EF#29 by Κaterina Κomita

Η ουσια ειναι Η ελευθερια

αν να ’ναι καλοκαιρινό έθιμο. Σαν να το κάνουν για να μην πλήττουμε, για να ’χουμε να γράφουμε και τίποτα περισσότερο εκτός από αναγγελίες παραστάσεων, success stories πετυχημένων καλλιτεχνών που πάλεψαν και συνεχίζουν να παλεύουν με τις αντιξοότητες, απόψεις για προσεγγίσεις στους κλασικούς, στα κοινωνικά προβλήματα, στα αισθητικά συμφραζόμενα της εποχής μας. Ακόμα και φέτος, την κρισιμότερη χρονιά για τη χώρα μας στην Ευρώπη, την κρισιμότερη χρονιά και για την Ευρώπη την ίδια, όταν η δημόσια συζήτηση τείνει να χάσει την ποικιλομορφία της και τις αποχρώσεις της τείνοντας να γίνει μονοθεματική, βρήκαν τρόπο να μην παρακάμψουν το έθιμο. Ποιο είναι αυτό το έθιμο; Ο πόλεμος με κάποιο έργο τέχνης, με μια καλλιτεχνική έκφραση, με μιας άποψη που βαφτίζεται αιρετική, βλάσφημη, αντεθνική, επειδή δεν ταιριάζει στη δική τους. Όπως παλιότερα είχε συμβεί με το βιβλίο Μι εις την Νι του Ανδρουλάκη, με το κόμικς Η ζωή του Χριστού, με τον πίνακα που έδειχνε μια εκσπερμάτιση πάνω σε έναν σταυρό στην έκθεση Outlook, ή με τον Εθνικό Ύμνο της Εύας Στεφανή στην Art Athina, ή… Ο κατάλογος είναι μεγάλος – και, δυστυχώς, δεν είναι της αρμοδιότητας μόνο τυπικά συντηρητικών κύκλων: ο εμπρησμός του Αττικόν, η αλλοίωση της αρχιτεκτονικής ιστορίας της πόλης από συστηματικούς βανδαλισμούς, οι εισβολές σε θέατρα επειδή δεν άρεσε στους εισβολείς το περιεχόμενο της παράστασης εμπνέονται από ανάλογα κίνητρα: δεν είναι αυστηροί κριτικοί της τέχνης όσοι προβαίνουν σε τέτοιες ενέργειες, είναι εχθροί της ελευθερίας, της μορφής και του περιεχομένου έργων τα οποία δεν ελέγχουν, ιδεολογικά ή αισθητικά. Αλλά ας επιστρέψω στο προκείμενο, στο τελευταίο κρούσμα τέτοιου τύπου λογοκριτικής διάθεσης, κι ας γίνω λίγο περισσότερο συγκεκριμένος. Βλέπουν θέατρο στην Ιερά Σύνοδο; Δεν το πιστεύω – αλλά σίγουρα θα ωφελούνταν αν οι ιερείς και οι αρχιερείς, που τις Κυριακές και τις γιορτές πρωταγωνιστούν στη μουσικοθεατρική τελετουργία της θρησκείας, μπορούσαν να μπολιάσουν την τέχνη τους με άλλες τεχνοτροπίες, με άλλες προσεγγίσεις, με άλλα ανεβάσματα… Παρ’ ότι βρίσκονται μακριά από τις αισθητικές αναζητήσεις της εποχής, ωστόσο, αποδεικνύεται ότι θέλουν να έχουν λόγο γι’ αυτές. Και κάπως έτσι, η πλειοψηφία των λεγόμενων «σκληρών» της Ιεράς Συνόδου έβγαλε φετφά κατά της παράστασης Corpus Christi, μιας παράστασης του ελεύθερου θεάτρου, με μόνη πληροφορία ότι το έργο έχει χαρακτηριστεί βλάσφημο κατά του Ιησού στο εξωτερικό. Και τι φετφά. Δεν αρκούσε η απαρέσκεια ή η αποτροπή των πιστών από μια παράσταση που ενδεχομένως να τους δημιουργούσε ταραχή, χρειαζόταν και ενός είδους προτροπή προς δημόσιες αποδοκιμασίες. Με άλλα λόγια, η Ιερά Σύνοδος δεν ικανοποιούνταν με μια αισθητική κριτική, επεδίωκε η κριτική αυτή να λάβει διαστάσεις μιντιακού γεγονότος (διότι αν βρεθούν ζηλωτές που θα στραφούν κατά της παράστασης, να τη, εξασφαλισμένη, η δημοσιότητα). Τελικά, το μιντιακό γεγονός εξασφαλίσθηκε. Δυο νομικοί, που

EDITORIAL

παρακολούθησαν την παράσταση στη γενική πρόβα, αντί άλλης κριτικής κατέθεσαν (εμπεριστατωμένη με πλήρη διεθνή βιβλιογραφία, λένε οι πληροφορίες, αλλά χωρίς ουσιαστική κριτική προσέγγιση της ελληνικής εκδοχής για την παράσταση) μήνυση κατά του θιάσου του θεάτρου Χυτήριο. Και οι αστυνομικοί του τμήματος Ομονοίας, ενός τμήματος επιβαρημένου με πολλή δουλειά σε μια περιοχή που ανθεί η εγκληματικότητα, έσπευσαν να συλλάβουν ηθοποιούς του θιάσου, προκειμένου να στοιχειοθετήσουν την κατηγορία και να προσωποποιήσουν τη μήνυση. Σάββατο βράδυ, και ενώ οι θεατές περίμεναν να παρακολουθήσουν το έργο, τρεις ηθοποιοί πάλευαν να αποδείξουν ότι η ελευθερία της έκφρασης είναι δικαίωμα στο αστυνομικό τμήμα της Ομονοίας. Αλλά η ελευθερία της έκφρασης δεν είναι δικαίωμα; Προφανώς και είναι. Βεβαίως, όπως μας εξηγούν οι νομικοί, η νομοθεσία ορίζει ότι ουδείς πρέπει να υφίσταται παρενόχληση λόγω του θρησκεύματός του (Ν. 3304/2005) ούτε πρέπει να προσβάλλονται άτομα ή ομάδες λόγω του θρησκεύματός τους (Ν.927/ 1979). Αλλά αυτά δεν έχουν σχέση με τις κατηγορίες για περιύβριση θρησκεύματος ή για βλασφημία, διότι εδώ υποτίθεται ότι προστατεύεται το ίδιο το θρήσκευμα, το οποίο δεν χρειάζεται προστασία: «το θρήσκευμα δεν είναι αντικείμενο Δικαίου», εξηγούν οι καθηγητές της Νομικής που ασχολούνται με τις ελευθερίες. Και για να επιβεβαιωθούν, παραπέμπουν στις υποθέσεις που προαναφέρθηκαν: σε όλες υπήρξε τελεσίδικη αθωωτική απόφαση, διότι η δικαιοσύνη παραδέχτηκε πως το αδίκημα περί βλασφημίας και καθύβρισης θρησκεύματος δεν έχει πεδίο εφαρμογής. Το δικαστήριο, δηλαδή, έχει παραδεχθεί ότι τέτοιες διαμάχες έχουν να κάνουν με το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, το οποίο τελικά και υπερισχύει – άλλωστε η ελευθερία του εκφράζεσθαι είναι κατοχυρωμένη και στο άρθρο 19 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και τα Πολιτικά Δικαιώματα, το οποίο έχει κυρωθεί το 1997 και από την Ελλάδα. Επιπλέον, μάλιστα, υπάρχουν οι προσωπικές δηλώσεις των συντελεστών της επίμαχης παράστασης, που είναι κατηγορηματικοί ότι επ’ ουδενί επιδιώκουν να απαξιώσουν θρησκευτικά σύμβολα κι ότι, απλώς, πρόκειται για μια παράσταση που διεκδικεί το δικαίωμα στην ελευθερία της βούλησης και στην ελευθερία της επιλογής των ατόμων. Γιατί λοιπόν τόση σπουδή να διωχθεί μια άποψη; Η απάντηση μπορεί να δοθεί μόνο από τα κοινωνικά συμφραζόμενα. Στις παρυφές της κοινωνίας μας, που ζει μια πρωτοφανή κρίση (οικονομική και πολιτική, αλλά και πολιτιστική και ηθική), υπάρχουν δυνάμεις που συστηματικά επιδιώκουν τη φαλκίδευση των στοιχειωδών ελευθεριών – ανάμεσα στις οποίες είναι και η ελευθερία της έκφρασης. Αλλά ακόμα κι αν η ελευθερία της έκφρασης ήταν το μόνο που θα μας είχε απομείνει, θα οφείλαμε να το διεκδικήσουμε και να το προασπίσουμε. Είναι το πρώτο και ουσιαστικό ζήτημα των ανοιχτών κοινωνιών. Πολυτέλεια; Αλίμονο αν χάσουμε και ετούτη τη στοιχειώδη πολυτέλεια;

[

H EΦΗμεριδα του EλλΗνικου ΦεστιβAλ Eιδική έκδοση για το πρόγραμμα του 2012 Nο 29 (2/2012) [14/6/2012] ISSN: 1791-1729

]

Διευθυντής Σύνταξης: Hλίας Kανέλλης Eπιμέλεια ύλης: Μαίρη Κιτροέφ Σύνταξη: Έλια Aποστολοπούλου, Βένα Γεωργακοπούλου, Nικόλας Zώης, Kατερίνα Kόμητα, Kατερίνα Oικονομάκου, Nίκη Oρφανού, Χαρά Σακελλάρη, Aντώνης Σακελλάρης, Έλενα Xρηστοπούλου Συνεργάζονται: Τηλέμαχος Αναγνώστου, Λένια Ζαφειροπούλου, Σταύρος Καπλανίδης, Kόμικς: Τάσος Μαραγκός Φωτογράφοι: Bίκυ Γεωργοπούλου, Bασίλης Mαθιουδάκης Σχεδιασμός: Z-axis Δημιουργικό: Aνδρέας Pεμούντης Eκτύπωση: IPIΣ A.E.

EλλΗνικο Φεστιβαλ A.E.

Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: Γιώργος Λούκος

MEΓAΛΟI XOPHΓOI

XOPHΓOI

XOPHΓOI EΠIKOINΩNIAΣ

ME THN YΠOΣTHPIΞH

Ηλίας Κανέλλης [14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 3

H εικόνα του εξωφύλλου: Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου με τον Ταντέου Λίζενφελντ. Φωτογραφία: Nίκος Nικολόπουλος

Xατζηχρhστου 23 & Mακρυγιaννη 11742 / aΘhNa / T. 210 9282900

ΣεΛ. 42

EΠιΣτοΛεΣ

ΑNτιΦεΣτιΒΑΛ

14 18

ΔημHτρηΣ ΠΑΠΑϊΩAννου ΟΙ ΠρωΤΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΗΣ ΠρωΤΗΣ YλΗΣ ροΔρIγο γκΑρΣIΑ ΜΗ ΒλΑΣφΗΜΕIΤΕ, ΣΕρΒΙρΙΣΤΕIΤΕ!

μAρκοΣ ΒΑμΒΑκAρηΣ ΛIνΑ νικοΛΑκοΠοYΛου - ΣτEΛιοΣ ΒΑμΒΑκAρηΣ

ΣεΛ. 18

ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΝΟΜΙΣΜΑ ΕΙΝΑΙ Ο ΜΑρΚΟΣ

ΣεΛ. 22 ΣεΛ. 30

ΒινιτΣιο κΑΠοΣεΛΑ ΜΑΓΚΑΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΒρΑΔΙΑ

30 34 38

AΛι κΑι ΧεντI τΑμΠEτ rAYAh γιΩργοΣ ΣκευΑΣ O ΔhMhTPhΣ MhTPOΠOYλOΣ ΣThN AMEPIKh ΔημητρηΣ κΑρΑντζΑΣ «ΑΣ ξΕΚΙΝΗΣΟυΜΕ ΑΠΟ ΤΑ ΑΠλΑ»

41 42 46

ScHAuBuEHNE BERLIN κεϊτι μιτΣεΛ ΤΑ ΚλΑΣΙΚΑ ΕρΓΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΟλυΤΙΜΕΣ ΠΟρΣΕλΑΝΕΣ ντAΒιντ μΑρτον Η ΕλΕυθΕρΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΒΕρΟλΙΝΟ

50 53

νΑτΑΛιΑ μιΧΑηΛιΔου – κορνηΛιοΣ μιΧΑηΛιΔηΣ Η ΜΟυΣΙΚh ΕIΝΑΙ Η ΔΙΑφυΓΗ γιΑννηΣ KΑΛΑΒριΑνοΣ ω, OI EYTYXIΣMENEΣ MEPEΣ

56 58

EROfILI SYNOPSIS ΣιμοΣ KΑκΑΛΑΣ h EPωφIλh ME Th MAΣKA NικοΣ BεΛιΩτηΣ ΓΕΙΑ ΣΟυ, PE ΒΕλΙωΤΗ, ΜΕ ΤΟ ΤΣEλΟ ΣΟυ!

STAR WARS TΑ AΣΤρΑ

JuIcY LIu ΣΤΟΝ υΠEρΟΧΟ ΚOΣΜΟ ΤΟυ ΕλλΗΝΙΚΟY φΕΣΤΙΒAλ

EXIT ΕΠΙφυλλIΔΑ

Για να αγοράσετε τα εισιτήριά σας τηλεφωνικά χρησιμοποιώντας την πιστωτική κάρτα σας, καλείτε στο 210-32 72 000 Δευτέρα έως Κυριακή, 09:00 με 21:00 4 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

ΠEPIEXOMENA

A γαπ ητή EΦ... σχόλια και επιστολές, στη διεύθυνση: free_press01@greekfestival.gr

Έξι χρόνια φαγούρα το ΠροΓραμμα Αγαπητοί συντελεστές του εφ, θέλω να σας ευχαριστήσω θερμά για το παράθυρο στον κό14.6 Eωσ 27.6.2012 σμο που μας κρατάτε ανοιχτό, έξι χρόνια τώρα. Το φεστιβάλ εικΑΣτικΑ Γιάννης Κουνέλλης Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης 5 Απριλίου - 30 Σεπτεμβρίου, Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:0017:00, Πέμπτη: 10:00-20:00, Κυριακή: 11:00-17:00, Τρίτη: κλειστό. Ξεναγήσεις για το κοινό: Πέμπτη 18.30 και Σάββατο 12.30 Ούγκο Ροντινόνε Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης 24 Μαΐου - 19 Σεπτεμβρίου, Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:0017:00, Πέμπτη: 10:00-20:00, Κυριακή: 11:00-17:00, Τρίτη: κλειστό. Ίντι Φέργκιουσον Μουσείο Μπενάκη 31 Μαΐου - 29 Ιουλίου, Τετάρτη, Πέμπτη, Κυριακή: 10:00-18:00, Παρασκευή-Σάββατο: 10:00-22:00 A Gathering – Επιμέλεια: Μαρία-Θάλεια Καρρά - Όλγα Χατζηδάκη Πειραιώς 260, Κτίριο Α 8 Ιουνίου - 18 Ιουλίου Ευρώπη – κρίση ή δύση; Οι Καρποί της εργασίας [2008], Νατάσα Σαντρ Χαγκιγκιάν Μηχάνημα που καταστρέφει πιστωτικές κάρτες [2010], Μάικλ Λάντι Πειραιώς 260, Κτίριο Α 8 Ιουνίου - 18 Ιουλίου

μουΣικη Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης – Έργα Ραβέλ, Πουλένκ, Χατζή Ωδείο Ηρώδου Αττικού 15 Ιουνίου, 21:00 Αφιέρωμα στον Μάρκο Βαμβακάρη – Μάρκος ο Φραγκοσυριανός Ωδείο Ηρώδου Αττικού 22-23 Ιουνίου, 21:00

ΘεΑτρο Ομάδα Grasshopper – Δημήτρης Καραντζάς Ο μικρός Έγιολφ Ερρίκου Ίψεν Θέατρο Πόρτα, Μικρή σκηνή 14-16 & 18-20 Ιουνίου, 21:00 Εταιρεία Θεάτρου Sforaris – Γιάννης Καλαβριανός Γιοι και κόρες, μια παράσταση για την αναζήτηση της ευτυχίας Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 15-16 & 18 Ιουνίου, 21:00 Ροδρίγο Γκαρσία – Golgóta picnic Πειραιώς 260, Κτίριο Δ 16 Ιουνίου, 21:00 – 17 Ιουνίου 16:30 Schaubühne Berlin - Κέιτι Μίτσελ Δεσποινίς Τζούλια Αύγουστου Στρίντμπεργκ Πειραιώς 260, Κτίριο Δ 21-22 Ιουνίου, 21:00 Εταιρεία Θεάτρου Χώρος - Σίμος Κακάλας – erofili synopsis Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 22-24 Ιουνίου, 21:00 Schaubühne Berlin - Ντάβιντ Μάρτον – Η επιστροφή του Οδυσσέα Πειραιώς 260, Κτίριο Η 23-24 Ιουνίου, 21:00

XOPOΣ Αλί & Χεντί Ταμπέτ – Rayahzone Πειραιώς 260, Κτίριο Η 14-16 Ιουνίου, 21:00 Δημήτρης Παπαιωάννου – Πρώτη ύλη Με τους Ταντέου Λίζενφελντ και Δημήτρη Παπαϊωάννου Πειραιώς 260, Χώρος Α 23-26 Ιουνίου, 30 Ιουνίου, 1-3 Ιουλίου, 21:00

ΠΑρΑΛΛηΛεΣ εκΔηΛΩΣειΣ Γιώργος Σκεύας – Γυμνά χέρια Ένα ντοκιμαντέρ για τον Δημήτρη Μητρόπουλο Πειραιώς 260, Κτίριο Η 18 Ιουνίου, 21:00

Αθηνών, βεβαίως, είναι ένας θεσμός αξιοθαύμαστος, μια γιορτή εξωστρέφειας και συνειδητοποίησης ότι η σύγχρονη Ελλάδα δεν θα ήταν τίποτα αν δεν είχε διαρκώς στραμμένο το βλέμμα εκεί έξω, στη Δύση των φώτων, της προόδου, της χαρούμενης γνώσης, της δημιουργίας και της ελευθερίας. Κι είναι σπουδαίες οι αισθητικές συγκινήσεις που μας χαρίζει το φεστιβάλ Αθηνών, από τη στιγμή που τα ηνία του πήρε ο Γιώργος λούκος. Πώς το έλεγε, όμως, εκείνος ο εκπρόσωπος της μπητ γενιάς στην Ελλάδα (ο Γιώργος Μακρής – ή μήπως ο λεωνίδας Χριστάκης;); «Συγκίνηση μεν, συνείδηση δε». Κι αυτή τη σύνδεση, των φεστιβαλικών θεαμάτων με τα μηνύματά τους, τη μετατροπή των έργων σε κείμενα, εικόνες και άποψη στο καλαίσθητο και πρωτότυπο έντυπό σας, την κάνετε με άψογο τρόπο. Αρκεί να σας πούμε ότι, ακόμα κι όταν δεν μας φέρνουν τα βήματά μας στις παραστάσεις του φεστιβάλ ή στα σημεία διανομής του περιοδικού σας

στο κέντρο της Αθήνας, φροντίζουμε να βρίσκουμε και να συλλέγουμε τις χάρτινες εκδόσεις σας. Είναι για μας μια πηγή σοβαρού (αλλά όχι σοβαροφανούς) προβληματισμού για την τέχνη και τις ιδέες της προόδου, για ό,τι διεκδικεί ο πολιτισμένος κόσμος, για ό,τι θα έπρεπε να διεκδικούμε και εμείς. Σας ευχαριστούμε, Αννέτα και Γιώργος Αθανασιάδης, Παλαιό Φάληρο υΓ. Πώς θα μπορούσαμε να βρούμε στη χάρτινη εκδοχή τους τρία τεύχη που έχουμε χάσει: τα δύο τελευταία της περυσινής περιόδου, και το τεύχος 13 (με εξώφυλλο τον Καστελούτσι) που το δανείστηκε η ανιψιά μας, φοιτήτρια θεατρολογίας, και δεν το επέστρεψε ποτέ; Απάντηση: Μπορούμε να σας τα στείλουμε ταχυδρομικώς, αρκεί να μας στείλετε την πλήρη διεύθυνσή μας στο e-mail: free_press01@greekfestival.gr. Σας ευχαριστούμε για τα καλά σας λόγια, μας κάνετε και κοκκινίζουμε.

μια ψησταριά στο Λυγουριό Γεια σας, Ονομάζομαι Δημήτρης και ενδιαφέρομαι να ανοίξω εστιατόριο με κοψίδια και καλό κρασί στο δρόμο λυγουριό-Αθήνα, πολύ κοντά στο δάσος, δεξιά όπως επιστρέφουν τα αυτοκίνητα προς Αθήνα. Έχω εμπειρία (είχα μαγαζί πολλά χρόνια στη Νέα Ιωνία και ας όψεται η κρίση) και πολύ καλό προσωπικό (βασικά, το μαγαζί θα το δουλέψουμε μόνοι μας, με τον συνεταίρο και ξάδερφό μου, αλλά έχω και δυο παιδιά, ένα ζευγάρι από την Αλβανία που δουλεύουν στην κουζίνα και στη λάντζα – τους κολλάμε ένσημα κανονικά). Ήθελα να ρωτήσω τι πρέπει να κάνουμε για να μπορέσουμε να έχουμε πελάτες που θα έρχονται το καλοκαίρι από την Επίδαυρο. υπάρχει ελπίδα

να μας διαφημίσετε; (αλλά δεν έχουμε λεφτά να σας πληρώσουμε.) Δημήτρης Μαργέλος, Κόρινθος Απάντηση. Αγαπητέ Δημήτρη, σας ευχόμαστε καλή επιτυχία. Η ποιότητα των προϊόντων που θα προσφέρετε και οι καλές τιμές είναι η καλύτερη διαφήμιση. Όσο για εμάς, σας υποσχόμαστε να γράψουμε για το μαγαζί σας αμέσως μόλις είστε έτοιμοι κι ανοίξετε. Θα σας επισκεφτούμε (χωρίς να σας πούμε ποιοι είμαστε) και θα κάνουμε κριτική του φαγητού και των υπηρεσιών σας. Αν πράγματι τηρήσετε τις υποσχέσεις σας, δεν χρειάζεται να κάνετε διαφήμιση.

Διόρθωση: Tεύχος 28, σελίδα 31: ο Daniel Egnéus είναι ο δημιουργός μόνο του φετινού εικαστικού του φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου. Η εταιρική ταυτότητα υπογράφεται από τη Χρύσα λαμπρακοπούλου (Εργαστήρι Γραφικών της ΑΣΚΤ).

Κυκλοφόρησε ο κατάλογος του φεστιβάλ Αθηνών 2012 σε έντυπο 90 σελίδων. Περιλαμβάνει εισαγωγικά κείμενα για τις φετινές παραστάσεις θεάτρου, χορού και μουσικής, για τα δρώμενα και τα εικαστικά. Τιμή: 10€

Επίσης διατίθενται προς πώληση οι φετινές αφίσες του φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου σε δυο μεγέθη 50X70cm και 70x100cm με τιμή 2€ και 4€ αντίστοιχα.

Και τα δυο θα τα βρείτε στα Εκδοτήρια (Πανεπιστημίου 39 - εντός στοάς Πεσμαζόγλου) και στους χώρους των εκδηλώσεων.

How do you like us? Κάντε like στη σελίδα του Φεστιβάλ στο Facebook (facebook.com/athens.epidaurusfes tival) για να δείτε φωτογραφίες, βίντεο, δημοσιεύματα και αποκλειστικές πληροφορίες για τις παραστάσεις. Μοιραστείτε τις αναρτήσεις μας με τους φίλους σας, δείτε τους διαγωνισμούς μας και κερδίστε δωρεάν εισιτήρια. Για τα tweets σας υπάρχει λογαριασμός (@athensfestival Ελληνικά και @greek_festival Αγγλικά).

εΠιΣτοΛεΣ

ρέι μπράντμπερι (1920-2012)

Πολεμωντασ με τα κλισε Από τον Ηλία Κανέλλη

EΠEIΔH H TEX NH EM ΠNEETAI AΠO TH ZΩH

ι πιο πολλοί της γενιάς μου έμαθαν τον ρέι Μπράντμπερι από τους θερινούς κινηματογράφους κι από την ταινία του φρανσουά Τριφό Φαρενάιτ 451, που στηριζόταν στο διασημότερο βιβλίο του Μπράντμπερι, το οποίο είχε κυκλοφορήσει το 1953. Τότε μάθαμε ότι το χαρτί καίγεται, μαυρίζει κι ύστερα γίνεται στάχτη στους 451 βαθμούς φαρενάιτ. Κι ότι ένα αυταρχικό κράτος, μια κανονική χούντα δηλαδή, τους πυροσβέστες τους έχει για να καίνε κι όχι για να σβήνουνε. Να καίνε βιβλία. Το Φαρενάιτ 451 ήταν μια υποδειγματική λογοτεχνική δυστοπία. Συστατικά της: ένα δυσοίωνο μέλλον, μια πόλη όπου το διάβασμα θεωρείται ανατρεπτική ενέργεια και απαγορεύεται, τα βιβλία είναι εκτός νόμου... Στο πέρασμα του χρόνου, ο Μπράντμπερι παραδέχτηκε ότι τα κλισέ που διαχειρίστηκε έχουν χρησιμοποιηθεί κατά κόρον κι έχουν αποδειχθεί εμπορικότατα: ένας φύλακας του νόμου και της τάξης αφυπνίζεται και περνάει στις δυνάμεις της απείθειας και της εξέγερσης. Ενδεχομένως, όταν έγραφε το βιβλίο του, να ταυτιζόταν με τον κεντρικό ήρωά του, τον αντιεξουσιαστή πυροσβέστη Μόνταγκ. Στην πορεία, έπειτα από μεγάλη συγγραφική πείρα, οπλισμένος με τη συνθετότητα που χαρίζει στους ανθρώπους η ζωή, ομολογούσε ότι αλλού κρυβόταν η δύναμη της ιστορίας του. Στην ορμή, στο νεανικό κέφι, στο θράσος του νεαρού αφηγητή να επιτεθεί κατευθείαν στο κοινό. «Κατ΄ ουσίαν», έλεγε, «έδωσα ένα όνομα σε μια μεταφορά και έπειτα άφησα τον εαυτό μου ελεύθερο, επιτρέποντας στο υποσυνείδητό μου να έρθει στην επιφάνεια με όποια τρελή ιδέα είχε διαθέσιμη». Ο ρέι Μπάντμπερι, που πέθανε στις 5 Ιουνίου, στα 91, υπηρέτησε την επιστημονική φαντασία και συχνά διέφευγε σε άλλα αφηγηματικά είδη – έγραψε λογοτεχνία τρόμου, π.χ., αλλά ακόμα και νουάρ μυθιστόρημα. Μερικά από τα γνωστότερα βιβλία του: Κρασί από πικραλίδα, Κάτι κολασμένο έρχεται προς τα δω, Το δέντρο των Αγίων Πάντων, Ο θάνατος είναι μοναχική υπόθεση, Πέθανε ο σκύλος, κατά τ’ άλλα όλα καλά. Ήταν κεφάτος, ανίερος, απροσδόκητος, σαρκαστής, δραστήριος πάντα – και σύνθετος, παρότι ως συγγραφέας μαχόταν συνεχώς με τα κλισέ των ειδών που υπηρετούσε χωρίς τα οποία δύσκολα μπορούσε να είναι εμπορικός. Ήταν, δηλαδή, πραγματικό είδωλο.

TO EΠOMENO ΔEKAΠENΘHMEPO Oμάδα Blitz Δον Kιχώτης Ένα επινοημένο ντοκιμαντέρ για το μύθο του θρυλικού ιππότη (28-29 Ιουνίου, Πειραιώς 260 Δ) Neuköllner Oper - Οι όπερες των ζητιάνων Yasou Aida! h Aΐντα ως νεαρή Eλληνίδα στην Eυρωπαϊκή Kεντρική Tράπεζα (2930 Ιουνίου & 1 Iουλίου Ίδρυμα Mιχάλης Kακογιάννης) Αλέν Μπιφάρ Tout va bien Mάχη σώμα με σώμα σε μια παρωδία της στρατιωτικής πειθαρχίας (2930 Ιουνίου Πειραιώς 260 Η) Tσεζάρις Γκραουζίνις Οιδίπους Τύραννος Αιμίλιος Χειλάκης, Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης υπό τις οδηγίες του λιθουανού σκηνοθέτη (6-7 Iουλίου Aρχαίο θέατρο Eπιδαύρου) Theseum Ensemble - Μιχαήλ Μαρμαρινός Δημήτρη Δημητριάδη, Insenso / Όπερα Mια χορωδία από γυναίκες σε μια όπερα χωρίς μουσική (7-9 Iουλίου Πειραιώς 260 Δ) Σάσα Bαλτς Continu Η διάσημη Βερολινέζα χορογράφος επιστρέφει με μια νέα χορογραφία τελετουργικού χαρακτήρα (11 Ιουλίου ωδείο hρώδου Aττικού)

ΣXOΛIA

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 7

AγAΠΑ με, εινΑι ΔΩρεΑν Aθήνα, 9 Iουνίου 2012. Mια πρόταση συνύπαρξης με βάση το σεβασμό στη διαφορετικότητα, στους κεντρικούς δρόμους της Aθήνας και στην πλατεία Συντάγματος, μπροστά στη Bουλή.

athens pride 2012

TA XPωMATA τΗσ IPIδOσ

Για όγδοη χρονιά η Αθήνα, που δοκιμάζεται ως ανοιχτή πόλη, διοργάνωσε το δικό της φεστιβάλ υπερηφάνειας, στις 9 Ιουνίου στην πλατεία Κλαυθμώνος με σύνθημα «Αγάπε με, είναι δωρεάν». Γιορτή της διαφορετικότητας και, παράλληλα, μια προβολή των γκέι, λεσβιών, αμφιφυλόφιλων και τρανσεξουαλικών, της LGBT κοινότητας. Ο λύο Καλοβυρνάς, συγγραφέας, μεταφραστής και σύμβουλος ψυχικής υγείας, εξηγεί στην εφ γιατί τα gay prides είναι σημαντικές εκδηλώσεις και ποιος είναι ο ρόλος τους σε μια δημοκρατική κοινωνία. Από τον Λύο Καλοβυρνά φωτογραφίες: Bασίλης Mαθιουδάκης

ίναι ανώμαλο να τρως κοτόπουλο! Αν τρως κοτόπουλο σε κοροϊδεύουν, σε απομονώνουν. Σ’ το μαθαίνουν από μικρή ηλικία κι έτσι το τρως στα κρυφά, πίσω από κλειστές πόρτες ή σε ασφαλείς χώρους, όπου κυκλοφορούν μόνο άλλοι που τους αρέσει το κοτόπουλο. Ντρέπεσαι να πεις στους δικούς σου ότι προτιμάς το κοτόπουλο. υπάρχουν μερικοί που δεν τους πειράζει που τρως κοτόπουλο, αρκεί να μην προκαλείς. Ας το τρως σπίτι σου, πρέπει να το τρως μπροστά σε μικρά παιδιά; Κάποτε, αυτοί που τρώνε κοτόπουλο κουράστηκαν να θεωρούνται πολίτες δεύτερης κατηγορίας και ζήτησαν ίσα δικαιώματα. Η κοτοπουλοφαγία δεν απαγορεύεται πια, αλλά αρκετοί εξακολουθούν να τη βλέπουν με μισό μάτι. Το πρόβλημα είναι ότι πολλοί που τους αρέσει το κοτόπουλο, ακόμη το τρώνε στα κρυφά, επειδή ντρέπονται. Δεν έχουν πειστεί ότι είναι φυσιολογικό να τρως κοτόπουλο. Αν κι εσύ είχες μεγαλώσει με μηνύματα από παντού ότι το να τρως κοτό-

ΣXOΛIA

πουλο είναι κακό, θα είχε νόημα μια γιορτή που βγαίνεις στο δρόμο και φωνάζεις ότι είσαι περήφανος που τρως κοτόπουλο. Αντικατάστησε το κοτόπουλο με τον ομόφυλο έρωτα κι έχεις όλη την ιστορία της ομοφυλοφιλίας. Η παρέλαση γκέι περηφάνιας είναι ακριβώς αυτό: Είμαστε περήφανοι όχι επειδή είμαστε γκέι αλλά επειδή είμαστε καλά με τον εαυτό μας που είμαστε γκέι. Βάλαμε τέλος στη ντροπή και δεν αυτολογοκρίνουμε σημαντικές πτυχές της ζωής μας. Ας μη λέμε ψέματα: όλοι και όλες μας κάποτε ντρεπόμασταν, λίγο ή πολύ, που είμαστε γκέι. Κι αν το «ντρεπόμαστε» πέφτει βαρύ, σίγουρα πάντως δεν χαιρόμασταν. Αρκετοί μάλιστα ευχόμασταν να μπορούσαμε ν’ αλλάξουμε και να γίνουμε «καλά», αποδεκτοί από τους άλλους. Κάποιοι γκέι προσπαθούν να τα έχουν καλά με τον εαυτό τους χωρίς κοπτοραπτική – κόψε λίγη αυτοέκφραση εδώ, μάζεψε λίγα δικαιώματα από εκεί, μου πέφτει φαρδιά η ελευθερία, σούρωσέ τη. Το Gay Pride είναι ένας από αυτούς τους τρόπους να δούμε ότι η ζωή μας δεν είναι όπως μας την προδιέγραφαν από νηπιακή ηλικία: περιθώ-

ριο, μοναξιά, αρρώστιες, τα περιβόητα κυκλώματα. Η δική μας γκέι καθημερινότητα, η αληθινή, χειροπιαστή ζωή μας, οι αγκαλιές μας, τα φιλιά μας, το χάδι στο μάγουλο του αγαπημένου μας, για αρκετούς ανθρώπους είναι εξωπραγματικά, ξένα, αλλόκοτα, καταδικαστέα. Σαν να ζούμε σ’ ένα παράλληλο σύμπαν, στις παρυφές του «φυσιολογικού», και δείχνουμε τις εικόνες μας μόνο όταν οι «φυσιολογικοί» δεν κοιτάζουν, στα σκοτάδια, εκεί όπου το χάδι στο μάγουλο του αγαπημένου μας είναι αυτό που είναι: μια πράξη αγάπης, όχι ανωμαλία. Οι παρελάσεις γκέι περηφάνιας είναι μια προσπάθεια, να εναρμονιστούν αυτές οι παράλληλες πραγματικότητες. Οι «άλλοι» να μας δουν όπως είμαστε, όχι όπως τους παρουσιαζόμαστε λογοκριμένοι, χωρίς χάδια, χωρίς σεξουαλικότητα. Τα gay pride εξυμνούν τη γκέι ζωή μας επειδή μας μάθαιναν ότι η γκέι ζωή δεν αξίζει τίποτα. «Είμαι εντάξει με την ομοφυλοφιλία μου, αλλά γιατί να βγω να το φωνάξω;» «Γιατί το κάνουμε εμείς θέμα; Αφού είμαστε σαν όλους τους άλλους» λένε κά-

ποιοι. Το να είσαι γκέι μόνο στο σπίτι σου και σε επιλεγμένους χώρους κρύβει ντροπή, ό,τι και να διατείνεσαι. Η μεταξύ μας συναναστροφή δεν είναι γκετοποίηση, όπως πιπιλίζουν διάφοροι. Είναι τρόπος να δυναμώσουμε, να καταρρίψουμε αυτά τα στερεότυπα, να δούμε πόσο καλύτεροι είμαστε. Καλύτεροι απ’ ό,τι μας προδιέγραφαν. Εκεί στοχεύει το Pride: να διεκδικήσουμε χώρο και μέσα μας και έξω, στην κοινωνία, όπως είμαστε και όπως θέλουμε να είμαστε (που δεν είναι πάντα το ίδιο). Γύρω μας η βία αυξάνει καθημερινά. Και η νεοναζιστική και η κρατική και η αριστερίστικη. Νομιμοποιείται και θεωρείται φυσιολογική κι αναμενόμενη. Γι’ αυτό το λόγο, το φεστιβάλ γκέι περηφάνιας έχει περισσότερη σημασία από ποτέ: να (μας) δείξουμε ότι υπάρχουμε, ότι δεν μουλώχνουμε στο σαλονάκι μας, ελπίζοντας εμείς κι η παρεούλα μας να τη γλυτώσουμε. Χτες ήταν οι οροθετικές ιερόδουλες. Σήμερα είναι οι μετανάστες. Αύριο θα είμαστε εμείς, οι ανύπαντρες μητέρες, όλοι όσοι δεν χωράνε στα ανεγκέφαλα κουτάκια του «φυσιολογικού». s

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 9

μάικλ Λάντι

«σασ αΠαλλAσσω αΠO τα χρEΗ»! Tο Μηχάνημα που καταστρέφει πιστωτικές κάρτες αποτελείται από παιδικές κούκλες, γρανάζια, σκουπίδια, πριόνια και ψαλίδια και, όταν μπαίνει σε λειτουργία, κάνει πολύ θόρυβο. Συναντήσαμε τον δημιουργό του, και μιλήσαμε μαζί του πλάι στο έκθεμά του, στην Πειραιώς 260. Από τη Xαρά Σακελλάρη φωτογραφία: Βίκυ Γεωργοπούλου ψάχνοντας πράγματα από τα σκουπίδια ή από το e-bay. Και ποιος ο συμβολισμός του έργου; Eίναι ένα ακόμα σχόλιό μου πάνω στον καταναλωτισμό. Αυτά που βλέπεις εκεί στο πάτωμα είναι 500 ήδη κατεστραμμένες κάρτες. Δίνεις την έγκυρη πιστωτική σου κάρτα στον άνθρωπο που χειρίζεται κάθε φορά το μηχάνημα, αυτός ελέγχει αν είναι όντως έγκυρη και την καταστρέφει. Στη συνέχεια, το μηχάνημα σου φτιάχνει ένα έργο τέχνης. Είναι μια καλή ανταλλαγή, γιατί δεν καταστρέφουμε την πίστωσή σου, αλλά μόνο τον πλαστικό σου φίλο. Εσύ αυτό που έχεις να κάνεις είναι να τηλεφωνήσεις στην τράπεζα και να βγάλεις μια καινούργια κάρτα. Είναι λοιπόν μια γελοία διαδικασία ώς ένα βαθμό. Αλλά ελπίζω ότι αν καταστραφούν πολλές κάρτες, τότε η θεά της Πίστωσης θα σβήσει τα χρέη των ανθρώπων! Αυτό είναι το όνειρό μου και ο συμβολισμός του έργου. Επίσης, ήθελα να φτιάξω ένα έργο όπου το κοινό θα μπορούσε να συμμετέχει ενεργά. Αν παρατηρήσεις τον κόσμο μιας γκαλερί, θα δεις ότι πολύ δύσκολα γελάει. Ήθελα στο δικό μου έργο να γελάει και να συμμετέχει. Σε μια τέτοια εποχή πιστεύετε ότι ο κόσμος της Αθήνας θα συμμετάσχει; Μπορεί ο κόσμος στην Αθήνα να έχει ήδη απαλλαγεί από τις πιστωτικές του κάρτες. Μπορεί να ήρθα πολύ αργά!

O KATAΣTPOΦEAΣ

άθεται δίπλα στην πανύψηλη κατασκευή του και χαμογελάει, μάλλον πονηρά. Μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας του λονδίνου και των περίφημων Young British Artists, ο λάντι περιμένει με αγωνία το πρώτο «θύμα» που θα βάλει την πιστωτική του κάρτα στο ιδιότυπο μηχάνημα-έργο τέχνης του. «Κανονικές, ισχύουσες πιστωτικές κάρτες. Όχι τηλεκάρτες, ούτε ληγμένες», δηλώνει. Kαι περιμένει.

O Μάικλ Λάντι μπροστά την «εφεύρεσή» του που καταστρέφει πιστωτικές κάρτες και η οποία εκτίθεται στην Πειραιώς 260.

Μιλήστε μας λίγο για το έργο που παρουσιάζετε στο Φεστιβάλ Αθηνών. Είναι μία μηχανή που καταστρέφει την πιστωτική σου κάρτα και για αντάλλαγμα παίρνεις ένα σχέδιο φτιαγμένο από ένα μηχανικό χέρι σε μπλε, κόκκινο, πράσινο ή κίτρινο και υπογεγραμμένο από τον καλλιτέχνη. Βασίζεται στην κινητική τέχνη και επηρεάζεται συγκεκριμένα από ένα έργο του Ζαν Τινγκελί, το Homage to New York. Μου αρέσει πάρα πολύ ο Τινγκελί, έφτιαξα λοιπόν κάτι επηρεασμένο από αυτόν

10 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

Τώρα καταστρέφετε κάρτες, ενώ σε μία παλαιότερη δουλειά σας, το Break Down, είχατε καταστρέψει όλα τα προσωπικά σας αντικείμενα. Oλοκληρώνετε, λοιπόν, την παλιά σας δουλειά; Γενικά, η δουλειά μου είναι αρκετά μηδενιστική, αλλά αυτό το έργο είναι εντελώς διαφορετικό από το Break Down. Και αυτό γιατί στο Break Down κατέστρεψα όλα τα δικά μου αντικείμενα, ενώ τώρα καταστρέφω τα πράγματα των άλλων, κι αυτό είναι πολύ πιο διασκεδαστικό! Γενικά πιστεύω ότι η καταστροφή μπορεί να είναι πολύ δημιουργική και απελευθερωτική. Όταν, ας πούμε, κατέστρεψα όλα τα αντικείμενά μου, απελευθερώθηκα σε μεγάλο βαθμό. Αφού πρώτα έφτιαξα μια φρενήρη λίστα με όλα τα αντικείμενα που είχα στην κατοχή μου, μετά τα κατέ-

στρεψα όλα, αλήθεια! Από το καλλιτεχνικό μου αρχείο, μέχρι το αυτοκίνητό μου και άλλα άχρηστα πράγματα. Αυτή την περίοδο με τι ασχολείστε; ως μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας του λονδίνου λαμβάνω μέρος στην καλοκαιρινή έκθεση, όπου ζητάνε από τα μέλη αλλά και από το κοινό να στείλουν έργα τέχνης με σκοπό τη χρηματοδότηση της ίδιας της Ακαδημίας και των σπουδαστών της. Δημιούργησα λοιπόν για την έκθεση έναν κίτρινο κάδο απορριμμάτων. Έστειλα έναν κανονικό πλαστικό κάδο στην Κίνα, εκεί τον χύτευσαν σε χαλκό και μου τον έστειλαν πίσω. Κι έτσι, έφτιαξα την αυτοπροσωπογραφία μου σαν έναν κιτρινόμαυρο κάδο απορριμμάτων. Το αστείο της υπόθεσης είναι ότι το έργο φυλάσσεται σε μόνιμη βάση από σεκιούριτι, γιατί ο κόσμος πάει και ρίχνει μέσα τα σκουπίδια του. Η αυτοπροσωπογραφία σας; Ναι, γιατί έχω κάνει πολλά πράγματα με κάδους και σκουπίδια στο παρελθόν. Πάρτε για παράδειγμα το έργο Scrapheap Services (1995–1996). Ένα έργο που παρουσίαζε μια υπηρεσία καθαριότητας που, αντί να ξεφορτώνεται σκουπίδια, ξεφορτωνόταν ανθρώπους οι οποίοι δεν μπορούσαν πλέον να είναι χρήσιμοι στην κοινωνία. Έφτιαξα βίντεο που διαφήμιζαν την εταιρεία και χρησιμοποίησα έναν μεγάλο αριθμό σκουπιδιών για να δημιουργήσω μικρές, ανθρώπινες φιγούρες. Η εγκατάσταση αποτελούσε ένα σχόλιο πάνω στην Αγγλία των αρχών του ’90, οπότε η ανεργία είχε φτάσει στα ύψη. Το Λονδίνο πώς είναι σήμερα απ’ αυτή την άποψη; Σήμερα, το λονδίνο έχει ακόμα μια κάποια ευημερία. Ακόμα έχει να προσφέρει δουλειά στον κόσμο, και όχι μόνο στους Άγγλους. Καθημερινά έρχονται πολίτες από όλες τις χώρες που ψάχνουν για δουλειά. Βέβαια είναι φανερό ότι η ψαλίδα μεταξύ φτωχών και πλουσίων έχει ανοίξει ακόμα περισσότερο. Αλλά νομίζω ότι αυτό συμβαίνει σε όλη την Ευρώπη, σε όλο τον κόσμο. Ακούω για την Ελλάδα καθημερινά και πιστεύω ότι απλά είστε οι πρώτοι που την πατήσατε. Μετά ήταν η Ισπανία, η Ιταλία, η Ιρλανδία. Και σίγουρα θα ακολουθήσουμε και οι υπόλοιποι, καθώς αυτό το πράγμα κινείται συνεχώς. s

EIKAΣTIKA

corpus christi

OPIA σTHN EλEYθEPIA τΗσ τεχνΗσ; Mια παράσταση με θέμα της τον Xριστό, μια ανακοίνωση της Iεράς Συνόδου, μια σύλληψη ηθοποιών της παράστασης έπειτα από μια μήνυση κι ο αναμενόμενος θόρυβος γεννούν ακόμα μια φορά το ερώτημα: υπάρχουν όρια στην ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης – και αν ναι, ποιος θα τα θέσει; Από τον Tηλέμαχο Aναγνώστου

ο Σάββατο το απόγευμα, 9 Μαΐου, μια ομάδα αστυνομικών μπήκε στο θέατρο Χυτήριο για να εκτελέσει ένα ένταλμα. Δυο δικηγόροι, μερικές μέρες πριν, είχαν δει την πρόβα τζενεράλε της παράστασης που στηρίζεται στο έργο Corpus Christi του Aμερικανού σκηνοθέτη Τέρενς ΜακΝάλι σε σκηνοθεσία λαέρτη Βασιλείου (απ’ όπου η φωτογραφία), και στη συνέχεια υπέβαλαν μήνυση. Την ώρα που έφτασαν οι αστυνομικοί, στο θέατρο βρίσκονταν τρεις ηθοποιοί που έπαιζαν στην παράσταση, οι οποίοι και συνελήφθησαν. Μεταφέρθηκαν στο αστυνομικό τμήμα της Ομονοίας και, λίγο αργότερα, αφού τους απαγγέλθηκαν κατηγορίες, αφέθηκαν ελεύθεροι. Η μήνυση κάνει λόγο για αυτουργία σε προσβολή στα θεία. Ήδη, μερικές μέρες πριν, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, στην οποία υπήρχαν πληροφορίες για την παράσταση, είχε καταγγείλει το Corpus Christi γιατί, σύμφωνα με τις πληροφορίες που είχαν όσοι ζήτησαν τη συζήτηση και, στη συνέχεια, επιχειρηματολόγησαν, παρουσιάζει τον Χριστό και τους μαθητές του ως ομοφυλόφιλους. Πολλοί θεώρησαν ότι η ανακοίνωση της Ιεράς Συνόδου ήταν, ταυτόχρονα, προτροπή προς ζηλωτές να κλιμακώσουν πιο δυναμικά την αποδοκιμασία της παράστασης. «Να αποφεύγουμε να καταδικάζουμε κάτι εάν δεν έχουμε προσωπική γνώμη, γιατί κάτι τέτοιο είναι ρατσισμός» δήλωσε, πάντως, στον ραδιοφωνικό σταθμό ΣΚΑΪ ο σκηνοθέτης της παράστασης, λαέρτης Βασιλείου. Με αφορμή το παραπάνω συμβάν, ζητήσαμε τη γνώμη τριών προσωπικοτήτων της ελληνικής κουλτούρας. Παραθέτουμε τις σύντομες δηλώσεις του Γιώργου λούκου, προέδρου και διευθυντή του Ελληνικού φεστιβάλ, του σκηνοθέτη Βαγγέλη θεοδωρόπουλου και του συγγραφέα Τάκη θεοδωρόπουλου.

ΣXOΛIA

Γιώργος Λούκος, πρόεδρος και διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών «Η ελευθερία είναι απροϋπόθετη» Μου είναι αδιανόητο ότι μια θεατρική παράσταση μπορεί να γίνει, ακόμα μια φορά, η πέτρα του σκανδάλου. Νομίζω ότι ήταν σφάλμα η σύλληψη των ηθοποιών μιας θεατρικής παράστασης, έστω κι αν είχε υποβληθεί μήνυση εναντίον τους. Για δύο λόγους. Ο ένας έχει να κάνει με τη φύση του θεάτρου. Όποιο κι αν είναι το θέμα ενός έργου, το θέατρο δεν επιβάλλεται στο κοινό. Οι θεατές επιλέγουν μόνοι τους τι θα πάνε να δουν, και πάντα βρίσκονται σε κριτική εγρήγορση απέναντι στο θέαμα που τους προσφέρεται: το θέατρο είναι διαδικασία κριτικής και αισθητικής καλλιέργειας και, επ’ ουδενί, μηχανισμός χειραγώγησης. Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με την ελευθερία: δεν είναι δυνατόν να υπάρχει ελευθερία υπό προϋποθέσεις. Απ’ αυτή την άποψη, θεωρώ υποχρέωσή μου να συνταχθώ με την πλευρά της ελευθερίας, με το δικαίωμα των καλλιτεχνών στην ελεύθερη και απρόσκοπτη δημιουργική έκφρασή τους. Διότι η ελευθερία της έκφρασης είναι απροϋπόθετη.

Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος Σκηνοθέτης, διευθυντής του Θεάτρου του Νέου Κόσμου «Να συλληφθεί κι ο Λεονάρντο» Πρέπει να συλληφθούν και όλοι οι αγιογράφοι και οι ζωγράφοι, με πρώτο τον λεονάρντο ντε Βίντσι, που παρουσιάζουν στον Μυστικό Δείπνο τον Ιωάννη τον θεολόγο θηλυπρεπή.

Τάκης Θεοδωρόπουλος, συγγραφέας «Πράξη τύπου μουλάδων του Ιράν» Κατά την ανακοίνωση της Ιεράς Συνόδου, το έργο «αντίκειται στις παραδόσεις της πατρίδος και της θρησκείας μας». Και επειδή, ως γνωστόν, κατά τις παραδόσεις, ο Ιησούς και οι μαθητές του ήσαν Έλληνες, και ως Έλληνες δεν μπορεί να ήσαν ομοφυλόφιλοι, το έργο κρίνεται ως απαράδεκτο. Αυτά ως προς την ευτράπελη πλευρά του ζητήματος, γιατί η ουσία είναι αλλού. υπάρχει μια λεπτή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην απαξίωση ενός καλλιτεχνικού έργου, που είναι δικαίωμα του καθενός, και την διά νόμου απαγόρευσή του. Είναι η διαχωριστική γραμμή που χωρίζει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, ο οποίος υποτίθεται γεννήθηκε στα μέρη μας, και τα θεοκρατικά καθεστώτα τύπου μουλάδων του Ιράν. Όποιος τη διασχίζει αλόγιστα, όπως η Ιερά Σύνοδος, απλώς κακοποιεί τον πολιτισμό μας.

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 11

cirque du Soleil

Η ΓIOPTH THσ ΦANTAσMAΓOPIAσ Το Τσίρκο του Ήλιου έχει προσφέρει μαγεία και απόλαυση σε περισσότερους από 100 εκατομμύρια θεατές, σε πάνω από 300 πόλεις, σαράντα και πλέον χώρες και έξι ηπείρους. Το Σεπτέμβριο έρχεται και στην Ελλάδα, με την πιο διάσημη και πολυσυζητημένη σε όλο τον κόσμο παράστασή του – την Alegria. Από τον Tηλέμαχο Aναγνώστου

λα άρχισαν μ’ έναν ριψοκίνδυνο πλανόδιο καλλιτέχνη, τον Γκυ λαλιμπερτέ, που, νέος, έδινε υπαίθριες παραστάσεις με ξυλοπόδαρα, παίζοντας ακορντεόν, καταπίνοντας φωτιές και κάνοντας ακροβατικά. Ο ένας πολύ σύντομα πλαισιώθηκε κι από άλλους ομότεχνούς του, αφιερωμένους στη δουλειά τους, ώσπου ήρθε το πλήρωμα του χρόνου και, με έδρα το Κεμπέκ του Καναδά, ιδρύθηκε το πρώτο καλλιτεχνικό σχήμα, με στόχο να μεγαλώσει και να πραγματοποιεί περιοδείες σε ολόκληρο τον κόσμο. Ήταν το πρόπλασμα, η μαγιά για τη γιγάντωση ενός από τα μεγαλύτερα θεάματα στον κόσμο. Το 1984, ο Γκι λαλιμπερτέ εκτίμησε το ταλέντο των πλανόδιων καλλιτεχνών που συμμετείχαν στο φεστιβάλ Fete foraine de BaieSaint-Paul και, μαζί τους, δημιούργησε το Cirque du Soleil, κατακτώντας διεθνή φήμη. Η φήμη αυτή είναι αντάξια

τους που κάνουν κούνια σε ύψος 12 μέτρων πάνω απ’ το έδαφος, σ’ ένα θέαμα ιδιαιτέρως ριψοκίνδυνο. Κανένα πρόβλημα, ασφαλώς, για τους ίδιους τους ακροβάτες, αφού ο κίνδυνος είναι η δουλειά τους. Η ζωηρή και συγκινησιακά φορτισμένη μουσική επένδυση κινείται σε διάφορα ιδιώματα: από ποπ έως τζαζ, κι από το τάνγκο έως την παραδοσιακή εβραϊκή μουσική των γάμων (κλέζμερ). Η ορχήστρα χρησιμοποιεί ακουστικά όργανα, ανάμεσα στα οποία το ακορντεόν, θυμίζοντας τις μελωδίες των τροβαδούρων, και συγχρόνως ζωντανεύει τα τραχιά, αυθεντικά ακούσματα του δρόμου. Αλλά, ταυτόχρονα, δεν αποκλείονται τα ηλεκτρονικά όργανα. Το Cirque du Soleil παρακολουθεί και ενσωματώνει τις αλλαγές που φέρνει στις ζωές μας η εξέλιξη – κι ίσως γι’ αυτό το σάουντρακ της Alegria είναι το πιο εμπορικό μουσικό άλμπουμ του. Οι θεατές θα εντυπωσιαστούν κι από το σκηνικό της παράστασης, από τον γιγάντιο θόλο που δεσπόζει στην κορυφή και τις περίτεχνες κολόνες και τα κιγκλιδώματα. Ο φωτισμός, από την άλλη πλευρά, μοιάζει να παραπέμπει σε νοσταλγική ατμόσφαιρα, θαρρείς και αναπαρίσταται μια χοροεσπερίδα του 17ου αιώνα. s και του μεγέθους που ο συγκεκριμένος καλλιτεχνικός οργανισμός έχει αποκτήσει. Eνδεικτικό είναι ότι 5.000 πρόσωπα εργάζονται σήμερα στο πολυβραβευμένο και αναγνωρισμένο παντού Cirque du Soleil, ανάμεσά τους 1.300 καλλιτέχνες που κατάγονται από 50 διαφορετικές χώρες. Το φθινόπωρο που μας έρχεται, από τις 3 έως τις 9 Σεπτεμβρίου, το Cirque du Soleil θα βρίσκεται στην Ελλάδα για σειρά παραστάσεων που ήδη αναμένονται με πολύ ενδιαφέρον. Ο λόγος; Στην Ελλάδα θα παρουσιαστεί η Alegria (στα ισπανικά σημαίνει: χαρά, αγαλλίαση), η πιο διάσημη έως σήμερα παράσταση του τσίρκου που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1994 στο Μόντρεαλ και, έκτοτε, έχει γίνει δεκτή με ενθουσιασμό στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα όπου ταξίδεψε. Σύμφωνα με τους συντελεστές της παράστασης, η Alegria έχει μπαρόκ και οπερατικό ύφος. Όσοι συμμετέχουν εντυπωσιάζουν χάρη στο μοναδικό θέαμα –κράμα επιδεξιότητας, δύναμης

12 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

και ταχύτητας–, αλλά και στις ερμηνείες τους. Το σύνολο συμπληρώνουν η πρωτότυπη, live μουσική κι ένα περίτεχνο σκηνικό, που υποστηρίζει δυναμικά ένα θέαμα αθλητισμού και καλλιτεχνίας. Και φυσικά, μην ξεχνάμε τις φανταχτερές ενδυμασίες. Η παράσταση διαθέτει περισσότερες από 400 τέτοιες φορεσιές, χειροποίητα παπούτσια, περούκες, καπέλα και αξεσουάρ. Όλο το ενδυματολογικό υλικό φτιάχνεται στην έδρα του Cirque du Soleil στο Μόντρεαλ, σε ειδικά εργαστήρια, εργάζονται μάλιστα γι’ αυτό περισσότεροι από 300 τεχνίτες. Το βασικό υλικό είναι συνθετικό, λύκρα, καθώς έτσι τα ενδύματα αποκτούν ελαστικότητα, προσφέροντας άνεση και ευελιξία στους καλλιτέχνες. To θέαμα διαρκεί δυόμιση ώρες. Από τα πιο εντυπωσιακά σημεία της παράστασης είναι η έντονα αισθησιακή «Συγχρονική αιώρα» και οι «Εναέριες μπάρες», που κόβουν την ανάσα στους θεατές, αφού ακροβάτες πετούν στον αέρα, για να τους πιάσουν συνάδελφοί

Info Cirque du Soleil Alegria 3-9 Σεπτεμβρίου 2012 To Cirque du Soleil εμφανίζεται στο κλειστό γήπεδο του ΟΑΚΑ. Εισιτήρια για τις παραστάσεις προπωλούνται από τα καταστήματα Γερμανός σε ολόκληρη την Ελλάδα, και από την ιστοσελίδα: www.lavris.gr Oι τιμές τους ξεκινούν από τα 35€, με πιο ακριβά αυτά της VIP ζώνης, που ανέρχοται στα 75€. Γίνονται ειδικές εκπτώσεις σε φοιτητές, παιδιά και σε όσους εκδώσουν ομαδικά εισιτήρια. Πληροφορίες: τηλ. 210 9888888

ΣXOΛIA

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΣ ΣΚΗΝΗΣ Aπό την Άννα Δαμιανίδη

Φέτος, για να αντέξω τη δύσκολη σκηνή, που είναι η Αθήνα, κάνω βουτιές στα παρασκήνια, στις μαρτυρίες του παρελθόντος της.

Η αθHνα του μαρκHσιου φαίνεται πως ο μαρκήσιος ντε Νουαντέλ, πρεσβευτής της Γαλλίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, είχε ακούσει για την πόλη Αθήνα και ήθελε να τη δει. Την επισκέφτηκε το 1674, παίρνοντας μαζί του έναν ζωγράφο, ο οποίος τον απαθανάτισε με κόκκινο μακρύ πανωφόρι, μάλλον ανατολίτικης μόδας, να γίνεται δεκτός από τις τοπικές αρχές έξω από την πόλη. Πίσω του ζωγράφισε την Αθήνα ανφάς γύρω από το ψηλό της κάστρο, την Ακρόπολη, με το πιο σπάνιο τζαμί που έγινε ποτέ στην κορυφή, τον Παρθενώνα ολόκληρο... Στο βάθος, έβαλε τη θάλασσα και τα νησιά, αριστερά, στην εξοχή, τις κολώνες από τον αρχαίο ναό του Ολυμπίου Διός. Το πρώτο πράγμα που με τραβά στον μεγάλο αυτό πίνακα είναι οι φερετζέδες δύο γυναικών στη δεξιά πλευρά που παρακολουθούν από μακριά την άφιξη του Γάλλου. φέτος, για να αντέξω τη δύσκολη σκηνή, που είναι η Αθήνα, κάνω βουτιές στα παρασκήνια, στις μαρτυρίες του

ΣXOΛIA

παρελθόντος της. Έχω μπει για πρώτη φορά στη ζωή μου στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών, στην πλατεία Κλαυθμώνος, το πρώτο παλάτι του Όθωνα όπως γράφει, και οπλίζομαι με υπομονή για να αποκρυπτογραφήσω –όσο θα αντέξουν τα πόδια μου– ρομαντικές εικόνες της Αθήνας. Δεν περίμενα αυτό το λεπτομερειακό ρεπορτάζ από μια εποχή που ξεχνάμε ότι υπήρξε, δεκατρία χρόνια πριν ο Μοροζίνης βομβαρδίσει την Ακρόπολη. Είναι μια μικρή πόλη, σαν τις μεσαιωνικές, με τείχος τριγύρω, γεμάτη κόκκινες στέγες. Συμμαζεμένη, περιορισμένη, σαν τις πόλεις που ξετρελαίνουν τους τουρίστες στην Ευρώπη με το μικρό μέγεθος του παρελθόντος τους, όπου χαρούμενα παιδιά ανεβαίνουν στα τείχη και κάνουν τρέχοντας το γύρο. Οι οχυρώσεις είναι πια παιδικές χαρές, οι παλιές μικρές πόλεις είναι πια ανοιχτές σε όλους, απρόσιτες στα αυτοκίνητα, γεμάτες μαγαζάκια. Η χαρά του παιδιού. Η μικρή τους κλίμακα

εξημερώνει τη σχέση με την έννοια της πόλης, το βάθος του χρόνου εξοικειώνει με τη σύγχρονη μεγαλούπολη. Αυτή η πόλη δεν υπάρχει στις δικές μας γνώσεις, στην αίσθηση της συνέχειας που αποκτάμε για την Αθήνα. Είναι σαν να έχουμε βάλει στο μυαλό μας ένα κάγκελο, όπως στην Αρχαία και τη ρωμαϊκή Αγορά, και δεν μπορούμε να φανταστούμε τους τοίχους και τις κολώνες τους να στηρίζουν σπιτάκια ή τέντες που σκίαζαν τα μαγαζάκια, δρόμους σκονισμένους ανάμεσα στα ερείπια της Αδριάνειας βιβλιοθήκης, κεραμίδια πάνω από αρχαίους, μεγάλους τοίχους. Αν μπορούσα να δω την πόλη έτσι, θα σταματούσα να χάνομαι, θα αποκτούσα επιτέλους το αίσθημα προσανατολισμού που λείπει από τη ζωή μου – κάνω τη σκέψη αυτή καθώς πλησιάζω στον μεγάλο πίνακα του Jacques Carrey, ο οποίος είναι «διαρκές δάνειο της πόλης Σαρτρ». Η Αθήνα δεν ήταν ακριβώς σαν

μούμια που μόλις έρθει σε επαφή με το οξυγόνο διαλύεται, αφού ανάπνεε ήσυχα κάτω από το πέπλο της λήθης, αλλά αυτός ο φιλομαθής μαρκήσιος με τον ζωγράφο του είδαν κάτι που κανένας άλλος δεν πρόλαβε να δει, ή έστω να καταλάβει ότι έβλεπε. Μέχρι τότε, τη ζωγράφιζαν όπως τη φαντάζονταν, με τις κολώνες και τα ερείπια ατάκτως ερριμμένα. Ο πρεσβευτής είδε μια ζωντανή μικρή πόλη με το παλιό μεγαλείο ανακυκλωμένο στη μικρομεσαία της πραγματικότητα. Μετά το πέρασμα του, όλα άρχισαν ν’ αλλάζουν πιο γρήγορα. Ενάμιση αιώνα αργότερα, το λαμπρό παρελθόν της θα καταπιεί τα ενδιάμεσα στοιχεία. λίγες δεκαετίες μετά, το άπληστο παρόν θα τυλίξει τα πάντα, σαν μαγικό δάσος που κλείνει εκείνο το παλάτι με τη βασιλοπούλα που κοιμόταν εκατό χρόνια. Το πριγκιπόπουλο είναι ο θεατής, ας πούμε εγώ, που κοντεύω να φιλήσω την επιφάνεια του διαρκούς αυτού δανείου.

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 13

Δημήτρης Παπαϊωάννου

οι Πρωτεσ εικονεσ

τΗσ ΠρωτΗσ YλΗσ Tι θα παρουσιάσει στο κοινό του ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, ποια είναι η Πρώτη ύλη του; Παρακολουθήσαμε πριν από εσάς, για εσάς, μια από τις πρόβες της παράστασης και μοιραζόμαστε μαζί σας μια πρώτη γεύση απ’ ό,τι θα συμβεί. Από τη Βένα Γεωργακοπούλου φωτογραφία: Nίκος Nικολόπουλος

ς αρχίσουμε με τα δεδομένα της εκδήλωσης του φεστιβάλ, τα εισιτήρια της οποίας εξαντλήθηκαν από την πρώτη κιόλας μέρα προπώλησης. Και έχει και οκτώ ολόκληρες παραστάσεις – εντάξει, σ’ ένα σχετικά μικρό χώρο, το Χώρο Α της Πειραιώς, που συνήθως δεν χρησιμοποιείται για θέατρο και χορό. Είναι, όμως (ένα το κρατούμενο), η νέα δουλειά του Δημήτρη Παπαϊωάννου, του ανθρώπου που έχει καταφέρει να λατρεύεται, αλλά και να αμφισβητείται, να μετατρέπει κάθε του δημιουργία σε «talk of the town» ακόμα κι όταν δεν συνοδεύεται από τεράστια εμπορική επιτυχία. Είναι, επίσης (δύο τα κρατούμενα), μια επανεμφάνιση του ίδιου του Παπαϊωάννου επί σκηνής ύστερα από δέκα ολόκληρα χρόνια. Γεγονός πολύ σημαντικό κι αυτό. Πόσο μάλλον που στο έργο –βοηθάει κι ο τίτλος του (Πρώτη ύλη), αλλά κι ή ίδια η εξέλιξή του– μοιάζει σχετικά γρήγορα ότι ο Δημήτρης Παπαϊωάννου δεν υποδύεται κανένα ρόλο.

H αναμέτρηση δύο ανδρών Το έργο μάς μεταφέρει στο εργαστήριο. Ντυμένος στα ολόμαυρα, εισβάλλει στο χώρο ο Παπαϊωάννου, μαζί μ’ ένα ολόγυμνο ανδρικό σώμα. Ο Ταντέου λίζενφελντ, πανέμορφος, γυ-

μνασμένος, σαν αρχαίο άγαλμα (επιτρέψτε μου την κοινοτοπία, της αφήνει παράθυρο, άλλωστε, και το ίδιο το έργο) αποκαλύπτεται μια «πρώτη ύλη» στα χέρια του δημιουργού, που δεν παραδίδεται, όμως, αμαχητί. Οι δυο άνδρες αναμετριούνται. Με ένταση και δυσκολίες. Με τρυφερότητα και επικοινωνία. Με δόσεις χιούμορ. Οι ρόλοι εναλλάσσονται σε μια μη αφηγηματική ροή, που ξεκλειδώνει τη φαντασία κι επιτρέπει στους θεατές συνειρμούς. Κι όλα αυτά με τα ελάχιστα μέσα – τι αναπάντεχο για τον Παπαϊωάννου! Μια εξέδρα, ένα ξύλινο πλαίσιο-κάδρο, ένα μικρόφωνο, ένας σκουπιδοτενεκές, ένα λάστιχο, νερό. φωτισμοί στοιχειώδεις, καθόλου μουσική, μόνο ήχοι, που ξεπηδούν από τη δραματουργία σαν άλλες κινήσεις σωμάτων. Με την Πρώτη ύλη, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου μάς αποκαλύπτεται για μια ακόμα φορά ολοκαίνουργιος. Εξίσου εσωτερικός με το Μέσα και το Πουθενά, τα δυο αμέσως προηγούμενα έργα του. Αυτή τη στιγμή μας καλεί προσωπικά στο εργαστήριό του, στον κόσμο του, κομμάτι πια και της δικής μας ζωής. Η παράσταση στο φεστιβάλ είναι η αρχική εκδοχή της Πρώτης ύλης. Το έργο θα φιλοξενηθεί στη συνέχεια στο EMPAC (Experimental Media and Performing Arts Center) της Νέας υόρκης, για ν’ αναπτύξει νέες πλευρές και οπτικές. s

10 σταθμοι στΗ διαδρομΗ του δΗμΗτρΗ ΠαΠαϊωαννου Αυτό το καλοκαίρι, όμως, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου μας άφησε μόνους μας. Να μπούμε στο Χώρο Α του φεστιβάλ, όπου παρουσιάζει την Πρώτη ύλη, εντελώς παρθένοι. λίγες λέξεις μόνο σ’ ένα δελτίο Τύπου και καμιά απολύτως συνέντευξη. Τι μας μένει, λοιπόν, τώρα που στερούμαστε τον αναλυτικό, καθαρό, προσεκτικό πάντα λόγο του πριν από την παράσταση; Μια ματιά προς τα πίσω, ίσως; Γιατί ο Παπαϊωάννου, τόσο νέος, γοητευτικός και παρών, δεν είναι χθεσινός, έρχεται από μακριά. Έφτασε, άλλωστε, τα 48 του χρόνια. Από τη Βένα Γεωργακοπούλου

1. Μαθητής στα βόρεια προάστια Αν και παιδί μικροαστικής οικογένειας, έβγαλε το Κολλέγιο, κι εκεί ευτυχώς ανακάλυψαν και ενθάρρυναν το ταλέντο του στη ζωγραφική.

2. Σ’ ένα νεοκλασικό του Μαρουσιού Κάλεσε τον Γιάννη Τσαρούχη να δει μια έκθεση ζωγραφικής με έργα του στη βιβλιοθήκη του Κολλεγίου και ο ζωντανός θρύλος έγινε ο πρώτος του δάσκαλος. Στο μικρό σπίτι του ζωγράφου, ο έφηβος Παπαϊωάννου έμαθε πολλά, από όπερα μέχρι ζωγραφική, μέσα από μια σχέση σχεδόν πατρική.

3. Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Kόμικς, ζωγραφική, σκηνογραφία, το fanzine Κοντροσόλ, χορός, όλα μπαίνουν απαιτητικά στη ζωή του. Ταξίδια σε εξωτερικό (ΗΠΑ, Βερολίνο) και δουλειά-μαθητεία δίπλα στον Μπομπ Ουίλσον, που καθόρισε και τον δικό του δρόμο στην τέχνη. Και παράλληλα, η γνωριμία και η συνεργασία του με την Αγγελική Στελλάτου, με την οποία δημιούργησαν την «Ομάδα Εδάφους» και συμμετείχαν με τα πρώτα έργα του στις Μπιενάλε Νέων Καλλιτεχνών Ευρώπης και Μεσογείου.

4. Έξοδος στο κοινό Οι Αθηναίοι ανακαλύπτουν και αποθεώνουν τη δουλειά της «Ομάδας Εδάφους» στην «κατάληψη» (κτίριο Καλλιτεχνών, γωνία 3ης Σεπτεμβρίου και Πατησίων), σ’ ένα μικρό εναλλακτικό θέατρο, που γεννήθηκε από τη διαμόρφωση τεσσάρων μεγάλων δωματίων. Παπαϊωάννου, Στελλάτου,

Σταύρος Ζαλμάς, Νίκος Αλεξίου προτείνουν μια νέα γλώσσα με την παράσταση Τα τραγούδια (1991), «μανιφέστο της ηθικής και καλλιτεχνικής μας προσέγγισης στο θέαμα», όπως έχει γράψει ο ίδιος.

5. Από τη ζωγραφική στο χορό Τι περίεργη εξέλιξη! Αλλά εκεί βρήκε ο Παπαϊωάννου το έδαφός του. Τη συνεργασία με άλλους, που είχε ανάγκη. Τη δυνατότητα να κάνει τα πάντα (να ζωγραφίσει ως ζωγράφος, να πει τις ιστορίες ενός κομίστα, να υπάρξει ως ερμηνευτής ο ίδιος στη σκηνή). Η αμεσότητα και η ένταση της επικοινωνίας με το κοινό όταν χόρευε, του ταίριαζε περισσότερο από την «απομόνωση των εικαστικών σε γκαλερί και συλλογές» – πάλι με δικά του λόγια.

6. Δεκαεφτά χρόνια «Ομάδα Εδάφους» Μήδεια (1993), Ενός λεπτού σιγή (1995), Δράκουλας (1997), Ανθρώπινη δίψα (1999), Για πάντα (2001). Απόλυτη κυριαρχία στο χώρο του χορού και σκληρή συλλογική δουλειά με ελάχιστα χρήματα. Ο ίδιος έχει χαρακτηρίσει την ομάδα σαν το λιμάνι που του πρόσφερε τη δυνατότητα της ελάχιστης έκπτωσης στα ιδανικά του, σαν «το λίκνο της θερμότερης πίστης και αγάπης». Το 2001 ήρθε η ώρα του τέλους της με την αποχώρηση της Αγγελικής Στελλάτου, της χορεύτριας που ταυτίστηκε ιδανικά με τις πιο δυνατές και δύσκολες τεχνικά ιδέες του.

7. Στο Ολυμπιακό άρμα Oι τελετές έναρξης και λήξης που ανέλαβε το 2004 («how beautiful», είπε

πρόσφατα γι’ αυτές ο Ντάνι Μπόιλ, ο φετινός τελετάρχης του λονδίνου), σήμαναν τη μετατροπή του Παπαϊωάννου σε εθνικό σταρ. Συσπείρωσαν ακόμα και τους αρνητές των αγώνων. Του πρόσφεραν επιτέλους –δεν το έκρυψε– μια οικονομική άνεση και άνοιξαν πολύ τη βεντάλια του ακροατηρίου του. Οι επόμενες δουλειές του, εκτός από καλλιτεχνικά, ήταν και κοσμικά γεγονότα, κάτι που ενόχλησε όσους θεωρούν το αντεργκράουντ συνώνυμο της τέχνης.

8. 2 το αρσενικό Mε στοιχεία επιθεώρησης, καμπαρέ, γελοιογραφίας, σταρ-ερμηνευτή τον Άρη Σερβετάλη, αλλά και τη μουσική του Κωνσταντίνου Βήτα, η πρώτη μεγάλη παραγωγή του στο «Παλλάς» μετά την Oλυμπιάδα (2006) ήταν ένα αιχμηρό, προσωπικό σχόλιο στον κόσμο των ανδρών, στην Ελλάδα του σήμερα. Της έδινε φεμινιστική ανάσα η πολυσυζητημένη, μα τόσο εύστοχη σκηνή, με μια υπερμεγέθη Μπάρμπι, αρχετυπική ανδρική φαντασίωση, που, όμως, πνίγει, εξαφανίζει, παραλύει τα νεαρά αγόρια (και κορίτσια).

9. Και έπειτα ήρθε η Μήδεια Ταξίδι στο Πεκίνο, παραστάσεις sold out στην Πειραιώς 260 το καλοκαίρι του 2008 και 100 χιλιάδες και πάνω εισιτήρια στο «Παλλάς» το χειμώνα. Το ριμέϊκ της Μήδειας του 1993 αποδεικνύεται μια τεράστια εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία. Το μεγάλο, και ίσως τελευταίο του –για την ώρα– στοίχημα για μια κλασική αφήγηση πάνω σ’ ένα πασίγνωστο ερωτικό θρίλερ, με συναισθηματική φόρτιση για τον ίδιο και το κοινό και αποθέωση της ομορφιάς και σκηνικής τελειότητας.

10. Το κοινό στα δύσκολα Άντε μετά ο θεατής να ταυτιστεί, να ακολουθήσει εύκολα την αλλαγή πορείας του αγαπημένου του Παπαϊωάννου. Το παιχνίδι του, για παράδειγμα, με τη γυμνή σκηνή του Εθνικού και τα ψυχρά μεταλλικά μηχανήματά της στο Πουθενά. Κι όμως, ήταν τα ιδανικά εγκαίνια της κεντρικής αίθουσας του ανακαινισμένου Τσίλερ το 2009, ένα ερωτικό γράμμα προς το χώρο όπου γεννιέται η θεατρική πράξη. «Εγώ είμαι καλός όταν έχω έναν άνθρωπο που αναμετριέται με μια καρέκλα ή μ’ ένα σλίπινγκ μπαγκ ή με μια σκάλα ή μ’ ένα επικλινές επίπεδο. Κάτι βρίσκει η ψυχή μου μέσα σ’ αυτά τα στοιχήματα και εκφράζεται», έλεγε τότε στη Μαρία Κατσουνάκη. Μού φαίνεται ότι αυτή η φράση του θα μπορούσε να είναι κι ένας καλός οδηγός μας και φέτος για την Πρώτη ύλη του. Κι εδώ ο Δημήτρης Παπαϊωάννου αναμετριέται μ’ ένα άλλο σώμα. Μεγαλύτερο και διαρκέστερο στοίχημα για κάθε καλλιτέχνη. s

Info Δημήτρης Παπαϊωάννου Πρώτη ύλη Με τους Ταντέου λίζενφελντ και Δημήτρη Παπαϊωάννου Ηχητικός σχεδιασμός: Κώστας Μιχόπουλος, Βοηθοί σκηνοθέτη: Τίνα Παπανικολάου, Παυλίνα Ανδριοπούλου - Ντίνος Νικολάου Πειραιώς 260, Χώρος Α 23-26 Ιουνίου, 30 Ιουνίου, 1-3 Ιουλίου, 21:00 Εισιτήρια: 25€, 20€ (μειωμένο), 15€ (φοιτητικό, ΑΜΕΑ) Χορηγός επικοινωνίας: dancetheatre.gr

ENAΣ γOΛγOΘAΣ AΠO XAMΠOYPγKEP O Pοδρίγο Γκαρσία (στη φωτογραφία) εμπνέεται από τις τεχνικές του αισθητικού σοκ προκειμένου να μιλήσει όσο το δυνατόν πιο άμεσα στο κοινό του. Στο Golgóta picnic, απ’ όπου η σκηνή της μεγάλης φωτογραφίας, απεικονίζεται η εξέλιξη μιας επίσκεψης σύγχρονων εκπροσώπων του δυτικού πολιτισμού και των αξιών του σ’ ένα χώρο φορτισμένο με ιστορία και ιερότητα, που είναι και το θέμα του έργου.

ροδρίγο γκαρσία

μΗ βλασΦΗμεIτε, σερβιριστεIτε!

Από τη Βένα Γεωργακοπούλου

Ίσως το πιο κρίσιμο διήμερο για τη χώρα μας, το διήμερο των εκλογών του Iουνίου 2012, οι φίλοι του θεάτρου έχουν μια καλή ευκαιρία για μια απόδραση από τα προγνωστικά και την ένταση των αντιπαραθέσεων, για ένα Πικνίκ στον Γολγοθά. Aν και, τα θέματα της παράστασης που εξαγρίωσε τους θρησκευόμενους στη Γαλλία μάλλον θα αναζωπυρώσουν τη γνωστή συζήτηση: τι είναι η Eυρώπη, τι είναι το χρήμα, τι είναι ο καταναλωτισμός, τι η δημοκρατία; Άραγε χρειάζεται αλλαγή παραδείγματος; Kαι προς ποια κατεύθυνση; O σκηνοθέτης Pοδρίγο Γκαρσία δεν έχει αμφιβολίες.

αι μόνο ο θόρυβος που προκάλεσε το Golgóta picnic του ροδρίγο Γκαρσία όταν παίχτηκε στο τέλος του 2011 στη Γαλλία το έχει πρόωρα αναδείξει σε ένα από τα must του φεστιβάλ. Δεν ήταν, βέβαια, καλλιτεχνικό το σκάνδαλο, αλλά θρησκευτικό, ένα σπορ στο οποίο, δυστυχώς, εσχάτως οι Γάλλοι εταίροι μας έχουν πολύ καλές επιδόσεις. Πλήρωσε τη θρησκοληψία των Καθολικών ο Καστελούτσι για το Περί της έννοιας του προσώπου του Υιού του Θεού, που εδώ στην Πειραιώς παίχτηκε πέρυσι χωρίς κανένα πρόβλημα. Την πάτησε ακόμα χειρότερα και το δήθεν «βλάσφημο» Golgóta picnic, πρώτα στην Τουλούζη, μετά στο Παρίσι. Ο αρχιεπίσκοπός του αισθάνθηκε την ανάγκη να ηγηθεί ειδικής δέησης στη Νοτρ Νταμ εναντίον της παράστασης. Διαδηλώσεις οργανώθηκαν έξω από τα θέατρα με σύνθημα «Τέρμα στη χριστιανοφοβία!». Οργισμένοι καθολικοί φονταμενταλιστές συνελήφθησαν γιατί απείλησαν τους υπεύθυνους του Théâtre du rond-Point. Οι θεατές πέρναγαν από σωματικό έλεγχο που θα ακύρωνε ακόμα και τον Μπιν λάντεν! Μ’ αυτά και μ’ αυτά, κατάφερε για μια ακόμα φορά ο Αργεντίνος καλλιτέχνης να γίνει πρώτη είδηση. Μα είναι όντως ανίερη η νέα παράσταση του ροδρίγο Γκαρσία; Ο τίτλος της είναι από μόνος του αρκετά «ύποπτος». Το γεγονός, όμως, πως σ’ αυτό το πικνίκ στον Γολγοθά θα δούμε επί σκηνής μια σταύρωση και θ’ ακούσουμε σοκαριστικά σχόλια για τη Βίβλο και την καθολική εν γένει κουλτούρα δεν δικαιολογεί χριστιανοί άνθρωποι να αντιγράφουν μυγιάγγιχτες πρακτικές, που πολύ θα θέλαμε να χαρακτήριζαν μόνο κάποιες άλλες θρησκείες. Πόσο μάλλον που ο ίδιος ο Γκαρσία, ο οποίος από το 1986 ζει και δημιουργεί χωρίς κανένα πρόβλημα στην απόλυτα καθολική Μαδρίτη, την έχει τη μεταφυσική πετριά του. θα έκανε το Golgóta picnic αν ήταν αδιάφορος και αναίσθητος απέναντι στα επουράνια; θα ολοκλήρωνε το θέαμά του με το έργο του Χάιντν Οι επτά τελευταίες λέξεις του Χριστού στο σταυρό, πού παίζει στο πιάνο ο κορυφαίος Μαρίνο φορμέντι, έστω και γυμνός; Ο παλιός γνώριμος του φεστιβάλ (τον ξαναείχαμε κοντά μας το 2007 με την παράσταση Λίαν αιμάσσον. Αιμάσσον. Μισοψημένο. Καμένο), στη συνέντευξη που μας έδωσε, προσπαθεί να χαμηλώσει τους τόνους και αναφέρεται επί μακρόν στις μεταφυσικές του αγωνίες που δεν τον αφήνουν στιγμή να ησυχάσει.

Τι ακριβώς σημαίνει ο τίτλος Golgóta Picnic; Τι σημαίνει Άμλετ; Τι σημαίνει Περιμένοντας τον Γκοντό; Δεν πιστεύω ότι ο Σαίξπηρ και ο Μπέκετ έθεσαν τέτοια ερώτηση στον εαυτό τους, γιατί ο τίτλος

σπάνια εξηγεί το έργο. Για κάποιους συγγραφείς, είναι ένας τρόπος να τραβήξουν την προσοχή. Για κάποιους άλλους, είναι μια σύνοψη της πρόθεσης του έργου. Εγώ μπορώ να μιλήσω για τον τίτλο Golgóta picnic εκ των υστέρων, γιατί προέκυψε στο τέλος, όταν το έργο είχε ήδη ολοκληρωθεί. Δηλώνει ότι μια ομάδα ανθρώπων πάνε να κάνουν κάτι αστικό και μπανάλ, ένα πικνίκ, σ’ έναν τόπο ιερό και γεμάτο ιστορία, στο λόφο του Γολγοθά. Είναι κάτι που αντικατοπτρίζει πολύ καλά τη σημερινή κοινωνία. Ποιο αίσθημα, ποια εικόνα ή κατάσταση γέννησε την παράσταση; Την γέννησαν πάρα πολλά έργα τέχνης, πάρα πολλές νωπογραφίες, όλη η ιταλική αναγέννηση, όλη η γερμανική και μαζί η φλαμανδική ζωγραφική. Αλλά κι ένα σωρό ακόμα πράγματα, κυρίως η αγωνία μου «τι είναι οι θεοί;». Mήπως είναι μια εφεύρεση του ανθρώπου, χωρίς την οποία δεν μπορεί να ζήσει; Ήθελα, επίσης, να εξερευνήσω το σκοταδισμό και το φανατισμό των θρησκειών, δηλαδή αυτή την ανάγκη μας να αντιμετωπίζουμε τα ζητήματα της ζωής με λύσεις και απαντήσεις που είναι πέραν κάθε λογικής. Είναι, δηλαδή, μια παράσταση που ξεκινά από καθαρά θρησκευτικό προβληματισμό για να καταλήξει σε ευρύτερες αναφορές; Το Golgóta picnic είναι ένα πρόσχημα. Δεν θα μπορούσα ποτέ να αναπτύξω μόνο μία συγκεκριμένη ιδέα, να γράψω μια κλασική ιστορία. Πάντα χρησιμοποιώ μια μεγάλη ποικιλία από θέματα για να μιλήσω για τη ζωή, συμπεριλαμβάνοντας οπωσδήποτε τη μεταφυσική, η οποία διατρέχει όλη μας την ύπαρξη και την καθημερινότητα. θέλω να πω ότι δεν μπορώ ν’ αφήσω στο πλάι, να ξεχάσω τα θεμελιώδη ερωτήματα, όπως: «Ποιος είμαι; γιατί βρίσκομαι εδώ; πού θα πάω μετά;». Με απασχολούν, με τσιγκλάνε ασταμάτητα, ακόμα κι όταν παρακολουθώ έναν αγώνα ποδοσφαίρου στην τηλεόραση, χαλαρώνω ή κάνω έρωτα. Γιατί ο λόφος στην παράστασή σας είναι στρωμένος με ψωμάκια για χάμπουργκερ; Ήθελα να μιλήσω για ένα από τα θαύματα του Χριστού, τον πολλαπλασιασμό των άρτων. Στη δική μου παράσταση το θαύμα αυτό γίνεται από τον θεό ΜακΝτόναλντς. Ποιες είναι οι σχέσεις σας με την καθολική εκκλησία; Λάβατε καθολική εκπαίδευση; Σας σημάδεψε; Και αν ναι, με ποιο τρόπο; Σπούδασα σε σχολεία και κολέγια μοναχών και ιερέων. Βαφτίστηκα, έλαβα την Πρώτη Κοινωνία κι εκεί τελείωσα με την Καθολική Εκκλησία! Η θρησκευτική

20 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

εκπαίδευση δεν με έκανε απόλυτα καθολικό, δεν μου προκάλεσε αρκετό φόβο, δέος και πίεση. Ένιωθα πάντα ελεύθερος να αναζητήσω την προσωπική μου ηθική και άποψη για τα πράγματα. Κι αυτό το έμαθα διαβάζοντας τον Σοπενχάουερ όταν ακόμα ήμουν στην εφηβεία. Δηλαδή, επέλεξα τη φιλοσοφία και άφησα στην άκρη τη θρησκεία. Μέχρι που μια μέρα διάβασα ότι ο Μπόρχες είπε ότι η Βίβλος είναι ένα θαυμάσιο βιβλίο επιστημονικής φαντασίας. Με έπεισε αμέσως και ακόμα το πιστεύω. Η Βίβλος είναι για μένα το απόλυτο βιβλίο. Ένα πολύ ωραίο βιβλίο, παρά το πλήθος των ανοησιών που περιέχει. Όταν το Golgóta picnic δεχόταν τόσες επιθέσεις στη Γαλλία από θρησκευτικές οργανώσεις, φοβηθήκατε καθόλου για την προσωπική σας ασφάλεια; Πολύ γρήγορα καταλάβαμε ότι όλες αυτές οι διαμαρτυρίες και οι διαδηλώσεις έξω από τα θέατρα δεν είχαν τίποτα να κάνουν με μας, ούτε ήταν εναντίον μας. Μας χρησιμοποίησαν για τους πολιτικούς τους σκοπούς. Εκμεταλλεύτηκαν το όνομά μου και το έργο μου για να βγουν στο δρόμο και να πουν «εδώ είμαστε». Κανένας θεατής δεν ενοχλήθηκε όταν μπήκε στο θέατρο για να δει τι είναι το Golgóta picnic. Είδαμε, όμως, στη Νορβηγία, με τα εγκλήματα του Μπρέιβικ, πού μπορεί να οδηγήσει ο χριστιανικός φονταμενταλισμός και η μισαλλοδοξία. Δεν συμφωνώ. Το συμβάν στη Νορβηγία είναι μια ειδική, μοναχική περίπτωση, έργο ενός παρανοϊκού, ενός ψυχοπαθή. Ας αφήσουμε, λοιπόν, τον Μπρέιβικ κι ας επικεντρωθούμε στη θρησκευτική σύγχυση που επικρατεί στο Βατικανό. Αυτοί είναι που κλέβουν, αυτοί έχουν στα χέρια τους μεγάλες επιχειρήσεις και οικονομικές συμφωνίες, αυτοί δεν αγαπάνε τον πλησίον τους, ούτε καν τους ίδιους τους εαυτούς τους. Το Βατικανό συμπεριφέρεται σαν μια απρόσωπη πολυεθνική εταιρεία. Έχω την αίσθηση ότι, στην Ευρώπη, η ελευθερία της έκφρασης απειλείται ολοένα και περισσότερο από θρησκευτικές ομάδες – χριστιανικές και ισλαμικές. Ότι τα ευρωπαϊκά κράτη σηκώνουν τα χέρια ψηλά και εγκαταλείπουν τις παλιές προοδευτικές νομοθεσίες τους. Εσείς; Κίνδυνος λογοκρισίας και περισσότερης αστυνόμευσης στους δρόμους υπάρχει στην Ευρώπη, είναι ένα φαινόμενο καθαρά ευρωπαϊκό, δεν θα το βρείτε σε άλλο μέρος του κόσμου. Πιστεύω, όμως, ότι η μοναδική απειλή για την Ευρώπη είναι η οικονομία που έχει πλήρως αποδεσμευθεί από τον έλεγχο της κοινωνίας, την ηθική και τους νόμους. Το επίπεδο της ζωής στην Ευρώπη είναι υψηλό, θα έλεγα υπερβολικά υψηλό,

στα όρια του πορνό... Ο κόσμος θέλει να το διατηρήσει πάση θυσία. φοβάται, λοιπόν, τους μετανάστες που έρχονται να το σφετεριστούν, να το ιδιοποιηθούν. Δεν θέλουν οι Ευρωπαίοι να μοιραστούν την ευμάρειά τους με κανέναν. Έτσι, η κοινωνία τους μεταμορφώνεται, γίνεται όλο και λιγότερο ανεκτική, περισσότερο βίαιη και κτηνώδης. Η πατρίδα σας, η Αργεντινή, και η φοβερή κρίση που πέρασε είναι σήμερα στην Ελλάδα καθημερινό παράδειγμα προς αποφυγή. Ένας Αργεντίνος που κάνει καριέρα στην Ευρώπη, πώς βλέπει το παρόν και το μέλλον της ηπείρου μας; Κάθε συζήτηση για την οικονομία δύσκολα εξαντλείται. υπάρχει ένα πρόβλημα κατανόησης, ο καθένας έχει τις ερμηνείες του. Είναι κρίμα γιατί, αν διαβάσεις τους κλασικούς οικονομολόγους, βλέπεις ότι πάντα είχαν παραμέτρους ηθικής, πάντα παρακολουθούσαν τα κοινωνικά προβλήματα. Η σύγχρονη, όμως, οικονομία εγκατέλειψε την ηθική, οι τεχνοκράτες δεν ξέρουν καν τι σημαίνει. Ο πλουτισμός μέχρις εσχάτων είναι η ουσία, η μόνη ηθική της ζωής τους. Το ρευστό, το χρήμα είναι ο δικός τους Δαίμονας και μας έμαθαν να τον προσκυνάμε κι εμείς. Όπως ο Αδάμ πλάστηκε από πηλό, έτσι κι εμείς φτιάξαμε αυτόν τον νέο κυρίαρχο της γης με πρώτη ύλη την άγνοια και την ανικανότητα για αγάπη. Τώρα, το πιο σοβαρό πρόβλημα, και το λέω σε σας τους Έλληνες, είναι άλλο. Η Δημοκρατία δεν υπάρχει, δεν επιβίωσε. Εκφυλίστηκε από τη διαφθορά και τη φαυλότητα. Τι θα γίνει στο μέλλον; Γράφετε και σκηνοθετείτε. Μετά από τόσα χρόνια στην τέχνη, πώς θα θέλατε να σας χαρακτηρίζουν; Δεν μ’ ενδιαφέρει. Δεν ξέρω τι λένε για μένα, δεν διαβάζω αυτά που γράφονται και δεν συναναστρέφομαι κόσμο που συζητάει για τη δουλειά μου. Κάνω το έργο μου κινούμενος από μια βαθειά προσωπική ανάγκη. Είμαι δημιουργός επειδή αυτό θέλω. Επειδή έχω μια ικανότητα και οφείλω να την εκμεταλλευτώ. s

O ΘEOΣ MAKNTONAΛTΣ O Γολγοθάς στον οποίο οργανώνεται το πικνίκ του Pοδρίγο Γκαρσία (πλάι, σκηνή από την αρχή του έργου) είναι στρωμένος με ψωμάκια για χάμπουργκερ. Kατά τον σκηνοθέτη, είναι το αντίστοιχο του θαύματος του Xριστού, όταν πολλαπλασίασε τον άρτο. Mόνο που οι σύγχρονοι πολλαπλασιαστές είναι στα έγκατα των ταχυφαγείων.

ΘEATPO

Info Ροδρίγο Γκαρσία Golgóta picnic To τρομερό παιδί του ευρωπαϊκού θεάτρου, ο γεννημένος το 1964 στο Μπουένος Άιρες ροδρίγο Γκαρσία, με την τελευταία του σκηνοθεσία προκάλεσε την οργή των γαλλικών θρησκευτικών οργανώσεων. Σ’ ένα σκηνικό στρωμένο με ψωμάκια για χάμπουργκερ, ανοιχτό σε συνειρμούς (από το θαύμα του πολλαπλασιασμού των άρτων μέχρι τη σύγχρονη κατανάλωση άλλα και πείνα), σχολιάζει –πάντα με τις γνωστές trash εμμονές του– τη Βίβλο, την οποία δεν διστάζει να παντρέψει με την πνευματικότητα του Χάιντν. Ερμηνεύουν: Γκονσάλο Κούνιλ, Νούρια Γιοάνσι, Χουάν λοριέντε, Χουάν Ναβάρο, Ζαν-Μπενουά υγκέ

Πειραιώς 260, Κτίριο Δ 16 Ιουνίου, 21:00 – 17 Ιουνίου 16:30 Εισιτήρια: 25€, 20€ (μειωμένο), 15€ (φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

TO MHΛO KATΩ AΠ’ TH MHΛIA O Στέλιος Bαμβακάρης. Θυμάται συχνά τον πατέρα του, το ιδίωμα του οποίου χαρακτηρίζει την τέχνη και του ίδιου. «Τον σέβομαι για την απλότητα με την οποία βίωνε την επιτυχία του και για τη δύναμή του μπροστά στα στραπάτσα και στις αδικίες που υπέστη, κυρίως, όμως, τον σέβομαι γιατί μου ενέπνευσε την αγάπη μου για τη μουσική και με έμαθε τι θα πει αληθινός καλλιτέχνης», δηλώνει.

Λίνα νικολακοπούλου - Στέλιος Βαμβακάρης

το δικο μασ νομισμα ειναι ο μαρκοσ Πώς άλλαξε ο Μάρκος Βαμβακάρης τον μουσικό μας πολιτισμό; Η λίνα Νικολακοπούλου λέει ότι αυτός είναι ο θεμέλιος λίθος του. Πάνω σ’ αυτόν βασίστηκαν όλα. Από τον Αντώνη Σακελλάρη φωτογραφίες: Βασίλης Μαθιουδάκης

φυγε μικρός από τη Σύρα, ούτε 12 χρονών, άφησε το σχολείο και ήρθε μόνος του στον Πειραιά. Έκανε όλες τις δουλειές για να επιβιώσει. Τελικά, σαν εκδοροσφαγέας έκανε όνομα και τον ζητούσαν όλα τα σφαγεία της περιοχής. Όμως αυτός είχε ερωτευτεί το μπουζούκι. Έβλεπε τον Νίκο Αϊβαλιώτη να παίζει και υποσχόταν στον εαυτό να μάθει να παίζει «αλλιώς θα έκοβα τα χέρια μου σύρριζα», όπως διηγείται στην αυτοβιογραφία του. Τον πήραν στο στρατό και εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία για να μάθει μόνος του μπουζούκι. «Πήγαινα εθελοντικά στην απομόνωση για να μελετήσω», έλεγε. Μέσα σε έξι μήνες είχε μάθει. Όταν ξαναγύρισε στον Πειραιά, σχημάτισε μαζί με τους Μπάτη, Παγιουμτζή και Δελιά τη θρυλική Τετράδα, «την ξακουστή του Πειραιώς». Από αυτούς τους τέσσερις έμελλε να αλλάξει για πάντα η μοίρα του ρεμπέτικου και η πορεία του ελληνικού τραγουδιού. Από κείνη την παράγκα που έπαιζαν αυτοί οι τέσσερις ξεκίνησε η κυριαρχία του μπουζουκιού. Παρ’ όλα αυτά, η ζωή του Βαμβακάρη δεν ήταν εύκολη. Τα προβλήματα υγείας

MOYΣIKH

και η αγνωμοσύνη της μουσικής βιομηχανίας, που είχε βασίσει πάνω του την ανάπτυξή της, τον κλόνισαν και τον ταλαιπώρησαν για δεκαετίες. Χρειάστηκε να έρθει η δεκαετία του ’60 για να αποκατασταθεί το μέγεθος της συνεισφοράς του. Στο αφιέρωμα που ετοιμάζει η λίνα Νικολακοπούλου για το Ηρώδειο, η μουσική του θα ακουστεί όπως πραγματικά είναι. Παραδοσιακή και σύγχρονη την ίδια στιγμή. Με αφορμή αυτό το αφιέρωμα, ο γιος του Μάρκου, Στέλιος Βαμβακάρης, και η λίνα Νικολακοπούλου μας μιλούν για τη ζωή του και για τη σημασία που έχει σήμερα η μουσική του. Πώς προέκυψε η ιδέα γι’ αυτό το αφιέρωμα στον Μάρκο Βαμβακάρη; Λίνα Νικολακοπούλου: Ένα μεσημέρι, που πήγαινα να πάρω τσιγάρα στην πλατεία Κεραμεικού, συνάντησα τον Γιώργο λούκο. Με ρώτησε για τα σχέδιά μου και του είπα ότι αυτό που θα μ’ ενδιέφερε πραγματικά αυτή τη στιγμή είναι να στήσω ένα σύγχρονο αφιέρωμα στον Μάρκο. Πέρασαν δυο μήνες, ώσπου κάποια στιγμή με πήρε στο τηλέφωνο και με ρώτησε αν εξακολουθώ

να ενδιαφέρομαι. Κάπως έτσι άρχισε να στήνεται αυτό το πολυσυλλεκτικό αφιέρωμα. Ποια ανάγκη κρύβεται πίσω από ένα τέτοιο αφιέρωμα; Λ.Ν.: Στην εποχή που ζούμε καλούμαστε ν’ αφήσουμε κάποια πράγματα πίσω και να κάνουμε βήματα προς το μέλλον. Για να έχεις όμως μέλλον, πρέπει να γνωρίζεις καλά το παρελθόν σου. Ο Μάρκος Βαμβακάρης είναι ένας θεμέλιος λίθος για τη μουσική μας. Εκατοντάδες κατοπινοί συνθέτες που θαυμάζουμε πάτησαν πάνω στους δρόμους που άνοιξε ο Μάρκος. Είναι μια πολιτιστική ατέλεια να ακολουθούμε τα ποτάμια και να μη γνωρίζουμε την πηγή. Αυτό είναι μια ανάγκη που νιώθει κάθε κατοπινή γενιά. Αν μπεις στο YouTube και διαβάσεις τα σχόλια των σημερινών παιδιών κάτω από τα κομμάτια του, καταλαβαίνεις ότι αυτά τα παιδιά ψάχνουν την άκρη τους από αυτές τις πηγές, από αυτά τα καθαρά μέταλλα. Αυτές ήταν οι σκέψεις μου όταν έφτιαχνα το πρόγραμμα γι’ αυτή τη βραδιά στο Ηρώδειο. θέλω, όμως, να πω ότι δεν ήθελα να γίνει ένα απλό αφιέρωμα, αλλά μια γιορτή. θέλω ο κόσμος που θα έρθει, όχι μόνο να εκτι-

μήσει τα τραγούδια του, αλλά να γιορτάσει με αυτά. Πώς θα φαινόταν στον ίδιο μια τέτοια εκδήλωση; Στέλιος Βαμβακάρης: Έλεγε ο Μάρκος: «Μπουζούκι μου ποιος το ’λπιζε στα τόσα μεγαλεία, στο θέατρο το κεντρικό να δώσεις συναυλία»... θα χαιρόταν πολύ αν ήξερε γι’ αυτό που ετοιμάζεται στο Ηρώδειο. θα συμμετείχε με χαρά, αλλά δεν θα τον άλλαζε καθόλου σαν χαρακτήρα. Ήταν ένας λαϊκός άνθρωπος που ταλαιπωρήθηκε πολύ στη ζωή του, αλλά δεν είχε κανένα ψώνιο μ’ αυτά τα μεγαλεία. Η τέχνη γι’ αυτόν ήταν ένας τρόπος να εκφράσει όσα είχε στην ψυχή του, όχι για να ανέλθει κοινωνικά. Ήξερε πολύ καλά ποιος είναι και τι θέλει. Δεν πήγε καλά καλά σχολείο, αλλά ήξερε. Είναι αξιοθαύμαστο, για παράδειγμα, πώς αυτός ο σχεδόν αμόρφωτος Συριανός κατάφερε σε μερικά τραγούδια του να βάλει μέσα όλη την ιστορία της Ελλάδας. Εγώ τον έβλεπα και τον βλέπω σαν αρχαίο άνθρωπο. Έλεγε παρακάτω: «Τώρα θ’ ανέβεις πιο ψηλά, θα φτάσεις και στον Άρη, κι ο Απόλλων ο θεός, μπουζούκι μου, κι αυτός θα σε γουστάρει». Βλέπεις, δηλαδή, πώς ξεπεταγόταν η αρχαία Ελ-

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 23

ΘEMEΛIOΣ ΛIΘOΣ O Στέλιος Bαμβακάρης με τη Λίνα Nικολακοπούλου, η οποία είχε την ιδέα του αφιερώματος στον άνθρωπο που είναι «η πηγή του ρεμπέτικου».

λάδα μέσα από τους στίχους κάποιου που δεν τέλειωσε ούτε το γυμνάσιο. Πού τον ήξερε ο πατέρας μου τον Όμηρο; Κι όμως λέει αλλού: «Ο Πάρις να γινόμουνα, να έκλεβα την Ελένη, να άφηνα τον Μενέλαο με την καρδιά καμένη». Λ.Ν.: Όμως, στους στίχους του δεν βρίσκεις μόνο την ιστορία της Ελλάδας, αλλά και μια βαθιά πολιτική και κοινωνική φιλοσοφία. λέει: «Ήμουνα μάγκας μια φορά με φλέβα αριστοκράτη, τώρα θα γίνω δάσκαλος, σαν το σοφό Σωκράτη». Και φυσικά, μαζί με όλα αυτά δεν λείπει και το ερωτικό στοιχείο: «Ήθελα να ’μουν Ηρακλής όταν σε πρωτοείδα, να σου ’κοβα την κεφαλή σαν τη λερναία Ύδρα». Σ.Β.: Αυτό το τραγούδαγε για όλες τις γυναίκες που του είχαν κάνει μαύρη τη ζωή. Ποιος άλλος ρεμπέτης, όμως, είχε βάλει στα τραγούδια του τόσους ήρωες της ελληνικής μυθολογίας; Γι’ αυτό ο Μάρκος είναι ορόσημο για τις σημερινές γενιές. Σήμερα τι θα τραγουδούσε; Σ.Β.: Το καλύτερο σχόλιο για την πολιτική το έγραψε το 1935. «Όσοι γενούν πρωθυπουργοί, όλοι τους θα πεθάνουν, τους κυνηγάει ο λαός για τα καλά που κάνουν. Πέθανε ο Κονδύλης μας, πάει κι ο Βενιζέλος, την πούλεψε κι ο Δεμερτζής που θα ’φερνε το τέλος». Ήταν πάντα ειρωνικός απέναντι στην εξουσία. Μπορεί να μην ήταν πολιτικά τα τραγούδια του, αλλά βλέπεις ότι δεν είχε άγνοια απέναντι στις εξελίξεις της εποχής του. φέρνει τα ιστορικά παραδείγματα και στο τέλος κοτσάρει τη γενική θεωρία. Λ.Ν.: Σε πληροφορώ ότι σε όλες τις χώρες όπου έχει μεταφραστεί αυτό το τραγούδι, τώρα με την κρίση, παίζεται συνεχώς. Σαν να τους υπενθυμίζει ότι «κοίτα, οι Έλληνες πάντα ξέρανε τι γίνεται με τους πολιτικούς τους». Σ.Β.: Να δεις κάτι Σουηδέζες να τραγουδούν το «Όσοι γενούν πρωθυπουργοί», να μείνεις... Πιστεύετε ότι η μουσική του είναι αρκετά γνωστή και εκτός ελληνικών συνόρων; Σ.Β. Βέβαια. υπάρχουν ρεμπέτικες κομπανίες στην Ολλανδία, τη φινλανδία, τη Γερμανία, παντού. Το ρεμπέτικο γενικά και η μουσική του Μάρκου ειδικότερα είναι πια πολύ γνωστά σε όλη την Ευρώπη. Βλέπεις Ολλανδούς, ψηλούς και ροδοκόκκινους, να παίζουν τον μπαγλαμά και να τραγουδάνε και λες: «Τί μπορεί να σημαίνει γι’ αυτόν ένα ταξίμι;» Τι σημαίνει τελικά για έναν Ευρωπαίο το ρεμπέτικο; Σ.Β.: Αυτοί χτυπάνε παλαμάκια και είναι ευτυχισμένοι. θυμούνται τον ήλιο της Ελλάδας. Ένας Έλληνας χτυπάει παλαμάκια κι αυτή η κίνηση σημαίνει εκατό διαφορετικά πράγματα. Ένας Ευρωπαίος χειροκροτεί και απελευθερώνεται, ταξιδεύει... Λ.Ν.: Το νιώθουν σαν τελετουργία. Αυτός ο μονότονος ρυθμός έχει κάτι διονυσιακό

MOYΣIKH

που την ίδια στιγμή τους γειώνει και τους απογειώνει. Τους κάνει παρέα, τους κάνει και ενώνονται με τους γύρω τους. Όταν ακούς ρεμπέτικα, ακόμα κι αν μείνεις εντελώς ακίνητος, συμμετέχεις με όλο σου το σώμα και μαζί με όλο τον κόσμο γύρω σου σε ό,τι σημαίνει αυτή η μουσική. Γίνεσαι πρωταγωνιστής σε όλο αυτό. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί χαρακτηρίζουν το ρεμπέτικο «τα μπλουζ του νότου». Ποια είναι αυτή η ευθεία γραμμή που ενώνει ρεμπέτικο και μπλουζ; Λ.Ν.: Είναι ακριβώς αυτό το χαρακτηριστικό που υπάρχει και σε όλο το έργο του Βαμβακάρη. Το πώς μπόρεσε ένας αυτοδίδακτος άνθρωπος να μετασχηματίζει μέσα από τη μουσική του τα βάσανα, τη φτώχεια και την αδικία σε αίσθημα. Και το βασικότερο είναι ότι αυτό το έκανε για τον εαυτό του, όχι για να αρέσει. Δεν το έκανε για εμπόριο. Αυτή είναι η αρχή της αθωότητας. Έτσι ήταν και οι πρώτοι μεγάλοι μπλουζίστες. Σ.Β.: Όλοι αυτοί, και οι ρεμπέτες και οι μπλουζίστες, ήταν άνθρωποι ατόφιοι. Ό,τι είχαν στην ψυχή τους το έβγαζαν στο μπουζούκι ή στην κιθάρα. Μπορούσαν να παντρέψουν τις νότες με τα βιώματα. Η ξακουστή Τετράς του Πειραιά (Μάρκος, Μπάτης, Παγιουμτζής, Δελιάς) θα μπορούσε να είναι μπάντα στο Μισισιπή. Πώς αυτοί οι άνθρωποι, χωρίς μόρφωση, χωρίς εφόδια, με όλη αυτή τη συνθήκη εναντίον τους, μπόρεσαν και έγιναν τόσο μεγάλοι καλλιτέχνες; Λ.Ν.: Για μένα είναι κάτι που υπήρχε στο DNA τους. Ας το πούμε ταλέντο για να καταλαβαινόμαστε. Όταν υπάρχει τέτοιο ταλέντο, την έμπνευση και τα ερεθίσματα τα έβρισκαν παντού. Δεν χρειάζονται τα ωδεία και οι σπουδές. Σ.Β.: θυμάμαι, ο πατέρας μου έλεγε ότι όταν ήταν παιδί στη Σύρα δεν πήγαινε να παίξει με τα υπόλοιπα παιδιά. Κατέβαινε στις όχθες των ποταμιών και την άραζε και άκουγε το ποτάμι και τα πουλιά και «γινότανε». Ήταν ποιητής από μικρός. Άκουγε τι του έλεγε ο εαυτός του. Άκουγε τι του έλεγε η ρίγανη και τα φασκόμηλα και μετά από χρόνια το έκανε στίχους και μουσική. Σε όλη του τη ζωή, αφουγκραζόταν τη φύση. Όταν μέναμε σ’ ένα μεγάλο σπίτι με αυλή, είχε μαζέψει εκατοντάδες πουλιά, γαλιάντρες, καρδερίνες, τα πάντα. Τα είχε βάλει σε κλουβιά με τα οποία είχε ντύσει τη μάντρα του κήπου και τα φρόντιζε όλη μέρα. Όταν απόκαμε, καθόταν στη σκιά ενός δέντρου και, μ’ ένα σφύριγμα, έδινε το σύνθημα. Και τότε έπιαναν να κελαηδάνε όλα μαζί. Σωστή συμφωνική! Και μου έλεγε: «Από τη γαλιάντρα παίρνω τον τόνο». Λ.Ν.: Αυτό είναι η μουσική ιδιοφυία. Να αφουγκράζεσαι τον τόπο σου και τη φύση και να το κάνεις τραγούδι. Να κάνεις «γέφυρα» ανάμεσα στον άνθρωπο και στη φύση και να ξαναγυρνάς στη θέση σου.

Ποια είναι τα στοιχεία που τον κάνουν τόσο διαχρονικό; Σ.Β.: Η αλήθεια του. Ότι ήταν αληθινός σ’ αυτό που έκανε. ξεκίνησε από το μηδέν, «δηλώθηκε» και ακολούθησε με την ίδια του τη ζωή όσα έλεγε στα τραγούδια του. Λ.Ν.: Αυτό που λέει ο Στέλιος είναι το σημαντικότερο. Ο Μάρκος είναι το πιο καθαρό μέταλλο της ελληνικής μουσικής. Το νόμισμά του ποτέ δεν ήταν κίβδηλο. Το ζυγίζεις τώρα και έχει την ίδια αξία όπως και τότε. Γι’ αυτό κι εγώ λέω ότι εμείς οι Έλληνες πάντα θα έχουμε το δικό μας νόμισμα, τον Μάρκο. Πώς ήταν ο Μάρκος σαν οικογενειάρχης; Σ.Β.: Για τον Μάρκο θα μπορούσα να μιλάω ώρες. Το πρώτο συναίσθημα που ξυπνάει μέσα μου όταν μιλάω γι’ αυτόν ή όταν τον θυμάμαι είναι ο σεβασμός. Τον σέβομαι απεριόριστα για όλη την καλοσύνη που έδωσε στους ανθρώπους γύρω του. Τον σέβομαι για την απλότητα με την οποία βίωνε την επιτυχία του και για τη δύναμή του μπροστά στα στραπάτσα και στις αδικίες που υπέστη. Κυρίως, όμως, τον σέβομαι γιατί μου ενέπνευσε την αγάπη μου για τη μουσική και με έμαθε τι θα πει αληθινός καλλιτέχνης. Τα στραπάτσα που αναφέρατε προήλθαν, απ’ ό,τι ξέρω, και από ανθρώπους της μουσικής βιομηχανίας της εποχής του. Σ.Β.: Μα οι άνθρωποι που ευεργέτησες είναι οι πιο αχάριστοι. Όταν άρχισε να γίνεται γνωστός ο Μάρκος, ήταν σαν επανάσταση για τη μουσική στην Ελλάδα. Έπαιζε η Τετράς στον Πειραιά, στη θρυλική παράγκα, και έκλειναν οι γύρω δρόμοι. Κατέβαιναν άνθρωποι απ’ όλη την Αθήνα και από τη «χάι σοσάιετι» για να τους ακούσουν. Όταν ξεκίνησε να γράφει δίσκους, η μουσική βιομηχανία άλλαξε. Μέχρι τότε, όλοι οι δίσκοι κοβόντουσαν σε 300 με 500 κομμάτια. Ελάχιστοι είχαν γραμμόφωνα. Κυρίως τα έβρισκες στα καφενεία, στα κέντρα, σε πολύ λίγα μέρη. Όταν άρχισε να βγάζει δίσκους, τα αντίτυπα αυξήθηκαν σε χιλιάδες και εξαντλούνταν όλα. Τα γραμμόφωνα πουλιούνταν κατά εκατοντάδες. Ακόμα και μανάβηδες ή νερουλάδες έβαζαν γραμμόφωνα που έπαιζαν τη μουσική του Μάρκου για να μαζεύουν κόσμο. Αυτή η βιομηχανία λοιπόν, που στήθηκε πάνω σε ταλέντα όπως του Μάρκου, έφτασε μια εποχή, εκεί γύρω στο πενήντα, που του γύρισε την πλάτη. Ήταν η εποχή που οι άνθρωποι στις δισκογραφικές κοιτούσαν στις Ινδίες και όχι στην Ελλάδα. Και τότε δεν ήταν παίξε-γέλασε. Όταν δεν έβγαζες δίσκους, δεν σε καλούσαν να παίξεις και στα μαγαζιά. Περάσαμε πολύ δύσκολα χρόνια τότε. Χρειάστηκε να γίνει κίνημα, να παρέμβουν ο Μπιθικώτσης κι ο Τσιτσάνης για να αρχίσει να ξαναβγάζει δίσκους ο Βαμβακάρης. Τότε τον ξαναθυμήθηκε ο κόσμος σ’ όλη την Ελλάδα και από τότε δεν έπαψε να ακούγεται ποτέ η μουσική του. s

Info Αφιέρωμα στον Μάρκο Βαμβακάρη Μάρκος ο Φραγκοσυριανός Η λίνα Νικολακοπούλου ενορχηστρώνει ένα αφιέρωμα στον Μάρκο Βαμβακάρη 40 χρόνια μετά τον θάνατό του. Τραγουδούν: Γιάννης Κότσιρας, Δημήτρης Ζερβουδάκης, Σοφία Παπάζογλου, Απόστολος ρίζος, Δημήτρης Νικολούδης, ο Στέλιος Βαμβακάρης και η Εβελίνα Αγγέλου. Συμμετέχουν: Βινίτσιο Καποσέλα, Νέα Τάξη Πραγμάτων ΝΤΠ, Στίχοιμα. Ωδείο Ηρώδου Αττικού 22-23 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 30€ (Ζώνη Α), 15€ (Άνω διάζωμα), 10€ (φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 25

O «ITAΛOΣ TOM γOYEϊTΣ» H σχέση του Bινίτσιο Kαποσέλα με το ρεμπέτικο δεν είναι επιφανειακή. Oύτε και με τη χώρα μας. O ίδιος εξηγεί τις συχνές επισκέψεις του εδώ: «Δεν έρχομαι στην Eλλάδα για τη θάλασσα. Έρχομαι για το ποιητικό τσιμέντο της Aθήνας, για την παλιά αγορά της Θεσσαλονίκης, όπου μπορείς ν’ ακούς ρεμπέτικο στις ταβέρνες».

26 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

ΘEATPO

Βινίτσιο καποσέλα

μαΓκασ Για μια βραδια Ο «Ιταλός Τομ Γουέιτς», όπως τον έχουν αποκαλέσει στο παρελθόν, είναι ένας Μεσόγειος που, όταν πρωτοάκουσε τη μουσική του Βαμβακάρη, βάλθηκε να γνωρίσει καλύτερα για τι πράγμα μιλάει. Και ανακάλυψε ένα θησαυρό που, όπως λέει ο ίδιος, άλλαξε τον τρόπο που βλέπει τη μουσική και τη ζωή του. Από τον Αντώνη Σακελλάρη

ρθε και ξαναήρθε στην Ελλάδα, γυρνούσε στα κουτούκια και τα στούντιο και προσπαθούσε για πολύ καιρό να «πιάσει» αυτό το πολύ ξεχωριστό μέταλλο του ρεμπέτικου τραγουδιού. Όταν επέστρεφε στην Ιταλία, στις συναυλίες του έπαιζε τη φραγκοσυριανή και το ιταλικό κοινό τον επευφημούσε. Γιατί τελικά, όπως μας λέει και ο Βινίτσιο Καποσέλα, ο νταλκάς του ρεμπέτη είναι ο ίδιος με τον νταλκά του Ιταλού από το Ούρμπινο. Στη συνέντευξη που μας έδωσε, εκφράζει τη μεγάλη του χαρά που θα γίνει ρεμπέτης για ένα βράδυ προς τιμή του Μάρκου Βαμβακάρη.

Πώς προέκυψε η συμμετοχή σας στο αφιέρωμα στον Μάρκο Βαμβακάρη; Μου ζήτησε η λίνα Νικολακοπούλου να πάρω μέρος. Ήταν μεγάλη τιμή για μένα. Το ρεμπέτικο με έχει γοητεύσει εδώ και πολλά χρόνια. Η μουσική του Βαμβακάρη πάντα με άγγιζε λόγω του ισχυρού της πνεύματος. Είναι το χέβι μέταλ του ρεμπέτικου. Μου αρέσει το αναρχικό του πνεύμα. Η συμμετοχή μου στη βραδιά προς τιμή του Βαμβακάρη με συγκινεί βαθύτατα. Τί σημαίνει για σας η μουσική του Βαμβακάρη; Στη μουσική του βρίσκω αυτό το απογειωτικό συναίσθημα στο οποίο αναφέρθηκα πριν, αυτή την περηφάνια και τη δόξα. Η μουσική του αφορά έναν τρόπο ζωής που μάλλον δεν υπάρχει πια, αλλά που θα ήθελα να κρατήσω πάντα ζωντανό μέσα μου. Πρόσφατα παίξαμε ένα κομμάτι του Ιταλού συνθέτη φαμπρίτσιο Ντε Αντρέ με στίχους από ένα από τα πιο δυνατά και αναρχικά τραγού-

MOYΣIKH

δια του Μάρκου. Ήταν εξίσου συγκινητικό και στα ιταλικά. Πριν από 13 χρόνια, έγραψα στίχους για ένα τραγούδι, στο οποίο προσπάθησα να περιγράψω τον ρεμπέτικο τρόπο ζωής. Το ονόμασα «Τραγούδι για τα Καρέλια», εννοώντας την μάρκα των τσιγάρων... Είχα ακούσει στο Ούρμπινο έναν Έλληνα φοιτητή να παίζει τη μουσική στο πιάνο. Αργότερα έμαθα πως ήταν η φημισμένη «φραγκοσυριανή». Όλοι οι δρόμοι του ρεμπέτικου οδηγούν στον Βαμβακάρη! Ποιος είναι ο αντίκτυπος που έχει το ρεμπέτικο στο αυτί και την ψυχή ενός Ευρωπαίου; Πρόκειται για ένα είδος μουσικής που σε προκαλεί να υιοθετήσεις αυτόν τον τρόπο ζωής. Νιώθεις ότι με τη μουσική μοιράζεσαι τον πόνο και όχι πως σε εγκαταλείπει σε αυτόν. Σου υπενθυμίζει την ουσία των πραγμάτων, διατηρεί ζωντανή τη συνείδηση, σου θυμίζει πως, στη ζωή, χρειαζόμαστε την αλήθεια. Πυροδοτεί την εξέγερση, δίνει φωνή στον νταλκά μας. Και όλα αυτά τα νοιώθει και κάποιος που δεν γνωρίζει ελληνικά. Είναι ένας θησαυρός για όλους. Καλά κρυμμένος, όπως όλοι οι θησαυροί. Έχετε γίνει πολύ συχνός επισκέπτης της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια. Τι είναι αυτό που σας έλκει στη χώρα μας; Η αγάπη για τη μουσική και το μύθο. Είμαι «μυθόφιλος». Αγαπώ τις εκπληκτικές ιστορίες και τις περιπέτειες που υπάρχουν εδώ, που πλανώνται ακόμα και στον αέρα. Δεν έρχομαι εδώ για τη θάλασσα. Έρχομαι για το ποιητικό τσιμέντο της Αθήνας, για την παλιά αγορά της θεσσαλονίκης, όπου μπορείς ν’ ακούς ρεμπέτικο στις ταβέρνες.

Πώς ανταποκρίνεται το ελληνικό κοινό στα live σας; θα μπορούσα να πω εξαιρετικά. Τον Απρίλιο του 2007, είχα εμφανιστεί για μια εβδομάδα στο half Note με τον Μανώλη Πάππο. λίγο αργότερα, η Δήμητρα Γαλάνη ηχογράφησε δύο τραγούδια μου σε εκπληκτικές εκτελέσεις με ελληνικό στίχο και τα τραγουδήσαμε μαζί στο λυκαβηττό. Το ίδιο καλοκαίρι, ηχογραφήσαμε το άλμπουμ Rebetiko Gymnastas στα στούντιο Σιέρα. Στην Ελλάδα πάντα έβρισκα αυθεντική φιλοξενία και μεγάλους μουσικούς. Παντού στο ίντερνετ και στα μουσικά περιοδικά, όπου υπάρχει άρθρο για εσάς αναφέρονται δύο βασικές επιρροές σας: ο Τομ Γουέιτς και η ιταλική παραδοσιακή μουσική. Είναι ακριβείς αυτές οι αναφορές; Στην προσπάθειά τους να παρουσιάσουν έναν καλλιτέχνη, οι δημοσιογράφοι χρησιμοποιούν διάφορες παρομοιώσεις. θα προτιμούσα να με αποκαλούν «ο Ιταλός Γιάννης Παπαϊωάννου». Πώς βιώνετε σαν καλλιτέχνης την κρίση που έχει χτυπήσει την ευρύτερη περιοχή; Πιστεύετε ότι υπάρχει κάτι θετικό που θα αναδειχτεί από αυτήν; Όλοι επηρεαζόμαστε από την κρίση. Όλοι την επεξεργαζόμαστε με προσοχή, και όλοι είμαστε υποτελείς του μεγάλου κεφαλαίου, που μας καταπίνει σαν ένας άλλος λεβιάθαν. Όλοι νιώθουμε ανίσχυροι μπροστά στους σκοτεινούς κανόνες των οικονομικών που σημαίνουν συνεχώς νέους φόρους, ανεργία και φτωχοποίηση. Είναι, όμως, και μία ευκαιρία να σκεφτούμε ξανά τι έχουμε γίνει, τι μας έχει στερήσει αυτό το σύστημα. Μουσικές όπως το ρεμπέτικο –που εξυμνεί αξίες

όπως η αλήθεια, η απλότητα, η αυθεντικότητα, που μας λέει να μη φοβόμαστε τον πόνο– μπορούν να αποδειχθούν σημαντικές σε στιγμές σαν κι αυτήν. Απ’ όταν αρχίσατε να επισκέπτεστε για συναυλίες την Ελλάδα, διαπιστώνετε ότι έχει αλλάξει κάτι στους Έλληνες λόγω της οικονομικής και πολιτικής κατάστασης; Τι αντίκτυπο έχει στο κοινό που έρχεται να σας παρακολουθήσει; Δεν γνωρίζω την Ελλάδα αρκετά καλά, αλλά αντιλαμβάνομαι μια διαφορετική, πιο βαριά ατμόσφαιρα, σε σχέση με δυο χρόνια πριν. Μου έκανε εντύπωση το γεγονός πως σε μια τόσο μεγάλη πόλη, όπως η Αθήνα, τόσο λίγοι άνθρωποι βγαίνουν και κυκλοφορούν στους δρόμους της. Ταυτόχρονα, βέβαια, διαπιστώνω και περισσότερη ενέργεια και, κατά κάποιον τρόπο, την απώλεια μιας αθωότητας. Ποια είναι η καλλιτεχνική σας φαντασίωση; Έχω πολλά όνειρα. Ένα από αυτά ήταν πάντα να παίξω ένα τραγούδι του Βαμβακάρη με ρεμπέτες μουσικούς. θα ήθελα πολύ να γίνω μάγκας για μια βραδιά. Κι αυτό το όνειρο σε λίγο θα πραγματοποιηθεί. Μπορεί η μουσική ν’ αλλάξει τον κόσμο; Η καλή μουσική κάνει τον κόσμο πιο όμορφο. Οτιδήποτε χαρίζει ευγένεια και αλήθεια κάνει τον κόσμο πιο όμορφο. Ένα μουσικό είδος, όπως το ρεμπέτικο, μπορεί να κάνει πολλά, ακόμα και σε μια άσχημη περίοδο όπως αυτή. Μας υπενθυμίζει ποιοι είμαστε. Άλλωστε, πάντα τραγουδάμε για να πάρουμε κουράγιο. s

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 27

ΣTON ΠEIPAIA O Mάρκος Bαμβακάρης (αριστερά) με ρεμπέτικη κομπανία σε ταβέρνα του Πειραιά. Φωτογραφία από το ντοκιμαντέρ M’ αρέσουν οι καρδιές σαν τη δική μου του Γιώργου Zέρβα.

«Τράβηξε η καρδιά μου να γράψω την ιστορία μου» Αποσπάσματα από την αυτοβιογραφία του Μάρκου Βαμβακάρη «Τράβηξε η καρδιά μου να γράψω την ιστορία μου. θέλω να την ιδώ γραμμένη και να τη διαβάσω απ’ την αρχή ώς το τέλος σαν να ήταν κάποιου άλλου. Πιστεύω πως έτσι θα ξεθυμάνει το φούσκωμα της καρδιάς που μου σταλάξανε τόσα πολλά και διάφορα, τέτοια που ο καθένας δεν θα ήθελε να τα ‘χει στη δική του ιστορία». Ο Μάρκος Βαμβακάρης με τα δικά του λόγια από την αυτοβιογραφία του.

πό το Σκαλί έβγαινε και πηγαίναμε σ’ ένα μέρος που ονομαζότανε η Πορτάρα. Eμείς τα παιδιά είχαμε πολλές ασχολίες από πολύ νωρίς. Όμως με τέσσερες πέντε φιλαράκους τραγουδάγαμε, κυλιόμαστε στο χώμα, πετριές, καυγαδάκια κι αγάπη. Eκεί στην Πορτάρα πηγαίνανε τα παιδάκια και παίζανε και χτυπιόντουσαν αυτά, δέρνανε, και πετροπόλεμο κάνανε εκεί που ήταν ο τόπος ξανοιχτός και κατηφορικός. Oι από πάνω κατρακυλάγαν πέτρες στην Πορ-

τάρα στους από κάτω. Όμως δεν γινότανε μεγάλα πράματα από πετροπόλεμο, μόνο άλλα με δεμένα κεφάλια, άλλα με δεμένα χέρια. Oι μανάδες φωνάζανε. Έβγαινε ένας από τον Περσινό, που ήταν το ύψωμα πάνω από την Πορτάρα. Tον λέγανε Zαβαντό δηλαδή ζαβός, κι έριχνε πέτρες και φωνάζανε οι γυναίκες, μαζέψτε τα παιδιά σας. Mεγάλος τρελλός. Eκύλαγε πέτρες μεγάλες, οκάδες. Ήτανε κατήφορος. Mόλις την άφηνες την πέτρα, αυτή πάει κάτω. Tον πειράζαμε, τον λέγαμε ζαβαντό. Aπό κει πηγαίναμε στο Πλατύ, ένα μέρος που’χε το νερό και πη-

28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

γαίναν οι γυναίκες και πλύνανε στα ποτάμια και φέρνανε και νερό. Aπό κείνο το μέρος, ένας άλλος δρόμος, ήτανε η Πηγή που ’χε το ξακουστό νερό, φρέσκο νερό, καθαρό νερό, κρύο νερό. Kαι πηγαίναμε και κει απάνω στην Πηγή. Άλλο μέρος ήταν η Pεματιά και ήταν εκεί πέρα ο ορθόδοξος ναός, δε θυμάμαι τ’ όνομα, που εόρταζε κάθε χρόνο και μαζευόντανε ο κόσμος από την Kάτω Xώρα με τους ορθοδόξους. Zωοδόχου Πηγής λέγονταν; Mπορεί. Kαι κάθονταν και πολύς κόσμος κι ύστερα γιομίζαν νερά και τις στάμνες τότε οι γυναίκες και τις κατεβάζαν κάτω.

Π.χ. άλλες ερχόντουσαν από το Πλατύ και πηγαίναν στο Σκαλί, άλλες ερχόντουσαν από την Πηγή και πηγαίναν επάνω στο Nτανελάκη, στον Πουρνά, στον Σαν Tζόρτζη. Aυτές είναι συνοικίες που καθόντουσαν, όλες στην Aπάνω Xώρα. Kαι τα Σιφνέικα, το οποίο από κει πηγαίναμε στο Kίνι το χωριό. Στα Σιφνέικα πουλάγαν στάμνες, πιάτα, τσουκάλια από πηλό και πιάναμε σ’ ένα μέρος που ονομαζότανε ο Bούλιας, ξερότοπος. Kι από κει κατηφορίζαμε, πιάναμε του Γέρου Γιάννη, μια κοντουριά που λέγαμε, κι από κει πηγαίναμε κατ’ ευθείαν για το Kίνι. Tότες ήταν μόν’

MOYΣIKH

από κει ο δρόμος του Kινιού. Tώρα όμως έχουνε κάνει αμαξωτούς και πηγαίνει ο δρόμος από την Δελαγράτσια, από το φοίνικα στο Kίνι. Tώρα έγινε μεγάλος δρόμος, πάει η συγκοινωνία, πάνε ταξιά. Eκεί μάλιστα στο Kίνι πηγαίναμε κάθε Kυριακή με κάτι παιδιά. Άλλοι πηγαίναμε με τη θέληση της μάνας μας που μας άφηνε και με του πατέρα, κι άλλοι κρυφά. Kαι πηγαίναμε και κολυμπάγαμε, μπάνιο. Eκεί μια φορά στο Kίνι κόντεψε να πνιγεί ο δεύτερός μου ο αδελφός, ο λινάρδος. Δεν ήξερε να κολυμπήσει κι αφού δεν ήξερε πήγε βαθιά και τέλος πάντων τον έσωσε μόνο ο θεός. Δεν ξέρω πώς σώθηκε, όμως σώθηκε. Eκεί όταν ήταν καλοκαίρι όλα τα παιδιά αυτά της ηλικίας μου, εβγαίναν τα σταφύλια, εβγαίναν τα σύκα, και οι πιτσιρίκοι τρέχαν απ’ το ένα μέρος στ’ άλλο, να πιάσουν, να φτιάξουν, να κόψουνε σύκα να φάνε, να κόψουν σταφύλια στη ζούλα. Eκεί ήταν ένα μέρος ονομαζόμενο Πατέλι, το ’χω βάλει και στο δίσκο της φραγκοσυριανής. Στον Πειραιά Όταν έφυγα από τη Σύρα και ήρθα στον Πειραιά, έμεινα σε μια θεία μου που τη λέγανε Ειρήνη Αλτουβά, στην οδόν φωτίου Κορυτσάς, τέρμα στα Ταμπούρια.[…] Κατάκοπος κάθε βράδυ, εκοιμόμουνα με δύο κουβέρτες στο πάτωμα της θείας μου, και φαινόμουνα και βάρος, μολονότι της έδινα εξήντα δραχμές τη βδομάδα. Με τάιζε και μ’ έπλενε. Από τις υπόλοιπες έστελνα στη μάνα μου όσες μπορούσα. Δεν ήμουνα και σπάταλος ακόμη. ως μικρός, και στο καφενείο στη ζούλα εχωνόμουνα. Εκεί εγνώρισα κάτι πατριώτες μου φραγκοσυριανούς. Αν και μικρός, το βραδάκι στο καφενείο τους γνώρισα, και συναναστράφηκα μαζί τους. Αυτοί, ήταν κι αυτοί γαιανθρακεργάτες. Τους παρεκάλεσα και με πήραν μαζί τους, αν και μικρός, επειδή γνωρίζανε τον πατέρα μου. Με αυτή τη σκληρή δουλειά που έκανα, δεκαπέντε χρονώ να κουβαλώ ζεμπίλι στην πλάτη με τα κάρβουνα, εκέρδιζα είκοσι, σαράντα δραχμές γιατί εδουλεύαμε με τον τόνο. […] Πειραιάς εδώ. λιμάνι. Ο κόσμος αλητεμένος. Τα παιδιά άλλος έπαιζε χαρτιά, άλλος γύριζε στις γυναίκες, άλλος κάπνιζε. Αρχίνησα και γω να καπνίζω στου φωκά. Τότες ο κόσμος, χωρίς εμπόδιο από κανέναν, τρεις μέρες κράτηση μοναχά για όποιον πιάνανε να φουμάρει, κάπνιζε χασίσι εύκολα, χωρίς να νιώθει πως τον πειράζει. Το χασίσι ερχόταν από την Τουρκία λαθραίο. υπήρχε και στην Ελλάδα, κατώτερης ποιότητος. Όσοι εργαζόντουσαν στα λιμάνια απόκτησαν τη συνήθεια και τη διέδωσαν στους χαμάληδες, απλούς εργάτες, και σ’ όποιον αποζητούσε να ξεχνά. Εννιά μήνες μετά τον ερχομό μου στον Πειραιά ήρθε και ολόκληρη η οικογένεια μου στον Πειραιά, και μέναμε όλοι μαζί στα Ταμπούρια. Ο πατέρας αμέσως έπιασε δουλειά μαζί μου στο κάρβουνο. […] Εδούλευα. Κουραζόμουνα. Με το ζεμπίλι στον ώμο. Κι έλεγα πότε θα ‘ρθει η

MOYΣIKH

ώρα να σχολάσουμε. Εγώ ήμουνα μικρός κι έπρεπε να κουβαλάω. Τα γεροντάκια φκιαρίζανε. Αλλά κι αυτοί εκουραζόντουσαν. Αύτη ήτανε η δουλειά μου μέρα, νύχτα, συνέχεια, τρία, τέσσερα χρόνια. Οι κάποι μιλούσαν με τα διάφορα γραφεία που είχαν τα καράβια, με τα γραφεία που είχαν τις αποθήκες και με το σωματείο. Στο σωματείο ανήκαμε όλοι οι ανθρακεργάτες και είχαμε πρόεδρο των γαιανθρακεργατών έναν ονομαζόμενος Γεράσιμος Γαλιατσάτος. Μάλλον Κεφαλλονίτης ήταν αυτός, ο οποίος στο τέλος έγινε καταχραστής. Κάθε μήνα δίναμε ένα τάλιρο στο σωματείο. Το σωματείο εμεριμνούσε για όλα τα πράματα. Για τους γιατρούς, άμα τον χρειαζόντανε κανένας, να πάει κανένας στο νοσοκομείο. Όχι και να κάτσεις βέβαια. Δεν είχαμε λεπτά για να κάτσεις πέντε δέκα μέρες. Οι κάποι μόνο διατάζανε και κανονίζανε. Τους κάπους τους πλήρωνε το σωματείο, δηλαδή από αυτούς που είχαν τις αποθήκες τους και τα καράβια. Ήταν άνθρωποι του σωματείου. Πήγαιναν στα γραφεία και πληρωνόντουσαν. Σήμερα εδώσαμε εκατό τόνους κάρβουνο στο τάδε καράβι. Δώσε μας τα λεφτά μας. Ο κάπος ο δικός μας, της ομάδας, ο Στέφανος, αφού σπατσάραμε από τη δουλειά και φεύγαμε, επήγαινε στο γραφείο του σωματείου. Πόσο δώσαμε σήμερα, πόσο βγάλαμε; Τόσο κάνει με τον τόνο. Και τα έπαιρνε. Το βράδυ μας τα ‘δινε. Όλη αυτή η παρέα μας εκαθόμαστε στα Ταμπούρια και το βράδυ πάλι σμίγαμε σ’ ένα καφενεδάκι, πάλι Συριανό, κι ερχόταν εκεί και μας έβρισκε ό Στέφανος και μας έδινε τα λεφτά. Κι αν δεν έβρισκε κανέναν, την άλλη μέρα το πρωί του τα ‘δινε. Στην παρέα ο κάπος κι όλοι οι άλλοι ήταν ίσοι. Ο κάπος της παρέας δεν εκουραζόνταν τόσο όσο εκουραζόμαστε εμείς που είμαστε εργάτες. Δηλαδή ερχόνταν ένας, φώναζε από το γραφείο. Έβγαινε. Εμείς δουλεύαμε. Ερχόντανε άλλος για να δει, να λύσει, να δέσει, τι χρειαζόταν εκεί πέρα. Πήγαινε. Ενώ οι άλλοι οι κάποι του σωματείου που διατάζανε τους κάπους της παρέας καθόλου δεν δουλεύανε. Αυτός o Στέφανος ήταν καλός άνθρωπος, ένα ανθρωπάκι όπως εμείς ήτανε. Ένας αγράμματος, αφού δεν ήξερε ούτε το όνομά του να υπογράφει. Αγράμματος τελείως. Γιατί κι αυτός έλαχε και ώρες που εδούλευε. Άμα δεν είχε δουλειά άλλη, δεν μπόραγε να κάθεται να διατάζει, εμπρός, πιάσε, φκιάριζε. Γύριζε, κουβάλαγε. Αλλά ήταν λίγο πιο ελεύθερος από ένανε σαν εμάς που εμπαίναμε τώρα μέσα και επιάναμε γραμμή δουλειά. Ο κάπος έπαιρνε εξ ίσου με τους άλλους. Τον εμπιστευόμασταν. Ήταν άνθρωπος του σωματείου. Εξάλλου ξέραμε πόσα λεφτά κάνανε οι τόνοι που εβγάλαμε. Το ξέραμε ακριβώς. Ούτε να πάρει ούτε ένα τάλιρο παρά πάνω. Μπορώ να σου πω ότι καμιά φορά χάλαγε κι από τα δικά του. […] Από εμφάνιση είμαστε άστα, γιατί πηγαίναμε στα κάρβουνα. Μουτζούρες. Ένα ντρίλινο παντελόνι, ένα πουκάμισο, ένα

σακάκι της φωτιάς. Και βέβαια μετά, όταν κάναμε τη δουλειά μας και πηγαίναμε στα σπίτια μας και ντυνόμαστε, κάπως ήμαστε συμμορφωμένοι. […] Εγώ τότες στο κάρβουνο που δούλευα, άρχισα και τα έψηνα μ’ αυτή την πρώτη την γυναίκα που πήρα. Εγώ αυτήν είχα στο νου μου. Από τον καιρό που ήμουνα παιδάκι μου άρεσε ο χορός. Χόρευα ζεμπέκικο, χασάπικο και σέρβικο, κι ακόμη από μικρός έφτιαχνα στίχους κι ας ήταν άσημα τα τραγουδάκια μου. Ήμουνα και μάγκας κι ομορφόπαιδο. Εκεί στα Ταμπούρια επήγαινα και άραζα ταχτικά στο σπίτι μιας εξαδέρφης μου Κούλας ριγούστου, και στην ίδια αυλή καθόταν η κοπέλα που αγάπησα. Αυτή ήταν ορθόδοξος, καταγόταν από την Πελοπόννησο και λεγόταν Ζιγκοάλα. Αυτού άραζα το λοιπόν κι έβλεπα αυτήνε το λεοντάρι που ήθελα να πάρω αργότερα. Όλο κρυφά πολεμάγαμε. Να μην την δούνε oι δικοί της, η μάνα της, ο πατέρας της, τ’ αδέλφια της. Εμένα οι δικοί μου δε μ’ ένοιαζε. Το ξέρανε που της μίλαγα. Κι αυτή περίμενε με παντοίους τρόπους να με βρει ζούλα να μου μιλήσει. Έβγαινε έξω να ψωνίσει στο μπακάλικο. Την περίμενα εγώ στην πόρτα, καμιά φορά έβγαινα και έξω, πήγαινα στο δρόμο που θα ‘ρχότανε, την έβρισκα και μιλάγαμε. Και λέγαμε τέλος πάντων, έτσι και έτσι και ξέρω γω τι, να τη φιλήσω, κι ότι θα σε πάρω να σε κάνω γυναίκα μου, και πότε θα γίνει αυτή η δουλειά. Ίσως να ‘ναι σωστή η παροιμία που λέει ότι όποιος σ’ αγαπάει σε κάνει και κλαις. Δεν είχαμε γνωριστεί δέκα μέρες και η Ζιγκοάλα με είπε φραγκόσκυλο. Όμως μ’ όλο το φραγκόσκυλο ο έρωτας ήταν κεραυνοβόλος σχεδόν. Απ’ τις πρώτες μέρες επιάστηκε και ένας χρόνος πέρασε χωρίς να μικρύνει η φλόγα. Μια μέρα την άρπαξα κι έφυγα. Κλεφτήκαμε στις δέκα η ώρα το βράδυ και την πήγα στο σπίτι μου. Ήταν όμορφη, σπαθάτη γυναίκα, μελαχρινή, όμορφα μάτια κι όλα όμορφα. […] Τότες που είχα πάει στο τελωνείο, ήμουνα παντρεμένος, είχα πάρει το μουλάρι αυτό που συζητάμε, την πρώτη μου γυναίκα. Και εκεί κάνα δυο τρια χρόνια έμεινα. [σσ. με τη Zιγκοάλα χώρισαν σύντομα. O Mάρκος Bαμβακάρης παντρεύτηκε για δεύτερη φορά το 1942, την Eυαγγελία]. Στον τεκέ Η πρώτη φορά που βρέθηκα στον τεκέ και που έκρινε τη ζωή μου. Βρέθηκα σε μια παρέα με φίλους, στα Αθάνατα του Αϊ-Γιωργιού, πλάι στην Ανάσταση, ο ένας ο Αντώνης ο αραμπατζής, ο άλλος ο Μήτσος ο καραβομαραγκός, ο άλλος ο Βασίλης ο κουλός, λιμενεργάτης. Αυτοί ήταν μεγάλοι σαράντα, τριάντα πέντε χρονών, χασικλήδες. Πήγαν στον τεκέ και με πήραν μαζί τους. Αυτοί με πήραν στο λαιμό τους και μου έδωσαν το πρώτο μαύρο. Στα ίσα ναργιλέ. Για πρώτη φορά είχα πολύ ζαλιστεί, βούρκωσαν τα μάτια μου, αρχίνισα τον έμετο,

έβηχα πάρα πολύ κι ένιωσα σα να γύριζε ο κόσμος σβούρα. Ήταν αδύνατο να κουνηθώ απ’ τη θέση μου. Μου χύνανε νερό να συνέλθω, μου δίνανε λεμόνι ξυνό να φάω. Έγινε αυτό στα Αθάνατα του Αϊ-Γιωργιού, πλάι στην Ανάσταση, στο εικόνισμα του Αϊ-Γιωργιού. Ήμουνα δεκαεφτά δεκαοχτώ χρονώ. Αφού περάσανε δύο τρεις ώρες, τότες συνήλθα. Τι μ’ έκανε και ξαναπήγα και δεν σταμάτησα; Το ντερβισιλίκι μου. Το ντερβισιλίκι πάει να πει πως ήμουνα μάγκας, φιλότιμος, δεν πείραζα κανένανε, με σεβόντουσαν, τους σεβόμουνα, μ’ άγαπάγανε, τους αγάπαγα, σ’ ό,τι έλεγε ο ένας επικροτάγανε όλοι. Ήμαστε μάγκες, μάγκες ιππότες. […] Πέρναγε ο καιρός με τη μαστούρα και αργά ο καθένας πήγαινε για το σπίτι του, και το πρωί πάλι στη δουλειά. Όταν πήγαινα αργά στο σπίτι μεθυσμένος απ’ το χασίσι, έμπαινα σιγά σιγά στη ζούλα, για να μη ξυπνήσω τον πατέρα μου γιατί τον εντρεπόμουνα. Ένιωθα ότι δεν ήθελα να τον κοιτάξω στα μάτια του, που δείχνανε όλο τον πόνο του για μένα. Δεν φτάνει που είχε τη φροντίδα τη δικιά μου, αλλά ήταν υποχρεωμένος να ζει και τη γυναίκα μου. […] Η Φραγκοσυριανή Ολος ο κόσμος της Σύρου μ’ αγαπούσε πολύ, διότι κι εγώ ήμουν Συριανός και το είχαν καμάρι οι Συριανοί. Κάθε καλοκαιράκι με περίμεναν να πάω στη Σύρα να παίξω και να γλεντήσει όλη η Σύρα μαζί μου. Το 1937 πήρα μαζί μου τον Μπάτη, τον αδερφό μου τον μικρό και τον πιανίστα ροβερτάκη και πήγα για πρώτη φορά στη Σύρο, είκοσι χρόνια αφ’ ότου έφυγα από το νησί. Το λέω και στο τραγούδι: Σε είκοσι χρόνια δυο φορές ήρθα να σ’ αντικρίσω και με το μπουζουκάκι μου γλυκά να τραγουδήσω. Πρωτόπαιξα, λοιπόν, σ’ ένα μαγαζί στην παραλία, μαζεύτηκε όλος ο κόσμος. Κάθε βράδυ γέμιζε ο κόσμος το μαγαζί κι έκατσα περίπου δύο μήνες. Εγώ, όταν έπαιζα και τραγουδούσα, κοίταζα πάντα κάτω, αδύνατο να κοιτάξω τον κόσμο, τα έχανα. Εκεί όμως που έπαιζα, σηκώνω μια στιγμή το κεφάλι και βλέπω μια ωραία κοπέλα. Τα μάτια της ήταν μαύρα. Δεν ξανασήκωσα το κεφάλι, μόνο το βράδυ την σκεφτόμουν, την σκεφτόμουν... Πήρα, λοιπόν, μολύβι κι έγραψα πρόχειρα: Μία φούντωση, μια φλόγα έχω μέσα στην καρδιά λες και μάγια μου ’χεις κάνει φραγκοσυριανή γλυκιά... Ούτε και ξέρω πως την λέγανε ούτε κι εκείνη ξέρει πως γι‘ αυτήν μιλάει το τραγούδι. Όταν γύρισα στον Πειραιά, έγραψα τη φραγκοσυριανή. s Τα αποσπάσματα από την αφήγηση του σπουδαίου ρεμπέτη προέρχονται από το βιβλίο της Αγγελικής Βέλλου-Κάιλ, Μάρκος Βαμβακάρης - Αυτοβιογραφία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1978.

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 29

O Άλι Tαμπέτ είναι ηθοποιός, τραγουδιστής, χορευτής, έχει συνεργαστεί με κορυφαίες προσωπικότητες – την Πίνα Mπάους, τον Nατζ, τον Tσερκάουι. O αδελφός του Xεντί θα έμενε πιστός στη μεγάλη αγάπη του, το τσίρκο, αν μια ασθένεια δεν τον υποχρέωνε να ακρωτηριάσει το ένα πόδι του. Kαλλιτεχνικό ντουέτο σήμερα, έρχονται στο φεστιβάλ Aθηνών με μια παράσταση που συνδυάζει το χορό, την παραδοσιακή μουσική των Σούφι, αλλά και τη διάθεση της περιπλάνησης, του ταξιδιού, της μείξης των πολιτισμών και της αλληλοκατανόησής τους. Kαλώς τους σε μια Eλλάδα που αμύνεται κλεισμένη στον κόσμο της. Από τη Νίκη Ορφανού

rayah Άλι και Χεντί ταμπέτ

Άλι Ταμπέτ σπούδασε αρχικά φωτογραφία στις Βρυξέλλες, κι έπειτα εκπαιδεύτηκε στο τσίρκο. Έγινε ηθοποιός, τραγουδιστής και χορευτής, και συνεργάστηκε με μεγάλους δημιουργούς, όπως η Πίνα Μπάους, ο Τζόζεφ Νατζ και ο Σιντί λαρμπί Τσερκάουι. Ο αδελφός του Χεντί θα έμενε πιστός στη μεγάλη του αγάπη, το τσίρκο, αν δεν τον ανάγκαζε μια ασθένεια ν’ αλλάξει πορεία. Ήταν μόλις δεκαοκτώ χρονών όταν χτυπήθηκε από καρκίνο των οστών,

ενώ λίγα χρόνια αργότερα έχασε το πόδι του. Τα επικίνδυνα ακροβατικά ήταν πλέον παρελθόν, ωστόσο ο Χεντί ήταν αποφασισμένος να μην το βάλει κάτω, αλλά να επιστρέψει στη σκηνή. Γιατί (και) στην τέχνη δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Οι δυο τους έρχονται στην Ελλάδα για πρώτη φορά με το Rayahzone: ένα σύνθετο θέαμα με χορό (οι ίδιοι υπογράφουν τη χορογραφία και ερμηνεύουν μαζί μ’ έναν ακόμα χορευτή) και παραδοσιακή μουσική των Σούφι της Τυνησίας, με μουσικούς που παίζουν κρουστά και τραγουδούν, καθισμένοι πάνω στον γυμνό τοίχο που δεσπόζει στη σκηνή, υπό τη διεύθυνση του Σοφιάν Μπεν Γιούσεφ. Ο ίδιος, πιανίστας και μουσικολόγος, έχει συνθέσει το πλούσιο μουσικό χαλί χρησιμοποιώντας υλικά μιας παράδοσης αιώνων. Η τυνησιακή μουσική σούφι ήταν απαγορευμένη, ενώ η πρακτική της και οι τελετουργίες της λάμβαναν χώρα μυστικά, σε πολύ στενό κύκλο ανθρώπων. Για τον Μπεν Γιούσεφ, η μουσική αυτή είναι μια πνευματική άσκηση που μας οδηγεί σε μια κατάσταση έκστασης και σ’ έναν απόλυτα πνευματικό κόσμο ένωσης με το θείο, και αυτό ακριβώς προσπάθησε να δείξει και στο συγκεκριμένο πρότζεκτ. Οι αδελφοί Ταμπέτ, ωστόσο, έχουν άλλη άποψη. «Δεν είμαστε πιστοί, δεν θέλουμε να σας μιλήσουμε για το Σουφισμό», μας είπαν στη συνέντευξη που μας παραχώρησαν, «αλλά να σας κάνουμε να γνωρίσετε τη μουσική που αγαπάμε».

Τι σημαίνει ο τίτλος; «rayah» είναι μια αραβική λέξη που σημαίνει «ταξίδι», «περιπλάνηση», και «zone» είναι μια γαλλική λέξη που εκ-

φράζει μια τοποθεσία χωρίς όνομα, μια βιομηχανική ζώνη, έναν εγκαταλελειμμένο χώρο. Αυτές οι δύο λέξεις, που ίσως επιφανειακά μοιάζουν να μη δένουν ή να βρίσκονται σε ανταγωνιστική σχέση –καθώς η πρώτη έχει θετικό πρόσημο και η δεύτερη αρνητικό– εκφράζουν τον πόθο για ένα ταξίδι ενδοσκόπησης. Με τον συνδυασμό των δύο αυτών λέξεων, θέλουμε να πούμε ότι η χώρα στην οποία βρισκόμαστε ή η κουλτούρα μέσα από την οποία εκφραζόμαστε δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία. Δεν χρειάζεται να βλέπουμε τον εαυτό μας σαν ένα προϊόν με σφραγίδα προέλευσης. Τα ερωτήματα που θέτουμε, ή οφείλουμε να θέτουμε, πρέπει να ξεπερνούν την επιφάνεια: την κουλτούρα την οποία κληρονομήσαμε, ή το χρώμα του δέρματός μας. Αυτά δεν αφορούν παρά το φαίνεσθαι. Αν ξεπεράσουμε την επιφάνεια, θα μπορέσουμε ν’ ασχοληθούμε ουσιαστικά με τα πραγματικά ερωτήματα, με το μυστήριο της ύπαρξής μας, με την ανθρώπινη κατάσταση. Το «rayah» λοιπόν, για να ολοκληρώσω την απάντησή μου, είναι ένα ταξίδι ενδοσκόπησης σε μια «ζώνη» που θα μπορούσε να είναι είτε στην Τυνησία είτε στην Ελλάδα. Στο Rayahzone συναντάμε τρεις ήρωες: το Θάνατο, τη Λογική και την Τρέλα. Μπορείτε να μας εξηγήσετε την ιδέα του έργου; Ναι, είναι τρεις ξεχωριστοί ήρωες, που αντιπροσωπεύουν τρία χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης. Είναι επίσης χαρακτηριστικά της καθημερινής μας ζωής. Και οι τρεις ήρωες μπορούν να ενωθούν σ’ έναν και μοναδικό. Τα σώματα ενώνονται σ’ ένα. Γι’ αυτή τη συνάντηση μιλάει αυτό το κομμάτι, μια συνάντηση που είναι δυναμική, που μας σπρώχνει να κοιτάξουμε πιο βαθιά μέσα μας. Η τρέλα, η λογική, και, αναπόφευκτα, ο θάνατος έρχονται να συμπληρώσουν το παζλ της ύπαρξής μας. Επανερχόμαστε ασταμάτητα στην υπόθεση του θανάτου: αυτού των κοντινών μας προσώπων, αλλά και του δικού μας. Το να ενσαρκώνουμε αυτούς τους τρεις χαρακτήρες στη σκηνή είναι ένας τρόπος για να απαντήσουμε σε πολύ προσωπικά ερωτήματα για τη ζωή και το θάνατο. Τι είδους θέαμα θα λέγατε ότι είναι το Rayahzone;

32 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

Είναι ένα θέαμα χτισμένο μέσα από τις διαδρομές μας στο χορό, στο τσίρκο, στην ηθοποιία, στη μουσική. Και επειδή είναι το ίδιο ένα ταξίδι, μια περιπλάνηση, είναι δύσκολο να το κατατάξεις ξεχωριστά στη μία ή στην άλλη κατηγορία. Το σωστότερο θα ήταν να πει κανείς ότι είναι ένας μύθος ή ένα παραμύθι που περιλαμβάνει κάτι απ’ όλες αυτές τις κατηγορίες παραστατικών τεχνών. Αλλά το ζητούμενο είναι να σε κάνει να ξεχάσεις αυτήν την προσπάθεια κατηγοριοποίησης. Να δεις πέρα απ’ αυτήν. Υπάρχουν επιρροές από τον Σουφισμό; Χρησιμοποιούμε μουσική των Σούφι, του ρεπερτορίου της Τυνησίας. Κάποια κείμενα είναι θρησκευτικά και κάποια κοσμικά. Προσπαθήσαμε να σεβαστούμε αυτή τη μουσική στην πιο παραδοσιακή της μορφή, που αποκαλείται στην Τυνησία «Μπεντίρ», και που βασίζεται στο συνδυασμό φωνής και κρουστών οργάνων. Η αγάπη μας γι’ αυτήν είναι βιολογική. Μ’ αυτήν μεγαλώσαμε και μας ήταν πολύ σημαντικό να την προτείνουμε στο κοινό. Η μουσική στο έργο λειτουργεί σαν μια καρδιά που χτυπά και μας δίνει την ανάσα για να μιλήσουμε για θέματα φιλοσοφικά. Αλλά δεν είμαστε σε επικοινωνία με όλες τις πρακτικές του Σουφισμού. Ο Σουφισμός, άλλωστε, είναι πολύ εξαπλωμένος και η πρακτική του, από το Μαρόκο ώς το Πακιστάν, είναι εξαιρετικά διαφοροποιημένη. Είναι αυτό ακριβώς που δημιουργεί αυτόν τον μουσικό πλούτο: ο Σουφισμός είναι μια πιο μυσταγωγική έκφανση του Ισλάμ κι αυτό τον κάνει λιγότερο δογματικό. ωστόσο, δεν είμαστε πιστοί, και η δραματουργία δεν προσπαθεί να μιλήσει για τον Σουφισμό. θελήσαμε να αφήσουμε τον Σουφισμό να εκφραστεί αποκλειστικά μέσα από τις επιλογές της μουσικής κι εμείς να σταθούμε με σεβασμό απέναντί της. Την ίδια ώρα, είναι σημαντικό για μας να αισθανόμαστε ελεύθεροι μέσα στη διαδικασία της σύνθεσης, χωρίς να νιώθουμε έγκλειστοι μιας παράδοσης. Εάν υπάρχουν Σούφι αναφορές στο έργο, τότε είναι μη συνειδητές.

Δεν σημαίνει ότι επειδή εκφραζόμαστε μεταφορικά ο λόγος μας δεν εκφράζει ιδέες για την κοινωνία που μας περιβάλλει. Δεν νιώθουμε καθόλου αποκομμένοι από την επικαιρότητα. Οπωσδήποτε για μας η έρευνα πάνω στη «σωματικότητα» είναι πιο ενδοσκοπική, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μιλάμε ταυτοχρόνως και για τον κόσμο γύρω μας. Έχετε μεγαλώσει στο Βέλγιο, η καταγωγή σας είναι ωστόσο από την Τυνησία. Προσπαθήσατε να ενσωματωθείτε στον έναν ή τον άλλον πολιτισμό; Είναι σπουδαίο να μεγαλώνεις μεταξύ δυο πολιτισμών – και όχι, δεν προσπαθήσαμε καθόλου να ενσωματωθούμε στον έναν ή στον άλλο. Αντιθέτως, προτιμούσαμε πάντα να ζούμε αυτό το μείγμα, με όλες του τις αντιφάσεις, αλλά και όλο του τον πλούτο. Είμαστε, άλλωστε, όλοι οι άνθρωποι μιγάδες, περισσότερο ή λιγότερο συνειδητοποιημένοι. Για μας, είναι ξεκάθαρο: η μητέρα μας είναι Βελγίδα, ο πατέρας μας Τυνήσιος. Αλλά εάν κι εσείς γυρίζατε λίγο πίσω στην καταγωγή σας, δεν θα χρειαζόταν ίσως να κάνετε πολύ δρόμο για να συναντήσετε έναν άλλο πολιτισμό κρυμμένο πίσω απ’ αυτόν που σας είναι οικείος. Σας εξάπτει την περιέργεια; Μ’ αυτή την ερώτηση ξεκινούν όλα. Το να ανήκεις σε πολλές διαφορετικές κουλτούρες είναι κάτι αφόρητο για εκείνους που αναζητούν απεγνωσμένα μια «κανονικότητα», αλλά είναι κάτι απαραίτητο για την πολιτισμική ανάπτυξη. Είναι κρίμα που δεν το συνειδητοποιούμε αυτό. s

Θα λέγατε ότι η γλώσσα του χορού είναι αναγκαστικά αφαιρετική; Όχι, δεν το νομίζουμε. Ο χορός εκφράζει εξίσου την ελευθερία του σώματος και τη σωματική βία. Μερικές φορές, μια χορογραφία μπορεί να εκφράζει σωματικά ένα ποιητικό συναίσθημα ή ακόμα κι ένα επίκαιρο θέμα, πολύ κοινωνικό... Όπως η ανισότητα και η αδικία.

XOPOΣ

“

Είναι σπουδαίο να μεγαλώνεις μεταξύ δυο πολιτισμών – και όχι, δεν προσπαθήσαμε καθόλου να ενσωματωθούμε στον έναν ή στον άλλο. Αντιθέτως, προτιμούσαμε πάντα να ζούμε αυτό το μείγμα, με όλες του τις αντιφάσεις, αλλά και όλο του τον πλούτο. Είμαστε, άλλωστε, όλοι οι άνθρωποι μιγάδες, περισσότερο ή λιγότερο συνειδητοποιημένοι

“

Info Άλι & Χεντί Ταμπέτ Rayahzone Ένα παραμύθι, ένα σύνθετο θέαμα με χορό, τσίρκο (οι ίδιοι υπογράφουν τη χορογραφία και ερμηνεύουν μαζί μ’ έναν ακόμα χορευτή) και παραδοσιακή μουσική των Σούφι της Τυνησίας, με μουσικούς που παίζουν κρουστά και τραγουδούν, καθισμένοι πάνω στον γυμνό τοίχο που δεσπόζει στη σκηνή, υπό τη διεύθυνση του Σοφιάν Μπεν Γιούσεφ. Πειραιώς 260, Κτίριο Η 14 - 16 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 25€, 20€ (μειωμένο), 15€ (φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

XOPOΣ

AΔEΛΦIA KAI ΣYNΔHMIOYPγOI O Άλι Tαμπέτ στηρίζεται στους ώμους του στενότερου συνεργάτη του, του αδελφού του Xεντί – η αναπηρία του οποίου δεν στάθηκε ικανή να τον εμποδίσει από την ενασχόληση με την τέχνη που αγάπησε.

Το Γυμνά χέρια είναι ένα ντοκιμαντέρ για τον Δημήτρη Μητρόπουλο με οδηγό τις επιστολές που αντάλλασσε επί πάρα πολλά χρόνια με τη επιστήθια φίλη του Καίτη Κατσογιάννη την εποχή που ο Μητρόπουλος ζούσε πια στην Αμερική. Ο δημιουργός του ντοκιμαντέρ Γιώργος Σκεύας αξιοποίησε τη μακρόχρονη εμπειρία του στην εκπομπή Παρασκήνιο της ΕρΤ, για να κάνει μια βιογραφία, η φόρμα της οποίας απέχει από την κλασική προσέγγιση του βιογραφικού ντοκιμαντέρ. Από την Κατερίνα Κόμητα

γιώργος Σκεύας

O MHTPOΠOYλOσ σTHN AMEPIKH

παρουσία του λευτέρη Βογιατζή είναι καθοριστικής σημασίας για τη δομή της ταινίας: είναι το πρόσωπο που ερευνά τον Μητρόπουλο μέσα από την αλληλογραφία του και, μ’ έναν τρόπο, τον αντικαθρεφτίζει και «επικοινωνεί» μαζί του. Tο φιλμ προβάλλεται για δεύτερη χρονιά στο φεστιβάλ Aθηνών κι αυτό ήταν μια καλή ευκαιρία για μας να επανορθώσουμε την περσινή μας παράλειψη (όταν προσεγγίσαμε τον Δημήτρη Mητρόπουλο με θεωρητικά κείμενα, χωρίς να καταφέρουμε να συνομιλήσουμε με τον σκηνοθέτη). Ό,τι παραλείψαμε πέρυσι, το διορθώνουμε φέτος. Συναντήσαμε λοιπόν τον Γιώργο Σκεύα και είχαμε τη συνομιλία που ακολουθεί. Πώς γεννήθηκε η ιδέα να κάνετε ένα ντοκιμαντέρ για τον Δημήτρη Μη-

τρόπουλο; Πριν από 8 χρόνια η γυναίκα μου, η οποία είναι μουσικός, με παρότρυνε να διαβάσω την αμερικάνικη βιογραφία του Μητρόπουλου. Και πραγματικά, όταν άρχισα να διαβάζω, βυθίστηκα σε μια ολόκληρη εποχή και ταυτόχρονα γοητεύτηκα από την προσωπικότητά αυτού του σπουδαίου ανθρώπου. Βεβαίως, πάντα μ’ ενδιέφερε πολύ η μουσική και μέσα από το Παρασκήνιο είχα ήδη κάνει αρκετά σχετικά πράγματα. Πώς προσεγγίσατε τον Μητρόπουλο μέσα από το ντοκιμαντέρ σας; Στα χρόνια αυτά, μέσα από την έρευνα, τα διαβάσματα και όλο το ψάξιμο, κατάλαβα ότι ο Μητρόπουλος είναι κάτι πάρα πολύ ιδιαίτερο, το οποίο χρειαζόταν μια ειδική αντιμετώπιση. Ένιωθα, δηλαδή, ότι ένα κλασικό βιογραφικό ντοκιμαντέρ δεν θα ήταν αρκετό, γιατί η

34 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

φόρμα του θα ήταν κάπως περιοριστική σε σχέση μ’ αυτό που ήθελα. Έψαξα λοιπόν έναν άλλο τρόπο προσέγγισης, ο οποίος, ομολογώ, δεν βρέθηκε εύκολα. Απ’ την άλλη, ο λευτέρης Βογιατζής ήταν απ’ την αρχή στο μυαλό μου, γιατί ένοιωθα ότι υπήρχε μια πνευματική συγγένεια ανάμεσα στους δύο αυτούς άντρες. Ο Βογιατζής ήταν για μένα η μοναδική επιλογή ως προς το πρόσωπο του ηθοποιού που θα χρησιμοποιούσα. Είναι κι αυτός ένας καλλιτέχνης απόλυτα αφοσιωμένος στην τέχνη του και θα μπορούσε να εκφέρει τα λόγια του Μητρόπουλου χωρίς να ακούγονται ψεύτικα, αλλά βιωμένα, με το βάρος που τους αξίζει. Τι ρόλο παίζουν στο έργο οι επιστολές που ο Μητρόπουλος αντάλλασσε για χρόνια με την επιστήθια φίλη του Καίτη Κατσογιάννη;

Η Κατσογιάννη δώρισε την αλληλογραφία της αυτή στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη πριν το θάνατό της. Μελετώντας στη Γεννάδειο αυτά τα γράμματα, αποφάσισα ότι ήθελα ν’ ασχοληθώ αποκλειστικά και μόνο με τα χρόνια που ο Μητρόπουλος έζησε στην Αμερική, δηλαδή από το 1936 –οπότε και πήγε για πρώτη φορά– μέχρι και το θάνατό του το 1960. Μια επιπλέον απόφαση που πήρα ήταν να διατηρήσω τη γλώσσα των επιστολών που ήταν γραμμένες κατά κύριο λόγο στα αγγλικά. Οι επιστολές αυτές ήταν πολύ ιδιαίτερες, εξαιτίας και του γεγονότος ότι ο Μητρόπουλος τις περισσότερες από αυτές τις είχε υπαγορεύσει στη γραμματέα του. Αυτό το στοιχείο της υπαγόρευσης, η εικόνα δηλαδή του Μητρόπουλου να υπαγορεύει στη δακτυλογράφο-γραμματέα του βηματίζοντας μέσα στο δωμάτιο, εμένα προσωπικά με γοήτευσε πάρα

NTOKIMANTEP

Στην τΑρΑτΣΑ O Δημήτρης Mητρόπουλος (κάτω, αριστερά) πρωτοπήγε στην Aμερική το 1936 και έζησε εκεί ώς το θάνατό του, το 1960. Στο ντοκιμαντέρ Γυμνά χέρια, ο Γιώργος Σκεύας (αριστερά) τον προσεγγίζει μέσω της αλληλογραφίας του με την πολύ στενή φίλη του, Kαίτη Kατσογιάννη. O Λευτέρης Bογιατζής (κάτω, δεξιά) συμμετέχει στο δραματοποιημένο μέρος της ταινίας, υποδυόμενος έναν μελετητή του Mητρόπουλου που, στην πορεία της έρευνάς του, τίνει να ταυτιστεί με τον μαέστρο.

Info Γυμνά χέρια Γιώργου Σκεύα Ένα ντοκιμαντέρ για τον Δημήτρη Μητρόπουλο Με οδηγό τις επιστολές του Έλληνα μαέστρου προς την επιστήθια φίλη του Καίτη Κατσογιάννη, καθώς και σπάνιο αρχειακό υλικό, το φιλμ καταγράφει τα χρόνια που ο Μητρόπουλος έζησε στην Αμερική ως διευθυντής της Συμφωνικής Ορχήστρας της Μινεάπολης και αργότερα της φιλαρμονικής της Νέας υόρκης, μέχρι τον τραγικό θάνατό του στη Σκάλα του Μιλάνου (1960), κατά τη διάρκεια πρόβας της Τρίτης Συμφωνίας του Μάλερ. Στο ντοκιμαντέρ συμμετέχει ο λευτέρης Βογιατζής στο ρόλο ενός ηθοποιού-μελετητή του Μητρόπουλου που σταδιακά συγκλίνει προς τον μαέστρο. Τα γυρίσματα έχουν γίνει στην Πειραιώς 260. Πειραιώς 260, Κτίριο Η 18 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 5€

πολύ, γιατί βρήκα ότι είχε μια έντονη θεατρικότητα. Επιπλέον, μου προσέφερε σκηνοθετικές ιδέες, ένα «πάτημα» ώστε να μπορέσω να χρησιμοποιήσω τον ηθοποιό, και παράλληλα ένα άλλοθι για να ειπωθούν μεγαλόφωνα τα λόγια των επιστολών. Σε τι θέματα αναφερόταν ο Μητρόπουλος στις επιστολές του προς την Καίτη Κατσογιάννη; Η Κατσογιάννη ήταν πολύ στενή φίλη του Μητρόπουλου από τα χρόνια της Ελλάδος και έχαιρε της απόλυτης εμπιστοσύνης του. λάτρης η ίδια της μουσικής –αν και δεν ήταν μουσικός, ωστόσο διάβαζε παρτιτούρα– ήταν ταυτόχρονα ένας καταπληκτικός συνομιλητής. Έτσι, έχουμε δύο πρόσωπα που συνομιλούν με εκπληκτική σταθερότητα, επί 25 χρόνια, παρότι βρίσκονται στις δυο άκρες του Ατλαντικού: Ο Μητρό-

NTOKIMANTEP

πουλος στην Αμερική, από τα πρώτα χρόνια της προσαρμογής στη Μινεάπολη μέχρι και την «ηλεκτρική καρέκλα» του διευθυντή της φιλαρμονικής της Νέας υόρκης, και η Κατσογιάννη σε μια πολύπαθη Ελλάδα που περνάει πόλεμο και δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια. Ο διάλογος αυτών των δύο ανθρώπων έχει τεράστιο ενδιαφέρον και αφορά θέματα της τέχνης, της μουσικής καριέρας του Μητρόπουλου, αλλά και προσωπικά ζητήματα. Πρέπει ακόμα να πω ότι ανάμεσα στα γράμματα υπήρχαν και αρκετές χειρόγραφες επιστολές του Μητρόπουλου στα ελληνικά και πως όλη αυτή η εναλλαγή, το πότε δηλαδή ο Μητρόπουλος επιλέγει να υπαγορεύσει στα αγγλικά και πότε να γράψει ο ίδιος στα ελληνικά, έχει πολύ ενδιαφέρον και, παράλληλα, μια ιδιαίτερη μουσικότητα θα έλεγε κανείς.

Το ντοκιμαντέρ σας θίγει την ερωτική ζωή του Μητρόπουλου; Με ενδιέφερε να δώσω, όσο το δυνατόν περισσότερο, την ψυχοσύνθεση αυτού του ανθρώπου και όχι να σπεκουλάρω σε σχέση με το τι συνέβαινε στην ερωτική του ζωή, που σαφώς είχε μια κατεύθυνση ομοφυλοφιλική, απ’ ό,τι τουλάχιστον δείχνουν τα στοιχεία. Η ερωτική του ζωή, λοιπόν, με ενδιέφερε στο βαθμό που επηρέασε την τέχνη του. Στην ταινία υπάρχουν δυο-τρία σημεία που τη θίγουν, αλλά μ’ έναν λεπτό τρόπο. Για παράδειγμα, κάποια στιγμή ακούγεται μια σύνθεση του Μητρόπουλου –που είναι και η μόνη δική του που ακούγεται στην ταινία– πάνω σ’ ένα από τα ποιήματα του Καβάφη που είχε μελοποιήσει. Τι ρόλο παίζει γενικότερα η μουσική στην ταινία; Η μουσική ήταν το βασικό σημείο

έμπνευσης και ο απόλυτος οδηγός, γιατί μόνο εκεί μπορεί κανείς να δει τον πραγματικό Μητρόπουλο. Καθώς στην ταινία ακούγονται μόνο ηχογραφήσεις του Μητρόπουλου, έγινε μια μεγάλη έρευνα για να βρεθούν πράγματα. Η Σήμη Τσιλαλή, που έκανε τη σχετική έρευνα, ψάχνοντας συνέχεια, με τροφοδοτούσε με υλικό ώστε να μπορέσω να χτίσω την ιστορία. Η αφηγηματική φόρμα της ταινίας ακολουθεί τη δομή της Φανταστικής Συμφωνίας του Μπερλιόζ που τόσο πολύ αγαπούσε ο Μητρόπουλος, αν και το ίδιο το έργο δεν ακούγεται στην ταινία. Επιπλέον, η μουσική του Μάλερ είναι καθοριστική. Όλη η εισαγωγή είναι χτισμένη πάνω σ’ ένα μέρος της Τρίτης Συμφωνίας, που είναι και το έργο το οποίο ο Μητρόπουλος διηύθυνε όταν πέθανε κατά τη διάρκεια μιας πρόβας στη Σκάλα του Μιλάνου. s

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 35

Εφτά χρόνια πάλευε ο Γιώργος Σκεύας με τα υλικά του. Το τελικό «κλικ», που έδωσε στην ταινία μορφή, ήταν η απόφασή του, διαβάζοντας τις επιστολές του Δημήτρη Μητρόπουλου, να τον πλησιάσει «μέσω του λόγου». Σύμμαχο σ’ αυτό είχε τον λευτέρη Βογιατζή.

ΣKHNEΣ AΠO TH ZΩH TOY Aπέναντι, πάνω: η διάσημη κοντράλτο Μάριαν Άντερσον μελετά τις παρτιτούρες του «Re dell’abisso affrettati» από τον Χορό Μεταμφιεσμένων του Βέρντι, μαζί με τον Δημήτρη Μητρόπουλο, 1957. Kάτω: ο συνθέτης στη Nέα Yόρκη, με μεγεθυντικό φακό στο χέρι, μελετά τις παρτιτούρες εν όψει μιας ακόμα συναυλίας που επρόκειτο να διευθύνει.

Δημήτρης Mητρόπουλος

ο ιεροΦαντΗσ τΗσ μουσικΗσ... Από τη Βένα Γεωργακοπούλου Το Ελληνικό φεστιβάλ άρχισε να φλερτάρει με το σινεμά τα τελευταία χρόνια. Το 2010 φιλοξένησε την ταινία του Άγγελου φραντζή Μέσα στο δάσος, αλλά με τη μορφή περφόρμανς – η προβολή συνοδευόταν από θεατρική δράση και μια εγκατάσταση. Πέρυσι, ο Γιώργος λούκος παραχώρησε για ένα βράδυ την Πειραιώς 260 σε μια κανονική ταινία. Ίσως επειδή αναφερόταν σε μια από τις μυθικές μορφές που έχουν περάσει από το φεστιβάλ: τον μαέστρο Δημήτρη Μητρόπουλο. Ίσως επειδή έχει γυριστεί στον «ουδέτερο, βιομηχανικό» χώρο της. Και σίγουρα έπαιξε ρόλο ότι τα Γυμνά χέρια του Γιώργου Σκεύα δεν είναι ένα τυπικό ντοκιμαντέρ. Η ταινία επαναλαμβάνεται και φέτος, για τους πολλούς που δεν την είδαν. Ο Γιώργος Σκεύας, από τα πιο ταλαντούχα «παιδιά» του Παρασκηνίου της ΕρΤ, έχει αναπτύξει μια πολύ προσωπική κινηματογραφική γλώσσα. «Με ενδιέφερε να μπω στο κεφάλι του Δημήτρη Μητρόπουλου», λέει. «Η ταινία μου δεν έχει καμία σχέση με βιογραφία, ούτε είναι μουσικολογικό ντοκιμαντέρ με ειδικούς να λένε πόσο σπουδαίος μαέστρος ήταν. Ήθελα να κάνω κάτι το διαφορετικό». Εφτά χρόνια πάλευε. Το τελικό «κλικ», που έδωσε στην ταινία μορφή, ήταν η απόφασή του, διαβάζοντας τις επιστολές του Μητρόπουλου, κυρίως προς την Καίτη Κατσογιάννη, να τον πλησιάσει «μέσω του λόγου». Σύμμαχο σ’ αυτό είχε τον λευτέρη Βογιατζή. Στην πρώτη συνεργασία τους, το 2007, ο Γιώργος Σκεύας είχε υπογράψει τα βίντεο που συνόδευαν καθοριστικά την παράσταση Ήμερη του Ντοστογιέφσκι. Τώρα οι όροι αντιστράφηκαν. Ο Βογιατζής είναι ο ηθοποιός του. «Έφτιαξα μια ιστορία για έναν άνθρωπο, πιθανώς ηθοποιό, που βρίσκεται σε έναν μη χώρο και μελετά τις επιστολές», εξηγεί ο κινηματογραφιστής. «Βυθίζεται σ’ αυτές και αρχίζει να φαντάζεται, μόνο που η φαντασία του παίρνει τη μορφή των ντοκουμέντων. Προοδευτικά, συγκλίνει προς τον Μητρόπουλο. Είναι μια πολύ λεπτή σύγκλιση. Ο ηθοποιός-μελετητής δεν ταυτίζεται ποτέ μαζί του». Η ταινία πιάνει αυστηρά την αμερικανική περίοδο του Μητρόπουλου (19361960). Τρία είναι κυρίως τα στοιχεία που εντοπίζει και προσπαθεί να αναδείξει:

36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

τη θεατρικότητά του, την εικόνα του «ιεραπόστολου» που είχε πλάσει για τον εαυτό του και, φυσικά, την αφοσίωσή του στην τέχνη. «Συνειδητοποίησα», εξηγεί ο Γιώργος Σκεύας, «ότι από το 1945 και μετά υπαγόρευε σε γραμματέα μεγάλο μέρος των επιστολών του. Δεν έχει όλο αυτό μια έντονη θεατρικότητα; Η ιδέα της περφόρμανς με ενδιαφέρει πολύ και για άλλους λόγους. Ο Μητρόπουλος έλεγε: “Ο μαέστρος με μια έννοια είναι ηθοποιός”. Ο τρόπος που εκφραζόταν, που κινούσε τα χέρια του και μιλούσε, φανέρωνε την υπέροχη και συγχρόνως καταδικαστική υπερένταση στην οποία διαρκώς βρισκόταν. Στοιχείο σαφώς μιας ιδιοφυούς προσωπικότητας». Η «βιβλική» διάσταση του Μητρόπουλου είναι πιο αναμενόμενη. «Μια αμερικανική βιογραφία του λεγόταν The Priest of Music», μας θυμίζει ο Γιώργος Σκεύας. «Ο ίδιος, βέβαια, έγραφε στην Κατσογιάννη ότι βρίσκει υπερβολική την εικόνα του μοναχικού ιεραπόστολου που έχουν πλάσει γι’ αυτόν. Αλλά, από την άλλη, την καλλιεργούσε ασυνείδητα. Όταν φωτογραφίζεσαι, όπως αυτός το 1945 για το Life, φορώντας έναν τεράστιο σταυρό, κάτι σημαίνει. Έβλεπε τον εαυτό του σαν να είχε την αποστολή να φέρει στο κοινό τη λεγόμενη “μοντέρνα μουσική”, που ήταν τόσο δύσκολο να ακουστεί στην αμερικανική επαρχία. φαντάζεστε Σνάμπελ σε παγκόσμια πρεμιέρα στη Μινεάπολη; Απίστευτα πράγματα. Ο αποχαιρετιστήριος λόγος του στην ορχήστρα είναι σαν να μιλάει ένας ιεραπόστολος. “Σας έδωσα το αίμα μου... Έπρεπε να ανέβω ένα όρος... Η μοίρα των εκλεκτών...”. Μιλάει στην κοινότητα, στους μαθητές του. Και στη συνέχεια επανέρχονται στην ομιλία του οι λέξεις “αγώνας” και “εσωτερική αναταραχή”». Ένα μόνο στοιχείο περνάει «έμμεσα» από την ταινία. Η ερωτική ζωή του μαέστρου. «Ήταν για μένα ένα τεράστιο ερώτημα», λέει ο Γιώργος Σκεύας. «Με ταλάνισε, αλλά πήρα την απόφαση ότι δεν χρειάζεται να θιγεί. Ούτε καν η περίφημη σχέση του με τον Μπέρνσταϊν. Ελπίζω η ταινία να δικαιώνει την επιλογή μου». Αναφέρεται συνέχεια στα Γυμνά χέρια με τον όρο «ταινία». Και όχι από αλαζονεία. «Δεν χρησιμοποιώ πια τις λέξεις ντοκιμαντέρ ή docu-drama... Το είδος

που κάνω δεν μπορείς να το οριοθετήσεις, η τάση που υπάρχει σήμερα διεθνώς είναι πιο δημιουργική από το “ντοκιμαντέρ-ρεπορτάζ” που, όσο κι αν το σέβομαι, τέχνη δεν είναι», λέει. Και επειδή ο Μητρόπουλος λάτρευε τον κινηματογράφο, «κυρίως τα νουάρ και τα ουέστερν», και είχε πει τη φράση «οι παρτιτούρες περνάνε από το μυαλό μου σαν κινηματογραφική ταινία», ο Γιώργος Σκεύας ακολούθησε σαν «υπόγεια φόρμα μερικούς κανόνες από genre pictures της εποχής». «Ακούγεται θρασύ», ομολογεί, «αλλά θέλω να υπάρχει στην ταινία κάτι που να παραπέμπει σε έναν υπόγειο κινηματογραφικό κόσμο. Δηλαδή, θα μπορούσε κανείς να δει την αφήγηση του Βογιατζή σαν μια... νουάρ αφήγηση». Με όλα αυτά τα τόσο υποκειμενικά, αναρωτιέται κανείς γιατί δεν αποφάσισε να γυρίσει μια κανονική βιογραφία του Μητρόπουλου. «θα ήταν καταδικασμένη να αποτύχει ακόμα και με τον σπουδαιότερο ηθοποιό και σκηνοθέτη του κόσμου», απαντά. «Είναι αδύνατον να παρασταθεί μια τόσο γκράντε προσωπικότητα, όπως αυτός». Αντίθετα, θα ήθελε να κάνει μια ταινία μυθοπλασίας για τη φυλάκιση του Νίκου Σκαλκώτα στο Χαϊδάρι από τους Γερμανούς, οι λόγοι της οποίας δεν έχουν ακόμα εξακριβωθεί. «Ζητούμενο στην ταινία είναι η μουσικότητα, όχι η μουσική», καταλήγει ο Γιώργος Σκεύας. Και δεν το λέει για να υποβαθμίσει το γεγονός ότι στην ταινία του δεν υπάρχει πολύ αρχειακό υλικό. Κατάφερε, όμως, με μεγάλη υπομονή και προσπάθεια χρόνων να εξασφαλίσει μερικά σπάνια ντοκουμέντα, κυρίως από την Αμερική. «Είναι, όμως, πανάκριβα», λέει, «για μια ταινία σαν τη δικιά μου, που είναι... νον-μπάτζετ». Πλήρωσε, για παράδειγμα, 120 δολάρια το δευτερόλεπτο για οπτικοακουστικό υλικό με τον Μητρόπουλο να διευθύνει τη φιλαρμονική της Νέας υόρκης. Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι κανένας χορηγός (και υπάρχουν πολλοί στην Ελλάδα) δεν δέχτηκε να τον στηρίξει οικονομικά. Χωρίς τον Γιώργο λούκο και το φεστιβάλ, η ταινία δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί. Πιστοί συμπαραστάτες του ήταν η μουσικός σύζυγός του, Σήμη Τσιλαλή, που υπογράφει και τις πρωτότυπες συνθέσεις της ταινίας, ο λευτέρης Βογιατζής και η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη. s

NTOKIMANTEP

Δημήτρης καραντζάς

«ασ ξεκινΗσουμε αΠο τα αΠλα» Σκηνοθετεί τον Μικρό Έγιολφ, ένα από τα έργα που ο Eρρίκος Ίψεν έγραψε προς το τέλος της συγγραφικής διαδρομής του. Εκείνος βρίσκεται στην αρχή της δικής του, κι αυτό δεν σημαίνει ότι θέλει σώνει και καλά να εντυπωσιάσει. Ούτε ότι το θέατρο που ονειρεύεται ξενυχτάει πάνω από τόμους βιβλιογραφίας και θεωρητικών μελετών. Η αλήθεια, για τον σκηνοθέτη Δημήτρη Καραντζά, βρίσκεται στην αγνή και καθαρή επικοινωνία των ιδεών. Από τον Νικόλα Ζώη φωτογραφία: Βίκυ Γεωργοπούλου

“

Στο εφηβικό θέατρο, το κοινό είναι ειλικρινές· όταν του πουλάς ψέματα δεν αντέχει, όταν συμβαίνει κάτι συγκινητικό το αντιλαμβάνεται και το δείχνει. Αν υποτιμάς τη νοημοσύνη του, θα σ’ το πει την ώρα της παράστασης

πόφοιτος της δραματικής σχολής του θεάτρου Εμπρός, μέλος της ομάδας εφηβικού θεάτρου Grasshopper, εκπρόσωπος μιας γενιάς που, πριν προλάβει καλά καλά να τακτοποιήσει τα όνειρά της, την ενημέρωσαν ότι οι καιροί είναι δύσκολοι. Το τελευταίο δεν αποθάρρυνε τον νεαρό σκηνοθέτη Δημήτρη Καραντζά από το να πλουτίσει τις εμπειρίες του με μια σειρά από παινεμένες δουλειές – και όχι επειδή κι ο ίδιος είναι ένα υπερτροφικό και εγωιστικό ιψενικό τέρας. Στο δικό του Χιόνι στο στόμα, ξεπέρασε τους φόβους του, παρόλο που απέναντί του είχε την καθηγήτριά του, Άννα Μακράκη. Στον Ιβάνοφ του Τσέχοφ, δεν δυσκολεύτηκε να πειθαρχήσει, αν και συνεργαζόταν με παλιούς θεατρικούς του συμμαθητές. Στο New Electric Ballroom χρειάστηκε να δώσει οδηγίες σε ηθοποιούς όπως η θέμις Μπαζάκα, ενώ στη Γυναίκα που κάθεται, επίσης με την υπογραφή του, ένιωσε σαν να βιώνει «μια πολύ ελεύθερη εμπειρία». Και αν ο κατάλογος τέλειωνε εδώ, όλοι θα ήταν ευχαριστημένοι με τέσσερα έργα στο βιογραφικό ενός 25χρονου. Έλα όμως που υπάρχει ακόμα ο Οδυσσεβάχ –ίσως

η καλύτερη συνεργασία του, όπως λέει–, αλλά και ο Θείος Βάνιας. Τα νούμερα πλέον αρχίζουν να μη βγαίνουν. Εκτός κι αν δεχτούμε ότι ο Δημήτρης Καραντζάς είναι κάτι παραπάνω από ένας τύπος, πολύ μικρός για να σκηνοθετήσει. Δέχεστε συχνά σχόλια για το νεαρό της ηλικίας σας; Ναι, αν και είναι απλά η ηλικία μου. Το άκουσμά της συνοδεύεται συχνά από φράσεις όπως «πολύ νέος», «πολλά υποσχόμενος», «νέος μεν αλλά», που λέγονται είτε θετικά είτε σαν κάτι που πρέπει να δικαιολογήσω. Απ’ τη μια είναι λογικό, απ’ την άλλη: απλώς είμαι τόσων ετών. Ίσως όταν δεν θα είμαι τόσο νέος να μου λείψει και ν’ αρχίσω να κόβω χρόνια. Με το θέατρο πότε και γιατί αποφασίσατε ν’ ασχοληθείτε; Το ήθελα από τότε που ήμουν μαθητής, από την πρώτη παράσταση που είδα και μου άρεσε. Ήταν το Βίρα τις άγκυρες του φασουλή και είχα ενθουσιαστεί με το τι μπορεί να γίνει πάνω σε μια σκηνή. Το θέαμα ήταν εντυπωσιακό, αλλά αυτό που είχε –και έχει– μεγαλύτερη σημασία ήταν –και είναι– το να ξεπερνάς ένα συ-

γκεκριμένο, καθαρό και τυπικό όριο επικοινωνίας. Το να συμβαίνει κάτι που δεν μπορείς να περιγράψεις εύκολα. Πώς προέκυψε η ομάδα Grasshopper και ποια ανάγκη ήρθε να καλύψει; Η ομάδα ιδρύθηκε το 2006 από τη Σοφία Βγενοπούλου και τον Έκτορα λυγίζο, πριν προσχωρήσω εγώ δυο-τρία χρόνια αργότερα. Το παράξενο είναι ότι, ενώ στις ομάδες συνήθως υπάρχουν και σκηνοθέτες και ηθοποιοί, εμείς είμαστε και οι τρεις σκηνοθέτες. Η δουλειά του καθενός μας είναι διαφορετική, είναι όμως παρήγορο να ξέρεις ότι έχεις γύρω σου ανθρώπους που σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο, με κοινά ενδιαφέροντα, που μπορούν να αλληλοβοηθηθούν. Είναι καλό να έχεις ένα ελάχιστο καταφύγιο, να υπάρχουν συνεργάτες που όταν τους πεις «στην πρόβα συνέβη αυτό», θα ξέρουν ακριβώς τι εννοείς και αυτό οφείλεται στην ανάγκη των ανθρώπων να φτιάχνουν ένα πυρήνα και να συνεχίζουν τη δουλειά τους, με προσωπική επαφή αλλά και τέλεια επαγγελματική συνεννόηση. Η ομάδα καταπιάνεται με το εφηβικό θέατρο και γιατί; Ήταν η πρώτη που ασχολήθηκε με το θέ-

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 39

“

ατρο για εφήβους, που έφερε το είδος στην Ελλάδα. ξεκίνησε με την παράσταση Chatroom και άρχισε να γίνεται τάση. Από τις μέχρι τώρα εμπειρίες, όπως την παράσταση DNA στις φυλακές ανηλίκων Αυλώνας, κατάλαβα ότι αυτή η τέχνη μπορεί να έχει μια πραγματικά χρήσιμη λειτουργία, πέραν της ανταλλαγής ιδεών. Στο εφηβικό θέατρο, το κοινό είναι ειλικρινές· όταν του πουλάς ψέματα δεν αντέχει, όταν συμβαίνει κάτι συγκινητικό το αντιλαμβάνεται και το δείχνει. Αν υποτιμάς τη νοημοσύνη του, θα σ’ το πει την ώρα της παράστασης.

O EPPIKOΣ IΨEN Ο θεατρικός συγγραφέας και ποιητής Ερρίκος Ίψεν (στη φωτογραφία) γεννήθηκε το 1828 στο Σιν της Νορβηγίας. Θεωρείται δημιουργός του μοντέρνου ρεαλιστικού θεάτρου. Τα έργα του διακρίνονται για την αξεπέραστη δεξιοτεχνία της τεχνικής του και τη διεισδυτική ψυχολογική ανάλυσή του. Πέθανε το 1906 στη Χριστιανία, το σημερινό Όσλο. Μερικά από τα πιο γνωστά έργα του είναι: Πέερ Γκυντ (1867), Το κουκλόσπιτο (1879), Οι βρικόλακες (1881), Έντα Γκάμπλερ (1890), Ο μικρός Έγιολφ (1894), Τζων Γαβριήλ Μπόρκμαν (1896).

Θα μας εισαγάγετε και στον κόσμο του Μικρού Έγιολφ; Είναι από τα τελευταία έργα του Ίψεν, που φαινομενικά έχει ξεφύγει από την κοινωνική καταγγελία, από το κοινωνικό σχόλιο. Είναι υποθετικά ένα αστικό δράμα χαρακτήρων. Ο Άλφρεντ είναι ο φοβερός ιδεολόγος που έχει αποσυρθεί στα βουνά για να γράψει ένα βιβλίο πάνω στην «ευθύνη του ανθρώπου». Τον συναντάμε τη μέρα που γυρίζει χωρίς να έχει γεμίσει ούτε σελίδα. Στο σπίτι του είναι η γυναίκα του ρίτα και το παράλυτο παιδί τους ο Έγιολφ. Την ίδια μέρα έρχεται και η ετεροθαλής αδελφή του Άστα και μαθαίνει ότι ο Άλφρεντ –με τον οποίο ήταν ερωτευμένη από μικρή, όταν εκείνος την έντυνε με αγορίστικα ρούχα– δεν είναι αδελφός της. Το παιδί πνίγεται από την πρώτη πράξη, από ένα πρόσωπο σαν τον γητευτή του Μαγικού αυλού, και με αυτή την απομάκρυνση ξεκινάει η αντιμετώπιση των δυσλειτουργιών όλου του συστήματος. Πρόβλημα όλων των χαρακτήρων ήταν η ύπαρξη του παράλυτου παιδιού, στην πορεία όμως φαίνεται ότι δεν είχαν και τίποτα λυμένο. Και τι είναι αυτό που δεν φαίνεται με την πρώτη ματιά; Όλοι οι ήρωες του Ίψεν είναι υπερτροφικά, εγωιστικά τέρατα. Στον Μικρό Έγιολφ ακολουθούν τυφλά και εμμονικά έναν προορισμό, ένα λόγο για να αποδείξουν στον εαυτό τους ότι υπάρχουν, υποκινούμενοι από μια εντελώς τυφλή ιδεολογία και επιθυμία. ξαφνικά τους πανικοβάλλει το να ακολουθήσουν κάτι απλό. Με ενδιαφέρει ο αντίστοιχος εγκλωβισμός σήμερα, η τύφλωση ανθρώπων που έχουν προβλήματα –όπως όλοι μας– αλλά που, χάριν αυτών, κλείνονται ασφυκτικά σε μια τεράστια αυτοαναφορικότητα. Δίπλα τους γκρεμίζονται κτίρια κι εκείνοι σκέφτονται «δεν είμαι καθόλου καλά». Δεν γίνεται να παίρνεις ανθρώπους στο λαιμό σου από επιπολαιότητα, αμέλεια, επιμονή, επειδή όλα κινούνται γύρω από τις ανάγκες σου. Δρούμε σε συνομιλία με τους άλλους. Στην παράσταση οι άνθρωποι έχουν μυστικά, είναι όμως πάντα όλοι μαζί, γιατί έχουν φτιάξει ένα υστερικό σύστημα εξάρτησης, όπου το ένα βήμα του ενός σημαίνει αλλαγή για τον άλλο. Είναι απόλυτος αυτός ο εγκλωβισμός τους, αλλά είναι και ο μόνος τρόπος για να υπάρξουν – και δεν το κάνουν γιατί είναι δεμένοι.

40 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

Ισχύει ότι αυτό εκφράζεται και μέσα από την κινησιολογία της παράστασης; Ακριβώς. Ο Ίψεν γράφει πολλές σκηνικές οδηγίες για όλους τους χαρακτήρες. Με τη Ζωή Χατζηαντωνίου, που επιμελείται την κίνηση, τους δουλέψαμε πολύ – κάτι έτσι κι αλλιώς χρήσιμο για να καταλάβεις τη ροή ενός προσώπου και τις μεταβάσεις του. Όμως, εκτός αυτού, επιμείναμε σε συγκεκριμένες κινήσεις για τον κάθε χαρακτήρα. Στην παράσταση, κάθε ρόλος έχει δέκα κινήσεις, δέκα τρόπους αντίδρασης, λες και το σώμα του μπορεί ν’ αναγνώσει, να κωδικοποιήσει μόνο αυτές. ξεκινάμε από ένα σύστημα έξι ατόμων που κινούνται διαρκώς μαζί μέχρι ν’ αρχίσουν οι αποχωρήσεις, μέχρι τα απωθημένα που βρίσκονται γύρω τους, τα άλυτα ζητήματα, ν’ αρχίσουν σιγά σιγά να καταρρέουν. Για τα έργα του, όπως και για εκείνα του Τσέχοφ, υπάρχουν αναρίθμητες ερμηνείες πάνω σε κάθε ρόλο και από μελετητές. Στον Μικρό Έγιολφ επιλέγεις να προσθέσεις τη δική σου; Να εκσυγχρονίσεις κάποια παλιότερη, εγγυημένη; Δεν διαβάζω τις μελέτες, διαβάζω το έργο. Εμπιστεύομαι αυτό που μου προκαλεί το ίδιο και οι άνθρωποι που συμμετέχουν – κάτι που ενδεχομένως να είναι εντελώς λάθος για έναν «ιψενολόγο». Σύμφωνοι, η αποχώρηση της Νόρα από το Κουκλόσπιτο ήταν μια τρομερά επαναστατική πράξη για την εποχή της, κι αν διάβαζες σήμερα το έργο αγνοώντας το πότε γράφτηκε, μπορεί να το χαρακτήριζες απλά ηθογραφία. Σε αυτή την περίπτωση, είναι χρήσιμη η γνώση του αντικειμένου, της εποχής, του τι προσπαθούσε να κάνει ο Ίψεν, ώστε ν’ αποδώσεις αυτό που ήθελε κι εκείνος. Είναι σωστότερο να μεταφέρεις την πρόθεσή του στο σήμερα βρίσκοντας τις σύγχρονες αναφορές σου, παρά να το μεταφέρεις μουσειακά και ακαδημαϊκά, σαν μια παράθεση πληροφοριών. Από εκεί και πέρα, ο μόνος τρόπος για να κάνεις αυτό που θες, είναι να κάνεις αυτό που θες. Είναι πολύ δεσμευτικό ν’ ακολουθείς την τάδε μελέτη ή σχολή. Έχει τύχει φυσικά να διαβάσω κάτι μετά από μια παράσταση και να διαπιστώσω ότι είναι σωστό, αλλά δεν νομίζω ότι το θέατρο έχει να κάνει κυρίως με τη βιβλιογραφία του. Το ελληνικό θέατρο και κοινό χρειάζεται κάποιου είδους εκσυγχρονισμό; Νομίζω πως επειδή έχει εξερευνηθεί το μεταμοντέρνο, το αφηγηματικό, το «είμαστε μια παρέα που λέει μια ιστορία», πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος ώστε να είναι πιο καθαρές οι προθέσεις και η αφηγηματική πρόταση μιας παράστασης. Είδαμε πώς λειτουργούν άλλοι άνθρωποι εκτός της κουλτούρας και της παιδείας μας, ανοίξαν οι ορίζοντές μας. Είδαμε, όμως, και να παίρνονται αποσπασματικά κάποιες ρηξικέλευθες ιδέες, να εισάγονται με «βλαχομπαρόκ» προσέγγιση, σε άσχετες παραστάσεις, που

ξαφνικά εκγερμανίστηκαν πολύ. Σαν ένα ξένο σώμα, σε έναν άλλο πολιτισμό. Μου φαινόταν αστείο. Για να κάνεις σύγχρονο θέατρο, δεν αρκεί να χρησιμοποιήσεις μια ιδέα για το φωτισμό ή το σκηνικό, ν’ αρπάξεις μια πλαστική καρέκλα και να ουρλιάζεις επειδή έτσι συμβαίνει στη Σαουμπίνε. Αποκλείεται να μη σε επηρεάζει η καθημερινότητά σου στον τρόπο που κάνεις θέατρο, και η καθημερινότητα δεν είναι παντού ίδια. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από τα απλά. Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζει ένας νέος σκηνοθέτης στην Ελλάδα της κρίσης; Μια πολύ χειροπιαστή δυσκολία είναι να γνωρίζεις πως όλοι οι χώροι εργασίας ή έρευνας αύριο ενδέχεται να μην υπάρχουν. Και φυσικά σου περνάνε σκέψεις για το αν πρέπει να μείνεις ή να φύγεις, όπως συμβαίνει σε όλες τις δουλειές. Σας πειράζει που στην πολιτική συζήτηση των ημερών δεν γίνεται και τόσος λόγος για τον πολιτισμό, ή μήπως δεν είναι πρωτεύον θέμα; Σ’ αυτή τη χώρα έχω συνηθίσει να μην υπάρχει μέριμνα για τον πολιτισμό της καθημερινότητας, για το να κυκλοφορείς στο πεζοδρόμιο και να μη νιώθεις παρείσακτος. Το έχω συνηθίσει τόσο, που θα μου φαινόταν κοσμογονικό αν μιλούσαμε ξαφνικά για κάτι παραπάνω. Η χώρα δεν το έκανε όταν είχε λεφτά, και μιλούσε για μπουζουκλερί. Τώρα θα το κάνει; Μ’ αυτά τα δεδομένα, στο μέλλον τι θέατρο ονειρεύεστε να κάνετε –και να δείτε– στην Ελλάδα; Απλά ένα θέατρο που ενδιαφέρεται να επικοινωνήσει και όχι να εντυπωσιάσει με τις ιδέες του. s

Info Ομάδα Grasshopper Δημήτρης Καραντζάς Ο μικρός Έγιολφ Ερρίκου Ίψεν Ο Άλφρεντ είναι ο φοβερός ιδεολόγος που έχει αποσυρθεί στα βουνά για να γράψει ένα βιβλίο πάνω στην «ευθύνη του ανθρώπου». Τον συναντάμε τη μέρα που γυρίζει χωρίς να έχει γεμίσει ούτε σελίδα. Στο σπίτι του είναι η γυναίκα του ρίτα και το παράλυτο παιδί τους ο Έγιολφ. Την ίδια μέρα έρχεται και η ετεροθαλής αδελφή του Άστα και μαθαίνει ότι ο Άλφρεντ –με τον οποίο ήταν ερωτευμένη από μικρή, όταν εκείνος την έντυνε με αγορίστικα ρούχα– δεν είναι αδελφός της. Θέατρο Πόρτα, Μικρή σκηνή 14-16 & 18-20 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 20€, 10€ (φοιτητικό)

ΘEATPO

H Φετινη ΣυγκομιΔη Aριστερά: ο Tίλμαν Στράους από τη Δεσποινίδα Tζούλια σε σκηνοθεσία Kέιτι Mίτσελ. Δεξιά: ο Mατίας Mάτσκε από την Eπιστροφή του Oδυσσέα σε σκηνοθεσία Nτάβιντ Mάρτον.

Schaubuehne Berlin

με δυναμΗ αΠο τΗ Γερμανια Το βερολινέζικο θέατρο Σαουμπίνε θεωρείται σήμερα το πιο παραγωγικό, πολυφωνικό και τολμηρό θεματολογικά και αισθητικά ευρωπαϊκό θέατρο. Στο φεστιβάλ Aθηνών, φέτος, έρχονται δύο από τις αντιπροσωπευτικότερες παραστάσεις του. h μία, στο πλαίσιο ενός γενικότερου αφιερώματος στον Aύγουστο Στρίντμπεργκ, ξαναδιαβάζει από την οπτική γωνία της μαγείρισσας τη Δεσποινίδα Tζούλια. h άλλη εμπνέεται από την Eπιστροφή του Oδυσσέα στην πατρίδα, του Mοντεβέρντι. Kαι οι δύο παραστάσεις υπογράφονται από βαθιά πολιτικοποιημένους σκηνοθέτες – την Kέιτι Mίτσελ και τον Nτάβιντ Mάρτον. Aκολουθούν συνεντεύξεις και των δύο σκηνοθετών.

ΘEATPO

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 41

κέιτι μίτσελ

τα κλασικα ερΓα δεν ειναι Πολυτιμεσ Πορσελανεσ Eίναι η ανατρεπτική Aγγλίδα. Δεν ακολουθεί, δηλαδή, την πεπατημένη. «Πειράζει» τα έργα που σκηνοθετεί, αλλάζει την οπτική γωνία, αναζητά τρόπους επανανάγνωσής τους. Kάπως έτσι χειρίστηκε και τη Δεσποινίδα Τζούλια της Σαουμπίνε, που τη «διάβασε» από την οπτική της σιωπηλής μαγείρισσας Κριστίν. Από τη Νίκη Ορφανού

42 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

ΘEATPO

OIKOγENEIAKH YΠOΘEΣH H Kέιτι Mίτσελ (δεξιά) σκηνοθετεί αλλάζοντας συχνά όχι μόνο τη δομή αλλά και την οπτική γωνία των κλασικών έργων με τα οποία καταπιάνεται. Στην εκδοχή της της Δεσποινίδας Tζούλια του Στρίντμπεργκ, τα δρώμενα παρατηρούνται μέσω της σιωπηλής μαγείρισσας Kριστίν, που την υποδύεται η Tζιλ Mπέβε. Στη φωτογραφία, σκηνή από το έργο, με την Kριστίν να κοιτιέται στον καθρέφτη.

Κέιτι Μίτσελ είναι μια ασυνήθιστη περίπτωση για το βρετανικό θέατρο. Σε αντίθεση με την πλειοψηφία των σκηνοθετών της χώρας της, που χειρίζονται τα καλογραμμένα δράματα –και δη τα κλασικά– σαν πολύτιμες και εύθραυστες πορσελάνες, έτοιμες να σπάσουν με την παραμικρή «παρατυπία», η ίδια προτιμά να ακολουθεί άλλους, πιο εναλλακτικούς δρόμους. Τα κείμενα στις παραγωγές της κόβονται και ράβονται με τρόπο ώστε να υπηρετούν τη βασική της περιέργεια: τι συμβαίνει όταν αλλάζουμε θέση στο πρίσμα; Τι βλέπουμε όταν μεταφέρουμε στο κέντρο πρόσωπα και πράγματα του περιθωρίου; Στη Βρετανία, όπου ο σκηνοθέτης έχει συνήθως δευτερεύοντα ρόλο και η Κέιτι Μίτσελ έχει γίνει συχνά στόχος των κριτικών και του κοινού για τις ριζοσπαστικές της προσεγγίσεις στους κλασικούς, αλλά και για την εμμονή της στην κινηματογραφική κάμερα την οποία ενσωματώνει στο θεατρικό σύμπαν, εν τούτοις αναγνωρίζεται από όλους –ιδιαίτερα

ΘEATPO

από την επιτυχία της με το Waves της Βιρτζίνια Γουλφ και μετά– ως «ό,τι πιο κοντά στον auteur» έχει να επιδείξει η χώρα στο θέατρο. Οι κλασικοί είναι σίγουρα ένα καλό υλικό για πειραματισμό, και σ’ αυτούς γυρίζει για να κάνει τις πιο «πειραγμένες» της δουλειές, που συνήθως αποτελούν σύνθετα θεάματα με τη χρήση διαφόρων μέσων, κυρίως της κινηματογραφικής κάμερας – αν και κάνει επίσης mainstream σκηνοθεσίες για τα μεγάλα θέατρα του λονδίνου. Με τρόπο χαρακτηριστικό, η ίδια γράφει στην εισαγωγή του εγχειριδίου της για τη σκηνοθεσία (The Directors Craft: A Handbook for the Theatre): «Η έμφαση είναι στη δουλειά με τους ηθοποιούς. Έπειτα, το βιβλίο ασχολείται με τα πάντα γύρω από το χτίσιμο μιας παραγωγής και τη συνεργασία με τα μέλη της δημιουργικής ομάδας για το σκηνικό, το φωτισμό, τα κοστούμια, τον ήχο, την κίνηση, τη φωνή, τη μουσική. Το μόνο που λείπει από την ανάλυση είναι η συμβουλές για τη συνεργασία μ’ έναν συγγραφέα εν ζωή. Έχω πολύ μι-

κρή εμπειρία μαζί τους, προτιμώ τους πεθαμένους». Η σαρανταεξάχρονη σκηνοθέτις έχει πίσω της μια μακρά πορεία στο θέατρο. Σπούδασε στην Οξφόρδη και ξεκίνησε, όπως οι περισσότεροι, με μικρές ανεξάρτητες παραγωγές, χωρίς αμοιβή, κυρίως στο φεστιβάλ φριντζ του Εδιμβούργου αλλά και στο λονδίνο. Ανέβηκε ωστόσο γρήγορα τα σκαλιά προς τα μεγάλα θέατρα και τους οργανισμούς, όπως το royal Shakespeare Company, και δούλεψε ως βοηθός σημαντικών σκηνοθετών, όπως η Ντέμπορα Γουόρνερ (που σκηνοθέτησε τη φιόνα Σο στις Ευτυχισμένες μέρες του Μπέκετ στην Επίδαυρο πριν από λίγα χρόνια). Η δουλειά της επηρεάστηκε σημαντικά από τη μέθοδο του Στανισλάβσκι, αλλά και Ευρωπαίους κινηματογραφιστές όπως ο Μπέργκμαν, ο Ταρκόφσκι και ο Χάνεκε. Δυναμική, πεισματάρα και επίμονη, η Κέιτι Μίτσελ αναδείχτηκε γρήγορα σε μια από τις πιο σημαντικές δημιουργούς της χώρας της. Στην Αθήνα έρχεται για πρώτη φορά με το έργο του Αύγουστου Στρί-

ντμπεργκ Δεσποινίς Τζούλια, σε μια περσινή παραγωγή του θεάτρου Σαουμπίνε του Βερολίνου με Γερμανούς ηθοποιούς. Στο δράμα του Στρίντμπεργκ, που γράφτηκε το 1888 και σόκαρε το κοινό της εποχής, το επικίνδυνο παιχνίδι έρωτα και εξουσίας που παίζουν η πλούσια κόρη και ο επιστάτης Ζαν βάζει φωτιά στις ζωές όλων. Εδώ, η ασυμβίβαστη ματιά της Κέιτι Μίτσελ περνά πάνω από τους πρωταγωνιστές και φέρνει στο κέντρο το πιο αγνοημένο πρόσωπο του ερωτικού τριγώνου: την υπηρέτρια Κριστίν.

Η συνέντευξή μας γίνεται μέσω τηλεφώνου, στις 9:30 το πρωί. Είναι η ώρα που βγαίνει από το σπίτι για να περπατήσει ώς το royal Court, το θέατρο όπου ετοιμάζει την καινούργια της παραγωγή. Πρόκειται για ένα πρότζεκτ με θέμα το μέλλον της ζωής στον πλανήτη, με τίτλο Ten Billion, για το οποίο συνεργάζεται με τον Στίβεν Έμοτ, επικεφαλής του τμήματος υπολογιστικής Επιστήμης της Microsoft research.

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 43

Μιλήστε μας για τη δουλειά σας που θα δούμε φέτος στο Φεστιβάλ, το έργο Δεσποινίς Τζούλια, βασισμένο στο γνωστό έργο του Στρίντμπεργκ. Δεν έχετε κρατήσει αυτούσιο το κείμενο, έτσι δεν είναι; Όχι, κράτησα ένα μικρό ποσοστό από το κείμενο, ένα 20% θα έλεγα. Προσθέσαμε κι άλλα υλικά, όπως ποίηση μιας σύγχρονης ποιήτριας από τη Δανία, της Ίνγκερ Κρίστενσεν. Μου άρεσε πολύ αυτή η ιδέα, να βάλω το λόγο της Κρίστενσεν που είναι φεμινίστρια δίπλα σ’ αυτόν του Στρίντμπεργκ, που είναι μισογύνης. Έχω την αίσθηση ότι ο φεμινισμός έκανε κάποια βήματα προς τα πίσω τις τελευταίες δεκαετίες. Για παράδειγμα, μια καινούργια έρευνα στη Βρετανία έδειξε ότι οι γυναίκες που εργάζονται στο χώρο της τέχνης παίρνουν λιγότερα χρήματα από τους άνδρες, ενώ για χρόνια στόχος υπήρξε η ίση αμοιβή. Αυτό για μένα είναι ένα βήμα προς τα πίσω. Έχει δηλαδή φεμινιστική χροιά η επέμβαση που κάνετε στο έργο, το ότι τοποθετείτε στο κέντρο του δράματος την υπηρέτρια Κριστίν ; Όντως. Το κεντρικό πρόσωπο εδώ γίνεται εκείνο με τη μικρότερη σημασία. Κι αυτό είναι, όπως είπατε, η υπηρέτρια, η Κριστίν. Αυτή αποτέλεσε το σημείο αναφοράς μας για να χτίσουμε το έργο, ενώ οι σπουδαίοι και πλούσιοι σπρώχτηκαν στο περιθώριο: όλες οι σκηνές στις οποίες η Κριστίν δεν συμμετείχε κόπηκαν. Η ιδέα ήταν να ακολουθούμε διαρκώς την Κριστίν, και ν’ αφήσουμε στην άκρη όλα τα υπόλοιπα. Έτσι, όταν στο τέλος της πρώτης σκηνής η Κριστίν αφήνει την κυρία της, τη δεσποινίδα Τζούλια, με τον αρραβωνιαστικό της και πηγαίνει για ύπνο, εμείς την ακολουθούμε. Τη βλέπουμε, στο φιλμ, ν’ ανοίγει την ντουλάπα της, ν’ αγγίζει τα πράγματά της, να ξεντύνεται και να πέφτει στο κρεβάτι. Και από αυτό το σημείο, ό,τι ακολουθεί δεν είναι παρά το όνειρο της Κριστίν, η οποία έπεσε αποκαμωμένη να κοιμηθεί. Δεν είναι βέβαια όνειρο, είναι εφιάλτης. Όλος της ο κόσμος γκρεμίζεται από την προδοσία του αρραβωνιαστικού της, του άνδρα που εμπιστευόταν και πίστευε ότι θα περάσει όλη της τη ζωή μαζί του. Στην πραγματικότητα, όμως, και οι δύο γυναίκες, παρά τις ταξικές τους διαφορές, είναι το

Η διαδρομή μέχρι το θέατρο της παίρνει περίπου μισή ώρα. Μιλά δυνατά και αργά για να καλύπτει το θόρυβο της πόλης. «Μ’ αρέσει να περπατάω, αλλά ακόμη κι αν δεν μου άρεσε, θα συνέχιζα να το κάνω κάθε πρωί», μου λέει με το καλημέρα. «Είναι ο μόνος χρόνος που έχω για τον εαυτό μου, για να σκεφτώ. Από τη στιγμή που θα μπω στο θέατρο για τις πρόβες, ο προσωπικός μου χρόνος έχει τελειώσει. Το ίδιο και όταν γυρίζω στο σπίτι: η εξάχρονη κόρη μου έχει πάντα σχέδια για μένα, στα οποία ποτέ δεν μπορώ να πω όχι».

κΑμερεΣ & EιΔΩΛΑ Aκόμα μια σκηνή με την Tζιλ Mπέβε/Kριστίν.

ίδιο καταπιεσμένες. Δεν υπάρχει γι’ αυτές διαφυγή από την πατριαρχία. Ο τρόπος με τον οποίο το έχετε σκηνοθετήσει περιλαμβάνει κινηματογράφηση. Eίναι ένας τρόπος που αναπτύξατε στο Waves, που είχε μεγάλη επιτυχία, και στον οποίο επανέρχεστε συχνά. Πρόκειται για μανιέρα, όπως σας κατηγορούν κάποιοι; Ναι, επανέρχομαι σ’ αυτό που έκανα στο Waves, αν και κάνω και πολύ διαφορετικά πράγματα, και δεν το θεωρώ μανιέρα, αλλά έρευνα. Με βοηθάει να πειραματίζομαι με την υποκειμενικότητα, κι αυτό είναι που μ’ ενδιαφέρει περισσότερο στην τέχνη. Πάντα μ’ απασχολούσε με ποιους τρόπους θα δείξω την υποκειμενικότητα, και για μένα η ζωντανή κινηματογράφηση στο θέατρο είναι ένα περίεργο πείραμα που κάθε φορά έχει να μου πει κάτι καινούργιο. Με ιντριγκάρει η απεικόνιση της αντίληψης και της εμπειρίας. Είναι η συμπεριφορά που μ’ ενδιαφέρει να εξερευνώ. Ή η βιολογία των συναισθημάτων, για να το πω αλλιώς. Όχι η γλώσσα, ούτε τα κείμενα, ούτε η ιστορία. Αλλά το τι κάνουν οι άνθρωποι, το πώς συμπεριφέρονται, τι υπάρχει μέσα στο κεφάλι τους. Αναρωτιόμουν: υπάρχει τρόπος να αιχμαλωτίσει κανείς και να αποκρυσταλλώσει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμ-

44 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

βανόμαστε τον εαυτό μας και τον κόσμο; Ή είναι αυτό αδύνατο; Η κάμερα είναι για μένα η μέθοδος για να ερευνήσω αυτό το ερώτημα. Βλέπει, θεωρείτε, «άλλη» παράσταση αυτός που επικεντρώνεται στα θεατρικά κομμάτια απ’ αυτόν που παρακολουθεί το βίντεο; Νομίζω πως ναι. Παρακολουθώντας τους ηθοποιούς πάνω στη σκηνή, έχεις τη φυσιολογική θεατρική εμπειρία: υπάρχει μια δομημένη θεατρική πραγματικότητα, με ηθοποιούς ντυμένους με κοστούμια εποχής, να ερμηνεύουν το ρόλο τους, σε μια κουζίνα στη Σουηδία. Η ταινία δείχνει κάτι διαφορετικό: την Κριστίν που κοιμάται. Αυτό αλλάζει την οπτική, δείχνει έναν άλλο κόσμο, αυτόν που βρίσκεται στο κεφάλι του χαρακτήρα. Σ’ αυτόν τον κόσμο, αυτό που μετράει είναι οι λεπτομέρειες. Όλοι, στο τέλος, κρεμόμαστε από τις λεπτομέρειες. Αυτές τις λεπτομέρειες θέλω να παρακολουθήσω και στην Ελλάδα. Χαίρομαι πάρα πολύ που έρχομαι, και ταυτόχρονα θέλω να καταλάβω την κατάσταση εκεί. Παρακολουθείτε τις ειδήσεις για την Ελλάδα; Ποιες είναι οι σκέψεις σας; φυσικά, είναι πολύ σημαντικά αυτά που συμβαίνουν, άλλωστε είστε οι διανοητι-

κοί μας γείτονες. φαντάζομαι ότι η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη για τους καλλιτέχνες. Απ’ τη μια πλευρά, πρέπει τώρα να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων, να αποδείξουν το ρόλο τους στην κοινωνία. Πρέπει να βρουν τρόπους να βοηθήσουν τον κόσμο να καταλάβει τι συμβαίνει. Πρέπει να βρουν μεταφορές που θα ερμηνεύσουν την κατάσταση. Σ’ έναν ιδανικό κόσμο, αυτό το χάος θα ήταν μια μεγάλη ευκαιρία για τους καλλιτέχνες, θα αφοσιώνονταν στο να βρουν αυτές τις μεταφορές. υπέροχα παλιά έργα θα έρχονταν και πάλι στην επιφάνεια, έργα που μέχρι τότε θα ήταν χαμένα στο χρόνο. Μιλάω για όλα αυτά τα υπέροχα πνευματικά κατασκευάσματα που βρίσκονται στην καρδιά μιας κουλτούρας, και που τα ξεχνάμε όταν όλα πάνε ρολόι και τίποτα δεν μας αποσπά από το εδώ και το τώρα, το επιφανειακό εδώ και τώρα, που αναλώνει το χρόνο μας. Όλα αυτά τα έργα, λοιπόν, οι τραγωδίες, θ’ ανακαλύπτονταν εκ νέου – όχι με τον τρόπο που τις «ανακαλύπτουμε» πάντα, χωρίς να τους αποδίδουμε στην πραγματικότητα καμία αξία, χωρίς να τους δίνουμε σημασία, χρησιμοποιώντας τις μόνο σύμφωνα με τις ανάγκες μας της στιγμής. Αλλά θα ανακαλύπτονταν και πάλι ουσιαστικά, ίσως με άλλες φόρμες, με άλλους τρόπους, ως μεταφορές οι οποίες θα μας άνοιγαν τα μάτια σε σχέση με τη σημερινή κατάσταση, θα μας έδειχναν ίσως το δρόμο. Και σ’ έναν λιγότερο ιδανικό κόσμο; Τι μπορεί να κάνει ο καλλιτέχνης; Σ’ έναν λιγότερο ιδανικό κόσμο, δηλαδή τον πραγματικό, φαντάζομαι ότι οι καλλιτέχνες στέκονται το ίδιο αβοήθητοι με όλους τους υπόλοιπους. Δεν βρίσκουν μεταφορές για να ερμηνεύσουν το σήμερα. Τα υπέροχα αυτά έργα, οι τραγωδίες, μένουν στην άκρη. Συνήθως κοστίζουν λεφτά τέτοιες παραγωγές. Και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες δεν μπορούν παρά να κάνουν το ίδιο με όλους τους άλλους, να αγωνίζονται δηλαδή να επιβιώσουν. υποθέτω ότι δεν υπάρχουν λεφτά για επιχορηγήσεις και τέτοια πράγματα. Ναι, στον πραγματικό κόσμο οι καλλιτέχνες την έχουν άσχημα. Δυστυχώς. Αλλά με απασχολεί και κάτι άλλο. θυμήθηκα ότι πλησιάζουμε τα εκατό χρόνια από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου – τον Σεπτέμβριο του 1914 ήταν. Δεν ξέρω γιατί, αλλά το θυμήθηκα ξαφνικά. Πιστεύετε ότι η Ιστορία κινείται σε κύκλους; Ναι. Δεν πιστεύω ότι αυτό που μόλις είπα, για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εννοώ, σημαίνει απαραίτητα κάτι. Αλλά σίγουρα δεν πιστεύω σε μια γραμμική κίνηση της Ιστορίας, αντίθετα πιστεύω ότι κάνουμε κύκλους. υπάρχουν μοντέλα, επαναλήψεις. Από την άλλη, δυσκολευόμαστε να δούμε καθαρά. Τα πράγματα δεν μας αποκαλύπτονται με καθαρότητα, αλλά σαν κομματάκια χάους, σαν κομματάκια τάξης. λίγο από χάος, λίγο

ΘEATPO

από τάξη. Δεν έχουμε ξεκάθαρη εικόνα για κανένα από τα δύο. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να θυμόμαστε, να καταγράφουμε, να ερευνούμε τα σημάδια. Μόνο αυτά έχουμε. Κι όμως, προτιμάμε να τα αγνοούμε, επειδή ακριβώς μας κουράζουν, δεν μας επιτρέπουν μια ξεκάθαρη εικόνα. Έχετε κάποιο συγκεκριμένο παράδειγμα στο μυαλό σας; Τις περσινές φασαρίες στο λονδίνο, και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Αγγλίας. Όταν βγήκαν –οι νέοι κυρίως– στους δρόμους και άρχισαν να σπάνε ό,τι έβρισκαν μπροστά τους. Για να κλέψουν πολλές φορές, το παραδέχομαι αυτό. Αλλά είμαι αριστερής παράδοσης και ξέρω ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο θέλουν να τα παρουσιάζουν. Δεν έχουμε καλό σύστημα κοινωνικών παροχών. Δεν βοηθάμε τους ανθρώπους που δεν έχουν λεφτά. Ο λαός δεν έχει καμία εξουσία, είναι αφημένος στο έλεος των κυβερνήσεων. Το συντηρητικό κόμμα που βρίσκεται στην εξουσία ήθελε να τους τιμωρήσει, δεν ήθελε ν’ ασχοληθεί με τις αιτίες. Το ν’ ασχοληθείς με την πηγή του προβλήματος θέλει δουλειά: να ερευνήσεις το πρόβλημα, να το καταλάβεις και να βρεις λύση. φυσικά και έπρεπε να τους τιμωρήσουν σε αρκετές περιπτώσεις που έκαναν βίαιες πράξεις και κλοπές, δεν λέω το αντίθετο. Αυτό που λέω είναι ότι πρέπει να βλέπουμε τη γενικότερη εικόνα, να μη χάνουμε το δάσος. Σήμερα βρισκόμαστε σε μια επικίνδυνη στροφή, και η κατάσταση στην Ελλάδα το δείχνει καθαρά. Δυστυχώς, οι δυτικές κοινωνίες έχουν στραφεί προς τα δεξιά κι αυτό δεν είναι καλό, γιατί η δεξιά ευνοεί την πόλωση, την τάση για εξτρεμιστικές συμπεριφορές, είτε προς την άκρα δεξιά είτε προς την άκρα αριστερά. Κι αυτός είναι ένας μεγάλος κίνδυνος. s

Info Schaubühne Berlin - Κέιτι Μίτσελ Δεσποινίς Τζούλια Αύγουστου Στρίντμπεργκ Ένα βράδυ του μεσοκαλόκαιρου που γιορτάζεται το θερινό ηλιοστάσιο και ενώ ο κόμης του σπιτιού λείπει σε ταξίδι, η μεγαλοαστή μοναχοκόρη του παίρνει μέρος στη γιορτή που κάνουν οι υπηρέτες. Εκεί έλκεται από τον υπηρέτη Ζαν και πέφτει στην αγκαλιά του. Μαζί προσπαθούν να καταστρώσουν σχέδιο διαφυγής τους, αλλά τελικά ο Ζαν οδηγεί τη δεσποινίδα Τζούλια στο θάνατο. Πειραιώς 260, Κτίριο Δ 21-22 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 25€, 20€ (μειωμένο), 15€ (φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

ΘEATPO

Δεσποινίς Tζούλια

μια κουζινα Πεδιο ΠαλΗσ Από τη Χαρά Σακελλάρη

να από τα πιο δημοφιλή θεατρικά έργα του Αύγουστου Στρίντμπεργκ, η Δεσποινίς Τζούλια, γράφτηκε σε διάστημα μόλις δύο εβδομάδων, μεταξύ Ιουλίου και Αυγούστου 1888. «Το μεγάλο αριστούργημα» του συγγραφέα και «το πρώτο νατουραλιστικό θεατρικό έργο της σουηδικής λογοτεχνίας», όπως το αποκαλούσε ο ίδιος, θεωρήθηκε από τον εκδότη του Στρίντμπεργκ πολύ ριψοκίνδυνο για να εκδοθεί στη Σουηδία των τελών του 19ου αιώνα. Με σαφείς αναφορές στη σεξουαλικότητα και γραμμένη σε απλή γλώσσα, η Δεσποινίς Τζούλια χαρακτηρίστηκε ως «ένας βρωμερός μπόγος από κουρέλια που μετά βίας αντέχει κανείς ν’ αγγίξει, ακόμα και με λαβίδες» και «ως ένας σκουπιδότοπος» γραμμένος «με γλώσσα που χρησιμοποιείται μόνο σε καταγώγια μέθης και ακολασίας». Η πρεμιέρα, που επρόκειτο να γίνει στην Κοπεγχάγη το 1889, απαγορεύτηκε και έλαβε τελικά χώρα σε μία ιδιωτική συγκέντρωση. Το 1902, η Δεσποινίς Τζούλια ταξίδεψε στο Βερολίνο για την πρώτη επίσημη θεατρική της εμφάνιση, η παράσταση όμως διακόπηκε από τη δεύτερη κιόλας μέρα λόγω των αντιδράσεων. Στη Σουηδία ανέβηκε για πρώτη φορά το 1906, ενώ στην Αγγλία η απαγόρευση του έργου έπαψε μόλις το 1939. «Το γεγονός ότι η τραγωδία μου προκαλεί θλιβερή εντύπωση στους πολλούς, είναι πρόβλημα των πολλών. Όταν γίνουμε δυνατοί, όπως οι πρώτοι Γάλλοι επαναστάτες, θα προκαλέσει αποκλειστικά και μόνο ευχάριστη εντύπωση, όπως η εικόνα των βασιλικών πάρκων όταν καθαρίζονται από τα αποσαθρωμένα και υπερήλικα δέντρα που έμπαιναν για πολύ καιρό στο δρόμο άλλων με ίσο δικαίωμα να βλασταίνουν και να θάλλουν όσο ζουν. θα κάνει τόσο καλή εντύπωση, όσο ο θάνατος ενός ανθρώπου με ανίατη ασθένεια», θα σχολιάσει στον πρόλογό του ο Στρίντμπεργκ, προς υπεράσπιση του πονήματός του. Η Δεσποινίς Τζούλια είναι ένα μονόπρακτο 90 λεπτών, που συμπυκνώνει τη δράση σ’ έναν και μόνο χώρο –την κουζίνα ενός σπιτιού–, σ’ ένα και μόνο βράδυ –αυτό του μεσοκαλόκαιρου του 1874 στη Σουηδία–, και σε τρία πρόσωπα – τη Τζούλια, τον Ζαν και την Κριστίν. Οι εργαζόμενοι του πατέρα της Τζούλια γιορτάζουν τη μεγαλύτερη νύχτα του καλοκαιριού με τραγούδι, κέφι και χορό. Απουσία του κόμη-πατέρα, η

μεγαλοαστή Τζούλια συγχρωτίζεται με τους υπηρέτες, χορεύει μαζί τους και τελικά γοητεύεται από τον ιπποκόμο Ζαν, τον οποίο και φλερτάρει χωρίς αναστολές. Η αυλαία ανοίγει με τον Ζαν να σχολιάζει στη μαγείρισσα Κριστίν ότι «η Δεσποινίς Τζούλια είναι αρκετά περίεργη σήμερα». Μετά από λίγη ώρα, και αφού πρώτα έχει αποτινάξει την επίφαση της αριστοκρατικής της ευπρέπειας, η Τζούλια πέφτει στην αγκαλιά του ιπποκόμου. Οι δύο εραστές θα προσπαθήσουν να βρουν τρόπους να ξεφύγουν από την εξουσία του απόντος πατέρα και εργοδότη και να ξεπεράσουν τη στενότητα των κοινωνικών ηθών της εποχής, καταστρώνοντας διάφορα σχέδια φυγής. Επί ματαίω όμως: το μονόπρακτο τελειώνει με τη Δεσποινίδα Τζούλια να αποσύρεται από την κουζίνα κρατώντας ένα ξυραφάκι και τον Ζαν να της φωνάζει: «Είναι φρικτό, αλλά δεν υπάρχει άλλη λύση. Πήγαινε!». Το πρωτότυπο κείμενο του Στρίντμπεργκ πραγματεύεται, εν ολίγοις, τη σεξουαλική και ταξική σχέση μίας γυναίκας της αριστοκρατίας μ’ έναν άντρα της κατώτερης τάξης. Μια σχέση που καταλήγει στην καταστροφή της γυναίκας, επειδή αυτή επιχείρησε να ξεπεράσει τους ηθικούς κώδικες τόσο του φύλου, όσο και της τάξης της. Είναι, λοιπόν, η Δεσποινίς Τζούλια μία ακόμα παραλλαγή του αθάνατου και τόσο δημοφιλούς love story μεταξύ του φτωχού πλην τίμιου εργάτη και της πλούσιας πλην ευαίσθητης αρχοντοπούλας; Ένας περίτεχνος ίσως πρόδρομος των τούρκικων σίριαλ; Προφανώς όχι, αν και έχει όλα τα απαραίτητα στοιχεία: λίγο χορό και πολύ φλερτ, μια υπόνοια σεξ, παράδοση στο πάθος μιας νύχτας, λίγη υστερία, έναν υπνωτισμό, λίγο αίμα και τελικά μια αυτοκτονία. ωστόσο, το έργο του Στρίντμπεργκ αγγίζει έννοιες όπως η πάλη των τάξεων, η μάχη των φύλων, οι σχέσεις εξουσίας και ο νόμος του ισχυρού, χωρίς να μιλάει για αγάπη. Είναι ένα έργο που έχει ως αφετηρία τις εμπειρίες και τις σκέψεις του δημιουργού του, τα χαρακτηριστικά της εποχής του και την κοινωνική του πραγματικότητα, και που προσπαθεί να πείσει για το νατουραλισμό του – τουλάχιστον στον πρόλογο, ο οποίος και έχει χαρακτηριστεί ως το μανιφέστο του νατουραλισμού στο θέατρο. Με τον συγγραφέα να έχει χαρακτηριστεί σοσιαλιστής και αναρχικός, μισογύνης και φεμινιστής ταυτόχρονα, η Δεσποινίδα Τζούλια λαμβάνει με το πέρασμα των χρόνων τις ανάλογες συν-

δηλώσεις. θα αναλυθεί ως μία ουσιαστική απόδειξη του μισογυνισμού του Στρίντμπεργκ και θα φορτιστεί από τις πολιτισμικές εντάσεις ανάμεσα στα δύο φύλα, που στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν κάτι παραπάνω από ισχυρές. Απ’ την άλλη, θα αντιμετωπιστεί ως μία βάναυσα ειλικρινής απεικόνιση της πάλης των τάξεων, που σχολιάζει εύστοχα την πτώση μιας σαθρής και νόθας αριστοκρατίας και την άνοδο μιας δυναμικής λαϊκής τάξης σ’ ένα έργο όπου ο υπηρέτης, «με την ωμότητα του σκλάβου και την κρύα καρδιά του κυρίαρχου», συντρίβει εν μία νυκτί την κόρη του κόμη και –συμβολικά– ολόκληρη την τάξη της. Ταυτόχρονα, θα περιγραφεί ως ένα σχόλιο πάνω σε κάθε μορφής εξουσία, είτε αυτή είναι σεξουαλική, είτε ταξική, είτε πατριαρχική. Για τον ίδιο πάλι τον Στρίντμπεργκ, η Τζούλια δεν είναι τίποτα άλλο παρά «μία περίπτωση της πραγματικής ζωής που παρουσιάζει λεπτομερειακά τον τρόπο με τον οποίο ένας άνθρωπος συμπεριφέρεται κάτω από την επιρροή κοινωνικών και ιστορικών δυνάμεων». Πρωτοποριακό στην τεχνική και με σοκαριστική για την εποχή του θεματολογία (είναι εξάλλου το πρώτο θεατρικό κείμενο που έκανε αναφορά στο σεξ ως απλή ευχαρίστηση και όχι ως αποτέλεσμα έρωτα), το έργο λογοκρίθηκε αρκετά, αναλύθηκε ακόμα περισσότερο και κατέληξε να είναι ένα από τα πιο πολυπαιγμένα έργα του Στρίντμπεργκ. Σήμερα πλέον μετράει κάτι εκατοντάδες θεατρικές και κινηματογραφικές παραγωγές. Στο πλαίσιο του φεστιβάλ Αθηνών, η Δεσποινίς Τζούλια παρουσιάζεται σε δύο παραλλαγές: μία ελληνική παραγωγή με τον Δημήτρη λιγνάδη, τη Στεφανία Γουλιώτη και τη Μαρία Πρωτόπαππα, και μία γερμανική από το θίασο Schaubühne Berlin σε σκηνοθεσία της Κέιτι Μίτσελ. Με σύγχρονη ματιά, ο δημοφιλής γερμανικός θίασος, υπό τις οδηγίες των σκηνοθετών του, ανατρέπει κάποια βασικά δομικά στοιχεία του έργου και μας παρουσιάζει την όλη ιστορία μέσα από τη σκοπιά της σιωπηλής υπηρέτριας Κριστίν. Χρησιμοποιώντας διάφορα εικαστικά μέσα και βασιζόμενοι μόνο κατά ένα μόνο μέρος στο κείμενο του Στρίντμπεργκ, η Μίτσελ εντάσσει στο κλασικό κείμενο υλικό της συγγραφέως και ποιήτριας ‘Ινγκερ Κρίστενσεν, προκαλώντας έτσι σε μονομαχία τα όποια χαρακτηριστικά του αρχικού κειμένου θεωρεί προϊόντα μισογυνισμού. s

ντάβιντ μάρτον

Η ελευθερια ειναι στο βερολινο Mια παράσταση ερευνητικού μουσικού θεάτρου υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες και τη μουσική διεύθυνση του Ούγγρου Ντάβιντ Μάρτον είναι αυτός ο Oδυσσέας, που βασίζεται σ’ ένα έργο του Μοντεβέρντι με στοιχεία από τον Όμηρο, τον Τζάκομο Μπαντοάρο και τον Πέτερ Έστερχαζι. O Oύγγρος σκηνοθέτης, που δουλεύει στο Bερολίνο, ψάχνει την Iθάκη του. Από τη Νίκη Ορφανού

επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα (Il ritorno d’Ulisse in patria) είναι ο τίτλος της γνωστής όπερας του Κλάουντιο Μοντεβέρντι, που αποτελεί το βασικό υλικό της δουλειάς του Ντάβιντ Μάρτον, Η επιστροφή του Οδυσσέα, σε παραγωγή του θεάτρου Σαουμπίνε του Βερολίνου. Η όπερα πρωτοπαρουσιάστηκε στη Βενετία, κατά την περίοδο του καρναβαλιού, το 1639-1640, και αναφέρεται στο δεύτερο μισό της Οδύσσειας του Ομήρου. Η όπερα του Μοντεβέρντι έγινε γνωστή τον 19ο αιώνα, με

την ανακάλυψη μιας ημιτελούς παρτιτούρας. Αρχικά, η αυθεντικότητα του έργου είχε τεθεί σε αμφισβήτηση, αλλά από το 1950 και μετά έγινε ευρέως αποδεκτό ότι επρόκειτο όντως για έργο του Μοντεβέρντι πάνω σ’ ένα λιμπρέτο του Τζάκομο Μπαντοάρο, ευγενή της Βενετίας και ερασιτέχνη ποιητή. Η συγκεκριμένη όπερα έχει χαρακτηριστεί ως το «ασχημόπαπό» του, δεν παύει ωστόσο να εμπνέει καλλιτέχνες όπως ο Ντάβιντ Μάρτον. «Δεν είναι από τα κορυφαία του έργα, ωστόσο έχει κάτι ιδιαίτερο που δεν μπορώ να σας εξηγήσω», λέει ο ίδιος. «Ίσως γι’ αυτό με γοητεύει τόσο».

46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

Στην παραγωγή του Ντάβιντ Μάρτον, η μουσική του Μοντεβέρντι ξιφομαχεί με το κείμενο. «Αλλά δεν μπορεί να υπάρξει νικητής», λέει ο Μάρτον, «μουσική και κείμενο είναι εξίσου σημαντικά, και η μάχη θα καταλήξει σε μια αναπόφευκτη μείξη που μιλά για την ίδια τη ζωή. Από τη μία αναλυτική σκέψη (λόγος), από την άλλη συναίσθημα (μουσική). Έτσι καταλαβαίνω τη ζωή. θα ήμασταν ανάπηροι χωρίς την αναλυτική σκέψη, όπως θα ήμασταν ανάπηροι χωρίς το συναίσθημα». Στη σκηνή συγκατοικούν δύο τραγουδιστές, τρεις μουσικοί, και αρκετοί

ηθοποιοί. Παίζουν τη μουσική του Μοντεβέρντι. Τραγουδούν, παίζουν κιθάρα και βιολί. Κομμάτια από κείμενα έρχονται να διακόψουν τη ροή: κείμενα από τον Όμηρο, τον Πέτερ Έστερχαζι, τον φερνάντο Πεσσόα, αλλά και αυτοσχεδιασμοί. Πάνω στη σκηνή, ένα συνονθύλευμα από αντικείμενα, που όλα μαζί συνθέτουν έναν αλλόκοτο εσωτερικό χώρο: το παλάτι του Οδυσσέα, χωρίς αυτόν. Πορσελάνες στο τραπέζι, ένα ξεφλουδισμένο παιδικό κάθισμα, καναπέδες σε κακή κατάσταση, ντουλάπες από μέταλλο, καμπίνες ντους από πλαστικό, ψυγεία, ένα παλιό γραφείο, ένα ποδή-

ΘEATPO

Info Schaubühne Berlin - Ντάβιντ Μάρτον Η επιστροφή του Οδυσσέα Μια παράσταση μουσικού θεάτρου σε σκηνοθεσία και μουσική διεύθυνση του Oύγγρου Ντάβιντ Μάρτον. Το έργο, που ασχολείται μόνο με το κομμάτι της επιστροφής του Οδυσσέα στην Ιθάκη, κι όχι με το περίφημο ταξίδι, βασίζεται στο έργο Η επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του Κλάουντιο Μοντεβέρντι με κείμενα από τον Όμηρο, τον Τζάκομο Μπαντοάρο και τον Πέτερ Έστερχαζι σε διασκευή της ομάδας της Σαουμπίνε.

κΑΛΛιτεΧνικεΣ οΔυΣΣειεΣ H Tζιλ Mπέβε, Πηνελόπη στην Eπιστροφή του Oδυσσέα, από την παράσταση της Σαουμπίνε. Aριστερά, ο ούγγρος σκηνοθέτης Nτάβιντ Mάρτον.

λατο γυμναστικής, μια πολυθρόνα αποκλεισμένη με αστυνομική ταινία, μια σειρά τηλεφώνων από διάφορες δεκαετίες. Είναι ένας κόσμος σε αταξία, χωρίς κέντρο. Αυτή είναι η ιστορία της απουσίας των είκοσι χρόνων του Οδυσσέα. Σ’ αυτόν τον κόσμο σε αποσύνθεση βρίσκουμε την Πηνελόπη, που ζητά να πάψουν να διηγούνται για τον Οδυσσέα, ανήμπορη να ξεφύγει από την κατάθλιψη, περικυκλωμένη από βαριεστημένους μνηστήρες. Ο Τηλέμαχος, πλάι της, είναι ένας ξένος. Χωρίς ταυτότητα, ζει στη σκιά ενός πατέρα που δεν έχει γνωρίσει. Μετά από τρία τέταρτα του έργου εμφανίζεται ο Οδυσσέας σ’ ένα μικρό χώρο πάνω απ’ τη σκηνή: είναι ένας βετεράνος του πολέμου που έχει ζήσει τα πάντα, κυνικός και ασυγκίνητος. Κοιτάει προς τη σκηνή και ρωτάει: «Πείτε μου λοιπόν, τι στο καλό είναι όλα αυτά εδώ;» Την ερώτηση επαναλαμβάνει και ο ίδιος ο Ντάβιντ Μάρτον κατά τη συνομιλία μας, που γίνεται μέσω τηλεφώνου. Βρίσκεται στη Βουδαπέστη, από την οποία έφυγε στα δεκαεννιά του για να εγκατασταθεί στο Βερολίνο και να σπουδάσει πιάνο. Προσπαθεί να καταλάβει τι έχει συμβεί στη χώρα του. Η κυβέρνηση του εθνικιστή πρωθυπουργού Βίκτορ Ορμπάν έχει προχωρήσει σε μια σειρά νόμων οι οποίοι περιορίζουν την ελευθερία της Δικαιοσύνης και του Τύ-

ΘEATPO

που, καταλύουν τη θρησκευτική ανοχή και ελέγχουν την κεντρική τράπεζα, ενώ παράλληλα, μέσω μιας ακραίας εθνικιστικής ρητορικής, προσπαθεί να επιβάλει μια νέα πολιτισμική ταυτότητα στη χώρα... Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε, ο Ντάβιντ Μάρτον μιλά για την επιθυμία που γεννά η απουσία, για την ελευθερία που έζησε ως καλλιτέχνης στο Βερολίνο, αλλά και για την απώλεια του πολιτικού λόγου στη χώρα του, την Ουγγαρία.

Ο Οδυσσέας έχει αποτελέσει συχνά πηγή έμπνευσης για την τέχνη. Εσάς τι ακριβώς σας ενδιέφερε; Είναι πολύ δύσκολο να μιλήσεις για τον Οδυσσέα σε λίγες προτάσεις. Ο Οδυσσέας κατέχει κεντρική θέση στη δυτική λογοτεχνία, λειτουργεί συμβολικά σε πολλαπλό επίπεδο. Εμείς επικεντρωνόμαστε στη σχέση του ζευγαριού: μια σχέση φαντασιακή, που τρέφεται από το γεγονός της αναμονής. Η Πηνελόπη περιμένει. Ο Οδυσσέας προσπαθεί να γυρίσει σ’ αυτήν. Και ίσως αυτή η απόσταση να τους κάνει να επιθυμούν ο ένας τον άλλον με μεγαλύτερο πάθος. Ίσως ο έρωτας της Πηνελόπης να είναι πιο ισχυρός όταν εκείνος δεν είναι εκεί, όταν δεν κάθεται απέναντί της στο τραπέζι. Και γι’ αυτόν, μπορεί να συμβαίνει

κάτι ανάλογο. θέλει να επιστρέψει διαρκώς, αλλά δεν βρίσκει τον τρόπο. Αυτή η αγωνία κρατά την επιθυμία ισχυρή. Στη βάση του έργου που κάναμε, λοιπόν, είναι αυτή ακριβώς η σκέψη που μας κεντρίζει: μπορεί ο έρωτας να μείνει άφθαρτος από την καθημερινότητα; Ή είναι κατά βάση φαντασιακός, κάτι που ενισχύεται από την αίσθηση της μη ικανοποίησης, από αυτό που δεν έχουμε δηλαδή, και άρα επιθυμούμε με πάθος; Οι συγκεκριμένοι ήρωες, ο Οδυσσέας και η Πηνελόπη, δεν είναι αλώβητοι από αυτές τις σκέψεις. υπάρχει ένας κομμάτι τους που είναι γεμάτο από αμφιβολίες. Απ’ τη μια ο Οδυσσέας δεν ξέρει αν πρέπει να γυρίσει ή να μη γυρίσει. Ο δρόμος της επιστροφής είναι γεμάτος πιθανές απολαύσεις. Απ’ την άλλη, η Πηνελόπη δεν ξέρει αν πρέπει να περιμένει ή να μην περιμένει. Μήπως η λαχτάρα για τον Οδυσσέα δεν είναι παρά μια εμμονή που την κάνει να ξοδεύει τη ζωή της; Αν όμως υποκύψει και αποδεχτεί έναν άλλον άνδρα, έναν από τους μνηστήρες, μήπως θα καταδικαστεί να ζει μια άνοστη καθημερινότητα, χωρίς φαντασία; Αν λοιπόν ο έρωτας εδράζεται όντως στο φαντασιακό, μήπως το να περιμένεις είναι κατάρα αλλά και ευλογία; Πέραν του Ομήρου, έχετε χρησιμοποιήσει κείμενα διαφόρων συγγραφέων, κυρίως του Πέτερ Έστερχαζι.

Πειραιώς 260, Κτίριο Η 23-24 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 25€, 20€ (μειωμένο), 15€ (φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

Ναι, άντλησα υλικό από την Ουράνια αρμονία του Έστερχαζι, κυρίως για να χτίσω την προσωπικότητα του Τηλέμαχου. Στην Ουράνια αρμονία παρακολουθούμε μια δυναστεία 500 χρόνων. Το βιβλίο είναι γραμμένο απ’ τη ματιά του γιου. Κι εκεί υπάρχει ένα κυριαρχικό πατρικό πρότυπο που καθορίζει τη ζωή του γιου. Βρήκα αυτό το υλικό πολύ χρήσιμο για να καταλάβω τον Τηλέμαχο, έναν χαρακτήρα πολύ σημαντικό για μας και τη δουλειά του κάναμε στην Επιστροφή του Οδυσσέα. Ένας νέος άνδρας που ζει στη σκιά του πατέρα του – κάτι που φαίνεται πολύ καθαρά στον Όμηρο. Ποτέ δεν μπορεί να γίνει τόσο σημαντικός όσο ο πατέρας, αλλά δεν μπορεί και ν’ αλλάξει πορεία, είναι δεμένος στο άρμα του πατέρα. Κι έτσι, αυτός ο νέος άνθρωπος ζει διαρκώς με το άγχος. Η ιστορία μας είναι πολύ γνωστή: οι νέοι ζουν στη σκιά των μεγαλύτερων, η κάθε γενιά υποφέρει από τα πεπραγμένα της προηγούμενης. Και μερικές φορές, όπως στην περίπτωση του Τηλέμαχου, όσο πιο σπουδαίος είναι ο γονιός, τόσο μεγαλύτερο το βάρος που πρέπει να σηκώσει ο νέος.

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 47

οΔυΣΣεΑΣ κΑΛει ΠηνεΛοΠη Δύο ακόμα σκηνές από την Eπιστροφή του Oδυσσέα. Eδώ ο Eρνστ Στέτζνερ και η Tζιλ Mπέβε, απέναντι ο Φραντς Xάρτβιγκ και ο Mατίας Mάτσκε.

Έχοντας ξεκινήσει την καριέρα σας ως μουσικός, βρεθήκατε να δουλεύετε κάτω από τη φτερούγα μεγάλων θεατρανθρώπων όπως ο Φρανκ Κάστορφ και ο Κριστόφ Μαρτάλερ. Είναι εκείνοι ο λόγος για τον οποίο καταλήξατε στο θέατρο; Αρχικά μπήκα στο θέατρο ως πιανίστας, και ήταν ανέλπιστη τύχη να βρεθώ να δουλεύω σε παραγωγές του Κάστορφ

και του Μαρτάλερ. Η δουλειά τους είναι τόσο ξεχωριστή και φτιάχνουν ένα τόσο ισχυρό σύμπαν γύρω τους, που ήταν πολύ δύσκολο να μην αφεθώ κι εγώ. Ναι, σε μεγάλο βαθμό αυτό ισχύει. Κατέληξα να κάνω θέατρο επειδή βρέθηκα εκεί, στο σύμπαν τους, να δουλεύω μαζί τους. Απ’ την άλλη, ήταν και το ίδιο το Βερολίνο και όσα γίνονταν εκεί που μ’ επηρέασε. Ποτέ δεν σκέφτηκα να κάνω

48 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

θέατρο όσο ήμουν στην Ουγγαρία – αν και έφυγα μικρός, από τα δεκαεννιά μου. Δεν ξέρω τι πορεία θα είχε πάρει η ζωή μου αν είχα μείνει. Μιλάτε για βερολινέζικη επιρροή και όχι για γερμανική. Πιστεύετε ότι το Βερολίνο είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση; Ποιο είναι το μυστικό της επιτυχίας του; Νομίζω ότι το θέατρο στο Βερολίνο τη δεκαετία του 1990 ή στις αρχές της δεκαετίας του 2000 δεν υπήρχε πουθενά αλλού. Γεννήθηκε στο Βερολίνο και ήμουν τυχερός που το είδα και έγινα μέρος του. Βέβαια τα πράγματα αλλάζουν – και για να πω την αλήθεια, όχι πάντα με τρόπο θετικό... Αλλά οπωσδήποτε, τον καιρό εκείνο, για σχεδόν 20 χρόνια, το Βερολίνο έζησε μια φρενίτιδα. Έδωσαν χώρο στο θέατρο, κι εννοώ ότι άφησαν τους καλλιτέχνες να σκεφτούν με μεγάλη ελευθερία για το τι είναι θέατρο. Δεν έμειναν στις έτοιμες απαντήσεις. Κι έτσι πολλοί σκηνοθέτες επινόησαν τρόπους να κάνουν θέατρο που προερχόταν από εντελώς διαφορετικές πηγές κι όχι από τις παραδοσιακές πηγές, για να το πω έτσι. Κι όλο αυτό δημιούργησε μια μεγάλη ελευθερία. Η ελευθερία είναι –ή μάλλον ήταν– κάτι πολύ χαρακτηριστικό για το Βερολίνο, και για τους δημιουργούς και για το κοινό. Είπατε ότι τα πράγματα στο Βερολίνο πλέον αλλάζουν, κι όχι με τρόπο θετικό... Είναι ίσως ακόμα το καλύτερο μέρος για να δεις θέατρο, μια πόλη με σπουδαίους δημιουργούς, που μοιάζει με φεστιβάλ που διαρκεί 12 μήνες. Αλλά ναι, νιώθεις μια αλλαγή. Ίσως το κοινό να είναι κουρασμένο από τον τόσο πειραματισμό. Ίσως στο τέλος να γίνεται και λίγο κουραστική αυτή η διαρκής αναζήτηση, αν και δεν είμαι και σίγουρος ότι αυτό φταίει. Ίσως έχει να κάνει και με κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις. Εκείνο το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο που υπήρξε στη Γερμανία μετά τον πόλεμο, που ήταν πολύ ανοιχτό, γεμάτο από ελεύθερους χώρους, από άδειους χώρους, δεν μπορεί να διατηρηθεί για πάντα. Τώρα έχει γεμίσει εμπορικά κέντρα και ξενοδοχεία. Και η κοινωνία έχει μαζευτεί ελαφρώς, υπάρχει μια εσωστρέφεια. Αν και, αν τη συγκρίνουμε με την Ουγγαρία, είναι πολυτέλεια να μιλήσαμε για τέτοια «προβληματάκια». Το Βερολίνο είναι ακόμα μια πολύ ανοιχτή πόλη στην οποία μπορείς να πειραματιστείς, κι έχεις ένα κοινό που έχει περιέργεια. Πιστεύω ότι παρατηρεί κανείς πλέον μια τάση προς τον συντηρητισμό, όπως παντού ίσως. Αλλά την ίδια ώρα δεν μπορείς να πεις πολλά κακά πράγματα για το Βερολίνο. Αυτή τη στιγμή βρίσκεστε στη Βουδαπέστη. Θέλετε να μας πείτε ποια είναι η κατάσταση εκεί; Υπάρχει στην Ευρώπη μια μεγάλη ανησυχία για τις αλλαγές στο σύνταγμα που έφερε η ακροδεξιά κυβέρνηση, και που πε-

ριορίζουν τις νομικές, θρησκευτικές και προσωπικές ελευθερίες, αλλά και αυτή του Τύπου. Είναι πολύ δύσκολο να μιλήσω για την κατάσταση στη χώρα αναλυτικά, γιατί κι εγώ ο ίδιος δεν καταλαβαίνω τι ακριβώς συμβαίνει. Βρίσκομαι τώρα στη Βουδαπέστη, εδώ και τέσσερις βδομάδες περίπου, μετά από πολλά χρόνια. Ούτε και θυμάμαι πόσος καιρός έχει περάσει από την τελευταία φορά που ήρθα να μείνω πάνω από δυο-τρεις μέρες. Προσπαθώ να καταλάβω τι ακριβώς συμβαίνει, κι εννοώ τι ακριβώς συμβαίνει σε επίπεδο ουσιαστικό. Μιλάω πολύ με ανθρώπους του θεάτρου, προσπαθώ να καταλάβω πώς βλέπουν τα πράγματα. Κι αυτό που με ανησυχεί περισσότερο, είναι ότι οι άνθρωποι έχουν χάσει την ελπίδα, ότι δεν πιστεύουν ότι τα πράγματα θα αλλάξουν. Δεν πιστεύουν ότι κάτι δημοκρατικό θα συμβεί στη χώρα. Η Ουγγαρία πέρασε μια μεγάλη περίοδο στείρας πολιτικής αντιπαράθεσης, το μόνο ερώτημα ήταν «δεξιά ή αριστερά». Κανένα κόμμα δεν μπόρεσε να δει πέρα απ’ αυτό. Τώρα, η κυβέρνηση έχει μια τεράστια πλειοψηφία στη Βουλή. Μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν. Έτσι, μπορεί να μην μπορούμε να μιλήσουμε για πολιτική δικτατορία, αλλά σίγουρα πρόκειται για μια ιδεολογική δικτατορία. Προσπαθούν να φιμώσουν τις ελεύθερες φωνές, να ορίσουν εκ νέου την κουλτούρα της χώρας. Τα πάντα κρίνονται σε επίπεδο τι είναι δεξιό και τι δεν είναι, που γι’ αυτούς μεταφράζεται ως τι είναι σωστό και τι δεν είναι, ποιος είναι αληθινά Ούγγρος και ποιος δεν είναι. Το θέμα της εθνικής ταυτότητας φαίνεται να βρίσκεται στην κορυφή την ατζέντας της κυβέρνησης. Εσείς πώς το αντιλαμβάνεστε; Το να πει κανείς ότι δεν υπάρχει εθνική ταυτότητα είναι το ίδιο απλουστευτικό με το να νομίζει κανείς ότι όλα ορίζονται με όρους ποδοσφαίρου. Η ζωή είναι πολύπλοκη, αυτά τα θέματα είναι δύσκολα. Εθνική ταυτότητα για μένα δεν είναι παρά η παράδοση, αυτό που μας άφησαν οι γονείς μας, η εκπαίδευση. Το πρόβλημα είναι όταν μια χώρα αποφασίζει να ξαναγράψει το παρελθόν της, να το συνθέσει εκ νέου. Αυτό είναι το πρόβλημα στην Ουγγαρία: αυτή η εθνική συνείδηση άρχισε να γράφει για τη χώρα μια ιστορία που δεν υπήρξε ποτέ. Και το να γίνεσαι περήφανος για μια ιστορία που δεν έχει υπάρξει ποτέ είναι πολύ επικίνδυνο. Η κυβέρνηση φτιάχνει μια ιδεολογική γραμμή που χωρίζει τους ανθρώπους. Βλέπω ανθρώπους με τεράστιο ταλέντο, που έχουν δουλέψει πολύ στο θέατρο, να σπρώχνονται στην άκρη. Πραγματικά, μου έκανε εντύπωση το ταλέντο που είδα στη Βουδαπέστη. Κι όμως, υποφέρουν από το καθεστώς όλο και περισσότερο. Κι όπως είπα, το πιο θλιβερό για μένα είναι ότι οι άνθρωποι πλέον δεν πιστεύουν ότι η κατάσταση θ’ αλλάξει, ότι θα επιστρέψουμε στη δη-

ΘEATPO

Πώς έφτασαν εκεί τα πράγματα στην Ουγγαρία, κατά τη γνώμη σας; Είναι, όπως υποστηρίζουν πολλοί, η κατάρρευση της οικονομίας; Η αιτία, αν μπορούσα να ονοματίσω μια, είναι νομίζω η απώλεια του ουσιαστικού πολιτικού λόγου. Χωρίς αυτόν δεν μπορείς να λύσεις προβλήματα, και σίγουρα δεν μπορείς να ανταποκριθείς σε τόσο μεγάλα προβλήματα όπως αυτό της οικονομίας. Αναλωθήκαμε σε μια αντιπαράθεση χωρίς νόημα. Πρέπει, όμως, να σκεφτόμαστε κάτω από την επιφάνεια του αριστερού και δεξιού. Η κοινωνία εδώ είναι γεμάτη επιθετικότητα, οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να κατασπαράξουν ο ένας στον άλλον. Κι αυτό είναι πολύ επιφανειακό, έχει να κάνει με την πολιτική, στην πραγματικότητα θυμίζει οπαδούς ποδοσφαιρικών ομάδων. Δεν υπάρχει πολιτική συνειδητοποίηση, μόνο επιθετικότητα. Όλα αρχίζουν και τελειώνουν στην ερώτηση «πού ανήκεις;». Όλα τα σημαντικά θέματα έχουν γίνει δευτερεύοντα. Για μένα, είναι πολύ απλό το τι θα έπρεπε να γίνει στην Ουγγαρία: η κυβέρνηση πρέπει να σταματήσει την προσπάθεια να επιφέρει μια ιδεολογική αλλαγή στη χώρα. Μόνο τότε μπορεί να είναι μια δημοκρατική κυβέρνηση. Για μένα, δεν έχει μεγάλη σημασία αν η κυβέρνηση είναι αριστερή ή δεξιά, μόνο να είναι δημοκρατική. Σε πολλές χώρες, στη δυτική Ευρώπη δεν κάνει ιδιαίτερη διαφορά το να έχεις δεξιά ή αριστερή κυβέρνηση, γιατί όλα καθορίζονται από την οικονομία, που είναι πλέον παγκοσμιοποιημένη. Ποια είναι η θέση της τέχνης, του θεάτρου σ’ όλο αυτό; Έχει πιστεύετε έναν πολιτικό ρόλο να παίξει; Δεν ξέρω. Είναι μια πολύ δύσκολη ερώτηση. Προσωπικά ποτέ δεν ήμουν ιδιαίτερα ενεργός στα πολιτικά, ποτέ δεν έκανα θέατρο για να επικοινωνήσω πολιτικές ιδέες. Νομίζω ότι πιο σημαντικό είναι το ίδιο το γεγονός της επικοινωνίας, το να ζούμε μαζί, το να σεβόμαστε ο ένας τον άλλον. Αυτό είναι που σου μαθαίνει το θέατρο, δεν είναι τόπος πολιτικών συνθημάτων. Η πολιτική του πλευρά, από την ελληνική λέξη πόλις, είναι να ερχόμαστε ο ένας κοντά στον άλλον, να συνυπάρχουμε ουσιαστικά. Αυτή η συνύπαρξη δεν είναι απλό πράγμα, είναι μάλλον σαν τέχνη. Πρέπει να την παίρνουμε στα σοβαρά όπως την τέχνη και να καταλαβαίνουμε την πολυπλοκότητά της – όχι να την αντιλαμβανόμαστε σαν ποδόσφαιρο. Μ’ αυτό τον τρόπο, ίσως μπορεί το θέατρο να επηρεάσει τη ζωή μας. Ίσως βέβαια αυτά που λέω να μην είναι καλή απάντηση. Σκέφτομαι δυνατά. Δεν ξέρω, δεν έχω μια καλή απάντηση. s

ΘEATPO

η επιστροφή του οδυσσέα

αΠO OΠερα σε κουκλοθEατρο και αΠO δρAμα σε σΠλAτερ Από τη Χαρά Σακελλάρη

ο Μάρτιο του 2011, το φιλόμουσο κοινό του λονδίνου περιμένει πώς και πώς μια παράσταση που ακούει στο όνομα Η επιστροφή του Οδυσσέα και η οποία θα παρουσιαστεί στο γνωστό θέατρο Young Vic από την Εθνική Όπερα της Αγγλίας. Τα προαπαιτούμενα για ένα βράδυ βαθιάς κουλτούρας έχουν μόλις τεθεί. ξαφνικά, όμως, η σκηνή του Young Vic κατακλύζεται από κουστουμαρισμένους τύπους που μοιάζουν με μαφιόζους, από μία Πηνελόπη ντυμένη από πάνω έως κάτω με δαντέλες, από σεξ κι από πολύ αίμα! Και μπορεί η παράσταση να θύμιζε Ταραντίνο και να χαρακτηρίστηκε ακόμα και ως «σπλάτερ», αλλά ο πρωτοπόρος σκηνοθέτης της, Μπένεντικτ Άντρουζ, είχε βασιστεί σ’ ένα κλασικότατο έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, την Οδύσσεια του Ομήρου, και στο επίσης κλασικό έργο του συνθέτη Κλάουντιο Μοντεβέρντι Η επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα. Το 1639 περίπου, ο εβδομηντάχρονος Κλάουντιο Μοντεβέρντι συνθέτει την ομώνυμη όπερα και το κοινό της Βενετίας συρρέει στο νεοϊδρυθέν θέατρο San Giovanni e Paolο για να παρακολουθήσει με ενδιαφέρον την καινοτομία: ήταν μία από τις πρώτες όπερες στην ιστορία της μουσικής και θα παρουσιαζόταν σ’ ένα θέατρο χτισμένο για να στεγάσει τις καλλιτεχνικές ανάγκες του ευρύτερου κοινού. Οι Βενετσιάνοι παρακολουθούν λοιπόν εκστατικά έναν μεγάλο θίασο 30 περίπου ρόλων και μία εκφραστική ορχήστρα να ερμηνεύουν ένα μοντέρνο μουσικό δράμα. Το συγκεκριμένο έργο του επονομαζόμενου «Σαίξπηρ της μουσικής» είναι βασισμένο σ’ ένα λιμπρέτο του Τζάκομο Μπαντοάρο και επηρεασμένο από το δεύτερο μέρος της Οδύσσειας. Το κείμενο ασχολείται μόνο με το κομμάτι της επιστροφής στην Ιθάκη –όχι με το περίφημο ταξίδι– και χωρίζεται σ’ έναν πρόλογο και τρεις πράξεις. Η ιστορία μάς είναι λίγο-πολύ γνωστή: μετά από το μακρύ του ταξίδι, ο Οδυσσέας βρίσκεται επιτέλους στην πατρίδα του, όπου και πρέπει να αντιμετωπίσει τους μνηστήρες της αγαπημένης του Πηνελόπης και να ξανακερδίσει τόσο την ίδια όσο και το βασίλειό του. Η σκηνή ανοίγει με τους θεούς του Χρόνου, της Τύχης και του Έρωτα να ειρωνεύονται την ανθρώπινη αδυναμία. Ο Οδυσσέας βρίσκεται ξεβρασμένος σε μία παραλία της Ιθάκης και η Πηνελόπη θρηνεί για τον χαμένο της έρωτα, που έχει να φανεί εδώ και είκοσι χρόνια. Η όπερα ακολουθεί την

μοκρατία. Βλέπω τι συμβαίνει στην Ελλάδα με την άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων και αλλού και όλο αυτό κάνει το τοπίο πιο μελανό...

αφήγηση του κλασικού κειμένου: ο Οδυσσέας, μετά από παραίνεση της Αθηνάς, μεταμφιέζεται σε ζητιάνο, συναντά τον τσοπάνη του, τον Εύμαιο, βρίσκει τον γιο του Τηλέμαχο, επισκέπτεται το παλάτι του, ξεκληρίζει τα στίφη των μνηστήρων με το βέλος του και πέφτει στην υπερφιλόξενη αγκαλιά της Πηνελόπης. Το κείμενο του Μπαντοάρο, όπως εξάλλου και το ομηρικό, τα είχε όλα: περιπέτεια, αγωνία, δολοφονίες, μεταμφιέσεις, ερωτικές αντιζηλίες, σώμα με σώμα αναμετρήσεις, ίντριγκες, ανθρώπινες και θεϊκές συγκρούσεις, κι έναν περιπλανώμενο πρωταγωνιστή που τα βάζει με όλους και με όλα για να αποκτήσει αυτά που του ανήκουν. Και ο Μοντεβέρντι εξυψώνει το κείμενο σ’ ένα πραγματικό μουσικό και θεατρικό δράμα. Παρ’ όλα, όμως, τα μοντέρνα για την εποχή της στοιχεία και την προσιτότητά της, και παρ’ όλη την αρχική της επιτυχία στη Βενετία, η όπερα του Μοντεβέρντι εξαφανίστηκε για τρεις περίπου αιώνες και επανεμφανίστηκε μόλις τον 20ό αιώνα, οπότε και αμφισβητήθηκε αρχικά η γνησιότητά της. Χαρακτηριζόμενο από κάποιους ακόμα και ως «το ασχημόπαπο» του συνθέτη, το μουσικό αυτό δράμα θεωρείται δύσκολο στην προσέγγιση ακόμα και για έμπειρους του είδους, καθώς θέλει τους τραγουδιστές να ερμηνεύουν ως ηθοποιοί και το όλο σύνολο βασίζεται εν μέρει στον αυτοσχεδιασμό. Μ’ αυτά τα στοιχεία, το έργο προσφέρεται για πειραματισμούς σε τέτοιο βαθμό ώστε ο Νοτιοαφρικανός καλλιτέχνης Ουίλιαμ Κέντριτζ να επινοήσει μία δική του εκδοχή της όπερας, που παρουσιάστηκε με τη μορφή animation και κουκλοθεάτρου μόλις το 1998, πολύ πριν από την περίφημη παράσταση του Μπένεντικτ Άντρουζ. Στα

χέρια του Κέντριτζ, οι πρωταγωνιστές του έργου μεταμφιέζονται σε πραγματικές μαριονέτες οι οποίες, για να κουνηθούν, χρειάζονται τη βοήθεια του μαριονετίστα και για να τραγουδήσουν έχουν ανάγκη τους επαγγελματίες τραγουδιστές. Στην Πειραιώς 260 πάλι, και στο πλαίσιο του φεστιβάλ Αθηνών, η όπερα του Μοντεβέρντι θα «πέσει» στα χέρια του επιρρεπή στους πειραματισμούς θιάσου της Σαουμπίνε και του νεαρού Ούγγρου σκηνοθέτη Ντάβιντ Μάρτον. Ο γνωστός θίασος θα παρουσιάσει μία παράσταση που ναι μεν ονομάζεται Η επιστροφή του Οδυσσέα και εμπνέεται από τον Μοντεβέρντι, τον Μπαντοάρο και τον Όμηρο, επηρεάζεται όμως ταυτόχρονα και από τον Ούγγρο συγγραφέα Πέτερ Έστερχαζι και βασίζεται στη συλλογική δουλειά όλου του θιάσου. Πρόκειται για ένα έργο που επιχειρεί –μέσω της επιτυχούς συνύπαρξης τραγουδιστών, ηθοποιών και μουσικών– να ξεπεράσει τα όρια μεταξύ των τεχνών, προτείνοντάς μας μία μη αφηγηματική προσέγγιση του ομηρικού έπους. Αυτή η δημοκρατική, μετανεωτερική μη αφήγηση υπόσχεται σπαζοκεφαλιές: «Το πιο συναρπαστικό στοιχείο στην τέχνη του Ντάβιντ Μάρτον είναι ότι ναι μεν συνθέτει επικές αφηγήσεις στο θέατρο, αλλά τις συνθέτει με τέτοιο τρόπο ώστε κάνει το κοινό να αναρωτιέται πού τελειώνει το ομιλόν θέατρο και πού αρχίζει το μουσικό θέατρο», ενώ ταυτόχρονα «καταφέρνει και αποκαλύπτει τις πιο κρυφές πτυχές πασίγνωστων κατά τα άλλα ιστοριών». Αυτό που μένει, λοιπόν, είναι ν’ ανακαλύψουμε αν έχει μείνει κάποια πτυχή του μύθου του Οδυσσέα ανεξερεύνητη μετά από τόσες αναλύσεις και αναπαραγωγές, και αν θ’ ακούσουμε μουσική ή θα δούμε θέατρο ή τίποτα από τα δύο. s

ναταλία μιχαηλίδου – κορνήλιος μιχαηλίδης

Η μουσικH εIναι Η διαΦυΓΗ Oταν ο Πουλένκ έγραφε το κοντσέρτο του για δύο πιάνα, απαιτούσε από τους σολίστες που θα το ερμήνευαν απόλυτη ταύτιση και συνεχή επικοινωνία. Κάτι σαν την επικοινωνία που έχει μία μητέρα με το γιο της. Tα ίδια ισχύουν είτε παίζουν το Mπολερό του Pαβέλ είτε ένα σύγχρονο πρωτοποριακό έργο του (Bολιώτη, πολιτογραφημένου Kαναδού) Xρήστου Xατζή.

Info Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης Έργα ραβέλ, Χατζή, Πουλένκ υπό τη μουσική διεύθυνση του Αλέξανδρου Μυράτ, οι σολίστ του πιάνου Ναταλία Μιχαηλίδου και Κορνήλιος Μιχαηλίδης θα ερμηνεύσουν τρία από τα γνωστότερα έργα του γαλλικού ρεπερτορίου του 20ού αιώνα: Alborada del gracioso και Boléro του ραβέλ, Telluric Dances για όμποε και ορχήστρα του Xρήστου Χατζή και το Κοντσέρτο για δύο πιάνα και ορχήστρα σε ρε ελάσσονα του φρανσίς Πουλένκ. Ωδείο Ηρώδου Αττικού 15 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 30€ (VIP, Ζώνες Α,Β,Γ), 15€ (Άνω διάζωμα), 10€ (φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

Από τον Αντώνη Σακελλάρη φωτογραφίες: Βίκυ Γεωργοπούλου

Ναταλία Μιχαηλίδου γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, μεγάλωσε και σπούδασε μουσική στο Παρίσι. Ο 23χρονος γιος της Κορνήλιος, όταν πήγαινε στην τρίτη λυκείου, απαρνήθηκε την αεροναυπηγική για τη μουσική. Τώρα σπουδάζει στη μουσική σχολή του Μπλούμινγκτον της Ιντιάνα, και επιστρέφει στην Ελλάδα όταν υπάρχει σοβαρός λόγος, όπως για να παίξει σε συναυλία με τη μητέρα του. Μπαίνοντας στο σαλόνι του σπιτιού τους, στα βόρεια της Αττικής, το πρώτο που προσέχεις είναι ένα πελώριο πορτρέτο του προγόνου της οικογένειας, που ήταν αρχιτέκτονας στην υπηρεσία του σουλτάνου. Έπειτα βλέπεις τα δύο πιάνα με ουρά που κυριαρχούν στο χώρο. Εκεί είναι που εξασκούνται καθημερινά η Ναταλία και ο Κορνήλιος Μιχαηλίδης. Ολόκληρη η οικογένεια ασχολείται επαγγελματικά με τη μουσική. Πολλές φορές μαζεύονται, κι ο ένας κάθεται στο πιάνο, άλλος παίζει βιολί κι άλλος όμποε. Πολύ συχνά τα οικογενειακά γεύματα εξελίσσονται σε αυτοσχέδια κοντσέρτα. Μας υποδέχτηκαν και μας μίλησαν για την ανάγκη να πλησιάσει όλος ο κόσμος την κλασική μουσική, για το πώς η τέχνη είναι στήριγμα σε δύσκολες περιόδους, αλλά και για την ιδιότυπη σχέση μητέρας και γιου, όταν και οι δύο είναι σολίστες. Πόσο απαιτητικό είναι το έργο του Φρανσίς Πουλένκ, με το οποίο θα συμμετάσχετε στη συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης; Κορνήλιος Μιχαηλίδης: θα παίξουμε το «κοντσέρτο για δύο πιάνα σε ρε ελάσσονα». Γράφτηκε το 1933 και πρωτοπαίχτηκε από τον ίδιο τον συνθέτη. Είναι πολύ απαιτητική η σύνθεση του Πουλένκ, αλλά είναι από τα αγαπημένα μου.

Είναι ένα χιουμοριστικό έργο, που φανερώνει την οξυδέρκεια και τη δεξιοτεχνία του δημιουργού του. Αυτή η σύνθεση είναι ένα διαρκές ταξίδι ανάμεσα σε πολλά μουσικά στυλ. Από τον πρώιμο ρομαντισμό, περνάει στη σύγχρονη σύνθεση και μετά επιστρέφει σε στοιχεία που παραπέμπουν στον Μότσαρτ. Ναταλία Μιχαηλίδου: Μπορεί να ακούγεται εύκολο, αλλά κρύβει πολύ μεγάλες δυσκολίες και στην ενορχήστρωση και στο παίξιμό του. Χρειάζεται μουσική ιδιοφυΐα για να εντάξεις όλα αυτά τα στοιχεία που αναφέρει ο Κορνήλιος και να μην είναι σκόρπιο το αποτέλεσμα.

Στις πανελλαδικές πήγατε καλά; Κ.Μ.: Είχα αποφασίσει ήδη μέσα μου ότι θέλω ν’ ασχοληθώ με τη μουσική, άρα δεν μ’ ενδιέφεραν πολύ οι πανελλαδικές. Μέχρι εκείνες τις μέρες, ήμουν ανάμεσα στη μουσική και την αεροναυπηγική. Τελικά με κέρδισε η μουσική. Ν.Μ.: ξέρετε, είμαστε μία μουσική οικογένεια. Ο σύζυγός μου είναι σολίστ στο όμποε, η μητέρα μου παίζει πιάνο και ο αδελφός του Κορνήλιου είναι μαέστρος. Το να επιλέξει να ασχοληθεί με τη μουσική ήταν κάτι πάρα πολύ εύκολο.

Το συγκεκριμένο έργο είναι επιλογή δική σας ή του μαέστρου; Ν.Μ.: θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν, υπό μία έννοια, δική μας η επιλογή. Ήταν το πρώτο έργο που ερμηνεύσαμε από κοινού με τον Κορνήλιο, όταν πήγαινε στην τρίτη λυκείου. Είχε μεγάλη επιτυχία! Κάπου στο κοινό ήταν και ο κύριος Μυράτ. φαντάζομαι ότι αυτό λειτούργησε σε κάποιο επίπεδο μέσα του και κατέληξε σ’ αυτή την επιλογή. Κ.Μ.: Αυτό το έργο ήταν και η επίσημη πρώτη μου. Ήταν η πρώτη φορά που εμφανιζόμουν μπροστά σε κοινό με ολόκληρη ορχήστρα.

Σαν να αναλαμβάνει την οικογενειακή επιχείρηση. Ν.Μ.: Περίπου. Όμως, σε όλη του την εφηβεία, παρότι πήγαινε ανελλιπώς στα ωδεία, ο Κορνήλιος είχε αποφασίσει ότι θέλει ν’ ασχοληθεί με την αεροναυπηγική. Το ξέρατε ότι είναι πιλότος από τα 13 του;

Δεν είχατε παραλύσει από το τρακ; Κ.Μ.: Είχα πολύ άγχος. Ήταν όμως μια φοβερή εμπειρία που εμπεριείχε μεγάλη δόση ρίσκου. Αυτή η συναυλία έγινε το καλοκαίρι που έδινα πανελλαδικές. Δυο μήνες πριν, χτύπησε το τηλέφωνο και μου είπαν ότι θέλουν να ερμηνεύσω αυτό το έργο στο Μέγαρο Μουσικής με την Ορχήστρα των Χρωμάτων. Μου πήρε μόνο λίγες ώρες για να αποφασίσω τι θα κάνω, αλλά ακολούθησαν δύο μήνες εντατικής προετοιμασίας. Ν.Μ.: Τον ρώτησα με αγωνία: «Κορνήλιε, τι λες;» και μου απάντησε: «Αν πάρω εγώ το πρώτο πιάνο, τότε ναι!».

50 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

μουσικός!». Ήταν σαν να έσκασε βόμβα στο σπίτι. Πώς καταλήξατε σ’ αυτή την απόφαση; Κ.Μ.: Έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο ο διευθυντής του Αρσακείου Εκάλης, ο οποίος μου είπε μια μέρα: «Πρέπει να βρεις ποιο από τα δύο δεν μπορείς να φανταστείς να λείπει από τη ζωή σου». Τότε κλείδωσε μέσα μου η απόφαση. Δεν θα μπορούσα να ζήσω χωρίς τη μουσική! Η πρόταση της Ορχήστρας των Χρωμάτων ήρθε σαν επιβεβαίωση αυτής μου της απόφασης.

Ομολογώ ότι δεν το ήξερα. Ν.Μ.: Κατέχει το ρεκόρ του νεότερου πιλότου εν Ελλάδι. Ακόμα πηγαίνει στη λέσχη στο Τατόι και πετάει με το αεροπλάνο του. Από πολύ μικρός έλεγε διαρκώς ότι θέλει ν’ ασχοληθεί με την αεροναυπηγική. Και, ξέρετε, έπιανε πολύ το χέρι του. Όταν ήταν μικρός έφτιαξε μόνος του ένα ολόκληρο ξύλινο σπίτι. Το έχουμε ακόμα στον κήπο. Αν θέλετε μπορείτε να πάμε να το δούμε αργότερα.

Έχετε φάει καζούρα από τους συμμαθητές σας λόγω της ενασχόλησης με την κλασική μουσική; Κ.Μ.: φυσικά. Όμως, όταν μπήκα στον μουσικό όμιλο του Αρσακείου, που δίναμε συναυλίες και ερχόταν όλο το σχολείο, αυτό μειώθηκε αισθητά. Πολλοί κατάλαβαν τι έκανα. Δεν θέλω να φανώ ελιτιστής, ίσως όμως αν ήμουν σε δημόσιο σχολείο, τα πράγματα να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά. Ν.Μ.: Πάντα, όμως, διέθετε τόλμη! θυμάμαι μια φορά που θα πήγαινε εκδρομή με το σχολείο, και ανάμεσα στα πράγματα που είχε ετοιμάσει να πάρει μαζί του ήταν δύο ηχεία. Δεν ρώτησα τίποτα. Μετά έμαθα ότι στο πούλμαν, για να μην υποφέρουν από τα σκυλάδικα του οδηγού, είχε βάλει στη διαπασών το 3ο κοντσέρτο του ραχμάνινοφ. Και άρεσε σε όλους!

Εσείς τι του λέγατε; Ν.Μ.: Τον είχαμε αφήσει εντελώς ελεύθερο. Είχαμε πειστεί ότι τελικά θα γίνει αεροναυπηγός. Βρήκαμε την καλύτερη αντίστοιχη σχολή, που είναι στην Τουλούζη, πήγαμε εκεί, συζητήσαμε με καθηγητές, σχεδόν είχαμε βρει και σπίτι. Ώσπου μια μέρα, επιστρέφει από το σχολείο, πετάει την τσάντα του και μας δηλώνει ευθαρσώς: «Τελικά θα γίνω

Περιγράψτε μας τη σχέση μητέρας και γιου, όπως διαμορφώνεται μέσα από το κοινό σας παίξιμο. Είναι εύκολη η συνεργασία; Υπάρχουν εντάσεις που εκδηλώνονται μέσα από την κοινή δουλειά; Κ.Μ.: Είναι ταυτόχρονα πολύ ωραίο και πολύ δύσκολο. Πάντα πρέπει να βρίσκεις τις ισορροπίες και να μην αφήνεις τη σχέση που έχεις με τον άλλο να επη-

MOYΣIKH

OIKOγENEIAKH YΠOΘEΣH H Nαταλία Mιχαηλίδου και ο Kορνήλιος Mιχαηλίδης. Tι σημαίνει να συνυπάρχουν στο πιάνο η μητέρα και ο γιος της; «Εδώ δεν μπορούν να τη βρουν τα κόμματα μεταξύ τους, φανταστείτε πόσο δύσκολο είναι να βρεθεί στην ταυτόχρονη ερμηνεία ενός έργου τέχνης! Πιστεύω ότι ωφελείται πολύ το κοινό παίξιμο όταν υπάρχει συγγένεια ανάμεσα στους δύο σολίστ. Δείτε πόσα μεγάλα ντουέτα σολίστ ήταν ανδρόγυνα, αδέλφια ή παιδιά και γονείς».

οι σYNθETEσ και Η μουσικΗ

Μορίς Ραβέλ

Φρανσίς Πουλένκ

Χρήστος Χατζής

Ο Γάλλος μουσικοσυνθέτης Μορίς ραβέλ γεννήθηκε το 1875 και φοίτησε στο ωδείο του Παρισιού από τα 14 του έως τα 30 του χρόνια. Εκεί συνέθεσε και το πρώτο πολύ γνωστό έργο του Παβάνα για μια νεκρή ινφάντα. Έζησε μια ζωή ήρεμη, σχεδόν ασκητική και περνούσε τον περισσότερο χρόνο του συνθέτοντας. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από ακρίβεια, πολυπλοκότητα και τελειότητα στο ύφος, γι’ αυτό και ο Ιγκόρ Στραβίνσκι τον είχε αποκαλέσει «τον τελειότερο Ελβετό ωρολογοποιό». Εμπνεύστηκε από τη μαγική δύναμη της φύσης και αγαπούσε την ελληνική μυθολογία. Το πιο γνωστό του έργο είναι το Μπολερό (1928), το οποίο ο ίδιος θεωρούσε ασήμαντο και κάποτε το είχε περιγράψει ως «ένα κομμάτι για ορχήστρα χωρίς μουσική». Πέρασε τα τελευταία πέντε χρόνια της ζωής του σε κατάσταση ακινησίας και αφασίας εξ αιτίας ενός αυτοκινητιστικού ατυχήματος και πέθανε το 1937 σε ηλικία 62 ετών.

Ο φρανσίς Πουλένκ γεννήθηκε το 1899 στο Παρίσι και έδειξε από νωρίς την κλίση του για τη μουσική. Ήταν ο νεότερος εκπρόσωπος της ομάδας των έξι, μιας ομάδας Γάλλων συνθετών που εμπνέονταν από τον συναισθηματισμό της μουσικής του 19ου αιώνα και από τον Ντεμπισί. Συνέθεσε μουσική για μπαλέτα, όπερες, συμφωνίες, χορωδιακά, κοντσέρτα, μουσική δωματίου για φωνή και όργανα και συνέβαλε στην αναβίωση του τσέμπαλου. Από νεαρή ηλικία έζησε τον χαμό κοντινών του ανθρώπων, κάτι που αναδεικνύεται σε μεγάλο πλήγμα για τον ίδιο και συχνά πέφτει σε κατάθλιψη. Στα έργα του είναι εμφανής η εσωτερική πάλη που βιώνει, καθώς η έλξη που νιώθει για το ίδιο φύλο έρχεται σε αντίθεση με τις επιταγές της καθολικής εκκλησίας, στην οποία είναι πιστός. Από το 1936, αφιερώνεται σχεδόν αποκλειστικά στη σύνθεση θρησκευτικής μουσικής. Πέθανε το 1963 από καρδιακή προσβολή στο Παρίσι.

Ο Χρήστος Χατζής γεννήθηκε το 1953 στο Βόλο, όπου και ξεκίνησε τις μουσικές σπουδές του στο ακορντεόν και τα θεωρητικά. Συνέχισε τις σπουδές του με υποτροφία στις ΗΠΑ και έλαβε διδακτορικό δίπλωμα στη σύνθεση. Το 1982 εγκαταστάθηκε μόνιμα στον Καναδά, όπου και ζει μέχρι σήμερα. Έχει πλέον καθιερωθεί ως ένας από τους πιο σημαντικούς συνθέτες του Καναδά. Έχει εργαστεί ως παραγωγός ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων, έχει γράψει μελέτες για την αισθητική της μουσικής και τη σχέση της με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Εμπνέεται από την χριστιανική πνευματικότητα, κυρίως από τη βυζαντινή παράδοση. Διδάσκει σύνθεση στο Τμήμα Μουσικής σύνθεσης του Πανεπιστημίου του Τορόντο και κάνει μουσικολογικές έρευνες στον αρκτικό Καναδά για τη μουσική των Εσκιμώων.

ρεάσει αρνητικά την ερμηνεία. Μια συγγενική σχέση μπορεί να υπερβεί τα όρια του απαιτούμενου επαγγελματισμού. Από την άλλη, αυτή η σχέση αίματος μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά σε μία κοινή ερμηνεία. Ν.Μ.: Όταν υπάρχουν δύο πιανίστες, απαιτείται μια ψυχική ταύτιση. Είναι πολύ δύσκολη η συνεργασία σ’ αυτό το επίπεδο. Χρειάζεται να βρεθεί μια χρυσή κοινή συνιστώσα. Εδώ δεν μπορούν να τη βρουν τα κόμματα μεταξύ τους, φανταστείτε πόσο δύσκολο είναι να βρεθεί στην ταυτόχρονη ερμηνεία ενός έργου τέχνης! Πιστεύω ότι ωφελείται πολύ το κοινό παίξιμο όταν υπάρχει συγγένεια ανάμεσα στους δύο σολίστ. Δείτε πόσα μεγάλα ντουέτα σολίστ ήταν ανδρόγυνα, αδέλφια ή παιδιά και γονείς. Κ.Μ.: Απαιτείται πολύ μεγάλος αριθμός κοινών προβών για ένα τέτοιο έργο. Δεν αρκεί απλά να συναντιέσαι και να παίζεις μερικές φορές μέσα στην εβδομάδα. Αν συμβαίνει αυτό, η ερμηνεία θα είναι επιφανειακή. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για δύο πιάνα. Το πιάνο είναι κρουστό, άρα η παραμικρή ασυμφωνία στο ρυθμό, στην ατάκα, μπορεί να επηρεάσει όλη την ερμηνεία. Είναι σαν τα μαθηματικά. Είτε μία λύση είναι σωστή, είτε είναι λάθος. Φαντάζομαι ότι όταν εμπλέκεται και μία ολόκληρη ορχήστρα είναι ακόμα πιο δύσκολο. Ν.Μ.: Ασφαλώς! Εκεί είναι που πρέπει ο

σολίστ να δείξει διπλή προσοχή, ώστε να ταυτιστεί με το ρυθμό του συνόλου. Αυτό ακριβώς είναι το πεδίο όπου μπορεί να μεγαλουργήσει ένας μαέστρος. Και έχω απόλυτη εμπιστοσύνη στον Αλέξανδρο Μυράτ ότι μπορεί να τα καταφέρει. Τον Αλέξανδρο τον γνωρίζω από παιδί, από τη Γαλλία. Πηγαίναμε στην ίδια σχολή και μιλούσαμε μεταξύ μας στα γαλλικά, γιατί κανένας μας δεν ήξερε ότι ο άλλος είναι Έλληνας. Νόμιζα ότι είναι ο Αλεξάντρ και νόμιζε ότι είμαι η Ναταλί! Κ.Μ.: Μα και για μένα ο Αλέξανδρος είναι σαν μέντοράς μου. Από αυτόν έχω μάθει πάρα πολλά πράγματα, από παιδί. Ν.Μ.: Άρα, καταλαβαίνετε, υπάρχει μία μοναδική ψυχική σύνδεση ανάμεσα στους τρεις μας. Ο σολίστας ή ο μαέστρος προσδίδει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σ’ ένα κοντσέρτο; Ν.Μ.: Ο σολίστας βεβαίως! Είναι αυτός που έχει το ελεύθερο να διαμορφώσει την ερμηνεία. Ο μαέστρος πρέπει να φέρει την ορχήστρα στα μέτρα του σολίστα. Ο ρόλος της ορχήστρας είναι συνοδευτικός. Και πάλι, όμως, το έργο είναι που σε καθοδηγεί. Κ.Μ.: Πάντα βέβαια πρέπει να υπάρχει συνεννόηση με τον μαέστρο, ο οποίος μπορεί να παρέμβει και να σε καθοδηγήσει όπου χρειαστεί. Επίσης, ενώ ένας μουσικός της ορχήστρας δεν ξέρει τι παίζει ο σολίστας, ο τελευταίος πρέπει να γνωρίζει όλες τις παρτιτούρες, τα όρ-

52 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

γανα και τις ιδιαιτερότητές τους. Δεν μπορεί να κάνει του κεφαλιού του. Πρέπει να προσαρμόσει την ερμηνεία του στις δυνατότητες του κάθε οργάνου. Μπορεί η συμφωνική μουσική, στο σύνολό της, να απευθυνθεί στο πλατύ κοινό ή υπάρχουν έργα που εξ ορισμού απευθύνονται σε λίγους; Κ.Μ.: υπάρχουν έργα που είναι πιο ακαδημαϊκά και άλλα που είναι πιο «πιασάρικα» και μπορούν να τα παρακολουθήσουν όλοι. Είναι, πάντως, μια παρεξήγηση ότι η λεγόμενη «σοβαρή» μουσική είναι ελιτίστικη και απευθύνεται μόνο σ’ ένα εκπαιδευμένο κοινό. Όλοι πρέπει κάποια στιγμή στη ζωή τους ν’ ακούσουν το σόλο κόρνο του Στράους ή κάποια έργα του Μπραμς. Ν.Μ.: Δεν μπορώ να διανοηθώ πως υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν πάει στο Μέγαρο, το οποίο λειτουργεί για πάνω από μία εικοσαετία! Πρέπει να ξεπεραστεί αυτό το άτυπο εμπόδιο. Ιδιαίτερα τώρα που είναι φθηνά τα εισιτήρια. Κ.Μ.: Απαραίτητη προϋπόθεση για να καταλάβει ο οποιοσδήποτε την κλασική μουσική και να του αρέσει είναι να γίνει προσεκτικά η επιλογή του έργου με το οποίο θα κάνει την πρώτη επαφή. Ο Μπετόβεν, ας πούμε, θα ήταν μία πολύ καλή επιλογή. Ν.Μ.: Είχε πολύ ενδιαφέρον και ήταν εξαιρετικά συγκινητικό κάτι που βίωσα πριν από μερικά χρόνια. Ένα καλοκαίρι, δίναμε ένα ανοιχτό κοντσέρτο στην

Aρχαία Ολυμπία. Είχε μαζευτεί πολύς κόσμος. Την επομένη, που κάναμε μια βόλτα στην Ολυμπία, με πλησιάζει ένα γεροντάκι και μου λέει: «Είμαι φύλακας στον αρχαιολογικό χώρο. Χτες το βράδυ είχα βάρδια. Όταν έμαθα ότι έχει συναυλία κλασικής μουσικής, είπα ότι δεν με αφορά. Όταν αρχίσατε να παίζετε, όμως, πλησίασα και έκατσα μέσα στο σκοτάδι και άκουσα όλη τη συναυλία. Μου άρεσε πάρα πολύ. Και κατάλαβα ένα πράγμα: Δε χρειάζεται να ξέρεις, αρκεί μόνο να ακούσεις!». Πώς επηρεάζει η κρίση την τέχνη σας; Κ.Μ.: Ένας καλλιτέχνης, την ώρα της συναυλίας, πρέπει να ξεχάσει ότι υπάρχουν προβλήματα και να δοθεί ολοκληρωτικά στο παίξιμο. Έτσι και το κοινό, όταν αποφασίσει να παρακολουθήσει ένα κλασικό κοντσέρτο, δεν νομίζω ότι το απασχολεί κάτι άλλο εκτός από τη μουσική που παίζεται μπροστά του. Εκεί που παίζει ρόλο η κρίση, είναι στην απόφαση του κοινού να πάει σε μία συναυλία, αλλά και στην προετοιμασία που απαιτείται από έναν καλλιτέχνη, ο οποίος πιθανώς, για να επιβιώσει, να πρέπει να κάνει εκατό διαφορετικά πράγματα. Ν.Μ.: Όμως η μουσική είναι το δεκανίκι! Είναι γιατρικό διά πάσα νόσον. Συχνά σκέφτομαι: «θεέ μου, τι στέρηση για τους ανθρώπους που λείπει η μουσική από τη ζωή τους!». Η μουσική είναι η σπουδαιότερη διαφυγή. s

MOYΣIKH

γιάννης Kαλαβριανός

ω, OI EYTYXIσMENEσ MEPEσ Τι έκαναν οι άνθρωποι όταν οι Γερμανοί έμπαιναν στην Αθήνα; Όταν βομβαρδίστηκε ο Πειραιάς; Στην Kατοχή; Η ομάδα sforaris παντρεύει την προφορική ιστορία με το θέατρο, σ’ ένα λεπτοδουλεμένο μοντάζ από προσωπικές εμπειρίες, επιθυμίες, ανάγκες. Kι ύστερα, οι ιστορίες μεταποιούνται σε υλικό για την αναζήτηση της ευτυχίας. Από την Έλενα Χρηστοπούλου

οια ιστορία σημάδεψε τη ζωή σας; αναρωτήθηκε η θεατρική ομάδα Sforaris και ταξίδεψε σε όλη την Ελλάδα απευθύνοντας το ερώτημα σε 80 διαφορετικούς ηλικιωμένους. Τα αποτελέσματα ήταν ποικίλα: κάποιοι επέλεξαν γάμους, γέννες και χαρές, κάποιοι άλλοι εμπειρίες πολέμου, απώλειας, πόνου. Ένας άντρας στέφθηκε βαλκανιονίκης, μια γυναίκα έγινε δασκάλα γιόγκα μετά την απελευθέρωσή της από το Μπίρκεναου. Στην παράσταση Γιοι και κόρες: Μια παράσταση για την αναζήτηση της ευτυχίας, οι ηθοποιοί αφηγούνται από μία τέτοια προσωπική ιστορία –οι οποίες ξεκινούν από τη μέρα που ξεκίνησε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και τελειώνουν με την

ΘEATPO

έναρξη των Ολυμπιακών του 2004– υποδυόμενοι τον παππού ή τη γιαγιά που τους την εκμυστηρεύτηκε. Εμείς μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη Γιάννη Καλαβριανό, ο οποίος, στη δεύτερη δουλειά που παρουσιάζει στο φεστιβάλ μετά τις Παραλογές, ή μικρές καθημερινές ιστορίες, επιστρέφει πάλι σε μικρές καθημερινές ιστορίες, οι οποίες απλά έτυχε να συμβούν σε μεγάλες ιστορικές στιγμές. Πώς σας ήρθε η ιδέα; Έχασα πρόσφατα τον παππού και τη γιαγιά μου. Ο παππούς μου είχε χάσει την ακοή του πάνω στην Έλλη τη μέρα που τορπιλίστηκε και φορούσε έκτοτε ακουστικό βαρηκοΐας. Ήταν η στιγμή που άλλαξε τη ζωή του. Εγώ την επίθεση της Ιταλίας την είχα στο μυαλό μου

ως ένα SOS κεφάλαιο στην ιστορία, γι’ αυτόν όμως ήταν μια στιγμή στην καθημερινότητά του. Με αφορμή αυτό που συνέβη στον παππού, σκεφτήκαμε πως εμείς δεν έχουμε ζήσει τέτοια γεγονότα. Όσοι έχουν μεγαλώσει μετά τη Μεταπολίτευση δεν έχουν βιώσει κάτι τόσο συγκλονιστικό – ιστορικά μιλώντας. Μόνο την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία! Αυτοί οι άνθρωποι έχουν ζήσει πράγματα που εμείς τα μαθαίνουμε ως κεφάλαια της ιστορίας. Γιατί σταματούν οι αφηγήσεις στους Ολυμπιακούς; Έτυχε, γιατί δεν είχαμε κάποια ιστορία πιο μετά! Όλοι μας έλεγαν ιστορίες κυρίως από τη νεότητά τους, κι είναι λίγες αυτές που είναι πιο πρόσφατες. Οι πε-

ρισσότεροι μας είπαν ιστορίες από τον Β’ Παγκόσμιο. Οι περισσότεροι επίσης απέφυγαν να πουν οτιδήποτε για τον Εμφύλιο. Όσο μιλούσαν για την Κατοχή, τόσο κλειστοί ήταν για τον Εμφύλιο, μας παρακαλούσαν να μιλήσουμε για κάτι άλλο – οι λίγοι που ανοίχτηκαν σχετικά, πάντως, μας είπαν συγκλονιστικά πράγματα. Γιατί ευτυχία όμως; Απ’ ό,τι καταλαβαίνω οι περισσότερες ιστορίες είναι σοβαρές, δύσκολες. Γιατί η σούμα που προκύπτει μας έδειξε πως, ό,τι και να γίνει, όλοι ρέπουμε προς την ευτυχία, θέλουμε να βελτιώσουμε τη ζωή μας – έστω και στιγμιαία. Οι άνθρωποι αυτοί μπορεί να πέρασαν διά πυρός και σιδήρου, αλλά τελικά συνέχι-

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 53

σαν. Μη φανταστείς ότι όλες οι ιστορίες ήταν σκοτεινές. Πολλοί διάλεξαν τη στιγμή που γνώρισαν τη γυναίκα ή τον άντρα τους, όταν έκαναν τα παιδιά τους, όταν επέστρεψαν στην Ελλάδα μετά από χρόνια μετανάστευσης. Όποια κι αν ήταν η ιστορία, όμως, όλα είχαν ένα κοινό «Η ζωή είναι ωραία, προχωράμε, ψάχνουμε να ευτυχήσουμε». Ήταν επί της ουσίας αισιόδοξοι. Και κυρίως ήταν τόσο συμφιλιωμένοι με το χρόνο που περνάει, τόσο ήσυχοι με το τέλος – τα έχουν διαπραγματευτεί. Πιστεύετε ότι έχει να κάνει με την ηλικία ή με τα βιώματά τους; Σίγουρα έχει να κάνει με την ηλικία. Ακόμα κι όσοι έλεγαν πως δεν περιμένουν τίποτα από τη ζωή τους, δεν το έλεγαν με παραίτηση αλλά με μια συγκρότηση. Δεν σε έθλιβε, δεν είχε την αγωνία του «να τα προλάβω όλα, να κάνω, να δείξω». Ήταν ένα πολύ ωραίο μάθημα και για μας. Τους καταλάβαμε περισσότερο, αναγνωρίσαμε ότι έχουν αδυναμίες, αγωνίες. Είναι σα να μην είχα καταλάβει, εγώ προσωπικά, πως έχουν ανάγκες. Το τρομερό είναι πως ένιωσα ξαφνικά πως κάποιος με καταλαβαίνει, ενώ γενικά έχεις την αίσθηση πως δεν σε καταλαβαίνει κανένας. Βρήκαν κι αυτοί βέβαια ένα αυτί! Άνοιγαν την πόρτα να μας δεχτούν και δεν σταματούσαν! Ένας λόγος, φυσικά, είναι ότι δεν υπάρχει επικοινωνία. Ψάχναμε να βρούμε έναν τίτλο για να αναδείξουμε όλα αυτά τα κοινά σημεία μας. Και σκεφτόμασταν «Μανάδες, πατεράδες». Αλλά δεν θα γίνουμε όλοι γονείς. Αυτό που υπήρξαμε όλοι, όμως, είναι γιοι και κόρες. Έχει αλλάξει η συμπεριφορά σας απέναντί τους; Μένω σε μια πολυκατοικία όπου πάντα είχε πολλές γιαγιάδες. Πάντα ήμασταν στο «καλημέρα», «καληνύχτα». Δεν είχαμε παραπάνω επαφή. Ε, τώρα τους κάνω ψώνια, τους ανεβάζω πράγματα στο σπίτι... Τι θυμάστε από τους δικούς σας παππούδες; Οι παππούδες που έζησα, από την πλευρά της μαμάς μου, γιατί από την πλευρά του μπαμπά μου είχαν πεθάνει πολλά χρόνια πριν, ήταν τελείως διαφορετικοί μεταξύ τους. Ο παππούς μου ήταν σχεδόν λόγιος, ενώ η γιαγιά μου μια λαϊκή γυναίκα, πολύ γήινη. Του φώναζε θυμάμαι: «Έλα τελείωνε τώρα με τα σταυρόλεξα!» Μια ζωή βρίζονταν, αλλά ήταν πάντα μαζί, εκεί ο ένας για τον άλλο. Όταν αρρώστησε η γιαγιά μου, ο παππούς μου έπεσε κατακόρυφα – κι εμείς μέχρι τότε νομίζαμε ότι του έκανε τη ζωή μαύρη. Πέθανε λίγο μετά τη γιαγιά. Τι πιστεύετε ότι σας έχουν αφήσει; Πολύ περισσότερα απ’ όσα νόμιζα. Και σε συνέχεια με τους γονείς μας βέβαια. Εγώ, για παράδειγμα, μοιάζω πάρα πολύ με τον πατέρα μου. Πάντα μου έλεγαν

ότι είμαστε ίδιοι – κι εγώ τρελαινόμουν, αντιδρούσα και το αρνιόμουν. Τώρα όταν μου το λένε, χαμογελάω. θέλω, χαίρομαι που του μοιάζω, και σ’ εκείνον και στον παππού μου. Μου βγαίνει μάλιστα και μια επιθυμία να κάνω κι εγώ παιδί. Δεν ξέρω αν είναι εγωιστικό, αλλά δεν ήρθαμε από το πουθενά. Κάποιοι άνθρωποι μας έδωσαν κάποια πράγματα, μας έφτιαξαν ένα πλαίσιο. Με τον δικό τους τρόπο, όποιος κι αν ήταν αυτός, έφτιαξαν κάτι με καλή πρόθεση. Γι’ αυτό και η παράσταση έχει αφενός ένα μήνυμα αισιοδοξίας για τη ζωή προς τα μπροστά, ότι πάντα προχωράει, αλλά έχει κι ένα μήνυμα αισιοδοξίας προς τα πίσω, που λέει «Ηρέμησε, έρχεσαι από κάπου, αγάπησε τους ανθρώπους από τους οποίους προέρχεσαι και προχώρα προς τα επόμενα». Διάβασα κάπου πως η μητέρα σας σας διάβαζε Ιούλιο Βερν και Μαρκ Τουέιν κάθε μέρα όταν ήσαστε μικροί. Τι θυμάστε από κείνη την περίοδο; Σας άρεσε, βαριόσασταν, τα συζητούσατε; Καθόλου δεν βαριόμασταν. Είναι μια πολύ έντονη ανάμνηση. θυμάμαι ότι η μαμά μου άναβε το φως του απορροφητήρα και καθόμασταν από κάτω με την αδελφή μου και μας διάβαζε. Παρόλο που οι γονείς μου δεν είχαν ακαδημαϊκές σπουδές, εκτιμούσαν τόσο τη γνώση που προσπάθησαν να μας την εμφυσήσουν χωρίς να το καταλάβουμε. Δεν καταλάβαμε πώς αγαπήσαμε το διάβασμα – εκ των υστέρων συνειδητοποίησα ότι μπορεί να ήταν εκείνα τα βράδια κάτω από τον απορροφητήρα. Έχετε παρουσιάσει την παράσταση, σε μια πρώτη μορφή της, στην Κομοτηνή. Την είδε κανένας από τους πρωταγωνιστές; Όχι, τώρα θα είναι η πρώτη φορά. Είναι περίεργο, γιατί νιώθεις την ευθύνη να υπερασπιστείς ζωές. Δεν την αισθάνεσαι όταν έχεις ένα θεατρικό κείμενο. θα σου ζητήσει το λόγο η Έντα Γκάμπλερ; Είναι διαφορετικά με τη γιαγιά από την πολυκατοικία. Βέβαια, μας έκανε να δούμε τα πράγματα αλλιώς. Γιατί και οι ήρωες των θεατρικών έργων ξαφνικά έγιναν περιπτώσεις ανθρώπων που μπορεί να μην τους είχες σκεφτεί ποτέ έτσι. θεωρείς ότι, επειδή είναι μυθοπλασία, πρόκειται για πλάσματα της φαντασίας. Όμως, μετά από λίγο αρχίζεις να αισθάνεσαι υποχρέωση απέναντι και σ’ αυτούς! «ωχ!», λες στον εαυτό σου. «Δεν είναι γραμμές σ’ ένα χαρτί, είναι ζωές ανθρώπων που πέρασαν και κάτι άφησαν, ή τουλάχιστον εκδοχές ζωών». Είναι αναπόφευκτο να μη σε ρωτήσω ποια ιστορία διαλέγετε εσείς ως εκείνη που σας σημάδεψε. (Σιωπή) Μη μου πειτε ότι δεν το έχετε σκεφτεί τόσο καιρό… Όχι, πραγματικά!

54 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

Info Εταιρεία Θεάτρου Sforaris Γιάννης Καλαβριανός Γιοι και κόρες, μια παράσταση για την αναζήτηση της ευτυχίας Η ομάδα θεάτρου Sforaris συνάντησε 80 ηλικιωμένους ανθρώπους που αφηγήθηκαν ένα περιστατικό που σημάδεψε τη ζωή τους. Μνήμες από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας. Μια ομάδα νέων ηθοποιών υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Γιάννη Καλαβριανού θα ζωντανέψει επί σκηνής τις ζωντανές αφηγήσεις. Μια συμπαραγωγή με το ΔΗΠΕθΕ Κομοτηνής. Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 15-16 & 18 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 20€, 15€ (μειωμένο), 10€ (φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

ΘεΑτρο μΑρτυριΩN O Γιάννης Kαλαβριανός, σκηνοθέτης της παράστασης Γιοι και κόρες, που στηρίζεται σε προφορικές μαρτυρίες ανθρώπων της διπλανής πόρτας, για όσα έζησαν – καλά και κακά.

(Κι άλλη σιωπή) Ήταν μια στιγμή πολύ περίεργη. Πριν ασχοληθώ με το θέατρο, σπούδαζα ιατρική. Όταν έκανα το μάθημα της ιατροδικαστικής στο πανεπιστήμιο, είχα δει πολλά τρομακτικά πράγματα. Μια μέρα, μπαίνοντας στο νεκροτομείο, είδα μπροστά μου κάτι διπλωμένα ρούχα. Ένα παντελόνι, ένα πουκάμισο, μια ζώνη, λεφτά και προφυλακτικά. Ήταν τα ρούχα ενός παιδιού που μόλις είχε πεθάνει σε τροχαίο. ξαφνικά, αυτή η ει-

κόνα μ’ έκανε να αναθεωρήσω πολλά πράγματα: την τυχαιότητα, την ασημαντότητα της ζωής, το πώς μπλέκουν τα πράγματα. Μπορεί να μην ήταν το πιο φρικιαστικό πράγμα που είχα ή έχω δει, αλλά ήταν σίγουρα το πιο σοκαριστικό. Μια στοίβα ρούχων ήταν η εικόνα που με τσάκισε. Κι εκεί ήταν που συνειδητοποίησα τη σημασία του να παίρνεις αποφάσεις, να ακούς το ένστικτό σου, να μη χάνεις χρόνο. Και, μέχρι σήμερα, προσπαθώ να ζω σύμφωνα μ’ αυτό. s

ΘEATPO

“

Xάρη στον τρόπο που δουλέψαμε, οι ήρωες των θεατρικών έργων ξαφνικά έγιναν περιπτώσεις ανθρώπων που μπορεί να μην τους είχες σκεφτεί ποτέ έτσι. Θεωρείς ότι, επειδή το θέατρο είναι μυθοπλασία, οι ήρωες είναι πλάσματα της φαντασίας. Όμως, μετά από λίγο αρχίζεις να αισθάνεσαι υποχρέωση απέναντι και σ’ αυτούς! «Ωχ!», λες στον εαυτό σου. «Δεν είναι γραμμές σ’ ένα χαρτί, είναι ζωές ανθρώπων που πέρασαν και κάτι άφησαν, ή τουλάχιστον εκδοχές ζωών». [14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 55

H EPωΦIλH ME TH MAσKA Mε την Ερωφίλη του Γεωργίου Χορτάτση, ο Σίμος Kακάλας παλεύει χρόνια. Kαι φέτος, έπειτα από δυο σχεδιάσματα, ανοιχτά στη συμπλήρωση και στις ερμηνείες, είναι έτοιμος να προτείνει μια νέα παράσταση, απολύτως ελεγχόμενη, ολοκληρωμένη. Γιατί όμως, να αφορά τον σύγχρονο θεατή η πλοκή ενός μεσαιωνικού θεατρικού έργου; Γιατί η Eρωφίλη θα φορέσει θεατρική μάσκα; Kαι ποιος είναι ρόλος του δημοφιλούς μουσικού και τσελίστα Nίκου Bελιώτη στο τελικό αποτέλεσμα; Από την Κατερίνα Κόμητα φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης

Σίμος Κακάλας δούλεψε ως ηθοποιός στο ΚθΒΕ και, τα τελευταία χρόνια, ως σκηνοθέτης, καταπιάστηκε με την έρευνα ορισμένων από τα πιο εμβληματικά έργα της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας (την Γκόλφω του Περεσιάδη, τον Απόκοπο του Μπεργαδή, την Ερωφίλη του Χορτάτση). Ο κύκλος αυτός, λέει ο ίδιος, θα κλείσει του χρόνου με το ανέβασμα του Ορέστη του Ευριπίδη σε μετάφραση Γιάννη Τσαρούχη. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα περισσότερα από τα έργα αυτά τα ανέβασε πάνω από μια φορά με τη μορφή της άσκησης. Η φετινή Ερωφίλη που ανεβάζει στο φεστιβάλ Αθηνών είναι η τρίτη εκδοχή του έργου, και έχει για πρώτη φορά την πρόθεση της παράστασης και όχι της ερευνητικής πρότασης.

Μετά την Ερωφίλη άσκηση 1 και την Ερωφίλη άσκηση 2, φέτος ανεβάζετε το έργο του Χορτάτση ως erofili synopsis. Ποια είναι η προσέγγισή σας στο τελευταίο αυτό ανέβασμα; Στο ανέβασμα αυτό έγινε προσπάθεια να κοπεί το έργο όσο το δυνατόν περισσότερο, χωρίς όμως να καταστρέψουμε το οικοδόμημα που έχει φτιάξει ο Χορτάτσης. Στην Ερωφίλη 1 έφυγαν τα ιντερμέδια και τα χωρικά και το έργο έσπασε στη μέση. Στη συνέχεια, μπήκα σταδιακά στην περιέργεια να δω το κείμενο ακόμα πιο μικρό. Στη λογική αυτή, λοιπόν, έφυγαν κάποιοι ρόλοι –από τους έξι έμειναν οι τρεις: η Ερωφίλη, ο βασιλιάς και ο Πανάρετος–, ενώ οι υπόλοιποι, είτε παραλείφθηκαν εντελώς, είτε τα λόγια τους ενσωματώθηκαν στους άλλους ρόλους. Επίσης, για πρώτη φορά

προσπαθήσαμε να αγγίξουμε το θέμα του χορού, που για μένα ήταν εξαρχής το πρόβλημα που δεν ήθελα να αντιμετωπίσω, γι’ αυτό και το είχα αφήσει για αργότερα. Στις παραστάσεις σας χρησιμοποιείτε συχνά μάσκες. Στην erofili synopsis θα υπάρχουν μάσκες; Ναι, είναι η πρώτη φορά που η Ερωφίλη θα φορέσει μάσκες, κι αυτό γιατί τώρα θέλω να φύγει ο ηθοποιός από το επίπεδο του αφηγητή ενός κειμένου. Τι είναι αυτό που σας γοητεύει στη χρήση της μάσκας; Άπειρα πράγματα. Καταρχήν, ας μην ξεχνάμε, ότι είναι η αρχή της υποκριτικής – απ’ όσα γνωρίζουμε τουλάχιστον. Επιπλέον, πιστεύω πως η μάσκα πρόσφερε μια δίοδο στην τάση του ανθρώπου για μεταμόρφωση, πως είναι άρρηκτα δεμένη με τη φύση μας. Καθένας από εμάς έχει μια μεγάλη συλλογή από μάσκες, μια κοινωνική, μια κρυφή, μια ερωτική, και βάζουμε από μία σε κάθε περίσταση. Και η μάσκα καλύπτοντάς σε, σε αποκαλύπτει. Ανεβάσατε το ποίημα Απόκοπος του Μπεργαδή σε 5 εκδοχές και την Ερωφίλη του Χορτάτση σε 3. Αναρωτιέμαι, δεν είναι πολύ μικρή η ζωή για να ασχολείται κανείς τόσο εξαντλητικά μ’ ένα έργο; Ένας νέος σκηνοθέτης δεν «καίγεται» να κάνει και άλλα πράγματα, να δοκιμαστεί σε διαφορετικά είδη; Μα κάνω άλλα πράγματα, με την έννοια ότι κάθε φορά, σε κάθε νέο ανέβασμα, το έργο είναι διαφορετικό. Ναι, θα μπορούσα να δοκιμάζω άλλα πράγματα και να κάνω τελικά το ίδιο κάθε φορά. θέλω να πω, κάποιος μπορεί να πηγαίνει μ’

56 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

ένα σωρό διαφορετικούς εραστές και ουσιαστικά πίσω απ’ όλους αυτούς να είναι ένας, ο ίδιος. Έχετε ασχοληθεί πολύ με κείμενα αναφοράς για την ελληνική λογοτεχνία, όπως για παράδειγμα η Γκόλφω και η Ερωφίλη. Τι σας έλκει σε αυτού του είδους τα έργα; Είναι πάρα πολλοί οι λόγοι που με ωθούν σε αυτά τα κείμενα. Καταρχάς είναι η απόλαυση που αντλώ δουλεύοντας με αυτά. Απ’ την άλλη, τα αισθάνομαι δικά μου. Αισθάνομαι μαζί τους την περίεργη οικειότητα που νιώθω όταν πάω σ’ ένα χωριό της Μακεδονίας ή όταν ακούω μια μουσική από την Κρήτη. Ναι, κάποτε που ήταν και της μόδας με έλκυαν ο Μάμετ, ο Κολτές, γοητευόμουν από τη Σάρα Κέιν. Όμως αυτά τα έργα δεν είμαι εγώ, γιατί λοιπόν να καταπιαστώ μαζί τους; Άσε που δεν έχω και την περιέργεια να δω πώς είναι αυτή η πλευρά. Ποιο είναι το τελευταίο ανέβασμα που είδατε και το «ζήλεψατε»; Δεν νιώθω ζήλεια ποτέ, αλλά μια φορά που το ένιωσα αυτό το πράγμα ήταν όταν είδα ένα work in progress του ρομπέρ λεπάζ στο Βασιλικό Εθνικό θέατρο του λονδίνου. Ήταν κομμάτια από διάφορες δουλειές που ακόμα δεν είχαν ολοκληρωθεί, και αυτό που ζήλεψα αφάνταστα ήταν η απλότητα με την οποία χρησιμοποιούσε την τεχνολογία. Είχε, δηλαδή, κάποια ευρήματα τα οποία έκανε με την κάμερα, που ήταν τόσο προφανή και πάναπλα, ωστόσο κανείς δεν θα μπορούσε να τα συλλάβει, παρά μόνο αν τα έβλεπε να τα κάνει κάποιος άλλος. Μια τέτοια ικανότητα αφαίρεσης δείχνει πολύ μεγάλο καταστάλαγμα στην τέχνη.

Η erofili synopis θα ντυθεί τους ήχους του Νίκου Βελιώτη με τον οποίο έχετε ξανασυνεργαστεί. Πού δένετε ακριβώς οι δυο σας; Δεν ξέρω, απλά δένουμε. Νομίζω ότι αυτό που προτείνει ο Νίκος σαν μουσική και ιδιαιτέρως η τσελιστική του πλευρά, είναι ένας ήχος απολύτως κατάλληλος – είναι η ίδια η τραγωδία. s

Info Εταιρεία Θεάτρου Χώρος Σίμος Κακάλας erofili synopsis Μετά τις ασκήσεις 1 και 2 πάνω στην Ερωφίλη του Γεώργιου Χορτάτση, ο Σίμος Κακάλας ολοκληρώνει την ενασχόλησή του με το έργο παρουσιάζοντας την erofili synopsis. Η Ερωφίλη σε μια εκδοχή συνοπτική, ενώ για πρώτη φορά θα φοράει και μάσκα! Ερμηνεύουν: Δήμητρα Κούζα, Δήμητρα λαρεντζάκη, Έλενα Μαυρίδου. Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 22-24 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 20€, 15€ (μειωμένο), 10€ (φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

ΘEATPO

erofili synopsis

«NA EIMAI EγΩ» O Σίμος Kακάλας (στη φωτογραφία) επιδιώκει την οικειότητα με γνώριμα θέματα, σύμφυτα με την ελληνική του ιδιοπροσωπία. Mε τη μουσική της Kρήτης, π.χ., ή την καθημερινότητα και τα έθιμα ενός χωριού της Mακεδονίας. Oμολογεί ότι τον ικανοποιεί η συμφιλίωση με την ταυτότητά του κι ότι δεν τον γοητεύουν πια συγγραφείς όπως ο Mάμετ, ο Kολτές, η Σάρα Kέιν. «Aυτά τα έργα δεν είμαι εγώ», δηλώνει.

Γεια σου, PE βελιωτΗ, με το τσEλο σου! Eίδωλο του τραγουδιού, ο Nίκος Bελιώτης φέτος γράφει μουσική για την Eρωφίλη στην εκδοχή του Σίμου Kακάλα. Aπό τον Aγγελάκα στη μουσική για τσέλο κι από τον Aντόρνο στον λαϊκό Bασίλη Tερλέγκα, η δημιουργικότητά του διανύει περίεργες αποστάσεις. Από την Κατερίνα Κόμητα φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης

έτος στο φεστιβάλ Αθηνών, ο Νίκος Βελιώτης ντύνει με τους ήχους του την Ερωφίλη του Χορτάτση στο ανέβασμα του Σίμου Κακάλα, αλλά και τη χορογραφημένη εγκατάσταση Μητέρες που υπογράφει η Ίρις Καραγιάν για την Ομάδα Χορού ΖΗΤΑ. Με αφορμή αυτές τις δουλειές, συναντηθήκαμε για να μιλήσουμε ένα μεσημέρι στα Εξάρχεια. Μέρες μετά, απομαγνητοφωνώ τη συζήτησή μας ανάμεσα σε κόρνες, φρεναρίσματα και ήχους μηχανής, ζάρια που σκάνε στο διπλανό τάβλι, σπασμένες λέξεις και κομματιασμένα γέλια. υλικά της δουλειάς του δηλαδή... Τι σημαίνει για σας ο όρος «πειραματικός ήχος»; Ουσιαστικά τίποτα. Είναι κι αυτή μια κατηγορία απλά για να συνεννοείται ο κόσμος. Αν πρέπει να δώσουμε οπωσδήποτε έναν ορισμό, θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι αυτό που προκύπτει από την αναζήτηση των άκρων στον ήχο∙ της αναζήτησης γενικώς – ούτε καν του καινούργιου. Προσωπικά δεν νοιώθω πάντως ότι πειραματίζομαι, γιατί το πείραμα εμπεριέχει και την έννοια του αποτελέσματος, δηλαδή της επιτυχίας ή της αποτυχίας. Στην τέχνη όμως αυτού του είδους, το αποτέλεσμα δεν έχει σημασία, γιατί δεν έχει πρακτική εφαρμογή. Δηλαδή, δεν μπορεί να πει κανείς: αυτό το μουσικό έργο είναι κακό, γιατί μου προξενεί βλάβη στο συκώτι...

Θα έλεγε κανείς ότι όσο πιο avantgarde γίνεται κάποιος, τόσο δυσκολεύει η επικοινωνία του με τον κόσμο. Αυτού του είδους η επικοινωνία τελικά σας ενδιαφέρει; Εντάξει, δεν με απασχολεί και ιδιαίτερα, αν και εννοείται ότι δεν το κάνω αποκλειστικά και μόνο για μένα... Μου αρέσει να επικοινωνώ αυτό που κάνω, αλλά, ακόμα κι αν δεν το άκουγε κανένας, φαντάζομαι ότι θα συνέχιζα γιατί είναι μια εσωτερική μου ανάγκη. Επιπλέον, δεν θα άλλαζα ποτέ κάτι με γνώμονα να εξασφαλίσω μεγαλύτερη απήχηση. Φαντάζομαι έχετε διαβάσει τις θεωρίες του Αντόρνο για τη μοντέρνα μουσική…

Τις έχω διαβάσει και δεν έχω καταλάβει τίποτα, γιατί γενικά είμαι πρακτικός άνθρωπος. Εντάξει, είναι ωραίο και γόνιμο να φιλοσοφείς, αλλά δεν με αφορά ως καλλιτέχνη. Να σ’ το πω κι αλλιώς: αν υπάρχει και πίσω απ’ αυτό που κάνω και μια θεωρία που το υποστηρίζει, ούτε καν μ’ ενδιαφέρει, για να σου πω την αλήθεια. Πολύ ξεδιάντροπα, αυτό που με αφορά είναι να ικανοποιώ την εσωτερική μου ανάγκη να κάνω μουσική – να πάρω τη δόση μου. Η θεωρία είναι λόγια και οι λέξεις δεν με εκφράζουν, γιατί εγώ ασχολούμαι με τον ήχο. φαντάζομαι ότι μπορεί να είναι εξίσου σημαντικά, όμως εγώ δεν τα πιάνω. Επί 8 χρόνια ασχοληθήκατε με το Φεστιβάλ 2:13 που γινόταν στο, θρυλικό πια, Μικρό Μουσικό Θέατρο. Τι σας έμεινε απ’ όλη αυτή την εμπειρία; Νομίζω πως με το 2:13, αλλά και με το Εlectrograph, ένα ακόμα αντίστοιχο φεστιβάλ που δημιουργήθηκε ταυτόχρονα με το δικό μας, η Αθήνα μπήκε κάπως στο χάρτη αυτού του είδους της μουσικής. Επιπλέον, περάσαμε ωραία, γνωρίσαμε κόσμο, κι ακούσαμε ενδιαφέροντα πράγματα. Υπάρχει κοινό στην Ελλάδα για τη μουσική που κάνετε; Δεν ξέρω, μάλλον. Πάντως σίγουρα δεν θα παίξω σύντομα στο ΟΑΚΑ, το ’χω αφήσει για αργότερα... Έχετε πολλές σταθερές συνεργασίες. Να θυμηθώ τον Αναστάση Γρίβα, τους Mohammad, τον Γιάννη Αγγελάκα, τους Cranc, τους αδελφούς Davies από την Ουαλία, αλλά και την παλιά σας μπάντα απ’ τη δεκαετία του ’80, τους In trunce 95. Τι είναι αυτό που κερδίζετε μέσα απ’ αυτές τις «εκλεκτικές συγγένειες»; Όταν κάνεις μουσική μόνος σου, έχεις τον πλήρη έλεγχο κι αυτό κάπου καταντάει βαρετό. Οι συνεργασίες έχουν τον παράγοντα του αστάθμητου, είναι πιο περιπετειώδεις. Μια συνεργασία δεν ξέρεις ποτέ πού θα σε βγάλει κι είναι πολύ ωφέλιμη διαδικασία να προσπαθείς να μπεις στο μυαλό του άλλου, κι ο άλλος να προσπαθεί το ίδιο. Πώς εξελίχθηκαν τα ακούσματά σας; Όταν ήμουν μικρός, ακούγαμε ό,τι υπήρχε

58 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

σε βινύλιο στο σπίτι: Πάριο, Μαρινέλλα, Χριστιάνα, ελληνικά της εποχής δηλαδή, αλλά και δίσκους κλασικής. Μετά εκεί, γύρω στα 12, άρχισα ν’ ακούω πιο πολύ ποπ και ν’ αγοράζω κανένα δισκάκι. Ύστερα μου τράβηξε την προσοχή η ηλεκτρονική, το new wave, το underground. Ήταν πολύ δύσκολο ν’ ανακαλύψεις πράγματα τότε, γιατί υπήρχαν μόνο 5 ραδιοφωνικοί παραγωγοί και 2 περιοδικά. Αργότερα, στα 20 περίπου, στράφηκα σε πιο σύγχρονα πράγματα, μέχρι που έπεσα στα βαθιά με τα πειραματικά κι όλη αυτή την αναζήτηση με το θόρυβο. Με ποια αφορμή έγινε αυτό; Δεν ξέρω, μου τη βάρεσε... Βλέπεις, βαριέμαι κι εύκολα... Μέσα σ’ ένα απόγευμα πούλησα ό,τι δίσκους είχα –το μετανιώνω αυτό τώρα– κι είπα «από δω και πέρα θα ακούω άλλα πράγματα». Οπότε πέρασα τη δεκαετία του ’90 εντελώς εκτός της mainstream και παράλληλα άρχισα ν’ ασχολούμαι με το τσέλο. Μετά ήρθε το ίντερνετ και τώρα μπορούμε ν’ ακούσουμε ό,τι θέλουμε... Πώς εμπνέεστε; Πώς βρίσκετε τα υλικά σας; Το μυαλό μου είναι προσανατολισμένο συνέχεια σ’ αυτό το πράγμα. Είμαι ένα μουσικό junkie. Ακούω έναν ήχο, τον βρίσκω ενδιαφέροντα και τον δοκιμάζω. Α να! Αυτό είναι η έμπνευση: να έχω ανοιχτά τ’ αφτιά μου... Και δουλεύετε ασταμάτητα; Ναι. Κοίτα, δεν μπορώ να κάνω αλλιώς, είναι συνέχεια μες στο μυαλό μου. Μια λοβοτομή μόνο θα με σώσει... Τι να γίνει; Ο εγκέφαλος λειτουργεί με εθισμούς... Σ’ αυτό το είδος μουσικής, και σ’ άλλα βέβαια, δεν είναι μεγάλη η απόσταση από το να είναι κάτι ενδιαφέρον μέχρι το να μην ακούγεται με τίποτα. Μοιάζει με ακροβασία: ή μένεις στο σχοινί ή γκρεμοτσακίζεσαι. Πώς διασώζεται άραγε κανείς; Αν το ήξερα αυτό θα ήμουν πλούσιος. Αν γράφατε σκυλάδικα θα μπορούσαμε να μετρήσουμε την επιτυχία με το πόσοι θα σηκώνονταν να χορέψουν πάνω στο τραπέζι… θα το ήθελα πολύ. Κάποια μου φαίνονται

ούτως ή άλλως ενδιαφέροντα… Μπορείτε να μου πείτε ένα παράδειγμα «ενδιαφέροντος σκυλάδικου»; Οι Πόρνες του Βασίλη Tερλέγκα, ας πούμε. Καταρχάς να πω ότι μου αρέσει πάρα πολύ η φωνή του Tερλέγκα, γιατί έχει ένα ιδιαίτερο χρώμα. Όμως, ούτως ή άλλως, το συγκεκριμένο τραγούδι το βρίσκω καλό και ενδιαφέρον. Για κάποιο λόγο μου αρέσει... τώρα γιατί;... το ψάχνω... Βρίσκω στοιχεία που μπορώ να χρησιμοποιήσω κι εγώ, ίσως αυτό είναι που μ’ ενδιαφέρει. Μου αρέσουν επίσης αρκετά σκυλάδικα του Γιώργου Βασιλείου, κι επίσης μου άρεσε ο μακαρίτης ο Μίμης Γκιουλέκας, ένας τραγουδιστής που ήταν πιο γνωστός στην κεντρική Ελλάδα. Έχω μια καταπληκτική εκτέλεση από ένα live που είχα βρει σε κασέτα, όπου ο Γκιουλέκας λέει την Yπόγα του Mπέζου. Είναι από τις λίγες εκτελέσεις που έχει κάτι το αυθεντικό, παρότι είναι επανεκτέλεση. Το λέω αυτό από την άποψη ότι, όταν ξαναγύρισε το ρεμπέτικο, το φάγαμε στην μάπα ως κάτι το αυθεντικό από τύπους που δεν είχαν καμία σχέση με το είδος. Εγώ προτιμώ τον Γκιουλέκα με echo και παραμόρφωση. Για μένα εκεί είναι το ενδιαφέρον. Δηλαδή αυτό που σας γοητεύει είναι το αυθεντικό; Με συγκινεί, ναι. Στη μουσική μου αρέσει η ξεδιαντροπιά του στυλ «αυτός είμαι και ορίστε!». Στο σπίτι τι ακούτε; Τώρα ακούω σχεδόν αποκλειστικά λαϊκοδημοτικά γιατί ψάχνω κάτι εκεί μέσα. Αυτό που λέμε σκυλοδημοτικά; Ναι. Μ’ ενδιαφέρει πολύ ο τρόπος που παίζουν την κιθάρα, το echo, η παραμόρφωση, ο μικροφωνισμός. Για μένα όλα αυτά είναι στοιχεία της avant-garde και τα βρίσκω σ’ ένα είδος που στην Ελλάδα είναι ταυτόχρονα και underground και τρελό mainstream. Tο μόνο είδος που έχει ακόμα μεγάλο και φανατικό κοινό και που η δισκογραφία του έχει άλλους όρους: είναι όλα ζωντανά, έχει πρακτικές που τις βρίσκεις σε ηχογραφήσεις των αρχών του 20ού αιώνα όταν, για παράδειγμα, φωνάζουν ο ένας στον άλλον «γεια σου τάδε με το κλαρίνο σου!»... s

ΘEATPO

erofili synopsis

«AYTOΣ ειμΑι κΑι οριΣτε!» O Nίκος Bελιώτης. Όταν ερωτάται από πού αντλεί τα υλικά της έμπνευσής του, απαντά αυτοπροσδιοριζόμενος ως μουσικό junkie. «Aκούω έναν ήχο, τον βρίσκω ενδιαφέροντα και τον δοκιμάζω», λέει. Για να προσθέσει: «αυτό είναι η έμπνευση: να έχω ανοιχτά τ’ αφτιά μου».

STAR WARS

Τα άστρα & οι προτάσεις του δεκαπενθημέρου – 2 σε 1 Από τον Άγγελο Γκαγκάριν

To tip του ασ τρολόγου

Μη διαφωνείς δημόσια μ’ έναν ηλίθιο...Ο κόσμος μπορεί να μην καταλάβει τη διαφορά.

Κριός

Καρκίνος

Ζυγός

Αιγόκερως

(21 Μαρτίου – 19 Απριλίου)

(22 Ιουνίου – 22 Ιουλίου)

(23 Σεπτεμβρίου – 23 Οκτωβρίου)

(22 Δεκεμβρίου – 19 Ιανουαρίου)

Να μια καλή περίοδος ν’ ασχοληθείς με όλες εκείνες τις ασήμαντες εκκρεμότητες πάνω στις οποίες σκοντάφτεις καθημερινά γιατί δεν έχεις βρει ακόμα το χρόνο να τις βγάλεις από τη μέση. Κι αν διώξεις αυτές τις μικρές βδέλλες που σου ρουφούν την ενέργεια, σου υπόσχομαι ότι θα μπορέσεις απερίσπαστος να κάνεις πραγματικότητα έναν επαγγελματικό στόχο που έχεις στο μυαλό σου εδώ και καιρό. Στα ερωτικά σου ήρθε ο καιρός να συζητήσεις με τον/τη σύντροφό σου κάποια σημαντικά θέματα που εκκρεμούν εδώ και καιρό. Πριν μπεις σε μια τέτοια συζήτηση, το καλό που σου θέλω, ξαρματώσου, και κυρίως: άφησε απ’ έξω την τελειομανία σου! Μουσική: Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, Έργα Ραβέλ, Χατζή, Πουλένκ 15 Ιουνίου, ωδείο Ηρώδου Αττικού

Ένα θα σου πω: μη βλέπεις τη σχέση σου ανταγωνιστικά, γιατί το μόνο που θα καταφέρεις με μια τέτοια συμπεριφορά είναι να φέρεις τον άνθρωπό σου σε απόγνωση. Και κάτι τέτοιο θα ήταν μεγάλη αμαρτία, γιατί η εποχή είναι ιδιαίτερα ευνοϊκή και μέσα στις επόμενες ημέρες, αν το επιδιώξεις, μπορείς να περάσεις μερικές αξέχαστα καλές στιγμές με τον/τη σύντροφό σου. Αν πάλι δεν υπάρχει ακόμα στη ζωή σου το άλλο σου μισό, νομίζω ότι πολύ σύντομα θα πέσεις στα χεράκια κάποιου προσώπου που θα σε βάλει στο μάτι. Στα επαγγελματικά, ό,τι και να δεις, ό,τι και ν’ ακούσεις μη χάνεις την ψυχραιμία σου και επιστράτευσε τη μυθική διπλωματία σου ώστε να κρατήσεις ισορροπίες. Θέατρο: Άλι & Χεντί Ταμπέτ, Rayahzone 14-16 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Η

Στα επαγγελματικά, η περίοδος χαρακτηρίζεται από πολλές καλές συγκυρίες. θα δεις ότι, μ’ έναν μαγικό τρόπο, ο κατάλληλος άνθρωπος θα εμφανιστεί τη σωστή στιγμή, για να δώσει λύση ή για να κατεβάσει την κατάλληλη ιδέα. Προχώρα λοιπόν με ενθουσιασμό και μη φοβάσαι τίποτα! Απ’ την άλλη, η οικογένειά σου (εδώ περιλαμβάνονται και οι πολύ καλοί φίλοι) σου προσφέρει την τρυφερότητα που τόσο πολύ έχεις ανάγκη αυτόν τον καιρό. Ανταπόδωσε όσα παίρνεις με γενναιοδωρία, και μην ξεχνάς να εκφράζεις, σε κάθε ευκαιρία, την αγάπη σου σ’ εκείνους που την αξίζουν. Όσον αφορά στα οικονομικά σου, το διάστημα που ακολουθεί θα φέρει κάποιες δυσκολίες, ωστόσο όχι ανυπέρβλητες. Χορός: Δημήτρης Παπαϊωάννου Πρώτη ύλη 23-26 και 30 Ιουνίου, 1-3 Ιουλίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Α

Εντάσεις, παρεξηγήσεις και καβγαδάκια. Σ’ αυτό το τρίπτυχο θα κινηθεί η ερωτική σου ζωή στο επόμενο διάστημα. Απόφυγε τις σοβαρές συζητήσεις και τις σοβαρές αποφάσεις, γιατί τώρα το μυαλό σου δεν είναι καθαρό και είναι πιθανό να σε οδηγήσει σε επιλογές για τις οποίες θα μετανιώνεις μετά. Αν τα βρεις πολύ σκούρα, πρότεινε στο σύντροφό σου μια μικρή απόδραση που θα σας φέρει πιο κοντά και θα ξαναμοιράσει την τράπουλα. Στη δουλειά καλά θα κάνεις να μη μειώσεις ρυθμούς, ακόμα κι αν βλέπεις όλους τους άλλους γύρω σου να το κάνουν. Είναι πολύ πιθανόν οι αποδόσεις σου αυτή την εποχή να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην επαγγελματική σου εξέλιξη. Θέατρο: Εταιρεία Θεάτρου Sforaris - Γιάννης Καλαβριανός, Γιοι και κόρες 16-18 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Ε

Ταύρος

Λέων

(20 Απριλίου – 20 Μαΐου)

(23 Ιουλίου – 22 Αυγούστου)

Ας μιλήσουμε για έρωτα! Εκεί που το θερμόμετρο κινείται ψηλά, στα κόκκινα! Εκεί που θέλεις να δεις τον εαυτό σου πρωταγωνιστή σ’ ένα love story με τέλειο happy end. Οι προοπτικές υπάρχουν, γι’ αυτό και θέλω να ξεχάσεις έστω και για λίγο την πολύ κακή συνήθειά σου να τρώγεσαι με τα ρούχα σου και να χαλιέσαι από τις λεπτομέρειες. Η αλήθεια είναι μία: δεν υπάρχει άψογος δεσμός, ούτε άψογος σύντροφος. Η μουρμούρα, λοιπόν, η κριτική και οι μεγάλες προσδοκίες εκ μέρους σου μόνο προβλήματα μπορούν να προκαλέσουν, οπότε χαλάρωσε, κρύψε κάπου καλά τον μεγεθυντικό σου φακό και απόλαυσέ το. Εξάλλου, στα επαγγελματικά περνάς φάση σταθερότητας, επομένως, δεν υπάρχει καμία δικαιολογία… Παράλληλες Εκδηλώσεις: Γιώργου Σκεύα, Γυμνά χέρια – Ένα ντοκιμαντέρ για τον Δημήτρη Μητρόπουλο 18 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Η

Το μυαλό σου μοιάζει με ερασιτέχνη εξερευνητή που χάθηκε στην πυκνή ζούγκλα των οικονομικών ζητημάτων. Μήπως τελικά σκέφτεσαι τα λεφτά παραπάνω απ’ ό,τι θα ’πρεπε; λέω εγώ… Μήπως τελικά δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας και ο μόνος λόγος για ν’ ανησυχείς είναι το γεγονός ότι ανησυχείς χωρίς λόγο; Σε μπέρδεψα; Μια καλή ιδέα για σένα αυτή την εποχή θα ήταν να χαλαρώσεις και να προσπαθήσεις να δεις τη ζωή σου σαν να ήσουν κάποιος τρίτος. Μια τέτοια απόσταση από τα γεγονότα θα σε βοηθήσει να ξεριζώσεις τα ζιζάνια (βλέπε ανασφάλειες, ανόητοι φόβοι, μάταιες ελπίδες, ενοχές) ώστε να μπορέσεις να μεγαλώσεις και να γίνεις το λουλούδι που όλοι περιμένουμε… Θέατρο: Εταιρεία Θεάτρου Χώρος - Σίμος Κακάλας, erofili synopsis 22-24 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Ε

Δίδυμοι

(23 Αυγούστου – 22 Σεπτεμβρίου)

(21 Μαΐου – 21 Ιουνίου)

Πάρε επιτέλους την απόφαση να κάνεις κάποιες συζητήσεις που εκκρεμούν εδώ και καιρό, γιατί τα άλυτα θέματα μοιάζουν με τις νάρκες: ποτέ δεν ξέρεις πότε θα πέσεις πάνω τους. Και μη φοβάσαι καθόλου. Ο δυναμισμός σου και η διάθεσή σου να δώσεις τέλος στις εκκρεμότητες δεν πρόκειται να παρεξηγηθούν, αντιθέτως θα εκτιμηθούν πολύ από εκείνους που εδώ και καιρό περιμένουν να αναλάβεις πρωτοβουλία. Στα οικονομικά να επιδείξεις αυτοσυγκράτηση και να αποφύγεις τις περιττές αγορές, γιατί κάποια έκτακτα έξοδα που θα προκύψουν είναι πολύ πιθανό να σε βγάλουν εκτός προϋπολογισμού και δεν θα το ’θελες καθόλου να το ζήσεις αυτό, είμαι σίγουρος… Θέατρο: Ροδρίγο Γκαρσία, Gólgota picnic 16-17 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Δ

Παρθένος Το να λοξοκοιτάς προς το παρελθόν και να αναρωτιέσαι τι πήγε στραβά και τι θα έπρεπε να είχες κάνει διαφορετικά δεν σε βοηθάει καθόλου. Χάνεις πολύτιμο χρόνο και ενέργεια και ευκαιρίες που μπορείς να αξιοποιήσεις μόνο αν είσαι, ψυχή και σώμα, στο παρόν. Ένα φιλικό σου πρόσωπο, με το οποίο επικοινωνείς πολύ καλά και αλληλοκαλύπτεστε στον τρόπο σκέψης, μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στο να απαγκιστρωθείς από ανούσιες και επικίνδυνες εμμονές. Μην προχωρήσεις σε κάποια οικονομική συμφωνία αυτό το διάστημα, γιατί είναι πολύ πιθανό να πέσεις θύμα απάτης ή να μη δείξεις τη προσοχή που πρέπει στα μικρά γράμματα... Θέατρο: Schaubühne Berlin - Κέιτι Μίτσελ Αύγουστου Στρίντμπεργκ, Δεσποινίς Τζούλια 21-22 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Δ

60 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

Σκορπιός

Υδροχόος

(24 Οκτωβρίου – 21 Νοεμβρίου)

(20 Ιανουαρίου – 18 φεβρουαρίου)

Οι μέρες που έρχονται φέρνουν εξελίξεις στα επαγγελματικά σου. Προτάσεις και συζητήσεις είναι πιθανόν να καταλήξουν σε συμφωνίες αποφασιστικής σημασίας, γι’ αυτό πρόσεχε τις γραπτές δεσμεύσεις σου. Το στοίχημα θα είναι να μπορέσεις να υποστηρίξεις όσο μπορείς περισσότερο τα προσωπικά σου συμφέροντα χωρίς να οδηγήσεις το deal σε αδιέξοδο. Τι λες, θα τα καταφέρεις; Στα συναισθηματικά σου τώρα, είναι πιθανό αυτή την εποχή να αναθεωρήσεις την άποψή σου για ένα φιλικό σου πρόσωπο και να το δεις ως πιθανό ερωτικό σύντροφο. Και κάτι τέτοιο δεν θα ήταν καθόλου κακή ιδέα, εκτός αν είσαι ήδη δεσμευμένος, οπότε μια τέτοια επιλογή θα σε βάλει σε περιπέτειες... Θέατρο: Ομάδα Grasshopper - Δημήτρης Καραντζάς, Ερρίκου Ίψεν, Ο μικρός Έγιολφ 14 - 20 Ιουνίου, θέατρο Πόρτα, Μικρή σκηνή

Αν μπορούσες να πάρεις τη ζωή σου λιγότερο στα σοβαρά, θα ήσουν σαφώς ένας πιο ευτυχισμένος άνθρωπος, χωρίς αναγκαστικά να πρέπει να πληρώσεις κάποιο τίμημα γι’ αυτό. Είμαι σίγουρος ότι θα μου απαντήσεις ότι έχεις σοβαρά θέματα ανοιχτά που δεν σου αφήνουν περιθώρια για χαλαρότητα και για ξεγνοιασιά, ωστόσο, αυτό που λέω είναι κάτι άλλο και είναι το εξής: αν αυτή την εποχή πρόκειται να διαλέξεις ανάμεσα σε μια ταινία που θα σε προβληματίσει και σε μια που θα σε κάνει να χαλαρώσεις διάλεξε το δεύτερο. Απ’ την άλλη, αν αυτό που σε προβληματίζει είναι ταυτόχρονα κι αυτό που σε χαλαρώνει, τι να πω, εσύ ξέρεις καλύτερα... Θέατρο: Schaubühne Berlin - Ντάβιντ Μάρτον, Η επιστροφή του Οδυσσέα 23-24 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Η

Τοξότης (22 Νοεμβρίου – 21 Δεκεμβρίου)

Αυτό που περισσότερο απ’ ότιδήποτε άλλο θα σε ωφελούσε αυτή την εποχή θα ήταν ένα ταξίδι σ’ ένα μέρος που δεν έχεις ξαναπάει. Να ξεφύγεις από την επαναλαμβανόμενη καθημερινότητα που σου ρουφάει την ενέργεια και τη φαντασία. Κι αλήθεια, τι είναι αυτό που σε εμποδίζει να το κάνεις; Οι μέρες είναι πολύ θετικές για σένα και θα ήταν πραγματικά κρίμα να μην επωφεληθείς. Μια ακόμη καλή ιδέα θα ήταν να αποκοπείς από μια καθημερινή συνήθεια που σε βλάπτει ή να ξεκινήσεις μια νέα, ωφέλιμη για σένα. Ο σύντροφός σου είναι πιθανό να διεκδικήσει περισσότερο χρόνο και προσοχή ή να περάσει η σχέση σας σ’ ένα επόμενο στάδιο. Μην πεις μετά ότι δεν σε προειδοποίησα... Μουσική: Αφιέρωμα στον Μάρκο Βαμβακάρη, Μάρκος ο Φραγκοσυριανός 22-23 Ιουνίου, ωδείο Ηρώδου Αττικού

Ιχθύες (19 φεβρουαρίου – 20 Μαρτίου)

Η εποχή από μόνη της σου προτείνει ένα πρότζεκτ που πρέπει οπωσδήποτε να αναλάβεις. Πρέπει να σκεφτείς και να καταλήξεις ποιοι είναι οι πραγματικοί σου φίλοι και ποιοι όχι. Μ’ άλλα λόγια, ποια πρόσωπα βρίσκονται κοντά σου επειδή σ’ αγαπούν και νοιάζονται για σένα, και ποια γιατί απλώς και μόνο σ’ έχουν ανάγκη. Όσοι απαρτίζουν τη δεύτερη κατηγορία πρέπει ν’ απομακρυνθούν άμεσα γιατί, αν μη τι άλλο, σου κλέβουν το χρόνο. Στα οικονομικά εξακολουθείς να αγχώνεσαι και δικαίως, καθώς υπάρχουν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν υποχρεώσεις που σε κάνουν να αιμορραγείς οικονομικά. Αν θελήσεις να αναζητήσεις μια ανάσα από την καθημερινότητα, αφιέρωσε περισσότερο χρόνο στην ερωτική σου ζωή που έχει μεγάλες προοπτικές... Εικαστικά: Ούγκο Ροντινόνε 24 Μαΐου - 19 Σεπτεμβρίου, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

ζΩΩΔιΑ

JUICY LIU

Στον υπέροχο κόσμο του Eλληνικού φεστιβάλ

Μού πήραν το δρομάκι μου. Αυτό το στενό και χορταριασμένο, που κατηφόριζα για να μπώ στην Πειραιώς 260 χρόνια τώρα. Και ένιωθα σαν να ήμουν άλλού, όχι στην Αθήνα, κι ας είχα πίσω από την πλάτη μου μια μεγάλη λεωφόρο. Σε κάποιο χωριό ή στην πατρίδα μου, όπου ακόμα πατάμε χώμα. Και μύριζε κάτι καλοκαιρινό, και έπεφτε και ο ήλιος στο βάθος, καμιά φορά είχε σύννεφα, ψιχάλες και αεράκι. Και το βήμα μου γινόταν πάντα πιό ανάλαφρο. Πάει το δρομάκι μου. Πλάτυνε, καθαρίστηκε, απέκτησε πεζοδρόμιο. Έγινε λειτουργικό και χρήσιμο. Καθόλου δεν μου αρέσει. θα μάθω άραγε ποτέ, χωρίς να νοσταλγώ τη μικρή, προσωπική μου τελετουργία, να μπαίνω στην Πειραιώς 260 από την είσοδο επί της λεωφόρου; Μια κι έξω; Απότομα; Με μια σπρωξιά στην πλάτη;

‘Εχω πάντα την τάση, μιας κι είμαι έξω από το χορό, μια απλή θεατής, να υποτιμώ την κρίση. Να βλέπω τα θέατρα γεμάτα και να λέω «αντιστεκόμαστε». Έτσι και τώρα, σ’ αυτό το πιο επικίνδυνο φεστιβάλ, με εκλογές, αγωνίες, κατάρρευση και Καραγκούνη (α, ρε Καραγκούνη!). Τις πρώτες μέρες του είδα, όμως, τα δρομάκια της Πειραιώς γεμάτα με βιαστικούς ανθρώπους, να διασταυρώνονται ψάχνοντας το χώρο για τον οποίο είχαν εισιτήριο, να φιλιούνται στον αέρα, να λένε «καλό καλοκαίρι» στα γρήγορα. Και αναθάρρησα. Μου λένε οι άνθρωποι του φεστιβάλ, που ξέρουν, να μη βγάζω πρόωρα συμπεράσματα. Να περιμένω τα Ηρώδεια και τις Επιδαύρους. θα βρεθούν έξι και δέκα χιλιάδες άνθρωποι να τα γεμίσουν; Με βενζίνες, διόδια, ξενοδοχεία και λοιπά;

‘Εχω όλες τις ελπίδες μου στον Γιάννη Ζουγανέλη. Από τότε που τον είδα στην ταινία του Σταύρου Τσιώλη Ας περιμένουν οι γυναίκες, είπα «αυτός είναι, κι άλλος κανένας». Κι εγώ που δεν τσιμπάω με λαϊκούς στάρ και τηλεοπτικές φάτσες στην Επίδαυρο, έκλεισα ήδη θέση για τους Ιππής του ΚθΒΕ (20 και 21 Ιουλίου). Να τον δώ στο ρόλο του Παφλαγόνα και να τον ψηφίσω διά βοής και χειροκροτήματος. Δεν μας βάζει ο Αριστοφάνης να διαλέξουμε τον δημαγωγό της αρεσκείας μας ανάμεσα στο τσογλάνι της αγοράς (τον Αλλαντοπώλη) και το τσογλάνι της πολιτικής (τον Παφλαγόνα); Πειράζει που θα δυσαρεστήσω τον ποιητή και τον Πέτρο φιλιππίδη;

ΣΧοΛιΑ

ΒριζοντΑΣ το κοινο 8 Ιουνίου, πρεμιέρα του Euro 2012, Πολωνία-Ελλάδα 1-1. Ο Καραγκούνης σουτάρει και χάνει το πέναλτι εναντίον της Πολωνίας. Aχ, ρε Kαραγκούνη!

Περίεργη φάρα είμαστε εμείς οι θεατές. Το λέει και ο Χάντκε, δεν το λέει; Πήγα, όμως, μέσα στον μαύρο μαζοχισμό να δώ το Βρίζοντας το κοινό από τη φλαμανδική κολλεκτίβα De Koe και απογοητεύθηκα. Όχι από τήν παράσταση του Πέτερ φαν ντεν Έεντε, αυτή ήταν σκέτη απόλαυση. Αλλά, βρε αδελφέ μου, σιγά το σκάνδαλο. Καθόλου άσχημα δεν ένιωσα όταν στο τέλος οι ηθοποιοί με περιέλουσαν μαλακά και χαμογελαστά με ολίγες γαλλικές και ελληνικές βρισιές. Εκτός κι αν το είχα παρεξηγήσει το έργο. Για να το έχει ανεβάσει, σκεφτόμουνα, η ξενουδάκη, δεν μπορεί, θα μετρήσουμε θύματα στην πλατεία.

Άλλο μέτρημα με απασχολεί. Οι μέρες μέχρι το 18ο Διεθνές φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας (12-19 Ιουλίου). Η Βίκυ Μαραγκοπούλου εξασφάλισε για την έναρξή του τη νέα παραγωγή του φιλίπ Ντεκουφλέ. Πρώτα θα το δουν οι Καλαματιανοί το “Panorama” και μετά οι σνόμπ λονδρέζοι του Sadler’s Wells. Ψηλώνω από υπερηφάνεια κι ας μην έχω ακόμα αποφασίσει ποιά παράσταση του δικού μας φεστιβάλ θα θυσιάσω για το ετήσιο προσκύνημα στο αμφιθέατρο του Κάστρου – και τον μεσσηνιακό κόλπο, εννοείται!

[14 IOYNIOY 2012] #29 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 61

ΠΛΑτειΑ ΣυντΑγμΑτοΣ

EXIT

Η Αριάν Μνουσκίν, πέρυσι το καλοκαίρι, στην πλατεία Συντάγματος, στη διάρκεια δρώμενου του Θεάτρου του Ήλιου, σε συμπαράσταση στους «Aγανακτισμένους».

Από τη Βένα Γεωργακοπούλου

O ΦOBOσ TρωEI TA σωθIKA

υμάμαι πέρυσι διάφορους κακεντρεχείς, ακόμα και δήθεν καλλιτεχνίζοντες και προοδευτικούς τύπους, που μου έλεγαν στα σοβαρά: «ποιος πολιτικός θα τολμήσει φέτος να πατήσει στο φεστιβάλ για να φάει τη γιούχα της ζωής του;». Γελούσαν και τα μουστάκια τους. Και χτύπαγε η καρδούλα τους από την προσμονή και την ηδονή του επικείμενου λεκτικού λιντσαρίσματος των πολιτικών στα δρομάκια της Πειραιώς, στο Ηρώδειο και στην Επίδαυρο. Κι εγώ, που μια μόνο φορά έχω γιουχαΐσει συνάνθρωπό μου στην Επίδαυρο (επειδή γιουχάιζε πρωτοποριακή παράσταση), έφτυνα στον κόρφο μου. Ήταν η εποχή που ο θίασος ποικιλιών των «Αγανακτισμένων» έδινε καθημερινά στο Σύνταγμα παραστάσεις της revue Να καεί να καεί το μπουρδέλο η Βουλή. Με μια απλή μούντζα αντί εισιτηρίου, καταλάμβανες θέση στην πλατεία και απολάμβανες τα νούμερα. Στη σκηνή εναλλάσσονταν δημοκρατικά από χρυσαυγίτες και νοσταλγούς του Παπαδόπουλου μέχρι επιφανείς οικονομολόγοι, καλλιτέχνες

(επιδοτούμενοι επί χρόνια από το απέναντι μπουρδέλο ή απόβλητοι του συστήματος), μέχρι και μπαχαλάκηδες. Και, φυσικά, κι ένας μεγάλος αριθμός συμπολιτών μας, που είχαν ήδη φτάσει στα όριά τους κι έψαχναν να βρουν την πόρτα εξόδου από το Μνημόνιο. Τελικά τη βρήκαν στις προηγούμενες εκλογές, ανατρέποντας το πολιτικό σκηνικό (και μόνο αυτό, θέλω να ελπίζω). Οι «Aγανακτισμένοι» δεν κατηφόρισαν τελικά στα λημέρια του φεστιβάλ, μιμούμενοι τους νεαρούς που, μετά τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου, έβγαλαν το μίσος τους για τους μπάτσους σε θεατρικές παραστάσεις και τους ωραίους, φρεσκοβαμμένους τοίχους του Εθνικού. Η αντίθετη κίνηση συνέβη. Η Αριάν Μνουσκίν, με τον γνωστό της ενθουσιασμό, δήλωσε συμπαράσταση στο κίνημά τους και κουβάλησε στο Σύνταγμα ξυλοπόδαρους και συνθήματα από το ρεπερτόριο του Διαφωτισμού (επάρατου, για πολλούς από τους συναθροισμένους). Δεν ξέρω πώς θα ’νιωθε η σιδηρά κυρία του γαλλικού θεάτρου αν, για παράδειγμα, εισέβαλλαν στην παράστασή της

62 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #29 [14 IOYNIOY 2012]

και τη διέκοπταν με επαναστατικά μανιφέστα νεαροί που υποπτεύονται την τέχνη, ακόμα και τη δική της, ως υπηρέτρια της αστικής τάξης. Αν έτρωγε, όπως η Σώτη Τριανταφύλλου, γιαούρτια. Αν κατέστρεφαν τα υπέροχα σκηνικά της με μπογιές, όπως έκαναν στο έργο του Μισέλ φάις για την Κούνεβα. Αν την έδερναν, όπως τον Στάθη λιβαθινό, στην πλατεία Εξαρχείων, επειδή μοιάζει με έναν «επικηρυγμένο» δημοσιογράφο. Δεν πρόλαβα να τη ρωτήσω. Ίσως και να μη με έπαιρνε να τη ρωτήσω πέρυσι, μέσα σε τέτοιο οίστρο, που εξαφάνιζε τις αποχρώσεις, αγιοποιούσε τα γιαούρτια και γευόταν το αίμα του Κωστή Χατζιδάκη χωρίς καμία απολύτως αναγούλα. Ευτυχώς, ούτε πολλοί πολιτικοί έσκασαν μύτη πέρυσι στο φεστιβάλ. Πού ο καιρός που βλέπαμε σε τακτική βάση τον Σημίτη, πριν αρχίσουν να του βάζουν γκαζάκια στο γραφείο του. Δεν είμαι σίγουρη αν η παρουσία του θα περνούσε απαρατήρητη. Όσο κι αν θέλω να πιστεύω ότι εμείς οι θεατρόφιλοι είμαστε ευγενικά παιδιά και οπαδοί του δημοκρατικού διαλόγου, δεν βάζω το χέρι μου και στη φωτιά. θυμάμαι πολύ καλά ότι

όταν, πάλι πέρυσι, βανδαλίστηκε το έργο της Διοχάντη στην Μπιενάλε της Βενετίας, περισσότερο χαροποίησε την καλλιτεχνική κοινή γνώμη το σύνθημα «sold out», με το οποίο οι διεθνείς «ανώνυμοι» ακτιβιστές εξέφρασαν δήθεν τη συμπαράστασή τους στη χώρα μας, παρά η απελπισία της καλλιτέχνιδας. Τι τα σκαλίζω όλα αυτά, θα πείτε. Περσινά ξινά σταφύλια. φετινά και ζουμερότατα, θα σας απαντήσω! Παρατηρώ την εθνική μας σύμπνοια κατά της Χρυσής Αυγής μετά την επίθεση του Κασιδιάρη σε Δούρου και Κανέλλη. Ακούω και ανατριχιάζω τα συνθήματα «φασίστες-κουφάλες έρχονται κρεμάλες». Και, ναι, οι φουσκωτοί του Μιχαλολιάκου έχουν καθαρά δολοφονικά ένστικτα, οι μετανάστες στους δρόμους της Αθήνας τα ξέρουν από πρώτο χέρι. Αλλά εγώ τουλάχιστον δεν διαλέγω αυτόν που θα με μπουγελώσει, γιαουρτώσει, χαστουκίσει, τουλουμιάσει, ματώσει, φιμώσει. Δεν θα του ζητήσω πολιτική ταυτότητα , κάτι σαν πιστοποιητικό «πρότερου αριστερού έντιμου βίου». θα πεθάνω απλώς από το φόβο μου. Και την αηδία μου. Κοινή και αδιαπραγμάτευτη. s

εΠιΦυΛΛιΔΑ