Kempens Landschap nieuwsbrief 46

Kempens Landschap Geg arandeerd

d e ce m b e r 2 0 1 9 | N i euws b r i ef 46

Douaneloods Essen

Warmer de winter in » Pagina 6

Interview met Andreas Ketels » Pagina 5 De Notelaer » Pagina 8

Gegarandeerd Kempens Landschap Kempens Landschap zorgt voor waardevolle landschappen en historische gebouwen om ze veilig te stellen voor de toekomst.

Er is beslist een interessant domein in je buurt. Ga er eens kijken!

Jan De Haes

Onze domeinen 1. De Poppelaer - Brecht 2. Bel - Geel 3. De Caters - Schilde 4. Buitengoor-Meergoren - Mol 5. Boerderij Wortel-Kolonie - Hoogstraten 6. Heidehuizen - Mol 7. Berkenbossen - Mol 8. Kempense Heuvelrug - Herentals 9. Zwartgoorheide - Vosselaar 10. De most - Balen 11. Volsbergenbossen - Balen 12. (Achterste) Keiheuvel - Balen 13. De Hellekens - Herentals 14. Volmolen - Mol 15. Amoco - Geel 16. Kalvarieberg - Geel 17. Molse Heide - Meerhout 18. Rijsbergdijk - Balen 19. Pelerheide-Schrieken - Beerse 20. Speelbergenbos - Heist-op-den-Berg 21. Blauwbossen - Hoogstraten 22. Rooise Loop - Oud-Turnhout 23. Blommerschot - Zandhoven 24. Glaverbel - Mol 25. Helschot - Laakdal 26. Achterbos - Mol 27. Koude Beekvallei - Borsbeek, Mortsel

2

Nieuwsbrief 46 Kempens Landschap

Kathleen Helsen

Vzw Kempens Landschap werd opgericht in november 1997 op initiatief van het provinciebestuur Antwerpen en een veertigtal Kempense gemeentebesturen, mede in uitvoering van een beleidslijn in het provinciaal bestuursakkoord.

Vzw Kempens Landschap is actief in een 60-tal gemeenten in de provincie Antwerpen. Als organisatie kan ze voor Vlaanderen uniek en exemplarisch genoemd worden. Het is immers geen natuur- of monumentenvereniging, maar een landschapsvereniging. Vzw Kempens Landschap stelt bij al haar domeinen een multidisciplinaire aanpak voorop.

Het landschap heeft immers niet alleen een natuurfunctie, we wonen, werken en ontspannen er ook. Dat alles vraagt een geïntegreerd beheer en juist daarin maakt onze vereniging zich sterk.

Momenteel heeft vzw Kempens Landschap ruim 1000 ha in eigendom.

28. Roosendael - Sint-Katelijne-Waver 29. Scherpenbergmolen - Malle 30. Ter Speelbergen - Putte 31. De Welvaert - Zoersel 32. De Merode - Westerlo, Herselt, Laakdal 33. Noenheuvel - Brecht 34. Molen ‘In Stormen Sterk’ - Lille 35. Frac - Turnhout 36. Goriënberg-Den Ellenboog – Retie 37. Laakvallei - Beerse 38. Schrieken - Ravels 39. Kapelletje Celen -Heist-op-den-Berg 40. Biesbesbos - Boechout 41. Kruiskensberg - Herenthout, Nijlen 42. Spoorwegfort - Duffel 43. Philipsbos - Grobbendonk 44. Vallei van de grote Nete - Heist-op-den-Berg 45. Steenovensbos - Merksplas 46. Bleke Heyde - Wuustwezel 47. Beddermolen - Westerlo 48. Hof ter Linden - Edegem 49. Park Franciscanessen - Wuustwezel 50. Park Redemptoristen - Essen 51. Umicore - Olen 52. Frijthout - Hove 53. Kasteelhoeve d’Ursel - Grobbendonk 54. Spoorlijn Kwartier Noord - Brasschaat 55. Park Hof ter Borght - Hulshout 56. Kolonie - Hoogstraten

57. Zwarte Molen - Lille 58. Beersgat - Wuustwezel 59. Abdijpark - Hemiksem 60. Wintertuin - Sint-Katelijne-Waver 61. Den Aert - Herentals 62. Zellaer - Bonheiden 63. Boshoek - Hove 64. Noeveren-EMABB - Boom 65. De Notelaer - Bornem 66. Het Hof – Vosselaar 67. De Merel - Brecht 68. Hof ter Laken - Heist-op-den-Berg 69. Site Wienerberger – Niel 70. Dwergenbos – Zoersel

INBRENG EXPERTISE 1. Ursulineninstituut - Sint-Katelijne-Waver 2. Kapel - boerderij - Merksplas 3. Dorpskern Gestel - Berlaar 4. Dorpskern Weelde - Ravels 5. Jan Vlemincktoren - Wijnegem 6. Douaneloods - Essen 7. Kerkruïne Sint-Michiels - Hulshout 8. Gemeentepark - Boom 9. Fort van Kessel - Nijlen 10. Fort 4 - Mortsel 11. Het Witte Huis - Arendonk

Goed geworteld Beste lezer, Na een mooie herfst doet de winter opnieuw haar intrede. Een seizoen waarin alles stil lijkt te staan. En toch, schijn bedriegt. In het najaar plantten we met Kempens Landschap weer heel wat bomen aan die zich stilaan een plekje toe-eigenen op hun nieuwe stek. In Borsbeek vierden we in november de negende aanplanting in het geboortebos. Trotse ouders konden mee een boom planten voor hun kleine spruit: beuken voor de jongens en lindes voor de meisjes. Leuk om nadien met de kinderen weer op zoek te gaan naar ‘hun’ boom. Toch ontbrak er volgens een inwoner nog iets: een plek voor sterren – of vlinderkindjes. Samen met de gemeente maakten we daarom werk van een Vlinderkring. Twaalf bomen met bloembollen aan hun voeten staan rond twee houten vlinders. De kleinste vlinder vliegt weg van de grote, maar blijft toch steeds in de buurt… Nu hebben alle kinderen uit Borsbeek een plaats in het geboortebos.

Ook in De Merel in Brecht werden er bomen aangeplant. Hier maakte een uit de kluiten gegroeide kerstboomkwekerij plaats voor een gloednieuwe boomgaard.

Meer dan 100 streekeigen fruitbomen kregen er een plaats, binnen enkele jaren zullen er hier onder andere peren, appels, kersen en krieken groeien. Een 15-tal leerlingen van BuSO school Kristus-Koning hielpen mee en leerden tijdens hun praktijkles hoe ze een fruitboom moeten planten en insnoeien. De boomgaard - die met steun van LEADER werd aangelegd – moet uitgroeien tot een aantrekkelijke onthaalpoort voor domein De Merel. Vanaf het voorjaar zullen er alvast schapen tussen de bomen grazen om het gras kort te houden.

Sta niet stil in de winter! In deze nieuwsbrief geven we nog wat frisse wandeltips om ook nu van de natuur en het landschap te genieten.

Warme ondernemer Adreas Ketels maakt kunstige vuurkorven en steunt onze organisatie. Deze winter zijn ook verschillende monumenten wat warmer dankzij het Europese project DEMI MORE. In paviljoen De Notelaer tenslotte, kan je binnenkort weer door een stijlvolle oprijlaan wandelen.

Veel leesplezier gewenst, Kempens Landschap

Nieuwsbrief 46 Kempens Landschap

3

Winterwandelen Bewonder de laatste herfstblaadjes of wandel door een stil bevroren landschap. Daarna opwarmen kan in één van de gezellige brasserieën op de domeinen van Kempens Landschap.

Edegem – Hof ter Linden In dit 50 ha grote park maak je een stevige wandeling! Wie wil kan ook naar het nabijgelegen Fort5 wandelen vanuit het park. Stap daarna binnen bij Brasserie Hof ter Linden in één van de prachtig gerestaureerde koetshuizen van het kasteel.

Laat je verleiden door het gezellige interieur en de uitgebreide menukaart. www.kempenslandschap.be

Laakdal – Afspanning Den Eik In het Merodegebied is het heerlijk wandelen. Bij Afspanning Den Eik kan je zo de bossen intrekken, met of zonder gratis Vossenstreken app. Opwarmen kan daarna bij het haardvuur in Afspanning Den Eik. In deze brasserie is iedereen welkom en krijg je lokale producten op je bord. www.kempenslandschap.be

Fort van Duffel – Brasserie De Krone Wandel rond het forteiland, over de brug en bezoek de gratis tentoonstelling in het spoorwegfort. Waar vroeger soldaten sliepen, schuif je nu aan tafel bij brasserie De Krone. Niet allen de locatie is bijzonder, in deze brasserie krijgen jongeren met Autisme Spectrum Stoornis de kans om werkervaring op te doen. www.fortduffel.be

Merksplas - Kolonie 5-7 Dompel je onder in het verhaal van de Koloniën van Weldadigheid in het gratis Bezoekerscentrum Kolonie 5-7. Ernaast vind je brasserie Colonie 7, met een mooi zicht op het binnenplein van de Grote Hoeve waar je uitgebreid kan tafelen. www.kolonie57.be

4

Nieuwsbrief 46 Kempens Landschap

Andreas Ketels

Warme ondernemer Vanuit zijn liefde voor vuur creëert Andreas Ketels ambachtelijke vuurkorven die gezien mogen worden.

In zijn atelier in Laakdal maakt hij met zorg deze ‘functionele kunst’. De korven zijn niet alleen duurzaam omdat ze oerdegelijk zijn, bij iedere aankoop gaat een bedrag naar vzw Kempens Landschap. Hiermee wil Adreas maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Toen ik op zoek ging naar elegante maar robuuste vuurkorven voor mijn eigen theatervoorstellingen met vuur, kwam ik met lege handen thuis. Daarop ben ik zelf aan het experimenteren gegaan en zo ontstond mijn eerste eigen vuurkorf. Al snel bleken er verschillende mensen ook geïnteresseerd in een exemplaar. Op die manier ontdekte ik een nieuwe creatieve passie en stilaan groeiden mijn ontwerpen uit tot een heuse collectie onder de noemer ‘Glowbus’. Ik hou van ondernemen en creëren maar zoek steeds een balans tussen natuur, duurzaamheid en schoonheid. Daarom speelde ik al langer met het idee om maatschappelijk verantwoord te ondernemen door samenwerkingen op te zetten met partners.

Ik trek er zelf graag op uit in de natuur om tot rust te komen en tijdens een wandeling in een natuurgebied dat beheerd wordt door Kempens

Landschap kwam ik jullie logo tegen. Nadien heb ik meteen contact opgenomen om te bekijken hoe ik mijn steentje kan bijdragen.

Wat Kempens Landschap wil bereiken door historische landschappen en erfgoed op te waarderen zodat iedereen er van kan blijven genieten, sluit helemaal aan bij het idee van de Glowbus Collection.

Daarom schenk ik nu een deel van onze winst aan Kempens Landschap. De variëteit en omvang van de domeinen die Kempens Landschap beheert, hebben me al aangenaam verrast. Ik blijf prachtige locaties ontdekken!

Meer info

Andreas Ketels www.glowbus.be glowbus@kunstenvliegmerk.be

Nieuwsbrief 46 Kempens Landschap

5

Afsluiting Europees project

Warm(er) de winter in dankzij DEMI MORE Hoe kunnen we monumenten duurzamer maken?

Met die vraag gingen Kempens Landschap en de Nederlandse provincie Noord Brabant begin 2016 aan de slag in een Europees Interreg Vlaanderen-Nederland project. Het project werd DEMI MORE gedoopt, kort voor ‘Demonstration of Energy efficiency by Measurement and Innovation gives More’. Vier jaar later blikken we terug op een geslaagde samenwerking.

Doelstellingen

Wie zijn huis duurzamer wil maken, denkt meteen aan ingrepen zoals dubbele beglazing, gevelisolatie of zonnepanelen. Bij monumenten is dit echter niet zo eenvoudig: standaardoplossingen om de energieprestatie te verbeteren zijn vaak geen optie omdat deze afbreuk doen aan de erfgoedwaarde van het gebouw. Nieuwe technieken of alternatieve toepassingen kunnen in dat geval een antwoord bieden. Tijdens het DEMI MORE project werden uiteenlopende innovatieve toepassingen onderzocht en geïnstalleerd in zes gebouwen of domeinen in de provincies Antwerpen en Noord-Brabant. Daarnaast heeft DEMI MORE gewerkt aan een internationale standaard voor de certificering van de duurzaamheid van monumenten (BREEAM).

6

Nieuwsbrief 46 Kempens Landschap

Demonstratieprojecten

In Vlaanderen werden er door Kempens Landschap vier monumenten onder handen genomen, steeds in samenwerking met de betrokken gemeenten. Een gespecialiseerd bedrijf maakte voor elk gebouw een energiescan. Op basis van de trias energetica (besparen, opwekken, opslaan) ging een team experten uit Nederland en Vlaanderen daarna op zoek naar passende innovatieve technieken.

Resultaat

Dankzij de ingrepen zijn de zes demonstratieprojecten effectief duurzamer geworden. Hierdoor dragen Kempens Landschap, de provincie Noord-Brabant en de andere partners bij aan de Europese ambities op dat vlak. Om de opgedane kennis te bundelen en anderen te inspireren, zijn er verschillende rapporten opgemaakt. In Nederland is er gewerkt aan een monumentvriendelijke versie van BREEAM-NL, een internationale duurzaamheidsbarometer. Belgische bouwheren kunnen in een rapport de verschillende stappen in een geïntegreerd en duurzaam conservatieproces volgen. Tijdens een geslaagde slotconferentie konden zo’n zestig deelnemers de verschillende projecten en resultaten ontdekken.

Meer informatie op www.maakmonumentenduurzaam.eu/

Beddermolen in Westerlo Het molenerf dat bij de Beddermolen hoort werd in 2018-2019 gerestaureerd. Tijdens de werken van het woonhuis werd dubbel verdunde beglazing met kryptongas in de spouw tussen de glasplaten voorzien.

In de stal werden amorfe linten als vloerverwarming geĂŻnstalleerd onder de bakstenen vloer. Deze elektrische verwarming is interessant voor ruimtes die maar af en toe verwarmd moeten worden. Aangezien de stal gebruikt zal worden als polyvalente ruimte werd er dan ook voor dit type verwarming gekozen.

Domein Roosendael in Sint-Katelijne-Waver In de voormalige abdij waren geen restauratiewerken gepland tijdens de duur van het DEMI MORE project. Daarom werden er technieken die makkelijk inpasbaar zijn geĂŻnstalleerd om het domein te verduurzamen. Zo staat er nu een Smartflower, dit is een vrijstaand ornament dat lijkt op een bloem. De bloembladeren zijn PV panelen die zich steeds richten naar de zon waardoor ze de zonne-energie maximaal kunnen benutten. In het landhuis en het koetshuis van Roosendael wordt er elektriciteit opgewekt door speciale brandstofcellen.

Hof ter Linden in Edegem De twee koetshuizen van Hof ter Linden werden gerestaureerd en kregen een nieuwe invulling. Om de energieprestatie van de gebouwen te verbeteren, werd aan een isolerende pleisterlaag met aerogel gedacht. Deze techniek is ontwikkeld in de schoot van de ruimtevaart en biedt een materiaal met een goede isolatiewaarde dat veel dunner is dan de meeste hedendaagse isolatiematerialen. De pleister zou aan de buitenkant worden toegepast. Door de toegenomen dikte van de pleisterlaag ten opzichte van traditionele pleister, werd na het plaatsen van enkele stalen toch afgezien van deze piste. De mooie details van de neoclassicistische gevels zouden verloren gaan. Daarom werd er gekozen voor een alternatieve binnenisolatie op basis van aerogel in de vorm van platen.

Douaneloods in Essen Deze imposante loods uit 1902 in eigendom van de gemeente Essen, kreeg een grondige restauratie. In het dak van de voormalige goederenloods was er oorspronkelijk een lichtstraat in glas. De lichtstraat was na verloop van tijd kapot gegaan en toegedekt met golfplaten.

Tijdens de werken is de lichtstraat opnieuw geplaatst, maar deze keer met speciale transparante zonnepanelen in plaats van gewone beglazing. De zogenaamde Building Integrated Photo Voltaics of BIPV panelen laten licht door en genereren tegelijkertijd elektriciteit.

Het exacte type van paneel werd gekozen na het nodige studiewerk om een te grote opwarming van de onderliggende staalstructuur van het dak uit te sluiten.

Nieuwsbrief 46 Kempens Landschap

7

Landschap onder de loep

De Notelaer Aan de Scheldedijk in Hingene stuit je op een merkwaardig gebouw: paviljoen De Notelaer. Dit erfgoedpareltje werd in de achttiende eeuw gebouwd en hoorde bij het kasteeldomein van de familie d’Ursel.

Vanuit het paviljoen heb je een prachtig zicht op de Schelde.

Kempens Landschap beheert het monument en zijn omgeving.

De Notelaer

Met een oppervlakte van nog geen 5 hectare is De Notelaer een van de kleinere landschappen van onze organisatie. Toch is een bezoek aan De Notelaer een absolute aanrader! Het paviljoen met zijn bijzondere architectuur en de groene omgeving met spiegelvijver, wilgenbos en oprijlaan vormen een harmonieus geheel. In 2017 nam Kempens Landschap zowel het beschermd monument als de groene omgeving in erfpacht.

Opwaardering

In 2018 werd voor het domein een geïntegreerd natuur- en erfgoedbeheersplan opgemaakt. Dit plan is een leidraad voor het toekomstige beheer en wordt gebruikt

om stap voor stap het domein verder op te waarderen. Dit najaar werd de historische oprijlaan in kasseien alvast aangepakt.

De kasseiweg werd hersteld en kreeg ook een strook die beter toegankelijk is, zodat bijvoorbeeld rolstoelgebruikers of mensen met een kinderwagen gemakkelijk naar het paviljoen kunnen komen. Voor deze werken kunnen we rekenen op een erfgoedpremie van de Vlaamse overheid. Dankzij een toegekende subsidie van 10.000 euro binnen de oproep ‘Scheldehelden 2.0’ van de Vlaamse Landmaatschappij zullen ook de symbolische notelaars langs de toegangsweg vervangen worden. De huidige exemplaren zijn sterk scheefgegroeid en deels omgevallen. Door de bomenrij te herstellen, krijgt het domein weer een mooie toegang.

Ook het salicetum, een unieke wilgencollectie op het domein, wordt opgewaardeerd met de middelen uit Scheldehelden.

Kom vanaf maart 2020 het paviljoen opnieuw gratis bezoeken! Vzw De Notelaer baat het paviljoen uit en biedt elk jaar een afwisselend programma van tentoonstellingen, optredens en begeleide wandelingen aan. Tijdens de openingsuren kan je er ook iets drinken of proeven van huisgemaakte Notelaeretaart.

Meer info

Vanaf maart zaterdag en zondag geopend van 14:00 tot 18:00 uur vanaf april ook open maandag tot donderdag van 14:00 tot 18:00 uur Notelaerdreef 2 2880 Hingene (Bornem) www.notelaer.be / info@notelaer.be 03 889 69 20

Deze bedrijven en organisaties steunen onze activiteiten: Vito – Mol Sibelco/NZM nv - Dessel NV Luyckx - Brecht KPMG Fiduciaire - Brussel Pidpa - Antwerpen Erfgoed & Visie - Oostmalle Greenroad NV - Heusden Antea Group - Antwerpen Groep Van Roey - Rijkevorsel Fluvius - Melle De Kleine Boerderij BVBA - Rijkevorsel

8

Nieuwsbrief 46 Kempens Landschap

Arx - Tremelo Tuinarchitectuur Moris - Berlaar Verstraete & Vanhecke NV - Wilrijk Lintacker Consulting BVBA - Boechout Borg-Bouw - Lille Scheyck bvba - Laakdal Recova Nv- Berlaar Bailleul ontwerpbureau BVBA - Gent Het Beeld van Morgen – Beringen Oteas BVBA - Booischot

Uitgever vzw Kempens Landschap Peredreef 5 - 2580 Putte Tel: 015 / 22.82.33 www.kempenslandschap.be

Abonnement Word voor €10 per jaar beschermer van Kempens Landschap en ontvang drie keer per jaar onze nieuwsbrief in de bus!

Fotografie James van Leuven Bart van Overbeke

Meer info op www.kempenslandschap.be/nl/ steun.

Tekst vzw Kempens Landschap

Volg ons op: