Nieuwsbrief 49 Kempens Landschap - december 2020

Kempens Landschap Geg arandeerd

D e ce m b e r 2 0 2 0 | N i euws b r i ef 49

Vossenstreken in Gestel

Pagina 4

Hof Ter Laken Âť Pagina 6 Beeltjens en Kwarekken Âť Pagina 8

Gegarandeerd Kempens Landschap Kempens Landschap zorgt voor waardevolle landschappen en historische gebouwen om ze veilig te stellen voor de toekomst.

Er is beslist een interessant domein in uw buurt. Ga er eens kijken!

Jan De Haes

Onze domeinen 1. De Poppelaer - Brecht 2. Bel - Geel 3. De Caters - Schilde 4. Buitengoor-Meergoren - Mol 5. Boerderij Wortel-Kolonie - Hoogstraten 6. Heidehuizen - Mol 7. Berkenbossen - Mol 8. Kempense Heuvelrug - Herentals 9. Zwartgoorheide - Vosselaar 10. De most - Balen 11. Volsbergenbossen - Balen 12. (Achterste) Keiheuvel - Balen 13. De Hellekens - Herentals 14. Volmolen - Mol 15. Amoco - Geel 16. Kalvarieberg - Geel 17. Molse Heide - Meerhout 18. Rijsbergdijk - Balen 19. Pelerheide-Schrieken - Beerse 20. Speelbergenbos - Heist-op-den-Berg 21. Blauwbossen - Hoogstraten 22. Rooise Loop - Oud-Turnhout 23. Blommerschot - Zandhoven 24. Glaverbel - Mol 25. Helschot - Laakdal 26. Achterbos - Mol 27. Koude Beekvallei - Borsbeek, Mortsel 28. Roosendael - Sint-Katelijne-Waver 29. Scherpenbergmolen - Malle 30. Ter Speelbergen - Putte

2

Nieuwsbrief 49 Kempens Landschap

Kathleen Helsen

Kempens Landschap werd opgericht in november 1997 op initiatief van het provinciebestuur Antwerpen en een veertigtal Kempense gemeentebesturen, mede in uitvoering van een beleidslijn in het provinciaal bestuursakkoord.

Kempens Landschap is actief in een 60-tal gemeenten in de provincie Antwerpen. Als organisatie kan ze voor Vlaanderen uniek en exemplarisch genoemd worden. Het is immers geen natuur- of monumentenvereniging, maar een landschapsvereniging. Kempens Landschap stelt bij al haar domeinen een multidisciplinaire aanpak voorop.

Het landschap heeft immers niet alleen een natuurfunctie, we wonen, werken en ontspannen er ook. Dat alles vraagt een geïntegreerd beheer en juist daarin maakt onze vereniging zich sterk.

Momenteel heeft Kempens Landschap ruim 1000 ha in eigendom.

31. De Welvaert - Zoersel 32. De Merode - Westerlo, Herselt, Laakdal 33. Noenheuvel - Brecht 34. Molen ‘In Stormen Sterk’ - Lille 35. Frac - Turnhout 36. Goriënberg-Den Ellenboog – Retie 37. Laakvallei - Beerse 38. Schrieken - Ravels 39. Kapelletje Celen -Heist-op-den-Berg 40. Biesbesbos - Boechout 41. Kruiskensberg - Herenthout, Nijlen 42. Spoorwegfort - Duffel 43. Philipsbos - Grobbendonk 44. Vallei van de grote Nete - Heist-op-den-Berg 45. Steenovensbos - Merksplas 46. Bleke Heyde - Wuustwezel 47. Beddermolen - Westerlo 48. Hof ter Linden - Edegem 49. Park Franciscanessen - Wuustwezel 50. Park Redemptoristen - Essen 51. Umicore - Olen 52. Frijthout - Hove 53. Kasteelhoeve d’Ursel - Grobbendonk 54. Spoorlijn Kwartier Noord - Brasschaat 55. Park Hof ter Borght - Hulshout 56. Zwarte Molen - Lille 57. Beersgat - Wuustwezel 58. Abdijpark - Hemiksem 59. Wintertuin - Sint-Katelijne-Waver 60. Den Aert - Herentals 61. Zellaer - Bonheiden 62. Boshoek - Hove

63. Noeveren-EMABB - Boom 64. De Notelaer - Bornem 65. Het Hof - Vosselaar 66. De Merel - Brecht 67. Hof Ter Laken - Heist-op-den-Berg 68. Site Wienerberger - Niel 69. Dwergenbos – Zoersel 70. Kopberg – Balen

INBRENG EXPERTISE Ursulineninstituut - Sint-Katelijne-Waver Kapel - boerderij - Merksplas Dorpskern Gestel - Berlaar Dorpskern Weelde - Ravels Jan Vlemincktoren - Wijnegem Douaneloods - Essen Kerkruïne Sint-Michiels - Hulshout Gemeentepark – Boom Fort van Kessel - Nijlen Fort 4 – Mortsel Ravenhof - Stabroek Kasteelruïne Ter Elst - Duffel Abdijpark - Bornem Berlaarhof – Berlaar Pastorij Houtvenne – Hulshout Molen – Ranst Pastorij - Meerhout Eendekooi – Bornem 15 Kapellekens - Mol

Overgang Beste lezer, De laatste editie van onze nieuwsbrief 2020 ligt alweer voor u. Het jaar 2020 zal onvermijdelijk verbonden blijven aan de coronapandemie die heel de wereld in haar greep hield. Voor de erfgoedsector in Vlaanderen staat 2020 echter ook voor het einde van een tijdperk. Dit najaar wijzigde de manier waarop de Vlaamse overheid beschermd erfgoed financiert. Vlaams minister Matthias Diependaele voerde een bijsturing door die sinds december 2020 van kracht is. De regering legt een grotere focus op onderhoudswerken aan monumenten en breidt de mogelijkheden hiervoor uit. Complexe restauratiedossiers kunnen deelnemen aan thematische oproepen die door een jury beoordeeld worden. De aanvragen voor erfgoedpremies volgens de bijzondere procedure worden on hold gezet. Ook in deze gewijzigde omstandigheden blijft Kempens Landschap zich volop inzetten voor het erfgoed in haar beheer.

Dat deden we ook de voorbije maanden. In Hof ter Borght in Hulshout straalt de sierlijke smeedijzeren brug naar het eiland voor het kasteel opnieuw. De brug werd in 1909 samen met de aanlegsteiger en eendenkooi aangelegd in Engelse stijl en onderging in 2020 een grondige restauratie. In Mortsel richtte Kempens Landschap samen met de stad en Participatiemaatschappij Vlaanderen in oktober een speciale vennootschap op. Deze zal de restauratie en herbestemming van Fort 4 in goede banen leiden.

In deze nieuwsbrief leest u meer over een kersverse route van de Vossenstrekanapp. Bioloog en professor emeritus Oscar Vanderborght vertelt graag over de GoriĂŤnberg in Retie. Verder houden we u op de hoogte van de ontwikkelingen in het mooie Hof Ter Laken in Booischot en nemen we de Beeltjens en Kwarekken in Westerlo onder de loep.

Alvast veel leesplezier gewenst, Kempens Landschap

Nieuwsbrief 49 Kempens Landschap

3

Activiteit

Met Vossenstreken op zoek naar stilte Wandelingen op kindermaat

Wie graag naar buiten trekt met de (klein)kinderen moet zeker de Vossenstrekenapp eens proberen. Kempens Landschap ontwikkelde deze gratis wandelapp samen met de Nederlandse organisaties Natuurmuseum Brabant en Brabants Landschap. De app neemt u mee naar mooie plekken in de provincie Antwerpen en de Nederlandse provincie Noord Brabant. Negentien routes staan er ondertussen al op de teller! Meer dan 22.000 mensen gebruiken de speelse app om de natuur en erfgoed te ontdekken. Sinds kort kunt u ook in het pittoreske Gestel op verkenning gaan met Vossenstreken.

Luistervinken

In het kleine dorpje Gestel lijkt het of de tijd stilstaat. De deelgemeente van Berlaar staat bekend als één van de meest pittoreske plekken van de provincie Antwerpen. Kempens Landschap adviseert en begeleidt de gemeente Berlaar om dit bijzonder stukje erfgoed te bewaren. De authentieke dorpskern ligt tussen twee kasteeldomeinen langs de Nete.

4

Nieuwsbrief 49 Kempens Landschap

Het gebied is bovendien erkend als officieel stiltegebied, waar natuurlijke geluiden van fauna en flora overheersen. Ideaal dus voor een deugddoende wandeling!

De Vossenstreken route in Gestel is 2,7 km lang en gaat van het kerkplein naar de oever van de Grote Nete, langsheen een mooi stukje beemdenlandschap en terug. De kinderen kunnen uit drie thema’s kiezen met telkens verschillende opdrachten. Speur naar aanwijzingen uit het verleden in het thema ‘Tijd Detectives’, spits de oren en geniet van de stilte in het thema ‘Luistervinken’ of ga aan de slag met uitersten in het thema ‘Tegenstellingen’.

Wie liever een stevigere wandeling maakt, kan het bewegwijzerde ‘Gestelpad’ volgen. Deze wandeling vertrekt net zoals de Vossenstrekenroute aan de Lambertusplaats.

Meer informatie over deze en andere routes vindt u op www.vossenstrekenapp.com

Oscar Vanderborght en Nico Van Loco

Gebliksemd door de Goriënberg Zeldzaam, schoon en broos. Zo omschrijft bioloog en professor emeritus Oscar Vanderborght de Goriënberg in Retie. Bij een open plek in het bos kijken we uit op een klein duinlandschap. De heide staat hier en daar nog in bloei en aan de rand van het ven piept zonnedauw tussen het gras. In 2007 verkocht de professor het gebied aan Kempens Landschap en sindsdien beheert onze organisatie het kwetsbare ven.

Al in 1970 werd Vanderborght gebliksemd door de schoonheid van de Goriënberg. Het terrein was echter aangeduid als landbouwgrond en er waren plannen om er kerstbomen op te kweken. Daarop kocht de professor het gebied zelf aan om het te beschermen. Verschillende biologen onderzochten de waterkwaliteit en het waterleven van het ven. Een echt ven is zeldzaam want het wordt enkel gevoed door regen.

Een ondoordringbare laag gevormd door zouten in de ondergrond

zorgt ervoor dat dit regenwater aan de oppervlakte blijft. Hierdoor ontstaat een bijzondere biotoop waar libellen, salamanders en allerlei wantsen zich thuis voelen. De omringende zandduin is dan weer ideaal voor struikheide en in het zand vind je insecten zoals ivoorwespen.

Vrijwilliger Nico Van Loco is regelmatig op pad om geduldig de fauna en flora te determineren en bijzondere waarnemingen te noteren.

Toen Kempens Landschap de Goriënberg aankocht, was het oude ven grotendeels verland en begroeid met naaldbomen. De bomen werden gekapt en het overtollige-organisch materiaal voorzichtig uitgegraven waardoor de contouren van het ven opnieuw tevoorschijn kwamen.

Kempens Landschap kocht in tussentijd ook enkele percelen omliggend bos aan. Vanderborght is blij en dankbaar dat Kempens Landschap zich inzet voor het behoud van dit waardevolle stukje natuur en zo zijn werk voortzet. Vooral de manier waarop onze organisatie de brug durft te slaan tussen erfgoed en geschiedenis enerzijds en natuur anderzijds zoals in Wortel- en Merksplas-Kolonie vindt hij bewonderenswaardig.

Hijzelf is trouwens niet de enige die regelmatig van deze bijzondere plek komt genieten. Bij de Goriënberg komen veel mensen tot rust.

Nieuwsbrief 49 Kempens Landschap

5

Bruisend kasteeldomein

Hof Ter Laken Vlakbij het centrum van Booischot strekt het domein van Hof Ter Laken zich uit. Een lange monumentale lindendreef leidt u naar de oevers van de Grote Nete.

In het domein pronkt een statig kasteel in neorenaissance stijl met bijgebouwen. Kempens Landschap en de gemeente Heist-op-den-Berg kochten Hof Ter Laken in 2018 aan om dit waardevolle erfgoed een nieuwe toekomst te geven. Daarbij wil Kempens Landschap het domein niet enkel bewaren en opwaarderen, maar het ook openstellen als groendomein. Sindsdien vonden heel wat buurtbewoners en wandelaars hun weg naar het 30 hectare grote landgoed.

6

Nieuwsbrief 49 Kempens Landschap

Prachtig erfgoed

Het park van Hof Ter Laken moet absoluut niet onderdoen voor de gebouwen op het domein. Hof ter Laken dankt zijn naam aan de vele waterpartijen of laken die het domein doorsnijden. De kasteelvijver, slotgracht en de ringgracht zijn ouder dan de gebouwen en vormen daarom historisch waardevolle parkelementen. Het volledige park is zelfs beschermd als monument! Om het beheer van de groene elementen, het kasteel en de remise in de komende jaren te verzekeren, is een geĂŻntegreerd natuur- en erfgoedbeheerplan in opmaak. In het voorjaar 2020 werd slib uit de kasteelgracht verwijderd.

Hierdoor is de gracht opnieuw watervoerend geworden. Ook de bijzondere bomen in het domein krijgen de nodige aandacht.

In november werden weer heel wat bomen gesnoeid om hun levensduur te verlengen en het park veilig te houden voor wandelaars.

Bruisend Booischot

Dit jaar ging het PDPO Platteland Plus project “Bruisend Booischot” van start. Kempens Landschap en de gemeente Heist-op-den-Berg gaan binnen dit project de komende jaren volop aan de slag in Hof Ter Laken en de Booischotse dorpskern. Inwoners worden uitgenodigd om mee na te denken over de toekomst van hun dorpskern tijdens een participatief proces. In Hof Ter Laken zullen diezelfde inwoners – evenals andere geïnteresseerden - samen tuinieren in de historische moestuin met boomgaard. Die moestuin lag er bij de aankoop in 2018 wat verlaten bij. In het project krijgt de ruimte haar historische vorm terug en krijgt de moestuin dus ook een sociale betekenis. Dankzij een educatieve werking zal jong en oud hier de kneepjes van het tuinieren kunnen aanleren. Vlaanderen en de provincie Antwerpen steunen het initiatief in Hof Ter Laken met 95.000 euro.

Toekomst kasteel en remise

Kempens Landschap en de gemeente Heist-op-den-Berg stelden enige tijd terug een architectenbureau aan om enkele dringende onderhoudswerken aan het kasteel en de remise op te volgen en de grootschalige restauratie voor te bereiden en te begeleiden. Vooraleer de eerste werken kunnen starten, moesten alle ruimten asbestvrij worden gemaakt door een gespecialiseerde firma. Verder bleken verschillende structurele houten elementen sterk aangetast te zijn door waterschade, schimmels, zwammen en insecten.

Tijdens de restauratie zal dit hout vervangen of hersteld moeten worden. Maar het duurt nog wel een tijdje voor deze werken kunnen starten. Om verder verval tegen te gaan, was het belangrijk om zo snel mogelijk de zwammen te bestrijden en verschillende balken te onderstutten. Daardoor is het instortingsgevaar nu geweken en kunnen de monumenten opnieuw veilig betreden worden.

De gemeente en Kempens Landschap gingen ook al op zoek naar mogelijke partners om de verschillende gebouwen een nieuwe invulling te geven na de restauratiewerken.

Terug in de tijd

Onlangs mochten we een bijzondere bezoeker ontvangen in Hof Ter Laken. De drieëntachtigjarige Martha kwam herinneringen ophalen in het kasteel, waar ze een tijd als dienster werkte in de jaren na de Tweede Wereldoorlog.

Tussen 1948 en 1960 deed het kasteel dienst als kostschool.

Indertijd verhuurde de adellijke familie de Gruben het kasteel aan de familie Nieberding. Zij vulden het gebouw met kinderen tussen vier en veertien jaar die er school liepen, al dan niet op internaat. Ze genoten er ernstig Vlaams onderwijs met een sterke Franse toets om hen op het middelbaar voor te bereiden. Martha werkte van maandag tot zondagmorgen in het kasteel en had er dus een eigen kamertje. Als cadeau voor haar verjaardag wilden haar kinderen haar dat kamertje nog eens laten terugzien.

Het werd een mooi bezoek vol verhalen!

Nieuwsbrief 49 Kempens Landschap

7

Landschap onder de loep

Beeltjens en Kwarekken in Westerlo In deze gebieden van samen 138 hectare vlakbij het centrum van Westerlo is het mooi wandelen. In de Beeltjens vindt u statige dreven en bossen.

Wandel over het kruispunt ‘de ster’ waar acht paden elkaar ontmoeten of ontdek de Asberg, het hoogste punt van Westerlo. Het lager gelegen gebied de Kwarekken ligt vlakbij de rivier de Grote Nete en bestaat uit weilanden en nattere bossen.

De Merode

Het Merodegebied was eeuwenlang in handen van de prinsen de Merode. In 2004 kocht het Vlaams Gewest dit aangesloten groengebied van zo’n 1.500 ha aan om het in zijn geheel te kunnen bewaren. Dit was het startschot van een regionaal project waar ook Kempens Landschap haar schouders onder zette. Onze organisatie kocht in 2006 niet alleen de Beeltjens en de Kwarekken aan, maar ook de Witput in Herselt en het gebouw Den Eik in Laakdal. Sindsdien is er al heel wat veranderd in het gebied. Zo werd

een wandelbrug aangelegd en kreeg een rolstoeltoeganke­lijk pad vorm.

Sprookjespad

Bij jeugdherberg Boswachtershuis vertrekt het sprookjespad: een parcours van 1,5 km door het bos waar van mei tot september allerlei sprookjesfiguren de wandelaars opwachten.

Daarvoor boekt u een speciale rondleiding voor kinderen tussen drie en zeven jaar.

De komende jaren wil de gemeente het pad vernieuwen met natuurlijke spelelementen en een knipoog naar het lokale verleden.

Deze bedrijven en organisaties steunen onze activiteiten: Firma Luyckx NV - Brecht VITO - Mol Sibelco - Dessel Sibelco - Dessel Fluvius - Melle Fluvius - Melle KPMG Fiduciaire - Zaventem NV Vanhout - Geel PIDPA - Antwerpen Erfgoed & Visie bvba - Malle Anteagroup - Antwerpen Greenroad - Wichelen Nv Van Roey - Rijkevorsel De kleine boerderij bvba - Rijkevorsel Arx - Tremelo EBVBA Moris Marc - Berlaar Scheyck bvba Lintacker Consulting - Veerle-Laakdal bvba - Boechout

8

Nieuwsbrief 49 Kempens Landschap

Alg. Ond. Verstraete & Vanhecke nv - Wilrijk Lintackerbvba Scheyck Consulting - Veerle-Laakdal bvba - Boechout Borg-Bouw nv - Lille Recova Nv - Berlaar Het Beeld van Morgen - Beringen Oteas bvba - Booischot aNNo architecten bvba - Gent Kunst & Vliegwerk - Laakdal Luc Van Thillo - Essen Melkerij hof ter Linden - Edegem Bailleul - Gent Bailleul - Gent Houwelyckx -– Sint-Katelijne-Waver Sint-Katelijne-Waver Jan Van Geet - Berlaar Ibens NV -– Antwerpen Antwerpen Renotec NV -– Geel Geel

Wandelen en fietsen

Stippel een wandeling uit met de knoop­ punten van het wandelnetwerk de Merode.

Voor wie graag een kant-en-klare route volgt, is er de wandeling ‘Wandelen langs water en kastelen’ van 7,5 km. Ook een gegidste natuurwandeling door het gebied is mogelijk, deze kunt u aanvragen bij de gemeente Westerlo.

Papedreef 1 2260 Westerlo Landschapspark de Merode www.demerodeonline.be Toerisme Westerlo www.toerismewesterlo.be

Uitgever Kempens Landschap Peredreef 5 - 2580 Putte Tel: 015 / 22.82.33 www.kempenslandschap.be Fotografie James Van Leuven Philip De Bie Kris Martle Hugo Dillen

Tekst Kempens Landschap Abonnement Word voor €10 per jaar beschermer van Kempens Landschap en ontvang drie keer per jaar onze nieuwsbrief in de bus!

Meer info op www.kempenslandschap.be/nl/ steun.

Volg ons op: