρώνοντας συχνά και το ανάλογο τίμημα βέβαια. Αυτό το διάστημα σφύριξε αδιάφορα σε ό,τι αισθάνεσαι να φουντώνει μέσα σου και μην το αφήσεις να σε κατακλύσει. Η εποχή δεν είναι κατάλληλη για σπουδαίες αποφάσεις. Καλύτερα να περιμένεις, γιατί οι καιροί που έρχονται είναι σαφώς πιο ευνοϊκοί για σένα, και για τα απόλυτα, αγνά και καθαρά συναισθήματά σου… Όσο περιμένεις δεν πρόκειται να πλήξεις. Συμβαίνουν τόσα και τόσα ωραία πράγματα στην πόλη. Μήπως ήρθε ο καιρός να τινάξεις από πάνω σου τις αράχνες;
Σκορπιός (24 Οκτωβρίου - 21 Νοεμβρίου) Το ξέρω και το ξέρεις ότι ο κόσμος που ζούμε κάθε άλλο παρά ιδανικός είναι. Επίσης πολλές φορές γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά τι είναι αυτό που μας εμποδίζει να κάνουμε εκείνο που πραγματικά θέλουμε να κάνουμε. Αυτό θα πρέπει να το θυμάσαι κάθε φορά που γίνεσαι θύμα μιας παράλογης συμπεριφοράς από τους άλλους ανθρώπους. Κατά πάσα πιθανότητα και οι άλλοι άλλα θέλουν κι άλλα κάνουν, που λέει και το τραγούδι. Η αλήθεια είναι πως ήδη έχεις επιδείξει πολύ μεγάλη ανεκτικότητα απέναντι σε ένα πρόσωπο που σε ενδιαφέρει πολύ. Διατήρησε αυτό το πνεύμα και προσπάθησε να είσαι ακόμα πιο γενναιόδωρος. Αν καταλάβεις ότι κάποιος έχει ανάγκη από την ανεκτικότητά σου, δείξε καλοσύνη και δεν θα το μετανιώσεις. Ούτως ή άλλως, ακόμα κι αν δεν το καταλαβαίνεις, είσαι σε θέση ισχύος.
Ιχθύς (19 Φεβρουαρίου - 20 Μαρτίου) Ο πειρασμός σε γυροφέρνει ή εσύ πετάς τριγύρω του, όπως η πεταλούδα γύρω από τη φωτιά. Η συνείδησή σου θα χρειαστεί να ουρλιάξει για να σε συγκρατήσει από τον κατήφορο στον οποίο είσαι έτοιμος να κουτρουβαλήσεις. Γνωρίζουμε πολύ καλά την ευαισθησία σου και με πόσο επιτακτικό τρόπο βιώνεις τις ανάγκες σου. Ξέρουμε καλά πως καμιά φορά νιώθεις σαν μικρό παιδί που αναζητά ένα τρυφερό χέρι να του χαϊδέψει το κεφάλι. Κι όπως τα μικρά παιδιά έτσι και εσύ, όταν θέλεις πολύ κάτι μπορεί να λειτουργήσεις εγωιστικά και χωρίς έλεος. Γι’ αυτό θα πρέπει να συγκρατηθείς, γιατί αλλιώς θα έχουμε μπερδέματα. Κι όταν κάποιος αρχίζει να παίζει (ελπίζω να σε πετυχαίνω σε αυτό το στάδιο και να μην έχεις περάσει ακόμα στη δράση) με τη φωτιά, όπως κάνεις εσύ τώρα, μπορεί και να καεί. Τα προφανή σου λέω, αλλά μάλλον χρειάζεται να τα ξανακούσεις.
ZΩΩΔIA
Φεστιμπάλα Κυρίες. Κύριοι. Το Μουντιάλ τελείωσε. Από το βράδυ της 11ης Ιουλίου έχουμε μια νέα πρωταθλήτρια κόσμου (Ισπανία) και (εμείς οι ποδοσφαιρόφιλοι τουλάχιστον…) άπειρο ελεύθερο χρόνο για να ξεφαντώσουμε στο Ελληνικό Φεστιβάλ με Σαουμπίνε και Πέτερ Στάιν! Από τον Θανάση Χειμωνά
τα πέντε καλύτερα πράγματα του μουντιάλ Τι μας αφήνει όμως πίσω του το Παγκόσμιο Κύπελλο της Νότιας Αφρικής; Ποιοι ήταν οι πρωταγωνιστές, ποιες οι αξέχαστες στιγμές του. Ποιοι ήταν οι ήρωες και ποιοι οι αντιήρωες των γηπέδων της πατρίδας του Νέλσον Μαντέλα και τις Σαρλίζ Θερόν; Σήμερα η εφ σας παρουσιάζει ένα άτυπο ΤΟΠ 5 του πιο σημαντικού γεγονότος της χρονιάς… 5. ΤΟ ΘΡΙΛΕΡ Πριν ξεκινήσει η διοργάνωση αποτελούσε μία από τις ατραξιόν της. Η φοβερή και τρομερή Βόρεια Κορέα του δικτάτορα-θεού Κιμ Γιονγκ Ιλ έδωσε, μετά από 44 χρόνια, το δυναμικό παρών σε τελική φάση Μουντιάλ. Φευ όμως… μετά από μια αξιοπρεπέστατη ήττα με 21 από την Βραζιλία οι Βορειοκορεάτες αποτέλεσαν σάκο του μποξ τόσο για τους Πορτογάλους (7-0) όσο και για τους Ιβουαριανούς (3-0). Με 12 «τεμάχια» στην πλάτη ακούγονται διάφορα για την μοίρα όσων στελέχωσαν την αποστολή της ασιατικής ομάδας μόλις αυτή επέστρεψε στην πατρίδα. 4. ΟΙ ΑΜΠΑΛΟΙ Στο Μουντιάλ της Νότιας Αφρικής παρακολουθήσαμε με αηδία τον ξεπεσμό πολλών ποδοσφαιρικών υπερδυνάμεων. Είδαμε π.χ. την τετράκις παγκόσμια πρωταθλήτρια Ιταλία να αποκλείεται από τον κολοσσό που ονομάζεται Σλοβακία. Βιώσαμε το δράμα της «πατρίδας του ποδοσφαίρου» Αγγλίας, η οποία ακόμα τρώει γκολ από την Γερμανία. Οι τελευταίοι των τελευταίων πάντως ήταν οι Γάλλοι. Όχι τόσο επειδή τερμάτισαν τελευταίοι σε έναν πανεύκολο όμιλο παίρνοντας μόλις έναν βαθμό και σκοράροντας μόνο μία φορά, όσο για το ότι η συμμετοχή τους στο τουρνουά υπήρξε ένα διαρκές ξεκατίνιασμα, μια ατέρμονη κλωτσοπατινάδα, με τους παίχτες να πλακώνονται μεταξύ τους και να τα χώνουν ομαδόν στον προπονητή Ρεμόν Ντομενέκ. Ο τελευταίος έφυγε φυσικά με τις κλωτσιές αφού προηγουμένως απολογήθηκε στην Γαλλική Βουλή ενώ θέση για το ζήτημα πήρε και ο πολύς Νικολά Σαρκοζί.
ΜΠαΛα
3. ΦΤΑΙΕΙ Ο ΧΟΝΤΡΟΣ Μέχρι ενός σημείου ήταν το πρόσωπο του Μουντιάλ. Από κει και πέρα, συνέχισε να είναι το πρόσωπο του Μουντιάλ αλλά σε σαφώς πιο χιουμοριστικό (βλέπε χλευαστικό) τόνο. Μιλάμε φυσικά για τον Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα, πάλαι ποτέ καλύτερο ποδοσφαιριστή στον κόσμο και νυν (παραδόξως είναι ακόμα «νυν», τουλάχιστον την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές) ομοσπονδιακό τεχνικό της Αργεντινής. Ο Ντιεγκίτο έκανε ό,τι μπορούσε. Θυμίζοντας κονφερανσιέ της χρυσής δεκαετίας του ’60 ζούσε έντονα τα ματς, χοροπηδώντας ασταμάτητα στον πάγκο, αλλά παρ’ότι κατάφερε να προκριθεί μέσα από έναν όμιλο της πλάκας και να αποκλείσει (με την γενναία συνεισφορά της διαιτησίας) το μικρομεσαίο Μεξικό, τίποτα δεν κατάφερε να κάνει στον προημιτελικό κόντρα στην (αγαπημένη μας) Γερμανία, η οποία έκοψε στην ομάδα του μια ξεγυρισμένη τεσσάρα. 2. ΟΥΑΙ ΤΟΙΣ ΗΤΤΗΜΕΝΟΙΣ Ο Γκανέζος άσος Γκίαν Ασαμόα τοποθέτησε την μπάλα στην άσπρη βούλα του πέναλτι. Τελευταίο λεπτό της παράτασης στον προημιτελικό με την Ουρουγουάη και ο επιθετικός της γαλλικής Ρεν είχε στα ποδάρια του την ευκαιρία να στείλει την φτωχική χώρα του στους «4» του ποδοσφαιρικού κόσμου. Φαντάζεστε τι θα περνούσε από το μυαλό του, τι θα περνούσε από το μυαλό όλων των Αφρικάνων. Αιώνες καταπίεσης και αποικιοκρατίας θα κλειδωνόντουσαν για πάντα στο χρονοντούλαπο της ιστορίας και η «μαύρη» ήπειρος θα εδραιωνόταν ως η εν δυνάμει κυρίαρχος του 21ου αιώνα. Ο Γκίαν θα γινόταν ένας νέος Σάκα Ζούλου, ένας ποδοσφαιρικός Μαντέλα. Αντ’ αυτού όμως προτίμησε να σουτάρει ένα «τούβλο», να στείλει την μπάλα πρώτα στο οριζόντιο δοκάρι και εν συνεχεία στην εξέδρα. Η Γκάνα έχασε τελικά στα πέναλτι και ο Γκίαν Ασαμόα δεν θα δει το όνομά του γραμμένο με χρυσά γράμματα στην ποδοσφαιρική ιστορία…
1. ΕΛΛΑΔΑΡΑ! Για μία ακόμη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας η χώρα μας πρωταγωνίστησε. Μιλάω φυσικά για τον αγώνα με τη Νιγηρία (τα άλλα δύο παιχνίδια ελάχιστη σημασία έχουν), όπου η αρμάδα του Ότο Ρεχάγκελ με την ελληνική ψυχή να ξεχειλίζει από τα σπασουάρ των παι-
αγκαλιασμένοι τον πρωτόγνωρο θρίαμβο της γαλανόλευκης ομάδας μάς ξαναέφεραν στο μυαλό το ’21, το ’40 και το ’69. Αξίζει δε να σημειωθεί πως μετά την ήττα αυτή το νιγηριανό ποδόσφαιρο καταβαραθρώθηκε, καθώς ο πρόεδρος της χώρας Γκουντ Λακ (!) Τζόναθαν αποφάσισε (αρχικά – αργότερα ανακάλεσε)
VIVA ESPANA Ο σκόρερ του τελικού, απέναντι στην Ολλανδία, Αντρές Ινιέστα, σηκώνει το Παγκόσμιο Κύπελλο.
χτών της έδειξε στους κουτόφραγκους, τα Αμερικανάκια και τους Αραπάδες πώς παίζεται το τόπι. Η περιγραφή του αγώνα με τον σπίκερ να ουρλιάζει «Λήχ’ το! Λήχ’ το!» θύμιζε αρχαίο δράμα (αυτή τη φορά με χάπι εντ) ενώ οι σκηνές των καφενόβιων Ελληναράδων να πανηγυρίζουν
την διάλυση της εθνικής ομάδας της χώρας, γεγονός που οδήγησε γνωστούς σκοτεινούς ανθελληνικούς κύκλους να υποστηρίξουν πως το ματς της Ελλαδάρας με τους Αφρικανούς ήτο στημένο… Ραντεβού στη Βραζιλία το 2014!
[22 Iουλίου 2010] #22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 45
Xρήστος Δημητρίου