EF # 42

Συλβί

Γκιλέμ για πάντα

μαγκυ μαρεν 60 ΧρονΙα ελληνΙκο ΦεςτΙΒαλ 10 ΧρονΙα γΙωργος λουκος Χαρης Φραγκουλης ΙΙ ςταυρος γαςπαρατος ΙΙ Δημητρης μαυρΙκΙος γΙολαντα μαρκοπουλου ΙΙ Θανος παπακωνςταντΙνου ΙΙ Δημητρης ΔημητρΙαΔης ΙΙ παυλΙνα Βερεμη

[

Στο εξώφυλλο, η Συλβί Γκιλέμ.

Xατζηχρήστου 23 & Mακρυγιάννη 11742 / AΘHNA / T. 210 9282900

H Eφημεριδα του Eλληνικου φεστιβaλ Eιδική έκδοση για το πρόγραμμα του 2015 Nο 42 (1/2015) [29/5/2015] ISSN: 1791-1729

]

Διευθυντής Σύνταξης: Hλίας Kανέλλης Eπιμέλεια ύλης: Μαίρη Κιτροέφ Σύνταξη: Έλια Aποστολοπούλου, Αλεξάνδρα Βουδούρη, Δομίνα Διαμαντοπούλου, Ματίνα Καλτάκη, Kατερίνα Kόμητα, Μυρτώ Λιαλιούτη, Nίκη Oρφανού, Μαρίλια Παπαθανασίου, Μυρτώ Πολυμίλη Συνεργάζονται: Τηλέμαχος Αναγνώστου Κόμικς: Tomek Φωτογράφοι: Bίκυ Γεωργοπούλου, Bασίλης Mαθιουδάκης Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: Γιώργος Λούκος Σχεδιασμός: Z-axis Δημιουργικό: Aνδρέας Pεμούντης Eκτύπωση: MINDTINT A.E.

Eλληνικο Φεστιβαλ A.E.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΕΠΙΧΟΡΗΓΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΜΕΓΑΣ ΧΟΡΗΓΟΣ

ΧΟΡΗΓΟΣ

σελ. 32 6

εΙςΙτηρΙα: οΔηγος επΙΒΙωςης

8

60 ΧρονΙα ελληνΙκο ΦεςτΙΒαλ

14 η ΔεκαετΙα του γΙωργου λουκου 18 ςυλΒΙ γκΙλεμ Συλβι Για παντα 22 Χαρης Φραγκουλης Ο ΧαρηΣ θα ΣκΟτωΣει τΟν αρντεν 15 ςταυρος γαςπαρατος EξαντλωνταΣ τιΣ δυνατΟτητεΣ τΟυ πιανΟυ 26 μαγκυ μαρεν Ο ΧΟρΟΣ Σωζει 30 Δημητρης μαυρΙκΙος Ο ρΟΐδηΣ ειναι παντα επικαιρΟΣ 32 Station athenS Οι πρΟΣφυΓεΣ Στη Σκηνη 36 Θανος παπακωνςταντΙνου η ελπιδα τηΣ καταΣτρΟφηΣ τΟυ κΟΣμΟυ 38 Δημητρης ΔημητρΙαΔης ΟΧι θεατρΟ, εκθεΣη!

41 το προγραμμα 01-10.6.2015

XOPHΓOI EΠIKOINΩNIAΣ

42 παυλΙνα Βερεμη πΟιΟΣ φΟβαται τη ΣυΓκριΣη; 44 Χαρα μαραντΙΔου η Γυναικα και τΟ αΣπρΟ αλΟΓΟ Metropolis

ME THN YΠOΣTHPIΞH

γιορτή της ετερότητας Φέτος είναι η δέκατη χρονιά του αναγεννημένου Φεστιβάλ από τον Γιώργο Λούκο και η ένατη χρονιά του εφ. Όταν ψάχναμε την ταυτότητα του περιοδικού, το πρώτο πράγμα στο οποίο είχαμε συμφωνήσει με τον Λούκο ήταν ότι δεν θα προβάλλαμε ποτέ τον ίδιο. Η προσωπολατρία δεν «παίζει» σε περιβάλλοντα ελευθερίας όπως αυτό του Φεστιβάλ Αθηνών. Και άλλωστε, από τη φύση του και λόγω των περιεχομένων του, το Φεστιβάλ δεν στερήθηκε δημοσιότητας. Τη δέσμευση εκείνη την τηρήσαμε κατά γράμμα. Και δεν την παραβιάζουμε, πιστεύω, ούτε στο σημερινό τεύχος, στο οποίο αφιερώνουμε πολλές σελίδες στη διπλή επέτειο: στα εξήντα χρόνια του θεσμού και στη δέκατη χρονιά με τον Λούκο επικεφαλής. Ενδιαφέρον έχει η ιδρυτική χρονιά του Φεστιβάλ Αθηνών, το 1955 – η προσπάθεια να μπει η Ελλάδα στον παγκόσμιο χάρτη του πολιτιστικού τουρισμού, διεκδικώντας μια ταυτότητα κοσμοπολιτισμού, ελευθερίας και ανταγωνιστικότητας στο χώρο του καλλιτεχνικού μοντερνισμού. Τη διεκδίκηση του κοσμοπολιτισμού, της ελευθερίας και του μοντέρνου, έθεσε ως ζητούμενα και ο Γιώργος Λούκος, που μετέτρεψε το «κουρασμένο» φεστιβάλ σε γιορτή της ετερότητας. Μας γεμίζει χαρά ότι και σε αυτή τη γιορτή είμαστε ακόμα μια χρονιά μαζί.

editorial 4 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #42 [29 ΜΑΪΟΥ 2015]

ηλίας κανέλλης

ΠεΡΙεΧΟΜεΝΑ

ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ: ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ

εΙςΙτηρΙα η προπώληση για όλες τις εκδηλώσεις ξεκινάει στις 2 μαΐου. ακυρώσεις και επιστροφές εισιτηρίων δεν πραγματοποιούνται. τηλεΦωνΙκη προπωληςη με πΙςτωτΙκη καρτα & πληροΦορΙες τηλεφωνικό κέντρο: 210 32 72 000 δευτέρα-κυριακή: 09:00-21:00 Για παραστάσεις της ίδιας ημέρας, οι τηλεφωνικές αγορές πραγματοποιούνται έως τις 14:00. ηλεκτρονΙκη προπωληςη επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του φεστιβάλ www.greekfestival.gr για ηλεκτρονική αγορά εισιτηρίων. παραλαΒη εΙςΙτηρΙων – από τα κεντρικά εκδοτήρια και τα ταμεία των θεάτρων – με εκτύπωση του ηλεκτρονικού σας εισιτηρίου (αρχείο pdf) από τον υπολογιστή σας – με αποστολή μέσω courier (μόνο εντός ελλάδας - επιπλέον επιβάρυνση 3,5 €) ωρες εναρΞης παραςταςεων – Σε όλους τους χώρους 21:00, εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά στο πρόγραμμα – Στο μικρό θέατρο της αρχαίας επιδαύρου 21:30

ωρες λεΙτουργΙας των εκΔοτηρΙων κεντρΙκα πανεπιστημίου 39 (εντός στοάς πεσμαζόγλου) δευτέρα-παρασκευή: 09:00-17:00 Σάββατο: 09:00-15:00 ωΔεΙο ηρωΔου αττΙκου δευτέρα-κυριακή: 09:00-14:00 & 18:00-21:00 αρΧαΙο Θεατρο επΙΔαυρου δευτέρα-πέμπτη: 09:00-19:00 παρασκευή-Σάββατο: 09:00-21:00 Σε ημέρες παραστάσεων, μία ώρα πριν από την προβλεπόμενη έναρξή τους, τα εκδοτήρια των συγκεκριμένων θεάτρων εξυπηρετούν μόνο την παράσταση της ημέρας. λοΙποΙ ΧωροΙ εκδοτήρια εισιτηρίων λειτουργούν σε όλους τους χώρους των εκδηλώσεων. ανοίγουν δύο ώρες πριν από την έναρξη της παράστασης και εξυπηρετούν μόνο την παράσταση της ημέρας. αλλα ςημεΙα πωληςης καταστήματα PUBLIC βιβλιοπωλεία παπαΣωτηριΟυ βιβλιοπωλεία ιανΟΣ καταστήματα RELOAD εΙςΙτηρΙα μεΙωμενης τΙμης – ισχύουν για παιδιά και νέους από 6 έως 18 ετών, φοιτητές, πολύτεκνους, στρατιώτες, άτομα άνω των 65 ετών και μόνο κατόπιν επίδειξης της αντίστοιχης ταυτότητας.

– η είσοδος απαγορεύεται σε παιδιά κάτω των 6 ετών.

– ισχύουν για ηθοποιούς, χορογράφους, σκηνοθέτες, θεατρολόγους και μόνο κατόπιν επίδειξης της ενημερωμένης κάρτας από το Σωματείο τους για τις παραστάσεις στους χώρους της πειραιώς 260.

– ισχύουν για άτομα με 67% και άνω αναπηρία, καθώς και για ένα συνοδό, σε προβλεπόμενες θέσεις και μόνο κατόπιν επίδειξης σχετικής βεβαίωσης.

– ισχύουν για ανέργους σε περιορισμένο αριθμό θέσεων ανά εκδήλωση και μόνο κατόπιν επίδειξης της ενημερωμένης κάρτας Οαεδ ή υπηρεσιακής βεβαίωσης. δυνατότητα αγοράς μόνο από τα κεντρικά εκδοτήρια του φεστιβάλ έως και μία ημέρα πριν από την έναρξη της παράστασης. ομαΔΙκες αγορες Για ομαδικές αγορές (20 και πλέον εισιτηρίων κανονικής τιμής) ισχύει έκπτωση 20% επί του αντιτίμου.

Για πρώτη φορά φέτος η προπώληση εισιτηρίων ξεκίνησε στις 2 Μαΐου για όλες τις παραγωγές του Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου.

αναλυτικές πληροφορίες στο:

www.greekfestival.gr

ΟΙ ΧΩΡΟΙ πεΙραΙως 260 (ηΣαπ: καλλιθέα)

λυκεΙον του αρΙςτοτελους Οδός ρηγίλλης, (μετρό: ευαγγελισμός)

ςτεγη γραμματων & τεΧνων / ΙΔρυμα ωναςη λεωφόρος Συγγρού 107-109 (μετρό: Συγγρού-φιξ) τηλ.: 213 0178000, www.sgt.gr

Θεατρο τεΧνης καρολος κουν φρυνίχου 14, πλάκα (μετρό: ακρόπολη) τηλ.: 210 3222464 / 210 3236732 www.theatro-technis.gr

Θεατρο οΔου κυκλαΔων – λευτερης ΒογΙατΖης κυκλάδων 11, κυψέλη τηλ.: 210 8217877

μουςεΙο κυκλαΔΙκης τεΧνης νεοφύτου δούκα 4 (μετρό: ευαγγελισμός, Σύνταγμα) τηλ.: 210 7228321-3 www.cycladic.gr

μουςεΙο αλεΞ μυλωνα - μακεΔονΙκο μουςεΙο ςυγΧρονης τεΧνης πλ. αγίων ασωμάτων 5 (ηΣαπ: θησείο) τηλ: 210 3215717, www.mmca-mam.gr

γαλλΙκο ΙνςτΙτουτο ελλαΔος Σίνα 31 (μετρό: πανεπιστήμιο) τηλ.: 210 3398600 www.ifa.gr

μεγαρο μουςΙκης αΘηνων βασ. Σοφίας & κόκκαλη (μετρό: μέγαρο μουσικής) τηλ.: 210 7282333, www.megaron.gr

εΘνΙκο αρΧαΙολογΙκο μουςεΙο πατησίων 44 (ηΣαπ: βικτώρια) τηλ.: 213214 4800, www.namuseum.gr

τεΧνολογΙκο πολΙτΙςτΙκο παρκο λαυρΙου Συγκρότημα Γαλλικής εταιρείας μεταλλείων λαυρίου, λεωφόρος Aθηνών – λαυρίου τηλ.: 22920 25316, www.ltp.ntua.gr

αρΧαΙο Θεατρο επΙΔαυρου αρχαιολογικός χώρος ασκληπιείου επιδαύρου τηλ.: 27530 22026, 27530 22096

μΙκρο Θεατρο αρΧαΙας επΙΔαυρου παλαιά επίδαυρος, αργολίδα

ωΔεΙο ηρωΔου αττΙκου (μετρό: ακρόπολη) τηλ.: 210 3241807

Φτιάξε το δικό σου πακέτο για πρώτη φορά φέτος, οι φίλοι του Φεστιβάλ αθηνών & επιδαύρου μπορούν να επωφεληθούν από την προνομιακή προσφορά εισιτηρίων επιλέγοντας οι ίδιοι τις παραστάσεις που τους ενδιαφέρουν! Φτιάξτε το δικό σας εκπτωτικό πακέτο εισιτηρίων: επιλέγοντας 3 παραστάσεις με έκπτωση 5%, 4 παραστάσεις με έκπτωση 7%, ή 5 παραστάσεις με έκπτωση 10% επί του συνόλου.

Να σημειώσουμε ότι οι παραπάνω εκπτώσεις ισχύουν μόνο για ατομικά ή εισιτήρια 2 ατόμων ανά παράσταση και αφορούν σε παραγωγές του Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου. μπορείτε να αγοράσετε τα πακέτα προσφορών με τους ακόλουθους τρόπους

– από τα εκδοτήρια του ελληνικού φεστιβάλ – από το τηλεφωνικό κέντρο – 210 3272 000 – από το website του ελληνικού φεστιβάλ www.greekfestival.gr ακολουθώντας της εξής διαδικασία: α. επιλέξτε τις παραστάσεις που σας ενδιαφέρουν

β. κάντε την κράτησή σας και τα εισιτήρια θα μπούνε στο καλάθι σας γ. επιλέξτε «Συνέχεια αγορών» και επιλέξτε αντίστοιχο αριθμό κανονικών εισιτηρίων από όλες τις παραστάσεις του πακέτου δ. μόλις ολοκληρώσετε τις κρατήσεις σας, το καλάθι σας θα πάρει αυτόματα την έκπτωση του πακέτου

«Ο τσάτσος και ο κανελλόπουλος, με σπουδές στο εξωτερικό και βαθιά παιδεία αλλά και γνώση της ιστορίας και του πολιτισμού μας, θέλησαν να δείξουν πως η ελλάδα, αυτή η χώρα που βρίσκεται στην ανατολή, δίπλα στην αίγυπτο και την τουρκία, είναι ιστορικά η καρδιά της ευρώπης. Άνθησε τότε μια ιδέα στην οποία έπρεπε να έχουμε επενδύσει πολλά περισσότερα, αλλά δεν το έχουμε κάνει ακόμη: ο πολιτιστικός μας τουρισμός συνιστά μια πηγή πλούτου όπως συμβαίνει, λόγου χάρη, στο παρίσι καθώς και στη ρώμη…» με τα παραπάνω λόγια, ο Γιώργος λούκος εξηγεί για ποιο λόγο άξιζε τον κόπο το φεστιβάλ, που ξεκίνησε πριν από ακριβώς εξήντα χρόνια. Στις σελίδες που ακολουθούν, εστιάζουμε σε μερικά μόνο μεγάλα συμβάντα μιας ιστορικής διαδρομής. από τoν τηλέμαχο αναγνώστου

8 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #42 [29 ΜΑΪΟΥ 2015]

60 ΧΡΟΝΙΑ ελλΗΝΙΚΟ ΦεσΤΙΒΑλ

τ

ο 1955 ήταν μόλις έξι χρόνια από το τέλος του εμφύλιου πολέμου. η ελλάδα είχε πολλές ανοιχτές πληγές να επουλώσει. κι η αθήνα, μια πόλη χωρίς στοιχειώδεις υποδομές, ήταν μια επαρχία σε μεγέθυνση: μικρή αστική τάξη, πανεπιστήμια δυσπρόσιτα στις λαϊκές κοινωνικές ομάδες, δύσκολος αγώνας για την επιβίωση, κλειστοί ορίζοντες. Ό,τι διαφορετικό συνέβαινε οφειλόταν στο ότι η αθήνα ήταν πρωτεύουσα. αλλά κι αυτό αφορούσε, κυρίως, μικρό τμήμα του κέντρου. η μεγαλούπολη της ανοικοδόμησης, που προσέλκυσε πληθυσμούς από την ύπαιθρο, δεν είχε ακόμα σχεδιαστεί, δεν είχαν κατασκευαστεί καν οι υποδομές που για πολλές δεκαετίες ήταν συνώνυμες του μοντερνισμού της – το Χίλτον, η Συγγρού, το καζίνο της πάρνηθας, η λεωφόρος Σουνίου... αν οι υποδομές ήσαν απούσες, αντιλαμβάνεται κανείς τι συνέβαινε με τη διασκέδαση και, ιδίως, με τις τέχνες. Για τις λαϊκές τάξεις μαρτυρούν οι ταινές της εποχής – οικογενειακά γλέντια, σπανίως κάποια έξοδος σε ταβέρνα, κινηματογράφος. υπήρχαν επίσης τέσσερα χειμερινά θέατρα και τρία θερινά, ενώ επίσης λειτουργούσαν η κρατική Ορχήστρα αθηνών, η Ορχήστρα της ραδιοφωνίας και η εθνική λυρική Σκηνή. δύσκολοι καιροί ακόμα και για πρίγκιπες. Ώσπου, το 1955, όταν υπουργός προεδρίας στην κυβέρνηση παπάγου ήταν ο Γεώργιος ράλλης, αποφασίστηκε η διοργάνωση μιας γιορτής των τεχνών του υψηλού στην ελληνική πρωτεύουσα. προς τούτο, μετακλήθηκε από την αμερική ο διάσημος σκηνοθέτης του θεάτρου ντίνος Γιαννόπουλος, που στην ουσία ίδρυσε και οργάνωσε με απολύτως προσωπικά κριτήρια και απόλυτη ελευθερία το φεστιβάλ αθηνών. το φεστιβάλ φιλοξενούσε «συμφωνικάς συναυλίας, μελοδράματα, αρχαίας τραγωδίας και άλλας εκδηλώσεις, εμπνευσμένας κατά το πλείστον από την ελληνικήν ιστορίαν, μυθολογίαν και λογοτεχνίαν, με την συμμετοχήν ελλήνων καλλιτεχνών που διαπρέπουν εντός και εκτός ελλάδος καθώς και διασήμους ξένους καλλιτέχνας και συγκροτήματα», και έδρα του ήταν το ωδείον ηρώδου του αττικού. την πρώτη εκείνη αναγνωριστική χρονιά, ο θεσμός που αναδυόταν στηρίχθηκε κυρίως στις εγχώριες δυνάμεις. το θέατρο εκπροσωπήθηκε με δυο παραστάσεις αρχαίου δράματος, τις οποίες σκηνοθέτησε ο αλέξης μινωτής, με πρωταγωνιστές τον ίδιο και την κατίνα παξινού – τους δύο πρωταγωνιστές πλαισίωναν προσωπικότητες του θεάτρου όπως η Άννα Συνοδινού, ο θάνος κωτσόπουλος, ο παντελής ζερβός. «H κατίνα παξινού έδωσε μίαν αλησμόνητον ερμηνείαν της γιγαντιαίας απανθρώπου προσωπικότητος της εκάβης. αν και το σύνολον σχεδόν του κοινού δεν αντελαμβάνετο ούτε μίαν λέξιν της νεοελληνικής, εις την οποίαν επαίχθη η ευριπίδειος τραγωδία, η μορφή της εκάβης κατενοήθη απολύτως εις το σύνολόν της», έγραφε τηλεγράφημα με προέλευση εξωτερικού, που δημοσιεύθηκε στον αθηναϊκό τύπο. Στη συναυλία της κΟα, που έγινε στις 29 αυγούστου εκείνης της χρονιά, χρειάστηκε και ξένη βοήθεια – διευθυντής της ορχήστρας ήταν ο φράνκο καπουάνα. αλλά η μεγάλη στιγμή του φεστιβάλ ήταν στο φινάλε. αρχές Οκτωβρίου, στην αθήνα βρέθηκε η φιλαρμονική Συμφωνική Ορχήστρα της νέας υόρκης, ένα από τα σημαντικότερα μουσικά σύνολα παγκοσμίως, με μαέστρο τον διασημότερο Έλληνα εκείνης της εποχής: τον δημήτρη μητρόπουλο. παρά το κύρος και του μαέστρου και της ορχήστρας, όμως, ο κακός καιρός μετέτρεψε την αθηναϊκή εμφάνιση της διασημότερης ορχήστρας του κόσμου σε περιπέτεια: Οι προγραμματισμένες συναυλίες στο ηρώδειο, την 1η και στις 2 Οκτωβρίου, δεν ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθούν επειδή έβρεχε. Οι συναυλίες, συνεπώς, μεταφέρθηκαν σε στεγασμένο χώρο, στο κινηματοθέατρον Ορφεύς της οδού Σταδίου (εκεί όπου σήμερα είναι η Στοά του βιβλίου και το θέατρο τέχνης). πάντως, το κοινό που είχε πρόσβαση ήταν, προφανώς, ελάχιστο, σε σχέση με το κοινό του ηρωδείου. το αίτημα για προσθήκη μιας ακόμα συναυλιακής ημέρας δεν ήταν δυνατόν να γίνει δεκτό, η ορχήστρα είχε ανειλημμένες υποχρεώσεις αλλού. πάντως, λύση βρέθηκε. προγραμματίστηκε μια ακόμα έκτακτη συναυλία στον Ορφέα, για το πρωινό της 2ας Οκτωβρίου. Ήταν ο μοναδικός τρόπος να ικανοποιηθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι φιλόμουσοι. (πάντως, ο δημήτρης μητρόπουλος επέστρεψε στο φεστιβάλ τον Σεπτέμβριο του 1958, αυτή τη φορά διευθυντής της εξίσου σημαντικής και φημισμένης φιλαρμονικής της βιέννης. και αυτή τη φορά, το θέατρο Ορφεύς φιλοξένησε τις δύο από τις συνολικά τέσσερις προγραμματισμένες για το ηρώδειο συναυλίες. δεν ήθελε ο καιρός.) η παρουσία στην αθήνα της φιλαρμονικής Συμφωνικής Ορχήστρας της νέας υόρκης έκανε αναπόφευκτες τις συγκρίσεις με τα ελληνικά σχήματα – και ιδίως με την κρατική Ορχήστρα αθηνών. Ο μουσικοκριτικός της Καθημερινής, μίνως δούνιας, η γνώμη του οποίου είχε μεγάλη απήχηση, έγραφε στην εφημερίδα του (10/11/1955): «μετά την επίσκεψι του μητρόπουλου και της φιλαρμονικής του, το έργον του μαέστρου Οικονομίδη και της ορχήστρας μας είναι ολοφάνερα βαρύ και αχάριστο. [...] δεν πρέπει να μείνουμε επ’ άπειρον η τελευταία μουσική επαρχία της ευρώπης και, μάλιστα, όταν φιλοδοξούμε να καθιερώσουμε διεθνή φεστιβάλ». Ο μίνως δούνιας, πάντως, διαψεύστηκε από τα πράγματα. τα χρόνια που πέρασαν, η ελλάδα άλλαξε πολύ. και το φεστιβάλ αθηνών, ο καθρέφτης της, έχει μετατραπεί σε έναν θεσμό που αναδεικνύει τον παγκόσμιο μοντερνισμό αλλά και επιτρέπει στη δυναμική μοντέρνα σκηνή να αναδείξει τις δυνατότητές της και, κάποιες φορές, να συγκριθεί στα ίσα με τα μεγάλα σχήματα, σε όλον τον κόσμο. τι κερδίσαμε; την εξωστρέφεια. την αποδοχή και το κύρος. Στις επόμενες σελίδες σας παρουσιάζουμε μερικές από τις πιο πολυσυζητημένες στιγμές αυτής της γοητευτικής διαδρομής. s

60 ΧΡΟΝΙΑ ελλΗΝΙΚΟ ΦεσΤΙΒΑλ

ΠΑΓΚΟσΜΙΑ ΑσΤεΡΙΑ ΠΟΥ λΑΜΠΟΥΝ απέναντι: ο μαέστρος Δημήτρης μητρόπουλος το 1955 στο ηρώδειο. οι συναυλίες της Φιλαρμονικής της νέας υόρκης, την οποία διεύθυνε, πάντως, μεταφέρθηκαν στο θέατρο ορφεύς λόγω βροχής. πάνω: η μαργκό Φοντέιν, το 1963 στο ηρώδειο. εμφανίστηκε πλάι στον ρούντολφ νουρέγιεφ, στο Ρωμαίος και Ιουλιέττα.

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 9

1

2

3

4

5

ΑξεΧΑσΤεσ σΤΙΓΜεσ 1. ο Δημήτρης Χορν στον Τίμωνα τον Αθηναίο του ςαίξπηρ,1978.

2. για τους αριστοφανικούς Όρνιθες του Θεάτρου τέχνης (1959), που δημιούργησαν σκάνδαλο, είχαν συνεργαστεί ο κάρολος κουν, ο γιάννης τσαρούχης και ο μάνος Χατζιδάκις. 3. ο αλέξης μινωτής στο ηρώδειο, σε πρόβα για την Εκάβη με το εθνικό Θέατρο, 1955.

4. Δυο ταλέντα της μουσικής, δυο Έλληνες που κατέκτησαν τον κόσμο. λεωνίδας καβάκος (αριστερά) και Δημήτρης ςγούρος, τον Ιούλιο του 1989. 5. αύγουστος 1965. πρόβα της ορχήστρας του εθνικού Ιδρύματος ραδιοφωνίας (εΙρ), στους ραδιοθαλάμους του Ζαππείου, υπό τη διεύθυνση του αράμ Χατσατουριάν.

60 ΧΡΟΝΙΑ ελλΗΝΙΚΟ ΦεσΤΙΒΑλ

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 11

1

2

3

4

5

ΥΨΗλεσ ΠΑΡΟΥσΙεσ 1. η μαρία κάλλας συνοδευόμενη από τον μαέστρο αντονίνο Βότο, μετά το τέλος του ρεσιτάλ της 5ης αυγούστου 1957 στο ηρώδειο. το φόρεμα που φορούσε εκείνη τη βραδιά η ντίβα κλάπηκε το 2007 από το γαλλικό Ινστιτούτο αθηνών, όπου εκτίθετο. 2. 1990. ο Ιάννης Ξενάκης (αριστερά) συγχαίρει τον πιερ μπουλέζ που διηύθυνε έργα του με το intercontemporain ensemble. 3. o Mάνος Χατζιδάκις (τρίτος από αριστερά) ανάμεσα στον γιώργο μούτσιο, τη λίνα λαλάντη και τον μάνο κατράκη, έπειτα από συναυλία της πειραματικής ορχήστρας αθηνών. 4. ο Ιγκόρ ςτραβίνσκι, το 1966, στις κερκίδες του ηρωδείου. 5. η αγνή μπάλτσα και ο Χοσέ καρέρας σε σκηνή από την Κάρμεν, την όπερα του μπιζέ, όπως ανέβηκε από την Όπερα της Ζυρίχης στο ηρώδειο το 1984.

60 ΧΡΟΝΙΑ ελλΗΝΙΚΟ ΦεσΤΙΒΑλ

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 13

Η δεκαετία του Γιώργου Λούκου

από τον τηλέμαχο αναγνώστου

φ

έτος είναι η δέκατη χρονιά με τον Γιώργο λούκο να έχει την ευθύνη του φεστιβάλ αθηνών. ανέλαβε τον νοέμβριο του 2005 και, ήδη, με το πρώτο του φεστιβάλ, του 2006, κέρδισε ένα καινούργιο κοινό αναζωπυρώνοντας το ενδιαφέρον και εδραιώνοντας μια νέα σκηνή στα καλλιτεχνικά δρώμενα του τόπου. εδραιώνοντας στην ελλάδα έναν παγκόσμιο μοντερνισμό, ο οποίος διαλέγεται με τους προβληματισμούς μιας ολοένα διευρυνόμενης ελληνικής σκηνής. δέκα χρόνια μετά, το δρόμο που άνοιξε το ελληνικό φεστιβάλ τον έχουν ακολουθήσει και άλλοι φορείς καλλιτεχνικής δράσης. Για την ακρίβεια, ο Γιώργος λούκος δεν αρκέστηκε στην ανανέωση του φεστιβάλ που υπήρχε. προχώρησε γρήγορα, δημιουργώντας ένα νέο, διαφορετικό φεστιβάλ, που έχει αποκλειστικά τη δική του σφραγίδα: στους χώρους (το παλαιό βιομηχανικό συγκρότημα της πειραιώς 260), στο πρόγραμμα (όπου πρωταγωνιστούν το θέατρο, το χοροθέατρο και ο σύγχρονος χορός), στην προσπάθεια ανανέωσης της ταυτότητας φεστιβαλικών χώρων όπως το ηρώδειο και η επίδαυρος και, τέλος, στη διάχυση του φεστιβάλ στην πόλη, σε ένα κοινό ευρύτερο που δεν το αποτελούν αποκλειστικά οι μυημένοι (στο πλαίσιο αυτό, εντάσσονται προσπάθειες όπως αυτές του θεατρικού τροχόσπιτου, οι παραστάσεις στις φυλακές, αλλά και η ένταξη μεταναστών στις εκδηλώσεις του). η φετινή, δέκατη χρονιά του λούκου στο ελληνικό φεστιβάλ, είναι ευκαιρία για έναν απολογισμό. τι διεκδίκησε και τι θεωρεί ότι πέτυχε, το περιγράφει ο ίδιος σε διάφορες συνεντεύξεις του από τις οποίες σταχυολογούμε αποσπάσματα. από την πληθώρα καλλιτεχνικών γεγονότων, πάλι, η σύνταξη του εφ επιλέγει να αναδείξει ορισμένα από τα διεθνούς εμβέλειας πρόσωπα που, με τη δουλειά τους, συνέβαλαν στην προστιθέμενη αξία της μεγάλης γιορτής της έκφρασης, του πολιτισμού και της ελευθερίας. αυτού που είναι το φεστιβάλ αθηνών.

ο γιώργος λούκος και το Φεστιβάλ ΙςτορΙα. η ίδρυση του φεστιβάλ ήταν κάτι περισσότερο από μια «εφεύρεση». Ήταν μια πολιτική πράξη και μια κίνηση στρατηγικής όσον αφορά τις διεθνείς μας σχέσεις. Σκεφτείτε ότι τη δεκαετία του ’50 η ελλάδα ήταν περικυκλωμένη από κομμουνιστικά κράτη (αλβανία, βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία) και αποκλεισμένη από την ευρώπη, στην οποία υποτίθεται πως ανήκαμε ή, τέλος πάντων, θέλαμε να ανήκουμε. με το φεστιβάλ «κλείσαμε το μάτι» στους ξένους, τους κάναμε νόημα: «κοιτάξτε, εδώ είμαστε!» η συγκυρία ήταν ιδανική. είχαμε τότε κάτι καταπληκτικό, που δεν ξέρω αν θα ξανασυμβεί, είχαμε δύο major classical music stars, τον δημήτρη μητρόπουλο και τη μαρία κάλλας. το διανοείστε; Ο διευθυντής της φιλαρμονικής Ορχήστρας της νέας υόρκης και η μεγαλύτερη σοπράνο του πλανήτη ήταν Έλληνες. την ίδια εποχή, η κατίνα παξινού ήταν μια ηθοποιός με Όσκαρ και διεθνή αίγλη. ταυτόχρονα

14 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #42 [29 ΜΑΪΟΥ 2015]

υπήρχε μια πολιτική τάξη πολύ διαφορετική από ό,τι η τωρινή. Ο τσάτσος και ο κανελλόπουλος, με σπουδές στο εξωτερικό και βαθιά παιδεία αλλά και γνώση της ιστορίας και του πολιτισμού μας, θέλησαν να δείξουν πως η ελλάδα, αυτή η χώρα που βρίσκεται στην ανατολή, δίπλα στην αίγυπτο και την τουρκία, είναι ιστορικά η καρδιά της ευρώπης. Άνθησε τότε μια ιδέα στην οποία έπρεπε να έχουμε επενδύσει πολλά περισσότερα, αλλά δεν το έχουμε κάνει ακόμη: ο πολιτιστικός μας τουρισμός συνιστά μια πηγή πλούτου όπως συμβαίνει, λόγου χάρη, στο παρίσι καθώς και στη ρώμη… η έννοια της στρατηγικής μάς λείπει. αντί για το λεγόμενο promotion strategy, εδώ υπερισχύει πλέον το «δεν υπάρχουν λεφτά» ή το «φέρε, μωρέ, τον τάδε στο φεστιβάλ γιατί είναι κουμπάρος μου». είναι δυνατόν; (Αθηνόραμα, ιλειάνα δημάδη, 08/07/2013). πεΙραΙως 260. η ευτυχέστερη και ταυτόχρονα παράξενη στιγμή ήταν όταν έψαχνα νέους χώρους για το φεστιβάλ, οπότε με τη συνδρομή του δημήτρη παπαϊωάννου και του λευτέρη βογιατζή ανακάλυψα τον χώρο της πειραιώς 260. Έναν χώρο που υποδέχτηκε πολύ καλά ο κόσμος και που είναι κάθε φορά γεμάτος. θεωρώ την επιλογή αυτή ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της θητείας μου. (Lifo, θοδωρής αντωνόπουλος, 22/5/2013) επΙΔαυρος. Οταν το αρχαίο θέατρο της επιδαύρου φιλοξένησε τις Ευτυχισμένες μέρες με τη φιόνα Σο, είχε ειπωθεί «τι είναι αυτά, μπέκετ στην επίδαυρο;» ηταν πάντως επιτυχία, όπως και η πίνα μπάους, ο τόμας Όστερμαγερ ή ο κέβιν Σπέισι. «αυτά που λένε ότι η επίδαυρος είναι αποκλειστικά για αρχαίο δράμα είναι μπούρδες. θα ήταν πολύ ωραίο, ας πούμε, να ανέβει στην επίδαυρο ένα γιαπωνέζικο, ένα νο ή καμπούκι, έτσι δεν είναι; (Τα Νέα, νικόλας ζώης, 16/6/2014) ενα κΙλο μπολςοΪ. και μια σημαντική αλλαγή που δεν λέγεται είναι ότι έπαψε να είναι ένα φεστιβάλ από ατζέντηδες για ατζέντηδες, στη λογική «θα σου φέρω ένα κιλό μπολσόι και τρία μπεζάρ» με ένα ποσοστό του μπάτζετ σε μίζες. η μεγαλοαστική φιγούρα επίσης στο ηρώδειο και την επίδαυρο εξαφανίστηκε χάρη στην πειραιώς. Χάρη σε παιδιά που έρχονταν από τα φροντιστήριά τους για να δουν κάτι που τους ενδιαφέρει. (Τα Νέα, νικόλας ζώης, 16/6/2014) μοντερνο. η πειραιώς έχει τη σύγχρονη αισθητική για το σύγχρονο ρεπερτόριο και το σύγχρονο θέατρο, με σύγχρονους σκηνοθέτες. (Το Βήμα, μυρτώ λοβέρδου, 28/3/2010) ταλεντα. Ονόματα δεν θα πω, αλλά υπάρχουν καλλιτέχνες που παρακολουθώ τη δουλειά τους πολλά χρόνια, και βλέπω –δεν ξέρω αν πρέπει να πω σταθερότητα στην ποιότητα– να δοκιμάζουν, να παίρνουν ρίσκο, κι αυτό είναι άσχετο με την εθνικότητα· γιατί το ταλέντο είναι σαν την εξυπνάδα και τη διαφθορά: υπεράνω εθνικοτήτων. (ΒHmagazino, Σόνια ζαχαράτου, 22/6/2014) s

ΦεσΤΙΒΑλ

σΤΑΡ ΜΙΑσ ΑΝΑΝεΩΤΙΚΗσ ΔεΚΑεΤΙΑσ από πάνω και αριστερά: λευτέρης Βογιατζής, πέθανε στις 2 μαϊου 2013, λόρι Άντερσον, ηρώδειο, 2007. μιχαήλ μπαρίσνικοφ, πειραιώς 260, 2008. Έλβις κοστέλο, ηρώδειο, 2007. Ιζαμπέλ Ιπέρ, πειραιώς 260, 2007 και 2014. πίνα μπάους, μόνιμη παρουσία στο Φεστιβάλ αθηνών και στην επίδαυρο, πέθανε στις 30 Ιουνίου 2009. Ίθαν Χοκ, στο Χειμωνιάτικο παραμύθι του ςαίξπηρ, επίδαυρος, 2009. Ιζαμπέλα ροσελίνι, πρωταγωνίστρια του Green Porno, πειραιώς 260, 2014. κέβιν ςπέισι, σαιξπηρικός Ριχάρδος Γ’, επίδαυρος, 2011. ντάνιελ μπάρενμποϊμ, με την ορχήστρα της ςκάλας του μιλάνου, ηρώδειο, 2009. Φιόνα ςο, γουίνι στις Ευτυχισμένες μέρες, 2007 και 2008.

ΦεσΤΙΒΑλ

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 15

1

2

4

σΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΑΠΟ ΔεΚΑ ΧΡΟΝΙΑ σΤΟΝ ΠΑΓΚΟσΜΙΟ ΧΑΡΤΗ 1. ουίλιαμ Φόρσαϊθ, Yes we can’t, πειραιώς 260, 2011. 2. Δημήτρης παπαϊωάννου, Πρώτη ύλη, πρεμιέρα στην πειραιώς 260, 2012 (και 2013). 3. αριάν μνουσκίν - Θέατρο του Ήλιου, Οι ναυαγοί της τρελής ελπίδας, πειραιώς 260, 2011. 4. γίρζι κίλιαν, Car-men (από το PARADΟΧΟΝ), πειραιώς 260, 2006. 5. ρομέο καστελούτσι, Περί της έννοιας του προσώπου του Υιού του Θεού, πειραιώς 260, 2012.

16 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #42 [29 ΜΑΪΟΥ 2015]

ΦεσΤΙΒΑλ

3

5

© tristram Kenton

εΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗσ ΝΟσΤΑλΓΙΑσ η ςυλβί γκιλέμ και ο Άκραμ καν. ο Βρετανός χορογράφος και χορευτής, αλλά και ο ράσελ μάλιφαντ, ο ουίλιαμ Φόρσαϊθ, και ο ματς εκ έκαναν χορογραφίες με τις οποίες η ςυλβί γκιλέμ επιτίθεται στο μέλλον, ακόμα και στην αποχαιρετιστήρια παράστασή της. Έτσι ήταν πάντα. η αναπόληση, η νοσταλγία δεν τη γοήτευαν. γι’ αυτήν η τέχνη είναι πάντα αφορμή για ακόμα μια κατάκτηση. απέναντι, παιδική φωτογραφία της ςυλβί.

Συλβί Γκιλέμ για πάντα φέτος, στα πενήντα της, η Συλβί Γκιλέμ θα αποσυρθεί από τη σκηνή. το τελευταίο της κομμάτι, με το οποίο περιοδεύει τους τελευταίους μήνες για να αποχαιρετήσει το κοινό της, έχει τίτλο Life in Progress. Για τη Συλβί Γκιλέμ, τη σημαντικότερη ίσως χορεύτρια της γενιάς της, το τέλος δεν είναι παρά ένα σημείο στο χρόνο, ένας σταθμός στην πορεία της εξέλιξης μιας ζωής. από τη νίκη ορφανού

Γ

ια το Life in Progress, η Συλβί Γκιλέμ ζήτησε χορογραφίες από τους αγαπημένους της συνεργάτες: ένα κομμάτι του βρετανού Άκραμ καν που αφορά στη σχέση της φύσης με την τεχνολογία – ένα θέμα που απασχολεί την ίδια ιδιαίτερα, καθώς έχει αναπτύξει δράση για περιβαλλοντικά ζητήματα στα πλαίσια διαφόρων οργανισμών. Ο τίτλος της χορογραφίας αυτής του καν είναι «techne» (τέχνη), και στη σκηνή, μαζί με την ίδια, βρίσκεται μια ομάδα μουσικών. το Life in Progress περιλαμβάνει επίσης μια χορογραφία του ράσελ μάλιφαντ, με τίτλο «Here & After», που η Γκιλέμ ερμηνεύει με την ιταλίδα χορεύτρια εμμανουέλα μοντανάρι, αλλά και το «Duo» του Ουίλιαμ φόρσαϊθ, ένα ανδρικό ντουέτο. τέλος, το Life in Progress ολοκληρώνει το «Bye» του Σουηδού ματς εκ, ένα σόλο πάνω στην τελευταία σονάτα για πιάνο του μπετόβεν, γνωστή ως νο 32 σε ντο ελάσσονα, έργο 111. Σε αντίθεση με άλλους καλλιτέχνες, η Συλβί Γκιλέμ δεν επιθυμεί ένα κλείσιμο με τα «best of» από τις προηγούμενες δουλειές της. δεν κοιτάζει πίσω, δεν αναπολεί το παρελθόν, δεν επαναπαύεται στις δάφνες της. το αποχαιρετιστήριο δώρο της στο κοινό είναι μια νέα σύνθεση, μια νέα δημιουργία, που βγαίνει μέσα από σκληρή δουλειά μηνών. αλλά δεν κοιτά ούτε μπροστά, στο μέλλον. Όπως ομολογεί η ίδια, δεν έχει συγκεκριμένα σχέδια. Ίσως να ασχοληθεί με καμπάνιες για περιβαλλοντικά ζητήματα, ίσως με κάτι άλλο. Όπως δήλωσε στη βρετανική εφημερίδα The Telegraph, «αν μια ιδέα μού φανεί ελκυστική, θα την κάνω. αλλά δεν θα αρπαχτώ από κάτι μόνο και μόνο από φόβο μήπως καταλήξω με τίποτα. κι αυτό θα είναι κάτι που θα πρέπει να το μάθω. να δω τη ζωή διαφορετικά». πριν από λίγες εβδομάδες, η Συλβί Γκιλέμ, που ζει εδώ και αρκετά χρόνια στο νότινγκ Χιλ του λονδίνου, έλαβε το βραβείο Olivier για τη συνολική προσφορά της. «αντιπροσωπεύει 39 χρόνια απόλαυσης», είπε στην τελετή απονομής του βραβείου. «Ήμουν τυχερή, γιατί ο χορός ήρθε σε μένα, κι εγώ λάτρεψα τα πάντα γύρω από το χορό». η σχέση της Συλβί Γκιλέμ με το χορό ξεκίνησε απροσδόκητα, στα 11 της χρόνια. Γεννημένη σ’ ένα προάστιο του παρισιού, με πατέρα μηχανικό αυτοκινήτων και μητέρα δασκάλα γυμναστικής, η μικρή Συλβί βρέθηκε στο Paris

Opera Ballet School μέσω ενός προγράμματος ανταλλαγής. τότε ακόμα νόμιζε ότι θα ακολουθήσει το επάγγελμα της μητέρας της, και είχε μάλιστα καταφέρει να μπει στους υποψήφιους νέους αθλητές για τους Ολυμπιακούς αγώνες. η επαφή της όμως με το μπαλέτο άλλαξε τα σχέδιά της. ανακάλυψε ότι το μπαλέτο απαιτούσε τρομερή πειθαρχία και άσκηση, σε βαθμό που της φαινόταν σχεδόν γελοίο, ή τουλάχιστον μεγάλος μπελάς. αλλά την πείσμωνε κιόλας. Ήταν μια καινούργια πρόκληση, και η ίδια ήθελε να μάθει πόσο μακριά μπορούσε να πάει· τι μπορούσε να κάνει με το σώμα της. κι αυτή τη διάθεση να εξερευνεί τα όριά της και να προσπαθεί να τα ξεπεράσει, είναι κάτι που η Συλβί Γκιλέμ διατήρησε σε όλη της την καριέρα. αλλά η σχέση της με το μπαλέτο καθορίστηκε και από έναν άλλον παράγοντα: τη γνωριμία της με τον ρούντολφ νουρέγιεφ, που έφτασε στην Όπερα του παρισιού ως καλλιτεχνικός διευθυντής το 1983. η Γκιλέμ ήταν τότε δεκαεννέα χρονών και ο νουρέγιεφ διέκρινε αμέσως το μεγάλο της ταλέντο. Όχι πως η συνεργασία τους δεν ήταν θυελλώδης, καθώς οι διαφωνίες τους ήταν πολλές και έντονες. υπό την καθοδήγηση του νουρέγιεφ, η νεαρή Συλβί γνώρισε μεγάλη αναγνώριση. κι όμως, αυτό δεν υπήρξε ποτέ αρκετό για κείνη. «δεν μπορώ να περνάω τη ζωή μου ικανοποιώντας τις επιθυμίες άλλων», εξηγούσε. «Οι κανόνες είναι τόσο πολλοί, και ο νουρέγιεφ δέχεται την κριτική τόσο λίγο». λίγα χρόνια αργότερα, εγκατέλειψε το μπαλέτο της Όπερας του παρισιού για το βασιλικό μπαλέτο του λονδίνου, που δέχτηκε τη νεαρή σταρ μ’ ενθουσιασμό. εκεί δούλεψε με σύγχρονους χορογράφους και τελειοποίησε την τεχνική της. την ίδια στιγμή, η όρεξή της για πειραματισμό μεγάλωνε. η Συλβί Γκιλέμ ήθελε να δοκιμάζει συνεχώς τα όριά της. «είμαι σαν ένα παιδί που θέλει να εκπλήσσεται», εξηγούσε η ίδια. «Έχω μεγάλη περιέργεια, θέλω να μαθαίνω συνεχώς κάτι καινούργιο, ακόμα κι όταν αυτό σημαίνει να ξεβολεύομαι, ή ακόμα και να μπαίνω σε μπελάδες. αλλά δεν μ’ αρέσει να δουλεύω με συνταγές – αυτές μπορούν να εγγυηθούν μια καλή, αλλά ποτέ μια εξαιρετική δουλειά». Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Συλβί Γκιλέμ (έχοντας πια κατακτήσει τον τίτλο «δεσποινίς Όχι» λόγω του ότι

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 19

© Bill Cooper

διεκδικούσε το δικαίωμα να αρνείται προτάσεις, να επιλέγει τα κοστούμια της και να επιτρέπει μόνο σε ορισμένους δημοσιογράφους να τη φωτογραφίζουν) ένιωσε πως, όσον αφορούσε στο κλασικό μπαλέτο, είχε κάνει τα πάντα. η σχέση της με το μπαλέτο είχε εξαντληθεί, και είχε έρθει η ώρα να δοκιμάσει άλλα πράγματα. η στάση της θεωρήθηκε τότε σχεδόν επανάσταση, όμως η Γκιλέμ έδειξε ότι ήταν αγύριστο κεφάλι. Στην πραγματικότητα, η ίδια δεν πιστεύει ιδιαίτερα στους διαχωρισμούς ανάμεσα στον κλασικό και τον σύγχρονο χορό. αλλά αυτό που σίγουρα την τράβηξε στον δεύτερο ήταν η συνεργασία με συγκεκριμένους σύγχρονους χορογράφους που ήθελαν τη συμμετοχή της στη δημιουργία μιας χορογραφίας. το να προτείνεις τις δικές σου ιδέες, να αυτοσχεδιάζεις, να πειραματίζεσαι, να παίρνεις ρίσκα – όλα αυτά σημαίνουν να εξερευνείς τον εαυτό σου και τις δυνάμεις του. και αυτό, για τη διάσημη χορεύτρια (που κάποτε περιέγραψε τον εαυτό της ως ένα «ψηλό σπαράγγι») είναι μια αναγκαία διαδικασία για να νιώσεις ότι η χορογραφία σε αφορά. «Γιατί κάθε δουλειά είναι προσωπική για τον χορευτή. αν δεν τη νιώθει δική του, αν αισθάνεται ότι καλείται να αναπαραγάγει απλώς κάτι που δεν είναι δικό του, δεν του προσφέρει τίποτα. Άλλωστε, αν δεν αισθάνεσαι τη δουλειά που ερμηνεύεις ως δική σου, ποτέ δεν θα καταφέρεις να την επικοινωνήσεις στο κοινό. είτε είσαι χορευτής του κλασικού μπαλέτου είτε του σύγχρονου χορού, η ειλικρίνεια είναι σημαντική· έχει να κάνει με τις επιλογές σου», δήλωσε η ίδια. η ιδέα του να αποσυρθεί από τη σκηνή ήταν κάτι που η Συλβί Γκιλέμ είχε εκφράσει πριν από λίγα χρόνια. «το σκέφτομαι συχνά... μερικές φορές αναρωτιέμαι: γιατί τα κάνω όλα αυτά; νιώθω κουρασμένη και κάπως χαμένη... αλλά μετά ξυπνάω, και η σκέψη μιας νέας πρόκλησης με συναρπάζει». αυτό δήλωνε τον καιρό που ετοίμαζε το 6000 μίλια μακριά, που απολαύσαμε στο πλαίσιο του ελληνικού φεστιβάλ το 2011, και που αποτελούνταν από τρεις χορογραφίες. Οι δύο απ’ αυτές, από τους Ουίλιαμ φόρσαϊθ και ματς εκ, ήταν φτιαγμένες ειδικά για τη Συλβί Γκιλέμ και αφορούσαν τη σχέση ανάμεσα στο χορό και τα γηρατειά. η Συλβί Γκιλέμ, ντυμένη σαν μεσήλικη γυναίκα που ψωνίζει τα ρούχα της από τη λαϊκή αγορά, έδειχνε με χιούμορ ότι ο χρόνος κυλάει ασταμάτητα· ότι όλοι αλλάζουμε, είτε το θέλουμε είτε όχι· ότι η ζωή δεν είναι παρά μια συνεχής ροή, με μικρές αλλαγές πορείας, με παρεκκλίσεις· κι ότι ο μόνος τρόπος για ν’ αφεθούμε στο καινούργιο, είναι να αφήσουμε κάτι πίσω μας... s

20 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #42 [29 ΜΑΪΟΥ 2015]

ΑΠΟ ΔΩ σΤΗΝ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ η εμμανουέλα μοντανάρι και η ςυλβί γκιλέμ στη χορογραφία του ράσελ μάλιφαντ, Here & After.

ΘEATPO

Info ςυλβί γκιλέμ Life in Progress Στα 50 της, η μεγάλη χορεύτρια Συλβί Γκιλέμ κλείνει 35 χρόνια στη σκηνή. η αποχαιρετιστήρια περιοδεία της περιλαμβάνει δύο νέα έργα των Άκραμ καν και ράσελ μάλιφαντ, αλλά και δύο παλιότερες χορογραφίες των ματς εκ και Ουίλιαμ φόρσαϊθ. ωδείο ηρώδου αττικού 11 & 13-15 Ιουνίου, 21:00 εισιτήρια: 50€ (VIP), 40€ (ζώνη α), 35€ (ζώνη β), 25€ (ζώνη Γ), 15€ (Άνω διάζωμα), 10€ (φοιτητικό), 5€ (άνεργοι, αμεα) παραγωγή Sadler’s Wells – London, Συμπαραγωγή Les Nuits de Fourvière και Sylvie Guillem

ΘEATPO

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 21

Χάρης Φραγκούλης

Ο Χάρης θα σκοτώσει τον Άρντεν Ένα παράνομο ζευγάρι, δύο πληρωμένοι δολοφόνοι κι ένα θύμα: ο Άρντεν από το φάβερσαμ, βρετανός έμπορος του 16ου αιώνα, δεν έμελλε να ζήσει πολλά χρόνια, αλλά το όνομά του και η ιστορία της δολοφονίας του δεν θα ξεχνιούνταν τόσο εύκολα. Ένα από τα πρώτα σωζόμενα αστικά δράματα, το Ο Άρντεν πρέπει να πεθάνει, αγνώστου συγγραφέα, μοιάζει με θρίλερ, αλλά στην πραγματικότητα θυμίζει περισσότερο τραγωδία. από τη μυρτώ λαλιούτη φωτογραφίες: Βίκυ γεωργοπούλου

mAΡΙΟΝεΤεσ o κωνσταντίνος αβαρικιώτης στις πρόβες της παράστασης Ο Άρντεν πρέπει να πεθάνει, που σκηνοθετεί ο Χάρης Φραγκούλης (πάνω). «ςτο μυαλό μου», λέει ο σκηνοθέτης, «μόνο κούκλες μπορούν να παίξουν αυτό το έργο. Ήθελα να δω πώς θα καταφέρουν να το κάνουν αυτό οι ηθοποιοί».

Ο

Άρντεν, παρότι δεν έχει φτάσει τα επίπεδα δημοτικότητας των έργων του Σαίξπηρ, είναι ένα κλασικό παράδειγμα ελισαβετιανού έργου, που όχι μόνο είναι αριστοτεχνικά δομημένο, αλλά φέρει και όλα τα σημάδια της μετάβασης μέσα στην οποία γεννήθηκε. περισσότερο γι’ αυτό τράβηξε την προσοχή του, φρεσκοβραβευμένου για την ταινία του Αισθηματίες, Χάρη φραγκούλη, που στην τέταρτη σκηνοθετική του απόπειρα θέλει να «παίξει με τις αντιθέσεις». Ο Χάρης ανήκει στη νέα θεατρική γενιά και αυτήν την περίοδο δεν έχει χρόνο για τίποτα, εκτός ίσως από τη δουλειά του.

τι σας κέντρισε το ενδιαφέρον στον Άρντεν; καταρχήν μ’ ενδιαφέρει πολύ η περίοδος την οποία πραγματεύεται· μ’ ενδιαφέρει αυτό το πέρασμα από τον μεσαίωνα στην αναγέννηση. θεωρώ πως ο μεσαίωνας είναι παρεξηγημένη εποχή, έτσι όπως παρουσιάζεται σαν ένα μαύρο πράγμα που έρχεται σε αντίθεση με τον ορθολογισμό. αυτό το μεταίχμιο λοιπόν μ’ ενδιαφέρει πάρα πολύ. Ο Άρντεν είναι ένας άνθρωπος που χάνεται μαζί με την εποχή του. παράλληλα, οι κεντρικές θεματικές και ο λόγος του, η σύνθεση των πολλών θεατρικών ειδών μέσα στο ίδιο έργο και οι μεγάλες εναλλαγές στη διάθεση των προσώπων μού έδωσαν μια μεγαλύτερη ελευθερία. Οι χαρακτήρες είναι πολύπλοκοι και μου δίνουν πολλές δυνατότητες να τους «γεμίσω». Όταν διάβασα το έργο, φαντάστηκα ότι παίζεται από μαριονέτες. Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει άλματα στην εποχή και να έχει τέτοιες αντιθέσεις, όπως έχουν οι χαρακτήρες του έργου. Στο μυαλό μου μόνο κούκλες, που απ’ τη μια να γελάνε κι απ’ την άλλη να κλαίνε ακαριαία, μπορούν να παίξουν αυτό το έργο. Ήθελα να δω πώς θα καταφέρουν να το κάνουν αυτό οι ηθοποιοί. ςυμφωνείτε με την περιγραφή του έργου ως θρίλερ; με την έννοια του σασπένς και της αγωνίας, σίγουρα ναι. αν και, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι καθόλου εκεί το θέμα του. φυσικά και έχει μια πλοκή σε πρώτο επίπεδο, γιατί έχει όλα τα χαρακτηριστικά του θρίλερ – αίμα, κυνήγι, φόνο, ίντριγκα. Για μένα όμως η δομή του είναι άλλη. το έργο ανοίγει με το «αχ, βαχ» του κεντρικού ήρωα, σαν να έχει το έγκλημα ήδη συντελεστεί. αυτό περνάει το επίπεδο του σασπένς, γιατί ξέρουμε τι θα γίνει. επειδή λοιπόν το ξέρουμε, είναι ευκολότερο να στρέψουμε την προσοχή του θεατή στην ψυχή των χαρακτήρων. παρόλο που το σασπένς υπάρχει, και φυσικά το ακολουθώ, με ενδιαφέρει περισσότερο ως μέσο αποκάλυψης, παρά να σταθώ μόνο σ’ αυτό. πιο κοντά μου φαντάζει το έργο στην τραγωδία, παρά σ’ ένα θρίλερ ή σ’ ένα δράμα. γιατί ο Άρντεν «πρέπει να πεθάνει»; κοίτα, με τους συμβολισμούς δεν τα πάω καλά. απλά είναι ένας άνθρωπος που τον ξεπερνά η εποχή του. δεν βρίσκει τις λέξεις στον τόπο που είναι και πρέπει να χαθεί.

ΘEATPO

ο συγγραφέας του έργου είναι άγνωστος. μπορεί να είναι όντως ο ςαίξπηρ; εσείς τι χαρακτηριστικά του δίνετε στο μυαλό σας; με τον Σαίξπηρ έχει κοινά σημεία, ναι. αλλά για μένα είναι πιο κοντά στον μάρλοου. βέβαια, άλλοι λένε ότι είναι του κιντ, που έγραψε την Ισπανική τραγωδία. δεν ξέρω. μπορεί να είναι και πολλών, μια σύνθεση, έτσι όπως συνηθιζόταν να γράφονται τα έργα τότε. πολλοί το λένε και για το συγκεκριμένο έργο, γιατί αναφέρεται σε συγκεκριμένη πραγματική ιστορία. τώρα που έχω μπει αρκετά μέσα στο κείμενο, νιώθω έντονα ότι δεν το έχει γράψει ένας. πιστεύετε πως βρισκόμαστε κι εμείς σε μεταβατική εποχή, όπως οι ήρωες του έργου; αυτό νομίζω θα το δείξει η ιστορία. μπορεί να είμαστε σε μεταβατική εποχή που χρειάζεται 400 χρόνια για ν’ αλλάξει. το «μετά» θα μας δείξει πού είμαστε τώρα. αν αλλάξει κάτι, θα καταλάβουμε ότι όντως ήμασταν κομμάτι μιας μετάβασης. τώρα, όμως, κανείς δεν ξέρει. είναι η τέταρτη σκηνοθεσία σας. πόσο εύκολο είναι για έναν τριαντάρη να σκηνοθετεί; Φοβηθήκατε καθόλου; φοβόμαστε έτσι κι αλλιώς. το θέμα είναι κατά πόσο επιθυμείς, έχεις ανάγκη να κάνεις κάτι τέτοιο. Όσο πιο πολύ επιθυμείς κάτι και όσο πιο πραγματικά αναγκαίο είναι –να μην είναι δηλαδή παρόρμηση, αλλά βαθιά επιθυμία– τόσο πιο πολλά εφόδια έχεις να αντισταθείς στους φόβους, στα εμπόδια και στις δυσκολίες. Όταν ο άνθρωπος κινείται με τον δικό του ρυθμό χαράς και θλίψης, μπορεί να αντεπεξέλθει στην οποιαδήποτε δυσκολία. με λίγα λόγια, όταν ο άνθρωπος ξέρει τι θέλει, μπορεί να το καταφέρει. νομίζω περισσότερο σχέση έχει μ’ αυτό, παρά με το νεαρό της ηλικίας. φόβος βέβαια υπάρχει, ούτως ή άλλως, σε ό,τι κάνω. φυσικά φοβάμαι. πάντα φοβάμαι. ηθοποιός ή σκηνοθέτης; τι προτιμάτε; η σκηνοθεσία προέκυψε. θεωρώ ότι αν έπαιζα με τον τρόπο που ήθελα, δεν θα στρεφόμουν προς τα εκεί. Έχετε συνεργαστεί με πάρα πολλούς ανθρώπους στο θέατρο. πιάνετε τον εαυτό σας καμιά φορά να επαναλαμβάνει πράγματα που έχει διδαχθεί; Όσο πιο ευαίσθητος είναι ο άνθρωπος τόσο πιο πολύ αφομοιώνει. εντέλει, όμως, όποιες αναφορές και να πάρεις, όσο και ν’ αλλάξεις, οι δάσκαλοί σου ακουμπούν και έρχονται να διανθίσουν τον εσωτερικό σου εαυτό, κάτι που έχεις και μπορείς είτε να το ποτίσεις είτε όχι. Όλες αυτές οι συναντήσεις πλουτίζουν αυτό που υπάρχει. θεωρώ λοιπόν ότι η ώσμωση σαφώς και υπάρχει, αλλά δικό σου κομμάτι είναι αυτό που θα αποκαλυφθεί. φυσικά, άνθρωποι είμαστε. Έχω βρεθεί με πολλούς καλλιτέχνες σημαντικούς για τη ζωή μου. Όμως δεν πιστεύω πως η δική μου παράσταση μοιάζει με παραστάσεις ανθρώπων που εκτιμώ, παρά το γεγονός ότι έχουν μπει μέσα μου. αν πας να κάνεις κάτι ετεροπροσδιοριστικά, για να αρέσεις σε

Info Χάρης Φραγκούλης Ο Άρντεν πρέπει να πεθάνει Ένα πραγματικό γεγονός, η δολοφονία του τόμας Άρντεν από τη γυναίκα του και τον εραστή της, γίνεται ένα από τα πρώτα σωζόμενα αστικά δράματα. ζητήματα θρησκείας, βίας, εξουσίας και έρωτα αναδεικνύονται μέσα από ένα αριστοτεχνικό θρίλερ. ερμηνεύουν: κωνσταντίνος αβαρικιώτης, μαρία πανουργιά, ηρώ μπέζου, θάνος τοκάκης, Γιάννος περλέγκας, Γιάννης παπαδόπουλος, νικόλας Χανακούλας. η νέα ςκηνη Θέατρο οδού κυκλάδων 2-6 & 8-12 Ιουνίου, 21:00 εισιτήρια: 20€, 15€ (μειωμένο, φοιτητικό), 5€ (άνεργοι, αμεα)

κάποιον με συγκεκριμένη αισθητική, δεν θα το κάνεις καλά. αυτός το έκανε γιατί ήταν δικό του, αν το κάνεις κι εσύ με τον ίδιο τρόπο θα είναι χάλια. μετά από μερικά βραβεία, όπως αυτά που έχετε πάρει εσείς, ένας ηθοποιός χαλαρώνει λίγο; ςυγκεντρώνεται πιο εύκολα στη δουλειά του; παίζουν τα πάντα. κάποιος θα νιώσει πιο ασφαλής και θα χαλαρώσει. βέβαια, είναι η ασφάλεια καλός σύμβουλος για να δουλέψεις; δεν ξέρω. καταλαβαίνω να αντιδράσει κάποιος έτσι, θα το θεωρήσω φυσικό. Όπως επίσης θα θεωρήσω φυσικό να έχει περισσότερη ανασφάλεια, γιατί θα πρέπει να επιβεβαιώσει τις διακρίσεις του. Για μένα το θέμα είναι πώς αυτά τα πράγματα τα διαχειρίζεσαι. Όταν σου δίνουν ένα βραβείο χαίρεσαι, όταν σε απορρίπτουν λυπάσαι, και εγώ τα έχω νιώσει και τα δύο. δεν θεωρώ όμως ότι κάτι τέτοιο μπορεί να εισχωρήσει βαθιά μέσα στο δικό σου βαθύ καλλιτεχνικό κομμάτι. αυτό νομίζω πως συμβαίνει και σε όλους τους καλλιτέχνες. Χωρίς να συγκρίνω τον εαυτό μου, αν ο ταρκόφσκι έπαιρνε ή όχι ένα βραβείο, θα άλλαζε ουσιαστικά το έργο του; πώς είναι το Θέατρο της οδού κυκλάδων χωρίς τον λευτέρη Βογιατζή; Ο λευτέρης άφησε πίσω του μια ολόκληρη γενιά καλλιτεχνών. Όλοι οι δάσκαλοι που μου έκαναν μάθημα στη Σχολή, η μαρία κεχαγιόγλου, ο ακύλλας [καραζήσης], ο Χατζόπουλος, είναι η γενιά που έχει διδαχθεί από αυτόν. Ο λευτέρης έχει αφήσει μια κληρονομιά και είναι μέσα μου, είναι σημείο αναφοράς, παρόλο που μπορεί να έχω διαφορετικό γούστο ή άλλες αναφορές. μ’ ένα τρόπο, λοιπόν, είναι παρών. το θέατρο είναι άμεσα συνδεδεμένο μαζί του, είναι το θέατρο του λευτέρη. και ως χώρος, είναι υπέροχος. s

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 23

μ

ε πολλές και διαφορετικές μουσικές επιρροές, από τον μπαχ, τον Χατζιδάκι, τον τομ Γουέιτς, τους Tuxedomoon και τους Residents έως τους εκπροσώπους της αβάν γκαρντ μουσικής σκηνής, ο Σταύρος Γασπαράτος, απόφοιτος της σχολής μηχανολόγων μηχανικών της πάτρας, αποφάσισε πολύ νωρίς ότι η μουσική θα ήταν η ζωή και το επάγγελμά του. η συνομιλία μ’ έναν επιτυχημένο Έλληνα συνθέτη –πέραν των προσωπικών του δίσκων, ο Γασπαράτος έχει γράψει πολλή μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο–, υπέρμαχο της εξωστρέφειας, ο οποίος υπηρετεί με συνέπεια ένα «δύσκολο» μουσικό είδος, αποδεικνύεται άκρως ενδιαφέρουσα.

πώς προέκυψε η ιδέα του Expanded Piano; Ήρθε ως συνέχεια της ιδέας του Prepared Piano, του προετοιμασμένου πιάνου, έργου του αμερικανού πρωτοποριακού συνθέτη τζον κέιτζ; τα τελευταία πολλά –περισσότερα από δέκα– χρόνια, γράφω μουσική για το σινεμά, το θέατρο και για παραστάσεις χορού, κατά παραγγελία. τα τελευταία πέντε χρόνια, είχα ανάγκη να ενεργοποιήσω τις δικές μου ιδέες. μια από αυτές ήταν και το Seven - Τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα [που παρουσιάστηκε το φθινόπωρο του 2013 στη Στέγη Γραμμάτων και τεχνών]. Έψαχνα λοιπόν για την επόμενη ιδέα. το πιάνο ήταν κάτι που μ’ ενδιέφερε πολύ. Όταν έμαθα για τον οργανισμό EMPAC (Experimental Media and Performing Arts Center) της νέας υόρκης και το έργο του, άρχισα να σκέφτομαι τι πρόταση θα μπορούσα να τους κάνω. εμπνεύστηκα από έργα που έχουν γραφτεί για prepared piano, με πιο διάσημα αυτά του τζον κέιτζ, όπου ο συνθέτης «προετοίμαζε» ένα πιάνο τοποθετώντας σε αυτό βίδες, ελάσματα κ.λπ., κατέγραφε με λεπτομέρεια πού έχει τοποθετήσει τι και κατόπιν έγραφε μια παρτιτούρα γι’ αυτό το «προετοιμασμένο πιάνο». η ιδέα μου ήταν να προετοιμάσω ένα πιάνο όχι με μηχανικό αλλά με ηλεκτρονικό τρόπο, να πάρω το ακουστικό σήμα του πιάνου και ζωντανά να το διαχειριστώ μέσω ενός υπολογιστή. ςε τι ακριβώς συνίσταται αυτή η διαχείριση του ήχου; καλωδιώνω ένα πιάνο με μικρόφωνα διαφόρων τύπων, τα οποία τοποθετώ σε χορδές ή σε σημεία του μηχανισμού του πιάνου. Όλα αυτά τα σήματα των μικροφώνων μπαίνουν σ’ έναν υπολογιστή και είτε υφίστανται επεξεργασία ζωντανά με τρόπους που έχω προγραμματίσει εγώ, είτε ενεργοποιούν νέους ήχους που έχω κατασκευάσει εγώ στον υπολογιστή. Όλη αυτή η διαδικασία καταλήγει σε μια surround εγκατάσταση ήχου που έχει ως στόχο να τοποθετήσει το κοινό που ακούει την περφόρμανς «μέσα» στο πιάνο. Ένα μεγάλο κομμάτι της γραφής του έργου έχει να κάνει όχι μόνο με την αλληλεπίδραση του ακουστικού με τον ηλεκτρονικό ήχο, αλλά και με την τοποθέτηση του ήχου στο χώρο. Για το ελληνικό φεστιβάλ, θα ξανασχεδιαστεί εξ ολοκλήρου η εγκατάσταση, με βάση το πώς η αίθουσα στην οποία θα παιχτεί θα αναπαραγάγει τo μουσικό έργο. Ο στόχος είναι, κάθε φορά που θα στήνεται αυτό το πρότζεκτ, να ξανασχεδιάζεται με βάση το χώρο στον οποίο θα ερμηνεύεται.

24 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #42 [29 ΜΑΪΟΥ 2015]

τι θα δει το κοινό στη σκηνή του μεγάρου μουσικής; θα δει ένα μεγάλο πιάνο κι έναν υπολογιστή στο πλάι. εγώ θα παίζω πιάνο. καθώς προχωρεί το έργο, ελπίζω πως το κοινό θα αντιληφθεί το πώς αλληλεπιδρά το πιάνο με τον υπολογιστή. το έργο θα κυκλοφορήσει από τη γερμανική εταιρία Ad Noiseam σε πολλά διαφορετικά φορμά αλλά και σε βινύλιο, γεγονός που με χαροποιεί ιδιαίτερα. επίσης θα παρουσιαστεί ζωντανά το φθινόπωρο στο βερολίνο. η μουσική σας δεν θεωρείται εύκολη, εύληπτη. ςτην ελλάδα υπάρχει κοινό γι’ αυτή τη μουσική, δεδομένου ότι ο χαρακτηρισμός που της αποδίδεται –πειραματική– δεν είναι ίσως τόσο εύστοχος; το κοινό είναι μικρό μεν αλλά υπάρχει. και δεν είναι πολύ μικρότερο από το κοινό εκτός ελλάδας που ακούει αυτή τη μουσική. η μουσική που γράφω, ακόμη και στα πιο πειραματικά της, έχει στόχο να ακουμπήσει το συναίσθημα. αν κάτι με χαρακτηρίζει, είναι μια επιθυμία να μπλέξω την κλασική φόρμα μ’ έναν πιο σύγχρονο πειραματικό ηλεκτρονικό ήχο. δεν σνομπάρω τη mainstream μουσική, απλώς δεν μπορώ να το κάνω. πού και πότε παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το «εxpanded Piano»; παρουσιάστηκε στην αμερική τον περασμένο νοέμβριο. το EMPAC μού παρείχε τα πάντα, από τον εξοπλισμό μέχρι μια τεράστια αίθουσα συναυλιών 1.600 ατόμων, και μου εξασφάλισε χρονικό διάστημα ενάμιση μήνα για τις πρόβες. πώς ανταποκρίθηκε το αμερικανικό κοινό; πολύ θερμά. Χάρηκα γιατί ο κόσμος που ήρθε κατάλαβε ότι εγώ στήνω αυτή την εγκατάσταση ως αφορμή για να γράψω μουσική. αυτό που μ’ ενδιαφέρει είναι η μουσική. δεν μ’ ενδιαφέρει να κάνω μια ακαδημαϊκού τύπου installation για την τεχνολογία και τo πιάνο. το έργο άρεσε πολύ και στους ανθρώπους του EMPAC. Στην ελλάδα, δεν είμαστε καθόλου προετοιμασμένοι να ρισκάρουν οι άλλοι για σένα και να σου δίνουν τη δυνατότητα να πειραματιστείς προκειμένου να ολοκληρώσεις μια πρωτότυπη σκέψη. επιβεβαιώνετε συνεπώς τον ισχυρισμό ότι η αμερική δίνει ευκαιρίες; ασφαλώς. είναι εντυπωσιακή η εμπιστοσύνη που σου δείχνουν στην αμερική. Για να καταφέρω να παρουσιάσω το έργο μου στο EMPAC πέρασα από πολλά στάδια αξιολόγησης. υπέβαλα μια πολύ συγκεκριμένη πρόταση, συναντηθήκαμε μέσω Skype με τεχνικούς, με διευθυντές. από τη στιγμή όμως που είπαν το «ναι», είχα την απόλυτη ελευθερία να κάνω αυτό που θέλω. Ό,τι συμφωνήσαμε τηρήθηκε, οτιδήποτε διέθετε ο οργανισμός ήταν στη διάθεσή μου. το EMPAC ήθελε να πετύχω, γιατί έτσι θα πετύχει κι ο οργανισμός αυτός. αποκτάς έτσι ισχυρότερο κίνητρο για να δουλέψεις καλύτερα, θέλεις να τιμήσεις τους ανθρώπους που σε εμπιστεύονται. Στην αμερική κάνουν τα αυτονόητα, δεν κάνουν κάτι μαγικό· εμείς εδώ έχουμε ξεχάσει τι είναι αυτονόητο. η ίδια νοοτροπία επικρατεί και στην ευρώπη; δεν νομίζω. εάν είσαι ο φίλιπ Γκλας, θ’ ανοίξουν όλες οι πόρτες· αν δεν είσαι, για σένα θα υπάρχει «αυτή η σκηνούλα». προφανώς αυτό συμβαίνει

έως ένα βαθμό και στην αμερική. εκεί όμως έχεις την αίσθηση ότι όλα είναι εφικτά, γιατί θέλουν να επενδύουν σε καινούργιους ανθρώπους. ςτην ελλάδα αυτό ισχύει; Όχι. ισχύει ακόμη το πελατειακό σύστημα. είχα μια ελπίδα ότι με τη νέα διακυβέρνηση αυτό θα αλλάξει, αλλά αυτή τη στιγμή κανείς δεν παίρνει κανένα ρίσκο. Ίσως είναι μια μεταβατική περίοδος την οποία πρέπει να διανύσουμε. και το ξεσκαρτάρισμα που πρέπει να γίνει, να συμβεί σε δεύτερο χρόνο. το αισιόδοξο είναι πως πολλοί άλλοι σαν εμένα, και όχι μόνο καλλιτέχνες, δημιουργούν χωρίς να θεωρούν ότι μόνο το πλαίσιο της ελλάδας είναι αρκετό. διαπιστώνω μια εξωστρέφεια νέου τύπου που δεν υπήρχε πριν, για την οποία δεν έχουμε εκπαιδευτεί. Ό,τι καταφέρνει ο καθένας το καταφέρνει μόνος, δεν υπάρχει κανένα δίκτυο που να βοηθήσει έναν Έλληνα καλλιτέχνη να προωθήσει τη δουλειά του έξω. ςτην ελλάδα είμαστε ακόμη δέσμιοι της νοοτροπίας ότι η μουσική, τα βιβλία, η τέχνη γενικώς, δεν είναι προϊόντα και δεν μπορούν να προωθηθούν αναλόγως; ασφαλώς και είναι και προϊόντα – πνευματικά, αλλά προϊόντα. Στο εξωτερικό, αυτό το μαθαίνουν. Οι καλλιτέχνες μαθαίνουν ότι πρέπει να κοιτούν τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο, υπάρχουν και τα δίκτυα που τους βοηθούν. εγώ δεν θέλω να φύγω από την ελλάδα, από την αθήνα, και όλα τα πρότζεκτ που έχω κάνει στη Γερμανία, τη Γαλλία και την αμερική, την τελευταία τριετία, τα κάνω γιατί θέλω να δημιουργήσω και αλλού, και –το κυριότερο– γιατί θέλω να μιλήσω και με άλλους ανθρώπους. κατανοείτε τους καλλιτέχνες που δεν αντέχουν και φεύγουν στο εξωτερικό; βεβαίως και τούς κατανοώ. εγώ έχω καταφέρει ορισμένα πράγματα εδώ, αλλά το κυριότερο είναι ότι είμαι σε μια ηλικία που με δένουν πολλά με την ελλάδα. αγαπώ πάρα πολύ τον τρόπο ζωής εδώ· δεν λέω ότι είναι ο καλύτερος, εγώ είμαι εθισμένος σ’ αυτόν. ιδεωδώς θα ήθελα να ζω εδώ και να δουλεύω αλλού. πώς κρίνετε τα πρώτα δείγματα γραφής της νέας κυβέρνησης στον τομέα του πολιτισμού; προσπαθώ να διατηρήσω την αρχική μου αισιοδοξία. είναι ξεκάθαρο ότι έπρεπε να υπάρξει μια αλλαγή, να αλλάξει το πολιτικό προσωπικό που μας κατέστρεψε και που παρίστανε τους σωτήρες μας. Στη νέα διακυβέρνηση, όμως, στον δικό μου τουλάχιστον τομέα, βλέπω πολλά προβλήματα. βλέπω μια προχειρότητα. κατανοώ την έλλειψη εμπειρίας ορισμένων ανθρώπων που βρίσκονται σε συγκεκριμένες θέσεις. Όταν όμως αυτή δεν συνοδεύεται από σεμνότητα, τότε υπάρχει πρόβλημα, τότε επιστρέφουμε στο ιδίωμα του Έλληνα που έχει να κάνει με τη μαγκιά, με την εγωπάθεια – που για μένα είναι το χειρότερο. και δυστυχώς αυτό το έχω δει πάρα πολύ σ’ αυτή την κυβέρνηση. Χρειάζονται προτάσεις, δουλειά και σεμνότητα. και να πάψει πλέον αυτή η νοοτροπία της παρέας. αν θέλουμε κάτι πραγματικά ν’ αλλάξει, χρειαζόμαστε τους καλύτερους, όχι τους δικούς μας. αν θεωρούμαι αυστηρός, είναι γιατί πιστεύω ότι πρέπει να κάνουμε πιο αυστηρή κριτική σε όσα βρίσκονται πιο κοντά μας ιδεολογικά. Έτσι παραμένουμε ενεργοί. s

ΘEATPO

Info ςταύρος γασπαράτος Expanded Piano Ο Σταύρος Γασπαράτος ετοιμάζει μια πρωτότυπη ηχητική εγκατάσταση. Ένα ακουστικό πιάνο καλωδιώνεται με διαφόρων τύπων μικρόφωνα που τοποθετούνται στο σώμα, τις χορδές και τον μηχανισμό του οργάνου. με τη βοήθεια ενός υπολογιστή γίνεται ζωντανή επεξεργασία του σήματος των μικροφώνων και στη συνέχεια μοιράζεται σε μια surround πολυκάναλη εγκατάσταση, έτσι ώστε να δημιουργηθεί η αίσθηση ότι το κοινό βρίσκεται «μέσα» στο πιάνο. μέγαρο μουσικής αθηνών, αίθουσα «νίκος ςκαλκώτας» 10-11 Ιουνίου, 21:00 εισιτήρια: 25€ (ζώνη α), 15€ (ζώνη β), 10€ (φοιτητικό), 5€ (ανέργων, αμεα)

ςταύρος γασπαράτος

Eξαντλώντας τις δυνατότητες του πιάνου Σ’ ένα μουσικό στούντιο, στις παρυφές του λυκαβηττού, με τα φύλλα των δέντρων να μπαίνουν σχεδόν από το παράθυρο, ανάμεσα στο πιάνο, τους υπολογιστές και τη δισκοθήκη του, ο συνθέτης και μουσικός Σταύρος Γασπαράτος προετοιμάζεται για την παράσταση Expanded Piano –σε ελεύθερη αποδοση «διογκούμενο πιάνο»– που θα παρουσιαστεί στο μέγαρο μουσικής. από τη μαρίλια παπαθανασίου

Info ομάδα χορού μαγκύ μαρέν BiΤ τρεις άνδρες και τρεις γυναίκες δονούνται υπό τους ήχους των κρουστών ή της ηλεκτρονικής μουσικής, συνθέτοντας εικόνες σκοτεινές, μεγάλης εικαστικής δύναμης, που θυμίζουν πίνακες του Γκόγια ή του μπος. πειραιώς 260, κτίριο Δ 2-4 Ιουνίου, 21:00 εισιτήρια: 25€ (κανονικό), 20€ (μειωμένο), 15€ (φοιτητικό), 5€ (ανέργων, αμεα) μαγκύ μαρέν, νταβίντ μαμπούς, μπενζαμέν λεμπρετόν Singspiele Ο νταβίντ μαμπούς ερμηνεύει ένα μοναδικό σόλο χορογραφημένο από τη μαγκύ μαρέν. κάθε μέρα καλείται να υποστηρίξει μία νέα ταυτότητα σε ένα παιχνίδι μεταμορφώσεων: ο άνδρας, η γυναίκα, το παιδί, ο έφηβος. πειραιώς 260, κτίριο ε 9-10 Ιουνίου, 21:00 εισιτήρια: 15€, 10€ (μειωμένο), 5€ (φοιτητικό, άνεργοι, αμεα)

μαγκύ μαρέν

Ο χορός σώζει απ’ τη θλίψη η διάσημη χορογράφος, με περισσότερα από 40 έργα στο ενεργητικό της, επιστρέφει στην αθήνα με δύο δημιουργίες της: το BiT, ένα κομμάτι για έξι χορευτές, και το Singspiele, ένα σόλο που ερμηνεύει ο νταβίντ μαμπούς. και σ’ αυτά τα έργα η μαγκύ μαρέν μελετά το πώς μπορούμε να είμαστε κομμάτι του κόσμου, αλλά ταυτόχρονα να διατηρήσουμε το εγώ μας – ή αλλιώς, πώς μπορούμε να βρούμε τον δικό μας ρυθμό μέσα στη συνεχή ροή της ζωής. και το πώς μπορούμε, ίσως, να νικήσουμε τη θλίψη. από τη νίκη ορφανού

μ

ε τη μαγκύ μαρέν είχα την τύχη να συνομιλήσω αρκετές φορές. και κάθε φορά, χωρίς εξαίρεση, η ίδια επιλέγει να κλείσει τη συζήτηση με τη φράση του βάλτερ μπένγιαμιν: «να οργανώσουμε την απαισιοδοξία». η φράση αυτή είναι από το περίφημο δοκίμιο του 1929 του μπένγιαμιν πάνω στο σουρεαλισμό: «το να οργανώσουμε την απαισιοδοξία δεν σημαίνει παρά να εξορίσουμε την ηθική μεταφορά από την πολιτική και να ανακαλύψουμε στην πολιτική δράση μια σφαίρα αφιερωμένη εκατό τοις εκατό στις εικόνες». η θέση του μπένγιαμιν δεν είναι μακριά από το επικό θέατρο του μπρεχτ, στενού φίλου άλλωστε του μπένγιαμιν, που πασχίζει ασταμάτητα να ακυρώσει τη διαφορά ανάμεσα στο χώρο της σκηνής και στο χώρο των θεατών. τα δύο είναι ένα. Όπως είναι ένα η ανθρώπινη ζωή και δράση. η εικόνα, δηλαδή, δεν αντιπροσωπεύει κάτι άλλο, δεν περιγράφει μια δράση πέρα από την ίδια, αλλά είναι δράση η ίδια. κι έτσι δεν μπορεί να καταναλωθεί ποτέ μέσω της ερμηνείας της. Για την μαγκύ μαρέν, ο χορός είναι διανόηση, είναι φιλοσοφία. Οι χορογραφικές της δημιουργίες εξερευνούν το χώρο, το χρόνο, τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. δεν βλέπει τη δουλειά της σαν μια σειρά από μεταφορές για την πραγματική ζωή – όπως και για τον μπένγιαμιν και τον μπρεχτ, έτσι και για την ίδια, η τέχνη είναι πραγματική ζωή. αυτό είναι το μήνυμα που η ίδια πασχίζει να επικοινωνήσει με το κοινό της, ακούραστα, αλλά και νιώθοντας συχνά ότι η μάχη είναι ήδη χαμένη μέσα στη σύγχυση που ονομάζουμε σύγχρονη ζωή, και που απαιτεί κατανάλωση, διασκέδαση, και όσο το δυνατόν λιγότερη σκέψη. αλλά, η φράση του μπένγιαμιν έχει γι’ αυτήν και μια άλλη σημασία: ότι η θλίψη είναι αναπόφευκτη, και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να την αντιμετωπίζουμε καθημερινά. κι αυτό είναι η ελπίδα μας: η διάθεση να συνεχίζουμε. Στο BiT, που έκανε πρεμιέρα το 2014, η χορογράφος φέρνει μαζί τη γλώσσα των υπολογιστών, μέσω ηλεκτρονικών ήχων, και αρχετυπικά χορογραφικά συστήματα συνόλου. τρεις γυναίκες και τρεις άνδρες πάνω στη σκηνή, σ’ έναν ρυθμό που συνεχίζει πάνω από τις δυνάμεις τους. κάποιες φορές να αγωνίζονται να ακο-

ΧΟΡΟσ

λουθήσουν πιασμένοι χέρι χέρι, ο ένας σωτηρία του άλλου, με την επιθυμία να γίνεται ένστικτο επιβίωσης. και άλλες φορές να προσπαθούν απεγνωσμένα να αποκοπούν από τη βιαιότητα του ρυθμού, από το χορό που οδηγεί στο θάνατο, την καταστροφή, την απώλεια της μνήμης. το δεύτερο κομμάτι, με τον τίτλο Singspiele, είναι μια συνεργασία της μαγκύ μαρέν με τον νταβίντ μαμπούς, ηθοποιό και σκηνοθέτη θεάτρου, που ξεκίνησε το 2013. μια φιγούρα με πολλά πρόσωπα, ένας καταιγισμός από μεταμορφώσεις, μια διαρκής ανθρώπινη ροή, άλλοτε αναγνωρίσιμη και άλλοτε φευγαλέα, κωμική όσο και τραγική. μια εναλλαγή πορτραίτων, ταυτοτήτων, ομοιοτήτων, συναισθημάτων – ίσως, πάνω απ’ όλα, συναισθημάτων: ελπίδα, επιθυμία, έρωτας, μοναξιά. η ανθρώπινη κατάσταση, μια σειρά από εικόνες.

ας αρχίσουμε με το BiT, το πρώτο από τα δύο έργα που θα παρουσιάσετε φέτος στην αθήνα. ποια είναι η βασική του ιδέα; το BiT είναι ένα έργο για το ρυθμό, αυτή είναι η κεντρική ιδέα πάνω στην οποία ήθελα να δουλέψω. δεν μ’ ενδιαφέρει τόσο η έννοια του ρυθμού ως ρυθμικότητας, αλλά κάτι λίγο διαφορετικό. νομίζω ότι μιλάω γι’ αυτό το κάτι που μας κάνει να γνωρίζουμε ανθρώπους τυχαία, χωρίς να το έχουμε σχεδιάσει, χωρίς να το περιμένουμε. αυτό το κάτι που μας κάνει να παρεκκλίνουμε ως προς τους τρόπους και τις συνήθειές μας. και μ’ αυτή μας την παρέκκλιση, βρίσκουμε τον εαυτό μας να προχωρά σε άγνωστα μονοπάτια, δημιουργούμε νέες σχέσεις, ή συνδεόμαστε με διαφορετικούς τρόπους με τους ανθρώπους γύρω μας. Θα λέγατε ότι ο ρυθμός, υπ’ αυτή την έννοια, εκφράζει τη συνολική σας ματιά πάνω στη ζωή; ναι. είναι το θεμέλιο της καλλιτεχνικής μου έρευνας, στην οποία ενώνεται η πολιτική, η φιλοσοφία και η ηθική. αισθάνεστε ότι η ζωή σας αποτελεί μέρος μιας συνεχούς ροής; Έχετε νιώσει ποτέ ότι θα θέλατε να βγείτε απ’ αυτή τη ροή; ναι, βέβαια, πολλές φορές. δεν νομίζω όμως

ότι μπορώ να αγνοήσω αυτό που υπάρχει γύρω μου· δεν υπάρχει για κανέναν αυτή η επιλογή. αυτό που προσπαθώ να κάνω, και ίσως το ίδιο να προσπαθούμε όλοι μας, είναι να κρατηθώ από τον δικό μου χρόνο, τον δικό μου ρυθμό, να μην παρασυρθώ. γιατί ονομάσατε αυτή τη δημιουργία BiT; το «bit» είναι η απλούστερη μονάδα σ’ ένα σύστημα αρίθμησης που μπορεί να πάρει μόνο δύο τιμές. το «bit» δηλαδή μπορεί να αντιπροσωπεύει δύο λογικές εναλλακτικές θέσεις, όπως ψευδές ή αληθές. είναι δηλαδή ένα δυαδικό σύστημα. Για ποιο λόγο διάλεξα αυτόν τον τίτλο; Γιατί νομίζω πως εκφράζει πολύ καλά αυτό που ζούμε: περάσαμε, μέσα σ’ ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, από ένα καταπιεστικό και αυταρχικό σύστημα παραδοσιακών αξιών, σ’ ένα ανεκτικό σύστημα μιας ψευδούς ελευθερίας. και τα δύο λειτουργούν ως συστήματα που απορρέουν από την επιθυμία του καπιταλισμού να ελέγχει τους ανθρώπους μέσα από διαφορετικές διαδρομές. υπάρχουν στο έργο στιγμές όπου οι χορευτές κρατιούνται από το χέρι και ο χορός τους θυμίζει σχεδόν συρτάκι... Ήθελα να πάω πίσω στην εποχή που ο χορός εξέφραζε μια ιδέα του συλλογικού, του κοινού. Ο χορός είναι η δέσμευση των ανθρώπων να ζουν μαζί, στα καλά και στα άσχημα, για πάντα δεμένοι ο ένας με τον άλλον. Ψάχνω τις στιγμές όπου επιμέρους ρυθμοί δημιουργούνται μέσα στο σύνολο και το αλλάζουν, το μετατρέπουν σε κάτι καινούργιο, σ’ έναν νέο συνδυασμό, σε μια νέα αίσθηση συλλογικού. Όταν όμως το σύνολο δεν επιτρέπει να εκδηλωθούν διαφορετικοί εσωτερικοί ρυθμοί, αλλά απαιτεί την απόλυτη επανάληψη, τον απόλυτο συγχρονισμό, τότε το σύνολο γίνεται ένας στρατός. από την άλλη πλευρά, όταν οι ρυθμοί αυτοί γίνονται απόλυτα ατομιστικοί, τότε καταλύουν το σύνολο, καταστρέφουν το κοινό. το δεύτερο κομμάτι που θα παρουσιάσετε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ, το Singspiele, μιλάει για την συνάντηση με τον Άλλο, έτσι δεν είναι; το να συναντάς κάποιον είναι μια πραγματική περιπέτεια. το πρώτο που βλέπουμε είναι το

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 27

πρόσωπο, ξεχωριστά από το σώμα. το πρόσωπο είναι αυτό που αρπάζει τη ματιά μας. το πρόσωπο του Άλλου εκφράζει πράγματα πέρα από τις όποιες συγκεκριμένες εκφράσεις του. μας αποκαλύπτει ίχνη ενός άλλου προσώπου, που βρίσκεται πίσω από αυτό που βλέπουμε μπροστά μας. Έχουμε αίσθηση της μοναδικότητας του άλλου, που δεν εκφράζεται με λέξεις. η συνάντησή μας με τους άλλους ανοίγει έναν αστερισμό αισθήσεων. πώς δουλέψατε με τον νταβίντ μαμπούς; με πολύ προσπάθεια, βήμα βήμα, διαλέγοντας πρώτα ένα πορτραίτο, κι έπειτα ανιχνεύοντας αυτό το πρόσωπο, κι αυτό που κρύβεται πίσω από το πρόσωπο. και μετά δουλέψαμε το σώμα, τις χειρονομίες, τις κινήσεις. Ο νταβίντ ήταν εξαιρετικά ακριβής στον τρόπο που δούλευε, κι έτσι και η παραμικρή χειρονομία χρειαζόταν τεράστια προσοχή. δουλέψαμε λοιπόν εμμένοντας σε κάθε λεπτομέρεια, χτίζοντας πετραδάκι πετραδάκι αυτή τη σύνθεση... επειδή η μαγεία δεν είναι ποτέ κάτι δεδομένο, θα μπορούσε να χαθεί οποιαδήποτε στιγμή. Έχετε ποτέ την αίσθηση ότι δουλεύετε πάντα πάνω στο ίδιο έργο; Έχω την αίσθηση ότι δουλεύω συνεχώς προς την ίδια κατεύθυνση, ναι. μ’ ενδιαφέρουν τα ίδια πράγματα. αλλά ακολουθώ –ή προσπαθώ τουλάχιστον να ακολουθώ– άλλους δρόμους για να ανακαλύψω κάθε φορά κάτι περισσότερο, κάτι που μου ξέφυγε ίσως την προηγούμενη φορά. ςκέφτεστε συχνά το παρελθόν; φυσικά. Σκέφτομαι το παρελθόν κάθε μέρα, μαζί με το παρόν. δεν σκέφτομαι μόνο το δικό μου παρελθόν, αλλά το κοινό μας παρελθόν, αυτό που έχουμε μοιραστεί. και έχω ταυτοχρόνως την αίσθηση ότι οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα ζουν ένα είδος αμνησίας ως προς την κοινή μας ιστορία. Θυμάστε τον εαυτό σας ως παιδί; δεν αισθάνομαι ότι έχω μεγαλώσει. προσπαθώ να προσαρμοστώ στο χρόνο που έχω σήμερα, σ’ αυτό που ζω την κάθε μέρα. τι σας προσφέρει ο χορός; Ο χορός και η τέχνη με σώζουν από τη θλίψη. γιατί νιώθετε θλίψη; Για όλα αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο, για όλους τους θανάτους που συμβαίνουν σε όλα τα μέρη του κόσμου, και που είναι δύσκολο να καταλάβουμε το γιατί συμβαίνουν. Οι τραγωδίες είναι μέρος της καθημερινότητάς μας, τη μια στιγμή ακούμε για κάτι αδιανόητο, και την επόμενη μέρα όλα κυλούν όπως πριν, σαν να μην έχει συμβεί ποτέ η τραγωδία, σαν να μην έχει μετακινηθεί τίποτα από τη θέση του. αυτό με γεμίζει θλίψη. πιστεύετε ότι το τραγικό είναι μέρος της ανθρώπινης κατάστασης; και αν ναι, υπάρχει χώρος για ελπίδα; ναι, νομίζω ότι υπάρχει. Όλοι μας πρόκειται να πεθάνουμε. αλλά κάποιοι από μας θα πεθάνουν στο κρεβάτι τους, πλαισιωμένοι από τους συγγενείς τους, από τα παιδιά τους. και άλλοι θα πεθάνουν ξαφνικά επειδή κάποιος τους πυροβόλησε, ή από την πείνα και την εξαθλίωση, πριν να έχουν την ευκαιρία να ζήσουν τη ζωή τους. η ελπίδα είναι το να γνωρίζουμε τις συνθήκες ζωής μας, και το ότι το τέλος μας είναι δεδομένο. το να μην ξεχνάμε ότι μια μέρα δεν θα είμαστε εκεί για τα παιδιά μας, και τα παιδιά των παιδιών μας. τι θα τους αφήσουμε; τι θα αφήσουμε πίσω μας; Ο βάλτερ μπένγιαμιν έλεγε ότι πρέπει να «οργανώσουμε την απαισιοδοξία». κι αυτό είναι ήδη μεγάλη χαρά, μεγάλη ελπίδα, μεγάλη ενέργεια για να συνεχίσω να δουλεύω. s

28 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #42 [29 ΜΑΪΟΥ 2015]

© Didier Grappe

ΤΑΥΤΟΤΗΤεσ ΚΑΙ ΡΟλΟΙ ςτιγμιότυπα από τις δύο παραστάσεις της ομάδας χορού μαγκύ μαρέν, που θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε στην πειραιώς 260. πάνω: Singspiele. ο νταβίντ μαμπούς ερμηνεύει ένα σόλο στο οποίο κάθε μέρα καλείται να υποστηρίξει μία νέα ταυτότητα σε ένα παιχνίδι μεταμορφώσεων: ο άνδρας, η γυναίκα, το παιδί, ο έφηβος. κάτω: BiΤ. τρεις άνδρες και τρεις γυναίκες, υπό τους ήχους των κρουστών ή ηλεκτρονικής μουσικής, συνθέτουν εικονογραφικά συμπλέγματα που παραπέμπουν σε γκόγια ή σε Ιερώνυμο μπος.

© εύη Φυλαχτού

Δημήτρης μαυρίκιος

Ο Ροΐδης είναι πάντα επίκαιρος Οι δύο γυναίκες που καθόρισαν τη ζωή του εμμανουήλ ροΐδη –η μυθιστορηματική πάπισσα ιωάννα και η μητέρα του κορνηλία– «ξαναέρχονται» στη θεατρική σκηνή του φεστιβάλ αθηνών. Ο δημιουργός αυτής της Πάπισσας Ιωάννας, δημήτρης μαυρίκιος, αντιπαραθέτει θεατρικά και κινηματογραφικά τον πολυτάραχο βίο των δύο ηρωίδων, φωτίζοντας τις πιο άγνωστες πλευρές του έργου του συγγραφέα. από τη μυρτώ πολυμίλη

Info Δημήτρης μαυρίκιος Πάπισσα Ιωάννα - Αναζητώντας την ηρωίδα του Ροΐδη Ο δημήτρης μαυρίκιος σκηνοθετεί σε πληρέστερη μορφή φέτος μια παράσταση βασισμένη στην Πάπισσα Ιωάννα του εμμανουήλ ροΐδη εμποτισμένη με στοιχεία από τη στενή σχέση του συγγραφέα με τη μητέρα του κορνηλία ροΐδη. μια παράσταση στην οποία ο κινηματογράφος παντρεύεται το θέατρο. ερμηνεύουν: αντίνοος αλμπάνης, Σπύρος ανδρεόπουλος, αλέξανδρος βάρθης, μανώλης δούνιας, κωνσταντίνος μουταφτσής, δημήτρης ντάσκας, ράνια Οικονομίδου, εύα Οικονόμου-βαμβακά, Στέφανος παπατρέχας, Άννα πατητή, Γιούλικα Σκαφιδά, Γιάννης φλουράκης και η αλίκη αγγελοπούλου. η παράσταση είναι ακατάλληλη για ανηλίκους. πειραιώς 260, κτίριο η 1-2 Ιουνίου, 21:00 3-4 Ιουνίου, 22:30 εισιτήρια: 20€, 15€ (μειωμένο, φοιτητικό), 5€ (άνεργοι, αμεα)

Ο

δημήτρης μαυρίκιος επιστρέφει φέτος στο φεστιβάλ αθηνών με τη δική του εκδοχή της Πάπισσας Ιωάννας που τόσο γοήτευσε πέρσι το αθηναϊκό κοινό. αυτή τη φορά όμως δεν πρόκειται για μια παράσταση εν εξελίξει, αλλά για μια πιο ολοκληρωμένη εκδοχή του αφορισμένου μυθιστορήματος που πρωτοεκδόθηκε το 1866 προκαλώντας τη βαθιά οργή της εκκλησίας. Ο καταξιωμένος σκηνοθέτης και έμπειρος δημιουργός φανταστικών, παράλληλων κόσμων, έπλεξε με μαεστρία τις ιστορίες των δύο γυναικών που φαίνεται να καθόρισαν βαθιά τον εμμανουήλ ροΐδη: αυτή της πάπισσας ιωάννας και αυτή της μητέρας του συγγραφέα, της πνευματώδους κορνηλίας ροδοκανάκη. αντιπαραβάλλοντας τις «ζωές» των δύο γυναικών της ζωής του: της «φανταστικής» ιωάννας, της μοναδικής του μυθιστορηματικής ηρωίδας –«ηρωίνης»– και της κορνηλίας, «της μοναδικής γυναίκας με την οποία ο συγγραφέας μοιράστηκε τη ζωή του ως το τέλος», ο μαυρίκιος προσφέρει μια ψυχαναλυτική ματιά στο σύμπαν του Συριανού λογοτέχνη. το ταξίδι του δημήτρη μαυρίκιου με την Πάπισσα Ιωάννα ξεκίνησε από πολύ τρυφερή ηλικία, όταν στα 11 του χρόνια «κατέβασε από τη βιβλιοθήκη του παππού του τη θρυλική Πάπισσα». Έκτοτε όχι μόνο επανέρχεται συχνά στο βιβλίο ως αναγνώστης, αλλά είχε αποπειραθεί να το ανεβάσει το 2004 στην τότε κεντρική σκηνή του εθνικού. πριν όμως ξεκινήσουν οι πρόβες, «το εγχείρημα δέχθηκε τορπίλες έσωθεν και έξωθεν» και ο ίδιος «τα βρόντηξε και έφυγε», καθώς «δεν γινόταν να δουλεύει μέσα σε ψυχροπολεμικές συνθήκες και με χοντρές περικοπές επί των αρχικώς συμφωνηθέντων κονδυλίων». δέκα χρόνια μετά, ο δημήτρης μαυρίκιος κατάφερε να ανεβάσει μια εν εξελίξει Πάπισσα Ιωάννα – με τη Γιουλίκα Σκαφίδα στον ομώνυμο ρόλο και τη ράνια Οικονομίδου στο ρόλο της κορνηλίας. τι θα δούμε όμως φέτος; Όπως μας είπε ο σκηνοθέτης, «ο κύριος λόγος για τον οποίο πέρσι θεωρούσα την παράσταση ένα work in progress είχε σχέση με τις πολύ περιορισμένες δυνατότητες παραγωγής. δεν ξέραμε πού θα μας έβγαζε το όλο εγχείρημα. και πράγματι η αφήγηση σταματούσε πριν η ιωάννα φτάσει στη ρώμη, πριν γίνει πάπισσα. δεν μας έφτανε να φτάσουμε ώς τη ρώμη· και όχι μόνο επειδή η ρώμη αποτελούσε

ΘEATPO

την τελευταία σκηνή της ιστορίας μας, αλλά και επειδή ήταν η πιο… δαπανηρή σκηνή. Έτσι έλειπε ένα δεκάλεπτο περίπου παράστασης που φέτος μπήκε στη θέση του. φέτος, ο αγαπημένος μας Γιάννης βογιατζής μού έκανε την τιμή να υποδυθεί στην οθόνη τον λέοντα δ’, τον πάπα που διαδέχεται η ιωάννα. Στον δε ρόλο του φλώρου, τελευταίου εραστή της ιωάννας, θα δούμε τον αντίνοο αλμπάνη, παρόντα και στη σκηνή και στην οθόνη». δεν είναι η πρώτη φορά που ο μαυρίκιος επιστρέφει και ξαναπλάθει μια παράσταση. «πάντα νιώθω μια περίεργη ευθύνη μπρος σε κάτι τέτοιο... πρέπει να είναι η 5η ή η 6η φορά που καλούμαι να “ξαναδώ” μια παράστασή μου για έναν επόμενο κύκλο της και νιώθω αυτό που μπορεί να νιώσει μια μάνα που θυμάται το παιδί της μωράκι, ενώ αυτό, έφηβο πια, της ζητάει τα κλειδιά του σπιτιού... το να φτιάξεις κλειδιά για κάποιον που “ενηλικιώνεται” είναι σίγουρα λιγότερο επώδυνο από έναν τοκετό και λιγότερο μαγικό από το θηλασμό... απαιτεί όμως σκέψεις πιο υπεύθυνες· εν προκειμένω, σκέψεις που επηρεάζονται πρωτίστως από την φυσιογνωμία ενός ήδη διαμορφωμένου έργου, το οποίο έχει τη δική του αυτοτέλεια, όσο κι αν σου ζητάει να του προσφέρεις νέα στοιχεία. Οι καλοπροαίρετες επισημάνσεις θεατών και κριτών εννοείται πως λαμβάνονται υπόψη κάθε φορά που με βρίσκουν σύμφωνο». πόσο πρόθυμος όμως είναι να ακούσει και να υιοθετήσει ιδέες των ηθοποιών-συνεργατών του; δηλώνει «αρκετά ανοιχτός». εκτός κι αν πέσει στη σπάνια περίπτωση κάποιου που επιμένει να πιστεύει ότι η γη είναι το κέντρο του κόσμου... αλλά και τότε δεν θα αντιτεθεί πεισματικά και θα αποφύγει να κάνει χρήση της «εξουσίας του σκηνοθέτη» προσπαθώντας να πείσει με επιχειρήματα ότι «το πλανητικό σύστημα είναι ηλιοκεντρικό». αν και το πάθος του σκηνοθέτη για τον ροΐδη παραμένει αμετάβλητο, το κίνητρο όμως για το ανέβασμα της παράστασης διαφοροποιείται λόγω των αναπόφευκτων κοινωνικοπολιτικών αλλαγών. Στη περσινή του συνέντευξη στο εφ, δήλωσε ότι «το 2004, αρχικό έναυσμα στάθηκε η πεποίθηση ότι το έργο θα λειτουργούσε πρωτίστως ως καταγγελία για τη θεοκρατικής έμπνευσης ανάμειξη της εκκλησίας στην πολιτική ζωή του τόπου. πλέον, με τον σοφό ιερώνυμο το φαινόμενο έχει ελαχιστοποιηθεί, οι λόγοι της

© Βασίλης μαθιουδάκης

ΠΑΡεΜΒΑΤΙΚΟσ o Δημήτρης μαυρίκιος (δεξιά). απέναντι, σκηνή από τη θεατρική εκδοχή του στην Πάπισσα Ιωάννα του εμμανουήλ ροίδη, που παρουσιάστηκε πέρυσι στην πειραιώς 260 και επαναλαμβάνεται φέτος, με την έναρξη του Φεστιβάλ αθηνών.

“επιστροφής” μου στην Πάπισσα έχουν να κάνουν περισσότερο με διαπιστώσεις μου, ίσως και “ανακαλύψεις” του 2004 σχετικά με το ροϊδικό σύμπαν...”. ισχύει όμως το ίδιο και φέτος; «κοιτάξτε, ο ιερώνυμος, εν αντιθέσει προς τον μακαριστό προκάτοχό του, είναι ένας ιεράρχης χαμηλών τόνων. μου δίνει την εντύπωση συνετού και σοφού ανθρώπου. Όμως δεν είναι παντοδύναμος, όπως και ο ίδιος ο θεός του άλλωστε, ο οποίος ίσως και να με έπειθε ως “πάνσοφος” και ως “πανάγαθος”, όχι όμως ως “παντοδύναμος”. φαινόμενα όπως πλαστικές παντόφλες ασκητών που εκτίθενται σε προσκύνημα ή δεσποτάδες με διατυμπανιζόμενες εμμονές κατά της πεολειχίας δεν αρκούν για να καταγγείλουμε τη θεοκρατικής έμπνευσης ανάμειξη του παπαδαριού στη πολιτική, όπως το 2000 με τις ταυτότητες και τον τότε αρχιεπίσκοπο-αστέρα σε ρόλο κομματάρχη». μια ακόμη σταθερά είναι η εκτίμηση του μαυρίκιου στη ροΐδεια γραφή και η χρήση της και στη φετινή παράσταση. «επιλεγμένη και αρθρωμένη με τον κατάλληλο τρόπο, η γλώσσα του ροΐδη μπορεί όχι μόνο να φτάσει χωρίς απώλειες στο αφτί του νέου θεατή, αλλά και να του γεννήσει συναισθήματα που η καθομιλούμενη νεοελληνική θα δυσκολευόταν να του προκαλέσει. Άλλωστε το θέατρο μπορεί να γίνει μαγικό τη στιγμή που μας αφήνει να εισπράξουμε νοήματα και συναισθήματα τα οποία η νόησή μας ίσως και να μην προσλάμβανε σε άλλο πλαίσιο», μας είχε πει πέρσι ο σκηνοθέτης. φτάσαμε λοιπόν στο τέλος της διαδρομής στη σχέση του δημήτρη μαυρίκιου με τη Πάπισσα Ιωάνννα; θα υπάρξουν επόμενα κεφάλαια ή αυτό είναι το τέλος μιας μακρόχρονης σχέσης; η πορεία του καταξιωμένου θεατρικού σκηνοθέτη μάς προϊδεάζει για την απάντησή του: «θα ήθελα μια κινηματογραφική ταινία με αυτή την Πάπισσα Ιωάννα». Ίσως επιτέλους τότε να καταφέρει να θέσει και σε μια πιο διεθνή σκηνή το θέμα της «πάπισσας ιωάννας ως μια ακραία περίπτωση “λογοτεχνικών ελγινείων”», όπως επισημαίνει και στην παράσταση, καθώς «δεκάδες εκδόσεις του κορυφαίου λογοτεχνήματος του ροΐδη στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες παρουσιάζουν την πιστή μετάφραση του λώρενς ντάρελ ως πρωτότυπο μυθιστόρημά του και δεν αναφέρουν πουθενά το όνομα του πραγματικού συγγραφέα». s

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 31

Station athens- γιολάντα μαρκοπούλου

Οι πρόσφυγες στη σκηνή ςτους Πέρσες του αισχύλου, ο Ξέρξης και ο πολυπληθής στρατός του διασχίζουν τον ελλήσποντο για να κατακτήσουν εδάφη στον τότε ελλαδικό χώρο και τελικά τιμωρούνται για την αλαζονεία τους και ηττώνται κατά κράτος. ςτο Είμαστε οι Πέρσες! της ομάδας Station athens της μκο αμακα, με καθοδηγήτρια τη γιολάντα μαρκοπούλου, ο Χοσεΐν, ο ρεζά, ο αϊντίμ, ο Χαλίλ, ο ραμζάν και ο ρεζά, πρόσφυγες από τη μέση ανατολή, διεξάγουν τον δικό τους πόλεμο, διανύοντας περίπου την ίδια διαδρομή, και επιβραβεύονται για την ταπεινοφροσύνη τους κατακτώντας την ελευθερία τους στην ελλάδα τού σήμερα. από τη Δομίνα Διαμαντοπούλου, φωτογραφίες: Βασίλης μαθιουδάκης

32 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #42 [29 ΜΑΪΟΥ 2015]

ΘEATPO

Info ομάδα Station athens - γιολάντα μαρκοπούλου Είμαστε οι Πέρσες! η μη κυβερνητική οργάνωση αμακα διοργανώνει καλλιτεχνικά εργαστήρια και προσεγγίζει τις ευπαθείς ομάδες μέσω του art therapy. με αφορμή τους Πέρσες του αισχύλου, μια ομάδα προσφύγων από το αφγανιστάν, το πακιστάν και το μπαγκλαντές μπαίνουν σ’ ένα χορικό πολεμιστών για να μοιραστούν τις προσωπικές τους μάχες από τη σύγχρονη ιστορία. Σύλληψη-σκηνοθεσία: Γιολάντα μαρκοπούλου. πειραιώς 260, κτίριο ε 3-4 Ιουνίου, 21:00 εισιτήρια: 15€, 10€ (μειωμένο), 5€ (φοιτητικό, άνεργοι, αμεα)

ΘEATPO

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 33

η γιολάντα πώς συνδέονται οι Πέρσες του αισχύλου με το Είμαστε οι Πέρσες!; γιολάντα μαρκοπούλου: δεν παρουσιάζουμε τους Πέρσες του αισχύλου· έχουμε χτίσει ένα παράλληλο σύμπαν, αντλώντας θέματα και εικόνες από αυτούς: το ταξίδι για να πάμε να πολεμήσουμε, η ήττα στον πόλεμο –δηλαδή τα ναυάγια–, οι ζωές που χάνονται στη διαδρομή από τη μέση ανατολή στην ελλάδα, η οποία διανύεται μ’ έναν σκοπό. προφανώς δεν είναι ο ίδιος· αυτοί οι άνθρωποι δεν έρχονται ως κατακτητές, όπως οι πέρσες του αισχύλου, αλλά αναζητώντας ένα όνειρο για μια νέα ζωή, ένα όνειρο που συνδέεται με την επιβίωση. δεν φεύγουν για οικονομικούς λόγους, αλλά για να σώσουν τη ζωή τους, γι’ αυτό μιλάμε για πρόσφυγες, όχι για μετανάστες. Συνήθως, αυτό που τους διώχνει από τη χώρα τους, μακριά από τις οικογένειές τους, είναι ο πόλεμος. Ένα θέμα, επίσης, που αντλούμε από τους Πέρσες είναι η σχέση γονέων και παιδιών, αυτοί που φεύγουν για τον πόλεμο κι εκείνοι που μένουν πίσω. Οφείλουμε να θυμόμαστε ότι οι άνθρωποι που έχουν έρθει στη χώρα μας δεν είναι μόνοι τους επειδή δεν έχουν οικογένειες, αλλά επειδή, δυστυχώς, δεν έχουν τη δυνατότητα να είναι μαζί τους, μολονότι το θέλουν πολύ. Στοιχείο που υπάρχει και στους Πέρσες, μέσα από τον Χορό που μένει πίσω περιμένοντας νέα, τις γυναίκες των πολεμιστών που περιμένουν με αγωνία τους άντρες τους, την Άτοσσα που περιμένει τον γιο της. και, βέβαια, υπάρχει και ο σύγχρονος πόλεμος, όταν φτάνουν στην αθήνα. Ένας πόλεμος επιβίωσης με καλές και κακές στιγμές. δεν μιλάμε μόνο για αρνητικές στιγμές, για το δράμα του πολέμου τον οποίο βιώνουν οι πρόσφυγες, αλλά και για την προσαρμογή τους, την ανάγκη τους για κοινωνικοποίηση και τον τρόπο με τον οποίο το θέατρο τούς δίνει βήμα, ώστε να συνομιλούν με τη δική μας ζωή και συνάμα να μιλούν εκ μέρους των ανθρώπων που αντιπροσωπεύουν, μιας και δεν έχουν όλοι αυτή τη δυνατότητα. περιγράφονται και προσωπικές τους ιστορίες; βασιζόμαστε πάρα πολύ στο προσωπικό στοιχείο. πάντα, βέβαια, με μέτρο. δεν υπάρχει καμία πίεση, δεν προσπαθούμε να βγάλουμε κάποια είδηση. το ζητούμενο δεν είναι να ακούσεις μια ιστορία που δεν έχεις διαβάσει κάπου αλλού, αλλά να είσαι σε μια ζωντανή συνομιλία, επί τόπου, στη σκηνή, με ανθρώπους που έχουν περάσει αυτό το ταξίδι, κάτι που ίσως δεν μπορείς να βιώσεις κάπου αλλού. εκεί έρχεται το θέατρο, ως θέατρο-ντοκιμαντέρ ουσιαστικά, και σου δίνει αυτή τη δυνατότητα. επηρεάζει σημαντικά η art therapy μέσω του θεάτρου την εξέλιξη αυτών των ανθρώπων; βέβαια. το βασικό είναι ότι ανήκουμε όλοι σε μία ομάδα. το art therapy αποτελεί κομμάτι της καθημερινότητάς τους καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς· δεν κάνουμε απλώς μια παράσταση για δύο μήνες και μετά χωριζόμαστε. είναι μια διαδικασία η οποία συνεχίζεται μέσα στα χρόνια, γι’ αυτό εξελίσσονται μέσα από αυτήν. το εργαστήρι λειτουργεί θεραπευτικά, γιατί μέσω του θεάτρου μπορείς, μέσα από μία προτεινόμενη συνθήκη, να μοιραστείς εμπειρίες πιο προσωπικές, τις οποίες δεν έχεις άλλο τρόπο να εκφράσεις. Στην περίπτωσή μας, έχουμε τους Πέρσες ως οδηγό και οι συμμετέχοντες νιώθουν πως δεν είναι εκτεθειμένοι απέναντι στο άγνωστο, αλλά ότι ακολουθούν μια πορεία, μια ιστορία, η οποία, απ’ ό,τι βλέπουμε, συνεχίζεται χιλιάδες χρόνια. αυτή η εμπειρία έχει τεράστιο αντίκτυπο και στη δική μου δουλειά και με επηρεάζει πολύ θετικα στην καθημερινότητά μου.

οι πέρσες! η φυγή διώκτης αυτών των ανθρώπων είναι σχεδόν πάντα ο πόλεμος και ο τρόμος για το αύριο, την επόμενη στιγμή, το τώρα. «Έγινε κάτι ξαφνικά και έπρεπε να φύγω από το ιράν, γιατί κινδύνευε η ζωή μου», λέει ο, γεννημένος στο αφγανιστάν αλλά μεγαλωμένος στο ιράν, ρεζά νούμερο 2, όπως τον αποκαλούν χαριτολογώντας τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, για να τον ξεχωρίζουν από τον έτερο ρεζά της παρέας. «Ήθελα να έρθω στην ελλάδα, γιατί στη χώρα μου γινόταν πόλεμος και κινδύνευε η ζωή μου», εξηγεί ο Χοσεΐν από το αφγανιστάν, ενώ ο ρεζά επισημαίνει πως οι βίαιες επιθέσεις των ταλιμπάν και ο εμφύλιος διώχνουν τους ανθρώπους απ’ τη χώρα. ο αποχωρισμός Οι ανείπωτες κακουχίες στις οποίες υποβάλλονται όσοι επιχειρούν να περάσουν από την ασία στην ευρώπη, σε συνδυασμό με τα υπέρογκα ποσά που απαιτούνται από τους διακινητές για την πραγματοποίηση αυτού του ριψοκίνδυνου ταξιδιού, οδηγούν αναπόφευκτα στις περισσότερες περιπτώσεις στη διάσπαση οικογενειών. Συνήθως ένας είναι αυτός που φεύγει. Οι υπόλοιποι μένουν πίσω. Ο Χοσεΐν έχει χρόνια να δει τον αδελφό του. Ο ραμζάν –ή λευτέρης– από το πακιστάν αποχωρίστηκε τα παιδιά του και ήρθε ολομόναχος στην ελλάδα. «Για να έρθω με τα παιδιά μου χρειαζόμουν 6.500 ευρώ. δεν είχα χρήματα. Ένας γνωστός μου μου έδωσε δάνειο και ήρθα μόνος μου. Έχω μεγάλη οικογένεια, αλλά ο μόνος που έχει φύγει από τη χώρα μου είμαι εγώ». Ο ρεζά από το ιράν μιλά με νοσταλγία για την οικογένειά του: «Έχω αφήσει την οικογένειά μου πίσω: γονείς, αδέλφια· θέλω πάρα πολύ να τους δω. Ήταν όνειρό μου να είμαι στο γάμο του αδελφού μου, αλλά δεν τα κατάφερα. Έχω τρία ανίψια και δεν τα έχω δει ποτέ. είναι όνειρό μου να τα δω!» το ταξίδι το πέρασμα στην ευρώπη υπήρξε για όλους τραυματική εμπειρία που δεν μπορούν να ξεχάσουν. «Ήταν πολύ δύσκολο, νύχτα-μέρα, στο φορτηγό, στο καράβι, πάρα πολλή ζέστη, πείνα... για 25 ώρες», θυμάται ο Χοσεΐν. «Ήταν η πρώτη φορά που βλέπαμε θάλασσα. αυτή ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία. δεν ξέραμε κολύμπι. Ήταν νύχτα, σκοτάδι, χειμώνας, είχε φουρτούνα», προσθέτει ο ρεζά από το αφγανιστάν. «περπατούσα πολλές ώρες σ’ ένα μεγάλο βουνό. είχε πάρα πολύ κρύο και χιόνι. εμείς είμαστε ζεστή χώρα και δεν ήξερα ότι θα έκανε τόσο κρύο. δεν φορούσαμε ζεστά ρούχα και μερικοί έχασαν τα δάχτυλά τους γιατί τα πόδια τους είχαν φουσκώσει απ’ το κρύο. Ήμαστε 73 άτομα, αλλά τα δύο δεν τα κατάφεραν. τους αφήσαμε εκεί στο βουνό», λέει ο αϊντίμ από το μπαγκλαντές. «περπατούσαμε σκυμμένοι για να μη μας δουν. Ήταν πολύ κουραστικό. αν πέσεις από το βουνό, πέθανες. είδα κάποιους να πεθαίνουν, αλλά δεν μπορούσα να τους βοηθήσω. πρόσεχα πολύ γιατί έχω οικογένεια. 29 ημέρες με τα πόδια και με φορτηγό. Στο φορτηγό ήμαστε πολύ στριμωγμένοι και δεν μπορούσαμε να αναπνεύσουμε. πολλοί λιποθυμούσαν. εγώ τραβούσα το λάστιχο γύρω από την πόρτα, σιγά σιγά για να μην το καταλάβει ο οδηγός, κι έπαιρνα λίγο αέρα. Στη βάρκα χωρούσαν 20 άτομα

ΘEATPO

και έβαλαν 50 μέσα. είχε κύμα και φοβήθηκα πολύ. δεν ήξερα πού ήμαστε και πού πηγαίναμε. δεν ήξερα πότε θα τελειώσει η ζωή μου», λέει ο ραμζάν. «εκτός από το κρύο, τα βουνά, το περπάτημα, τη θάλασσα – δυσκολεύτηκα πολύ συναισθηματικά», εξομολογείται ο ρεζά από το ιράν. «είδα κάποια πράγματα που δεν είχα δει στο ιράν που ζούσα τόσα χρόνια. μια έγκυος αναγκάστηκε να γεννήσει εκεί στα βουνά κι έχασε το παιδί της. Ένας γέρος περίπου 40 ετών (στο ιράν στα 35 με 40 λέμε ότι είσαι γέρος γιατί όλοι παντρεύονται στα 17) έχασε τη ζωή του. είχε σταματήσει η καρδιά του χωρίς να το καταλάβει κανείς. περιμέναμε μισή ώρα να έρθει το φορτηγό κι εκείνος καθόταν σ’ έναν βράχο. Όταν ήρθε το φορτηγό, του λέμε “σήκω να φύγουμε”, και μόλις τον σκούντηξε ο φίλος του, εκείνος έπεσε κάτω. αλλά, δυστυχώς, το βουνό είναι από πέτρα και δεν μπορούσαμε να τον θάψουμε, οπότε, βάλαμε πέτρες από πάνω του και τον αφήσαμε εκεί. αυτά τα δύοτρία πράγματα δεν θα τα ξεχάσω ποτέ στη ζωή μου!»

ςταθμός: τουρκία η τουρκία υπήρξε σταθμός στο ταξίδι των περισσότερων προς τη δύση, καθώς συνελήφθησαν και κρατήθηκαν στις φυλακές της. το πέρασμα στην αντίπερα όχθη του αιγαίου φαντάζει σχεδόν ακατόρθωτο. «είχα προσπαθήσει έξι φορές και την έβδομη τελικά τα κατάφερα. μας έπιαναν και μας γυρνούσαν πίσω. κάθε φορά, περνούσαμε ενάμιση μήνα στις φυλακές στην τουρκία. πολύ φαγητό δεν υπάρχει, αλλά ζεις εκεί μέσα. δεν σε χτυπάνε. δύο φορές πληρώσαμε δουλεμπόρους», θυμάται ο Χαλίλ από το αφγανιστάν, εξηγώντας πως «είναι αυτοί που βοηθούν τους ανθρώπους» και συμπληρώνοντας: «κάθε φορά 500 δολάρια. τις επόμενες φορές ξέραμε το δρόμο κι ερχόμαστε μόνοι μας. είναι τραγικό, πέθαιναν άνθρωποι μπροστά μας και απλώς κοιτούσαμε. δεν μπορείς να βοηθήσεις. αν προσπαθήσεις να σώσεις μια ζωή, μπορεί να πεθάνεις κι εσύ». «Έμεινα ενάμιση μήνα στη φυλακή στην τουρκία. τρώγαμε μία φορά την ημέρα, δεν είχε μπάνιο, δεν είχε τίποτα», προσθέτει ο αϊντίμ. ςταθμός: ελλάδα Για κάποιους, η ελλάδα ήταν συνειδητή επιλογή· για άλλους ένας ακόμη σταθμός στο ταξίδι τους που έμελλε, ωστόσο, να κρατήσει περισσότερο απ’ ό,τι αρχικά υπολόγιζαν. «Ο στόχος δεν ήταν η ευρώπη, ήταν η ελλάδα. πάντα ήθελα να τη δω και να γνωρίσω τους Έλληνες. είχα διαβάσει ιστορία, αλλά ήθελα να τη δω κι από κοντά», εξηγεί ο ρεζά από το αφγανιστάν. «είχα διαβάσει για την ελλάδα όταν πήγαινα σχολείο. είχα μάθει πως είναι ελεύθερη χώρα και ότι οι Έλληνες είναι καλοί άνθρωποι. αυτό διάβαζα πριν από οκτώ χρόνια», λέει ο αϊντίμ και επισημαίνει: «ακόμα έχω το βιβλίο». «Ήξερα την ελλάδα, αλλά ήθελα να είμαι περαστικός από τη χώρα. αναγκαστικά έμεινα εδώ λόγω του δουβλίνο ιι. αν πήγαινα σε οποιαδήποτε άλλη χώρα, θα με γύριζαν πίσω», λέει ο Χαλίλ. Όπως κι αν βρέθηκαν εδώ, όλοι δηλώνουν ευτυχισμένοι με την επιλογή τους. «εδώ άλλαξα ζωή! δεν έχω ξανασυναντήσει τόσο καλούς ανθρώπους. Οι Έλληνες με βοήθησαν πάρα πολύ. τους αγαπώ πολύ!», αναφωνεί ενθουσιασμένος ο ραμζάν, και

συνεχίζει αναφερόμενος στην ελληνική φιλοξενία: «είμαι σιδεράς και πηγαίνω σε σπίτια για επισκευές. Όλες οι κυρίες μού λένε “σταμάτα λίγο τη δουλειά, θέλεις καφέ, πορτοκαλάδα;” Όταν τελειώνω τη δουλειά, μου δίνουν δώρο [φιλοδώρημα]. αυτό μού συμβαίνει πρώτη φορά! είναι τόσο καλοί οι άνθρωποι εδώ. εδώ είναι ελεύθερη ζωή, καλή ζωή και ελεύθερη!» «είχα φύγει για να δω τους αδελφούς μου και πραγματικά μου έλειψε η ελλάδα. Όταν νιώθεις καλά σ’ ένα μέρος, σου λείπει όταν φύγεις», προσθέτει ο ρεζά από το αφγανιστάν.

Station athens/Θέατρο το καλλιτεχνικό εργαστήρι Station Athens είναι το καταφύγιο της ομάδας. Άλλωστε, για τους περισσότερους στάθηκε αφορμή να γνωριστούν και να γίνουν φίλοι. δεν πρόκειται, όμως, για ένα εσωστρεφές, απομονωμένο, αποστειρωμένο καταφύγιο. αντιθέτως, αποτελεί μοχλό εξωστρέφειας, δίαυλο αβίαστης επικοινωνίας, αλλά και μέσο επούλωσης τραυμάτων και ομαλής ενσωμάτωσης στην ελληνική κοινωνία για τους ταξιδιώτες που κατέφθασαν στην αθήνα με κάθε κόστος. «Όταν ήρθα εδώ, ήθελα, εκτός από τη δουλειά, τις σπουδές και την κανονική ζωή, να κάνω κάτι παραπάνω και διάλεξα το θέατρο», θυμάται ο ρεζά από το αφγανιστάν, και συμπληρώνει: «το θέατρο μού άλλαξε τη ζωή! Έχω γίνει πολύ πιο κοινωνικός, έχω κάνει πολλούς φίλους. Όταν ανεβαίνουμε στη σκηνή, ο κόσμος μάς χειροκροτεί, νιώθουμε πολύ μεγάλη χαρά. Σου δίνει ενέργεια, αλλάζει η ψυχολογία σου». «το θέατρο μού δίνει πολλή χαρά. μαθαίνουμε πολλά πράγματα. αυτό είναι πολύ σημαντικό για εμάς. μου αρέσει πολύ που παίζω στο θέατρο, που έχω Έλληνες φίλους. είναι πολύ ευχάριστο», λέει ο Χοσεΐν. «το θέατρο μού δίνει αυτό που μού λείπει: φίλους, την πατρίδα μου. Όταν είμαι στο θέατρο δεν μου λείπουν», εξομολογείται ο αϊντίμ. Ο Χαλίλ, που έχει και κινηματογραφική εμπειρία, λέει, αναφερόμενος στο θέατρο: «με βοηθά πάρα πολύ ψυχολογικά γιατί γνωρίζω κόσμο, έχω γίνει πιο κοινωνικός». Ο ραμζάν τονίζει ότι απολαμβάνει ιδιαιτέρως την επικοινωνία με το κοινό, ενώ ο ρεζά από το ιράν λέει ότι η υποκριτική ήταν ένα παιδικό όνειρο που δεν μπορούσε να πραγματοποιήσει στην πατρίδα του. «μου αρέσει πάρα πολύ, με βοηθά πάρα πολύ συναισθηματικά, ψυχολογικά και οικονομικά. βοηθά και στα ελληνικά μου, γνωρίζω καινούργιους ανθρώπους. Όνειρό μου είναι να γίνω μεγάλος ηθοποιός». είμαστε οι πέρσες! Ο Χοσεΐν, ο ρεζά και ο έτερος ρεζά, ο αϊντίμ, ο Χαλίλ και ο ραμζάν είναι σκυθρωποί όταν θυμούνται τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν ή όταν ο νους και το βλέμμα τους ταξιδεύει σε όσους είναι μακριά τους, αλλά σήμερα πια κάνουν όνειρα, είναι χαμογελαστοί, χαρούμενοι και ατενίζουν το μέλλον με αισιοδοξία. την αισιοδοξία που κατακτά κάποιος αφού αναδυθεί από το ζόφο της απελπισίας στο φέγγος της ελπίδας. ξέρουν, βέβαια, ότι έχουν πολλές μάχες ακόμη να δώσουν, αλλά φαίνονται ετοιμοπόλεμοι. αυτοί οι πέρσες σίγουρα δεν είναι ηττημένοι, αλλά θριαμβευτές σε μια μάχη στην οποία κάθε μέρα κατακτούν την ίδια τη ζωή. s

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 35

Θάνος παπακωνσταντίνου

Η ελπίδα της καταστροφής του κόσμου Ο θάνος παπακωνσταντίνου επιστρέφει στο φεστιβάλ αθηνών για ακόμα μια χρονιά με την Μετατόπιση προς το ερυθρό του Γιάννη μαυριτσάκη, ίσως όχι με τη σιγουριά της περσινής επιτυχίας, όπως παραδέχθηκε κι ο ίδιος, αλλά επειδή το μήνυμα ενός τόσο «σκοτεινού» έργου είναι, ειδικά σήμερα, τελικά, αρκετά ελπιδοφόρο. από την αλεξάνδρα Βουδούρη φωτογραφία: Βίκυ γεωργοπούλου

τ

ον χειμώνα που πέρασε, σκηνοθέτησε μια ιδιαίτερη παράσταση με έμφαση στο εικαστικό και το αισθητικό κομμάτι, παρουσιάζοντας στο αθηναϊκό κοινό έναν αλλιώτικο Μάκβεθ. Για τον νεαρό σκηνοθέτη θάνο παπακωνσταντίνου, είναι πολύ σημαντικά όλα τα επιμέρους στοιχεία μιας παράστασης – το φως, ο ήχος, ο χώρος. θέλει όλα να συντονίζονται και να επικοινωνούν το μήνυμα του εκάστοτε έργου. φοίτησε στη δραματική Σχολή του θεάτρου εμπρός και έχει ανεβάσει έως σήμερα το Άμλετ, ο πρίγκιπας της Δανίας, αλλά και δύο παραστάσεις σε δικά του κείμενα –Venison και Pedestal–, που βασίστηκαν στην τριλογία του αισχύλου «Ορέστεια». είναι επίσης απόφοιτος της νομικής Σχολής, από την οποία πήρε μια ορθολογική και πειθαρχική σκέψη, που «βγαίνει» στις παραστάσεις του.

πώς προέκυψε η Μετατόπιση προς το ερυθρό του γιάννη μαυριτσάκη; τα έργα που ανεβάζετε συνήθως έχουν τη συγγραφική σας επιμέλεια και μάλιστα η βάση τους είναι κλασικά κείμενα με μια πιο σύγχρονη προσέγγιση (Venison, Pedestal κ.α). καταρχάς θεωρώ πως ο Γιάννης μαυριτσάκης είναι ένας από τους πιο ενδιαφέροντες Έλληνες θεατρικούς συγγραφείς. δεν υπάρχουν άλλωστε και πάρα πολλοί. Έτυχε μάλιστα να τον δω, μαθητής ακόμα στο σχολείο, και ως ηθοποιό, όταν πρωταγωνίστησε ως ρομπέρτο τσούκο στο ομώνυμο έργο του μπερνάρ-μαρί κολτές, που είχε ανεβάσει ο Γιάννης κακλέας. με τον μαυριτσάκη επίσης έχουμε «συγγένειες» σε ό,τι αφορά τη συγγραφή σαν κατεύθυνση και θεματολογία. το ό,τι γράφω τα κείμενα σε έργα που ανεβάζω δεν σημαίνει ότι δεν θέλω να συνεργάζομαι με άλλους συγγραφείς. ειδικά το συγκεκριμένο είναι ένα πάρα πολύ καλό έργο. τι σημαίνει ένα πάρα πολύ καλό έργο; το ενδιαφέρον στο συγκεκριμένο έργο του μαυριτσάκη είναι πως σε μια πρώτη ανάγνωση μπορεί να φαίνεται ένα κείμενο ενός θεατρολόγου, αλλά δεν είναι. δεν το λέω για να υποτιμήσω το κείμενο. κάθε άλλο. το κείμενο, άλλωστε, είναι φτιαγμένο για τη «σκηνή». δεν εννοώ πως δεν υπάρχει κάτι συγκεκριμένο, σαν ιστός μέσα στο κείμενο, αλλά το έργο χρειάζεται τη σκηνή για να υπάρξει. θα μου πεις, όλα τα θεατρικά δεν το χρειάζονται αυτό; Όχι. υπάρχουν θεατρικά κείμενα που μπορούν να υπάρξουν απλά και ως ανάγνωσμα. είναι πολύ γοητευτικό να συναντιέσαι με κείμενα που κατά κάποιον 36 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #42 [29 ΜΑΪΟΥ 2015]

τρόπο σε έχουν ανάγκη για να ολοκληρωθούν. αντιλαμβάνομαι, δηλαδή, ότι το έργο έχει την ανάγκη να έρθει ένας δημιουργός για να το τοποθετήσει και να το ολοκληρώσει. αυτό δεν σημαίνει πως το κείμενο δεν έχει τα δικά του όρια. Ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο είναι πως η Μετατόπιση προς το ερυθρό δεν είναι ένα εύκολα κατατάξιμο έργο. Συνυπάρχουν το χιούμορ, αλλά και η αίσθηση του τρόμου και της φρίκης. Ό,τι δηλαδή συνυπάρχει και στον κόσμο του τσίρκου. τα έργα του γιάννη μαυριτσάκη ξεχωρίζουν για τους παράξενους κόσμους που παρουσιάζουν. ο κόσμος του τσίρκου τι ρόλο παίζει στη Μετατόπιση προς το ερυθρό; Όλες οι σκηνές με κάποιον τρόπο καταλήγουν σαν νούμερα τσίρκου. Ο κόσμος του τσίρκου είναι πολύ μαγικός, αλλά και τρομακτικός μαζί. νομίζω ότι αυτό οφείλεται στην αίσθηση του ανοίκειου που προκαλεί ο κόσμος αυτός, γιατί δεν ξέρεις εάν τελικά σου προκαλεί χαρά, γέλιο, φόβο ή τρόμο. ακροβάτες, ζώα, κλόουν. Ένας παράξενος κόσμος, που ταιριάζει στο συγκεκριμένο έργο, που θέλει τον άνθρωπο να έχει γίνει πια σαν ένα νούμερο τσίρκου. Για να τον παρακολουθεί το επόμενο είδος και να γελά. το έργο πραγματεύεται τη «μετατόπιση» του κόσμου, τον κοινό αφανισμό, αλλά και τη γένεση. ο σύγχρονος κόσμος είναι κοντά σε μια τέτοια «μετατόπιση»; Ο μαυριτσάκης το λέει πολύ εύστοχα για το έργο αυτό, αλλά και γενικότερα για τον κόσμο. το έργο μιλάει για την ελπίδα. ποια ελπίδα; της καταστροφής του κόσμου! αν το δούμε και ιστορικά, η καταστροφή είναι πάντα κινητήριος δύναμη. το χειρότερο που μπορεί να συμβεί είναι αυτό που ζούμε τώρα· δηλαδή, μια κατάσταση ημιθανούς αναμονής στις σχέσεις, στις δομές, στον κοινωνικό ιστό. ωστόσο το έργο διαχειρίζεται, κυρίως, «το μετά την καταστροφή», αυτό το νέο που γεννιέται, αφού καταστραφεί ο άνθρωπος. και τι είναι τελικά αυτό το νέο που γεννιέται; εκτιμώ πως, πολύ σοφά, ούτε το ίδιο το έργο προσδιορίζει τι είναι αυτό που γεννιέται. ακούμε απλά δύο περιγραφές. τη μία από τον θηριοδαμαστή στην αρχή του έργου, μ’ έναν ποιητικό μονόλογο όπου αισθητηριακά ορίζεται το πώς είναι αυτό το «άλλο» που εξάπτει τη φαντασία για το τι είναι. και από την άλλη η πρακτικογράφος, που έχει γίνει κάτι σαν αγγελιαφόρος της

καταστροφής που έχει ήδη γίνει. κι εκεί πάλι δεν ξεκαθαρίζεται τι είναι αυτό το νέο είδος. Ο άνθρωπος είναι στην ουσία αυτό που τελειώνει, και δεν μπορεί να καταλάβει τι είναι αυτό που θα ακολουθήσει γιατί το μυαλό του, οι αισθητήρες, η νοητική του ικανότητα φθάνουν μέχρι εκεί. Άπαξ και ξεπεράσει αυτό το όριο, δεν θα είναι άνθρωπος ή είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί να το προσεγγίσει. μια από τις βασικές έννοιες του έργου είναι πως ο άνθρωπος είναι τελικά ένα υπερκτιμημένο ον και, όπως και άλλα είδη σε αυτόν τον πλανήτη που έχουν τώρα εξαφανιστεί, έτσι κι εκείνος μια μέρα θα εκλείψει. η έλευση αυτού του νέου θα σημάνει το τέλος για τον άνθρωπο. Ο νέος κόσμος που θα έρθει δεν θα μας περιλαμβάνει, τουλάχιστον στην κορυφή της πυραμίδας. ςτην παράσταση αυτή συμμετέχετε και ως ηθοποιός. είναι εύκολο να συνυπάρχετε και στους δύο ρόλους; δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο. είναι όμως συνειδητή η επιλογή να είμαι και μέσα και έξω από την παράσταση, γιατί τελικά μ’ αυτόν τον τρόπο μπορώ να συντονιστώ καλύτερα με τις απαιτήσεις της. είναι δύσκολο πάντως να πετύχεις αυτή την ισορροπία. από την αρχή ορίζω έναν συγκεκριμένο άξονα και δίνω εξίσου έμφαση σε όλα, από το εικαστικό κομμάτι έως το θέμα του χώρου, αλλά και του ήχου. το πλαίσιο που θα κινηθώ είναι συγκεκριμένο από την αρχή. αυτό με βοηθάει να είμαι συνεπής και να μπορώ να πειθαρχήσω. είμαι επίσης πολύ τυχερός σ’ αυτή την παράσταση που συνεργάζομαι με ανθρώπους στους οποίους έχω απόλυτη εμπιστοσύνη. ως νέος σκηνοθέτης, σας ενδιαφέρει να ενημερώνεστε για τα θεατρικά δρώμενα στην ελλάδα και στο εξωτερικό; προσπαθώ να βλέπω κι άλλες παραστάσεις, γιατί μου αρέσει το θέατρο και ως θεατής από πολύ μικρός και εξακολουθεί να μου αρέσει. η γενιά μου είναι τυχερή, από τότε ειδικά που ανέλαβε το φεστιβάλ αθηνών ο Γιώργος λούκος, καθώς έχουμε τη δυνατότητα να βλέπουμε εδώ ό,τι υπάρχει τώρα στις μεγαλύτερες σκηνές της ευρώπης και όχι μόνο. μπορούμε πάντα να ενημερωνόμαστε από το διαδίκτυο, αλλά το θέατρο έχει να κάνει με το τώρα και είναι πολύ διαφορετικό να βλέπεις μια παράσταση από κοντά. πιστεύω ειλικρινά σε τέτοιους θεσμούς, γιατί χωρίς αυτούς το ελληνικό θέατρο δεν θα ήταν τίποτε άλλο παρά ένας «υψηλού επιπέδου ερασιτεχνισμός». s

ΘEATPO

Info the helter Skelter Company – Θάνος παπακωνσταντίνου Μετατόπιση προς το ερυθρό του Γιάννη μαυριτσάκη Ο θηριοδαμαστής προλογίζει το έργο, αλλά αντί για άγρια ζώα κι ακροβάτες, μιλά για την έλευση ενός νέου είδους, καταστροφικού. ενώ το μέλος ενός συμβουλίου συζητά με τον επόπτη του, το κεφάλι του άντρα-ξενιστή εκρήγνυται κι από μέσα βγαίνει ένα πλάσμα εκθαμβωτικό και καταστροφικό που αφανίζει τους πάντες μέσα σε μια βιβλική σκηνή φρίκης και δέους. ερμηνεύουν: αμαλία μουτούση, αλεξία καλτσίκη, αντώνης μυριαγκός, θάνος παπακωνσταντίνου, μάριος παναγιώτου, κατερίνα Σπυροπούλου, αμαλία κοσμά, νάντη Γώγουλου. πειραιώς 260, κτίριο Δ 10-11 Ιουνίου, 21:00 εισιτήρια: 20€, 15€ (μειωμένο), 10€ (φοιτητικό), 5€ (άνεργοι, αμεα)

Δημήτρης Δημητριάδης

Όχι θέατρο, έκθεση!

Mια διαφορετική εκδοχή «γραφής» είναι οι καθημερινές χρωματικές «σημειώσεις» με τις οποίες ο δημήτρης δημητριάδης έχει γεμίσει τετράδια, μπλοκ, ημερολόγια επί μία εικοσαετία (1994-2014). η έκθεσή τους στο μουσείο Άλεξ μυλωνά – μακεδονικό μουσείο Σύγχρονης τέχνης εντάσσεται στην ανάγκη του να εκθέσει μέρη του εαυτού και της ζωής του έως τώρα ερμητικά κλειστά. τι λέει ο ίδιος; από τη ματίνα καλτάκη φωτογραφία: γιώργος Χρηστάκης

η

λέξη «έκθεση», με δύο βασικές σημασίες της –της κατάστασης κατά την οποία κάποιος εκτίθεται, μένοντας ακάλυπτος κι απροστάτευτος, και της δημόσιας παρουσίασης αντικειμένων σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο– επανέρχεται συχνά στη συζήτησή μας με τον δημήτρη δημητριάδη. η έκθεση των τετραδίων του, στις σελίδες των οποίων αποφόρτιζε για πολλά χρόνια την προσωρινή συγγραφική δυστοκία του, γίνεται αφορμή για να μιλήσει για την άλλη «έκθεση», του εαυτού, την οποία θεωρεί όσο ποτέ αναγκαία σε μια εποχή που η συντριπτική πλειονότητα κρύβεται, ψεύδεται, αυταπατάται. κι ας μοιάζει σαν η ιδιωτικότητα να έχει καταργηθεί κι ότι όλα, ακόμη και τα πιο μύχια και προσωπικά, βγαίνουν πια στο φως (μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα).

ΤΙ σΚΑΡΩΝεΤε, ΚΥΡΙε ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ Όσο δεν γράφει κι όσο δεν διαβάζει, όταν νιώθει αμήχανος, σχεδιάζει αφηρημένα σχέδια, πρόσωπα, εικόνες, παρεμβάλλοντας σκόρπιες λέξεις ή φράσεις με ξεχασμένο νόημα. τα σκόρπια φύλλα του Δημήτρη Δημητριάδη έγιναν τώρα αντικείμενο μιας πολύ προκλητικής έκθεσης.

ας ξεκινήσουμε από την έκθεση Τετράδια 1994-2014 στους όμορφους χώρους του μουσείου Άλεξ μυλωνά. περί τινος πρόκειται; θα εκτεθεί μια πολύ προσωπική και ιδιωτική έκφρασή μου, σχέδια που κρατούσα πολλά χρόνια κρυμμένα, που δεν τα έδειχνα ποτέ και που δεν είχα πρόθεση να παρουσιάσω δημοσίως. Στα διαλείμματα των συγγραφικών ενασχολήσεών μου, σε περιόδους εσωτερικής εμπλοκής που δεν με άφηναν να προχωρήσω ή να ολοκληρώσω κάτι που έγραφα, έπαιρνα κηρομπογιές και γέμιζα σελίδες με χρωματιστές «σημειώσεις». είναι αφηρημένες μορφές, σχήματα, επινοημένα πρόσωπα, εικόνες που εκφράζουν μια εσωτερική, συναισθηματική κατάστασή μου με μορφή χρωματικών καταθέσεων. ανάμεσά τους, υπάρχουν και λέξεις, τίτλοι, σχόλια. Έτσι, μια σειρά από μεγάλα και μικρά τετράδια, μπλοκ, ημερολόγια της σειράς που έβγαζαν οι εκδόσεις Άγρα τη δεκαετία του ’80, χρηστικά ημερολόγια διαφορετικών ετών και σκόρπια φύλλα γέμισαν μέσα στα χρόνια μ’ ένα είδος έκφρασης που αφορά τη γραφή περισσότερο, παρά τη ζωγραφική. το ενδιαφέρον τους, αν δεν είναι «εικαστικό», αφορά στο γεγονός της αποκάλυψης μιας άγνωστης, και ίσως απροσδόκητης, πλευράς του συγγραφέα Δημήτρη Δημητριάδη; δεν είναι σχέδια ζωγράφου που βασίζονται στη δουλειά με τις γραμμές και το χρώμα προ-

κειμένου να αναπαραστήσει ένα αντικείμενο ή ένα σώμα. δεν αφορούν αναπαραστάσεις κάποιου υπάρχοντος Άλλου. Οι ζωγραφιές μου αφορούν κατά κύριο λόγο τη χρήση του χρώματος στην υλική του διάσταση. με συναρπάζει το χρώμα πάνω στο χαρτί. είναι σαν έκρηξη του αφανούς – το χρώμα σαν ύπαρξη. είναι το άπλωμα μιας ύλης, της κηρομπογιάς, πάνω σε σελίδες. είναι σημεία γραφής που δεν μπορούσαν να έχουν ως έκφραση τις λέξεις. το χρώμα αναλαμβάνει να υποκαταστήσει τις λέξεις. πώς και χρησιμοποιείτε κηρομπογιές; εγώ, όποτε τύχει να πιάσω κηρομπογιές, τις μυρίζω κι επιστρέφω αυτομάτως για λίγο στην παιδική ηλικία. Στα χρόνια του δημοτικού, τα καλοκαίρια ιδιαίτερα, όταν όλοι κοιμόντουσαν τα μεσημέρια, εγώ καθόμουν και ζωγράφιζα με μολύβια. μολονότι ήμουν καλός στην έκθεση και έδειχνα από τότε ότι είχα έφεση στον γραπτό λόγο, η πρώτη προσπάθεια έκφρασής μου ήταν η γραφική αναπαράσταση με μολύβι, με μπογιά, με χρώμα. μεγαλώνοντας, βέβαια, δεν ξανασχολήθηκα. Ώσπου, ώριμος πια, ξαναπήρα κηρομπογιές κι άρχισα να ζωγραφίζω όταν, όπως σου είπα, δεν μπορούσα να γράψω. δοκίμασα και νερομπογιές αλλά τελικά αυτό που μου άρεσε ήταν η άμεση επαφή των δαχτύλων μου με την κηρομπογιά, που έφτανε έως του σημείου να συντρίβω την μπογιά επάνω στο χαρτί, για να απλώσω το χρώμα πάνω του. υπήρξαν κάποιοι ιδιαίτεροι λόγοι που σας έκαναν ν’ αποφασίσετε να εκθέσετε τα τετράδια τώρα; Όπου και να στραφεί κανείς, από την κυβέρνηση μέχρι τον περιπτερά, έρχεται αντιμέτωπος με το ψεύδος και τη συγκάλυψη. Γι’ αυτό η έννοια της «έκθεσης» έχει μεγάλη σημασία για μένα αυτή την περίοδο. μόνο τυχαίο δεν είναι ένα κείμενο που έγραψα πριν από λίγο καιρό και δημοσιεύτηκε στο Βήμα με τίτλο «είμαι ο αντρέα λούμπιτς». ταυτιζόμενος με τον αυτουργό της γνωστής, αποτρόπαιης πράξης (για τους λόγους που εκεί περιγράφω), θέλησα να εκθέσω τον εαυτό μου ως αντίδραση στη διαρκή παραπλάνηση, στην ανερμάτιστη ψευδολογία, στη συνθήκη δειλίας που κυριαρχεί γύρω μας. αυτό είναι το κίνητρο και για την έκθεση των τετραδίων: θέλω να εκτεθώ, και να προκαλέσω (την αντίδραση των άλλων που

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 39

Info Δημήτρης Δημητριάδης Τετράδια 1994 - 2014 είκοσι χρόνια σημειώσεων του συγγραφέα δημήτρη δημητριάδη σε ένα αναγνωστήριο με εκατοντάδες τετράδια και χιλιάδες ιδιόχειρες σελίδες γεμάτες σχέδια, χρώματα, εικόνες, λέξεις. την έκθεση επιμελείται ο ντένης ζαχαρόπουλος. Στις 11 ιουνίου, στις 20:00 θα παρουσιαστεί το έργο Λυκάων σε μορφή αναλογίου, σε σκηνοθεσία Γιάννη Σκουρλέτη, με τη συμμετοχή του συγγραφέα δημήτρη δημητριάδη και του ηθοποιού Ορέστη καρύδα και στις 2 ιουλίου στις 20:00 θα συνομιλήσει μαζί με φίλους για το έργο του. μουσείο Άλεξ μυλωνά μακεδονικό μουσείο ςύγχρονης τέχνης 6 Ιουνίου - 5 Ιουλίου πέμπτη: 13.00-21.00 παρασκευή-Σάββατο: 11.00-19.00, κυριακή: 11.00-16.00, δευτέρα, τρίτη, τετάρτη: κλειστά εισιτήρια: παράσταση 11/6/2015: 5€ Συζήτηση 2/7/2015: ελεύθερη είσοδος, εισιτήριο έκθεσης: 3€, 2€ (εκπτωτικό)

κρύβονται). Όχι να σκανδαλίσω, αλλά να δώσω ένα προσωπικό δείγμα κοινωνικής συμπεριφοράς σήμερα, αντιδρώντας και σε κάτι ακόμη: στο ότι δεν μιλούν και δεν αναλαμβάνουν το δημόσιο διάλογο οι διανοούμενοι. μα οι περισσότεροι είναι κρατικοί υπάλληλοι, σύμβουλοι και συνεργάτες των κυβερνήσεων… πάντως, η κυρίαρχη εντύπωση είναι άλλη: ότι ζούμε μιαν έκρηξη της έκθεσης της ιδιωτικής ζωής, με φωτογραφίες, κατάθεση σκέψεων, εξομολογήσεις κάθε λογής στα κοινωνικά δίκτυα. αλλά, έχετε δίκιο, η υπερβολή ακυρώνει – ουδείς ενδιαφέρεται πραγματικά. η έκθεση στην οποία αναφέρεσαι γίνεται ανώδυνα, χωρίς πάθος και βάθος. είναι φαινομενική η άνεση, η ανοχή, η ελευθερία που επιδεικνύεται – δεν αγγίζουν την ουσία του ανθρώπινου όντος που είναι μπλοκαρισμένο στη σύμβαση και στην αφάνεια/αδράνεια. ακόμη κι αυτοί που φωτογραφίζονται, εκθέτοντας γυμνό το σώμα τους, στην πραγματικότητα κρύβουν την αλήθεια του σώματος. είναι μια εποχή που κυριαρχεί η απόκρυψη, ο αποκλεισμός του άλλου, μια επιφυλακτικότητα που καμία σχέση δεν έχει με την ευγένεια, και το σεβασμό της ιδιωτικότητας: δεν δείχνουμε και δεν δίνουμε τίποτα πια. ςτο, ακόμη ανέκδοτο, έργο σας Λυκάων, που θα παρουσιάσετε (μαζί με τον ηθοποιό ορέστη καρύδα) στο πλαίσιο της έκθεσης των τετραδίων, ο ςωκράτης αυτό κάνει; εκτίθεται; πράγματι, η παρουσίαση του Λυκάωνα είναι μέρος της έκθεσης στο μουσείο κι έχει να κάνει με την έννοια της έκθεσης της προσωπικής. Στο έργο αυτό, επιχειρώ την υπέρβαση, την κατάργηση της εικόνας που έχουμε για τον Σωκράτη έτσι όπως τη διαμόρφωσαν οι μαθητές και οι φίλοι του. Ο λυκάων αφηγείται την ύστατη εξομολόγηση του Σωκράτη – ακολουθώ έναν τρόπο οικείο στους πλατωνικούς διαλόγους, όπου συχνά κάποιος μεταφέρει μια συζήτηση στην οποία παραβρέθηκε. εδώ ο Σωκράτης αναλαμβάνει την ευθύνη –και τον κίνδυνο που εμπεριέχει αυτή η επιλογή– να εκθέσει το πραγματικό πρόσωπό του, που δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό από το «θεσμικό» περιβάλλον της αγοράς. η παρουσία των άλλων νοηματοδοτεί την επιλογή του (να διεκδικήσει τη ζωή που ώς τότε δεν έζησε) και την οδηγεί στην εκπλήρωσή της. να υποθέσω ότι παραμένουν ανοιχτά τα ζητήματα που έχετε με την πλατωνική φιλοσοφία; μέσα από τις δύο φωνές αυτού του μονολόγου, ναι, μεταφέρω την απόλυτη εναντίωσή μου στον πλατωνισμό – που με έχει απασχολήσει και σε άλλα έργα μου, ακόμη ανέκδοτα (Ο Γύρος του κόμπου, Ψυχαγωγία). επιγραμματικά, η βασική μου αντίρρηση έχει να κάνει με το ότι ο πλατωνισμός αποτελεί την αφετηρία όλου του μεταφυσικού συστήματος που οδήγησε στο χριστιανισμό και στις αιρέσεις του. με επίκεντρο τη θεωρία για τον κόσμο των ιδεών, τη μετά θάνατον ζωή, την αθανασία της ψυχής, έφτασε έως την κατάργηση/καταδίκη του σώματος. μόλις τελείωσα ένα έργο, που έχει τίτλο Γυμνάσιον, στο οποίο με απασχολούν οι ιδέες του πλάτωνα στο Συμπόσιο. μιλάει για τον έρωτα, αλλά είναι ένας αντι-ερωτικός διάλογος: καταλήγει στην αποθέωση του σώματος, αλλά στην άυλη διάστασή του! Στο Συμπόσιο, παρά τις προθέσεις και τις διαθέσεις του αλκιβιάδη, ο Σωκράτης και ο αλκιβιάδης δεν συνευρίσκονται. Στο Γυμνάσιον αυτό συμβαίνει, επιλογή που εντάσσω στο πλαίσιο της διάθεσής μου να υπονομεύσω αυτό το σύστημα σκέψης που εξακολουθεί

40 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #42 [29 ΜΑΪΟΥ 2015]

να ισχύει και να λειτουργεί ακόμη. η πρόταση των πλατωνικών διαλόγων είναι η μη πράξη. πάντως η απόρριψη της ψευδαίσθησης δεν είναι εύκολη υπόθεση. οι ψευδαισθήσεις έχουν ζωτική σημασία στο ν’ αντέχεται το δράμα της ύπαρξης. μπορεί – το έχουν δείξει καλά συγγραφείς όπως ο Ίψεν. τις προάλλες, 300.000 πιστοί πήγαν να προσκυνήσουν τα οστά της αγίας βαρβάρας. τι περιμένουν; Ένα θαύμα, που δεν θα συμβεί ποτέ. φυσικά και αναγνωρίζω το δικαίωμα καθενός να λατρεύει ό,τι θέλει, αλλά δεν μπορώ να μη διερωτώμαι σε τι βασίζεται αυτή η πίστη, αυτή η ελπίδα, από τη στιγμή που η επαλήθευσή της δεν συνέβη ποτέ. η υπόσχεση δεν επικυρώθηκε, οδηγώντας σ’ ένα τρομακτικό ψυχολογικό και πνευματικό αδιέξοδο. δεν πρόκειται για ελπίδα, μ’ άλλα λόγια, αλλά για αυταπάτη. Όλη η δυτική μεταφυσική με αφετηρία τον πλάτωνα καλλιεργεί, συντηρεί, βασίζεται στην αυταπάτη. Στον Λυκάωνα αυτό θίγω: ότι ήρθε ο καιρός της ανάληψης του ανθρώπινου. να αναλάβουμε τον εαυτό μας ολόκληρο, και ολοκληρωτικά. πολλοί συγγραφείς επιμένουν στην αυταξία του έργου, η οποία είναι ανεξάρτητη από τη ζωή του δημιουργού. αλλά η γνώση των (αυτό-) βιογραφικών στοιχείων, ιδίως για κάποια έργα πιο προσωπικά, είναι πολύτιμη. είναι σαν να μεταγγίζεται η αλήθεια του προσωπικού βιώματος στο έργο, κι αυτό πάντα του προσθέτει ιδιαίτερες ποιότητες. είναι απόλυτη η σχέση μεταξύ της ζωής του συγγραφέα και του έργου του. Έχω υποστεί το εξής: άνθρωποι που ανακαλύπτουν ποιος είμαι, δεν θέλουν πια να έχουν σχέση με τον άνθρωπο που είμαι. Άνθρωποι που με θαυμάζουν ως συγγραφέα, με απορρίπτουν ως άνθρωπο... αυτό είναι εντελώς παράδοξο, γιατί το έργο το οποίο θαυμάζουν, είμαι εγώ. μιλάμε για αυτονόητα πράγματα, αλλά το έργο δεν θα ήταν το ίδιο αν ο συγγραφέας του είχε ζήσει αλλιώς. πηγαίνοντας πολύ πιο πίσω, τολμώ να πω ότι όλος ο πλατωνισμός οφείλεται σε μία αποκεκρυμμένη μορφή ομοφυλοφιλίας, σε μία δύσβατη σχέση του πλάτωνα μ’ αυτό που ήταν πραγματικά ο ίδιος. Όλος ο προυστ τι είναι; θα μπορούσε να υπάρξει το έργο του, αν ο προυστ δεν ήταν αυτός που ήταν; δες το έργο του κάφκα και του μπέρνχαρντ. βέβαια το αυτοβιογραφικό δεν εκδηλώνεται σ’ όλα τα κείμενα το ίδιο έντονα ή καθαρά. Στο έργο του μπέκετ διακρίνεται η κοσμοαντίληψή του, η στάση του απέναντι στο κόσμο, κι αυτό καθιστά το αυτοβιογραφικό στοιχείο έντονο στο έργο του. και από τον Λυκάωνα και από τη Λήθη και από άλλα κείμενά σας βγαίνει μία λύπη για τη χαμένη ζωή όσων δίνουν περισσότερο χώρο, χρόνο, αφοσίωση στο νου και όχι, για να χρησιμοποιήσω μια δική σας φράση, στη «νόηση των αισθήσεων». πόσο σας αφορά αυτό προσωπικά; δεν μπορούσε να γίνει κι αλλιώς. το έλλειμμα της μίας πλευράς του εαυτού μου τροφοδότησε την άλλη, στην οποία αφιέρωσα τη ζωή μου. αυτό ήταν το τίμημα. Στο σημείο που βρίσκομαι σήμερα –και ηλικίας και έργου–, σκέφτομαι πως ήμουν προορισμένος γι’ αυτόν τον τρόπο ζωής. το έργο μου δεν θα ήταν αυτό που είναι αν δεν είχα ζήσει όπως έζησα. μπορεί να θεωρηθεί λάθος, το λέω κι γω ο ίδιος, με την έννοια ότι δεν επιδίωξα να ζήσω την επιθυμία μου. αλλιώς ήθελα κατά βάθος να είναι η ζωή μου· αλλά αυτό που δεν είναι η ζωή μου τροφοδοτεί και παράγει το έργο που έχω κάνει. είναι κάτι σαν νομοτέλεια, μια μοίρα που αφορά μια ζωή που καταναλίσκεται για να παραχθεί ένα έργο.

ΠΑΡΑλλΗλεσ εΚΔΗλΩσεΙσ

Χρησιμοποιείτε και σ’ αυτό το έργο συχνά την επανάληψη (φράσεων). για την ακρίβεια, κάποιες φράσεις επαναλαμβάνονται συστηματικά ελαφρώς διαφοροποιημένες, λες και το πρόσωπο που μιλάει να σκέφτεται αυτό που λέει την ώρα που το λέει και να το επαναδιατυπώνει σωστότερα ή με την έμφαση της επιβεβαίωσης. η γραφή μου αφορά σε μια αναζήτηση σε εξέλιξη· μια συνέχεια. Γράφω και σκέφτομαι την ώρα που γράφω, η σκέψη αναζητεί και εξελίσσεται σταδιακά. η πρώτη διατύπωση δεν φτάνει σε ικανοποιητικό επίπεδο, η προσπάθεια συνεχίζεται προς κάτι πιο ολοκληρωμένο. Χρειάζεται χρόνος και επίμονη επανεξέταση ζητημάτων που υποτίθεται πως είναι πέρα από την αμφιβολία. η επανεξέταση προϋποθέτει την επανάληψη, που δεν είναι επανάληψη ακριβώς αλλά προχώρημα ως προς το ίδιο ζήτημα, πέρα από το ίδιο, λίγο πιο βαθιά, λίγο πιο κοντά σ’ αυτό που είναι η αλήθεια. Άρα η επανάληψη –που και στον Κυκλισμό του τετραγώνου έχει κυρίαρχη σημασία– λειτουργεί σαν μια ανασκαφή που γίνεται σε φάσεις, ξανά και ξανά στον ίδιο χώρο, ώστε να αποκαλυφθεί όλη η «αρχαία» πραγματικότητα που είναι κρυμμένη από κάτω. Χρειάζονται επανειλημμένες προσπάθειες για να ολοκληρωθεί η ανασκαφή. Για να εμφανιστεί το άγαλμα. η επανάληψη, όμως, συνδέεται και με κάτι άλλο· με μία λέξη που χαρακτηρίζει την εμπλοκή μου στη γραφή: το ατελές – που εμπεριέχει και το ατελεύτητο και το ελαττωματικό, το μη πλήρες, το ασχημάτιστο, αυτό που δεν έχει τέλος και δεν μπορεί να έχει τέλος. Ξανακερδίζεται ο χαμένος χρόνος; Όχι, ματίνα, δεν ξανακερδίζεται. με τίποτα. αν κερδίζεται κάτι είναι ότι το έργο δημιουργεί έναν δικό του χρόνο. Ο κερδισμένος χρόνος είναι το έργο, και αφορά το έργο. η ζωή όμως δεν έχει κερδίσει τίποτα, η ζωή είναι χαμένη. βέβαια ποτέ έννοιες και καταστάσεις που αφορούν τη ύπαρξη δεν έχουν μόνο θετικό ή αρνητικό πρόσημο. η έννοια της απώλειας και του κέρδους είναι σχετικές, το κέρδος δεν είναι απόλυτο, ούτε κι η απώλεια. Συνυπάρχουν οι αντιθέσεις εντός της ίδιας κατάστασης. Έχει εκδηλωθεί τα τελευταία χρόνια μεγάλο ενδιαφέρον για το έργο σας από σκηνοθέτες της νεότερης γενιάς, το οποίο μάλιστα έχει οδηγήσει σε αξιόλογες παραστάσεις. πώς ερμηνεύετε το «φαινόμενο»; υπάρχει μία πύκνωση του ενδιαφέροντος, ίσως κι ένας συνωστισμός θα έλεγα, για τα θεατρικά μου έργα που, πάντως, δεν οφείλεται σε μένα αλλά στη χρονική στιγμή. υπάρχει ένα πρωθύστερον σε σχέση με το θέατρο που έχω γράψει. Έγραψα έργα που δεν μου τα ζητούσαν κι έπρεπε να εμφανιστεί μία νέα γενιά ανθρώπων του θεάτρου, που είναι προβληματισμένοι αλλιώς, που έχουν βιώσει καταστάσεις που αναγνωρίζουν εκ των υστέρων στα έργα μου, για να τους προσελκύσει η θεματολογία και η μορφολογία των έργων μου. Ο καρατζάς, ο Σκουρλέτης και ο Στρούμπος, που θα σκηνοθετήσουν δύο καινούργια έργα μου με την καινούργια σεζόν, μοιάζει να ανακαλύπτουν στα κείμενά μου λέξεις που δεν μπορούν να πουν οι ίδιοι, να αναπληρώνουν μια δική τους ανάγκη για τις λέξεις, που δεν τις έχουν οι ίδιοι αλλά τις εκτιμούν όταν τις βρουν. κι όμως, ακόμη δεν έχει ανεβεί έργο σας στο εθνικό και στο κρατικό Θέατρο Βορείου ελλάδος. αυτό είναι σκάνδαλο. η απάντησή μου βρίσκεται σ’ ένα έργο μου, το Άγγιγμα του βυθού, που απορρίφθηκε τρεις φορές από τους ιθύνοντες των δύο θεάτρων. Στο τέλος του πυρπολείται το εθνικό θέατρο… Για να μιλήσω σοβαρά, όμως, στο πλαίσιο της ενίσχυσης της σύγχρονης ελληνικής γραφής, θα ήταν πολύ δημιουργικό οι συγγραφείς να μπορούν κατά διαστήματα να δουλεύουν στους κρατικούς οργανισμούς, γράφοντας έργα κατά παραγγελία. το residency εφαρμόζεται με πολύ καλά αποτελέσματα σε πολλά μεγάλα ευρωπαϊκά θέατρα. θα μ’ ενδιέφερε πολύ να δουλέψω δίπλα στους ηθοποιούς και τους σκηνοθέτες, έχοντας κατά νου ότι γράφω για συγκεκριμένους ανθρώπους και επηρεαζόμενος άμεσα απ’ αυτούς. s

ΠΑΡΑλλΗλεσ εΚΔΗλΩσεΙσ

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1-10.6.2015 Φέτος για πρώτη φορά μπορείτε να αγοράσετε από τώρα εισιτήρια για όλες τις παραστάσεις του Φεστιβάλ.

ΘΕΑΤΡΟ Δημήτρης Μαυρίκιος Πάπισσα Ιωάννα - Αναζητώντας την ηρωίδα του Ροΐδη Πειραιώς 260, Κτίριο Η 1-2 Ιουνίου, 21:00 , 3-4 Ιουνίου, 22:30 Χάρης Φραγκούλης Ο Άρντεν πρέπει να πεθάνει Η νέα ΣΚΗΝΗ - Θέατρο Οδού Κυκλάδων 2-6 & 8-12 Ιουνίου, 21:00 Ομάδα Station Athens - Γιολάντα Μαρκοπούλου Είμαστε οι Πέρσες! Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 3-4 Ιουνίου, 21:00 The Helter Skelter Company – Θάνος Παπακωνσταντίνου Μετατόπιση προς το ερυθρό του Γιάννη Μαυριτσάκη Πειραιώς 260, Κτίριο Δ 10-11 Ιουνίου, 21:00

ΧΟΡΟΣ Ομάδα χορού Μαγκύ Μαρέν BiΤ Πειραιώς 260, Κτίριο Δ 2-4 Ιουνίου, 21:00 Μαγκύ Μαρέν, Νταβίντ Μαμπούς, Μπενζαμέν Λεμπρετόν Singspiele Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 9-10 Ιουνίου, 21:00 Συλβί Γκιλέμ Life in Progress Ωδείο Ηρώδου Αττικού 11 & 13-15 Ιουνίου, 21:00 Hellenic Dance Company Ανοιχτά σύνορα Πειραιώς 260, Κτίριο Η 7-8 Ιουνίου, 21:00

ΜΟΥΣΙΚΗ Σταύρος Γασπαράτος Expanded Piano Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα «Νίκος Σκαλκώτας» 10-11 Ιουνίου, 21:00

ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Δημήτρης Δημητριάδης Τετράδια 1994 - 2014 Μουσείο Άλεξ Μυλωνά - Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης 6 Ιουνίου - 5 Ιουλίου

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 41

παυλίνα Βερέμη

Ποιος φοβάται τη σύγκριση; η Hellenic Dance Company έχει βάλει φέτος στόχο να τολμήσει συγκρίσεις με ιερά ορόσημα του χρορού. με όπλα της τα έργα τεσσάρων μεγάλων χορογράφων, θα μας ξεναγήσει στις συνθήκες που εξέθρεψαν αυτό που θα μπορούσε να αποκληθεί υπαρξιακή κρίση. Στο θέατρο της οδού πειραιώς, πάντως, τα σύνορα θα είναι, σίγουρα, πάντα ανοιχτά. © Βασίλης μαθιουδάκης

© μίλτος αθανασίου

από την Έλια αποστολοπούλου

REmAKE tέσσερις σπουδαίοι χορογράφοι, τέσσερις κλασικές χορογραφίες προτείνει η hellenic Dance Company, υπό την παυλίνα Βερέμη (φωτογραφία, πάνω): Άκραμ καν, μάρθα γκράχαμ, πασκάλ ριού και τόνο λάκυ. κάτω, στιγμιότυπο από τη χορογραφία No More Fairytales του τόνο λάκυ.

42 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #42 [29 ΜΑΪΟΥ 2015]

ΧΟΡΟσ

η

ομάδα χορού της κρατικής Σχολής Ορχηστρικής τέχνης ξεκίνησε το 2000 και απαρτίζεται από αποφοίτους και σπουδαστές της Σχολής. με την παράσταση Ανοιχτά σύνορα πήραν το βάπτισμα του πυρός τον περασμένο Οκτώβριο στο μέγαρο μουσικής. μια σπονδυλωτή παράσταση με έργα των Άκραμ καν, μάρθα Γκράχαμ, πασκάλ ριού και τόνο λάκυ. τέσσερα διαφορετικά στυλ, από διαφορετικές εποχές· τέσσερεις καλλιτέχνες που μοιράζονται τις ίδιες ανησυχίες για το μέλλον και βουτούν στην αναζήτηση της ευτυχίας. η διευθύντρια της σχολής, παυλίνα βερέμη, περήφανη για τους μαθητές της, μας μιλάει για την παράσταση και τη Σχολή, και μοιράζεται μαζί μας τις δικές της ανησυχίες.

ποια ήταν η ιδέα πίσω από την ίδρυση της hellenic Dance Company; η δημιουργία της ομάδας είναι κάτι που έπρεπε να είχε γίνει εδώ και 20 χρόνια. Για τον απλό λόγο ότι δεν μπορεί να υπάρξει εκπαίδευση στο χορό χωρίς τη συνέχειά της, που είναι η παράσταση και η χορογραφία. Γι’ αυτό σ’ όλο τον κόσμο τα μεγάλα κέντρα χορού έχουν ομάδες, ανεξάρτητες μεν, αλλά στο πνεύμα των κέντρων χορού που τις δημιούργησαν. υπάρχουν πολύ γνωστά παραδείγματα, όπως το Laban Centre και το London Contemporary Dance School με τις αντίστοιχες ομάδες τους, Transitions και LCDT. απορώ πώς δεν είχε γίνει μέχρι το 2000... η ομάδα και οι δραστηριότητές της πρέπει να «τρέχουν» όλο το χρόνο. δεν ήταν λοιπόν μια απλή προσωπική φιλοδοξία, αλλά ήταν μια τεράστια ανάγκη να καλυφθεί επειγόντως το κενό. η εκπαίδευση χωρίς ομάδα στερείται νοήματος. και περαιτέρω, το ίδιο μάταια είναι όλα αν δεν ανοιχτείς σ’ όλο τον κόσμο ώστε να εμπλουτίζεται η σπουδή, να φέρνουν οι καλλιτέχνες τη δημιουργία τους σε επαφή με τους σπουδαστές και εντέλει να αρχίσουν η επικοινωνία και οι ακροάσεις (auditions) στο εξωτερικό. αυτά δηλαδή ακριβώς που κάνουμε από το 2000 και μετά. Έχουν ευκαιρίες οι χορευτές στην ελλάδα; με την πείρα 16 ετών με τους δικούς μας χορευτές που έχουν διαπρέψει, θα πω «ναι». αυτοί που αξίζουν, που έχουν δουλέψει, που μαζί με το ταλέντο έχουν και την εργατικότητα –γιατί δεν γίνεται αλλιώς– ασφαλώς έχουν μέλλον! Στην ελλάδα, την τελευταία 20ετία, υπήρχαν ελπίδες... Όλοι είχαμε ελπίδες για αναβάθμιση του χορού, και τελικά πέσαμε από τα σύννεφα. πιστέψαμε σ’ ένα παραμύθι και διαψευσθήκαμε. υπήρχαν κινήσεις για την αναβάθμιση, όμως αναβάθμιση δεν θα πει ποσότητα... είχε μπερδευτεί κι ο κόσμος, το κοινό, με την κινητικότητα και τον όγκο ομάδων και παραστάσεων. είχαμε λοιπόν την ελπίδα ότι θα καθαρίσει το τοπίο και θα αναδειχτεί τελικά η ποιότητα, αλλά δεν βγήκε τίποτα. αντίθετα, βρεθήκαμε πολύ πίσω, γιατί δεν είχαν γίνει οι κατάλληλες ενέργειες και δεν είχαν δημιουργηθεί οι υποδομές από τις κυβερνήσεις. εντωμεταξύ, η κρίση κατέστρεψε τις τελευταίες ελπίδες και μείναμε στη μετριότητα και την κατάρρευση. Οι απόφοιτοι της κΣΟτ είχαν ευκαιρίες και δώσαμε ευκαιρίες με τις μετακλή-

ΧΟΡΟσ

σεις που πραγματοποιήσαμε. Όταν ανέλαβα, άρχισα τις επαφές σε διεθνές επίπεδο, ώστε να έρθουν οι καλλιτέχνες και να βοηθήσουν να αναβαθμιστούμε. Έβλεπαν βεβαίως το επίπεδο των χορευτών, που είχε ανέβει τρομερά με την εκπαίδευση που προτείναμε, και άρχισαν να θεωρούν την κΣΟτ ως μια πιθανή δεξαμενή καλλιτεχνών για τις ομάδες τους και τους ζητούσαν. Σήμερα, χορευτές απόφοιτοί μας χορεύουν στις μεγαλύτερες ομάδες σε όλο τον κόσμο: αγγλία, αμερική, καναδά, ιταλία, βέλγιο, Γαλλία, με χορογράφους όπως οι Σίντι λάρμπι τσερκάουι, ρίτσαρντ Άλστον, Άκραμ καν, βιμ βαντεκέιμπους, φιλίπ ντεκουφλέ, DV8, Σάσα βαλτς, Χόφες Σέχτερ, τζάσμιν βάρντιμον, Γουέιν μακγκρέγκορ/Random Dance Company, Martha Graham Dance Company, κ.ά. πώς προβληματίζει και αφυπνίζει το κοινό η παράσταση; ποιες είναι οι κοινωνικές συνθήκες που οδήγησαν στην υπαρξιακή κρίση και τελικά ενέπνευσαν την παράστασή σας; η κρίση μάς προβλημάτισε πολύ. μας προβλημάτισε δηλαδή η κατάσταση στη χώρα μας, σε σχέση με τη φούσκα που έσκασε και μας ταρακούνησε όλους γερά. Ήθελα λοιπόν να γίνει ένα έργο γι’ αυτό ακριβώς. ξεκίνησα με το έργο της Γκράχαμ, μάλιστα πήγαμε στη νέα υόρκη μ’ αυτό όπου χορέψαμε με μεγάλη επιτυχία. Ήθελα να δώσω τη διαχρονικότητα των κοινωνικών συνθηκών αλλά και του έργου ή μέσω του έργου. η ιστορία κάνει κύκλους: και τότε, το ’35 δηλαδή που χορογραφήθηκε το έργο Panorama που παρουσιάζουμε, ήταν η περίοδος μετά το κραχ και ο κόσμος υπέφερε όπως και σήμερα. η Γκράχαμ ήταν επαναστάτρια και έδειξε, με το έργο και με το σώμα ως μέσον, την επαναστατικότητά της, ιδίως βγάζοντας 36 γυναίκες επί σκηνής, πράγμα ανήκουστο για την εποχή, να πουν «δεν αντέχουμε άλλο, θέλουμε να αλλάξουμε τον κόσμο!» το έργο της που παρουσιάζουμε δεν είναι χορογραφία – είναι διαμαρτυρία. αυτό λέμε κι εμείς σήμερα, αλλά με άλλους τρόπους γιατί η κοινωνία σήμερα είναι φυσικά πολύ διαφορετική. Όλοι όσοι συμμετέχουν στην παράσταση είναι αληθινά μεγάλοι δημιουργοί. Ο πασκάλ ριού με το ιδιόμορφο ύφος του μπορεί και μετατρέπει ένα ειδυλλιακό βαλς σε εφιάλτη. περιμένουμε να μαγευτούμε κατά τον παραδοσιακό τρόπο με την αρμονία της μουσικής που χρησιμοποιεί, και συναντάμε ένα σχόλιο για την κοινωνική αποσάθρωση. Ο τόνο λάκυ παρασύρει ως δύναμη της φύσης και ο Άκραμ καν έχει έναν βαθύτατο προβληματισμό για τον άνθρωπο και την ύπαρξή του. Άκραμ καν, μάρθα γκράχαμ, πασκάλ ριού και τόνο λάκυ. Όλοι ταγμένοι στην διασφάλιση της ανθρώπινης ευτυχίας; τι συνεισφέρει ο καθένας στο έργο που θα παρακολουθήσουμε; φυσικά και είναι όλοι ταγμένοι. Οι μεγάλοι δημιουργοί είναι ταγμένοι ούτως ή άλλως στη δημιουργία και η δημιουργία είναι ευτυχία για τον άνθρωπο. Έτσι τουλάχιστον την καταλαβαίνω εγώ αυτή τη διαδικασία. δεν εννοώ όμως ως ευτυχία την καλοπέραση διαρκείας, που μας οδήγησε στο μηδέν. την ευτυχία ως «περνάμε καλά», δεν τη δέχτηκα ποτέ. δεν υπάρχει ανθρώπινη ευτυχία χωρίς αγώνα και εξέλιξη. Στην ανθρώπινη ευτυχία δεν υπάρχει διασφάλιση, αλλά συ-

Info hellenic Dance Company Ανοιχτά σύνορα η ομάδα χορού της κρατικής Σχολής Ορχηστρικής τέχνης παρουσιάζει μια σπονδυλωτή παράσταση με τέσσερα έργα: Vertical Road του Άκραμ καν, Panorama της μάρθα Γκράχαμ, Wien του πασκάλ ριού και No More Fairytales του τόνο λάκυ. πειραιώς 260, κτίριο η 7-8 Ιουνίου, 21:00 εισιτήρια: 15€, 10€ (μειωμένο), 5€ (φοιτητικό, άνεργοι, αμεα)

νεχής έρευνα. τα στάδια που περνάει κανείς στη ζωή του και οι αλλαγές πρέπει να οδηγούν κάπου. μόνο έτσι μπορείς να εντοπίσεις στιγμές ευτυχίας· όταν έχεις περάσει απ’ όλα αυτά. αυτή τη ροή, οι δημιουργοί τη βγάζουν μέσα απ' αυτά που θέλουν να πουν. Ο καθένας έβγαλε ανάλογα με την εποχή του τα προβλήματα που είναι και δικά μας και διαχρονικά. Στοχαστικός ο Άκραμ κάν, εκρηκτικός ο τόνο λάκυ, με μεγάλη δύναμη για ζωή. με ενδιαφέρει να δει ο κόσμος ότι όλα τα προβλήματα υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν. η ευτυχία είναι στιγμές που θα αισθανθείς ότι κάτι έκανες: η συνεισφορά, το δόσιμο, ένα παιδί που μεγαλώνει και ανθίζει, κάτι διαφορετικό για τον καθένα, όμως ο καθένας κάτι πρέπει να δώσει. το δόσιμο είναι ευτυχία. Οι καλλιτέχνες της παράστασης μας κάνουν προτάσεις για προβληματισμό. η έμπνευσή τους μας κάνει καλύτερους και μας βοηθάει να σκεφτούμε ότι δεν είμαστε οι μόνοι με προβλήματα. το σημαντικό είναι να μην παρατάς ποτέ τον αγώνα, να πέφτεις και να ξανασηκώνεσαι. Διευθύνετε την κςοτ από το 1999. τι έχετε αποκομίσει από την μέχρι τώρα εμπειρία σας και ποιοι είναι οι επόμενοι στόχοι σας; η Σχολή και η επικοινωνία με τους σπουδαστές υπήρξαν πηγή δημιουργίας. και γι' αυτούς που έχουν αποφοιτήσει, μου δίνει τεράστια ικανοποίηση το μέλλον που έχουν. η πορεία τους μας δικαίωσε. παρά τα προβλήματα της εποχής, στόχος είναι να συνεχιστεί η ανοδική πορεία, η σκληρή δουλειά, και να διατηρηθεί το υψηλό επίπεδο που κατακτήσαμε στην τέχνη του χορού, βάζοντας ένα λιθαράκι σ’ αυτόν τον τομέα στη χώρα μας. s

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 43

Χαρά μαραντίδου

Η γυναίκα και το άσπρο άλογο τετάρτη, 18 Φεβρουαρίου. το πρόγραμμα του Φεστιβάλ αθηνών για το 2015 ήταν έτοιμο προς δημοσιοποίηση. οι δημοσιογράφοι είχαν ανοίξει τα μαγνητόφωνά τους, οι επίσημοι είχαν πάρει τις θέσεις τους. αλλά παρά τα όσα ενδιαφέροντα θα ανακοίνωνε ο γιώργος λούκος εκείνη τη μέρα, κάτι άλλο είχε κλέψει την παράσταση. από τη μυρτώ λιαλιούτη φωτογραφία: Βασίλης μαθιουδάκης

π

ίσω του, σε αφίσα με έντονο ροζ φόντο, υπήρχε ένα λευκό άλογο που θύμιζε τον δούρειο Ίππο. το επιβλητικό άλογο και οι υπόλοιπες φιγούρες που παρουσιάστηκαν δεν ήταν μόνο έξυπνες και παιχνιδιάρικες, αλλά έφερναν έναν αέρα φρεσκάδας στη γραφιστική εικόνα του φεστιβάλ, προκαλώντας αίσθηση από την πρώτη στιγμή. αν τις κοιτάξετε λίγο πιο προσεκτικά, θα δείτε πως είναι φτιαγμένες από κατοπτικές εικόνες των χώρων που φιλοξενούν τα φετινά καλλιτεχνικά δρώμενα. η δημιουργός τους, Χαρά μαραντίδου, με σπουδές στην αρχιτεκτονική, αποφάσισε πως τα κτίρια μπορούν κι αυτά να έχουν ζωή – και τους τη χάρισε.

πώς προέκυψε η ενασχόλησή σας με τα εικαστικά; ευτυχώς που δεν με ρωτάς τι δουλειά κάνω, γιατί αυτό θα ήταν πιο δύσκολο να το απαντήσω. Έχω σπουδάσει αρχιτεκτονική στο εμπ και, αφού εργάστηκα ως αρχιτέκτονας στο παρίσι και στην αθήνα, αποφάσισα να ακολουθήσω στα 30 μου την πιο καλλιτεχνική μου κλίση και πήγα στην ανωτάτη Σχολή καλών τεχνών της αθήνας. από το 2007 που αποφοίτησα, ξεκινάει μια συνεχής αναζήτηση του τι κάνω και συχνά αισθάνομαι ότι ακολουθώ πολλά παράλληλα μονοπάτια, τα οποία πολλές φορές συγκλίνουν. δεν μπορώ να πω με μία λέξη ότι είμαι εικαστικός ή αρχιτέκτονας. Σε όλα όμως όσα με απασχολούν υπάρχει πάντα ο σχεδιασμός, η δημιουργία και η αλληλεπίδραση με τον χρήστη-αναγνώστη της δουλειάς μου. Συνεργάζομαι με το μουσείο κυκλαδικής τέχνης στο σχεδιασμό εκπαιδευτικού υλικού, με 44 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #42 [29 ΜΑΪΟΥ 2015]

το κέντρο πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος νιάρχος, με σχολεία, με εκδοτικούς οίκους και, κακώς ή καλώς, θεωρώ ότι τα πάντα μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για κάτι δημιουργικό. πώς αποφασίσατε να συμμετάσχετε στο διαγωνισμό για το εικαστικό του φετινού Φεστιβάλ; Έχω ζήσει από κοντά τους φοιτητές του τμήματος τυπογραφίας και τέχνης του βιβλίου της αΣκτ, οι οποίοι έκαναν το εικαστικό του φεστιβάλ το 2009. μου ήταν κάτι οικείο, αλλά δεν το είχα δοκιμάσει. φέτος μου πρότεινε η λεώνη βιδάλη, καθηγήτρια του τμήματος αυτού, να συμμετάσχω και το τόλμησα. μπορώ να πω ότι αγχώθηκα, γιατί ένιωσα ότι υπάρχουν άπειροι δρόμοι ν’ ακολουθήσεις. από τι εμπνευστήκατε τις φιγούρες; πώς σας ήρθε η ιδέα; η ιδέα μού ήρθε ένα βράδυ μετά από ένα μήνα περίπου δουλειάς και λίγο πριν φτάσει η ημερομηνία παράδοσης. Όλες οι προσπάθειές μου είχαν σαν αφετηρία το κοινό του φεστιβάλ και τη συνεχή μετακίνησή του μέσα στην πόλη. από εκεί άρχισα να ψάχνω στο χάρτη όλους τους χώρους των εκδηλώσεων του φεστιβάλ, τα μέρη που αυτή η μάζα ανθρώπων πηγαίνει κι έρχεται. με το Google Earth ξεκίνησα κάνοντας μια καταγραφή, κατοπτική, όλων των χώρων. με γοήτευε η ιδέα ότι το φεστιβάλ διαχέεται μέσα και έξω από την πόλη, σε εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους, και τη μεταμορφώνει. Ήταν σαν να έχω ένα παιχνίδι Lego, όπου με πάνω από 10 διαφορετικά κομμάτια μπορώ να φτιάξω ξανά και ξανά την πόλη. Mόνο που αυτή τη φορά η πόλη θύμιζε φιγούρες βγαλμένες από παραστάσεις χορού, θε-

άτρου, όπερας. παίζοντας με τα τουβλάκια-κατόψεις, οι δυνατότητες ήταν πάρα πολλές. Οι περισσότερες φιγούρες είναι ανθρωπόμορφες, άλλες θυμίζουν πολεμιστές, άλλες χορευτές, υπάρχει και μία ψηλή όρνιθα. τα θέατρα έγιναν κεφάλια, φούστες, ασπίδες, θώρακες και φτερά. Οι κατόψεις των στεγάστρων της πειραιώς και του Ολπ ήταν συνήθως τα πόδια, οι λαιμοί και οι κορμοί, ενώ τα μικρότερα κτίρια με τα πιο ιδιαίτερα σχήματα έδωσαν ψυχή στις φιγούρες. ποια απ' όλες είναι η αγαπημένη σας; φυσικά η αγαπημένη μου είναι το αλογάκι που εμφανίζεται κυρίως στο επικοινωνιακό υλικό του φεστιβάλ. νομίζω πως είναι η πιο ολοκληρωμένη φιγούρα απ’ όλες· έχει τη σοβαρότητα και το συμβολισμό ενός δούρειου Ίππου, αλλά και την ευθυμία και αισιοδοξία ενός τροχήλατου παιδικού παιχνιδιού. Συμπυκνώνει όλα όσα φαντάζομαι ότι είναι το ελληνικό φεστιβάλ. παρακολουθείτε το Φεστιβάλ; πώς σας φαίνεται το φετινό πρόγραμμα; αισθάνομαι ότι με υπερβαίνει το να καταφέρω να αποκτήσω πλήρη εικόνα του προγράμματος! Έχει κάτι ζωντανό, σε αναβρασμό· γεμάτο, αλλά συνεπές σε βασικές αρχές υψηλής ποιότητας και φρέσκιας ματιάς. Χρειάζομαι σύμβουλο έκδοσης εισιτηρίων! ποια παράσταση δεν θέλετε να χάσετε φέτος; Ο αντώνης φωνιαδάκης, η τάνια καρβάλιο, η μαγκύ μαρέν, και ο δήμος Γκουνταρούλης με τον ισμαέλ ιβό είναι λίγοι από αυτούς που έχω σημειώσει και είμαι σίγουρη ότι ξεχνάω άλλους τόσους που δεν θα ήθελα να χάσω. s

ΠΡΟσΩΠΑ

To tip του ασ τρολόγου

κριός (21 μαρτίου – 19 απριλίου) πετραδάκι, πετραδάκι για τα σένα το ’χτισες. Στα τείχη που έχεις σηκώσει γύρω σου αναφέρομαι και που σε έχουν αποκόψει από όλους κι από όλα. τουλάχιστον σε προστατεύουν; κι αν ναι, αξίζει να πληρώνεις την ασφάλειά σου με μια τέτοια απομόνωση; Γιατί, για να λέμε και του στραβού το δίκιο, έχεις χαθεί από την πιάτσα. ξέρεις, υπάρχουν κι άλλοι τρόποι για να αποφύγεις τους παλιοχαρακτήρες. Για γύρνα το κεφάλι προς τα καλά παιδιά… α, και μας έχεις λείψει… Χορός: hellenic Dance Company, Ανοιχτά σύνορα 7-8 ιουνίου, πειραιώς 260, κτίριο η

ταύρος (20 απριλίου – 20 μαΐου) το τελευταίο διάστημα έχεις μια τάση να σκαλίζεις τα περασμένα. τι έγινε τότε; ποιος έφταιξε; ποιος την πλήρωσε; ε λοιπόν, αφού είπες να ανοίξεις τις ντουλάπες σου για να αερίσεις, άρχισε να πετάς κιόλας. ξεφορτώσου ανθρώπους και συνήθειες που παραμένουν στη ζωή σου μόνο και μόνο γιατί έχουν πιάσει μια γωνιά εδώ και χρόνια χωρίς πια «να σου πάνε». μόνο έτσι θα δημιουργήσεις το χώρο που χρειάζονται τα νέα πρόσωπα που περιμένεις στη ζωή σου. Δρώμενα: Δημήτρης Δημητριάδης, Τετράδια 1994-2014 6 ιουνίου - 5 ιουλίου, μουσείο Άλεξ μυλωνά – μακεδονικό μουσείο Σύγχρονης τέχνης

Δίδυμοι η εποχή είναι τόσο ευνοϊκή για σένα, που αισθάνεσαι ότι μπορείς να καταφέρεις ό,τι και να βάλεις στο μυαλουδάκι σου. Όλα τα πράγματα φαίνονται να κουμπώνουν ως δια μαγείας κι εσύ κινείσαι ανάμεσά μας με τη χάρη και τη χαλαρότητα του ανθρώπου που τον αγαπά η ζωή αλλά και εκείνοι που θέλει να τον αγαπούν. εκμεταλλεύσου στο έπακρο την ευκαιρία που σου δίνεται, αλλά πρόσεξε μη σπαταληθείς σε ανούσιους στόχους απλά και μόνο επειδή μπορείς να τους πετύχεις. Χορός: ςυλβί γκιλέμ, Life in Progress 3-4 ιουνίου, ηρώδειο

καρκίνος (22 ιουνίου – 22 ιουλίου) περπατάς και μουρμουράς. δουλεύεις

ΖΩΔΙΑ

STAR WARS

Τα άστρα & οι προτάσεις του δεκαπενθημέρου – 2 σε 1 από τον Άγγελο γκαγκάριν

Αν σε έχει κουράσει ο θαυμασμός και θέλεις να τον αποφύγεις, απλά πλησίασέ μας…

κι ακούς τις σκέψεις σου. κοιμάσαι και βασανίζεσαι από το υποσυνείδητό σου. δεν νομίζεις ότι είναι πια καιρός να λυπηθείς τον εαυτό σου; εδώ και καιρό προσπαθείς να εξηγήσεις στους άλλους τι είναι αυτό που σε χαλάει και σε κουράζει και το μόνο που έχεις καταφέρει είναι να χαλαστείς και να κουραστείς περισσότερο. αφού είσαι ο μόνος που ξέρεις ακριβώς πώς πρέπει να ζήσεις, κάντο με τον τρόπο που θέλεις κι άσε τους άλλους να ζήσουν. Μουσική: ςταύρος γασπαράτος, Expanded Piano 10-11 ιουνίου, μέγαρο μουσικής αθηνών, αίθουσα Νίκος Σκαλκώτας

λέων (23 ιουλίου – 22 αυγούστου) αν έχεις βαρεθεί τη ζωή σου, ετοιμάσου πολύ σύντομα να ξαναγεννηθείς μέσα από έναν νέο έρωτα που θα σε χτυπήσει κατακούτελα, εκεί που δεν το περιμένεις. το αντικείμενο του πόθου σου, εκτός από άνθρωπος, μπορεί κάλλιστα να είναι και ένα αντικείμενο, έναν νέος τόπος ή μια νέα συνήθεια που θα σε μετατοπίσει με τη δύναμη σεισμού και θα σου θυμίσει ότι όλα μπορούν να αρχίσουν από την αρχή. και τότε θα θυμηθείς ξανά ότι η ζωή, σε μια στιγμή, μπορεί να μοιάζει με υπέροχο θαύμα Χορός: ομάδα Χορού μαγκύ μαρέν BiΤ 2-4 ιουνίου, πειραιώς 260, κτίριο δ

παρθένος (23 αυγούστου – 22 Σεπτεμβρίου) αν βάλεις κάτι στο μυαλό σου, μπορείς να το πετύχεις, όσο δύσκολο κι αν μοιάζει αυτό για εμάς τους υπόλοιπους κοινούς θνητούς. αν δουλέψεις με επιμονή και υπομονή, αν δεν αφήσεις τους φόβους της αποτυχίας να σε υπονομεύσουν, μπορείς να κάνεις πραγματικότητα ακόμα και το πιο τρελό σου όνειρο. το παιχνίδι είναι όλο πάνω σου, αφού το σύμπαν κάνει πίσω για να σε δει να παίζεις μπάλα. τι λες, θα το κάνεις το θαύμα σου και πάλι; να ετοιμάζομαι για πανηγύρια στην Ομόνοια; Θέατρο: Δημήτρης μαυρίκιος, Πάπισσα Ιωάννα – Αναζητώντας την ηρωίδα του Ροΐδη 1-4 ιουνίου, πειραιώς 260, κτίριο η

Ζυγός (23 Σεπτεμβρίου – 23 Οκτωβρίου) η ζωή, μωρό μου, δεν είναι ποτέ τόσο απλή και ποτέ μονοσήμαντη. μην το ξεχνάς αυτό. αναμόχλευσε τις στοί-

βες της ζωής σου (φίλοι, συγγενείς, υποχρεώσεις) για να βρεις τα ουσιαστικά, γιατί με τον καιρό και την καθημερινότητα είναι πολύ πιθανό κάπου να έχουν παραχωθεί και να δυσκολεύεσαι να τα εντοπίσεις. η αγάπη, ο καλός φίλος, ακόμα και το χρήμα που το ψάχνεις με το κιάλι είναι ήδη εδώ. αν δεν με πιστεύεις, ψάξε τις τσέπες από τα ρούχα που έχεις καιρό να φορέσεις, και τις πιο άφθαρτες σελίδες από την τηλεφωνική ατζέντα σου… Εικαστικά: Βασίλης Βρεττός, Mise en abyme 1 ιουνίου-31 ιουλίου, πειραιώς 260, κτίριο α

ςκορπιός (24 Οκτωβρίου – 21 νοεμβρίου) μα καλά, να μην υπάρχει κανείς που να σε καταλαβαίνει; τι είναι αυτό το πράγμα; πας να πεις το πρόβλημά σου, και οι άλλοι, αντί να σε ακούσουν και να σε νιώσουν, σε διακόπτουν για να σου αποδείξουν ότι αυτοί έχουν μεγαλύτερα προβλήματα από σένα. κι εσύ να θέλεις να ουρλιάξεις: «δεν ήρθα κυρία μου για να διαγωνιστούμε, για να σου πω τον πόνο μου ήρθα.» μάζεψε τα κομμάτια σου, μην περιμένεις τίποτα από κανέναν κι απλώς προσπάθησε να ακούσεις εσύ ο ίδιος τον εαυτό σου να μιλάει. θα εκπλαγείς με αυτά που θα ακούσεις… Θέατρο: Χάρης Φραγκούλης, Ο Άρντεν πρέπει να πεθάνει 2-6 & 8-12 ιουνίου, θέατρο Οδού κυκλάδων

τοξότης (22 νοεμβρίου – 21 δεκεμβρίου) μπορεί να τα έχεις κάνει πραγματικά μαντάρα, αλλά η διακριτική σου γοητεία θα σε ξελασπώνει για μια ακόμα φορά. απόλαυσε την ευνοϊκή αυτή εποχή γιατί, εννοείται, δεν θα κρατήσει για πάντα. αλλά πρόσεξε μην το παρατραβήξεις, γιατί η τύχη μπορεί να ευνοεί τους τολμηρούς αλλά όχι και τους προκλητικούς. μια φράση για να ταΐσεις το μυαλό σου: μήπως αυτή είναι η κατάλληλη εποχή για να ενηλικιωθείς; μήπως τώρα είσαι έτοιμος/η να κάνεις το «μεγάλο» βήμα; Εικαστικά: νεον - οργανισμός πολιτισμού & ανάπτυξης Δ. Δασκαλόπουλου, Renaissance Stories 5 ιουνίου, πειραιώς 260, κτίριο α

αιγόκερως (22 δεκεμβρίου – 19 ιανουαρίου) πόσες φορές μπορεί να γεννηθεί ο άνθρωπος; μη βιαστείς να απαντήσεις. Σε θέλω ανοιχτόμυαλο. η σωστή απάντηση είναι «πολλές». αρκεί να είναι alive and kicking. ναι, για να ξαναγεννηθείς, πρέπει να είσαι ζωντανός, αλλιώς δεν γίνεται. αν λοιπόν θέλεις να το ξαναπάρεις από την αρχή, ξεκίνα τις κλωτσιές, αλλά κοίτα αυτές να είναι δημιουργικές και όχι καταστροφικές. είναι λεπτή η διαφορά αυτή, να το θυμάσαι, γιατί έτσι όπως δημιουργείς, έτσι και γκρεμίζεις. ε, ναι… Θέατρο: Θάνος παπακωνσταντίνου, Μετατόπιση προς το ερυθρό, του γιάννη μαυριτσάκη 10-11 ιουνίου, πειραιώς 260, κτίριο δ

υδροχόος (20 ιανουαρίου – 18 φεβρουαρίου) Ο άνθρωπος, όπως λένε, μαθαίνει από τα λάθη του. (η αλήθεια είναι ότι αυτό δεν συμβαίνει ποτέ, αλλά θα δεχθώ ότι υπάρχει και αυτή η δυνατότητα.) ωστόσο, υπάρχει κι ένας άλλος πιο ανώδυνος τρόπος να μαθαίνει κανείς: παρατηρώντας τις ζωές και τα λάθη των άλλων. αν έχεις την ευγενή καλοσύνη, ασχολήσου λίγο με όλους εμάς τους κοινότυπους και συνηθισμένους και θα δεις ότι μπορείς να καταλήξεις σε σπουδαία συμπεράσματα, απλά και μόνο με την παρατήρηση και τη σκέψη. τόσο εύκολα… Θέατρο: ομάδα Station athens – γιολάντα μαρκοπούλου, Είμαστε οι Πέρσες!

3-4 ιουνίου, πειραιώς 260, κτίριο ε

Ιχθύες (19 φεβρουαρίου – 20 μαρτίου) Έχεις μια ακαταμάχητη διάθεση να εξερευνήσεις τη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού. Έχεις βαρεθεί την ηρεμία και την ακινησία, νιώθεις αναστατωμένος και έτοιμος να κάνεις την αταξία. καλό μου πλάσμα, είμαι ο τελευταίος άνθρωπος που θα σε αποτρέψει από το να πλησιάσεις τη φύση σου. Γιατί, ας μην κρυβόμαστε, αυτός είσαι: Ένα άτακτο παιδί που αγαπάει τη ζωή και τις ηδονές της. μην το κρατάς άλλο, βγάλτο από μέσα σου. Σε περιμέναμε καιρό… μας έλειψες βρε! Χορός: μαγκύ μαρέν, νταβίντ μαμπούς, μπενζαμέν λεμπρετόν, Singspiele 9-10 ιουνίου, πειραιώς 260, κτίριο ε

[24 Ιουλιου 2014] #41 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 45

JUICY LIU

© Βασίλης μαθιουδάκης

Στον υπέροχο κόσμο του Eλληνικού φεστιβάλ

Γνωρίσαμε πολύ κόσμο τα εννιά (και...) χρόνια που ο Γιώργος λούκος βρέθηκε επικεφαλής του φεστιβάλ αθηνών και επιδαύρου. πρόσωπα που τα διαβάζαμε στα περιοδικά έγιναν περίπου οικείοι μας άνθρωποι. κοντινοί μας, μπορούσαμε να τους δούμε, κάποιες φορές και να τους αγγίξουμε – στα παρασκήνια της πειραιώς 260, στο μπαρ, αλλά και στα εστιατόρια και στις υπαίθριες ταβέρνες μετά τις παραστάσεις. μερικά από αυτά τα πρόσωπα θα τα θυμηθούμε μέσα από τις σελίδες του εφ – που μπαίνει στον ένατο χρόνο έκδοσής του. το πρώτο τεύχος του εφ είχε εξώφυλλο την ιζαμπέλ ιπέρ, που έπαιζε τη μερτέιγ από το Κουαρτέτο του Χάινερ μίλερ, σκηνοθετημένη από τον μπομπ Oυίλσον. η βικτωρία τζούμα, που της είχε πάρει συνέντευξη, απέσπασε ίσως τη γοητευτικότερη περιγραφή για το τι είναι η παράσταση για τον/την ηθοποιό: «[...] μια πολύ ωραία στιγμή της ημέρας [είναι το διάστημα μετά την παράσταση]. είναι το τέλος μιας διαδρομής και νιώθω πολλά συναισθήματα, όπως ανακούφιση, ευχαρίστηση ικανοποίηση... Όμως, θα έλεγα, ότι ακόμη πιο μαγική στιγμή είναι όταν ανεβαίνει η αυλαία. Όταν ξεκινάς να χτίζεις τη σχέση με τους θεατές, τους ανθρώπους που ήρθαν για να σε δουν και κάθε βράδυ είναι διαφορετικοί». η πορεία αλλαγής της επιδαύρου έχει να κάνει με την παρουσία εκεί της φιόνα Σο, που σε σκηνοθεσία ντέμπορα Oυόρνερ έπαιξε τη Γουίνι των Ευτυχισμένων ημερών του μπέκετ. η παράσταση έγινε θέμα συζήτησης, κάποιοι (αλλά όχι όσοι θα περίμενε κανείς από το χώρο μιας καλλιτεχνικής οπισθοδρόμησης) επέκριναν την επιλογή αλλά, τελικά, η παράσταση συνέπεσε με τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007, οι οποίες εκτός της θλίψης και της αγωνίας που προκάλεσαν στη χώρα ήταν ουσιαστικός λόγος για τη ματαίωση της δεύτερης παράστασης. «Ήταν πολύ θλιβερό», αφηγήθηκε αργότερα στην ευγενία τζιρτζιλάκη. «το επόμενο πρωί [μετά την πρεμιέρα...] είδαμε ανθρώπους να παρακολουθούν τηλεόραση κλαίγοντας, επειδή έβλεπαν τα σπίτια τους να καίγονται. Ήταν πραγματικά μια ελληνική τραγωδία. [...] θα ήταν αδιανόητο να συνεχίσουμε όταν η χώρα περνούσε τέτοια κρίση». η φιόνα Σο ξανάρθε και την επόμενη χρονιά, όταν η πληγή είχε επουλωθεί, για να αποθεωθεί. αλλά η αγχώδης μορφή της Γουίνι δεν συνδυάστηκε με την καταστροφή και δεν εμπεδώθηκε από την ελληνική κοινωνία... δύσκολοι αποχαιρετισμοί. τους έχει η ζωή. καταρχάς, ο αποχαιρετισμός του Στέφανου λαζαρίδη, που ήλθε στην ελλάδα, συγκρούστηκε και, μάλλον, κέρδισε το στοίχημα για μια σοβαρή, ανταγωνιστική εθνική 46 ΦEσTIBAλ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #42 [29 ΜΑΪΟΥ 2015]

H zΩΗ εΙΝΑΙ εΔΩ το καφενείο στην πειραιώς 260. ανάπαυλα για συζήτηση, μια μπύρα ή, έστω, ένα μπουκάλι νερό. Βρείτε τις φίλες ή τους φίλους σας.

λυρική Σκηνή, κι ας είχε στο μεταξύ απομακρυνθεί. Στο φεστιβάλ αθηνών προσέφερε μια τολμηρή Κάρμεν, στο ηρώδειο, το 2007. τρία χρόνια μετά πέθανε. το 2013 χάσαμε έναν πολύ δικό μας άνθρωπο, τον λευτέρη βογιατζή. Ο Γιώργος λούκος, θυμάμαι, τον είχε αποχαιρετίσει τόσο συγκινητικά: «αφοσιωμένος στο θέατρο, στο ήθος και στην ουσία του, ο λευτέρης απέφυγε να μετατραπεί σε δημόσιο κήρυκα, σε “δάσκαλο του Γένους”. “δεν πιστεύω στους ιερούς σκοπούς ούτε στα οράματα”, έλεγε. επέμενε στη θέση ότι το θέατρο είναι μια συλλογική περιπέτεια, μια περιπέτεια στην οποία μπαίνεις μαζί με άλλους. κι η δημιουργία είναι ένα πράγμα απλό. Όσες φορές παρενέβη δημοσίως (όπως, πιο πρόσφατα, για να στηρίξει τον ματίας λάνγκχοφ από τις επιθέσεις που είχε υποστεί λόγω της ανάγνωσής του στον Φιλοκτήτη του Χάινερ μίλερ), το έκανε για να υπερασπίσει την ελευθερία της καλλιτεχνικής δράσης και γενικότερα της έκφρασης». μια άλλη μεγάλη απώλεια ήταν η πίνα μπάους, που πέθανε το 2009. επίσης, δέσποζε η συγκίνηση του αποχαιρετισμού της από τον Γιώργο λούκο, που έγραψε στο εφ: «Ήταν μεγάλη έμπνευση για όλο τον κόσμο. Ήταν σαν φιγούρα από θέατρο σκιών. την αποκαλούσαν το “θλιμμένο σώμα”. Ήταν ευρωπαία. είχε χιούμορ, αγάπη, της άρεσε να ανακαλύπτει καινούργια μέρη, της άρεσαν το κρασί και το τσιγαράκι, επιδίωκε να δοκιμάζει νέες γεύσεις. Ήταν απλή και ανθρώπινη, έξυπνη και μορφωμένη. Ήταν σαν μια σκιά με μουσική, σαν πεταλούδα». αλλά στην αρχή μιας καινούργιας χρονιάς, δουλειά μας είναι να κοιτάμε μπροστά. Σας καλωσορίζουμε στο αύριο, λοιπόν, και από το επόμενο υποσχόμαστε ζουμερά σχόλια και ειρωνεία – θα τα λέμε.

σΧΟλΙΑ

ομάδα χορού κατρίν ντιβερρές

Πενθεσίλειες…

π ρ ο ς ε Χ ω ς

η αεικίνητη καλλιτεχνικά κατρίν ντιβερρές αποπειράται να φωτίσει τις πολλαπλές πτυχές της γυναικείας ταυτότητας, χρησιμοποιώντας ως όχημα το μύθο των αμαζόνων. Πειραιώς 260, Κτίριο Δ, 13-14 Ιουνίου 2015