EF # 36 by Κaterina Κomita

Oι ακροπολεισ μασ

Το προΓραμμα 25.7 eωσ 31.8.2013 ΜΟΥΣΙκη Ηλίας Ανδριόπουλος Μια διαδρομή από τα Γράμματα στον Μακρυγιάννη στις Ωδές του Ανδρέα Κάλβου Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου – 26-27 Ιουλίου, 21:30 Κρατική Ορχήστρα Αθηνών / Γκαλά Όπερας Μουσική διεύθυνση: Βασίλης Χριστόπουλος Αρχαίο θέατρο Μεσσήνης – 3 Αυγούστου

ΘΕΑΤΡΟ Κ.Θ.Β.Ε. - Σωτήρης Χατζάκης Ειρήνη Αριστοφάνη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου – 26-27 Ιουλίου, 21:00 Εθνικό Θέατρο - Βασίλης Παπαβασιλείου Kύκλωψ Ευριπίδη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου – 2-3 Αυγούστου, 21:00 Εθνικό Θέατρο - Θωμάς Μοσχόπουλος Τραχίνιες Σοφοκλή Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου – 9-10 Αυγούστου, 21:00 Εθνικό Θέατρο - Νίκος Καραθάνος Γκόλφω Σπυρίδωνος Περεσιάδου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου – 16 Αυγούστου, 21:00 ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Πάτρας - Θοδωρής Αμπαζής Τρωάδες Ευριπίδη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου – 23-24 Αυγούστου, 21:00 Εταιρεία Θεάτρου Χώρος - Σίμος Κακάλας Άσκηση Επίδαυρος - Σύσσημον Αποσπάσματα από τραγωδίες του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου – 31 Αυγούστου, 21:00 2 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #36 [25 ΙΟΥΛΙΟΥ 2013]

πως πριν από μερικά χρόνια με την Πίνα Μπάους, όπως παλιότερα με το Bridge Project και το σαιξπηρικό Χειμωνιάτικο παραμύθι, όπως μέσα στην κρίση πάλι με το Bridge Project και τον σαιξπηρικό Ριχάρδο ΙΙΙ, έτσι και φέτος, στο πλαίσιο του Ελληνικού Φεστιβάλ, οι θεατές είχαν την ευκαιρία να δουν μια πολύ ακριβή παράσταση τριών σταρ του παγκόσμιου θεάματος: του Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ, του Oυίλεμ Νταφόε και του Μπομπ Oυίλσον (The Old Woman) – απ’ όπου και η φωτογραφία. Πολλοί, επίσης, έχασαν την ευκαιρία να είναι εκεί, αλλά από τα δημοσιεύματα, τις κριτικές, τις συζητήσεις (επιτέλους, κάποιοι συζητούν και για θέατρο), από τον απόηχο ενός σημαντικού δημιουργικού συμβάντος, ένιωσαν κάτι τόσο σπάνιο σε μέρες ανασφάλειας και γκρίνιας. Ότι «εκεί έξω» ο κόσμος συνεχίζει να κινείται, ότι η ανθρώπινη δημιουργία δεν τελειώνει, ότι οι κοινωνίες χτίζουν τους πολιτισμούς τους συνενώνοντας τις δυνάμεις τους και συζητώντας τις διαφωνίες τους, όχι με ρήξεις ένθεν και ένθεν. Κι ότι, σε κάθε συνθήκη, μέσα από το δημιουργικό πλαίσιο που χτίζεται, ξεχωρίζουν κάποιες δυνάμεις που, μοιραία, θα ξεχωρίσουν, θα γίνουν σταρ. Σε όλες τις δημιουργικές κοινότητες – στην εργασία, στην επιχειρηματικότητα, στις επιστήμες και στις τέχνες. Και «σταρ» σημαίνει πρόσωπα με τα οποία οι υπόλοιποι άνθρωποι θέλουν να ταυτίζονται. Με το παράδειγμά τους, τα επιτεύγματά τους, τις επιτυχίες τους. Αλλά, κυρίως, με τις διεξόδους που ανοίγουν οι προσωπικότητες αυτές για το αύριο. Από πού προέκυψαν οι προσωπικότητες αυτές; Προφανώς όχι από το πουθενά. Είναι γεννήματα της δημιουργικής αφομοίωσης της γνώσης, της καλλιέργειας των κλίσεών τους, της αφιέρωσης στη δουλειά τους, του κόπου και της έρευνας μέχρις αυταπαρνήσεως – και μάλιστα όχι πάντα σε κοινωνικές συνθήκες που επιτρέπουν ή πριμοδοτούν την ανάπτυξη. Για να το πούμε

με μια γλώσσα που την έχει υιοθετήσει η ρητορική των κλισέ, οι σταρ που θαυμάζουμε έχουν αφομοιώσει δημιουργικά τις παραδόσεις, συχνά ξεπερνώντας τις, δημιουργούν καινοτομία στο παρόν προκειμένου να είναι αυτοί συστατικά των παραδόσεων του αύριο. Έτσι κινείται ο κόσμος. Δημιουργικά, καινοτόμα, πρωτοποριακά. Με γνώση και όραμα. Η γνώση και το όραμα χτίζουν τα επιτεύγματα των πολιτισμών, τις Πυραμίδες και τις Ακροπόλεις της κάθε εποχής. Το Ελληνικό Φεστιβάλ, τα τελευταία χρόνια, παράλληλα με την παρουσίαση των σταρ της εξωστρεφούς, της πανανθρώπινης καλλιτεχνικής δημιουργίας, αναζητεί τα πρόσωπα που θα θέσουν τις δικές μας ακροπόλεις του σύγχρονου πολιτισμού μας. Στις πιο αντίξοες συνθήκες τουλάχιστον από τη μεταπολίτευση, όσες και όσοι έχουν δημιουργικές προτάσεις έχουν τη δυνατότητα να τις υλοποιήσουν, μεταφράζοντάς τις σε καλλιτεχνική δημιουργία. Το Φεστιβάλ είναι ανοιχτό στις δυνάμεις αυτές και παίρνει το ρίσκο της παρουσίασής τους. Αυτός είναι ένας από τους ρόλους του. Όχι μόνο να συγκεντρώνει καθιερωμένες φωνές, αλλά και να αναδεικνύει πρόσωπα που έχουν τις προδιαγραφές να αποτελέσουν τους κλασικούς του αύριο. Να δίνει βήμα και φωνή στους δημιουργικούς ανθρώπους του καιρού μας. Ξέρω πολλούς που βολεύονται με τα έτοιμα. Ταυτίζονται με τους σταρ, λατρεύουν τους κλασικούς, το καλύτερο φόντο για να αναδειχθεί η δημόσια παρουσία τους είναι τα μάρμαρα της κλασικής εποχής. Οι άνθρωποι του Ελληνικού Φεστιβάλ δεν αγνοούν τη σημασία της κλασικής εποχής – αλλά η φιλοδοξία τους είναι πολύ μεγαλύτερη: επιδιώκουν να εκφράσουν τον ανεξερεύνητο δυναμισμό της εποχής μας, να ανακαλύψουν ακροπόλεις του αύριο. Πραγματικά οχυρά ενός αξιόπιστου πολιτισμού, που στηρίζεται στο πάθος, στη γνώση, στην αφιέρωση και στη δημιουργικότητα. Καλό καλοκαίρι και καλή αντάμωση. s Ηλίας Κανέλλης

EDITORIAL

H εικόνα του εξωφύλλου: O Nίκος Καραθάνος από τον Αλέκο Παπαδάτο

[

Xατζηχρhστου 23 & Mακρυγιaννη 11742 / aΘhNa / T. 210 9282900

ΣΕΛ. 36 ΣΕΛ. 16 4

ΤΟ ΤEΤΑΡΤΟ κΟΥΔΟYΝΙ ΤΑ ΔιΚa ΜΟυ 12+1 ΚΑλyΤΕρΑ ΤΟυ ΦΕΣΤιβaλ ΑθΗΝωΝ

ΝΙκΟΣ κΑΡΑΘΑΝΟΣ

H eΦημεριΔα Του eλληνικου ΦεσΤιβAλ Eιδική έκδοση για το πρόγραμμα του 2013 Nο 36 (4/2013) [25/7/2013] ISSN: 1791-1729

Συνεργάζονται: Τηλέμαχος Αναγνώστου, Γιώργος Σαρηγιάννης Εξώφυλλο: Αλέκος Παπαδάτος Φωτογράφοι: Bίκυ Γεωργοπούλου, Bασίλης Mαθιουδάκης Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: Γιώργος Λούκος Σχεδιασμός: Z-axis Δημιουργικό: Aνδρέας Pεμούντης Eκτύπωση: IPIΣ A.E.

ΠΟυ ΠΑ’ ρΕ ΚΑρΑθΑΝΟ;

ΑγγΕΛΟΣ ΠΑΠΑΔηΜηΤΡΙΟΥ

eλληνικο ΦεσΤιβαλ A.e.

θΕΑΤρΟ ΑΠΟ ΤΟ ΠλΑΪ

ΔιοικηΤικο συμβουλιο Πρόεδρος: Γιώργος Λούκος Aντιπρόεδρος: Ήρα Ράλλη-Βαλσαμάκη Mέλη: Ηλίας Μπουντανιώτης, Σοφία Στάικου Μαρία Χ. Χατζηνάσιου, Πολυχρόνης Πολυχρονόπουλος Ελευθέριος Κουλιεράκης

ηΛΙΑΣ ΑΝΔΡΙΟΠΟΥΛΟΣ «ΟΝΕιρΕυΟΜΑΣΤΑΝ Ν’ ΑλλΑΞΟυΜΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΚΑι ΚΑΤΑΣΤρΕψΑΜΕ ΤΗΝ ΕλλΑΔΑ»

ΣΕΛ. 22

EΛΕΝη & ΣΟΥζΑΝΑ ΒΟΥγΙΟΥκΛη ΔυΟ ΚΟριΤΣιΑ ΠΟυ ΤρΑΓΟυΔΟυΝ ΤΑ ΠΑΝΤΑ

MEΓAΛΟI XOPHΓOI

ΒΑΣΙΛηΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΣΕ ΜιΑ ΠιΝΑΚΟθΗΚΗ ΜιΚρΟΤΗΤΑΣ

ΔηΜηΤΡηΣ ΠΙΑΤΑΣ Ο ΑΝθρωΠΟΦΑΓΟΣ ΤΗΣ ΔιΠλΑΝΗΣ ΠΟρΤΑΣ

ΒΑΣΙΛηΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ RITORNa VINCITOR, MaESTRO!

]

Διευθυντής Σύνταξης: Hλίας Kανέλλης Eπιμέλεια ύλης: Μαίρη Κιτροέφ Σύνταξη: Έλια Aποστολοπούλου, Kατερίνα Kόμητα, Αργυρώ Λύτρα, Nίκη Oρφανού, Μαρίλια Παπαθανασίου, Μυρτώ Πολυμίλη

XOPHΓOI EΠIKOINΩNIAΣ

ΘΩΜΑΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ ΝΑ ΕλΠιΖΕιΣ, ΑυΤΟ ΚρΑΤΑΕι ΓιΑ ΠΑΝΤΑ

ΦΙΛΑΡΕΤη κΟΜΝηΝΟΥ ΟΔΗΓωΝΤΑΣ ΤΟΝ θΕΑΤΗ ΣΤΟ ΦΕΓΓΑρι

ΒΑΣΙΛηΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ «ΜΗΝ ΠΕριΜΕΝΟυΜΕ ΣωΤΗρΕΣ»

γΙΩΡγΟΣ κΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ «ΜΟΝΟ θΕΑΤρΟ! Η ΔΟΞΑ ΣΤΟ ΣιΝΕΜΑ ΕιΝΑι ΕΦΗΜΕρΗ»

ΑΝΝΑ κΟκκΙΝΟΥ Ο θριΑΜβΟΣ ΜιΑΣ ΠΟυ ΗΤΤΗθΗΚΕ

ΘΟΔΩΡηΣ ΑΜΠΑζηΣ Η ΕΚaβΗ ΜEΣΑ ΜΑΣ

ΣΙΜΟΣ κΑκΑΛΑΣ EΞΟΔΟΣ

JUICY LIU

ME THN YΠOΣTHPIΞH

ΣΤΟΝ υΠEρΟχΟ ΚOΣΜΟ ΤΟυ ΕλλΗΝιΚΟy ΦΕΣΤιβaλ

ΣΕΛ. 26 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Για να αγοράσετε τα εισιτήριά σας τηλεφωνικά χρησιμοποιώντας την πιστωτική κάρτα σας, καλείτε στο 210-32 72 000 Δευτέρα έως Κυριακή, 09:00 με 21:00 [25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 3

Το τέταρτο κουδούνι

Τα ΔικA μου καλyΤερα Του ΦεσΤιβAλ αθηνων Από τον Γιώργο Δ. Κ. Σαρηγιάννη

12+1

Το 59ο Φεστιβάλ Αθηνών, όταν θα κρατάτε το φύλλο αυτό της εφ στα χέρια σας, θα ανήκει στο παρελθόν – θα τρέχει ακόμα μόνο το Φεστιβάλ Επιδαύρου. Μου ζήτησαν να επισημάνω τις δέκα καλύτερες στιγμές του. Τροποποίησα το αίτημα: θα επισημάνω τις δώδεκα + μία που με άγγιξαν περισσότερο. Επομένως, θα το κάνω όχι με τη δημοσιογραφική ιδιότητα του επί είκοσι έξι συναπτά χρόνια –1985 έως και 2010– διαπιστευμένου στο Φεστιβάλ συντάκτη. Αλλά με την ιδιότητα του «φεστιβαλόφιλου», που παρακολουθεί τις εκδηλώσεις του συστηματικά εδώ και σαράντα έξι καλοκαίρια – από το 1968. Από τις φετινές 50 εκδηλώσεις του προγράμματος, παρακολούθησα τις 35. Μέχρι τη στιγμή που μου ζητήθηκε να γράψω τις γραμμές αυτές, δεν έχω ακόμα ακούσει τη συναυλία του Cercle de l’Harmonie και δεν έχω δει το Θερμοκήπιο του λευτέρη βογιατζή. Έχασα επίσης, ανάμεσα σ’ άλλα, τις συναυλίες της Πάτι Σμιθ και της Νταϊάνα Κρολ, την παράσταση του τούρκικου θιάσου, τους Peeping Tom, το Μερσιέ και Καμιέ του Γιάννη Κακλέα, και δεν ξαναείδα το Insenso του Μιχαήλ Μαρμαρινού... ιδού λοιπόν οι στιγμές του Φεστιβάλ που θα μου μείνουν:

1. Πρώτη ύλη του Δημήτρη Παπαϊωάννου (επανάληψη). Για την επάνοδο του χορογράφου στα – πολύ– μικρά μεγέθη. Για την ουσιώδη, προσωπική του κατάδυση. Και για το –πολύ– μεγάλου μεγέθους και πέραν των ελληνικών μέτρων αποτέλεσμα.

2. Συναυλία της ορχήστρας MusicAeterna υπό τον Θεόδωρο Κουρεντζή. Για την έμπνευση με την οποία ο θεόδωρος Κουρεντζής μεταμόρφωσε σε συμφωνικό όργανο κύρους ένα νεανικό ορχηστρικό σύνολο και για τον παθιασμένο τρόπο που μετουσίωσε τον Μπάρτοκ και, με την αρμονική συνεργασία του πιανίστα Αλεξάντερ Μέλνικοφ, τον Προκόφιεφ.

3. Arranged by Date σε χορογραφία λενιώς Κακλέα. Για τον κομψό, ισορροπημένο, αλλά και δυναμικό τρόπο που η χορογράφος πρόβαλε σε ένα σόλο, ερμηνευμένο από την ίδια, το φλέγον θέμα «χρήμα», αρμονικά συνδέοντας το λόγο με την κίνηση.

4 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #36 [25 ΙΟΥΛΙΟΥ 2013]

4. Ali - Nous Sommes Pareils από την ομάδα Cie Mpta, σε σύλληψη των Ματουρέν Μπολζ - Εντί Ταμπέτ και Αλί Ταμπέτ - Εντί Ταμπέτ, αντίστοιχα. Για την υπεράνθρωπη σωματική και ψυχική αντοχή του Εντί Ταμπέτ που χόρεψε με κομμένο το ένα του πόδι στο πρώτο κομμάτι, και για τον έξοχο –και καθόλου φολκλορικό και γραφικό– τρόπο που γεφύρωσαν τα σμυρνέικα, κυρίως, ρεμπέτικα με τα ανατολίτικα τραγούδια οι αδελφοί Ταμπέτ σε μία χορογραφία με άρωμα λορκικού Ματωμένου γάμου στο δεύτερο.

5. Συναυλία Θάνου Μικρούτσικου. Για την εξαιρετική επιλογή μέσα από την οποία ο συνθέτης ζωντάνεψε τραγούδια του αξεπέραστα, σε μία συναυλία αφιερωμένη στον στιχουργό Άλκη Αλκαίο, που ήταν και ο άξονάς της. Και για την αποκαλυπτική απόδοση της ρίτας Αντωνοπούλου.

ΤΑ κΑΛΥΤΕΡΑ ΤΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ

7. Ένας Άγγλος ταξιδευτής στο Λεβάντε από το σύνολο Latinitas Nostra, σε σύλληψη Ανδρέα Λινού και Μάρκελλου Χρυσικόπουλου. Για την εξαίρετη υλοποίηση της ευφάνταστης –και τολμηρής– ιδέας των δύο μουσικών να σμίξουν το ελισαβετιανό μπαρόκ και μουσικές ρωμιών και Τούρκων συνθετών του 18ου και του 19ου αιώνα με κρίκους κείμενα περιηγητών της εποχής για τη ζωή στην Κωνσταντινούπολη, αφηγημένα από τον Σπύρο Σακκά.

6. Nocturnes από την Ομάδα της Μαγκί Μαρέν σε σύλληψη της ίδιας και του Ντενί Μαριότ. Για τον καίριο, συγκλονιστικό τρόπο με τον οποίο οι δύο συν-χορογράφοι, καταργώντας το χορό, άπλωσαν και έδεσαν τα σκοτεινά, καθημερινά στιγμιότυπά τους, σημαίνοντας, με ψιθύρους που ακούγονταν σαν κραυγές, έναν κόσμο που καταρρέει.

9. Αλέξανδρος του Τζορτζ Φρίντερικ Χαίντελ, σε μουσική διεύθυνση Γιώργου Πέτρου και σκηνοθεσία Λουσίντα Τσάιλντς. Για την ευφυή ιδέα της Αμερικανίδας χορογράφου να μεταφέρει την εποχή της μπαρόκ όπερας στο χόλιγουντ της δεκαετίας του ’30 και για τη σκηνοθετική υλοποίηση της ιδέας, για την άψογη απόδοση της Καμεράτα υπό τον Γιώργο Πέτρου, για την τέλεια διανομή και, πάνω απ’ όλα, για τη συναρπαστική σκηνογραφική και ενδυματολογική δουλειά –ένα επίτευγμα!– του Πάρι Μέξη.

8. Η γυναίκα της Ζάκυθος του Διονυσίου Σολωμού, σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώδη. Για τον σεβαστικό, ιερατικό τρόπο που ο σκηνοθέτης οδήγησε την παλλόμενη Όλια λαζαρίδου να καταδυθεί στο σχεδόν μεταφυσικό κείμενο του Σολωμού και να το μετουσιώσει σε λόγο θεατρικά λειτουργικό.

10. Ο εχθρός του λαού του Χένρικ Ίψεν από τη Σάουμπίνε, σε σκηνοθεσία Τόμας Όστερμαϊερ. Για την ικανότητα του Γερμανού σκηνοθέτη να μεταφέρει στα καθ’ ημάς το έργο χωρίς να αλλοιώσει το πνεύμα του, το οποίο υπερασπιζόταν ακόμα περισσότερο το οργανωμένο «ιντερμέδιο» με παρέμβαση του κοινού.

11. Ηamletmachine του Χάινερ Μίλερ, σε σκηνοθεσία Γιώργου Ζαμπουλάκη. Για την εξαίρετη σκηνοθεσία και την αφοπλιστική –από τα σπλάχνα βγαλμένη– ερμηνεία-έκπληξη της Μαριάννας Δημητρίου, που κατέβασαν το δύστροπο κείμενο στην πλατεία και με... συμφιλίωσαν με τον Μίλερ.

12. The Old Woman του Ντάριλ Πίνκνι από διήγημα του Δανιήλ Χαρμς, σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Ουίλσον. Για τη μοναδική, προσωπική, ουιλσονική εικαστικότητα της παράστασης, που δέθηκε γερά με το σουρεαλιστικό κείμενο του χαρμς, και για την αυταπάρνηση και την ακρίβεια με την οποία υπηρέτησαν το εγχείρημα ο Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ και ο Ουίλεμ Νταφόε. Ένα έργο τέχνης! Ένα αριστούργημα!

ΤΑ κΑΛΥΤΕΡΑ ΤΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ

+1. Η εμπειρία της παράστασης Κήπος Στάχτες πάνω σε μυθιστόρημα του Ντανίλο Κις, σε σκηνοθεσία Ηλία Κουνέλα. Το ξεχωρίζω γιατί θεωρώ πως ήταν υπεράνω του «καλού» και του «κακού», του «μου άρεσε» και «δεν μου άρεσε», με βάση τα περιορισμένα μας μέτρα. Γιατί στόχευε κατευθείαν στην καρδιά. Για μένα, η πιο ουσιαστική και η πιο ειλικρινής στιγμή του Φεστιβάλ Αθηνών 2013.

[25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 5

ΜΙΑ ζΩη γκΟΛΦΩ Ο Νίκος Καραθάνος θεωρεί ότι, αν και λαϊκό κείμενο του 1890, το έργο του Περεσιάδου μυρίζει τα διαχρονικά «χούγια της νέας Ελλάδας», με τα οποία μεγαλώσαμε: «Διάλεξε να βολευτείς, κοίτα το συμφέρον σου».

υ ο δ ά ι εσ ρ ε Π ς ο ν ω δ ί ρ υ π Σ

ω Φ λ ο κ Γ

6 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #36 [25 ΙΟΥΛΙΟΥ 2013]

ΘEATPO

που πα’ ρε

καραθανο; Από τις πιο επιτυχημένες θεατρικές παραστάσεις της περασμένης σεζόν, η Γκόλφω του Σπυρίδωνος Περεσιάδου, σε σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου, θα ανεβεί για μία παράσταση στην Επίδαυρο. Για τον σκηνοθέτη, η παράσταση βρίσκει στο αρχαίο θέατρο το φυσικό της περιβάλλον: τα βουνά, τους ήχους της νύχτας, την αίσθηση του ανοιχτού χώρου. Από τη Νίκη Ορφανού

Γκόλφω, βουκολικό δράμα γραμμένο σε δεκαπεντασύλλαβο, είναι η ιστορία ενός έρωτα και μιας προδοσίας που καταλήγει στο θάνατο. Το έργο υπαγόρευσε ο συγγραφέας στον πατέρα του, έχοντας χάσει το φως του. «Κι όμως, είναι ένα έργο απίστευτης καθαρότητας. Νομίζουμε ότι το γνωρίζουμε, αλλά στην πραγματικότητα μας είναι άγνωστο», λέει ο Νίκος Καραθάνος. «Έργα σαν κι αυτό πρέπει να τα κοιτάξεις απ’ την αρχή. Σαν παιδί, πρέπει να ξαπλώσεις πάνω τους, να κοιμηθείς μ’ αυτά. Να δεις τι σου λένε, πώς σου μιλάνε...»

Αγάπη ή χρήμα, ένα δίλημμα που μας είναι πολύ γνωστό στην τέχνη. Στην τέχνη όλα πηγάζουν από δυο-τρία πράγματα. Αγάπη, εξουσία, λεφτά, πόνος... Η Γκόλφω, που είναι κείμενο του 1890, μυρίζει τα χούγια της Ελλάδας: διάλεξε να βολευτείς, κοίτα το συμφέρον σου. Μ’ αυτά μεγαλώσαμε, κι αυτό δεν είναι τυχαίο. Οι προηγούμενες γενιές ζούσαν σε καθεστώς ανάγκης. Εκείνοι οι άνθρωποι προσπαθούσαν να επιβιώσουν, έφευγαν από τα χωριά τους με τα πόδια και πήγαιναν στην άλλη άκρη για να βρουν δουλειά, ένα μεροκάματο, δάγκωναν τη ζωή για να συνεχίσουν. Η ανάγκη του ανθρώπου είναι η ίδια η ζωή. Μπορεί να τη σατιρίζει κάθε μέρα, αλλά δεν την αφήνει. Και το να ζεις θέλει μια οδυσσειακή ικανότητα. Ήταν δύσκολη για τους δικούς σας η απόφασή σας να γίνετε ηθοποιός; Ήθελαν όπως όλοι να τακτοποιηθώ, να

ΘEATPO

έχω κάτι σίγουρο, ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μου. Συλλάβιζαν ότι πρέπει να έχεις αυτά για να αντέχεις. Δεν τα έχω, αλλά αντέχω. Γιατί μας γοητεύουν οι απόλυτοι ήρωες; Το να πίνεις το φαρμάκι, όπως η Γκόλφω, είναι υψηλή ποίηση. Ίσως έχουμε όλοι λιγουλάκι απ’ αυτούς τους απόλυτους ήρωες μέσα μας, λίγη Γκόλφω, λίγο ρωμαίο ή ιουλιέτα... Οι ήρωες αυτοί μας δείχνουν το πώς στέκεται ο άνθρωπος απέναντι στη ζωή, το πώς διαλέγει να στέκεται. Τα λόγια και οι πράξεις τους έχουν μια καθαρότητα. Γοητεύεσαι από τον ιούλιο Καίσαρα, είναι άντρας που συνδιαλέγεται με τα λάθη του, με το κορμί του, με τη ζωή του. Η Γκόλφω λέει κάτι αληθινό για την αγάπη. Την ακούς και σκέφτεσαι ότι ναι, αυτός είναι ο έρωτας. Δεν είναι κάτι κάλπικο. Τι είναι το θέατρο; λέμε ιστορίες γιατί έχουμε ανάγκη να κοιταχτούμε στον καθρέφτη. Είναι συνώνυμο του ανθρώπου να πλάθει ιστορίες, να δείχνει ο ένας στον άλλον τα πάθη του, ν’ αναγνωρίζει τον εαυτό του. Προσπαθούμε να καταλάβουμε ο ένας τον άλλον, όπως προσπαθούμε να καταλάβουμε τη ζωή. χορεύοντας, παίζοντας, οτιδήποτε. Το θέατρο δεν είναι διδασκαλία, δεν κάνεις μάθημα. Μια πράξη είναι. Όπως και το εκπαιδευτικό σύστημα –γιατί έχω σπουδάσει δάσκαλος– δεν είναι το να κάνεις τα παιδιά να αποστηθίζουν πράγματα, αλλά να τα βοηθήσεις να βρουν το οξυγόνο και τον προορισμό τους. Και το θέατρο είναι μια αναζήτηση, και μια

συζήτηση μεταξύ ανθρώπων κι όχι συμβόλων. Γιατί μιλάω; Γιατί τραγουδάω; Ποια είναι η ανάγκη που μας οδηγεί; Να αρέσουμε; Ή θέλουμε να πούμε κάτι άλλο; Αλλά εμείς φοβόμαστε να μιλήσουμε για τα απλά. Τελειώνει η παράσταση κι αρχίζουμε να λέμε κάτι ψέματα μεγαλειώδη, άκαιρες σκέψεις που δεν παράγουν καμία στιγμή αλήθειας, αγωνιζόμαστε να βάλουμε ταμπέλες για τα πράγματα, για τις έννοιες, χανόμαστε σ’ αυτές τις βαρύγδουπες έννοιες, στις φορτισμένες λέξεις. Όπως η λέξη παράδοση; Είναι ένα έργο της ελληνικής παράδοσης η Γκόλφω, αλλά πώς μπορώ να κρίνω εγώ αυτήν την παράδοση; Μπορούμε να πούμε χιλιάδες θεωρίες, αλλά το τι είναι η Γκόλφω δεν το ξέρουμε, ούτε θα το μάθουμε. Τα έργα πρέπει να είναι ανοιχτά για να μας μιλάνε. Αλλά εμείς δεν θέλουμε να είμαστε απλοί, θέλουμε να είμαστε ογκόλιθοι. υπερασπίζουμε τον εαυτό μας, αμυνόμαστε. Μας βάζει κάποιος ένα μικρόφωνο στο στόμα κι εμείς αρπάζουμε μια φράση καλή να την πούμε, με το μακιγιάζ ακόμη στο πρόσωπο, με το κοστούμι, με τα χέρια βουτηγμένα στο έγκλημα, γινόμαστε καταδότες της δουλειάς μας. Μ’ ενοχλεί που λέμε άλλο απ’ αυτό που θέλουμε να πούμε. Μια απάντηση, είκοσι δευτερόλεπτα, ένα θολό πράγμα μέσα στο θολό κόσμο που ζούμε. Σαν καλοί μαθητές γυμνασίου, λέμε πράγματα σαν να τα ανακαλύπτουμε για πρώτη φορά. Αλλά δεν είμαστε ογκόλιθοι. Είμαστε ζωντανοί άνθρωποι απέναντι σ’ ένα ζωντανό κοινό, στο τώρα. Κι αυτό είναι που μετράει.

Info Εθνικό Θέατρο - Νίκος Καραθάνος Γκόλφω Σπυρίδωνος Περεσιάδου Η φτωχή και όμορφη βοσκοπούλα Γκόλφω ερωτεύεται τον βοσκό Τάσο και για χάρη του αρνείται τις προτάσεις του αρχοντόπουλου της περιοχής, του Κίτσου. Ο Τάσος, όμως, προδίδει τον έρωτά της καθώς δελεάζεται από την προίκα της Σταυρούλας, της κόρης του τσέλιγκα. Η νεαρή κοπέλα απελπίζεται και χάνει τα λογικά της. Ο Τάσος αλλάζει γνώμη τελευταία στιγμή και τρέχει να βρει την Γκόλφω, η οποία όμως πεθαίνει στα χέρια του αφού έχει ήδη πάρει δηλητήριο. Ο Τάσος αυτοκτονεί στο πλευρό της. Παίζουν: Αλίκη Αλεξανδράκη, Γιάννης βογιατζής, Μαρία Διακοπαναγιώτου, Νίκος Καραθάνος, Γιάννης Κότσιφας, χριστίνα Μαξούρη, Γιώργος Μπινιάρης, Άγγελος Παπαδημητρίου, Εύη Σαουλίδου, Μιχάλης Σαράντης, Άγγελος Τριανταφύλλου, χάρης Φραγκούλης, λυδία Φωτοπούλου. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 16 Αυγούστου, 21:00 Εισιτήρια: 45€ (VIP), 35€ (Ζώνη Α), 25€ (Ζώνη β), 15€ (Φοιτητικό), 10€ (Άνω διάζωμα), 5€ (Άνω διάζωμα φοιτητικό, ανέργων, ΑΜΕΑ)

[25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 7

ΑΝΑκΑΙΝΙζΟΝΤΑΣ ΤηΝ ΠΑΡΑΔΟΣη

Σκηνή από την Γκόλφω, στην εκδοχή του Νίκου Καραθάνου. Είναι η πρώτη φορά που παίζεται στα Επιδαύρια έργο του νεοελληνικού ρεπερτορίου.

υ ο δ ιά σ ε ερ Π ς ο ν ω ίδ Σ πυ ρ

Γ κ ο λ Φω Ένα σχόλιο για το νέο πρόγραμμα του Εθνικού Θεάτρου; Δεν ξέρω. Δεν έχουν σημασία τα προγράμματα για μένα, όχι πια. Σημασία έχει το περιεχόμενο, που είναι κάποιοι συγκεκριμένοι άνθρωποι, κάποιες συγκεκριμένες ποιότητες. Αισθάνομαι ότι πολλά έχουν τελειώσει. Δεν νιώθω καμία επαφή με τις κυβερνήσεις ή με τα κόμματα. Δεν συνδέομαι μ’ αυτούς τους ανθρώπους σε μια κοινωνία. Για μένα είναι παρείσακτοι, πολλές φορές μάλιστα νιώθω ότι δεν ζω στην ίδια χώρα, ότι δεν θέλω να τους ξέρω. Όλο αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα είναι για μένα από μια πλευρά ευτυχία, γιατί κάτι τελειώνει, κάτι αλλάζει. Είναι ευτυχία να το καταλαβαίνει κανείς αυτό, να καταλαβαίνεις

δηλαδή ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για τα πράγματα όπως παλιά. Παλιότερα θα απαντούσα για το πρόγραμμα. Τώρα όλα ξεκινάνε από την αρχή – έτσι πρέπει να το βλέπουμε. Απαλλαγμένοι από τα βάρη του παρελθόντος. Είναι ευτυχές να πεις «τι ωραία, δεν θα γίνει το παιδί μου αυτό που νόμιζα. Να βρει το ίδιο τι θα κάνει σ’ έναν καινούργιο κόσμο». Πέρα από την Γκόλφω που θα συνεχίσει την επόμενη σεζόν, θα κάνετε επίσης στο Εθνικό μια νέα παραγωγή, το Δεκαήμερο του Βοκάκιου… Ο βοκάκιος είναι ένα πρωινό της ανθρωπότητας. Μετά απ’ αυτόν έρχεται η αυγή της Αναγέννησης. Ξυπνήσαμε και ξανασυναντιόμαστε, χωρίς κανένα βάρος,

χωρίς την προηγούμενη μέρα, με το πνεύμα ανάλαφρο. Για να δούμε τι πραγματικά είναι ο άνθρωπος. Κι αυτό είναι κάτι που μ’ ενθουσιάζει. Κι εμείς σήμερα πρέπει να βρούμε ένα πρωινό. Να ξεκινήσουμε τη μέρα από την αρχή. Την Γκόλφω την έκανα σαν ρέκβιεμ, με πένθιμη διάθεση, γιατί έτσι ένιωθα. Την κηδέψαμε την Ελλάδα. Κηδέψαμε τη μουσική της, κάναμε μνημόσυνο σε οτιδήποτε ωραίο έχει η ελληνική κουλτούρα. Απ’ αυτήν την άποψη, η Γκόλφω είναι πένθιμο έργο. Είναι τα μεσάνυχτα του βίου μας. Πώς νιώθετε για τις παραστάσεις που τελειώνουν; Παλιά έκλαιγα. Τώρα νιώθω ότι δεν τέ-

λειωσε τίποτα, ότι αντιθέτως κάτι αρχίζει. Άλλη μια μέρα δουλέψαμε και πάμε για ύπνο. Μ’ ό,τι κουβαλάει ο καθένας μας. Με τεράστια αγάπη και τρυφερότητα για τις πιο απλές χειρονομίες, για μια στιγμή που σου έδωσε ένας άνθρωπος τυχαία. Γι’ αυτές τις στιγμές μιλάμε και στην τραγωδία και στην κωμωδία, για την ανθρώπινη αδυναμία. Σαν ηθοποιός και σαν άνθρωπος πρέπει να είσαι αδύναμος. Όχι να βγαίνεις στη σκηνή και να πετρώνεις. Πρέπει να έχεις ρωγμές. Τότε είσαι άνθρωπος. Πρέπει να αφηνόμαστε σ’ αυτήν την ανημποριά που μας ενώνει. Όλοι είμαστε απαρηγόρητοι, αυτό μας συνδέει. Μια παρηγοριά ζητάει ο άνθρωπος... Κι απ΄ αυτό φτιάχνονται όλα.s

Πώς τα πάτε με την καινούργια σας εμφάνιση; Το μουστάκι εννοώ… Αυτό το μουστάκι μού άλλαξε τη ζωή... Με κατέστρεψε κυριολεκτικά. Καταρχάς, έβγαλε από μέσα μου πράγματα που δεν φανταζόμουν ποτέ ότι τα είχα. Εγώ, που μέχρι προσφάτως νόμιζα πως ήμουν φτιαγμένος για μιούζικ χολ, για τραγούδια και για καστανιέτες, με το που μπήκε μουστάκι και τα γυαλιά ρέιμπαν, έβγαλα από μέσα μου όλη την 21η Απριλίου, όλο το αλισβερίσι της εξουσίας, την παγαποντιά και τη ρεμούλα. Και κάπως έτσι κατάλαβα ότι τα εμπεριέχουμε όλα αυτά τα πράγματα σαν αίμα, σαν κύτταρο, σαν αίσθηση. Άρα είχε δίκιο ο Καραθάνος που σας επέλεξε για το ρόλο. Να σου πω την αλήθεια, στην αρχή τον παρακάλαγα τον Νίκο. Του έλεγα: «Τι δουλειά έχω εγώ μ’ αυτόν τον Ζήση; Πάρε έναν στιβαρό, πάρε έναν κακό...». Γιατί κι εγώ στα στερεότυπα είμαι, μη νομίζεις... Φανταζόμουν ότι ο κακός πρέπει να έχει γαμψή μύτη, να είναι κοντός και φονικός. Μα τελικά αυτό είναι η σκηνοθεσία: να μην ξεγελιέται από την επιφάνεια των πραγμάτων. Ο Καραθάνος, κάτω απ’ όλο αυτό το παιχνίδι και το χαρίεν, είδε σε μένα έναν από τους «ιδιοκτήτες της Ελλάδος», όπως τους λέω εγώ, έναν από αυτούς τους πλούσιους τύπους που μας βασανίζουν χρόνια με τα θέλω τους, τα πιστεύω τους, τους εγωισμούς, τα κόμπλεξ τους και τα προσωπικά τους στοιχήματα. Ο Καραθάνος, όμως, έκανε το ίδιο πράγμα και με το ίδιο το έργο: η Γκόλφω είναι το πιο δυσφημισμένο ελληνικό έργο. Έχει παιχθεί ως αστείο, ως γελοίο, ως κωμωδία, μέχρι και ως πορνό. Και μέσα στα υπονοούμενα, στις ανοησίες και στις τσαχπινιές, κανείς δεν είχε δει το αριστουργηματικό του κείμενο. Το έργο είχε κακοπάθει, όντως. Δεν ξέρω αν είναι οργανωμένο το έγκλημα ή τυχαίο, αλλά στην Ελλάδα, κατά έναν περίεργο τρόπο, τα πράγματα ή υπερτιμώνται ή υποτιμώνται και τίποτα δεν βρίσκεται στη θέση του. Το παράδειγμα της Γκόλφως είναι μια καλή αφορμή για να επαναπροσδιοριστούν τα έργα. Σε κάθε παράσταση, όλοι οι ηθοποιοί κλαίμε με μαύρο δάκρυ... Όχι

από τη συγκίνηση που προκαλεί το μελό· από συγκίνηση ουσίας. Τι προκαλεί αυτήν τη συγκίνηση; Αυτή η κοπέλα, η Γκόλφω. Είναι η μόνη οντότητα εκεί μέσα που έχει κύρος και σταθερότητα στις αρχές της, από την αρχή μέχρι το τέλος. Όλοι εξαγοράζονται, όλα τα πράγματα μανιπουλάρονται, όλα τακτοποιούνται, και μόνο η αγάπη αυτής της κοπέλας δεν αλλάζει. Η Γκόλφω είναι φεμινιστικό έργο, αλλά ας μην παρεξηγηθεί αυτό. Μια κοπέλα ορθώνει το ύψος της σ’ έναν κόσμο σάπιο και ανδροκρατούμενο και βάζει τα πράγματα στη θέση τους, αψηφώντας τους πάντες και τα πάντα. Όταν ο αρχιτσέλιγκας προτείνει στον Τάσο να πάρει την κόρη του τη Σταυρούλα, δίνει ως αντάλλαγμα στην Γκόλφω τον ανιψιό του, το πρωτοπαλίκαρο, έναν κούκλο. Ποια γυναίκα δεν θα συμβιβαζόταν εκείνη την εποχή; Κι όμως, εκείνη αρνείται. Γιατί; Εξαιτίας της αγάπης; Εξαιτίας της υπερηφάνειας. Δεν θέλει να είναι μέρος αυτού του πράγματος, του τόσο βρωμερού. Εγώ έτσι νομίζω. Δεν είναι από την αγάπη της για τον Τάσο. χεσμένο τον έχει τον Τάσο, τέτοιος που είναι, να ξεπουλιέται για τα λεφτά. Εγώ πιστεύω ότι η άρνησή της είναι συνειδητή. Σου λέει, εγώ δεν θέλω να βουτηχτώ στα σκατά· θέλω να είμαι και να πεθάνω καθαρή. Δεν θα προδώσω τα νιάτα μου, την ομορφιά μου, για να γίνω μια από αυτούς. Υπάρχει αιώνια αγάπη; Αγάπη μέχρι το τέλος; Νομίζω ναι. Το είδα στους γονείς μου και υποψιάζομαι ότι κι εγώ ο ίδιος είμαι θύμα αυτού του πράγματος. Τι εννοείτε; Ότι είμαι αμετακίνητα ερωτευμένος εδώ και σαράντα τόσα χρόνια. Με τον ίδιο άνθρωπο; λέγανε οι άνθρωποι οι παλαιοί ότι μία είναι η αγάπη κι όλα τα άλλα είναι ψέματα. Κι όλοι μας ξέρουμε ποια είναι, δεν γελιόμαστε. Μπορεί να λέμε ψέματα στους άλλους, αλλά μία φορά αγαπάμε και τελειώνει η ιστορία. Η καρδιά βρίσκει να κουμπώσει μία φορά, άλλο που στην πορεία αμβλύνεται το γούστο και η ζωή προχωράει. Η αγάπη είναι μία, αυτό νομίζω εγώ. Και πώς γίνεται μια καρδιά που κουμπώνει, μετά να ξεκουμπώνει; Άλλο η αγάπη κι άλλο η εφαρμογή της αγάπης. Ο Κοσμάς Πολίτης στο Λεμονοδάσος λέει στο περίπου: «Αυτός αγαπάει μία και φεύγει μετά τρέχοντας μακριά». Όταν προσπαθείς να βιώσεις την αγάπη, εκεί ακριβώς αρχίζει η καταστροφή. Είναι καλύτερα να μην μπλέκεις με τα καθημερινά. Κι αν δεν τα καταφέρεις στην αγάπη,

10 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #36 [25 ΙΟΥΛΙΟΥ 2013]

τι απομένει; Δεν είναι συμβουλές για ναυτιλλομένους, αλλά νομίζω ότι πρέπει να βιώσεις αυτό που λένε «μεγάλη αγάπη»· αξίζει πολύ. Αν δεν μπορέσεις ή αν δεν θέλεις, το άλλο πεδίο που μπορεί να ελευθερώσει έναν άνθρωπο είναι η τέχνη, η έκφραση.

άθε φορά που συζητάς μαζί του, ανάμεσα στα γέλια που σου προκαλεί με τα απροσδόκητα αστεία του, πάντα κάτι μαθαίνεις – αυτήν τη φορά, για την τρέλα να αρνείσαι τον έρωτα, για το θάρρος να αρνείσαι τα ανταλλάγματα, για την αξία του να χαϊδεύεις τον εαυτό σου και να ξεχνάς, μεταξύ άλλων...

Όμως οι άνθρωποι είναι πολύ διαφορετικοί. Νομίζεις; Εγώ τους βλέπω ίδιους. Όλοι περιμένουν τον μεγάλο έρωτα, όλοι περιμένουν να είναι υγιείς. Μόνο η παιδεία μάς ξεχωρίζει μέσα στο χρόνο. Τι είναι το πιο τρελό πράγμα που έχετε κάνει για τον έρωτα; Να προσπαθήσω να πείσω τον εαυτό μου πως δεν υπάρχει. Αυτή είναι η μεγαλύτερη τρέλα μου. Απεγνωσμένα χρόνια προσπαθώ να αποδείξω πως δεν υπάρχει. λέω «έλα μωρέ σαχλαμάρες, μια πάθηση είναι...». Είναι τρέλα που προσπάθησα να το καταπολεμήσω, δεν νικιέται όμως. Κι αυτό μπορεί να συμβεί σε κάθε ηλικία. Ο θεός να μας φυλάει από γεροντοέρωτες... Τι είναι αυτό που ανακαλύψατε τελευταία για τον εαυτό σας; Ότι εκεί που παλιότερα ένοιωθα αντιπάθεια, σήμερα αισθάνομαι οίκτο. υπάρχουν άνθρωποι αχόρταγοι, που κάνουν τον μάγκα, που επεμβαίνουν, που θέλουν να καταργήσουν άλλους, να σκηνοθετήσουν 700 έργα, λυσσασμένα, εξουσιαστικά. Αυτούς τους αντιπαθούσα φρικτά. Τα τελευταία χρόνια όμως τους λυπάμαι, γιατί έχουν χάσει τη ζωή τους και, δυστυχώς, πολλοί από αυτούς έχουν και ταλέντο. Δεν μπορείς δηλαδή να είσαι και μεγάλος καλλιτέχνης και παλιοχαρακτήρας; Στις μέρες μας, όχι. Τελείωσε το είδος αυτό και το λέω με μεγάλη βεβαιότητα. Ο καλλιτέχνης κάποτε μπορούσε να κρυφτεί, σήμερα γνωριζόμαστε όλοι, ούτε η πόζα χωράει πια ούτε το στυλ. Τα τελευταία χρόνια μοιάζει να σας έχει κερδίσει στο θέατρο. Μετακινείστε οριστικά προς τα εκεί; Όχι. θα σου φανεί παράξενο, αλλά εγώ όταν κάνω θέατρο, κάνω εικαστικά. Σήμερα τα πράγματα δεν τα αντιμετωπίζεις μετωπικά, αυτή είναι μια πολύ ξεπερασμένη προσέγγιση. Τώρα πλησιάζεις τα πράγματα έμμεσα, από το πλάι. Εγώ, κάνοντας θέατρο, εξασκούμαι στη γλυπτική, γιατί στην καινούργια δουλειά που θα κάνω θα συμπεριλάβω το θέατρο. Δεν είναι γλυπτική μόνο τα γλυπτά και θέατρο μόνο οι παραστάσεις. Το αντίθετο. Γιατί θεωρείτε πως πάει σε σας ο νους ενός σκηνοθέτη όταν προετοιμάζει μια παράσταση; Αορίστως καταλαβαίνω ότι είμαι ένας

καλός τύπος. Δηλαδή έχω αγάπη για τον εαυτό μου, έχω συμφιλιωθεί μαζί του, δεν τον χτυπάω στον τοίχο, τον προσέχω, τον εκτιμώ, δεν τον βρίζω. Και αυτή η ματιά, η δική μου, φαίνεται πως αντανακλά και στους άλλους. Από την άλλη, υπάρχουν άνθρωποι που δεν προσέχουν και δεν αγαπούν τους εαυτούς τους. Πώς το εξηγείτε; Κάποια στιγμή, κάτι σπάει μέσα τους κι αυτό είναι η αγάπη για τον εαυτό τους. Πολλές φορές, αυτό το σπάσιμο το προκαλούν οι γονείς. Κι όμως, οι γονείς πρέπει να δείξουν στα παιδιά από πολύ μικρά ότι τα θέλουν, ότι τ’ αγα-

ΘΕΑΤΡΟ

υ ο δ ιά σ ε ερ Π ς ο ν ω ίδ Σ πυ ρ

Γ κ ο λ Φω

Άγγελος Παπαδημητρίου

θεαΤρο απο Το πλαΪ Μυστακοφόρος αυτήν την εποχή για τις ανάγκες του ρόλου του στην Γκόλφω (υποδύεται τον αρχιτσέλιγκα Ζήση), αλλά και για τα γυρίσματα της νέας ταινίας του Πάνου Κούτρα, όπου θα υποδυθεί έναν τραγουδιστή-ιδιοκτήτη σκυλάδικου (!), ο Άγγελος Παπαδημητρίου αυτοχαρακτηρίζεται ωραίος τύπος. Tο επιβεβαιώνω! Από την Κατερίνα Κόμητα πάνε κι ότι τα περιμένουν.

έρθω σε ρήξη με τον διπλανό μου.

Στο παρελθόν έχετε κάνει σκηνογραφίες. Εξακολουθεί να είναι μέσα στους στόχους σας; Εκεί που έχω τη σιγουριά της γνώσης, γίνομαι εριστικός. Στη σκηνογραφία, μου βγαίνει ο εγωισμός και η έπαρση του εικαστικού και γίνομαι βάρβαρος, έρχομαι σε ρήξη. Ενώ στο θέατρο που είμαι μαθητευόμενος κι έχω αμφιβολίες, αισθάνομαι πιο καλά. Με προτιμώ λοιπόν εκεί που είμαι ήπιος, εκεί που χρειάζομαι δάσκαλο, εκεί που έχω ανάγκη να με βάλουν στη θέση μου. Τα εικαστικά προτιμώ να τα κάνω στη σιωπή, μόνος μου, για να μην

ΘΕΑΤΡΟ

Πράγματι, πολλές φορές οι άνθρωποι που αισθάνονται ότι έχουν κατακτήσει τα μέσα τους, καταλήγουν εγωιστές και κακοί συνεργάτες. Ειδικά στην τέχνη, θέλει μεγάλη προσοχή να μην καταλήξεις κακός. Γιατί η τέχνη μπορεί να σου δημιουργήσει την εντύπωση ότι κατέχεις την απόλυτη αλήθεια, πράγμα που δεν ισχύει.

μου είναι το «ηπατήθην, φίλοι μου, ξεγελάστηκα». Είμαστε οι ξεγελασμένοι της ζωής, την πατήσαμε, κύριοι· αυτό να λέμε και να προχωράμε.

ένας μεγάλος, σοβαρός άνθρωπος. Έχω ξεχάσει τα όσα έχω κάνει –που είναι πάρα πολλά– και είμαι ένα παιδί φρέσκο, νόστιμο, έτοιμο για τη ζωή!

Θέλει δουλειά όμως αυτό για να το καταφέρει κανείς. θέλει να έχεις φίλους. Όλη η ομορφιά της ζωής είναι οι φίλοι. Οι φίλοι σού υπενθυμίζουν ποιος είσαι, σε βάζουν στη θέση σου.

Είναι αστεία η ζωή, δεν είναι; Πάρα πολύ. Και το καταλαβαίνεις αυτό περισσότερο όσο μεγαλώνεις και βλέπεις τα γεγονότα με απόσταση. Το μότο

Ποιο είναι το σπουδαιότερο προτέρημα που έχετε; Μηδέν μνήμη. Δεν θυμάμαι τίποτα. Ξυπνάω το πρωί κι έχω ξεχάσει ότι είμαι

Την περιμένατε αυτήν την καριέρα; Όλα γίνανε μόνα τους και μέσα σε μια ανοργανωσιά από την πλευρά μου. Δεν καλλιέργησα ποτέ τις συνθήκες να κάνω καριέρα. Εγώ θέλω απλά να κάνω, από εκεί και πέρα το τι θα γίνει δεν με νοιάζει καθόλου. Ξέρεις, η Αρλέτα, με την οποία είμαστε φίλοι από παιδιά, μου είχε πει σε ανύποπτο χρόνο κάτι πολύ σωστό: «Αφού μας άφησαν και το κάναμε, μη μιλάς καθόλου!» s

[25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 11

“

ονειρευόμασταν ν’ αλλάξουμε τον κόσμο

και καταστρέψαμε την ελλάδα

“

ηλίας Ανδριόπουλος

«Ζόρικος, κρεμανταλάς, ο καιρός που κουβαλάς...», τραγούδαγε η Σωτηρία Μπέλλου στα Λαϊκά προάστια, του Ηλία Ανδριόπουλου και του Μιχάλη Μπουρμπούλη. Ήταν η εποχή της «αλλαγής», ελπιδοφόρας περιόδου της μεταπολίτευσης – και ο μουσικός διεκδικούσε ρόλο συνεχιστή της μουσικής παράδοσης του Μίκη θεοδωράκη. Όμως, «ο καιρός που κουβαλάς» δεν κινείται πάντα ευθύγραμμα. Ο Ηλίας Ανδριόπουλος το γνωρίζει, και το αφηγείται, με αυτοκριτικό θάρρος, στη συνομιλία που είχαμε μαζί του – που μοιάζει με ελεγεία στον χαμένο χρόνο, που μπορούμε να ξανακερδίσουμε... Από την Κατερίνα Κόμητα

12 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #36 [25 ΙΟΥΛΙΟΥ 2013]

ΜΟΥΣΙκη

πρώτη φορά που εμφανίστηκε ο Ηλίας Ανδριόπουλος στο Φεστιβάλ Αθηνών ήταν πριν από 35 χρόνια. Τότε, ως νέος συνθέτης (ήταν μόλις 28 ετών), έδωσε τρεις ιδιαίτερα επιτυχημένες συναυλίες στο λυκαβηττό. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Ανδριόπουλος κατάφερε να κάνει το μουσικό του σήμα αναγνωρίσιμο, ενώ κάποιοι από τους δίσκους του, όπως τα Λαϊκά προάστια, κατατάσσονται στα μπεστ σέλερ της ελληνικής δισκογραφίας. Από τα παιδικά χρόνια στα σταφιδοχώραφα της Ηλείας έως τις μεγάλες μουσικές σάλες της Ευρώπης, χωράνε χρόνια έντονης καλλιτεχνικής δημιουργίας, αλλά και πολιτικής αναζήτησης, που ανασύρουν στη διήγησή τους ολοζώντανες εικόνες της ελληνικής πραγματικότητας από τη δεκαετία του 1950 μέχρι και σήμερα.

Info Ηλίας Ανδριόπουλος Μια διαδρομή από τα Γράμματα στον Μακρυγιάννη στις Ωδές του Ανδρέα Κάλβου Ο Ηλίας Ανδριόπουλος θα παρουσιάσει γνωστά, αλλά και λιγότερο γνωστά έργα του: Γράμματα στο Μακρυγιάννη», Λαϊκά Προάστια, Προσανατολισμοί, Αργοναύτες και Ωδές. Στο τέλος, ο ίδιος ο συνθέτης θα καθίσει στο πιάνο και θα τραγουδήσει ανέκδοτες συνθέσεις του. Ερμηνεύουν ο Τάσης χριστογιαννόπουλος και η θεοδώρα Μπάκα, φιλική συμμετοχή Ελένη και Σουζάνα βουγιουκλή. Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 26-27 Ιουλίου, 21:30 Εισιτήρια: 25€ (κανονικό), 20€ (μειωμένο), 10€ (φοιτητικό, 65+), 5€ (ανέργων, ΑΜΕΑ)

ΘΑ ΣΕ ΞΑΝΑΒΡΩ ΣΤΟΥΣ ΜΠΑΞΕΔΕΣ Ο Ηλίας Ανδριόπουλος, φωτογραφημένος σε αθηναϊκό καφενείο. Αναπολεί τη νεότητά του, δηλώνει περισσότερο συγγενής με την κλασική πλευρά της μουσικής και ισχυρίζεται ότι μια παρεξήγηση της μεταπολίτευσης ήταν η αναφορά ενός τραγουδιού του στην 3η του Σεπτέμβρη, ιδρυτική ημερομηνία του ΠΑΣΟΚ.

MOΥΣΙκη

Τι θα ακούσουμε στη Μικρή Επίδαυρο; Φέτος, κατά έναν τρόπο, με τις δύο συναυλίες της Μικρής Επιδαύρου κλείνω 35 χρόνια στην ελληνική μουσική. θα παρουσιάσω, λοιπόν, ένα απάνθισμα των τραγουδιών μου από διαφορετικούς κύκλους. θα ξεκινήσω από τα Γράμματα στον Μακρυγιάννη και θα τελειώσω μ’ ένα από τα τελευταία έργα μου πάνω στις Ωδές του Κάλβου, ενώ η διαδρομή αυτή θα περιλαμβάνει επίσης τραγούδια από τους κύκλους Λαϊκά προάστια, Ξένες πόρτες, Προσανατολισμοί, και Αργοναύτες, καθώς και δύο ανέκδοτα κομμάτια μου από το Μονόγραμμα του Οδυσσέα Ελύτη.

για 50 χρόνια άνθισε στην Ελλάδα, κατατάσσεται σ’ αυτήν την αντίληψη. Γεννηθήκατε το 1950 στο Λαντζόι της Ολυμπίας, σε αγροτικό, απ’ όσο γνωρίζω, περιβάλλον. Πώς ήταν τα παιδικά σας χρόνια; Τότε στην Ηλεία είχε μεγάλη ανάπτυξη η σταφίδα και οι γονείς μου καλλιεργούσαν πολλά στρέμματα. Οι ατέλειωτοι χειμώνες της ελληνικής επαρχίας μού δημιουργούσαν ως παιδί μια τεράστια απελπισία που κρατούσε μέχρι τον ερχομό της άνοιξης. Και καθώς σιγά σιγά το ολύμπιο φως φώτιζε τα πάντα, κι ομορφαίνανε οι κάμποι με τις σταφίδες, τα συναισθήματά μου άλλαζαν. Το χτήμα μας περιείχε ένα ταπεινό αγροτόσπιτο κι έναν τεράστιο πλάτανο, κάτω από τον οποίο στήναμε το καλοκαίρι τα κρεβάτια μας κι ένα τραπέζι όπου γευματίζαμε με τους γονείς μου και τους εργάτες. Μέσα σ’ αυτήν την περίοδο των παιδικών χρόνων και της εφηβείας μου, μέσα στις εικόνες, τις ωραίες γεύσεις και τις συναρπαστικές μυρωδιές, διαμορφώθηκε η φύση μου. Η μουσική πώς μπήκε στη ζωή σας; Είχα ανακαλύψει από νωρίς τη μουσική και είχα αντιληφθεί ότι δεν μπορούσα να κάνω χωρίς. Κι αυτή η ανάγκη, από μια στιγμή και μετά, άρχισε να γίνεται βασανιστική, καθώς περίμενα να τελειώσω το σχολείο και να έρθω στην Αθήνα για να γραφτώ στο ωδείο.

Τα τελευταία χρόνια έχετε δύο σταθερούς ερμηνευτές των έργων σας, τον Τάση Χριστογιαννόπουλο και τη Θεοδώρα Μπάκα, που και οι δύο προέρχονται από το λυρικό τραγούδι. Πώς έτσι; θεωρώ ότι η δική μου μελωδική γραμμή έχει τέτοια ροή και συνοχή που δεν παραπέμπει σε μοντέρνα εγχειρήματα, αλλά περισσότερο στην κλασική πλευρά της μουσικής. Τα τραγούδια μου βγαίνουν με περισσότερο στοχασμό, χωρίς ωστόσο να χάνουν τη μελωδικότητα και τον πηγαίο τους χαρακτήρα.

Η ευαισθησία σας ήταν αυτοφυής ή σας μεταδόθηκε από κάποιον; θα έλεγα αυτοφυής. υπήρχε βέβαια ένας παππούς μου στο διπλανό χωριό, το Πελόπειο, ο οποίος υπήρξε μετανάστης στην Αμερική. Αυτός λοιπόν ο παππούς, με το γυρισμό του, είχε φέρει ένα πικάπ με δίσκους κλασικής μουσικής, κυρίως όπερας. Τα μεσημέρια, λοιπόν, όταν σχόλαγα από το σχολείο, περνούσα από τον παππού και μαζί ακούγαμε εισαγωγές από όπερες. Εκεί πρωτάκουσα την εισαγωγή της Τραβιάτα, το χορωδιακό του Ναμπούκο, την Πέμπτη Συμφωνία του Τσαϊκόφσκι. Ήταν μια ευτυχισμένη συνάντηση μ’ έναν άνθρωπο που επίσης είχε φύγει από τα χωράφια του χωριού του για να πάει στο Σικάγο, όπου ανακάλυψε κι αγάπησε την όπερα.

Κατά τη γνώμη σας, το τραγούδι που τραγουδιέται τι θέση καταλαμβάνει στη μουσική; θεωρούσα πάντα το τραγούδι ως είδος υψηλής καλλιτεχνικής έκφρασης κι όχι είδος διασκέδασης. Έτσι, το τραγούδι που εγώ αγαπώ βρίσκεται στις παρυφές της κλασικής μουσικής, όπως τα γερμανικά Lied, που έκλειναν μέσα τους ποιητικό στίχο και παίζονταν με κουαρτέτα ή με ένα όργανο και φωνή. Είναι τα τραγούδια του στοχασμού, κι έγραψαν τέτοια μεγάλοι συνθέτες, όπως ο Σούμπερτ, ο Σούμαν και ο Ντεμπυσσύ. Ένα μέρος και του δικού μας τραγουδιού, αυτού που

Υπήρξε κάποιος άλλος που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στα παιδικά σας χρόνια; Τότε ήμασταν μια μεγάλη παρέα, δεκαπέντε-είκοσι παιδιά, που πηγαίναμε μαζί στο γυμνάσιο. Την ίδια εποχή, υπήρχαν κάποια μεγαλύτερα παιδιά, 32-35 ετών τότε, με αριστερές πεποιθήσεις και μια μόρφωση καταπληκτική. Ήταν πέντε άτομα, με προεξάρχοντα τον Ντίνο Παπαγεωργίου. Ο Ντίνος ήταν ένας φιλόσοφος του χωριού, θα μπορούσες άνετα να τον φανταστείς να περιδιαβάζει τους δρόμους του Παρισιού στα καφέ των φιλοσόφων. Μας μίλησε για μουσική, για

φιλοσοφία, για συγγραφείς. Μας έμαθε τον Μπαλζάκ, τον Μπερνάρ Σω, τον Τολστόι, τον Ντοστογιέφσκι, τον Μαρξ. Μεγαλώναμε μέσα σ’ ένα φοβερό πνευματικό εργαστήρι, τόσο συναρπαστικό, που έφτασα στο σημείο να θεωρώ τα μαθήματα του σχολείου ρουτίνα και γι’ αυτό δεν έδινα και πολύ σημασία. Με μάγευαν αυτές οι συναντήσεις μας, οι περίπατοι τις βραδινές ώρες, οι συζητήσεις στα καφενεία τους ατέλειωτους χειμώνες της δεκαετίας του 1960. Σ’ αυτήν την ηλικία λοιπόν ανακαλύψαμε πάνω-κάτω τα πάντα. Δηλαδή, όταν εγώ ήρθα στην Αθήνα, ήξερα τα πάντα γύρω από την τέχνη, τους συγγραφείς, τα κοινωνικά συστήματα. Από πλευράς ζωής, πώς ήταν τα φοιτητικά και μεταφοιτητικά χρόνια; Δύσκολα, γιατί ήμουν αναγκασμένος να εργάζομαι. Η σταφίδα είχε αρχίσει από χρόνια να φθίνει και οι γονείς μου είχαν αρχίσει να έχουν προβλήματα. Έτσι, με τον ερχομό μου στην Αθήνα, έπιασα δουλειά στην BP κι έμεινα εκεί για δέκα χρόνια. Ήταν δύσκολα χρόνια, πιεσμένα από τη ζωή και τη φτώχεια. Παρ’ όλα αυτά, ήμασταν νέοι και γι’ αυτό ήμασταν απίστευτα αισιόδοξοι. Δεν είχαμε τίποτα, και θεωρούσαμε ότι είχαμε τα πάντα. Συναντιόμαστε με τα παιδιά από το χωριό μου εδώ στην Αθήνα –γιατί δεν είχαμε γνωριμίες εκείνα τα χρόνια–, κι αφού δεν είχαμε να φάμε, καθόμαστε στα παγκάκια στην Ομόνοια και συζητάγαμε. Κάναμε σχέδια για το πώς θα γίνει η Ελλάδα όταν πέσει η χούντα. Πολιτικά είχατε δραστηριοποιηθεί ενάντια στη χούντα; Δύο φορές είχα συλληφθεί, αλλά δεν τα έχω πει ποτέ αυτά τα πράγματα και δεν θέλω να τα πω. Γιατί; Οι πολιτικοί τα λένε συνήθως αυτά. Θεωρείτε ότι δεν είναι σημαντικό κομμάτι της ζωής σας; Ναι, είναι πολύ σημαντικό, αλλά να τα πω δημόσια μετά από τόσα χρόνια νομίζω δεν έχει καμία σημασία για τον κόσμο. Πάντως, ναι, είχα συλληφθεί μία φορά από την Ασφάλεια και κρατήθηκα ενάμισι μήνα με ανακρίσεις και λοιπά, κι άλλη μια φορά στο στρατό, όπου με δικάσανε και τελικά αθωώθηκα. Τέλος πάντων, είναι μια ιστορία άσχημη. Δεν μας έφτανε η φτώχεια μας... Όλα αυτά βέβαια είναι κομμάτια του παζλ της ζωής ενός ανθρώπου... Πράγματι, είναι συνυφασμένα με τη ζωή ενός καλλιτέχνη, με το μυαλό, το αίσθημα και το αίμα του. υπάρχει μια κατηγορία ανθρώπων που κρατούν τις ευαισθησίες και το ρομαντισμό της νιότης τους. Απ’ την άλλη, όσοι μπήκαν μέσα στην πολιτική έγιναν τέρατα.

[25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 13

Είναι άνθρωποι που τους γνωρίζετε προσωπικά; Αρκετούς απ’ αυτούς. Από τη στιγμή που μπήκαν στην πολιτική και μετά, δεν μπορούσες να καταλάβεις αν ήταν οι ίδιοι άνθρωποι που είχες γνωρίσει τη δεκαετία του ’70. Και να τ’ αποτελέσματα: όλη αυτή η παρακμή, το χάλι προήλθαν από την αλαζονεία, την έπαρση και την ανηθικότητα αυτών των ανθρώπων. Μιλάτε για συγκεκριμένο κόμμα; Μιλάω για όλους της γενιάς μου που μπήκαν στην πολιτική γενικώς. Ούτε κι απ’ την αριστερά είμαι ευχαριστημένος, παρότι είμαι αριστερός. Ο κόσμος θέλει ν’ ακούσει ποιοτικές διαφορές ανάμεσα στους εκπροσώπους των κομμάτων και των ιδεολογιών, αν υπάρχουν, και να ανιχνεύσει το ήθος. Αυτός που θα έχει το ηθικό μεγαλείο να μιλήσει στον κόσμο, αυτός θα ακουστεί. Πολιτικά, λοιπόν, τοποθετείστε στην αριστερά. Ξεκίνησα από την αριστερά και οργανώθηκα στην Ενωμένη Αριστερά όταν έπεσε η χούντα. Μετά, όταν διαλυθήκανε και βριζόντουσαν σαν τα σκυλιά, είπαμε με κάτι φίλους να πάμε στο ΠΑΣΟΚ, γιατί ο Ανδρέας ήταν χαρισματικός και οι άλλοι σκοτώνονταν μεταξύ τους· ό,τι κάνουν και σήμερα δηλαδή. Συνδεθήκατε πάντως με το ΠΑΣΟΚ. Είχαν πάρει το Θα σε ξαναβρώ στους μπαξέδες και το έπαιζαν στις συγκεντρώσεις. Είχα παρεξηγηθεί λοιπόν και την είχα πληρώσει αυτήν την ιστορία, καθώς πολύς κόσμος νόμιζε ότι το τραγούδι αυτό είχε γραφτεί για το ΠΑΣΟΚ. Εγώ είχα φύγει ήδη από το 1984-85, αλλά συνεχίζανε να παίζουν το τραγούδι μου. Ήθελα να αποτινάξω αυτήν την ιστορία, γι’ αυτό και πριν δυο χρόνια τους απαγόρευσα να το ξαναπαίξουν. Το ΠΑΣΟΚ, έτσι όπως κατάντησε, δεν έχει καμία σχέση με την ομορφιά που είχαν τα ριζοσπαστικά ρεύματα στη δεκαετία του ’70, άντε μέσα του ’80. Πάντως, πράγματι καλλιέργησε προσδοκίες και είχε μέσα του ριζοσπαστικούς ανθρώπους και ανιδιοτελείς. Άλλο πώς κατάντησε... Ονειρευόμασταν ν’ αλλάξουμε τον κόσμο και καταστρέψαμε την Ελλάδα.

ΕΙκΟΝΕΣ ΤηΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣηΣ Μερικά στιγμιότυπα της διαδρομής του Ηλία Ανδριόπουλου, τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης και, ιδίως, τη δεκαετία του 1980. Στην κορυφή, με τη Σωτηρία Μπέλλου σε συναυλία με τον κύκλο τραγουδιών του Λαϊκά προάστια. Στη μέση, ο Ηλίας Ανδριόπουλος τα χρόνια της νεότητας, και πλάι το εξώφυλλο του δίσκου του Γράμματα στον Μακρυγιάννη, που θεωρείται υποδειγματικό της εθνικής λαϊκής αντίληψης της κουλτούρας. Πάνω, οι ερμηνευτές εκείνου του δίσκου, Άλκηστις Πρωτοψάλτη και Αντώνης Καλογιάννης. 14 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #36 [25 ΙΟΥΛΙΟΥ 2013]

Στο έργο σας υπάρχει πάντα ένα ιδεολογικό υπόβαθρο. Αλήθεια, πώς προέκυψε η ιδέα για τα Λαϊκά προάστια; Ήταν μια ιδέα του Μιχάλη Μπουρμπούλη, την οποία ενστερνίστηκα αμέσως. βλέπετε, τα πρώτα χρόνια που είχα έρθει στην Αθήνα, εργαζόμουν για ένα διάστημα στις εγκαταστάσεις της BP στο Πέραμα. Το ’68, λοιπόν, διέσχιζα με το λεωφορείο όλη την Κοκκινιά –πρωί, μεσημέρι, βράδυ–, κι έτσι, φεύγοντας από το φως της Ολυμπίας και ερχόμενος μέσα στα γκέτο των προλεταρίων, έπεσα πάνω σ’ έναν κόσμο που δεν είχα φανταστεί: φτώχεια, καλύβες, μια άλλη ζωή. Οι εικόνες αυτών των περιοχών «είχαν γράψει» μέσα μου. Η δουλειά σας αυτή με παρέπεμπε πάντα στην ταινία Συνοικία το όνειρο του Αλέ-

κου Αλεξανδράκη σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη, που είχε προηγηθεί και είχε μιλήσει επίσης γι’ αυτά τα προάστια. Υπάρχουν μάλιστα και στίχοι που με παραπέμπουν μ’ έναν τρόπο, π.χ., το «σαν χαρταετός είναι η ζωή» από το Ο αγέρας στους δρόμους, θα μπορούσε κανείς να πει ότι παραπέμπει στο φινάλε της ταινίας. Η ταινία είχε παίξει κάποιο ρόλο; Δεν θυμάμαι αν είχα δει τότε την ταινία. Στη συνέχεια βέβαια την είδα πολλές φορές, γιατί την αγαπώ πολύ· βάζει κάτω και τις ιταλικές νεορεαλιστικές ταινίες. Ναι, δεν το είχα σκεφτεί ποτέ αυτό. Ίσως στον Μπουρμπούλη να προϋπήρχε η ιδέα αυτή, δεν ξέρω. Στην πρώτη σας δουλειά, στα Γράμματα στον Μακρυγιάννη, ποια ήταν η πρόθεση; Είχαμε περάσει τη χούντα, η οποία καπηλευόταν τόσο τα ελληνικά όσο και τα χριστιανικά σύμβολα – βλέπε «Ελλάς Ελλήνων χριστιανών». θέλαμε να καθαρίσουμε το πρόσωπο της χώρας απ’ αυτές τις ασχήμιες τις χουντικές και, προστρέχοντας σε σύμβολα του κοντινού παρελθόντος, όπως ο Μακρυγιάννης, ο Σολωμός και ο Κάλβος, να δώσουμε την καινούργια, φρεσκαρισμένη ματιά πάνω σ’ αυτό που λέμε «ελληνικότητα». Να ξαναδούμε το πραγματικό αίσθημά της, κι όχι το πατριδοκάπηλο, το κίβδηλο και το γελοίο. Πώς είναι να συμπορεύεσαι με τόσους ικανότατους συναδέλφους ενώ έχουν ήδη προηγηθεί κάποια ιερά τέρατα; Βάρυνε αυτό μέσα σας; Κάποιες στιγμές ναι, αλλά το ξεπερνούσα γιατί είμαι άνθρωπος που εκτιμώ, αγαπώ και θαυμάζω τις αξίες, και είμαι έτοιμος κάθε στιγμή να τις επαινέσω. Σε ό,τι αφορά αυτούς τους σημαντικούς ανθρώπους, είχα την ευτυχία να τους συναντήσω από μικρή ηλικία κι ήταν στ’ αλήθεια συναρπαστικές οι συναντήσεις και οι συζητήσεις μας. Καταλαβαίνω πια ότι κέρδισα πάρα πολλά πράγματα από τη στωικότητα και τα λίγα λόγια του Γκάτσου, από την ευφυΐα του χατζιδάκι, από την ετοιμολογία και την παρορμητικότητα του θεοδωράκη, που είναι πάντα άμεσος και όχι υπαινικτικός. Από εκείνη την πρώτη εμφάνιση στο Φεστιβάλ το 1978, μέχρι το καλοκαίρι του 2013, πόσο νερό έχει κυλήσει στο αυλάκι; Εκείνη ήταν μια περίοδος πολύ δύσκολη, που όμως καλλιεργούσε προσδοκίες και οράματα, δεν είχε δηλαδή καμία σχέση με την περίοδο που διανύουμε σήμερα. Εγώ σήμερα είμαι ένας μεγάλος άνθρωπος, κι αυτό το πράγμα μου φέρνει μια απελπισία. Δεν ξέρω πώς νιώθουν οι άλλοι, δεν ξέρω αν είμαι εγώ ο παραιτημένος από τα πράγματα και οι άλλοι μάχονται και ελπίζουν. Ίσως να είναι η διαφορά της ηλικίας, αλλά τότε υπήρχε μια διάχυτη ευαισθησία στα πράγματα που σε τροφοδοτούσε να προβληματιστείς και να πειραματιστείς πάνω στη μουσική που αγαπούσες κι αυτούς τους πειραματισμούς σου να τους φέρεις κοντά στους ανθρώπους. Δεν είναι το ίδιο σήμερα, αλλά μπορεί και να κάνω λάθος... s

MΟΥΣΙκη

Eλένη & σουζάνα Βουγιουκλή

Δυο κοριΤσια που ΤραΓουΔουν Τα πανΤα Από τον Τηλέμαχο Αναγνώστου

ρωτάκουσα τις αδελφές Ελένη και Σουζάνα βουγιουκλή σε ένα πάρτι του Φεστιβάλ Κινηματογράφου θεσσαλονίκης, σε μια από τις αποθήκες του λιμανιού, καμιά δεκαετία πριν. Σχεδόν διά της βίας με υποχρέωσε να μείνω σε ένα χώρο τίγκα στον κόσμο ο Αργύρης Μπακιρτζής. «Δεν θα πιστεύεις στ’ αυτιά σου», μου είπε, πριν ανεβεί στο πάλκο για να τις συνοδεύσει. Κι είναι αλήθεια ότι καθηλώθηκα. Δυο νεαρά κορίτσια με μεταλλικές φωνές περνούν με φοβερή επιδεξιότητα από ιδίωμα σε ιδίωμα κι από γλώσσα σε

ΜΟΥΣΙκη

γλώσσα, μερικές φορές έχεις την αίσθηση ότι κυριαρχεί μια κανταδόρικη διάθεση, αλλά είναι εντύπωση προσωρινή, στο τέλος σε κερδίζει η ιδιοτυπία της φωνής τους που μπορεί εύκολα να περνάει από δημοτικά ακούσματα (καλαματιανά και τσάμικα) σε πολυφωνικά ηπειρώτικα και ποντιακά, να αποδίδει σεφαραδίτικα τραγούδια της θεσσαλονίκης και ελληνικά της Κάτω ιταλίας, μπλουζ και φάδος, ρέγκε και τσιγγάνικα... θρακιώτισσες, από την Ξάνθη, κορίτσια καθηγητών στο πανεπιστήμιο, αφιερώθηκαν από παιδιά στη μουσική και στις άπειρες εκδοχές της. Δούλεψαν πολύ με τις φωνές τους, δυνάμει

μουσικά όργανα (άλλωστε, πολύ συχνά τραγουδούν α καπέλα), ενώ παίζουν και πιάνο, κιθάρα και κρουστά. Στις εμφανίσεις τους είναι εύκολα ανιχνεύσιμη η έντεχνη καταγωγή των φωνών τους. Συνήθως, προτιμούν τις λιτές ενορχηστρώσεις, τα αναλογικά όργανα και, όσο είναι δυνατόν, ερμηνεύουν τη απουσία μικροφώνων. Στη διάρκεια της, όχι μεγάλης, παρουσίας τους στη μουσική σκηνή, έχουν προλάβει να συνεργαστούν με πληθώρα τραγουδιστών που, επίσης, εκφράζονται σε διαφορετικές μουσικές περιοχές, μεταξύ άλλων με τη Μαρία Φαραντούρη, τους χειμερινούς Κολυμβητές, τον Μανώλη

Μητσιά, τον Γκόραν Μπρέγκοβιτς, τον θανάση Γκαϊφύλλια, τον ψαραντώνη... Η ενασχόλησή τους με το ρεπερτόριο του Ηλία Ανδριόπουλου απέδωσε πιο ανάλαφρες ενορχηστρώσεις σε τραγούδια που, αρχικά, γράφτηκαν για να δώσουν τον πομπώδη, σχεδόν επικό τόνο της μεταπολίτευσης. Πολλά από τα τραγούδια, από συλλογές όπως Γράμματα στον Μακρυγιάννη ή Λαϊκά προάστια, μετατρέπονται σε λυρικές μπαλάντες. Κάπως έτσι, χάρη και στις φωνές των αδελφών βουγιουκλή, η μουσική του Ηλία Ανδριόπουλου επαναλανσάρεται στη σημερινή εποχή, διεκδικώντας την αναβάθμιση σε μια νέα μουσική αθωότητα... s

[25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 15

Βασίλης Παπαβασιλείου

σε μια πινακοθηκη

μικροΤηΤασ Ο Κύκλωπας, το σατυρικό δράμα του Ευριπίδη, είναι ευκαιρία για τον βασίλη Παπαβασιλείου να συνεχίσει τη θεατρική περιδιάβασή του στο δραματουργικό, πολιτικοαισθητικό πεδίο, που είχε αρχίσει να διαμορφώνεται με τον Τυχοδιώκτη του χουρμούζη και με του Κουτρούλη το γάμο του ραγκαβή. Καλώς να ’ρθείτε, λοιπόν, ξανά σε μια πινακοθήκη μικρότητας – στο σατυρικό δράμα αλλά και σε μια γνώριμή μας πραγματικότητα. Από τη Μυρτώ Πολυμίλη

ευριπιΔη

K υ κ λωΨ

Info Εθνικό Θέατρο Βασίλης Παπαβασιλείου Kύκλωψ Ευριπίδη Ο Σιληνός και οι γιοι του, οι Σάτυροι, βγαίνουν στο πέλαγος για να κυνηγήσουν τους Τυρρηνούς ληστές που έκλεψαν τον Διόνυσο, αλλά ναυαγούν στο νησί των Κυκλώπων. Η ζωή τους κυλάει βασανιστικά, μέχρι που εμφανίζεται στην ακτή ένα ελληνικό καράβι, με τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του. Ο Κύκλωπας θα οδηγήσει τους ξένους στην σπηλιά του και θα καταβροχθίσει δύο από αυτούς. Ο Οδυσσέας, μπροστά στον κίνδυνο, οργανώνει ένα σχέδιο εκδίκησης, που καταλήγει στην τύφλωση του Πολύφημου. Ο Κύκλωπας, τυφλός πια, βγαίνει από τη σπηλιά απειλώντας να σκοτώσει τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του, που έχουν ήδη σαλπάρει παίρνοντας μαζί τους και τους Σατύρους. Παίζουν: Νίκος Καραθάνος, Δημήτρης Πιατάς, Νίκος χατζόπουλος. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 2-3 Αυγούστου, 21:00 Εισιτήρια: 50€ (VIP), 40€ (Ζώνη Α), 20€ (Ζώνη β), 13€ (φοιτητικό, Άνω διάζωμα, ΑΜΕΑ)

ΒΛΕΠΕ, ΑκΟΥ, ΣκΕψΟΥ, ΠΟΛΕΜΑ

Ο Δημήτρης Πιατάς (στο κέντρο), στο ρόλο του Κύκλωπα, και πίσω του , αριστερά, ο Νίκος Χατζόπουλος και δεξιά ο Νίκος Καραθάνος – δυο πρόσωπα που τον νίκησαν. Ο ορθός λόγος νίκησε την τυφλή βία που παράγουν τα άγρια ένστικτα.

ανονίσαμε να συναντηθούμε στο Αρσάκειο ένα καυτό απόγευμα του ιουλίου. Φτάνοντας, βρήκα την αυλή του σχολείου «μετουσιωμένη» –για να καλύψει τις ανάγκες της παράστασης– σε μια μικρή Επίδαυρο γεμάτη χαρούμενος Σάτυρους. λίγο παραδίπλα, κάτω από τα πεύκα, καθίσαμε να συζητήσουμε, παρουσία πάντα του στενού συνεργάτη του, Σωτήρη χαβιάρα, για το σατυρικό δράμα, για την ανθρωποφαγία, για τους Κύκλωπες γύρω μας, αλλά και τους φόβους που δεν μπορούμε ποτέ να ξορκίσουμε. Ο βασίλης Παπαβασιλείου, με τις πολλαπλές του ταυτότητες –σκηνοθέτης, αρθρογράφος, μεταφραστής, συγγραφέας και, πάνω απ’ όλα, λάτρης της φιλοσοφίας και της γνώσης–, για μια ακόμη φορά εκπλήσσει με τη σεμνότητά του. Αν κι έχει στο ενεργητικό του δεκάδες παραστάσεις, αυτοχαρακτηρίζεται «ελεύθερος σκοπευτής του θεάτρου», που προσπαθεί ν’ απαντήσει σε όλες τις εκφάνσεις της δουλειάς του το ίδιο αναπάντητο ερώτημα: «το πώς ζει κανείς, όπως έλεγε κι ο βίτγκενσταϊν».

Ο Κύκλωπας είναι το μοναδικό ακέραια σωζόμενο σατυρικό δράμα, ένα είδος σχεδόν ανέγγιχτο από τους σύγχρονους θεατράνθρωπους. Τι έχει να μας πει; Το σατυρικό δράμα καλλιεργεί και διατηρεί παραπλεύρως την αναφορά στον Διόνυσο σαν να θέλει να θυμίσει ότι δίπλα στη βία της πολιτικής συγκρότησης –στη βία που ενέχει κάθε συγκρότηση– υπάρχει κι ένας κόσμος της σπατάλης, της δαπάνης, του ξοδέματος: αυτός είναι ο κόσμος του Διονύσου, ο κόσμος των Σατύρων, οι οποίοι είναι στον Κύκλωπα ανενεργοί – όπως κι ο Διόνυσος που είναι απών. Οι Σάτυροι είναι αιχμαλωτισμένοι από τον Κύκλωπα, έχουν μετατραπεί σε βοσκούς αναγκαστικά. Το σατυρικό δράμα έχει υπέρ αυτού τη σχέση του με τον κόσμο της ευτέλειας και της καθαρόαιμης γελοιότητας. Είναι μια πινακοθήκη μικρότητας. Και το τραγικό και το κωμικό προδήλως μπορούν να συστεγαστούν κάτω από την ομπρέλα του πολιτικού, με την κωμωδία να δρα κοσμοδιορθωτικά. Το σατυρικό δράμα δεν έχει καμία σχέση μ’ αυτό. Δεν διασταυρώνεται μ’ έναν κοινωνικοπολιτικό χρόνο όπως γίνεται άμεσα στην κωμωδία, έμμεσα στην τραγωδία. Είναι απαλλαγμένο απ’ αυτόν τον καταναγκασμό. Πώς προσεγγίζετε τον Κύκλωπα; Το αντιμετωπίζουμε μέσα από το πρίσμα μιας διασταύρωσης. Μ’ ένα παρόν – το δικό μας. Το παρόν των ανθρώπων που επωμίζονται αυτήν την επίκληση του Ευριπίδη, την έλευση του Kύκλωπα μέσα στον παρόντα χρόνο. Αυτή είναι μια προσέγγιση η οποία έχει να κάνει με τη δημιουργία ενός δραματουργικού, πολιτικοαισθητικού πεδίου, το

οποίο είχαμε παρουσιάσει στο παρελθόν με τον Τυχοδιώκτη του χουρμούζη, αλλά και με του Κουτρούλη το γάμο του ραγκαβή. Τώρα στον Κύκλωπα, είναι οι κάπηλοι, ο κόσμος των μικρεμπόρων, των καταφερτζήδων και των σφετεριστών, οι οποίοι μπορεί να έχουν πατρίδα τους το Μοναστηράκι, αλλά μέσα από την κρίση –έχει γίνει ο σεισμός της κρίσης– και αυτοί προσγειώνονται στην Επίδαυρο και πρέπει να πουλήσουν μια νέα πραμάτεια, την πραμάτεια του εαυτού τους σε καθαρή μορφή, και την ιστορία. Ο αρχηγός τους είναι ο γιος ενός παλαιοβιβλιοπώλη του Μοναστηρακίου, ο Οδυσσέας Μπερμπάντης, ο οποίος δίνει τη λύση και τους οδηγεί στα χωράφια του Κύκλωπα του Ευριπίδη. Αυτό είναι το πλαίσιο που δημιουργήσαμε. Κάνατε διασκευή του κειμένου; Όχι, καμία διασκευή δεν κάναμε. O Ευριπίδης παίζεται αυτούσιος. Ξέρετε, είναι ένα παράδοξο, ο Κύκλωψ θεωρείται επιδόρπιο. Εμείς οργανώσαμε ένα ορντέβρ –το πλαίσιο ή προευριπίδειο μέρος– κι έτσι η διασταύρωση αυτή μας έδωσε ένα κυρίως πιάτο. Από τη στιγμή που μπαίνουμε στο ευριπίδειο κομμάτι, δεν έχουμε κάνει προσθήκες, παρά μόνο μια ελαχιστότατη, που δίνει μια άλλη διάσταση στον Κύκλωπα, μια φιγούρα που την έχουν οικειοποιηθεί διάφοροι συγγραφείς ανά τους αιώνες. Κατά την ελληνιστική εποχή, ο θεόκριτος αναδεικνύει τον Κύκλωπα ως λαβωμένο εραστή, καθώς δεν τον αγαπάει η Γαλάτεια. Εμείς εισάγουμε λοιπόν αυτήν τη νύξη στην παράσταση. Φανταζόμαστε τον Κύκλωπα περισσότερο διαθλασμένο μέσα απ’ αυτήν την οπτική, σαν έναν τύπο που ενδίδει τελικά στον ανθρωποφαγικό λόγο λόγω τραύματος. θα εκπλαγείτε ίσως απ’ αυτήν τη πλευρά: του τραυματισμένου ανθρωποφάγου. Στον Κύκλωπα, οι ανθρωποφαγικές περιγραφές είναι αρκετά γκραν γκινιόλ. Υπάρχει αυτό το στοιχείο στην παράσταση; Αυτό υπάρχει, καθώς ο Ευριπίδης στην ουσία διαχειρίζεται την κυκλώπεια ωδή της Οδύσσειας. Επειδή και η τραγωδία και η κωμωδία και το σατυρικό δράμα είναι γεγονότα λόγου, άρα είναι τόσο ανθρωποφαγικά όσο οι περιγραφές του ανθρωποφαγικού. Μ’ αυτήν την έννοια λοιπόν, φυσικά και υπάρχει η εικόνα του κανιβαλισμού. Ο Οδυσσέας συναντά τον Κύκλωπα μετά τον Κάβο Μαλλιά, περιοχή που, για τον αρχαίο κόσμο, θεωρείται γεωγραφικό υπερπέραν. Δεν είναι τυχαίο ότι το έργο διαδραματίζεται στην ηφαιστειογενή Σικελία, στην Αίτνα συγκεκριμένα. Συνδέεται με την παρουσία μιας ηφαιστειογενούς δύναμης και του τρόμου που γεννάει. Η σύνδεση και ο συσχετισμός του τρόμου που προκαλεί ο σεισμός συνδέεται με τον Εγκέλαδο, με το γεγονός του κανιβαλισμού και της ανθρωποφαγίας. Είναι δηλαδή εστίες

18 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #36 [25 ΙΟΥΛΙΟΥ 2013]

τρόμου που, στην περίπτωση της Σικελίας, διασταυρώνονται. «Η παράσταση πραγματεύεται το δίπολο κίνησης και ακινησίας», έχετε γράψει. Είναι η συνάντηση ενός πλάνητα μ’ έναν ακίνητο. υπάρχουν πολλά μοτίβα που μπορεί να μας φέρει στο μυαλό αυτό το δίδυμο, όπως Δαβίδ και Γολιάθ, Κάλιμπαν και Πρόσπερος από την Τρικυμία του Σαίξπηρ. Είναι οι δυνάμεις του νου και της πολύτροπης νόησης –που είναι η Μήτις την οποία ενσαρκώνει ο Οδυσσέας– ενάντια στην τυφλή δύναμη, τη φυσική βία, αλλά και τον βιολογικό κανιβαλισμό. Εκείνο που ως μοτίβο μάς ενδιαφέρει, είναι ότι ένας που περιπλανιέται και βγαίνει στις θάλασσες –όπως είναι ο Οδυσσέας– κάποια στιγμή προσαράζει σε μια χώρα η οποία χαρακτηρίζεται από τη μη πολιτική συγκρότηση. Οι Κύκλωπες ζουν σε σπηλιές, δεν γνωρίζουν τη φιλοξενία και δεν κουβαλούν τις αρετές της πολιτικής συνύπαρξης που χαρακτηρίζουν μια «πολιτισμένη» κοινωνία. Τι είναι το χαρακτηριστικό του Κύκλωπα; Η ακινησία. Ο Πολύφημος, κατά έναν τρόπο, έχει γίνει ένα με τη σπηλιά του και με τα κοπάδια του. Δεν χαρακτηρίζεται από την πλαστικότητα και την ευελιξία του θαλασσινού ανθρώπου και νοητή –Οδυσσέα–, αλλά από τον βραδύ και σταθερό ρυθμό του ορεσίβιου κτηνοτρόφου. Μ’ αυτήν την έννοια, αναχαιτίζει ως τείχος τη ροή της κίνησης του Οδυσσέα, όπως έχει αναχαιτίσει και την ορμή της κίνησης των Σατύρων, οι οποίοι αναζητούν τον Διόνυσο. Νικά βέβαια η ροή. Νικά η δύναμη του πολιτισμού. Ο Κύκλωπας λέει κάποια στιγμή: «Εκείνοι που άλλους έκαμαν για τους ανθρώπους νόμους και στη ζωή τους έβαλαν ένα σωρό φροντίδες, εκείνοι θέλουν κρέμασμα». Μια παράγραφος ιδιαίτερα επίκαιρη. Κατά κάποιο τρόπο. Είναι μια απολογία του ηδονοθηρικού ατομικισμού, δηλαδή της καλοπέρασης. Το αρχαίο δράμα ήταν ένας γεωγραφικός τόπος όπου έδιναν ραντεβού όλα τα είδη λόγου που κυκλοφορούσαν στην πόλη. Γι’ αυτό οι ήρωες μιλούν εκεί, άσχετα αν ανήκουν σε μυθικό χρόνο ή στον κόσμο των πρωτόγονων – μιλούν σαν δικηγόροι, σαν κατηγορούμενοι, σαν εισαγγελείς, σαν πολιτικοί. Μ’ αυτήν την έννοια, ο λόγος του Κύκλωπα είναι σαν απολογία που εκφράζει σ’ ένα μεγάλο ποσοστό το ήθος ενός παρόντος –ο υπέρτατος νόμος για μένα είναι η ζαχαρένια μου–, και ηχεί πάρα πολύ σύγχρονο, είναι γεγονός. Είναι αυτός ένας από τους λόγους που σας έκανε να στραφείτε σ’ αυτό το έργο; υπάρχουν πάρα πολλοί λόγοι, που αν τους ήξερα δεν θα στρεφόμουν στον Κύκλωπα. Αν ξέρεις πώς θα κάνεις κάτι, δεν θα το κάνεις τελικά. Κάνοντας πράγ-

ματα, ίσως μαθαίνουμε τους λόγους που μας οδήγησαν εκεί. Όταν συναντάσαι μ’ ένα κείμενο, συναντάσαι μ’ ένα αίνιγμα και παράγεις μια λύση που περιέχει αινιγματικά στοιχεία – μία σχεδόν μη λύση. Πρέπει να υπάρξει ένα όριο στην εξηγητική μανία όλων ημών. χρειάζεται μια οικονομία σ’ ό,τι αφορά την υπόθεση αυτή. Αυτό έχει να κάνει με τη διαλεκτική εξήγησης και πράξης. Ποιοι είναι λοιπόν οι δικοί μας Κύκλωπες; Είναι πάρα πολλοί. Μακάρι να μπορούσε κανείς να τους κατονομάσει, αλλά η απάντηση είναι ανοιχτή. Ο Κύκλωψ συνδέεται ως έννοια με αυτό που κουβαλά κανείς μέσα στην ψυχή του. Είναι κάτι το οποίο σαν να κλείνει ο κύκλος του, σαν να συνδέεται το υπερσύγχρονο παρόν με την πηγή του τρόμου. Γιατί ακριβώς οι πηγές –οι λαιστρυγόνες και οι Κύκλωπες– είναι πάντα εδώ, μετουσιωμένες. Δεν υπάρχει ζωή χωρίς φόβο, και ο Κύκλωψ τι είναι; Μια ύψιστη ενσάρκωση φόβου, μια πηγή. Τον Κύκλωπα-φόβο, όμως, τον «καταπολεμά» ο Οδυσσέας στο έργο. Το φόβο δεν μπορούμε να τον καταπολεμήσουμε. Καταπολεμάς ένα φόβο για να συναντηθείς μ’ έναν άλλον. Το να είσαι ά-φοβος είναι μια ουτοπία που θα ήταν ευχής έργο να εκπληρωθεί, όμως έτσι δεν θα είχε το ταξίδι νόημα. Πόσες φορές συναντήθηκε ο Οδυσσέας με το ενδεχόμενο της τρέλας ή του θανάτου και δοκιμάστηκε; Πώς έχουμε λοιπόν εμείς την απαίτηση να βρούμε μια οριστική λύση για το φόβο; Εξάλλου, η συνάντησή μας με το ενδεχόμενο αυτό ενεργοποιεί και ανανεώνει την πίστη ή την ανάγκη της πίστης στη δύναμη της ζωής. Όπως κι ο Οδυσσέας, λοιπόν, έτσι κι εμείς μπορούμε να ξορκίσουμε έστω και προσωρινά τους φόβους-Κύκλωπες μέσω της πονηριάς και της βίας; Η βία είναι πάντα εδώ. Η κάθε μορφή συνύπαρξης και συγκρότησης των ανθρώπων περνάει μέσα από το γεγονός της βίας, κι αυτό δεν το λέω εγώ. Ο Φρόυντ είχε πει ότι υπάρχει πολύ δυσφορία μέσα στον πολιτισμό. Το ανθρώπινο πρόβλημα δεν επιδέχεται τελικής λύσης. βεβαίως, υπάρχουν ουτοπίες και ουτοπικά σχήματα. Όποτε, όμως, επιχείρησε κάποιος να εγκαθιδρύσει «το βασίλειο της δικαιοσύνης επί της Γης», αυτό πληρώθηκε πολύ ακριβά. Το θέμα είναι: μπορείς να δεχτείς ότι ζωή σημαίνει να βρίσκεσαι στην όχθη της αδικίας αλλά να ποθείς ένα νησί δικαιοσύνης ή προτιμάς ν’ ανεχθείς μια κοσμική πολιτεία που σου επιβάλλει ότι όλα εδώ είναι δίκαια; Αυτήν την αντίφαση έχει να διαχειριστεί ο άνθρωπος. Μια φορά ζει, και παρά την ομορφιά του κόσμου μετέχει στο θέαμα της αδικίας. Αυτήν την αντίφαση πρέπει να σηκώσουμε – αν μπορούμε. s

ΘΕΑΤΡΟ

ευριπιΔη

K υ κ λωΨ

ΠΟΛΕΜΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΑ κΕίΜΕΝΑ Ο σκηνοθέτης Βασίλης Παπαβασιλείου. Κάθε νέο κείμενο γι’ αυτόν είναι ένα αίνιγμα και ο τρόπος της αναπαράστασής του είναι η λύση που δίνει ο σκηνοθέτης – μοναδική, παρά τη δυνατότητα άπειρων επιλογών. Ο Κύκλωπάς του δεν δανείζεται στοιχεία μόνο από την εποχή μας, αλλά και από τον Θεόκριτο, σύμφωνα με την εκδοχή του οποίου ήταν ένας λαβωμένος εραστής, πληγωμένος από τη Γαλάτεια.

ΘΕΑΤΡΟ

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ, ΕΝΑ ΛΑϊκΟ ΕΙΔΟΣ Ο Δημήτρης Πιατάς. Υπάρμαχος της λαϊκότητας του θεάτρου, που δεν ταυτίζεται με την ευτέλεια των κλισέ που έχουν εμπεδωθεί με τη βοήθεια και του κοινού τηλεοπτικού λόγου, βρισκόταν στο λεωφορείο, που όργωνε την πόλη δίνοντας μια γεύση από το κλίμα του έργου στους Αθηναίους (απέναντι).

ευριπιΔη

K υ κ λωΨ

Δημήτρης Πιατάς

ο ανθρωποΦαΓοσ

Τησ Διπλανησ πορΤασ

Παρά το ότι ενσαρκώνει τον Κύκλωπα, διατείνεται πως δεν είναι το κεντρικό πρόσωπο της παράστασης: το ταξίδι είναι του Οδυσσέα. Είναι όμως ο «προσωπικός υποκριτικός κώδικας» που έχει διαμορφώσει ο Πιατάς, το πηγαίο χιούμορ του, αλλά και η εμβληματική παρουσία του επί σκηνής που, ούτως ή άλλως, κάνουν ενδιαφέρουσα τη θέση του για τη ζωή, όπως άλλωστε και τη θεατρική ερμηνεία του. Από τη Μυρτώ Πολυμίλη

ε τον Δημήτρη Πιατά είχαμε δώσει ραντεβού στην τελευταία στάση της διαδρομής του λεωφορείου του ΟΣυ που ταξίδεψε τους συντελεστές του Κύκλωπα σε διάφορα σημεία της Αθήνας, λίγες εβδομάδες πριν την πρεμιέρα της παράστασης στην Επίδαυρο. Συντροφιά με τους αξιόλογους συναδέλφους του, και με τα απολαυστικά τραγούδια της παράστασης και την ευφάνταστη μουσική του Δημήτρη Καμαρωτού, ο ταλαντούχος κωμικός έδωσε μια πρώτη γεύση από τον Κύκλωπα του Ευριπίδη στους θερμόπληκτους Αθηναίους. Η κυρία δίπλα μου κοίταζε απορημένη την απρόσμενη αυτή κουστωδία που βρέθηκε στο διάβα της και αναρωτήθηκε φωναχτά: «λεφτά μαζεύουνε»; Φαίνεται πως, στην Ελλάδα της κρίσης, όποιος μας προσφέρει λίγη διασκέδαση κι ένα χαμόγελο μάλλον το κάνει για τα λεφτά. Ομολογώ πως –στιγμιαία– πάγωσα, μελαγχόλησα. Αλλά το κέφι, η ευφορία και οι χοροί δεν άργησαν να παρασύρουν το ακροατήριο –και μαζί κι εμένα.

Πώς και αποφασίσατε να βγείτε στους δρόμους; Είναι μια εξαιρετική και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εμπειρία όταν το θέατρο βγαίνει στους δρόμους. Άλλωστε, το θέατρο γεννήθηκε κατά κάποιο τρόπο στους δρόμους. Είναι ένα λαϊκό είδος, βασική λειτουργία του οποίου ήταν να επικοινωνεί άμεσα με τον κόσμο. Αργότερα, κλείστηκε μέσα σε τέσσερεις τοίχους. Έτσι, ένα έργο που έχει γραφτεί για ανοι-

ΘEATPO

χτούς χώρους –γιατί ο Κύκλωπας παίχτηκε σε αρχαία θέατρα– είναι υπέροχο που μπορεί και ξαναβγαίνει, με ψήγματα και κομμάτια του βέβαια, σε αθηναϊκούς δρόμους. Παίζουμε σε διαφορετικές ατμόσφαιρες και για διαφορετικούς ανθρώπους, πράγμα πολύ όμορφο. Μ’ αυτή την έννοια, έχει πολύ ενδιαφέρον – κάνουμε και μια πρακτική εξάσκηση αυτή τη στιγμή. Εγώ συστήνομαι ως Κύκλωπας, αλλά είμαι μέρος της παράστασης, όπως είναι μέρος του συγκεκριμένου έργου κι ο Κύκλωπας. Δηλαδή, το κυρίως είναι το ατύχημα, είναι το συμβάν ο Κύκλωπας στο συγκεκριμένο έργο. Το έργο είναι ο Οδυσσέας. Ο Οδυσσέας που φτάνει στην Αίτνα και, στην προσπάθειά του να διασώσει εαυτόν και συντρόφους, καταφέρνει και νικάει τη δύναμη, που προσωποποιείται από τον Κύκλωπα. Πώς είναι να υποδύεστε ένα μυθικό πλάσμα που αδιαφορεί για τους νόμους και ενδιαφέρεται μόνο για το στομάχι και την καλοπέρασή του; Ο Κύκλωπας έχει τους δικούς του νόμους. Έχει ορίσει δικό του κράτος. Είναι ένας χαρακτήρας που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως σχόλιο στη σημερινή μας εποχή. Αν θέλετε, και σαν μορφή αντίστασης, παρότι ο ήρωάς μου είναι στην πραγματικότητα μονόφθαλμος, άρα κοντόφθαλμος, άρα βλέπει μόνο σ’ ένα περιορισμένο οπτικό πεδίο. Είναι συνηθισμένοι άνθρωποι στη σημερινή εποχή οι Κύκλωπες. Είναι πολλοί περισσότεροι απ’ ό,τι νομίζετε και –το κυριότερο απ’ όλα– «κανιβαλίζουν». Σκεφτείτε πόσο

συνηθισμένη είναι η μεταφορική ανθρωποφαγία στην ελληνική κοινωνία – κι όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και παγκοσμίως. Απ’ αυτήν την οπτική δεν είναι δα και τόσο μυθικό τέρας ο Κύκλωπας. Μάλλον θυμίζει το παιδί της διπλανής πόρτας. Έχετε πει ότι ο Κύκλωπας είναι ένα συμβάν που περιμένετε να συμβεί. Η ιστορία γράφεται από ατυχήματα και τυχαία συμβάντα και, μ’ αυτή την έννοια, ένα πράγμα που έχει περάσει στο μύθο –και είναι μύθος– μπορεί στην πραγματικότητα να είναι προϊόν μιας κατάστασης που συνέβη τυχαία. Μ’ αυτό το σκεπτικό, μπορεί και η οικονομική καταστροφή ενός κόσμου να είναι ένα τυχαίο γεγονός. Μπορεί, γιατί, ξέρετε, υπάρχει πολύ συνωμοσιολογία γύρω από κάποια πράγματα. Κάποιος, ένα πρωί, μπορεί να ξύπνησε και να έκανε μια λάθος κίνηση, ένα λάθος τηλέφωνο, μια λάθος αγορά. Πώς προέκυψε η ιδέα του Κύκλωπα; Το σατυρικό δράμα δεν το βλέπουμε συχνά στην Ελλάδα. Κατ’ αρχάς, είναι η πρώτη φορά που παίζεται ο Κύκλωπας αυτόνομα, διότι το συγκεκριμένο έργο θεωρείται μικρό. Το κυριότερο απ’ όλα είναι ότι, συνήθως, το σατυρικό δράμα παίζει το ρόλο του διαλείμματος σε σχέση με τις τραγωδίες. Αυτή τη λογική υπηρετούσαν τα συγκεκριμένα έργα στην αρχαία Ελλάδα. Έχει πολύ ενδιαφέρον στη σημερινή εποχή να δούμε τι σήμαινε διάλειμμα για τους αρχαίους Έλληνες. Αυτό που τότε θεωρείτο ορντέβρ, μπορεί στη σημερινή μας άθλια κοινωνία να είναι

ακόμη και το κυρίως πιάτο. Ο χορός των Σατύρων είναι αυτός που διαφοροποιεί το σατυρικό δράμα από τα υπόλοιπα είδη. Τι ρόλο παίζει ο χορός και η μουσική στη συγκεκριμένη παράσταση; Πολύ εξαιρετικό και σημαντικό. Νομίζω ότι τα τραγούδια του Δημήτρη Καμαρωτού είναι το βασικό στοιχείο που βλέπετε την ώρα που μιλάμε. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά συνόλου, με τη σφραγίδα του βασίλη Παπαβασιλείου και πραγματικά υπέροχους συνεργάτες. Είναι για σας η πολλοστή φορά που θα βρεθείτε στην Επίδαυρο. Αλλάζει το συναίσθημα που σας προκαλεί; Όχι. Κάθε φορά είναι το ίδιο. Δέος. Απλά δέος. Είναι ένα υπέροχο δώρο. Υπάρχει έντονο το στοιχείο του σύγχρονου στην παράσταση; Κοιτάξτε, τι νόημα έχει να κάνει κανείς μια μουσειακή αναπαράσταση; Κάτι τέτοιο δεν έχει λόγο ύπαρξης σήμερα, πολύ περισσότερο όταν το Εθνικό θέατρο και όλοι οι συντελεστές του –είμαι ο τελευταίος που μπορώ να μιλήσω, αλλά θέλω να πιστεύω ότι– διαπραγματεύονται το αύριο του θεάτρου. Και το αύριο είναι άλλο. Σίγουρα δεν είναι το παλιό. Και σίγουρα πάντως είμαστε πολύ κοντά στον Ευριπίδη, σ’ αυτό που θα ήθελε πιθανώς ο Ευριπίδης να είναι το θέατρό του. Το οποίο, για σας, τι είναι; Το θέατρο είναι παιχνίδι, είναι επικοινωνία. s

[25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 21

ΔΙΕΥΘΥΝΟΝΤΑΣ Ο Βασίλης Χριστόπουλος ενώ διευθύνει την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Στο αρχαίο θέατρο Μεσσήνης, έχει ετοιμάσει ένα πρόγραμμα με τα «χιτ» της ιταλικής όπερας – Βέρντι και Πουτσίνι.

Info Κρατική Ορχήστρα Αθηνών / Γκαλά Όπερας Μουσική διεύθυνση: βασίλης χριστόπουλος Στα «θυρανοίξια» του θεάτρου της αρχαίας Μεσσήνης, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό τη μουσική διεύθυνση του βασίλη χριστόπουλου, διοργανώνει ένα λαμπρό γκαλά όπερας με άριες του βέρντι και του Πουτσίνι. Σολίστ η υψίφωνος Τσέλια Κοστέα και ο βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς. Αρχαίο θέατρο Μεσσήνης 3 Αυγούστου Εισιτήρια: Κάτω Διάζωμα – αρίθμηση με σειρά: 30€, Άνω διάζωμα επίπεδο 1 & 2 – μη αριθμημένες: 15€ κανονικό και 10€ μειωμένο, Άνω διάζωμα επίπεδο 3 – μη αριθμημένες: 10€ κανονικό και 5€ μειωμένο

Βασίλης Χριστόπουλος

RITORNA VINCITOR, MAeSTRO! * Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών θα γιορτάσει τα «θυρανοίξια» του αρχαίου θεάτρου της Μεσσήνης που, ύστερα από 2.300 χρόνια, ανοίγει τις πύλες του στο κοινό, μ’ ένα Γκαλά Ιταλικής Όπερας. Πώς οργάνωσε τη γιορτή ο μαέστρος; Και τι ονειρεύεται για το παρόν και το μέλλον της μουσικής στη χώρα μας;

Από την Έλια Αποστολοπούλου

* Nικηφόρα επιστροφή, Μαέστρο!

κΛΕΙΣΤΟΙ ΟΡΙζΟΝΤΕΣ – ΔΥΣΤΥΧΩΣ Ο Βασίλης Χριστόπουλος είναι απαισιόδοξος: «Η μουσική παιδεία στην Ελλάδα δεν έχει ούτε παρόν, πώς να έχει μέλλον;», δηλώνει. Και προσθέτει: «Τι να επαναλάβουμε; Τα χιλιοειπωμένα περί της δημιουργίας Μουσικής Ακαδημίας, η οποία εξαγγέλλεται και σχεδιάζεται στην Ελλάδα εδώ και μισό αιώνα; Τα περί αδιαβάθμητων μουσικών σπουδών; Το χάος και την πλήρη απουσία ελέγχου στα ωδεία; Η κατάσταση είναι τραγική...»

ια γιορτή στη Μεσσήνη θα διευθύνει ο βασίλης χριστόπουλος, με πρωταγωνιστές τους διεθνούς φήμης σολίστες Τσέλια Κοστέα και Δημήτρη Πλατανιά. Μέχρι τις 3 Αυγούστου θα έχει αποκατασταθεί το θέατρο ως τη 15η σειρά και 2.500 τυχεροί θεατές θα παρακολουθήσουν την εκδήλωση, για την οποία τα εισιτήρια έχουν ήδη εξαντληθεί. Το πρόγραμμα της βραδιάς αποτελείται από άριες και ορχηστρικά αποσπάσματα από τις όπερες Οι Παλιάτσοι του ρουτζέρο λεονκαβάλο (1857-1919), Σιμόν Μποκανέγκρα, Λα Τραβιάτα, Ο Σικελικός Εσπερινός και Οθέλλος του Τζουζέπε βέρντι (18131901), Μανόν Λεσκώ και Τόσκα του Τζάκομο Πουτσίνι (1858-1924) και Αντρέα Σενιέ του Ουμπέρτο Τζορντάνο (18671948). Η συναυλία θα κλείσει με το περίφημο ντουέτο «Udiste? Come albeggi» από τον Τροβατόρε του βέρντι. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ορχήστρας, βασίλης χριστόπουλος, μας μίλησε για την πολιτιστική κληρονομιά μας, τον βέρντι, την ταυτότητα της ΚΟΑ, αλλά και για τη μουσική παιδεία στην Ελλάδα.

Τι σημαίνει για έναν αρχιμουσικό να είναι αυτός που με την ορχήστρα του θα ξαναδώσει ζωή σ’ ένα θέατρο σιωπηλό επί 2.300 χρόνια; Τι σημαίνει για το παρόν και το μέλλον των κοινωνιών μας η πολιτιστική κληρονομιά του παρελθόντος; Η πρώτη παράσταση σ’ ένα αρχαίο θέατρο μετά από εγκατάλειψη και σιωπή χιλιάδων ετών αποτελεί μία ιστορική συγκυρία. Αισθάνομαι πολύ τυχερός και συγκινημένος που, μαζί με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, θα ξαναδώσουμε ζωή σ’ έναν τόσο μαγευτικό

χώρο όπως είναι το θέατρο της Αρχαίας Μεσσήνης. Προορισμός ενός θεάτρου είναι να φιλοξενεί παραστάσεις. Η πολιτιστική κληρονομιά του παρελθόντος έχει μεγάλη σημασία όταν βιώνεται ως διαχρονική, αφορά και εμπνέει τον σύγχρονο άνθρωπο και δεν αντιμετωπίζεται απλώς μουσειακά. Ακριβώς λόγω του μεγαλείου και της λάμψης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, έχουμε βαρύτατη ευθύνη, όχι μόνο να μην αφήσουμε να καταστραφεί ό,τι πολύτιμο δημιουργήθηκε, αλλά και να το εξελίξουμε, να δημιουργήσουμε δικό μας πολιτισμό και να τον παραδώσουμε στους απογόνους μας. Συνυπολογίσατε τον εορτασμό των 200 χρόνων από τη γέννηση του Βέρντι για να δομήσετε το γκαλά όπερας που ετοιμάζετε; Η επέτειος των 200 χρόνων από την γέννηση του βέρντι εορτάζεται παγκοσμίως με τη λαμπρότητα που της αξίζει. Η ΚΟΑ είχε μάλιστα οργανώσει συναυλία-αφιέρωμα στον βέρντι με το Ρέκβιεμ που, δυστυχώς, ακυρώθηκε λόγω των αιφνίδιων εξελίξεων στην ΕρΤ και κατά συνέπεια την αδυναμία συμμετοχής της χορωδίας της ΕρΤ στην συναυλία. Ο βέρντι κατέχει εξέχουσα θέση στην ιστορία της μουσικής και είναι από τους πιο αγαπημένους συνθέτες όπερας παγκοσμίως. Δεν χρειάζεται κάποια επέτειος για να τον συμπεριλάβουμε σ’ ένα γκαλά ιταλικής όπερας. Ήταν αυτονόητο ότι θα επιλέγαμε άριες και ντουέτα του, τα οποία θα απολαύσει το κοινό. Εκτός από τον βέρντι, το πρόγραμμα περιλαμβάνει αποσπάσματα τριών σημαντικών εκπροσώπων του βερισμού στην όπερα, των Πουτσίνι, λεονκαβάλο και Τζορντάνο. Τσέλια Κοστέα, Δημήτρης Πλατανιάς: πώς είναι η συνεργασία σας; Ποια είναι τα κριτήρια για να κάνει ένας τρα-

24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #36 [25 ΙΟΥΛΙΟΥ 2013]

γουδιστής διεθνή καριέρα στο χώρο της όπερας; Η συνεργασία μου μ’ αυτούς τους δύο διάσημους τραγουδιστές είναι εξαιρετική. Πρόκειται για ευφυείς καλλιτέχνες, με πολύ ωραία φωνή και μεγάλη επαγγελματική εμπειρία. Τα κριτήρια για να κάνει ένας τραγουδιστής διεθνή καριέρα στο χώρο της όπερας είναι πολλά και ποικίλα. Ασφαλώς, πρωταρχικό κριτήριο είναι η ωραία φωνή και η καλή τεχνική, αλλά χρειάζονται ακόμα αντοχή, υπομονή, υποκριτικές ικανότητες, εμφάνιση (η οποία καλώς ή κακώς έχει όλο και πιο βαρύνουσα σημασία), και γενικά μία ισχυρή προσωπικότητα, ικανή να δώσει ζωή στους ρόλους που ερμηνεύει, κατορθώνοντας ταυτόχρονα να συνεργάζεται αρμονικά με σκηνοθέτες, μαέστρους και συναδέλφους. βεβαίως, όπως σε όλα τα πράγματα στην ζωή, σημαντικό ρόλο παίζει και η τύχη. Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών συνεχίζει τη δύσβατη πορεία της μέσα από την πιο σαρωτική κρίση που έχει ζήσει η χώρα μας. Τι κατάφερε να διαφυλάξει και με ποιες θυσίες; Η ΚΟΑ έχει μέχρι στιγμής καταφέρει όχι μόνον να διαφυλάξει την ποιότητά της, αλλά και να τη βελτιώνει συνεχώς. Έχει επίσης καταφέρει να αυξήσει σημαντικά το κοινό της και να ανανεώσει την εικόνα της. Αυτό βέβαια προϋποθέτει πολλές και κυρίως προσωπικές θυσίες. Όλοι στην Ορχήστρα, από τους μουσικούς και τους διοικητικούς υπαλλήλους μέχρι τον διευθυντή, ξεπερνούν τον εαυτό τους, προσπαθώντας να καλύπτουν τα δυσβάσταχτα κενά σε ανθρώπινο δυναμικό και να βρίσκουν λύσεις, παρά τις τεράστιες οικονομικές δυσκολίες. Ποια είναι η μουσική ταυτότητα της Ορχήστρας σήμερα;

Η ΚΟΑ είναι μια καλή, σύγχρονη, ευρωπαϊκή συμφωνική ορχήστρα, που κινείται με ευκολία σ’ ένα ρεπερτόριο τριών αιώνων. Έχει αποδείξει ότι μπορεί να ερμηνεύει πειστικά από έργα μπαρόκ μέχρι συνθέσεις του 21ου αιώνα. Τι μήνυμα στέλνετε στους συναδέλφους σας στις άλλες ορχήστρες, που δοκιμάζονται στη δύσκολη συγκυρία και υπολειτουργούν, ή κινδυνεύουν με διάλυση; Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβα τα καθήκοντά μου στην ΚΟΑ, εξέφρασα δημοσίως την υποστήριξή μου προς όσα μουσικά σύνολα αντιμετώπιζαν προβλήματα, όπως η Ορχήστρα των χρωμάτων και, προσφάτως, οι Ορχήστρες και η χορωδία της ΕρΤ. Η τέχνη χρειάζεται υποστήριξη και πλουραλισμό. Οι άλλες ορχήστρες δεν λειτουργούν ανταγωνιστικά, αλλά συμπληρωματικά προς την ΚΟΑ. Στην Ελλάδα έχουμε τις λιγότερες ορχήστρες και χορωδίες σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Το μήνυμα, προς κάθε αποδέκτη λοιπόν, είναι ότι, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεως, πρέπει να ενισχύσουμε τα υπάρχοντα σύνολα και να ιδρύσουμε ακόμα περισσότερα, κι όχι ν’ αφήσουμε να πεθάνουν σημαντικοί φορείς του μουσικού πολιτισμού μας. Έχει μέλλον η μουσική παιδεία στην Ελλάδα; Η μουσική παιδεία στην Ελλάδα δεν έχει ούτε παρόν, πώς να έχει μέλλον; Τι να επαναλάβουμε; Τα χιλιοειπωμένα περί της δημιουργίας Μουσικής Ακαδημίας, η οποία εξαγγέλλεται και σχεδιάζεται στην Ελλάδα εδώ και μισό αιώνα; Τα περί αδιαβάθμητων μουσικών σπουδών; Το χάος και την πλήρη απουσία ελέγχου στα ωδεία; Η κατάσταση είναι τραγική και δεν επιτρέπει αισιοδοξία... s

ΜΟΥΣΙκη

Aρχαίο Θέατρο Μεσσήνης

Ξανα ζωνΤανο Από τον Τηλέμαχο Αναγνώστου

ο αρχαίο θέατρο της Μεσσήνης κατασκευάστηκε τον 2ο-3ο αιώνα π.χ. και είναι ένα από τα μεγαλύτερα της αρχαιότητας, με πλάτος 98,60μ., ενώ η διάμετρος της ορχήστρας είναι 23,46μ. Τα επιγραφικά ευρήματα αποκαλύπτουν ότι προοριζόταν για πολιτιστικές και πολιτικές συγκεντρώσεις και χρησιμοποιήθηκε για περίπου 600 χρόνια. Η σκηνή με το προσκήνιο ανακατασκευάστηκαν στα χρόνια των αυτοκρατόρων Αυγούστου και Tιβερίου πάνω στα ερείπια της ελληνιστικής σκηνής, ενώ επισκευές μεγάλης κλίμακας πραγματοποιήθηκαν στο θέατρο γύρω στα μέσα του 2ου αιώνα μ.X. Κατά την πρωτοβυζαντινή και βυζαντινή εποχή γνώρισε την παρακμή και την εγκατάλειψη, ενώ οι κάτοικοι της περιοχής αποξή-

ΜΟΥΣΙκη

λωσαν πολλά από τα καθίσματα του μνημείου για να τα χρησιμοποιήσουν ως οικοδομικό υλικό σε ναούς και κατοικίες. Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Γεωργία χατζή-Σπηλιοπούλου: «Η ρωμαϊκή σκηνή διατηρείται αρκετά καλά. Η πρόσοψή της κατασκευάστηκε πολυώροφη (τουλάχιστον τριώροφη) με θύρες, αψίδες και κόγχες. λευκοί και πολύχρωμοι αράβδωτοι κίονες από μάρμαρο αλλά και από γρανίτη χρησιμοποιήθηκαν για τον σκοπό αυτό. Η κιονοστοιχία της κάτω σειράς είχε επίστεψη από κορινθιακά κιονόκρανα, ενώ στις ανώτερες είχαν τοποθετηθεί κιονόκρανα ιωνικά και αιγυπτιάζοντα. Τα στοιχεία αυτά του θεάτρου της Μεσσήνης προοιωνίζουν τα κολοσσιαία θέατρα και αμφιθέατρα των ρωμαϊκών χρόνων. Το ισόγειο τμήμα της

σκηνής αποτελείται από κεντρική ημικυκλική κόγχη, και από δύο ορθογώνιες, δεξιά και αριστερά της. Σε κάθε κόγχη υπήρχαν δύο βάθρα για την ανίδρυση έξι συνολικά μαρμάρινων αγαλμάτων ευεργετών και άλλων προσώπων. Στις μικρότερες κόγχες των επάνω ορόφων της σκηνής είχαν τοποθετηθεί αγάλματα, ενώ ανδριάντες πνευματικών ανδρών και ευεργετών είχαν στηθεί και γύρω στην ορχήστρα του κτίσματος». Η αναστήλωση και αποκατάσταση του αρχαίου θεάτρου της Μεσσήνης διήρκεσε περισσότερα από 20 χρόνια και χρηματοδοτήθηκε από το β’ και Γ’ ΚΠΣ και από το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». Ο ομότιμος καθηγητής Αρχαιολογίας και διευθυντής των ανασκαφών για την αναστύλωση στην αρχαία Μεσσήνη, Πέτρος θέμελης, δήλωσε στο ΑΠΕ –

ΜΠΕ: «Όταν ξεκινήσαμε τις ανασκαφές, μας έπιασε απογοήτευση. Το θέατρο ήταν ανύπαρκτο, υπήρχαν μόνο κάποιες πεζούλες και γύρω ελαιώνες, οι οποίοι αγοράστηκαν. Οι επιχώσεις στην ορχήστρα και το κοίλο ήταν τεράστιες». Οι εργασίες στο κοίλο δεν έχουν ολοκληρωθεί και θα συνεχιστούν και μετά το καλοκαίρι. Στην εκδήλωση, θα φιλοξενηθούν στους χώρους του θεάτρου 2.500 θεατές, ενώ μετά την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης του θεάτρου υπολογίζεται ότι αυτό θα χωράει περίπου 5.000 θεατές, τους μισούς δηλαδή από την αρχική χωρητικότητά του. Για την εκδήλωση της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών θα τοποθετηθούν προσωρινά ένα ξύλινο πατάρι, όπου θα στέκονται τα μέλη της ορχήστρας, αντίσκηνα ως καμαρίνια των καλλιτεχνών και φωτισμοί. s

[25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 25

οια είναι τα όρια της ανθρώπινης ελευθερίας; Είναι ο άνθρωπος πλάσμα υποταγμένο στην προκαθορισμένη μοίρα του; Ο ίδιος ή ο θεός κινεί το νήμα της ζωής του; Ερωτήματα που ταλανίζουν στον πυρήνα της την ανθρώπινη ύπαρξη, ερωτήματα που αναδύονται από το σοφόκλειο έργο. Τις Τραχίνιες του Σοφοκλή, ένα παιχνίδι ανάμεσα στη μοίρα και την ανθρώπινη ευθύνη, ανεβάζει φέτος στην Επίδαυρο το Εθνικό θέατρο, μέσα από την προσέγγιση ενός καθόλου τυχαίου σκηνοθέτη. Ο θωμάς Μοσχόπουλος είναι από εκείνους τους συνομιλητές που δεν σου επιτρέπουν να μην «κρεμαστείς» από τα χείλη τους. Παθιασμένος, την ίδια ώρα που κάθε του λέξη παραπέμπει σε αυστηρή ορθολογική τεκμηρίωση. Ίσως είναι κι αυτός ένας από τους λόγους που τόσο φυσικά τον φέρνει κοντά στο αρχαίο δράμα. Ίσως είναι ένας από τους λόγους που του επιτρέπουν να «δει» την, εν πολλοίς περιφρονημένη από την ελληνική σκηνή, τραγωδία του Σοφοκλή, νοηματοδοτώντας το αρχαίο ελληνικό θέατρο ως αυτό που πράγματι υπήρξε: μια πράξη βαθύτατα πολιτική, μια αναζήτηση απόλυτα υπαρξιακή.

Γιατί επιλέξατε τις Τραχίνιες; Eίναι δύσκολο να απαντήσει κανείς την ώρα που εμπλέκεται με κάτι από τόσο κοντά και είναι τόσο ταυτισμένος μ’ αυτό. θα μπορώ να σας απαντήσω σε δύο χρόνια με πολύ μεγάλη ευκολία. ωστόσο, ένας από τους λόγους είναι το γεγονός ότι όταν ένα έργο δεν παίζεται συχνά, μολονότι εγώ αναγνωρίζω ότι είναι αριστούργημα, αυτό με δαιμονίζει. Και γιατί δεν παίζεται συχνά; Δεν είναι ένα έργο του ενός πρωταγωνιστή, με εύκολη ανάγνωση, δεν μπορείς εύκολα και μελοδραματικά να ταυτιστείς με κάποιον ήρωα. Συνήθως, τα έργα που είναι πολύ δημοφιλή έχουν έναν κεντρικό χαρακτήρα, ο οποίος βοηθάει τον πρωταγωνιστή να αναδειχθεί, γι’ αυτό βλέπεις ότι όλοι θέλουν να παίξουν τον Οιδίποδα, τη Μήδεια, κ.λπ. Νομίζω, όμως, ότι αυτές οι προσεγγίσεις καταστρέφουν τα έργα. Το αρχαίο δράμα είναι η απόλυτη αποκρυστάλλωση της συλλογικότητας, κι αν δεν είναι έτσι, δεν έχει κανένα νόημα. Απ’ την άλλη, η πολύ αινιγματική δομή που έχουν οι Τραχίνιες, που είναι δηλαδή σαν ένα έργο μέχρι τη μέση κι ένα άλλο στο υπόλοιπο μισό, μπορεί πολύ εύκολα να δημιουργήσει αμηχανίες αν δεν βρει κανείς τα κρυμμένα κλειδιά που δίνει ο Σοφοκλής – γιατί δεν πιστεύω βέβαια ότι είναι ένα άτεχνο, αδόμητο έργο. Ο Σοφοκλής είναι μάστορας της δομής, απλώς είναι ταυτόχρονα κι ένας εξαιρετικά τολμηρός ποιητής, ο οποίος δοκιμάζει πολύ ακραία πράγματα, ίσως πολύ πιο ακραία από αυτά που δοκιμάζει ο Ευριπίδης. Αυτό που προτείνει στα έργα του, κατά

κάποιον τρόπο, είναι η ταύτιση φόρμας, δομής και περιεχομένου – είναι δηλαδή μοντέρνος. Οι Τραχίνιες είναι ένα έργο που, μέσα απ’ αυτήν την περίεργη δομή, έχει νομίζω να προτείνει κάτι πολύ συγκεκριμένο, το οποίο δεν θέλω να αποκαλύψω γιατί αυτό αποτελεί και τη δική μου ανάγνωση.

Ακόμα ψάχνουμε να δημιουργήσουμε καινούργιους μύθους, και η κρίση έχει καταλήξει να είναι κι αυτή ένας καινούργιος τρομακτικός μύθος. Όλα τα ανάγουμε στην κρίση. Τις ευθύνες μας πάρα πολύ δύσκολα τις παίρνουμε. Η αλλαγή είναι κάτι που είναι πολύ λογικό να φοβόμαστε. Απλώς είναι αναπόφευκτη. Αυτό υπάρχει και στο έργο. Μπαίνουν οι γυναίκες της Τραχίνας, πιστεύοντας ότι είναι πολύ τυχερές που έχουν στην πόλη τους τον Ηρακλή, αυτό το σύμβολο της απόλυτης προστασίας του ανθρώπου από τους δαίμονες, κι ύστερα αυτός αποδεικνύεται ένας δαίμονας ο ίδιος, ένας καταστροφικός και αυτοκαταστροφικός δαίμονας, και ξαφνικά γκρεμίζονται όλα τα πιστεύω τους γι’ αυτό το ευ ζην που υποσχόταν η παρουσία του στην Τραχίνα. Και ακριβώς αυτό το τέλος, που δίνει ο γιος του, ο Ύλλος, όταν λέει ότι «εσείς που είδατε τον πόνο μόνο μπορείτε να καταλάβετε, αφήστε τους θεούς γιατί είναι αδιάφοροι», είναι μια πολύ ουσιαστική απάντηση του δημοκρατικού πολιτεύματος εκείνης της εποχής, είναι σαν να λέει «πάμε να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε». Απλώς, δυστυχώς, και το δημοκρατικό πολίτευμα εκείνης της εποχής μια ουτοπία ήτανε, η οποία κατέρρευσε πάρα πολύ σύντομα. Μια ουτοπία όμως που μπορεί ακόμα να μας τροφοδοτεί με πολλές φαντασιώσεις.

Οι Τραχίνιες είναι από τα έργα του Σοφοκλή όπου η ανθρώπινη τύχη ρυθμίζεται σε μεγάλο βαθμό από τη θεία βούληση. Χαρακτηριστικός είναι ο στίχος με τον οποίο κλείνει, δια στόματος Χορού, η τραγωδία: «Τίποτα δεν υπάρχει μέσα σ’ όλα αυτά που να μην είναι Ζευς». Ποια είναι η δική σας προσέγγιση σ’ αυτήν τη διάσταση της θρησκευτικότητας; Η έννοια του θεού για το Σοφοκλή, και γενικότερα για τους αρχαίους, είναι πολύ πιο φιλοσοφική από τη σχέση με το θείο που έχουμε εμείς σήμερα. Ο Σοφοκλής ήταν ιερέας, αλλά ο καθένας τότε μέσα στο σπίτι του ήταν ιερέας, μπορούσε να ιερουργήσει. Η έννοια του ιερού ισοδυναμούσε μ’ έναν τρόπο να διαχειρίζεσαι τις μεγάλες αλήθειες και να έχεις μια ευσέβεια στη ζωή σου. Ο Σοφοκλής είναι ένας πολύ φιλοσοφημένος ποιητής, που αναγνωρίζει ότι υπάρχει νομοτέλεια, απλώς υπογραμμίζει διαρκώς, κι εδώ βρίσκεται έντονο το τραγικό στοιχείο, ότι εμείς θα είμαστε πάντα ανίκανοι να καταλάβουμε πώς λειτουργεί αυτή η νομοτέλεια. Είναι σαν να λες ότι θα περπατάω για πάντα στο σκοτάδι, θα ξέρω ότι κάπου υπάρχει μια τρύπα, αλλά μόνο όταν πέσω στην τρύπα θα μάθω που βρίσκεται. Το λάθος είναι αναπόφευκτο. Η παντοδυναμία στον άνθρωπο είναι μια ύβρις δεδομένη, από την οποία δεν θα ξεφύγουμε ποτέ. Πάντα θα πιστεύουμε ότι «τώρα τα κατάφερα», «τώρα μπορώ να ανακαλύψω», «τώρα μπορώ να βρω τη γνώση», ενώ αυτό που δείχνουν και ο Οιδίποδας και οι Τραχίνιες είναι ότι η γνώση έρχεται πάντα αργά. Αυτό δεν ισχύει τόσο με τη θρησκευτική έννοια, όσο με την έννοια της συνειδητοποίησης. Αυτή η αίσθηση της παντοδυναμίας του είναι που κάνει τον άνθρωπο θαυμάσιο, αλλά και αυτοκαταστροφικό. Είναι, όμως, μια ανωμαλία της φύσης. Και το θεϊκό για μένα είναι αυτό που δημιουργεί την ισορροπία. Η τελευταία ρήση του χορού τον επιστρέφει σε μια ευσέβεια, λέγοντας ότι ακόμη κι αυτή η αμφισβήτηση ανήκει στο σύστημα της νομοτέλειας. Δεν είναι, δηλαδή, ούτε αιρετικό αυτό το τέλος ούτε και καθηλωμένο στη μοιρολατρία. Ο Σοφοκλής υπογραμμίζει απλώς την υπαρξιακή τραγική πλευρά του ανθρώπου, που δεν θα πάψει ποτέ να αναζητά την υπέρβαση των ορίων του και μονίμως θα αυτοκαταστρέφεται.

Ποια είναι η στάση σας απέναντι στη «βλασφημία» του Ύλλου, όταν λέει ότι οι θεοί εγκαταλείπουν τα παιδιά τους, φράση που στη συνέχεια ανακαλείται από το Χορό; Ο Ύλλος είναι για μένα η πρόταση του νέου ηγέτη που δεν είναι συνδυασμένος με το μυθολογικό ηρωικό παρελθόν, που προσπαθεί να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στους δυο γονείς του –την πολιτισμένη Δηιάνειρα και τον ημιάγριο Ηρακλή–, που κατά κάποιο τρόπο ο ένας αντανακλά το αριστοκρατικό παρελθόν της αρχαίας Αθήνας και ο άλλος το πρότυπο του νέου λαϊκού ηρώα, το σύμβολο του δημοκράτη που προσφάτως έχει ανακαλύψει ότι έχει τεράστια δύναμη. Ο Ύλλος είναι ο πιο νηφάλιος ηγέτης, που δεν αφήνεται στη μοιρολατρία. Το έργο ξεκινάει, και όλοι περιμένουν ότι ο Ηρακλής αποκλείεται να πάθει κάτι κακό γιατί θα τον προστατεύσει ο Δίας που είναι πατέρας του... Η στάση του Ύλλου είναι στάση αντιμοιρολατρική. Μιλάμε για την πάλη με τη μοίρα, αλλά ταυτόχρονα μιλάμε και για τους ανθρώπους που δεν μπορούν να γονατίσουν μπροστά της. Δεν είναι αιρετική η στάση του Ύλλου, είναι βαθιά φιλοσοφική. Είναι η συνείδηση ότι «είμαι μόνος, δεν έχω θεούς βοηθούς». Είναι σαν να δημιουργείται έτσι το αίσθημα της ευθύνης.

Ποιο νόημα θα λέγατε λοιπόν ότι παίρνουν όλα αυτά για τον σύγχρονο άνθρωπο;

Συμφωνείτε με τη θεώρηση ορισμένων μελετητών ότι οι Τραχίνιες είναι τραγωδία των δύο φύλων;

Όχι. Το έργο αφορά το θηλυκό και το αρσενικό στοιχείο, αλλά όχι με την έννοια των δύο φύλων. Η Διηάνειρα είναι μια παρουσία με πολλή θηλυκότητα, αλλά και πολλά αρσενικά στοιχεία – θεωρείται σχεδόν αμαζονική φιγούρα. Καταφέρνει αυτό που δεν κατάφεραν άλλοι γιγάντιοι ήρωες, δηλαδή να καταλύσει τον Ηρακλή, τον σούπερ ήρωα. Αντιστρόφως, ο Ηρακλής εμφανίζεται με πάρα πολύ έντονα θηλυκά στοιχεία στο έργο. «Κλαίω σα γυναίκα» λέει ο ίδιος, ενώ είναι ντυμένος μ’ ένα ρούχο σχεδόν γυναικείο. Παίζει, νομίζω, ο μύθος με το γεγονός ότι το αρσενικό και το θηλυκό στοιχείο εμπλέκονται στις ανθρώπινες φύσεις. Η τραγωδία αφορά δηλαδή περισσότερο στο ξεπέρασμα των ορίων, κι όχι τόσο στη σύγκρουση των δύο φύλων, μολονότι οι κοινωνικοί ρόλοι του άνδρα και της γυναίκας είναι εμφανείς. Η δική μου ερμηνεία δεν μένει στα φύλα, γιατί έτσι θα πηγαίναμε σε μελόδραμα. Μπορείτε να κάνετε κάποιο παραλληλισμό ανάμεσα στις Τραχίνιες και στη σημερινή πολιτική πραγματικότητα; Το έργο λέγεται Τραχίνιες, και όχι Ηρακλής ή Δηιάνειρα. Η Τραχίνα είναι μια άγνωστη μικρή πόλη στη Φθιώτιδα, όπου δεν υπάρχει ούτε καν ίχνος ερειπίου της. Κάποιοι ασήμαντοι κανονικοί άνθρωποι είναι οι ήρωες αυτής της τραγωδίας, οι οποίοι βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε μια τιτάνια σύγκρουση, μάρτυρες της πτώσης ενός τεράστιου ήρωα. Αυτοί οι κανονικοί άνθρωποι βιώνουν αυτήν την ιδεολογική κατάρρευση, ας πούμε, τη μετάβαση από την εποχή του μύθου στην εποχή του λόγου. Αυτό θα μπορούσε να έχει κάποιο ενδιαφέρον αν το μεταφέρει κανείς στην εποχή μας. Ακόμη, οι μύθοι του 20ού αιώνα δεν έχουν μεταβληθεί. Εξακολουθούμε να μιλάμε για καπιταλισμό, για κομμουνισμό, σοσιαλισμό, ψυχανάλυση, φασισμό, για όλα αυτά που είναι, με κάποιο τρόπο, οι μύθοι του προηγούμενου αιώνα. Δεν έχει εμφανιστεί αυτή η καινούργια εποχή, κι αυτό είναι πάρα πολύ τρομακτικό. Αυτό παθαίνουν κι οι Τραχίνιες. Ζουν σε μια φάση τρομερής μεταβολής και δεν έχουν οδηγίες χρήσης για την επόμενη φάση. Κάποια στιγμή, ο χορός λέει στη Δηιάνειρα μια πολύ σημαντική φράση: «Να ελπίζεις, αυτό κρατάει για πάντα». Δηλαδή, δεν μπορείς να ξεφύγεις από τον κύκλο της απελπισίας και της ελπίδας. Αλλά όλα περνάνε. Το να θεωρούμε τους εαυτούς μας τραγικούς επειδή κάποια στιγμή βρισκόμαστε σε μια πραγματικά πάρα πολύ δύσκολη φάση είναι και λίγο αλαζονικό.

“

να ελπιζεισ,

αυΤο κραΤαει Για πανΤα

“

Θωμάς Μοσχόπουλος

Είναι ένας γενναίος, θαρρετός άνθρωπος. Το θέατρο γι’ αυτόν είναι μια αναμέτρηση με το μέτρο των πραγμάτων. Οι Τραχίνιες, ελάχιστα δημοφιλές κείμενο του Σοφοκλή, του το επιτρέπουν. Του επιτρέπουν, π.χ., να προσδιορίσει τον όρο της τραγικότητας, αποδεσμεύοντάς τον από τη σημερινή δύσκολη συγκυρία. Και ασφαλώς του επιβάλλουν να ορίσει την ταυτότητα: Έλληνας είναι ένας τρόπος να σκέφτεσαι. Τίποτ’ άλλο.

Από την Αργυρώ Λύτρα

κΟΙΤΑ ΠΩΣ ΠΕΦΤΟΥΝ ΟΙ ηΡΩΕΣ

σοΦοκλεησ Τραχινι

Η Δηιάνειρα (Άννα Μάσχα), κυκλωμένη από τα πρόσωπα του χορού, θα συνειδητοποιήσει με οδυνηρό τρόπο την αδυναμία της να εξηγήσει τις αλλαγές που έχουν επέλθει στη ζωή και στην κοινωνία, την αδυναμία της να τις εξηγήσει και να τις ακολουθήσει – ακολουθώντας τον αγαπημένο της Ηρακλή στην πτώση.

σοΦοκλεησ Τραχινι

Info Εθνικό Θέατρο - Θωμάς Μοσχόπουλος Τραχίνιες Σοφοκλή Η Δηιάνειρα, τυφλωμένη από το πάθος της για τον Ηρακλή, αποφασίζει να χρησιμοποιήσει το αίμα που της είχε δώσει ο Κένταυρος Νέσσος ως ερωτικό φίλτρο όταν μαθαίνει ότι ο Ηρακλής επιστρέφει φέρνοντας μαζί του την όμορφη βασιλοπούλα ιόλη. Αγνοεί όμως ότι ο Κένταυρος είχε μολυνθεί με το δηλητήριο της λερναίας Ύδρας και προκαλεί έτσι άθελά της το θάνατό του Ηρακλή. Η Δηιάνειρα αυτοκτονεί στο νυφικό κρεβάτι της. Παίζουν: Άννα Μάσχα, Φιλαρέτη Κομνηνού, θάνος Τοκάκης, Άννα Καλαϊτζίδου, Κώστας Μπερικόπουλος, Γιώργος χρυσοστόμου, Ελένη Μπούκλη, Αργύρης Ξάφης. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 9-10 Αυγούστου, 21:00 Εισιτήρια: 50€ (VIP), 40€ (Ζώνη Α), 20€ (Ζώνη β), 13€ (Φοιτητικό, Άνω διάζωμα-ΑΜΕΑ)

ΜΑΘηΜΑ ΑΥΤΟγΝΩΣΙΑΣ «Οι φαντασιώσεις μου είναι η πατρίδα μου, οι μνήμες μου, τα διαβάσματά μου», εξομολογείται ο σκηνοθέτης Θωμάς Μοσχόπουλος. «Μου αρέσει κάτι που λέει ο Ελύτης, ότι Έλληνας είναι ένας τρόπος να σκέφτεσαι, τίποτ’ άλλο. Πατρίδα μου είναι αυτό: ό,τι ακόμα διατηρείται ακέραιο από τον τρόπο που σκέφτομαι».

Το γεγονός ότι το έργο έχει χαρακτηριστεί ως διμερές, επειδή οι δύο πρωταγωνιστές του δεν συναντιούνται ποτέ επί σκηνής, έχει κάποιο ιδιαίτερο σκηνοθετικό ενδιαφέρον; Απαιτεί κάποια ειδική προσέγγιση «ενοποίησης» των δύο μερών; Την ενοποίηση τη δημιουργεί αυτομάτως ο χορός και ο Ύλλος. Ο Ύλλος είναι ο μόνος ήρωας που συναντά και τους δύο γονείς του – θα μπορούσε κανείς και ψυχαναλυτικά να το ερμηνεύσει– και συνθλίβεται ανάμεσα σ’ αυτές τις δυο γιγαντιαίες φιγούρες. Αλλά, στην ουσία, ο χορός ενοποιεί ακόμη περισσότερο. Είναι οι άνθρωποι που βιώνουν ένα τρομερό γεγονός, του οποίου είναι απλοί θεατές και ανίκανοι να επιδράσουν με οποιοδήποτε τρόπο σε αυτό. Ούτως ή άλλως, το αρχαίο δράμα για μένα είναι ο χορός. Ποια είναι η Δηιάνειρα και ποιος ο Ηρακλής; Τι συμβολίζει ο καθένας και ποια η τραγωδία του; Η Δηιάνειρα είναι το πλάσμα που, θέλοντας ν’ αποφύγει τις συγκρούσεις, είναι μονίμως αμέτοχη στη ζωή. Η ζωή αποφασίζει γι’ αυτήν. Αποτελεί επίσης τον ορισμό του πολιτισμένου. Ένα πλάσμα που συνδιαλέγεται, που προσπαθεί με το λόγο να αντισταθεί στο μύθο, παρ’ όλα αυτά βάλλεται διαρκώς από το σκοτάδι του μύθου. Η ζωή της ορίζεται απ’ αυτές τις δυνάμεις που προσπαθεί να ελέγξει. Ο Ηρακλής είναι ένας ήρωας που πιστεύει ότι μπορεί να κάνει τα πάντα. Ακολουθεί τις οδηγίες και το νόμο έτσι όπως τον έχει θέσει ο πατέρας του ο Δίας. Αγόγγυστα έχει φέρει στους ώμους του όλες τις ευθύνες και τα βάρη που του έχουν ανατεθεί, και τώρα περιμένει να ανακουφιστεί από τους πόνους του. Και το πιο τρομακτικό για εκείνον είναι το ότι δεν βρίσκει νόημα σ’ αυτό που έγινε. Είναι σαν να λέει: «Πώς είναι δυνατόν εγώ, που ήμουν τόσο εντάξει, να πληρώνομαι μ’ αυτό το νόμισμα;» Και οι δύο ήρωες προσπαθούν να ελέγξουν, και όσο προσπαθούν να ελέγξουν συνειδητοποιούν ότι το Άλλο δεν ελέγχεται με τίποτα. Κι αυτή είναι η κοινή τους ύβρις. Επομένως, κατά κάποιο τρόπο, αυτά τα δύο πρόσωπα είναι οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Τι σας συγκινεί γενικότερα στο αρχαίο δράμα; Όταν κάτι βρίσκεται τόσο κοντά στις απαρχές του, έχει τους πιο αγνούς και καθαρούς χυμούς. Αν συγκρίνω το αρχαίο δράμα με τον Σαίξπηρ, που θεωρούμε μεγάλο, μου φαίνεται ότι η διαφορά είναι σαν να πίνεις χυμό από κονσέρβα και να παίρνεις το φρούτο από το δέντρο. Κάθε εποχή πρέπει να το ξανακοιτάζει το αρχαίο δράμα. Είναι ανεξάντλητο και ανοιχτό, ένα είδος Βίβλου του θεάτρου. Αυτός ο συγκερασμός του μύθου και του λόγου, που γίνεται σε εκπληκτικό βαθμό στο αρχαίο δράμα, της ορθολογικής και της ανορθολογικής λειτουργίας, της ποιητικής και της ρητορικής, τα βρίσκω μαγικά. Έχετε δουλέψει πολύ στο παιδικό θέατρο. Τι σας δίδαξε το παιδικό κοινό; Υπάρχει κάποια εμπειρία την οποία αξιοποιήσατε για το έργο σας στο θέατρο ενηλίκων και ειδι-

κότερα στο αρχαίο δράμα; Κατεξοχήν στο θέατρο ενηλίκων και στο αρχαίο δράμα χρησιμοποιώ πράγματα που έμαθα από το παιδικό κοινό. Νομίζω ότι το κοινό των αρχαίων Αθηναίων ήταν παιδικό κοινό με κάποιο τρόπο. Το παιδικό θέατρο δεν μπορεί να είναι διανοητική κατασκευή, σε καμία περίπτωση. χρειάζεται να έχεις επίγνωση και συνείδηση του πώς επικοινωνείς, αλλά και τη λιγότερη δυνατή επιτήδευση. Το παιδικό θέατρο με έμαθε, πάντως, ότι είναι πολύ έντιμο πράγμα όταν κάποιος βαριέται, να το δείχνει. Μακάρι να μπορούσε και το ενήλικο κοινό να ήταν έτσι. Επίσης, με έμαθε ότι δεν πρέπει να πιστεύω στις προκατασκευές. Κάποιοι λένε «μα αυτό δεν είναι αρχαίο δράμα». Πού το ξέρεις; Ήσουν εκεί και το είδες; Το παιδί έρχεται χωρίς να ξέρει ότι θα δει μια παράσταση του Μοσχόπουλου ή οτιδήποτε. Ή επικοινωνεί ή δεν επικοινωνεί. Τόσο απλά. Οι ενήλικες δεν είναι το ίδιο. Κουβαλάνε πολλές αποσκευές μαζί τους κάθε φορά. Γεννηθήκατε στην πρώην Γιουγκοσλαβία, απ’ όπου η καταγωγή της μητέρας σας και, όπως έχετε πει, μετά τη διάλυση της χώρας οι επισκέψεις σας εκεί αραίωσαν γιατί γίνονταν ολοένα και πιο οδυνηρές. Παραφράζοντας το στίχο του ποιητή, να υποθέσω ότι «όπου κι αν ταξιδέψετε, τα Βαλκάνια εν γένει σας πληγώνουν»; Πάρα πολύ. Στη Γιουγκοσλαβία έχω να πάω πολλά χρόνια, αλλά έχει αρχίσει να με πληγώνει πάρα πολύ η Ελλάδα. Με πληγώνει το ότι αφήσαμε όλους αυτούς τους ισχυρούς χυμούς που έχει αυτός ο τόπος να εξαφανιστούν μέσα από μια βίαιη μικροαστική ανάγκη να βρούμε λίγη ασφάλεια, να βολευτούμε. Από εκεί που ήμασταν άνθρωποι με τεράστια ντομπροσύνη και λεβεντιά, γενναιόδωροι, ανοιχτόκαρδοι και βαθιά συναισθηματικοί, γίναμε καρμίρηδες. Ούτε πραγματικά φτωχοί ούτε πραγματικά πλούσιοι, ούτε αδαείς ούτε και διαβασμένοι, ούτε ανοιχτοί ούτε κλειστοί, ένα τεράστιο «περίπου». Αυτό το σπορ της φαγωμάρας στα βαλκάνια μου φαίνεται επίσης κάτι που δεν μπορώ να αντέξω. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε μια βλακώδη διάλυση. Εγώ μεγάλωσα παίζοντας με παιδιά πέντε εθνοτήτων, και τώρα αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να θεωρούν ο ένας τον άλλον εχθρό. Μου αρέσει πολύ ένα ανατολίτικο ρητό που λέει ότι καλό είναι ό,τι ενώνει, κακό είναι ό,τι διασπά, κι αυτό είναι αρχή στη ζωή μου. Στην Ελλάδα ξαφνικά, επειδή έχει ταπεινωθεί η περηφάνια μας, χάνουμε και την αξιοπρέπειά μας. Ο εθνικισμός είναι μια νόσος που πρέπει να εξαλειφθεί, και πραγματικά δεν ξέρω πως... Ποια είναι η πατρίδα σας και ποια είναι η έννοια της πατρίδας; Οι φαντασιώσεις μου είναι η πατρίδα μου, οι μνήμες μου, τα διαβάσματά μου. Μου αρέσει κάτι που λέει ο Ελύτης, ότι Έλληνας είναι ένας τρόπος να σκέφτεσαι, τίποτ’ άλλο. Πατρίδα μου είναι αυτό: ό,τι ακόμα διατηρείται ακέραιο από τον τρόπο που σκέφτομαι. Κι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι απ’ αυτό είναι ελληνικό, και μάλιστα αρχετυπικά ελληνικό. Αλλά το ελληναράδικο είναι κάτι που με απωθεί φρικτά – δεν είναι ελληνικό. Το «ξέρεις ποιος είμαι γω, ρε;» Όχι. θέλεις να μου πεις, να σε γνωρίσω από την αρχή; s

[25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 29

Φιλαρέτη κομνηνού

οΔηΓωνΤασ Τον

θεαΤη σΤο ΦεΓΓαρι

Ακαταπόνητη ταξιδεύτρια στη ζωή και στο θέατρο, η Φιλαρέτη Κομνηνού (Τροφός στις κατά Θωμά Μοσχόπουλο Τραχίνιες) δεν επαναπαύεται στις δάφνες της. Από την Αργυρώ Λύτρα

σοΦοκλεησ Τραχινι

καταπόνητη ταξιδεύτρια στη ζωή και στο θέατρο, η Φιλαρέτη Κομνηνού είναι μια ηθοποιός που δεν επαναπαύεται τις δάφνες της. Η «περιέργειά» της να εξερευνήσει νέους τόπους και νέους τρόπους της θεατρικής έκφρασης την οδηγούν φέτος πλάι στον θωμά Μοσχόπουλο για να υποδυθεί στις Τραχίνιες έναν ιδιαίτερο ρόλο: αυτόν της Τροφού. Εξάλλου, η σχέση της με το αρχαίο δράμα είναι βαθιά και πολυετής. Το γνωρίζει καλά από την εποχή που σπούδαζε φιλολογία, τότε που, κόντρα στις προσδοκίες των δικών της, αποφάσισε να διερευνήσει τα νοήματα των κειμένων από σκηνής. Αλλά, όπως και για κάθε αληθινό ταξιδευτή, έτσι και για εκείνη, όλοι οι δρόμοι ενώνονται σ’ ένα μοναδικό κέντρο: τον εμπλουτισμό του πνεύματος. Καθηγήτρια υποκριτικής σήμερα στο ΑΠθ και στο Εθνικό θέατρο, παραμένει ανυποχώρητη εξερευνήτρια της τέχνης της, αναζητώντας παράλληλα τη δική της θεατρική οικογένεια. Ποια σημασία έχει για την πλοκή του έργου στις Τραχίνιες η δράση της Τροφού, την οποία υποδύεστε; Ο ρόλος της Τροφού στο συγκεκριμένο έργο έχει μια ιδιαιτερότητα σε σχέση με το πώς παρουσιάζεται η τροφός σε άλλα έργα. Στις Τραχίνιες, η Τροφός είναι και φορέας μιας αγγελικής ρήσης, ένα είδος αγγελιαφόρου. Διδάσκοντας αρχαίο δράμα, αισθανόμουν πάντα ότι στα κείμενα των αγγελιαφόρων υπάρχει ένα σημαντικό υποκριτικό κοίτασμα. Επειδή έχουν άμεση σχέση με το αφηγηματικό θέατρο, o τρόπος της υποκριτικής συμπεριφοράς είναι ένα πεδίο έρευνας, γιατί το πρόσωπο δεν εμπλέκεται άμεσα, δεν είναι ο πάσχων ήρωας, είναι αυτός που έχει «δει» και αφηγείται μετά σ’ ένα σύνολο ανθρώπων ένα ακραίο γεγονός. Στις Τραχίνιες, η τροφός είναι που περιγράφει την αυτοκτονία-σφαγή της Διηάνειρας. Εδώ, αυτό που δοκιμάζουμε έχει ένα πρόσθετο ενδιαφέρον, γιατί η αφήγηση συνδιαλέγεται με τη μουσική που έγραψε ο Κορνήλιος Σελαμσής. Αν αφουγκραστείς το κείμενο και τη μετάφραση που έκανε ο θωμάς Μοσχόπουλος, ο λόγος της Τροφού έχει μια μουσικότητα που ξεφεύγει από τη ρεαλιστική αφήγηση. Δεν είναι εύκολα τα υποκριτικά όρια, γιατί απαιτείται μια ισορροπία ανάμεσα στην ψυχραιμία που πρέπει να διαθέτει ως ρόλος-αφηγητής και στη συναισθηματική συμμετοχή που έχει, αφού μοιράζεται με κάποιους αυτά που είδε, αλλά ως μη εμπλεκόμενη στη δράση. Αυτή είναι η ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης Τροφού, και είναι κοινή μας επιθυμία να «αφαιρέσουμε» οποιαδήποτε στοιχεία ηθογραφίας ή γραφικότητας. Τι σημαίνει για σας αυτός ο ρόλος; Ήταν μια καλή αφορμή για να συναντηθώ με τον θωμά Μοσχόπουλο. Είναι

ΘEATPO

η πρώτη φορά που συνεργαζόμαστε. Πάντα μ’ ενδιέφεραν οι παραστάσεις του, τις έχω παρακολουθήσει σχεδόν όλες, μ’ ενδιαφέρει η ερευνητική του ματιά, η αισθητική του, η ανησυχία του. Γενικότερα, θεωρώ ότι ένας καλλιτέχνης πρέπει να βρίσκεται συνεχώς σε μια μόνιμη περιέργεια για θέματα που αφορούν στη σκηνική συμπεριφορά, και κοντά σ’ αυτήν την περιέργεια να έχει την επιθυμία να αναιρέσει τη σιγουριά ή την ασφάλειά του για πράγματα που έχει ήδη δοκιμάσει. Γερνάει κανείς καλλιτεχνικά όταν σταματάει να ονειρεύεται και αρέσκεται στην ανάμνηση των επιτυχιών του. Τι σας συγκινεί γενικότερα στο αρχαίο δράμα; Το πώς καταφέρνει, μέσα σ’ ένα στέρεο κατασκεύασμα, που είναι η φόρμα του κειμένου, να ορίσει το χάος της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι ένα είδος θεάτρου που έχει πολύ καθαρή αρχιτεκτονική δομή και μέσα σ’ αυτήν προσπαθεί να συλλάβει το ακραίο της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Έχετε πει ότι πλέον οι καλλιτεχνικές σας αναζητήσεις δεν αφορούν τόσο στο επίπεδο των ρόλων, όσο στο επίπεδο νέων προσεγγίσεων στην υποκριτική. Τι σημαίνει αυτό; Ίσως επειδή στο βιογραφικό μου υπάρχουν πλέον πολλοί ρόλοι, από ένα σημείο και πέρα σταμάτησε να με ιντριγκάρει ο ρόλος καθεαυτό, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι έπαψε το ενδιαφέρον μου για το κείμενο. Αντιθέτως, ειδικά τώρα, την εποχή της κρίσης, που σταμάτησε αυτή η υστερία του υλισμού και του νεοπλουτισμού μας, εισπράττω περισσότερο την ανάγκη του κόσμου να επικοινωνήσει με το περιεχόμενο. Ποιο είναι το περιεχόμενο αυτών των αναζητήσεων; Έχετε τη δυνατότητα να τις εφαρμόσετε στην ελληνική σκηνή; Έτσι κι αλλιώς βιώνουμε πια έναν κορεσμό, υπάρχει η αίσθηση ότι λίγο πολύ όλα έχουνε γίνει. Από την άλλη, όμως, ο κορεσμός σε ενεργοποιεί και, στην επιθυμία να μην επαναλάβεις κάτι που έχει ξαναγίνει, προκαλείς τον εαυτό σου να εξερευνήσει άλλα πεδία... Για μένα, το μεγάλο «κλικ» έγινε όταν πήγα για πρώτη φορά στο Φεστιβάλ της Αβινιόν το 2002 και αργότερα σ’ αυτό του Εδιμβούργου, γιατί όσο μένεις «προφυλαγμένος» μέσα στα σύνορα της χώρας σου, αναπτύσσεται κι ένας περίεργος καλλιτεχνικός αυτισμός. Εκεί, θυμάμαι, στην Αβινιόν, έπιανα τον εαυτό μου να ξαναβρίσκει αυτήν την εφηβική περιέργεια. Εκείνα τα χρόνια, ένιωθα ότι ήμασταν ξεκομμένοι από το ευρωπαϊκό θέατρο κι ότι μόνο ταξιδεύοντας είχες τη δυνατότητα να δεις παραστάσεις ξένων δημιουργών. Ευτυχώς κάτι τέτοιο δεν ισχύει πια, κι αυτό το χρωστάμε στο Ελληνικό Φεστιβάλ και στον Γιώργο λούκο. Κι όλες

αυτές οι επισκέψεις στην Ελλάδα των ξένων σκηνοθετών –αν καταφέρουμε λίγο να αποφύγουμε την ξενομανία μας και την ξιπασιά μας– τροφοδοτούν και ανανεώνουν καλλιτεχνικά το εγχώριο θέατρό μας. Καμιά φορά, βέβαια, σκέφτομαι ότι αυτό το παιχνίδι με την αναζήτηση της υποκριτικής συμπεριφοράς είναι συνεχώς αυτοαναιρούμενο και ρευστό. Νομοτελειακά, θα έρθει η επόμενη γενιά ηθοποιών και θα σταθεί επικριτικά, ίσως και ειρωνικά –όπως κάναμε κι εμείς παλιότερα– απέναντι σ’ όλο αυτό που τώρα θεωρούμε ανακάλυψή μας. Εσείς πώς τοποθετείστε απέναντι σ’ αυτήν τη συνθήκη που μόλις περιγράψατε; Τώρα πια, το θέατρο είναι πιο αφηγηματικό, έχει αφήσει αυτήν τη γενικότητα, την ενστικτώδη συμπεριφορά του ηθοποιού, και γοητεύεται περισσότερο από το συγκεκριμένο κι από τη μεθοδολογία – όσο μπορεί να τη βλέπει κανείς αυτή σε Έλληνα ηθοποιό. Μας έκανε, βλέπετε, όλο αυτό το ανακάτεμα με τους ξένους να συνειδητοποιήσουμε την αξία του να είναι κανείς μεθοδικός πάνω στη σκηνή, να ανακαλύπτει την ευχαρίστηση που φέρνει η εξάσκηση πάνω στη φόρμα – γιατί αυτή, λόγω του ταπεραμέντου μας, μας δυσκολεύει, μας κάνει να ασφυκτιούμε. Για μένα, βέβαια, η τέλεια ισορροπία στην υποκριτική είναι αυτή η συνύπαρξη του θυμικού με τη λογική. Γιατί, απ’ την άλλη πλευρά, μπορεί να υπάρχει η τέλεια οργάνωση της φόρμας, αλλά όταν αυτό είναι ψυχρό και εγκεφαλικό δεν μου αρκεί. χρειαζόμαστε και τη θεατρική συγκίνηση. Αν την καθοδηγήσεις μέσα από ένα αισθητικό κανάλι, η συγκίνηση είναι το καύσιμο υλικό για το θέατρο. Τώρα πια, διαπιστώνω ότι η προτεραιότητα είναι το να επικοινωνήσεις το κείμενο και όχι να θαυμάσουν την υποκριτική σου δεξιοτεχνία. Αποκαλυπτικό προς αυτήν την κατεύθυνση είναι ένα βιβλίο του Γιόσι Όιντα με τίτλο Ο αόρατος ηθοποιός. Γι’ αυτόν, ο ηθοποιός είναι ο ενδιάμεσος που θα πάρει τον θεατή και θα τον οδηγήσει στο φεγγάρι, δεν θα βραχυκυκλώσει τη σχέση του με το φεγγάρι... Ο ηθοποιός, που έχει συνέχεια ανάγκη να θυμίζει πάνω στη σκηνή τον εαυτό του, βρίσκεται στην πραγματικότητα υπό την επήρεια παρενέργειας καλλιτεχνικής. Δεν σημαίνει βέβαια ότι εγώ δεν έχω διαπράξει στο παρελθόν παρόμοια λάθη. Απλώς τώρα πια έχει περάσει η αγωνία της επιβεβαίωσης και έχει δώσει χώρο σε μια άλλη ηρεμία – θέλω να πιστεύω πιο ουσιαστική. Μέσα από όλη αυτή την εμπειρία που έχετε αποκομίσει παρακολουθώντας τη διεθνή σκηνή, πώς κρίνετε το επίπεδο της εγχώριας; Αυτός ο τόπος έχει πλούσια κοιτάσματα ταλέντου σε όλες τις τέχνες. Το άναρχο που έχουμε στο DNa μας είναι ίσως και η αχίλλειος πτέρνα μας. Έχω δει όμως και

στο εξωτερικό ανέμπνευστες παραστάσεις και κακούς ηθοποιούς. Δεν νομίζω ότι η εγχώρια σκηνή διαφέρει σε κάτι από τη διεθνή. Ύστερα, όλα τα μέλη της θεατρικής οικογένειας –κι αυτό είναι πολύ όμορφο– άσχετα από την εθνικότητά τους, στα ίδια λάθη είναι εκτεθειμένοι, από τις ίδιες αγωνίες πάσχουν... Πόσο βοηθούν και εμπνέουν οι φιλολογικές σπουδές έναν ηθοποιό, ιδιαίτερα ως προς την προσέγγιση των κλασικών ρόλων; Αν κάτι χρωστώ στο πτυχίο της φιλοσοφικής είναι η σχέση με τη γλώσσα. Η αναζήτηση της σωστής λέξης, και ειδικά στα κείμενα του αρχαίου δράματος, του κατά πόσο η μετάφραση ανταποκρίνεται στο περιεχόμενο του πρωτοτύπου, επειδή μπορώ να διαβάσω στα αρχαία ελληνικά το κείμενο, είναι μια διαδικασία πριν την υποκριτική άσκηση που με κάνει να νιώθω ευγνωμοσύνη για τα χρόνια της πανεπιστημιακής μόρφωσης. Ο ποιητικός λόγος δεν είναι κάτι βαρύγδουπο, έχει τη ζωντάνια του προφορικού λόγου. Μπορείς και αφουγκράζεσαι τη ρυθμολογία και τη μουσικότητα που έχει ο λόγος. Είσαι ίσως πιο ευαισθητοποιημένος λόγω της γνώσης. Δεν πιστεύετε ότι το αρχαίο ελληνικό δράμα αποτελεί παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά; Αυτό είναι αυτονόητο. Έτσι κι αλλιώς, το αρχαίο δράμα ως κλασικό έργο έχει καταργήσει αυτόματα τα σύνορα. Είναι όπως όταν βάζουν ένα μήνυμα σ’ ένα μπουκάλι, το πετάνε στη θάλασσα, κι ο καθένας που το βρίσκει ύστερα από χρόνια το διαβάζει και το αποκωδικοποιεί σύμφωνα με τις δικές του ανάγκες. Γεννηθήκατε στη Δράμα, πήγατε σχολείο στην Καβάλα, έφηβη μετακομίσατε στις Σέρρες, κι έπειτα στη Θεσσαλονίκη, όπου σπουδάσατε. Ζείτε σήμερα στην Αθήνα και σας αρέσει να ταξιδεύετε σ’ όλο τον κόσμο. Πόσα κοινά έχει με το θέατρο αυτός ο ολοένα διευρυνόμενος κόσμος; Είχα συνηθίσει ως παιδί τις μετακομίσεις εξαιτίας των μεταθέσεων του πατέρα μου. Αυτό με έμαθε να είμαι προσαρμοστική, αλλά μου καλλιέργησε και μια ψυχολογία ότι διαρκώς βρίσκομαι υπό αναχώρηση, μια αίσθηση ότι δεν υπάρχει τίποτα σταθερό, κάτι το οποίο συνεχίστηκε μετά και στο θέατρο. Οι θεατρικοί χώροι εναλλάσσονται: καινούργια θέατρα, καινούργιοι συνεργάτες... Έχω αυτήν την ψυχολογία του ταξιδευτή και στο θέατρο, σαν να μη μου επιτρέπεται ν’ αράξω κάπου... Καμιά φορά βέβαια, αυτό με κουράζει. θα ήθελα να δημιουργήσω τη δική μου θεατρική οικογένεια, ν’ ανήκω σε μια ομάδα που να συνεννοούμαι με αυτοματικό τρόπο, να μην απαιτείται αυτός ο χρόνος γνωριμίας, που πρέπει να τα κάνεις όλα από την αρχή για να σε καταλάβουν και να καταλάβεις... s

[25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 31

Α ριστοφάνη

ειρηνη

Βασίλης Χαραλαμπόπουλος

“

“σωΤηρεσ

μην περιμενουμε

«κΩΜΙκΟΣ; ΟΧΙ, ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ» Ο Βασίλης Χαραλαμπόπουλος αρνείται την τυποποίηση. Ούτε αριστοφανικός ούτε κωμικός. Δηλώνει ηθοποιός σκέτο, προδιαθέτοντας το κοινό του ότι είναι έτοιμος και ικανός για τα πάντα.

Έκανε το ντεμπούτο του στην Επίδαυρο ως Ξανθίας στους Βατράχους, έπαιξε δύο φορές Όρνιθες –μία το ρόλο του Ευελπίδη και μία αυτόν του Πεισθέταιρου–, έγινε Ευριπίδης στις Θεσμοφοριάζουσες, κι αποθεώθηκε ως λυσιστράτη. Ο βασίλης χαραλαμπόπουλος, που πολλοί τον θυμούνται από τη συμμετοχή του στις εκπομπές του λάκη λαζόπουλου, αρνείται την ταύτιση με αριστοφανικούς ρόλους και δηλώνει απλώς «ηθοποιός». Από την Αργυρώ Λύτρα

H Info ΚΘΒΕ - Σωτήρης Χατζάκης Ειρήνη Αριστοφάνη Ο Πόλεμος έχει φυλακίσει την Ειρήνη στην σπηλιά ενός βουνού και η Ελλάδα υποφέρει από διαρκείς πολέμους. Ο Αθηναίος Τρυγαίος, όμως, καβάλα στο σκαθάρι του, αποφασίζει να πάει στον Όλυμπο για να ζητήσει τη βοήθεια των θεών προκειμένου να ελευθερώσει την Ειρήνη. Με σύμμαχο τον Ερμή και με τη βοήθεια του χορού, ο Τρυγαίος απελευθερώνει τελικά την Ειρήνη. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους οι Γιώργος Κωνσταντίνου, βασίλης χαραλαμπόπουλος και Φάνης Μουρατίδης. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 26-27 Ιουλίου, 21:00 Εισιτήρια: 45€ (VIP), 40€ (Ζώνη Α), 25€ (Ζώνη β), 13€ (φοιτητικό, Άνω διάζωμα, ΑΜΕΑ)

ταν το 421 π.χ. όταν, αφού έχουν φύγει από τη ζωή οι φιλοπόλεμοι στρατηγοί της Αθήνας και της Σπάρτης Κλέων και βρασίδας αντίστοιχα, αναβιώνουν οι ελπίδες για τη λήξη του Πελοποννησιακού Πολέμου. Τότε ο Αριστοφάνης φέρνει στη σκηνή των Μεγάλων Διονυσίων τον Τρυγαίο, έναν μπαϊλντισμένο από τον πόλεμο Αθηναίο, που μ’ ένα τεράστιο σκαθάρι θ’ ανέβει στους ουρανούς να ζητήσει τα ρέστα από τον Δία για την ήδη δεκαετή πολεμική σύρραξη μεταξύ των ελληνικών πόλεων... Εκεί, θα διαπιστώσει ότι η Ειρήνη είναι φυλακισμένη και, με τη συμβολή όλων των Ελλήνων, θα πετύχει την απελευθέρωσή της. Η Ειρήνη, από τα πλέον αντιπολεμικά έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου, παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία του Σωτήρη χατζάκη, σε μια παραγωγή του Κρατικού θεάτρου βορείου Ελλάδος. Στη σκηνή θα συναντηθούν δύο ηθοποιοί που προέρχονται από διαφορετικές γενιές, βρίσκονται όμως σ’ έναν αδιαμφισβήτητα κοινό παρονομαστή: την τεράστια αγάπη με την οποία τυλίγει το κοινό το πληθωρικό τους ταλέντο. Και οι δύο αρνούνται την «ετικέτα» του αποκλειστικά «κωμικού ηθοποιού», και εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους για τη σκηνική τους συνάντηση. Τρυγαίος ο βασίλης χαραλαμπόπουλος, Ποιητής της παράβασης ο Γιώργος Κωνσταντίνου. Τα τελευταία χρόνια έρχεται να ερμηνεύσει αριστοφανικούς ρόλους σε πολύ πετυχημένες παραστάσεις. Λυσιστράτη, Όρνιθες και τώρα Ειρήνη.

Νιώθετε ότι έχετε καθιερωθεί στη συνείδηση του κόσμου ως «αριστοφανικός» ηθοποιός; Ελπίζω κάποια στιγμή να καθιερωθώ στη συνείδηση του κόσμου ως ένας «καλός ηθοποιός» και μόνο. Είναι μεγάλη τιμή και χαρά να καταπιάνομαι μ’ έναν αριστοφανικό ρόλο και να καταφέρνει να επικοινωνεί άριστα με το κοινό. Λυσιστράτη, Πεισθέταιρος, Τρυγαίος… Ποιος είναι ο ρόλος για τον οποίο χρειάστηκε να διανύσετε τη μεγαλύτερη ψυχική απόσταση για να τον υποδυθείτε; Ποιον πλησιάσατε ευκολότερα; Δεν υπάρχει ρόλος στη διάρκεια της καριέρας μου που να δόθηκα λιγότερο ή περισσότερο. Δεν υπάρχει ρόλος που να μη χρειάζεται το 100% των ψυχικών και σωματικών δυνάμεων. Όταν καταπιάνομαι μ’ ένα ρόλο ξεκινάω από το μηδέν, με την ίδια αγωνία, το ίδιο πάθος και τον ίδιο ενθουσιασμό. [25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 33

κΡΙΤΙκΟΣ

Τι σημαίνει για σας η ερμηνεία αριστοφανικών ρόλων; Μου δίνεται η δυνατότητα να μπορώ να ταξιδέψω στο παρελθόν και ν’ αγγίξω τις σκέψεις των προγόνων μας.

Στην παράβαση της αριστοφανικής Ειρήνης, όπως τον σκηνοθετεί ο Σωτήρης Χατζάκης.

Ο Αριστοφάνης συχνά κατηγορήθηκε ως εχθρός της δημοκρατίας επειδή κατήγγελλε τα κακώς κείμενα σε σχέση με τη λειτουργία της. Τι πιστεύετε ότι θα είχε να πει ο Αριστοφάνης αν ζούσε στη σημερινή δημοκρατία; Καταρχάς θα επιβεβαιωνόταν για τα κακώς κείμενα σε σχέση με τη λειτουργία της δημοκρατίας τα οποία κατήγγελλε τότε, κι αυτό γιατί οι άνθρωποι όχι μόνο δεν αλλάζουν, αλλά έχουν ένα μαγικό και διαχρονικό τρόπο να αυτοκαταστρέφονται και να καταστρέφουν και τους γύρω τους, στο όνομα πάντα μιας εικονικής δημοκρατίας.

Αρ ισ το φ άν η

Η Ειρήνη τι έχει να μας πει σήμερα και τι ειδικότερα σημαίνει η ένωση όλων των Ελλήνων για την αποφυλάκισή της; Πόσο επίκαιρο είναι το περιεχόμενο της με δεδομένο ότι – τουλάχιστον τυπικά– δεν βρισκόμαστε σε πόλεμο; Η ειρήνη είναι μια έννοια που αφορά κυρίως τις ψυχές μας. Η ουσία της ειρήνης είναι η δημιουργία χώρου μέσα στις καρδιές μας έτσι ώστε να χωράνε όσο το δυνατόν περισσότεροι. Πόσο επίκαιρη μπορεί να είναι η εικόνα ενός ανθρώπου που κοιτάζει τον ουρανό και φωνάζει στον θεό «ΓιΑΤι;»

ειρηνη

Ποιος είναι ο δικός σας Τρυγαίος; Βλέπετε σήμερα στην καθημερινότητα Τρυγαίους; Νομίζω ότι, ειδικά στην εποχή που ζούμε, είμαστε όλοι Τρυγαίοι με την έννοια του απηυδισμένου πολίτη με τα τεκταινόμενα, με όσα συμβαίνουν σ’ αυτήν τη χώρα. Με τη διαφορά ότι ο δικός μας Τρυγαίος είναι αυτός που προσπαθεί να ενεργήσει, να πάρει τα πράγματα στα χέρια του για να φτάσει στους θεούς – είναι ο μπροστάρης, ας πούμε. Φοβάμαι ότι στις μέρες μας έχουμε έλλειψη τέτοιων Τρυγαίων, που αποφασίζουν δηλαδή να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους και να κάνουν κάτι καλό γι’ αυτόν τον τόπο. Αλίμονο όμως αν περιμένουμε να εμφανιστεί κάποιος Τρυγαίος για να φτιάξουν τα πράγματα, αλίμονό μας αν περιμένουμε πάντα να εμφανιστεί κάποιος σωτήρας... Πόσο επίκαιρος είναι ο Αριστοφάνης; Θεωρείτε ότι είναι απαραίτητες οι συνήθεις παρεμβάσεις στο κείμενό του με στοιχεία από την εκάστοτε επικαιρότητα; Είναι αναγκαίες γιατί ο Αριστοφάνης αναφερόταν και σατίριζε πρόσωπα και γεγονότα που οι θεατές εκείνη την εποχή γνώριζαν πολύ καλά, ενώ οι σημερινοί θεατές ως επί τo πλείστον δεν γνωρίζουν... Έχουμε σήμερα Αριστοφάνηδες; λάκης λαζόπουλος.... Βρίσκεστε στον ίδιο θίασο μ’ έναν από τους ηθοποιούς της παλιότερης γενιάς, τον Γιώργο Κωνσταντίνου, που διακρίθηκε, όπως κι εσείς, σε κωμικούς ρόλους. Τι σημαίνει αυτό για σας; Πώς είναι η συνεργασία σας; Έχω την τύχη να συνυπάρχω στη σκηνή μ’ έναν από τους ηθοποιούς που ήταν η αιτία να ονειρεύομαι από μικρό παιδί να γίνω ηθοποιός. Η πραγματικότητα και το παρόν ξεπέρασε κάθε προσδοκία και όνειρο του παρελθόντος.

Νιώθετε «κωμικός ηθοποιός» ή μπορούμε να περιμένουμε ότι θα σας δούμε ξανά σε τραγικό ρόλο; Μ’ ενδιαφέρει οτιδήποτε αφορά το αρχαίο δράμα. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου κωμικό ηθοποιό. Εγώ ηθοποιία σπούδασα, ωστόσο η επιλογή να σε «δει» σ’ ένα ρόλο ανήκει στον σκηνοθέτη. Αρκεί εγώ να νιώθω ότι μπορώ να προσφέρω. s 34 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #36 [25 ΙΟΥΛΙΟΥ 2013]

Είστε από τους πλέον δημοφιλείς ηθοποιούς της νεότερης γενιάς μέσα από τους ρόλους σας στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο, στο θέατρο. Νιώθετε κάποιο από τα συγκεκριμένα πεδία έκφρασης ως πιο φυσικό σας χώρο; Ο φυσικός χώρος για έναν ηθοποιό χιλιάδες χρόνια τώρα είναι το θέατρο, και η ιστορία του αποδεικνύει τα λεγόμενα. Η άμεση επικοινωνία του ηθοποιού με τον θεατή είναι το μεγαλύτερο προτέρημα και η ψυχική ανάταση για τον ηθοποιό.

γιώργος κωνσταντίνου

“

μονο θεαΤρο!

η ΔοΞα σΤο σινεμα ειναι εΦημερη

α ωραία χρόνια του εμπορικού κινηματογράφου, υπήρχε ένας ψηλός, ευθυτενής ηθοποιός με καθαρή άρθρωση και αρχοντικό παρουσιαστικό, που ήξερε να γοητεύει. Στην ταινία Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα, η ατάκα του Παίρνω το καπελάκι μου και φεύγω, διατυπωμένη ως απειλή, ήταν πάντα η αφορμή για ένα ακόμα κωμικό επεισόδιο. Αρχέτυπο ενός ντρεσαρισμένου άνδρα, ο Αντωνάκης του αξέχαστου ρόλου κάποια στιγμή, πάντως, θα έκανε την προσωπική του επανάσταση. Πολλά πολλά χρόνια μετά, ο Γιώργος Κωνσταντίνου συνεχίζει να αντιμετωπίζει το θέαμα ως πρόκληση και το θέατρο γι’ αυτόν είναι σαν δεύτερο σπίτι του. Έστω κι αν, σήμερα, τα μηνύματα δεν καταγράφονται στην ηθογραφική κωμωδία της μεταπολεμικής περιόδου αλλά στις σύγχρονες εκδοχές του Αριστοφάνη.

Με την παράβαση, ο ποιητής απευθύνεται ως ο εαυτός του στο κοινό. Εσείς υποδύεστε τον Ποιητή της παράβασης, δηλαδή, τρόπον τινά, τον Αριστοφάνη. Αν είχατε την ευκαιρία να απευθυνθείτε κατευθείαν στο κοινό ως Γιώργος Κωνσταντίνου μέσα από ένα πολιτικό έργο όπως η Ειρήνη, τι θα θέλατε να του πείτε; Δεν θα έλεγα περισσότερα εδώ απ’ όσα λέει ο Αριστοφάνης. Αυτό που κάνω κι αυτό που υπάρχει μέσα στο έργο από τον ποιητή, νομίζω ότι με καλύπτει. Αυτό θα έλεγα κι εγώ ο ίδιος σε μια τέτοια παράσταση. Σε μια άλλη παράσταση, σαν stand up comedy, με τίτλο Οι σαλταρισμένοι που είχαμε κάνει το χειμώνα κι είχα γράψει το κείμενο εγώ μαζί με τη συνεργάτιδά μου Ελένη λευθεριώτη, τα λέγαμε «έξω από τα δόντια», με πιο άμεσο και εκλαϊκευμένο τρόπο. Η Ειρήνη του Αριστοφάνη τι έχει να πει στο σήμερα; Η Ειρήνη είναι ένα έργο που δεν ήταν τόσο σημαντικό, είναι από τα πιο ισχνά έργα του Αριστοφάνη, τουλάχιστον στην ανάγνωση. Όταν όμως είδα πώς το έφτιαξε ο χατζάκης, τον οποίο θεωρώ όχι μόνο σκηνοθέτη αλλά και μάγο, ξετρελάθηκα . Έδωσε μεγάλη υπόσταση στο έργο. Όσον αφορά το νόημα της Ειρήνης, δυστυχώς υπάρχουν παντού πυρκαγιές σε όλο τον κόσμο, και η ειρήνη είναι ακόμη φυλακι-

σμένη κατά την άποψη μου. Στην προέκτασή του, αυτό που συμβαίνει στη χώρα μας αλλά και παγκοσμίως είναι ένας πόλεμος. Ένας πόλεμος χωρίς όπλα, αλλά πολύ πιο εξοντωτικός απ’ ό,τι αν γινόταν με τα όπλα. Γιατί και ο πόλεμος εξαθλιώνει τον άνθρωπο και ο οικονομικός πόλεμος που γίνεται τώρα πάλι εξαθλιώνει τον άνθρωπο. Άρα η ειρήνη παραμένει για μας κάτι που πάντα το επιθυμούμε, αλλά δεν ξέρω πώς θα το βρούμε. Γενικότερα, πόσο επίκαιρο βρίσκετε τον Αριστοφάνη; Το έργο του Αριστοφάνη είναι διαχρονικό. Δυστυχώς οι άνθρωποι και οι καταστάσεις δεν άλλαξαν. Για μένα, ένας συγγραφέας διαχρονικός είναι και φιλόσοφος και μάντης και ξέρει ότι η ανθρωπότητα δεν πρόκειται ν’ αλλάξει, γι’ αυτό χρειάζεται πάντα μια τέτοια αναφορά για να στηλιτεύει στους αιώνες των αιώνων τα κακώς κείμενα. Δεν είναι πολύ απαισιόδοξο αυτό που λέτε; βλέπετε εσείς κάτι αισιόδοξο; Δεν τη βλέπετε πώς είναι η μοίρα της ανθρωπότητας; Τι έχει αλλάξει; Πάντα οι κυβερνήσεις αποφάσιζαν μόνες τους με το πρόσχημα της δημοκρατίας. Και επί χούντας ακόμα, δημοκρατία λεγότανε – είχαμε και πρόεδρο της δημοκρατίας. Έχουμε σύγχρονους Αριστοφάνηδες; Δεν νομίζω ότι υπάρχουν σήμερα τέτοιοι. υπάρχουν βέβαια συγγραφείς προβληματισμένοι, επαναστάτες, αλλά αυτοί όλοι αναφέρονται περισσότερο στη σύγχρονη εποχή, στην άμεση εποχή. Έπειτα, ο ποιητικός λόγος του Αριστοφάνη είναι και δύσκολος. Το να κάνεις αντίσταση με ποίηση και να πετύχεις είναι δύσκολο. Σήμερα, οι συγγραφείς της αντίστασης αφήνουν την ποίηση και τα λένε «έξω από τα δόντια», με βρισιές, με κατάρες, με αφορισμούς. Γενικότερα, έχετε την αίσθηση ότι η κινηματογραφική σας απήχηση ως Αντωνάκης στο Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα ή η δημοφιλής σκηνή με το προφιτερόλ στο Χτυποκάρδια στα θρανία ή και άλλες ταινίες όπου αγαπήθηκαν οι ερμηνείες σας, αλλά και η σημαντική παρουσία σας στην τηλεόραση, «καπέλωσαν» στη συνείδηση του κοινού τη θεατρική σας πορεία; Εσείς πού νιώθετε ότι εκφραστήκατε πληρέστερα;

“

Ο Γιώργος Κωνσταντίνου είναι ένας ηθοποιός που συγκίνησε το κοινό απ’ όπου κι αν το πλησίασε. Από το θέατρο, τον κινηματογράφο, την τηλεόραση, μέσα από κωμικούς, δραματικούς, αλλά και «μεικτούς» ρόλους, έχει γράψει ιστορία. Στην παράβαση της Ειρήνης του ΚΘΒΕ, ο Γιώργος Κωνσταντίνου στέλνει ένα πανανθρώπινο μήνυμα.

Καθόλου δεν το αισθάνομαι. Τα ξεχωρίζω εντελώς αυτά. Εγώ γεννήθηκα στο θέατρο, γιατί ήταν κι οι γονείς μου ηθοποιοί, και στο θέατρο στεριώθηκα. Δεν είχα σχέση με την τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Τα αγάπησα, τα υπηρέτησα σωστά, όσο μπορούσα, αλλά καμία σχέση δεν έχουν με τη θεατρική μου καριέρα. Και το λέω συχνά σε νέους ανθρώπους, να μη στηρίζονται στην επιτυχία ενός σίριαλ για να κάνουν καριέρα. Στην ουσία, η ζωή μας είναι το θέατρο, εκεί σε αναγνωρίζει ο κόσμος. Μπορεί να είσαι καλός στον κινηματογράφο πλάνο πλάνο, και όχι στο θέατρο. Η δόξα στον κινηματογράφο είναι εφήμερη. Για σας, ωστόσο, δεν υπήρξε τόσο εφήμερη η κινηματογραφική δόξα... Ναι, γιατί πάντα στηριζόμουν με το άλλο πόδι στο θέατρο. Ο κόσμος με έβλεπε στο θέατρο και δεν απογοητευόταν. Για έναν ηθοποιό, το να πετύχει στο θέατρο και όχι στον κινηματογράφο είναι εντάξει, το αντίστροφο όμως είναι κουτσό, δεν προχωράει. Τι σημαίνει για σας το καθένα από τα τρία πεδία έκφρασης; Αγάπησα πάρα πολύ και το θέατρο, αλλά και τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, γιατί είχα την τύχη να γράψω και να παίξω σε καλές ταινίες και σειρές. Αυτό που λέω πάντα, είναι ότι το θέατρο είναι η σύζυγός, ενώ η τηλεόραση κι ο κινηματογράφος η ερωμένη μου. Ο Βασίλης Χαραλαμπόπουλος είναι ένας ιδιαίτερα ταλαντούχος ηθοποιός της νέας γενιάς και τα τελευταία χρόνια έχει διακριθεί σε αριστοφανικούς ρόλους. Τι θα θέλατε να σχολιάσετε για εκείνον και την πορεία του; Είμαι πολύ ευτυχισμένος που συμμετέχω στον ίδιο θίασο μαζί με δύο πολύ ταλαντούχα παιδιά του θεάτρου, όπως ο βασίλης χαραλαμπόπουλος και ο Φάνης Μουρατίδης, και πάντα, όταν είχα τη δυνατότητα, η χαρά μου ήταν να προωθώ νέους ανθρώπους, τουλάχιστον στις δουλειές που ήμουν εγώ και πάντα χαιρόμουν να τα βλέπω ν’ ανεβαίνουν. Επίσης, θα ήθελα να τονίσω ότι όλος ο θίασος απαρτίζεται κατά 80-90% από νέα παιδιά, διαλεγμένα και τόσο ταλαντούχα που λίγες φορές έχω δει σε παράσταση. Εύχομαι οι κληρονόμοι μας να είναι τέτοιοι, όπως ο βασίλης και ο Φάνης, και να κατακτήσουν το θέατρο όπως εμείς οι παλαιότεροι. s

[25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 35

ΔΙΧΩΣ ΕΛΠΙΔΑ κΑΜΙΑ Γυναίκες ηττημένες μετά τον πόλεμο – ο χορός των Τρωάδων. Όπως συμβαίνει σε κάθε πολεμική αναμέτρηση, αυτές πληρώνουν το τίμημα της ήττας, Με πολλές προσωπικές απώλειες και με σεξουαλικούς εξευτελισμούς.

eυριπιΔη

Τ ρωαΔε σ

τρωάδες

σηκωσε Το κεΦαλι.

πανω!

Όταν οι Έλληνες κατέλαβαν την Τροία, όπως συμβαίνει συνήθως στους πολέμους, αυτές που κλήθηκαν να πληρώσουν το τίμημα της ήττας ήταν οι γυναίκες. Ανάμεσά τους, η Εκάβη, βασίλισσα της πόλης που έχασε τα πάντα, και η χήρα του Έκτορα, η Ανδρομάχη. Η ανάγνωση του Θοδωρή Αμπαζή στο κείμενο του Ευριπίδη καθοδηγείται από τη μουσική και υπηρετείται από σπουδαίες ηθοποιούς: την Άννα Κοκκίνου, την Κατερίνα Διδασκάλου, την Κόρα Καρβούνη, τη Δανάη Σαριδάκη, την Τζωρτζίνα Δαλιάνη... Όλα αρχίζουν μ’ ένα κήρυγμα αντίστασης – και οδηγούν στην έμπρακτη άρνηση της βάναυσης εξουσίας. Η συνέχεια στις επόμενες σελίδες – και στο θέατρο της Επιδαύρου... Από τη Έλια Αποστολοπούλου Φωτογραφίες: Βασίλης Σπύρου

Info ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας - Θοδωρής Αμπαζής Τρωάδες Ευριπίδη Μετά την πτώση της Τροίας οι αιχμάλωτες Τρωάδες περιμένουν να επιβιβαστούν στα πλοία που θα τις μεταφέρουν στην Ελλάδα. Ανάμεσά τους, η βασίλισσα Εκάβη που θρηνεί το χαμό της οικογένειας και της πόλης της, και η χήρα του Έκτορα, η Ανδρομάχη, η οποία πρόκειται να αντιμετωπίσει ακόμα μία τραγωδία, καθώς οι νικητές σκοτώνουν τον μικρό γιο της. Μπροστά στην αγριότητα των Ελλήνων κατακτητών, οι θεοί αποφασίζουν να τιμωρήσουν την αλαζονεία τους. Παίζουν: Άννα Κοκκίνου, Κατερίνα ∆ιδασκάλου, Κόρα Καρβούνη, ∆ανάη Σαριδάκη, Τζωρτζίνα ∆αλιάνη, Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Απόστολος Πελεκάνος, Μιχαήλ Μαρμαρινός. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 23-24 Αυγούστου, 21:00 Εισιτήρια: 45€ (VIP), 35€ (Ζώνη Α), 25€ (Ζώνη β), 15€ (Φοιτητικό), 10€ (Άνω διάζωμα), 5€ (Φοιτητικό, ανέργων, ΑΜΕΑ)

eυριπιΔη

Τ ρωαΔε σ

ΕΝΣΑΡκΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΕΙΣΜΑ κΑΙ ΤΟ ΠΑΘΟΣ Η Άννα Κοκκίνου στο ρόλο της Εκάβης – μιας γυναίκας που έχασε 19 παιδιά και που, σαν να μην έφτανε αυτό, την πήρε για δούλα ο Οδυσσέας.

Άννα κοκκίνου

ο θριαμβοσ

μιασ που ηΤΤηθηκε

Η Άννα Κοκκίνου ανεβαίνει για πρώτη φορά στη σκηνή της Επιδαύρου, στο ρόλο της Εκάβης απ’ τις Τρωάδες του Ευριπίδη. Ταυτίζεται άραγε με μια γυναίκα που απαντά με πείσμα και επιμονή στις απανωτές ήττες; Περισσότερο ταυτίζεται με το πάθος των ανθρώπων που υπερασπίζουν τα όνειρα της ζωής τους.

εκίνησε την καριέρα της στη Σκηνή με τον λευτέρη βογιατζή, τον Τάσο Μπαντή και τον βασίλη Παπαβασιλείου. Μετά τη διάλυση της Σκηνής το 1988, η Άννα Κοκκίνου πάλεψε να ανασυνταχθεί και κατάφερε να στήσει, το 1993, το δικό της θέατρο στου Μακρυγιάννη, τη Σφενδόνη. Εκεί ανέβασε για πρώτη φορά στις 29 Μαΐου 1993 τις Μορφές από το έργο του Βιζυηνού σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώδη, μια μοναχική παράσταση που την κράτησε στη σκηνή της Σφενδόνης για πέντε χρόνια, κι όχι για 20 μέρες, όπως πίστευε η ίδια αρχικά. Η παράσταση έγινε σημείο αναφοράς στην ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου και ανέβηκε έκτοτε επανειλημμένα σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, καθώς και στο εξωτερικό: στην Κύπρο, στο λονδίνο, στο βερολίνο και σ’ άλλες πόλεις της Γερμανίας. Από τότε, έχει ανεβάσει ποικίλες παραστάσεις στο θέατρό της, μεταξύ των οποίων: Η Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων σε δική της σκηνοθεσία το 1998, Λα Πουπέ του βαγγέλη χατζηγιαννίδη σε δική της σκηνοθεσία το 2008, Λίγα απ’ όλα του Αντώνη Μόλλα με την ίδια στο ρόλο του Καραγκιόζη σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώδη και μουσική του Διονύση Σαββόπουλου το 2001, Καβαλάρηδες στη θάλασσα του ιρλανδού συγγραφέα Τζον Μίλινγκτον Σιντζ σε μουσική του θοδωρή Αμπαζή και σκηνοθεσία της ίδιας το 2008, και Ρίττερ,

ΘΕΑΤΡΟ

Ντένε, Φος με τον Δημήτρη Καταλειφό και τη ράνια Οικονομίδου το 2011. Υποδύεστε την Εκάβη, την τραγική φιγούρα που έχει χάσει την πατρίδα της, τον άνδρα και τα παιδιά της. Ποια είναι τα συστατικά στοιχεία της Εκάβης; Η Εκάβη, βασίλισσα στην πλούσια χώρα των Φρυγών, γυναίκα του Πρίαμου, μητέρα δεκαεννιά παιδιών «που υπερείχαν τόσο κατά την ομορφιά όσο και επειδή πολύ διακρίθηκαν στο γένος των Φρυγών». Έρχεται ο πόλεμος, η καταστροφή της Τροίας, ο Πρίαμος, τα παιδιά, όλοι σκοτώνονται, ο πλούτος λεηλατείται, κι αυτή κληρώνεται να πάει δούλα του Οδυσσέα στην Ελλάδα. Σ’ αυτό το σημείο, η Εκάβη αρχίζει να βλέπει: τον Άνθρωπο, τη Ζωή, τους θεούς. Είναι στο ίδιο σημείο απ’ όπου ο Ευριπίδης βλέπει τη μεγάλη Αθήνα, εξαιτίας του πολέμου και της διχόνοιας, να χάνει το μεγαλείο της και να μικραίνει – όλα να μικραίνουν, άνθρωποι και θεοί. Εκεί, η Εκάβη αρχίζει να υπάρχει. Μέσα σ’ αυτήν την πτώση και την άρνηση κάθε αξίας, αναδύεται από τα βάθη της μια τρομερή δύναμη που τη φτάνει στα όριά της –γι’ αυτό και γίνεται σχεδόν φριχτή– υπέρ της ζωής και εναντίον του θανάτου. Το έργο είναι μια σειρά απανωτών χτυπημάτων. Αυτή, στο κάθε χτύπημα, ανορθώνεται όλο και πιο πολύ, και την ίδια στιγμή χώνεται όλο πιο βαθιά στη γη. «Ο θρίαμβος του ηττημένου», που λέει κι ο Δημήτρης χατζής.

Την πονάει περισσότερο το προσωπικό ή το εθνικό δράμα της; Το προσωπικό και το εθνικό σ’ αυτήν, είναι ένα και το αυτό – ταυτίζονται. Φυσικά, καμιά σχέση με την έννοια του «εθνικού» που δίνουν συνήθως οι εθνικιστές. Η φωνή των Τρωάδων, με κορυφαία αυτήν της Εκάβης, είναι ένας ατέλειωτος θρήνος για τις συμφορές που πέρασαν και γι’ αυτές που τις περιμένουν. Είχαν άλλη επιλογή; Δεν θα έλεγα πως είναι θρήνος αλλά πένθος, δηλαδή αποδοχή. Η τραγωδία τους, με κορυφαία αυτήν της Εκάβης, είναι μια αλυσίδα αναγνώρισης του εαυτού, του Άλλου και της ζωής , μέσα από το συμβάν του πολέμου. Η αλαζονεία κατακρημνίζεται νομοτελειακά κάποια στιγμή; Πάντα η ζωή βρίσκει τρόπο να διορθώνει την ανθρώπινη πλάνη. Ύψιστη στιγμή, η συνειδητοποίηση από τον άνθρωπο. Τίποτα δεν συγκρίνεται μ’ αυτό. Του προσφέρει αυτό που του στερεί η πλάνη. Την ένωση με τη ζωή την ίδια. Την επιστροφή, δηλαδή, σ’ αυτήν, της οποίας ήταν πάντα κομμάτι και από την οποία, εξαιτίας της πλάνης, είχε απομακρυνθεί. Ξεκινώντας από τον Βιζυηνό, αλλά και στις επόμενες δουλειές σας, δείχνετε έντονο ενδιαφέρον για την πρόζα. Πώς αντιλαμβάνεστε το λόγο

της Εκάβης, και ποιος είναι ο ρόλος της μουσικής; Είναι περίεργο πώς μ’ ένα μη θεατρικό κείμενο –όπως ήταν του βιζυηνού– ήρθα πιο κοντά στον θεατρικό λόγο, γιατί από εκεί κατάλαβα ότι κείμενο σημαίνει ρυθμός. Νιώθω πιο κοντά στη μουσική προσέγγιση των νοημάτων και των καταστάσεων. Νιώθω πιο βολικά να μπαίνω στο ρυθμό και να προκύπτει η σκέψη. Πολλά οφείλω στη Μίρκα Γεμεντζάκη. Όσο για την Εκάβη, είναι μεγάλη τύχη σήμερα, που όλα είναι λίγο θολά, να έχεις στα χέρια σου το λόγο του Ευριπίδη. Πώς λειτούργησε η συνεργασία με τον Θοδωρή Αμπαζή; Με τον θοδωρή υπάρχει άμεση συνεννόηση. Αντιλαμβανόμαστε με παρόμοιο τρόπο το κείμενο. Η συνεργασία μαζί του είναι ευχάριστη και αποδοτική. Είναι ένας υπερταλαντούχος μουσικός και γνώστης της μουσικής λειτουργίας του κειμένου. Παλιότερα δηλώνατε ότι σας λείπουν οι μόνιμες συνεργασίες. Ισχύει ακόμα αυτό; Ναι, για μένα –και όχι μόνο– θα ήταν παράδεισος η συνύπαρξη με ανθρώπους με τους οποίους θα είχαμε την ίδια Γνώμη και την ίδια Ανάγκη για το θέατρο. Κι αυτό θα ισχύει πάντα. Είναι πολύ δύσκολο, όμως, και πώς να γίνει μ’ αυτήν την έλλειψη παιδείας, τη διάλυση κάθε έννοιας του καλού; s

[25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 39

ΟΔηγΟΣ ΤΟΥ η ΜΟΥΣΙκη Ο Θοδωρής Αμπαζής στη διάρκεια μιας πρόβας, ενώ καθοδηγεί τους ηθοποιούς του. «Η συνεργασία μαζί του είναι ευχάριστη και αποδοτική», λέει για τον σκηνοθέτη της η Άννα Κοκκίνου. «Είναι ένας υπερταλαντούχος μουσικός και γνώστης της μουσικής λειτουργίας του κειμένου».

eυριπιΔη

Τ ρωαΔε σ

Θοδωρής Αμπαζής

η εκAβη μeσα μασ Ο σκηνοθέτης και συνθέτης Θοδωρής Αμπαζής έρχεται στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου με μια «μουσική ανάγνωση» στον Ευριπίδη.

ία από τις πιο δημοφιλείς και πολυανεβασμένες τραγωδίες του Ευριπίδη, οι Τρωάδες μεταφέρθηκαν μάλιστα το 1971 στη μεγάλη οθόνη από τον Μιχάλη Κακογιάννη με πρωταγωνίστριες τις Κάθριν χέπμπορν, βανέσα ρέντγκρεϊβ, Ζενεβιέβ Μπιζόλντ και Ειρήνη Παπά σε μουσική του Μίκη θεοδωράκη. Το 2007, ανέβηκε στη σκηνή του Εθνικού θεάτρου του λονδίνου σε σκηνοθεσία Κέιτι Μίτσελ, την οποία γνωρίσαμε στο Φεστιβάλ Αθηνών πέρυσι, με την Σαουμπίνε να ανεβάζει τη Δεσποινίδα Τζούλια του Αυγούστου Στρίντμπεργκ. Στο λιμάνι της Τροίας, οι αιχμάλωτες γυναίκες θρηνούν τη μοίρα τους και περιμένουν τα χειρότερα από τους Έλληνες κατακτητές, με κορυφαία ανάμεσά τους την Εκάβη που, έχοντας ήδη χάσει τον γιο, τον άντρα και την πατρίδα της, ετοιμάζεται να θρηνήσει και τον εγγονό της Αστυάνακτα. Ο θοδωρής Αμπαζής θεωρεί πως το καταγγελτικό δράμα του Ευριπίδη αρμόζει στη σημερινή συγκυρία και μας εξηγεί πώς θα κρατήσουμε την «Εκάβη μέσα μας».

Πρώτη σκηνοθεσία με το ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας και πρώτη ενασχόληση με την αρχαία τραγωδία. Γιατί αυτή η επιλογή σ’ αυτήν τη συγκυρία; Η δουλειά που έπρεπε να γίνει στο ΔΗΠΕθΕ Πάτρας, σύμφωνα με το σχεδιασμό που πρότεινα στο Διοικητικό Συμβούλιο, απαιτούσε πολύ χρόνο για να οργανωθεί και να υλοποιηθεί. ως εκ τούτου, δεν ήθελα να πέσω με τα μούτρα στη σκηνοθεσία κάποιας παραγωγής. Η πρόταση των Τρωάδων υπήρχε στο μυαλό μου πριν ακόμα αναλάβω καλλιτεχνικός διευθυντής και το είχα συζητήσει με τον Γιώργο λούκο. Αργότερα, ήρθε το ΔΗΠΕθΕ και θεώρησα σημαντικό και αυτονόητο να συμμετέχει η Πάτρα στη συγκεκριμένη παραγωγή. Η επιλογή της τραγωδίας ήρθε πολύ φυσικά μετά τους Εμπόρους των εθνών του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, που παρουσιάσαμε πρόπερσι στη Στέγη με την ομάδα ΟΠΕRΑ. Η ενασχόλησή μας τότε με την ελληνική γλώσσα και η χρήση της ως δομικού υλικού σύνθετων μουσικοθεατρικών χειρονομιών με ώθησε να αναζητήσω ένα μεγαλύτερο πεδίο εφαρμογής των μοντέλων σύνθεσης και εξέλιξής τους. Η νέα μετάφραση της μόνιμης συνεργάτιδός μου, δραματολόγου-φιλολόγου Έλσας Ανδριανού, αποτέλεσε τη γόνιμη πρώτη ύλη για την έρευνά μας. Οι Τρωάδες του καταγγελτικού Ευριπίδη είναι κατά τη γνώμη μου το πλέον αρμόζον αρχαίο δράμα στη σημερινή συγκυρία. Τα πρώτα λόγια της Εκάβης είναι: «Πάνω. Σήκωσε το κεφάλι. Όρθωσε το λαιμό». λόγια που αφυπνίζουν, κινητοποιούν, αυθαδιάζουν, λόγια άρρηκτα συνδεδεμένα με την ιστορία μας, το χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία μας. λόγια που ξεχνάμε ή προσπαθούν να μας κάνουν να ξεχάσουμε. Κι αν οι εκάστοτε εξουσιαστές εξολοθρεύουν τις Κασσάνδρες, τις Ανδρομάχες και τους Αστυάνακτές μας, αυτό που δεν μπορούν να εξολοθρεύσουν είναι την Εκάβη μέσα μας. Τη βασίλισσα-παρελθόν μας, που τρέφει τους αγώνες μας και χλευάζει την υποταγή μας. Τι καινοτομίες έχει η παράσταση των Τρωάδων; Ή πρόκειται για μια παράσταση που είναι τοποθετημένη στην εποχή της;

Κατά τη γνώμη μου, τα κλασικά έργα δεν ανήκουν σε καμία εποχή. Είναι ιστορίες που υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν πάντα και η δημοσιοποίησή τους ανά τους αιώνες είναι αναγκαία, όχι μόνο λόγω της εκπαιδευτικής, αλλά και της λυτρωτικής τους λειτουργίας. Η παράστασή μας αναζητά τη σύνδεση με το παρελθόν με αφετηρία το σήμερα. Όσο για την «καινοτομία», νομίζω είναι πολύ επικίνδυνη λέξη, ειδικά σήμερα και σε σχέση μ’ ένα έργο που έχει γνωρίσει αμέτρητα ανεβάσματα σ’ όλον τον κόσμο. Προσπαθούμε με όσα γνωστικά εργαλεία διαθέτουμε να παρουσιάσουμε με ειλικρίνεια κάτι που να μας αφορά, πιστεύοντας ότι το προσωπικό είναι και μοναδικό. Οι Τρωάδες είναι μια από τις πιο δημοφιλείς τραγωδίες με πολλά θεατρικά ανεβάσματα. Οφείλεται αυτό στη θεματολογία του έργου που προσφέρεται για επικαιροποίηση; Προφανώς. Η ανθρώπινη συμπεριφορά σε ακραίες καταστάσεις, όπου νικητής και ηττημένος είναι δυσδιάκριτοι ρόλοι, δε θα πάψει ποτέ να αφορά τους ανθρώπους. Τα δεινά των Τρωάδων, αποτέλεσμα του αχαλίνωτου μένους των εξουσιαστών, του πάθους της απόλυτης κυριαρχίας και του φόβου της απώλειάς της, είναι αναγνωρίσιμα στην ιστορία του ανθρώπινου είδους. Ο Ευριπίδης επιλέγει να μιλήσει για την «επόμενη μέρα» του πολέμου, όταν τα αίσχη δεν καλύπτονται από το πέπλο της σύγκρουσης, όταν τα δεδομένα εξαφανίζονται και όλα είναι πιθανά. Η αποχώρηση των θεών στην αρχή του έργου στερεί την ελπίδα κάποιας «από μηχανής» λυτρωτικής εμφάνισης. «Έργα των ζωντανών» λοιπόν, που μόνοι τους πλέον σηκώνουν το βάρος της ευθύνης των πράξεών τους. Οι νικητές Αχαιοί θα βιώσουν τη συντριβή λόγω της αλαζονικής συμπεριφοράς τους έναντι των ηττημένων. Το σχήμα «άτις, ύβρις, νέμεσις, τίσις» μοιάζει αναπόφευκτο στον κόσμο της αρχαίας τραγωδίας. Ισχύει κάτι αντίστοιχο σήμερα; Οι εύκολες αναγωγές στο σήμερα, όπου κυριαρχεί μια τελείως διαφορετική αντίληψη γι’ αυτό που ονομάζουμε «τάξη πραγμάτων», είναι καλό να αποφεύγονται. Πόσο μάλλον που απαιτείται βαθιά γνώση της αρχαίας ελληνικής σκέψης για να κατανοηθεί. Εξάλλου, τι είναι «ύβρις» σήμερα και ποιους «θεούς» μπορεί να εξοργίσει; Ποια είναι η κυρίαρχη ηθική; Μάλλον αυτοί που βουλεύονται στην εξουσία χρησιμοποιούν το παραπάνω σχήμα για ιδιοτελείς σκοπούς, εκμεταλλευόμενοι το φόβο που προκαλεί. Στην παράσταση επιχειρείτε «μια μουσική ανάγνωση σ’ ένα κλασικό έργο». Δηλαδή; Ποιος είναι ο ρόλος της μουσικής και πού δίνεται η έμφαση; Η παράσταση υπηρετεί το κείμενο αξιοποιώντας μουσικά όλα τα υλικά της τραγωδίας. Ακολουθεί τη δομή του έργου και προτείνει νέους τρόπους σκηνικής εκφοράς, με κυρίαρχη τη μουσική. θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για ένα συμφωνικό έργο ενορχηστρωμένο για μαντολίνα, κιθάρες, κόντρα μπάσο, σαξόφωνο, λυρικές φωνές, ομιλίες, κινήσεις σωμάτων και χειρονομίες. Κάθε σκηνή είναι μια συνολική σύνθεση όλων των στοιχείων, με στόχο να προβληθεί πολυσήμαντα η δραματουργία. Η μου-

σική δεν ταυτίζεται με κάποιο μουσικό είδος, αλλά εμπεριέχει από παραδοσιακά –ελληνικά και ξένα– στοιχεία μέχρι μπαρόκ, μίνιμαλ και τζαζ. Συνειδητά αποφεύγεται η ταύτιση μ’ ένα είδος, αν και τα νυκτά έγχορδα δίνουν μια χροιά αρχαίων χρόνων, όχι απαραίτητα ελληνική. Γιατί θα υπάρχει ζωντανή μουσική στην παράσταση; Η Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων «θανάσης Τσιπινάκης» της Πάτρας είναι γνωστή εδώ και πολλά χρόνια, με σημαντικές καλλιτεχνικές συνεργασίες. Αποτελείται από ερασιτέχνες μουσικούς με ξεχωριστή επαγγελματική συνείδηση. Η συνεργασία μας υπήρξε άψογη και η συμμετοχή τους είναι απόλυτα ενταγμένη στην παράσταση. Η παρουσία επίσης του σαξοφωνίστα Δημήτρη χουντή, ως κορυφαίου από τη πλευρά των μουσικών, εξασφαλίζει μια απόλυτα οργανική σχέση λόγου και μουσικής με κοινό στοιχείο την αναπνοή. Κι αυτό μόνο με ζωντανή μουσική μπορεί να επιτευχθεί. Δεδομένης της μακράς πορείας σας στο χώρο της μουσικής, λειτουργείτε περισσότερο ως σκηνοθέτης ή ως συνθέτης; Ποτέ μου δεν έγραψα μουσική χωρίς να σκέφτομαι κάποιου είδους ιστορία, κι απ’ την άλλη το βασικό μου όπλο στη σκηνοθεσία είναι η μουσική. Για μένα δεν υπάρχει διαχωρισμός των δύο. Αλληλοσυμπληρώνονται σε τέτοιο βαθμό, που μου είναι δύσκολο να τα σκεφτώ ξεχωριστά. Εξάλλου, την πρώτη μου σκηνοθεσία την έκανα σχεδόν ταυτόχρονα με τις πρώτες μεγάλες μου συνθέσεις, το 1991 στην Ολλανδία. Ένα χρόνο περίπου καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας. Ποια είναι η μέχρι στιγμής εμπειρία σας και ποια τα σχέδιά σας; θεωρώ ότι μέσα σ’ ένα χρόνο, η παρουσία του Δημοτικού Περιφερειακού θεάτρου στην πόλη της Πάτρας έχει αλλάξει δραστικά. Όλα τα σχέδιά μας υλοποιήθηκαν παρά τις αντίξοες οικονομικές συνθήκες και ο προγραμματισμός μας εφαρμόζεται χωρίς παρεκκλίσεις. Η βασική φιλοσοφία της λειτουργίας μας είναι η σύνδεση του θεάτρου με την τοπική κοινωνία και πρακτικά αποτυπώνεται σε πολλά και ποικίλα εκπαιδευτικά προγράμματα, σε συνεργασίες με τοπικούς φορείς και καλλιτέχνες, και στην πραγματοποίηση παραστάσεων που αφορούν στις συνθήκες ζωής του πολίτη, αλλά και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής. Πολλές καινοτόμες δράσεις που προσελκύουν πλέον πλήθος πολιτών, παράλληλα με τις παραστάσεις και τα τακτικά εκπαιδευτικά μας προγράμματα, καταγράφουν το ΔΗΠΕθΕ Πάτρας στη συνείδηση των πολιτών ως ένα σημαντικό πυρήνα πολιτιστικής δραστηριότητας υψηλού επιπέδου. Αντιλαμβάνομαι το θεσμό του ΔΗΠΕθΕ ως συνέχεια του σχολείου και δίπλα στο πανεπιστήμιο. Σταματήσαμε τις αλόγιστες σπατάλες του παρελθόντος, αξιοποιούμε το μέγιστο των δυνατοτήτων μας και δημιουργούμε καθημερινά νέες συμμαχίες μ’ όλους τους εν δυνάμει συνομιλητές μας στην πόλη. Στόχος είναι η επίσημη πλέον λειτουργία της Δραματικής μας Σχολής, η αξιοποίηση φετινών παραγωγών και του χρόνου σ’ ένα πρόγραμμα ρεπερτορίου, συμπαραγωγές με άλλα θέατρα σε Ελλάδα και εξωτερικό, και η αξιοποίηση του εργαστηρίου λυρικού θεάτρου σε μια Οπερέτα την Άνοιξη. s [25 ΙουΛιου 2013] #36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 41

Σίμος κ ακάλας

Από το ξεκίνημά της, η Εταιρεία Θεάτρου Χώρος του Σίμου Κακάλα καταπιάνεται με την έρευνα, αναπτύσσοντας εργαλεία για να προσεγγίσει κείμενα, κάποιες φορές θεατρικά κι άλλες όχι· κάποιες φορές σύγχρονα, όπως το Λιωμένο βούτυρο του Σάκη Σερέφα, κι άλλες φορές έργα της παράδοσης, όπως την Γκόλφω Reloaded ή την Ερωφίλη. Την τελευταία μέρα του Αυγούστου, στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, η ομάδα «Χώρος» θα παρουσιάσει την Άσκηση Επίδαυρος - Σύσσημον. Γι’ αυτή την δουλειά, με την οποία κλείνει το φετινό Φεστιβάλ Επιδαύρου, μας μίλησε ο σκηνοθέτης της, Σίμος Κακάλας. Από τη Νίκη Ορφανού Φωτογραφίες: Βασίλης Μαθιουδάκης

ΜΕ ΑΞΟΝΑ ΕΝΑ ΠΟΙηΤΙκΟ ΕΡγΟ Ο Σίμος Κακάλας (στη φωτογραφια) ξεκινά από ένα ποιητικό κείμενο, το Σύσσημον, του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Εμπλουτίζει το κείμενο με αποσπάσματα από τον Οιδίποδα Τύραννο και το παραδίδει στην κρίση του μεγάλου κοινού: «Υπάρχουν πολλά είδη κοινού», λέει. «Μου αρέσει ιδίως όταν τα συναντώ όλα μαζί. Κάποιες φορές, από τη σκηνή, ενώ παίζω, παρατηρώ το κοινό, φτιάχνω ένα “χάρτη” της πλατείας».

αρτάκια με ερωτήσεις προς εξερεύνηση, και άλλα με σκίτσα στους τοίχους. Μάσκες από χαρτόνι, εύθραυστες, που διαλύονται μετά από δύο ή τρεις πρόβες. Ένα μικρό τραπέζι, φορτωμένο υλικά. Απέραντος χώρος γυμνός. Πάνω στο υποτυπώδες σκηνικό, ένα αντίτυπο του ποιητικού βιβλίου Σύσσημον ή Τα κεφάλαια του Νίκου Παναγιωτόπουλου, «Αφήγηση της άγονης γραμμής η ιστορία / η ιστορία μιας ψυχής και του πληρώματος ενός στενού καιρού». Σ’ αυτό το ποιητικό έργο βασίζεται η καινούργια δουλειά της ομάδας χώρος. Ερευνούν τα νήματα που το διαπερνούν, τα θραύσματα που φτιάχνουν το σύνολο μιας πορείας –προσωπικής και συλλογικής–, τη γλώσσα ή, καλύτερα, τις γλώσσες του: βυζαντινή, ευαγγελική, τραγωδία, ποίηση με αναφορές σε άλλα ποιήματα, ή σε άλλους δημιουργούς, όπως στον Έλιοτ. Πώς μπορεί να γίνει αυτή η ποίηση θέατρο; Ποια είναι η δοσολογία της σωματικότητας μέσα στο λόγο;

Πείτε μας για το Σύσσημον. Είναι ένα έργο με το οποίο ένιωσα, διαβάζοντάς το, μια εμπειρία σχεδόν σωματική. Έτσι, άρχισα να το βλέπω πάνω στη σκηνή και στον συγκεκριμένο χώρο. Ήταν ποίηση που έψαχνα καιρό, και ξαφνικά με βρήκε. Είχα σε φωτοτυπία το πρώτο κεφάλαιο. Το διάβαζα, το άφηνα, το ξαναδιάβαζα. Αυτό κράτησε δύο χρόνια. Τελικά, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος μου έδωσε όλο το βιβλίο, γιατί είχε εξαντληθεί και δεν το έβρισκα στα βιβλιοπωλεία. Ήταν από τα πιο όμορφα πράγματα που έχω διαβάσει γι’ αυτόν τον τόπο: κομμάτια, ευρήματα, ανασκαφές από τη μια εποχή στην άλλη. Το θέμα είναι η γλώσσα, η γλώσσα που μιλιέται σ’ αυτόν τον τόπο. Δεν ακολουθεί ένα μοτίβο αλλά αλλάζει συνεχώς, φτιάχνοντας νέα νοήματα. Έχετε συνδυάσει το Σύσσημον με αποσπάσματα από τις τραγωδίες. Ποιες; Αρχικά αυτή ήταν η ιδέα, αλλά για να έχει το όλο πράγμα καθαρή μορφή, τελικά αποφάσισα να περιοριστώ στον Οιδίποδα Τύραννο, σε μετάφραση επίσης του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Ο Οιδίποδας με κάποιο τρόπο υπάρχει σ’ όλη την παράσταση. Συναντιούνται τα δύο κείμενα, γιατί μιλάνε για μια θυσία. Και επίσης μιλάνε για κάποιον που δεν ξέρει ποιος είναι. Για μένα, αυτό αντιπροσωπεύει η φιγούρα του Οιδίποδα. Και είναι κάτι που ισχύει νομίζω για όλους μας. Η όλη πορεία της ζωής μας είναι ένας τρό-

πος να καταλάβουμε το ποιοι είμαστε – σ’ αυτό προσπαθούμε να απαντήσουμε συνεχώς. Παρουσιάζετε, όχι για πρώτη φορά, μια άσκηση που την ίδια ώρα πρέπει να είναι παράσταση. Δεν είναι δύσκολο αυτό; Οπωσδήποτε. Το γεγονός ότι το έχω ξανακάνει με άλλη δουλειά δεν το κάνει ευκολότερο. Η δυσκολία είναι κυρίως στο εξής: από τη μια πλευρά, από τη στιγμή που μιλάμε για άσκηση, σημαίνει ότι δείχνουμε μια δουλειά εν εξελίξει, μια δουλειά που βρίσκεται σε κάποιο σημείο της πορείας της. Από την άλλη, όταν η άσκηση γίνεται μπροστά στο κοινό, πρέπει να είναι ταυτόχρονα παράσταση, ώστε να ενδιαφέρει τους ανθρώπους που έχουν έρθει να τη δουν. Έτσι, προσπαθούμε να τη δείξουμε ως την τελική άσκηση, κάτι που θα είναι δηλαδή και τα δύο. θέλουμε το κοινό να δει μια παράσταση, χωρίς όμως να το κοροϊδέψουμε: πρέπει να ξέρει ότι αυτή η δουλειά θα συνεχίσει να εξελίσσεται και μετά την παράσταση, θα συνεχίσει να τροφοδοτείται με πράγματα και ίσως άλλες κατευθύνσεις. Ίσως ποτέ δεν είναι μια δουλειά έτοιμη για κανέναν, απλώς κάποια στιγμή πρέπει να πούμε «αυτό είναι». Βοηθάει και το κοινό σ’ αυτή τη διαδικασία; Το κοινό βοηθάει με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Πρώτα απ’ όλα, είναι σημαντική η επιτόπου σχέση. Την ώρα της παράστασης, κάτι συμβαίνει. Αυτό το «κάτι» συμβαίνει μόνο μπροστά στο κοινό. Είναι μια σχέση που δημιουργείται ανάμεσα σ’ αυτό που βρίσκεται στη σκηνή και στους θεατές, που μπορεί ξαφνικά να δώσει σ’ εμένα απαντήσεις ή να με οδηγήσει σε καινούργιες σκέψεις. Είναι μια στιγμή καθαρότητας για το τι είναι αυτό που έχουμε δημιουργήσει. Αυτή η σχέση με το κοινό είναι το ζητούμενο, και ποτέ δεν είναι κάτι αυτονόητο, ή δεδομένο. Μερικές φορές δεν συμβαίνει... Γι’ αυτό και δύο παραστάσεις της ίδιας δουλειάς μπορεί να μοιάζουν εντελώς διαφορετικές. Επίσης, είναι όμορφο να μιλάω με τον κόσμο μετά, κι αυτό βοηθάει. Νιώθεις εκεί ότι ο κύκλος της έρευνας έχει ήδη κλείσει, ότι κάτι διαφορετικό έχει δρομολογηθεί. Σας φοβίζει η έκθεση; Πάντα. Αλλά αυτό συμβαίνει πριν αρχίσει η παράσταση. Δεν ανησυχώ για το αν θα καταλάβει το κοινό. Είναι τόσο επιτακτική η ανάγκη να ακουστεί το κείμενο, που δεν σκέφτομαι τίποτ’ άλλο. Δεν ξέρω τι φοβάμαι, μπορεί να είναι οι συνηθισμένοι φόβοι, ή εντελώς και-

44 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #36 [25 ΙΟΥΛΙΟΥ 2013]

νούργιοι... Προς το παρόν με οδηγεί η ανάγκη, και η ανάγκη έχει πάντα ορμή, είναι επιτακτική, δεν μπορείς να λιποτακτήσεις. Και το κοινό; Ποια είναι η ανάγκη του; Ζούμε σε μια ανικανοποίητη εποχή, σε πολλά επίπεδα. υπάρχει συχνά η απαίτηση να δώσει το θέατρο απαντήσεις. Ίσως κάποτε να υπήρχε κάτι ευρύτερο που να ένωνε διαφορετικά το κοινό με το θέατρο και τους ανθρώπους του, και ίσως τότε τα πράγματα να είχαν μια άλλη σημασία. Σε δύσκολες εποχές και μαύρες πολιτικά, το θέατρο ήταν ένας συνθηματικός κόσμος όπου λέγονταν πράγματα που αφορούσαν και τους δύο. Σήμερα ίσως τα πράγματα να είναι πιο πολύπλοκα, τα ερωτήματα πολλά, το ίδιο και οι ανάγκες. υπάρχουν πολλά είδη κοινού. Μου αρέσει ιδίως όταν τα συναντώ όλα μαζί. Κάποιες φορές, από τη σκηνή, ενώ παίζω, παρατηρώ το κοινό, φτιάχνω ένα «χάρτη» της πλατείας.

Info Εταιρεία Θεάτρου Χώρος Σίμος Κακάλας Άσκηση Επίδαυρος - Σύσσημον Αποσπάσματα από τον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή και από το Σύσσημον του ποιητή Νίκου Παναγιωτόπουλου. Μια άσκηση-παράσταση από την ομάδα χώρος. Παίζουν: Έλενα Μαυρίδου, Δήμητρα Κούζα, Δήμητρα λαρεντζάκη, βασίλης Παπαγεωργίου, βαγγέλης Κρανιώτης. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 31 Αυγούστου, 21:00 Εισιτήρια: 15€ (Ζώνη Α), 10€ (Ζώνη Α), 5€ (Φοιτητικό, ανέργων, ΑΜΕΑ)

Τι ακριβώς θα δούμε επί σκηνής; Δεν είμαι έτοιμος ν’ απαντήσω σ’ αυτό. Νιώθω ότι μειώνω τη δουλειά αν μιλήσω γι’ αυτήν πρόωρα... Αυτό που θα δει ο θεατής είναι μια βουτιά μέσα στο Σύσσημον, που συνδυάζει πολλά στοιχεία. Μια παράσταση που προσπαθεί να ερμηνεύσει την πολυσημία, να μιλήσει μέσα απ’ αυτήν, να βρει ένα δρόμο εικαστικό, να προτείνει μια εκφορά λόγου. Ναι, μιλάω για τα εργαλεία, όχι για το τι θα δούμε. Τι θα δούμε; Μάσκες. Οι μάσκες είναι από τον κόσμο του κειμένου. Μια πιρόγα, που βρίσκουμε επίσης στο κείμενο. «Η μικρή συνείδηση που με πιρόγα μπαίνει στο μεγάλο ασυνείδητο...» Πέντε ηθοποιοί και πέντε μουσικοί, μπορεί και έξι αν μπω κι εγώ μαζί τους. θα έχει αρκετό χορό. Τι άλλο; Δυσκολεύομαι να μιλήσω για την παράσταση. Το Σύσσημον είναι ένα ερευνητικό κείμενο, δεν χαρίζεται. θέλει να παραμείνει εκεί, σου ζητάει να το βρεις εσύ. Να ερμηνεύσεις τις λέξεις του, τους ρυθμούς του, τις σιωπές του. Μιλήστε μας γι’ αυτές τις σιωπές. Η σιωπή είναι εργαλείο στο θέατρο και στη ζωή μας. Μιλάμε όλοι και ταυτόχρονα, αυτό είναι πρόβλημα. Είναι ένα πρόβλημα εγωισμού. Η σιωπή αφήνει τις ανάγκες να φανούν, να φανούν οι εγωισμοί. βάζει έναν καθρέφτη μπροστά μας. Όταν μιλάμε όλοι μαζί, δεν ακούμε τίποτα. Όταν αντιθέτως μιλάμε σε κάποιον που σωπαίνει, μπορεί ν’ ακούσουμε ξαφνικά τη φωνή μας, μπορεί να μας τρομάξει αυτό που θ’ ακούσουμε στη φωνή μας, μπορεί ν’ ακούσουμε την ασχήμια. υπάρχει αρκετή σιωπή μέσα στο ποίημα. Μας αφουγκράζεται. s

ΘΕΑΤΡΟ

ΜΑΣκΕΣ «Τι θα δούμε; Μάσκες. Οι μάσκες είναι από τον κόσμο του κειμένου. Μια πιρόγα, που βρίσκουμε επίσης στο κείμενο. “Η μικρή συνείδηση που με πιρόγα μπαίνει στο μεγάλο ασυνείδητο...” Πέντε ηθοποιοί και πέντε μουσικοί, μπορεί και έξι αν μπω κι εγώ μαζί τους. Θα έχει αρκετό χορό. Τι άλλο;»

JUICY LIU

Στον υπέροχο κόσμο του Eλληνικού Φεστιβάλ θα μπορούσε να είναι κομμάτι από την πιο αλλόκοτη ιστορία του Μπάτμαν, το Φονικό αστείο (The Killing Joke), το σενάριο του οποίου έχει γράψει ο Άλαν Μουρ και την εικονογράφηση έχει κάνει ο Μπράιαν Μπόλαντ. ιδίως ο Ουίλεμ Νταφόε, θα μπορούσε να είναι φτυστός ο Τζόκερ εκείνου του άλμπουμ, από το μακρινό 1980, έτσι που βγάζει τη γλώσσα έξω. Αυτά σκεφτόμουν τη μέρα της πρεμιέρας, τη μέρα που ξετυλιγόταν το θέαμα του Μπομπ Ουίλσον στη σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, και το κοινό κρατούσε την ανάσα του, γοητευμένο αλλά και ταυτόχρονα καθηλωμένο από το ζοφερό σύμπαν που διαγραφόταν μέσα στα ψυχρά χρώματα και κάτω από τα μακιγιαρισμένα πρόσωπα των πρωταγωνιστών. Τι άραγε να σκέφτονταν οι άλλοι θεατές; Τι επιδράσεις, τι παραπομπές, τι παραλληλισμούς αναζητούσαν για να περιγράψουν τον κομψό εφιάλτη της πιο καυτής παράστασης του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών; Αναρωτιέμαι, αν ήμουν φρόνιμη μικρή και δεν παρέβαινα τις εντολές της αυστηρής μητέρας μου, που μου έκαιγε τα κόμικς, τι παραλληλισμούς θα μπορούσα να κάνω; Αν δεν είχα εξασφαλίσει κρυψώνες για να φυλάω τα ακριβά αναγνώσματά μου, που η μητρική φροντίδα τα απέρριπτε ως μη αρμόζοντα στις υψηλές πνευματικές κατευθύνσεις στις οποίες στόχευε η εκπαίδευσή μου, αλλά και στους κοριτσίστικους τρόπους, με τι εφόδια διακειμενικότητας θα μπορούσα να αντιμετωπίσω τον άγριο κόσμο που Ο Θεός κάνει παιχνίδι – αλλά όχι μόνος. Χρειάστηκε και η φωνή της σοπράνο Λένιας Ζαφειροπούλου (αριστερά) και η ζούμε; Τι θα έβλεπα σ’ αυτές τις περιπτώσεις στη Γριά του ανατρεπτική, βέβηλη διασκευή της Λένας Κιτσοπούλου και το κέφι του απροσδόκητου, που έκαναν την παράσταση Ludus Lucta ρώσου συγγραφέα Δανιήλ χαρμς, που τόσο εμπνευσμένα Illusio (απ’ όπου η φωτογραφία), που στηρίχθηκε σε νουβέλα του Κλάιστ, ένα από τα must της Πειραιώς 260. Και του χρόνου! επικαιροποίησε ο Ουίλσον; Τι επιρροές θα διάβαζα; Τους κωμικούς του βωβού – αλλά αυτοί ήταν ασπρόμαυροι. Το Μαντ Μαξ - αλλά μπορεί να διαχωρισθεί η φόρμα από το βρέθηκα και σε μια άλλη πρεμιέρα, στο μεταμοντέρνο καμπαρέ του Ολιβιέ Πι, που φόρεσε τις μακριές περιεχόμενο; θέατρο Νο - πόσο μακριά... Ευχαριστώ, βλεφαρίδες της Miss Knife, το λαμέ κοστούμι της και, από μια στιγμή και μετά, ένα ημίψηλο, που μάλλον δεν λοιπόν, τη φλογίτσα της απειθαρχίας που καθόρισε τη ζωή ήταν της Miss Knife, αλλά θα μπορούσε να είναι του Σκρουτζ Μακ Ντακ. Τίποτα δεν ήταν τσιγκούνικο, ωστόσο, μου και την αισθητική μου. Και ευχαριστώ τον Μπομπ στην παράσταση εκείνη. Η τζαζ μουσική έρρεε από τους τέσσερις βιρτουόζους μουσικούς που αποθεώθηκαν, η Ουίλσον, τον Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ και τον Ουίλεμ Νταφόε στοχαστική απόγνωση των στίχων (στα γαλλικά) κέρδισε το κοινό, και η ντεκαντάνς αίσθηση ήταν απαραίτητο που φούντωσαν αυτή τη φλογίτσα με σοβαρά καύσιμα. συμπλήρωμα ενός θεάματος που ήταν καμπαρέ από την αρχή ώς το τέλος. Κι η Miss Knife, ζωηρή, λαμπερή, αεικίνητη, σίγουρη για τις κινήσεις της εξίσου με τους ήχους της μουσικής, δεν έδειχνε την κούραση από το «Έτσι ξεκινάει η πείνα. Το πρωί ξυπνάς και νιώθεις αεροπορικό ταξίδι που είχε προηγηθεί: μουσικοί και Ολιβιέ Πι έφτασαν στην Πειραιώς 260 λίγο νωρίτερα από ζωντάνια. Μετά αρχίζει η αδυναμία. Μετά αρχίζει η την έναρξη της παράστασης, αεροπορικώς από το Παρίσι. Ίσα που πρόλαβαν να κάνουν μια πρόβα... πλήξη. Μετά χάνεται η δύναμη της γρήγορης σκέψης. Μετά έρχεται η γαλήνη. Και μετά αρχίζει ο τρόμος». Μ’ «Να γυρίσουμε πίσω». Περίπου αυτό το μήνυμα εξέπεμψε από την Επίδαυρο ο Διονύσης Σαββόπουλος με αυτά τα λόγια αρχίζει το σύντομο διήγημα του χαρμς, τον αριστοφανικό Πλούτο – που μολονότι απέφυγε κραυγαλέες ιδεολογικές αναγνώσεις της κλασικής αυτά τα λόγια ορίζουν και την έναρξη της παράστασης. κωμωδίας, δεν μπόλιασε με καινούργια στοιχεία ένα μουσικό (κυρίως) υλικό το οποίο ερχόταν από τα παλιά. Είναι χρήσιμα, όπως χρήσιμο είναι να ξέρουμε και πέντε Η δεκαετία του 1960, ωστόσο, έχω την αμυδρή αίσθηση ότι είναι κάτι πολύ πιο πολύπλοκο από ένα πράγματα για τον συγγραφέα τους. Ο Δανιήλ χαρμς καταφύγιο της νοσταλγίας που εξωραϊζει. Και εν πάση περιπτώσει, γιατί το ακροτελεύτιο μήνυμα της (1905 - 1942), λοιπόν, ήταν ένας από τους παράστασης να συμπυκνώνεται στο τραγουδάκι της ολιγάρκειας του Τώνη Μαρούδα, «Μου φτάνει μόνο μια χαρισματικούς συγγραφείς αυτού του ρεύματος που καλύβα στ’ ακρογιάλι» και όχι στο νεολαϊκό του λοΐζου, «Μη βροντοχτυπάς τις χάντρες, η δουλειά κάνει τους αποκλήθηκε ρωσική πρωτοπορία και άκμασε τα πρώτα άντρες, το γιαπί, το πηλοφόρι, το μυστρί». Με άλλα λόγια, δεν είναι ώρα ν’ αράζουμε στη φτώχεια μας, αλλά χρόνια της σοβετικής επανάστασης, πριν καταπιεί τις να δουλέψουμε για να παράγουμε τον πλούτο του μέλλοντός μας – που θα ΄λεγε κι ο Σαββόπουλος. ανησυχίες η αυταρχική γραφειοκρατία του εδραιωμένου καθεστώτος και η επιβολή του Η εκτίμησή μου στη λιτότητα/Αμαλία Μουτούση και στην υποκριτική της γκάμα δεν έχει σε τίποτα να κάνει με σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Ο χαρμς, με το έργο του, την ομοψυχία του γυναικείου φύλου. Την ξεχώρισα για την άρθρωσή της και, γενικώς, την προσπάθεια να είναι υπηρετούσε το παράλογο, εκκεντρικά και στοχαστικά μια άρτια παρουσία – περισσότερο φιγούρα από τον κόσμο του αυστηρού θεατρίνου λευτέρη βογιατζή παρά ταυτόχρονα. Για την προσφορά του στη λογοτεχνία, του πανηγυριστή Διονύση Σαββόπουλου. Αλλά μερικές φορές οι πινελιές που ξεφεύγουν είναι και οι καλύτερες. πέθανε από ασιτία, στην ψυχιατρική κλινική των φυλακών του λένιγκραντ, εκτοπισμένος από το Με τούτα και με κείνα, ακόμα ένα φεστιβαλικό καλοκαίρι τελειώνει και μας καλεί καθεστώς που τον κατηγόρησε για αντισοβιετική η βαθιά γαλάζια θάλασσα. Η Τζούσι λιου παίρνει τα κουβαδάκια της για άλλη παραλία. προπαγάνδα. Ευτυχείτε. Αν με συναντήσετε και με γνωρίσετε, παρακαλώ μη με μαρτυρήσετε.

ΤΑ ΛΑΛΑ ΧΕΙΛη ΤΩΝ ΑΣΕΒΩΝ

46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #36 [25 ΙΟΥΛΙΟΥ 2013]

ΣΧΟΛΙΑ