Kempens Landschap Geg arandeerd
a p r i l - m e i - j uni 2 0 1 6 | N i e uws b r i ef 34
Interreg project DEMI MORE
» Pagina 8
Passie voor militair erfgoed als fortgids in Duffel » Pagina 5 De kerkruïne van Sint-Michiels » Pagina 6 Park van Hof ter Borght » Pagina 7
Gegarandeerd Kempens Landschap Dit zijn de domeinen in eigendom of beheer van vzw Kempens Landschap, met als doel het behoud van ons erfgoed voor u en de generaties na ons. Er is beslist een interessant domein bij u in de buurt te vinden. Ga er eens kijken! Vzw Kempens Landschap werd opgericht in november 1997 op initiatief van het provinciebestuur Antwerpen en een veertigtal Kempense gemeentebesturen, mede in uitvoering van een beleidslijn in het provinciaal bestuursakkoord. Vzw Kempens Landschap is actief in een 60-tal gemeenten in de provincie Antwerpen. Als organisatie kan ze voor Vlaanderen uniek en exemplarisch genoemd worden. Het is immers geen natuur- of monumentenvereniging, maar een landschapsvereniging. Vzw Kempens Landschap stelt bij al haar domeinen een multidisciplinaire aanpak voorop. Het landschap heeft immers niet alleen een natuurfunctie, we wonen, werken en ontspannen er ook. Dat alles vraagt een geïntegreerd beheer en juist daarin maakt onze vereniging zich sterk. Momenteel heeft vzw Kempens Landschap zo’n 850 ha in eigendom.
Inga Verhaert
2
Nieuwsbrief 34 Kempens Landschap
Peter Bellens
1 De Poppelaer / Noenheuvel - Brecht 2 Geel-Bel - Geel-Bel 3 De Caters - Schilde 4 Wortel- en Merksplas-kolonie - Hoogstraten, Merksplas 5 Heidehuizen - Mol 6 Buitengoor-Meergoren / Berkebossen - Mol 7 Kempische Heuvelrug - Herentals 8 Zwartgoorheide - Vosselaar 9 De Most - Balen 10 Glaverbel - Mol 11 De Keiheuvel - Balen 12 De Hellekens - Herentals 13 Amocobos - Geel 14 Kalvarieberg - Geel 15 Rijbergerdijk / Gompel - Mol 16 Pelerheide / De Diepte - Beerse 17 Speelbergenbos - Heist-op-den-Berg 18 Ter Speelbergen - Putte 19 Blauwbossen - Hoogstraten 20 Rooise Loop - Oud-Turnhout 21 Blommerschot - Zandhoven 22 Helschot - Laakdal 23 Achterbos - Mol 24 Koude Beek - Borsbeek/Mortsel 25 Roosendael - Sint-Katelijne-Waver 26 De Merode - Westerlo, Herselt, Laakdal 27 Scherpenbergmolen - Malle 28 De Welvaert - Zoersel 29 FRAC - Turnhout 30 Molen ‘In Stormen Sterk’ - Lille 31 Den Ellenboog / Goriënberg - Retie 32 Laakvallei - Beerse 33 De Schrieken - Ravels 34 Biesbesbos - Boechout 35 Zr. Franciscanessen - Wuustwezel 36 Fort van Duffel - Duffel 37 Nete-vallei - Heist o/d Berg 38 Philipsbos - Grobbendonk 39 Militaire spoorlijn - Kapellen-Brasschaat 40 Bleke Heyde - Wuustwezel 41 Beddermolen - Westerlo 42 Hof Ter Linden - Edegem 43 Kapelletje Celen - Heist-op-den-Berg 44 Kruiskensberg - Herenthout/Nijlen 45 Steenovenbos - Merksplas 46 Redemptoristen - Essen 47 Umicore - Olen 48 Fruythout - Hove 49 Kasteelhoeve - Grobbendonk 50 Park Hof ter Borght - Hulshout INBRENG EXPERTISE A Ursulinen instituut - Sint-Katelijne-Waver B Kapel - boerderij - Merksplas C Rangeerstation - Essen D Fort van Lier - Lier E Gestel - Berlaar F Weelde - Ravels G Kerkruïne Sint-Michiels - Hulshout H Sint-Bernardusabdij - Hemiksem I Jan-Vlemincktoren - Wijnegem J Noeveren - Boom K Gemeentepark - Boom L Fort van Kessel - Nijlen Wilt u meer informatie over onze domeinen? Ga dan naar www.kempenslandschap.be en klik op het domein van uw keuze.
Aarzelend groen Beste lezer,
Met de eerste lentezon gingen ook weer heel wat activiteiten van Kempens Landschap opnieuw van start. Een handig overzicht hiervan kan u raadplegen op onze vernieuwde website www.kempenslandschap.be. Op de pagina ‘in kaart’ kan u bovendien al onze domeinen en projecten in vogelvlucht bekijken, perfect om een volgende uitstap in de Kempen te plannen! De voorbije maanden zijn belangrijke stappen gezet in verschillende dossiers. Zo kreeg Kempens Landschap in december 2015 groen licht voor de start van een ambitieus Europees project rond duurzame erfgoedzorg. In Hulshout zal Kempens Landschap samen met de gemeente het prachtige kasteelpark van Hof ter Borght de komende jaren beheren en openstellen. Meer hierover leest u verder in deze nieuwsbrief. Ook kregen we positief nieuws over aangevraagde verwervingssubsidies vanuit het Strategisch Project “Bebouwd Perifeer Landschap” waardoor de aankoop van het domein De Merel in Brecht mogelijk wordt. Op het domein Roosendael in Sint-Katelijne-Waver gingen de werken aan de historische druivenserre van start en in Merksplas-Kolonie wordt de restauratie van de paardenstallen van de Grote Hoeve binnenkort aangevat. Kortom: er staat weer heel wat te gebeuren bij Kempens Landschap. In deze nieuwsbrief lichten we graag enkele projecten toe en kan u ook een interview lezen met Julien Cannaerts, een actieve vrijwilliger en gids in het fort van Duffel.
Veel leesplezier gewenst, Kempens Landschap
Nieuwsbrief 34 Kempens Landschap
3
ZONDAG 15 MEI | 10.00 – 18.00 UUR MECHELSEBAAN 249 | 2570 DUFFEL
De Fortengordel
Ook dit jaar neemt het fort van Duffel deel aan het provinciale evenement De Fortengordel. Bezoek het fort met een gids of bekijk de nieuwe kunstwerken van Jan De Cock van het FORT ART/ART FORT project. www.heroverdeforten.be | www.fortduffel.be
ZONDAG 22 MEI | 10.00 – 17.00 UUR KAPELSTRAAT | 2330 MERKSPLAS
Open Wervendag Merksplas-Kolonie
AGENDA VAN DE PAASVAKANTIE TOT DE HERFSTVAKANTIE FORTSTEENWEG | 2950 KAPELLEN
Spoorfietsen
Voor het derde seizoen kan jong en oud spoorfietsen op een militaire spoorlijn. www.spoorfietsen.be
VAN 27 MAART TOT 30 OKTOBER BOSSTRAAT 9 | 2861 ONZE-LIEVE-VROUW-WAVER
DAGELIJKS VAN 1 JULI TOT 28 AUGUSTUS BREDABAAN 737 | 2990 WUUSTWEZEL
Pitkamperen
Overnacht in een unieke boomtent en word wakker in de natuur! Ook deze zomer kan u een pit huren op het domein van de Zusters Franciscanessen in Wuustwezel. Overnachten kan vanaf 65 euro. Boek een overnachting (vanaf 17 mei) op www.terranova2016.be
Rondleidingen Ursulineninstituut
9-10 SEPTEMBER MERKSPLAS-KOLONIE
Voortaan kan u elke zondag aansluiten bij een gegidste rondleiding doorheen het Ursulineninstituut. Inschrijven kan via info@visitwintertuin.be. Kostprijs 10 euro per persoon. www.visitwintertuin.be
Ontdek de vele gezichten van artiest Jef Neve in de gerestaureerde hooischuren van Merksplas-Kolonie. Tickets kosten 20 euro, er zijn drie voorstellingen. Meer info en boeken (vanaf 17 mei) op www.terranova2016.be
elke zondag om 14.30 uur
4
Tijdens de Open Wervendag wordt het restauratieproject van Merksplas-Kolonie extra in de kijker gezet! Bezoek op eigen tempo de werf van de Grote Hoeve waar in 2017 een bezoekerscentrum met horecazaak opent. www.openwervendag.be
Nieuwsbrief 34 Kempens Landschap
Concert Jef Neve
Julien Cannaerts
Passie voor militair erfgoed als fortgids in Duffel
Julien Cannaerts tweede van links
Kempens Landschap kan rekenen op enthousiaste vrijwilligers zoals Julien Cannaerts in het fort van Duffel. Als gepassioneerde amateurhistoricus kent Julien het fort door en door. Samen met Kempens Landschap zette hij een vrijwillige gidsenwerking op poten. Ook in andere dossiers over militair erfgoed zoals het spoorlijntje tussen Kapellen en Brasschaat of het fort van Kessel is hij betrokken. Julien Cannaerts vertelt graag waar die passie vandaan komt: Ik groeide op in de Kempen, een regio waar er overal militaire relicten zoals forten, schansen of bunkers zijn. Nogal geheimzinnig, vond ik als kind. Later verdiepte ik me in de wereld van militair erfgoed als lid van de Simon Stevin Stichting. Zo leerde ik samen met Roland Versele in 1990 ook het fort van Duffel kennen, destijds nog in eigendom van de familie Vonckx. Van bij het begin hadden we een boontje voor het militair bouwwerk omdat dit fortje echt uniek is in zijn soort. Nergens vind je een fort waar dezelfde bouwtechnieken werden toegepast of dat dezelfde vorm heeft. Hoe meer we in de archieven doken op
zoek naar plannen en documenten, hoe beter we het fort leerden begrijpen en waarderen. Toen Kempens Landschap het leegstaande en verlaten fort in 2009 aankocht, waren we betrokken bij het denktraject dat aan de openstelling vooraf ging. Voordat het fort opnieuw de deuren opende, werd er immers heel wat werk verzet! Roland zou echter het resultaat niet meer zien, hij overleed in 2011. Een jaar voor de opening is ook de gidsenwerking op het fort opgestart. Samen met Kempens Landschap hebben we bewust gekozen om een ploeg van
vrijwillige fortgidsen op te leiden, zodat er een hecht team is ontstaan. Met de gidsen leiden we niet enkel groepen rond, we organiseren ook voordrachten en tentoonstellingen op het fort. Af en toe steken we ook zelf de handen uit de mouwen op het domein tijdens een ‘werkdag’. Momenteel bestaat ons team uit een 20-tal fortgidsen van 16 tot 70 jaar oud. Sinds mei 2014 leidden we ruim 5500 bezoekers rond! ‘Wilt u ook graag een rondleiding volgen in het fort? Kijk voor meer informatie op www.fortduffel.be’
Roland Versele (1934-2011)
Nieuwsbrief 34 Kempens Landschap
5
Erfgoed in Hulshout
De kerkruïne van Sint-Michiels
In het historische centrum van de deelgemeente Westmeerbeek stuit u op een markant monument: de Sint-Michielskerk. Deze 15de eeuwse laatgotische kerk met kerkhof verviel grotendeels tot een ruïne en werd in de loop der jaren overwoekerd met planten en bomen. De resterende muren en pijlers in bak- en ijzerzandsteen geven het geheel een bijzondere sfeer. De gemeente Hulshout, eigenaar van de kerk, zocht advies bij Kempens Landschap om de kerkruïne een nieuwe toekomst te geven. De Sint-Michielskerk werd in 1938 beschermd als monument. Een jaar later werd er echter een nieuwe kerk gebouwd die haaks staat op de oude. De westtoren van de oorspronkelijke kerk werd wel geïntegreerd in het nieuwe kerkgebouw. Sindsdien verkommerde de oude kerk meer en meer en werd het een echte ruïne. Het gemeentebestuur wil het monument consolideren en opnieuw betekenis geven in de dorpsgemeenschap. Sinds 2014 is Kempens
6
Nieuwsbrief 34 Kempens Landschap
Landschap betrokken bij het project en geeft onze organisatie advies over de restauratie en mogelijke herbestemming. Hiervoor zou de gemeente samenwerken met een private partner die een nieuwe functie in de ruïne wil inbrengen. Uit een eerste partneroproep in 2014-2015 kwam alvast een geïnteresseerde kandidaat naar voren die een zacht en seizoensgebonden gebruik van het monument voorstelt. Hierbij zou ook het nabijgelegen Ceusterhuys betrokken kunnen worden. Voor dit mogelijk wordt, moet de ruïne echter worden geconsolideerd. Zo moet de stabiliteit verbeterd worden, schadelijke plantengroei verwijderd en moet de ruïne opnieuw toegankelijk gemaakt worden. Om een architectenbureau aan te stellen werd in december 2015 onder begeleiding van Kempens Landschap een open offertevraag gepubliceerd. Maar liefst 9 kandidaten dienden een offerte in en na de toewijzing van de opdracht zal het architecten bureau meteen aan de slag gaan. De eerste opdracht is de opmaak van het verplichte beheersplan waarin het monument bestudeerd wordt en de beheerdoelstellingen en maatregelen voor de komende 20 jaar opgenomen worden. De ruïne gaat zo alvast een mooie toekomst tegemoet.
Erfgoed in Hulshout
Park van Hof ter Borght
Eerste halte op ontdekking in het Merodegebied
Op 4 maart 2016 nam Kempens Landschap het park van het domein Hof ter Borght in erfpacht voor een periode van 54 jaar. Samen met de gemeente Hulshout zal Kempens Landschap het historische kasteelpark nu opwaarderen en openstellen voor het publiek. Het kasteel van Hof ter Borght ligt vlakbij de meanderende Grote Nete in het dorp Hulshout. Het domein kreeg vorm in de late 18de eeuw wanner er een classicistisch landhuis met prachtige orangerie, druivenserre, koetshuis en volière werd gebouwd. Het achterliggende landschapspark weerspiegelt deze weelde: u vindt er een centrale vijver, een eeuwenoud bruggetje in Engelse stijl en een paviljoentje. Eeuwenoude bomen en graspartijen maken het plaatje compleet. Verborgen in het groen is er zelfs een ijskelder op het domein. Het geheel van gebouwen en groen is in eigendom van de Luxemburgse firma Immobilière Beaumont. Zij zullen het kasteel omvormen tot een hotel en gaven het achterliggende park alvast in erfpacht aan Kempens Landschap. Deze samenwerking is de start van een mooi project: enerzijds kan de eigenaar erop rekenen dat het park steeds mooi onderhouden zal zijn. Anderzijds wordt dit prachtige domein binnenkort opengesteld voor het publiek zodat iedereen er van kan genieten.
Het Merodegebied was eeuwenlang in handen van de prinsen de Merode. In 2004 kocht het Vlaams Gewest dit aangesloten groengebied van zo’n 1.500 ha aan om het in zijn geheel te kunnen bewaren. Dit was het startschot van een regionaal project waar ook Kempens Landschap haar schouders onder zette. Voor het ganse gebied werd een integraal plan opgesteld met aandacht voor natuur, cultuur, recreatie en lokale economie. Kempens Landschap kocht in 2006 verschillende domeinen aan in dit gebied: de Beeltjes en de Kwarekken in Westerlo, de Witput in Herselt en het gebouw Den Eik in Laakdal. Ook de Beddermolen met molendomein in Westerlo behoort tot deze regio. Het park van Hof Ter Borght bevindt zich aan de rand van het Merodegebied. Deze nieuwe parel zal voor vele bezoekers binnenkort dan ook de eerste ontdekkingshalte tot de Merode worden! Meer informatie over het prinsheerlijke platteland vindt u op www.demerodeonline.be
Eerst en vooral wordt een veiligheidskap uitgevoerd zodat wandelaars vanaf deze zomer opnieuw het park in kunnen. Nadien zullen Kempens Landschap en de gemeente Hulshout het park stap voor stap opwaarderen zodat het een duurzame toekomst tegemoet gaat. Vanuit een langetermijnvisie staan verschillende werken op de planning voor het park. Zo zal het klein landschappelijk erfgoed gerestaureerd worden, krijgen de wandelpaden een opknapbeurt en wordt de centrale vijver op termijn geruimd en hersteld.
Nieuwsbrief 34 Kempens Landschap
7
Ambitieus Europees project opgestart
Interreg project DEMI MORE In maart ging het Europees project DEMI MORE van start. Deze afkorting staat voor ‘Demonstration of Energy efficiency by Measurement and Innovation gives MORE’. Kempens Landschap is samen met de provincie Noord-Brabant regisseur van dit Europees samenwerkingsproject tussen Vlaanderen en Nederland. Kempens Landschap zet sinds haar oprichting steeds maximaal in op Europese subsidieprojecten. Dankzij deze boeiende samenwerkingen én de bijbehorende financiële steun kan de organisatie vernieuwende en kwaliteitsvolle projecten neerzetten. De nieuwe Europese programmaperiode 2014-2020 schuift thema’s zoals duurzaamheid en innovatie naar voren. Aspecten die op het eerste zicht misschien niet meteen aan erfgoed doen denken. Toch wordt het energievraagstuk steeds belangrijker in de restauratie en herbestemming van monumenten. In beschermde historische gebouwen kunnen echter geen technieken uit de gewone woningbouw worden toegepast. Monumenten energie-efficiënter maken vereist een specifieke aanpak, maatwerk als het ware.
Essen, de gemeente Edegem, de vzw Roosendael, de Nederlandse Provincie van de Orde der Minderbroeders en de Coöperatie Esbeek U.A hun schouders onder het project. Door expertise te delen en te bundelen kunnen verschillende toepassingen geëvalueerd worden. In Vlaanderen werden drie demonstratie projecten geselecteerd: het rangeer station in Essen, de koetshuizen van Hof Ter Linden in Edegem en domein Roosendael in Sint-Katelijne-Waver.
DEMI MORE zal ook een nieuwe BREEAM norm specifiek voor monumenten uitwerken. BREEAM-certificering is een systeem om de duurzaamheid van gebouwen te meten en wordt in heel Europa gebruikt. Er bestaat echter nog geen certificaat specifiek voor monumenten, en hier zal DEMI MORE verandering in brengen. De projectpartners kunnen binnen het Interreg Vlaanderen-Nederland project rekenen op 50% subsidies voor de gemaakte kosten. In totaal investeert Europa zo bijna 2 miljoen euro in DEMI MORE. Ook de provincie Antwerpen steunt het project met een bijkomende cofinanciering. Kempens Landschap kijkt alvast uit naar de eerste resultaten van deze interessante samenwerking!
DEMI MORE wil net deze problematiek onder de loep nemen. Zeven partners uit Vlaanderen en Nederland zullen de komende 3 jaar samenwerken om innovatieve technieken en energie besparende maatregen uit te testen in verschillende erfgoedcomplexen. Naast Kempens Landschap en de Nederlandse provincie Noord-Brabant zetten het Autonoom Gemeentebedrijf
Deze bedrijven en organisaties ondersteunen onze activiteiten: Vito - Mol Sibelco/NZM nv - Dessel NV Luyckx - Brecht KPMG Fiduciaire - Brussel Vanhout nv - Geel Pidpa - Antwerpen Erfgoed & Visie - Oostmalle Greenroad NV - Heusden Antea Group - Antwerpen Groep Van Roey - Rijkevorsel Eandis - Melle De Kleine Boerderij BVBA - Rijkevorsel Zakenkantoor Gorris - Heist-op-den-Berg DWE bvba - Turnhout
8
Nieuwsbrief 34 Kempens Landschap
Falcade bvba - Antwerpen Arx - Tremelo Tuinarchitectuur Moris - Berlaar OPMS - Malle Bertram ingenieursbureau bvba – Waasmunster Verstraete & Vanhecke NV - Wilrijk Havenbedrijf Antwerpen - Antwerpen Lintacker Consulting BVBA - Boechout Bouwmaterialen Van Den Broeck - Lier Lemmens BVBA - Arendonk Borg-Bouw - Lille Pragmani bvba - Hove Scheyck bvba - Laakdal
Uitgever vzw Kempens Landschap Peredreef 5 - 2580 Putte Tel: 015 / 22.82.33 www.kempenslandschap.be Fotografie James van Leuven Little Planet Sigrid Spinnox
Abonnementen België/buitenland € 10 per jaar. Jaarabonnementen gaan automatisch in na ontvangst van uw overschrijving op rek.nr. 068-2250705-41 t.n.v. vzw Kempens Landschap te Putte. U ontvangt dan drie nummers.
Tekst vzw Kempens Landschap
Volg ons op: