Kempens Landschap Geg arandeerd
m a a r t 2 0 1 7 | N ieuws b r i ef 37
Ik spring in Bootjesven!
» Pagina 5
Kasteel Zellaer » Pagina 6 Historische serre hersteld » Pagina 7 Jonge ontwerpers aan de slag in de boerderij van Wortel-Kolonie » Pagina 8
Gegarandeerd Kempens Landschap Dit zijn de domeinen in eigendom of beheer van vzw Kempens Landschap, met als doel het behoud van ons erfgoed voor u en de generaties na ons. Er is beslist een interessant domein bij u in de buurt te vinden. Ga er eens kijken! Vzw Kempens Landschap werd opgericht in november 1997 op initiatief van het provinciebestuur Antwerpen en een veertigtal Kempense gemeentebesturen, mede in uitvoering van een beleidslijn in het provinciaal bestuursakkoord. Vzw Kempens Landschap is actief in een 60-tal gemeenten in de provincie Antwerpen. Als organisatie kan ze voor Vlaanderen uniek en exemplarisch genoemd worden. Het is immers geen natuur- of monumentenvereniging, maar een landschapsvereniging. Vzw Kempens Landschap stelt bij al haar domeinen een multidisciplinaire aanpak voorop. Het landschap heeft immers niet alleen een natuurfunctie, we wonen, werken en ontspannen er ook. Dat alles vraagt een geïntegreerd beheer en juist daarin maakt onze vereniging zich sterk. Momenteel heeft vzw Kempens Landschap ruim 900 ha in eigendom.
Inga Verhaert
2
Nieuwsbrief 37 Kempens Landschap
Peter Bellens
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53
De Poppelaer / Noenheuvel - Brecht Geel-Bel - Geel-Bel De Caters - Schilde Wortel- en Merksplas-kolonie - Hoogstraten, Merksplas Heidehuizen - Mol Buitengoor-Meergoren / Berkebossen - Mol Kempische Heuvelrug - Herentals Zwartgoorheide - Vosselaar De Most - Balen Glaverbel - Mol De Keiheuvel - Balen De Hellekens - Herentals Amocobos - Geel Kalvarieberg - Geel Rijbergerdijk / Gompel - Mol Pelerheide / De Diepte - Beerse Speelbergenbos - Heist-op-den-Berg Ter Speelbergen - Putte Blauwbossen - Hoogstraten Rooise Loop - Oud-Turnhout Blommerschot - Zandhoven Helschot - Laakdal Achterbos - Mol Koude Beek - Borsbeek/Mortsel Roosendael - Sint-Katelijne-Waver De Merode - Westerlo, Herselt, Laakdal Scherpenbergmolen - Malle De Welvaert - Zoersel FRAC - Turnhout Molen ‘In Stormen Sterk’ - Lille Den Ellenboog / Goriënberg - Retie Laakvallei - Beerse De Schrieken - Ravels Biesbesbos - Boechout Zr. Franciscanessen - Wuustwezel Fort van Duffel - Duffel Nete-vallei - Heist o/d Berg Philipsbos - Grobbendonk Militaire spoorlijn - Kapellen-Brasschaat Bleke Heyde - Wuustwezel Beddermolen - Westerlo Hof Ter Linden - Edegem Kapelletje Celen - Heist-op-den-Berg Kruiskensberg - Herenthout/Nijlen Steenovenbos - Merksplas Redemptoristen - Essen Umicore - Olen Fruythout - Hove Kasteelhoeve - Grobbendonk Park Hof ter Borght - Hulshout Zwarte Molen - Lille Beersgat - Wuustwezel Sint-Bernardusabdij - Hemiksem
INBRENG EXPERTISE A Ursulinen instituut - Sint-Katelijne-Waver B Kapel - boerderij - Merksplas C Rangeerstation - Essen D Fort van Lier - Lier E Gestel - Berlaar F Weelde - Ravels G Kerkruïne Sint-Michiels - Hulshout H Jan-Vlemincktoren - Wijnegem I Noeveren - Boom J Gemeentepark - Boom K Fort van Kessel - Nijlen Wilt u meer informatie over onze domeinen? Ga dan naar www.kempenslandschap.be en klik op het domein van uw keuze.
Feestjaar Beste lezer,
In 2017 viert Kempens Landschap haar 20-jarig bestaan! Al twee decennia lang zorgt Kempens Landschap voor waardevolle landschappen en alles wat er groeit, leeft en staat. Daarom verschijnen er dit jaar vier nieuwsbrieven, waarvan de laatste een echte feesteditie wordt. Naast het feestgedruis gaat onze werking natuurlijk onverminderd voort. Het belooft een druk jaar te worden met tal van evenementen. In deze nieuwsbrief vertelt kolonieambassadeur Lieven Van Gils waarom hij in januari op een bus naar Parijs stapte. Verder stellen we graag een nieuw project aan u voor: het domein Zellaer in Bonheiden. In SintKatelijne-Waver pronkt een historische druivenserre op domein Roosendael weer na een minutieuze restauratie. Ook in Wortel-Kolonie in Hoogstraten zijn er nieuwe plannen: in samenwerking met de Vlaamse Bouwmeester gaan jonge ontwerpers aan de slag in de landlopersboerderij. Veel leesplezier gewenst, Kempens Landschap
Nieuwsbrief 37 Kempens Landschap
3
AGENDA De eerste groene blaadjes en een lentezonnetje nodigen u uit om naar buiten te trekken. Op www.kempenslandschap.be vindt u steeds al onze domeinen en activiteiten terug. Wandel door bossen, heide- en vennengebieden of ontdek eens een stuifzandduin. Sluit aan bij een rondleiding doorheen het prachtige Ursulineninstituut in Sint-Katelijne-Waver of laat u leiden langs de werf van Merksplas-Kolonie.
FORTSTEENWEG | 2950 KAPELLEN
Spoorfietsen
Van 1 april tot en 5 november 2017 (maandag gesloten) Fiets mee over een oude militaire spoorlijn tussen Kapellen en Brasschaat! Boek een of meerdere fietsen op de website. www.spoorfietsen.be MECHELSEBAAN 249 | 2470 DUFFEL
Fortengordel
zondag 21 mei 2017 10:00 – 18:00 uur (gratis) Verschillende Antwerpse forten zetten hun deuren open tijdens deze editie van de Fortengordel. Ook op het fort van Duffel neemt deel. Volg een korte rondleiding of bezoek op eigen tempo de belevingstentoonstelling. www.fortengordel.be | www.fortduffel.be KAPELSTRAAT 10 | 2230 MERKSPLAS
Bezoekerscentrum Kolonie 5-7
vanaf 3 juni 2017 (gratis) Ontdek het verhaal van Wortel-en Merksplas-Kolonie in dit gloednieuwe bezoekerscentrum. Kolonie 5-7 is dé uitvalsbasis voor een bezoek aan de Koloniën. www.wortelmerksplaskolonie.be NOTELAERDREEF 2 | 2880 BORNEM
Adellijk pitkamperen
30 juni tot 31 augustus 2017 Deze zomer strijken de boomtenten van Kempens Landschap neer aan het paviljoen De Notelaer in Bornem. Overnacht hoog in de bomen en word wakker naast de Schelde! Boeken kan binnenkort op de website van Terra Nova. www.terranova2017.be
4
Nieuwsbrief 37 Kempens Landschap
Lieven Van Gils
Ik spring in Bootjesven!
Al vijf jaar is tv-presentator Lieven Van Gils trotse ambassadeur van Wortelen Merksplas-Kolonie. Logisch dus dat ook Lieven in januari mee naar Parijs reisde om het UNESCO nominatiedossier van de zeven Koloniën van Weldadigheid in te dienen. Zijn zwembroek ligt klaar, want als de Koloniën in juli 2018 erkend worden als Werelderfgoed, duikt Van Gils in Bootjesven. Ik heb vooral geweldige herinneringen aan Wortel- en Merksplas-Kolonie. Als broekventje was Wortel mijn achtertuin waar ik steevast kwam spelen in de natuur. Vooral bij Bootjesven leefden we ons helemaal uit. Ook later kwam ik vaak langs Wortel- en Merksplas-Kolonie wanneer ik mijn familie bezocht. Even dreigde het fout te lopen toen de gebouwen stonden te verkrotten, maar dankzij Kempens Landschap kwam hier verandering in. Vijf jaar geleden aarzelde ik dan ook niet om me in te zetten als kolonieambassadeur. Het ambitieuze plan om alle monumentale gebouwen één voor
één te restaureren en een nieuwe invulling te geven, loopt ondertussen op rolletjes. Samen met vijf Nederlandse Koloniën van Weldadigheid zijn Wortel en Merksplas dan ook klaar voor een nieuwe stap. De zeven gebieden, goed voor maar liefst 80 km2, gaan voor een erkenning als UNESCO Werelderfgoed. In januari stapte ik mee op de bus om het nominatiedossier persoonlijk af te geven aan het Werelderfgoedcentrum in Parijs. In België kennen de mensen de fascinerende geschiedenis van de Koloniën bijna niet.
Met de mogelijke Werelderfgoedstatus heb ik het gevoel dat dit aan het kantelen is. We moeten dit momentum dan ook aangrijpen om het verhaal van de landlopers te vertellen. Zo kan de naamsbekendheid en de waardering voor deze gebieden stilaan groeien. Of we kans maken op een plaats op de UNESCO Werelderfgoedlijst? Zelf geloof ik echt in het mooie dossier. Hopelijk kunnen we ook de jury daarvan overtuigen. Ik duim alvast voor mooi weer in juli 2018. Als de Koloniën van Weldadigheid Werelderfgoed worden, spring ik in Bootjesven!
Meer weten? www.kolonienvanweldadigheid.eu
Nieuwsbrief 37 Kempens Landschap
5
Waardevol landgoed in Bonheiden
Kasteel Zellaer
Kempens Landschap is betrokken bij de opwaardering en openstelling van verschillende landgoederen. Op domeinen zoals Hof ter Linden in Edegem en Hof ter Borgt in Hulshout is Kempens Landschap de motor van nieuwe ontwikkelingen. Sinds kort zet de organisatie ook haar schouders onder het domein Zellaer in Bonheiden. Dit negentiende-eeuwse kasteel omringd door ruim 18 ha waardevol parkgebied is toe aan een nieuwe toekomstvisie. Middeleeuwse wortels
Het domein ontstond vermoedelijk in de dertiende eeuw als feodaal waterslot. Verschillende adellijke families bewoonden achtereenvolgens het kasteel. De gracht en de aanleg het parkdomein zijn historisch zeer waardevol. De padenstructuur en waterpartijen werden al opgetekend op de Ferrariskaart uit de achttiende eeuw. In het park staan enkele oude monumentale bomen zoals Ginko, Pterocarya en Linde die vermoedelijk minstens 200 jaar oud zijn. Het park is dan ook beschermd als landschap.
Romantisch kasteel
Aan het einde van de negentiende eeuw maakte het vervallen kasteel plaats voor een pseudo-middeleeuwse waterburcht. De architect Heugenbaarts liet zich wellicht inspireren door een
6
Nieuwsbrief 37 Kempens Landschap
vijftiende-eeuws Frans Loirekasteel voor het ontwerp. Ook het interieur van het kasteel werd in neogotische stijl ingericht. Het kasteeltje met ophaalbrug, kantelen en schietgaten is een uiting van de negentiende-eeuwse geest van romantiek met heimwee naar een roemrijk verleden. In 2001 werd het om die reden beschermd als monument.
Bezinningsplek
Het domein Zellaer deed lange tijd dienst als diocesaan bezinningscentrum verbonden aan het bisdom Mechelen. Leden van de vereniging ‘Het Werk van de Gemeenschapsretraites’ leefden er samen in een gemeenschap. De werking van het bezinningscentrum is echter stopgezet. De resterende bewoners verhuizen naar een bijgebouw van het kasteel, ‘het paviljoen’ genoemd.
Toekomst
Op vraag van de gemeente Bonheiden onderzoekt Kempens Landschap hoe dit unieke domein een nieuwe bestemming kan krijgen. Het domein moet opengesteld worden als plek voor zachte recreatie. Tegelijkertijd is er nood aan een duurzame en economisch rendabele functie voor het kasteeldomein. Om het domein goed in kaart te brengen en een visie op te maken voor het toekomstige beheer ervan, wordt er eerst een geïntegreerd natuuren erfgoedbeheerplan opgesteld.
Domein Roosendael
Historische serre hersteld
Op het domein Roosendael in Sint-Katelijne-Waver werd een vervallen negentiende-eeuwse serre gerestaureerd. De originele druivelaars zullen de serre voortaan moeten delen met klasgroepen en vrijwilligers van vzw Roosendael. Abijsite
Roosendael is een eeuwenoud historisch domein dat in de middeleeuwen ontstond als Cisterciënzerabdij. Na de Franse revolutie kwam het domein in handen van een welgestelde familie, die er een statig buitenverblijf met Engels landschapspark van maakte. Ook de druivenserre werd in de negentiende eeuw aan het landgoed toegevoegd. In 2004 kocht Kempens Landschap het domein aan. De vzw Roosendael baat de gebouwen uit als verblijfscentrum voor groepen.
Staal en glas
Achter het grachthuis duikt de negentiendeeeuwse serre op. De serre is opgebouwd uit een geklinknageld framewerk van stalen profielen gedekt met glas. Aan de
noordzijde leunt de serre tegen een muur. Tot voor kort was de serre vervallen en werd ze aan het oog onttrokken door verwilderde planten. In de loop van 2016 onderging de serre echter een transformatie. De staalstructuur werd volledig gedemonteerd en in een atelier vakkundig hersteld. De overgebleven wijnranken werden ingepakt zolang het dak boven hun hoofd even verdwenen was. Nadien werd de wit geschilderde staalstructuur met nieuwe geharde glazen teruggeplaatst.
Van kas tot klas
De serre werd niet alleen gerestaureerd, ze zal ook een nieuwe functie krijgen. Daarvoor diende Kempens Landschap het PDPO project “Domein Roosendael: van kas tot klas” in. Een derde van de serre zal
ingericht worden als educatieve ruimte voor schoolkinderen. Ook de vrijwilligers op domein Roosendael zullen de ruimte gebruiken voor hun activiteiten. De druivelaars krijgen overal voldoende ruimte om terug te floreren. Dankzij de middelen van de provincie Antwerpen en de landschapspremie vanuit het agentschap Onroerend Erfgoed werd de inbreng voor de gemeente Sint-Katelijne-Waver tot een minimum herleid.
Bloemen en bijen
Ook de omgeving van de serre wordt binnenkort aangepakt. Rond de serre zal een bloemenweide worden ingezaaid met bijenkasten op. De bloemen en bijen zorgen voor een ecologische meerwaarde en door het open karakter zullen bezoekers de serre volop kunnen bewonderen.
Nieuwsbrief 37 Kempens Landschap
7
Vlaamse Bouwmeester
Jonge ontwerpers aan de slag in de boerderij van Wortel-Kolonie
Wortel- en Merksplas-Kolonie zijn voortdurend in beweging. In Merksplas is de restauratie en herbestemming van de Grote Hoeve volop aan de gang, maar ook in de nabijgelegen Wortel-Kolonie zijn veranderingen op til. Om nieuw leven te blazen in de linkervleugel van de landloperboerderij, schreef Kempens Landschap zich in voor de Meesterproef van de Vlaamse Bouwmeester. Meesterproef Erfgoed en Herbestemming
Samen met een team medewerkers stimuleert de Vlaamse Bouwmeester de architecturale kwaliteit van de gebouwde omgeving in Vlaanderen. Om dat te bereiken organiseert de Vlaamse Bouwmeester onder andere de jaarlijkse Meesterproef. De editie van 2017 wil een nieuwe generatie ontwerpers warm maken om met beschermd erfgoed te werken. Het agentschap Onroerend Erfgoed ondersteunt
het traject en zorgt voor een snelle realisatie van de Meesterproefprojecten. Kempens Landschap diende samen met de stad Hoogstraten een dossier in voor de restauratie en herbestemming van de linkervleugel van de boerderij in WortelKolonie. Het project werd opgemerkt en geselecteerd als één van de zes projecten van de “Meesterproef 2017”.
Kansen voor de landloperboerderij De landloperboerderij in Wortel is zelf
geen beschermd monument maar behoort tot het beschermd cultuurhistorisch landschap van Wortel-Kolonie. Toen Kempens Landschap de overdracht van alle gronden en gebouwen van Wortel- en Merksplas-kolonie begeleidde, werd de organisatie eigenaar van de boerderij. Het complex bestaat uit verschillende vleugels rond een erf. Driekwart van de boerderij werd al gerestaureerd en kreeg een nieuwe invulling. Vandaag vindt u er een belevingsboerderij voor schoolkinderen (De Bonte Beestenboel), een museum (het Jan Spannenburgmuseum) en een sociaal project (De Slinger). De restauratie en inrichting van de linkervleugel van de boerderij is dan ook het sluitstuk van de opwaardering van de boerderij.
Frisse ideeën
De linkervleugel van de boerderij biedt nog veel mogelijkheden voor bijkomende bestemmingen. Een team van jonge ontwerpers zal frisse en creatieve ideeën bedenken en uitwerken. Projectregisseurs en erfgoedconsulenten begeleiden de ontwerpers daarbij. De nieuwe functie(s) moeten natuurlijk aansluiten bij het karakter en de draagkracht van het gebouw. Het kader voor mogelijke herbestemmingen werd reeds opgenomen in een Ruimtelijk Uitvoeringsplan of RUP. De nieuwe bestemming zal ook in het landschapsbeheersplan van Wortel-Kolonie ingepast worden.
Deze bedrijven en organisaties ondersteunen onze activiteiten: Vito - Mol Sibelco/NZM nv - Dessel NV Luyckx - Brecht KPMG Fiduciaire - Brussel Vanhout nv - Geel Pidpa - Antwerpen Erfgoed & Visie - Oostmalle Greenroad NV - Heusden Antea Group - Antwerpen Groep Van Roey - Rijkevorsel Eandis - Melle Costermans projecten nv - Schilde De Kleine Boerderij BVBA - Rijkevorsel
8
Nieuwsbrief 37 Kempens Landschap
Zakenkantoor Gorris - Heist-op-den-Berg DWE bvba - Turnhout Arx - Tremelo Tuinarchitectuur Moris - Berlaar Verstraete & Vanhecke NV - Wilrijk Havenbedrijf Antwerpen - Antwerpen Lintacker Consulting BVBA - Boechout Bouwmaterialen Van Den Broeck - Lier Borg-Bouw - Lille Pragmani bvba - Hove Scheyck bvba - Veerle-Laakdal iChoosr bvba - Antwerpen
Uitgever vzw Kempens Landschap Peredreef 5 - 2580 Putte Tel: 015 / 22.82.33 www.kempenslandschap.be Fotografie James van Leuven Kempens Landschap Sigrid Spinnox
Abonnementen België/buitenland € 10 per jaar. Jaarabonnementen gaan automatisch in na ontvangst van uw overschrijving op rek.nr. 068-2250705-41 t.n.v. vzw Kempens Landschap te Putte. U ontvangt dan drie nummers.
Tekst vzw Kempens Landschap
Volg ons op: