20. ΤΟ ΣΥΝΤΟΜΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
- Υπάρχει ένα λάθος που κάνουμε όλοι. Νομίζουμε ότι έχουμε χρόνο.
- Έχουμε χρόνο. Μια ολόκληρη ζωή έχουμε να ζήσουμε.
- Ξέρεις πόσο γρήγορα περνάει μια ολόκληρη ζωή; Σαν μια
πνοή. Λες κι ήταν Δευτέρα που ήμουν δημοτικό, Τρίτη γυμνά
σιο, Τετάρτη πανεπιστήμιο, Πέμπτη παντρεύτηκα, Παρασκευή
έκανα παιδιά, Σάββατο χώρισα και να με τώρα Κυριακή στα 53
μου. Όταν είσαι νέος, νομίζεις ότι η ζωή θα κρατήσει για πάντα.
1.000 μήνες έχουμε. Στην καλύτερη. Όχι 1.000 χρόνια.
Αν το αντιληφθείς αυτό, δεν έχεις χρόνο για χάσιμο.
Αδιαφορείς για τα αδιάφορα, περιφρονείς τα ασήμαντα, κι ασχολείσαι με αυτά που έχουν νόημα και ουσία. Συγχωρείς πιο εύκολα, νοιάζεσαι πιο πολύ, αγαπάς πιο βαθιά και σίγουρα δεν αναβάλλεις. Τίποτα και για κανέναν λόγο.
Ζούμε λες και θα ζήσουμε για πάντα.
- Μη με αγχώνεις, σε παρακαλώ.
- Προτιμώ να σε αγχώσω τώρα παρά να αγχωθείς στο παρά πέντε. Όταν θα είναι πια αργά. Ξέρεις τι μαρτύριο είναι όταν θα έρθει η τελευταία μέρα να αναρωτηθείς μήπως το έζησες όλο λάθος; Όταν δεν θα έχεις πια χρόνο;
Στο Δώρο 1 είχα γράψει: «Ο ορισμός της κόλασης: Την τελευταία μέρα σου στη γη αυτός που είσαι να γνωρίσει αυτόν που θα μπορούσες να είχες γίνει».
Στο βιβλίο της Τhe Τop Five Regrets of the Dying η νοσοκόμα
Bronnie Ware πήρε συνεντεύξεις από ανθρώπους που είχαν λιγότερο από τρεις μήνες ζωής.
«Μακάρι να είχα το θάρρος να ζήσω τη δική μου ζωή κι όχι αυτά που περίμεναν οι άλλοι από μένα», «Μακάρι να είχα τη δύναμη να εκφράσω τα αληθινά μου συναισθήματα», «Μακάρι να είχα δει τους φίλους μου και τους αγαπημένους μου περισσότερο».
Πολλά «μακάρι»…
Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό στο ΤΩΡΑ να κάνω αυτό που ξέρω ΜΕΣΑ ΜΟΥ ότι είναι το σωστό για μένα. Το να μετανιώνω
για όλα αυτά που θα μπορούσα να είχα κάνει γνωρίζοντας τότε
ότι ήταν τα σωστά, αυτό είναι θάνατος.
Μη φοβάσαι ότι η ζωή σου θα τελειώσει.
Να φοβάσαι ότι δεν θα ξεκινήσει.
Εξαιρετικό το βιβλίο του Randy Pausch Η τελευταία διάλεξη.
Ένα βιβλίο που γράφτηκε από έναν καθηγητή πανεπιστημίου
που είχε μόνο έξι μήνες ζωής. Ένα βιβλίο παρακαταθήκη για τα
τρία παιδιά του. Ίσως ένα από τα πιο αισιόδοξα βιβλία που γρά
φτηκαν ποτέ. Όταν έχεις έξι μήνες ζωής, τότε μόνο μπορείς να
δεις τη ζωή σου καθαρά.
- Ο θάνατος είναι ένα θέμα ταμπού.
- Θα συμφωνήσω. Τον θάνατο τον φοβόμαστε σχεδόν όλοι.
Κι όμως, ο Θάνατος είναι το ξυπνητήρι που θα έπρεπε να μας
αναγκάζει να ζήσουμε.
Ξέρεις ποιος φοβάται πιο πολύ
τον θάνατο; Αυτός που δεν έχει ζήσει.
Αυτός που αναβάλλει. Το μεγαλύτερο εμπόδιο για να ζήσω εί
ναι η συνεχής προσδοκία του αύριο που με κάνει να χάνω το σήμερα.
Το δικό μου σήμερα. Όχι των άλλων. Είναι τεράστιος ο πόνος
να χάνω τη δική μου ζωή εξαιτίας των δικών μου επιλογών ή μη
επιλογών.
Είναι αυτά που δεν μας μαθαίνουν κι όταν ακούμε τη λέξη
θάνατος χτυπάμε ξύλο. Κι όμως, θα έπρεπε να χτυπάω ξύλο όταν «δεν ζω».
«Το αντίθετο του ΖΩ είναι ΔΕΝ ΖΩ. Το αντίθετο της ζωής
δεν είναι ο θάνατος. Το αντίθετο της γέννησης είναι ο θάνατος.
Η λέξη ζωή δεν έχει μονολεκτικό αντίθετο. Η ζωή είναι
παντοτινή», γράφει ο Eckhart Tolle στο βιβλίο Stillness Speaks.
Γενικά το θέμα του θανάτου το έχουμε καλά κουκουλωμένο
από τη στιγμή που γεννιόμαστε. Το μόνο σίγουρο είναι ότι όλοι
θα πεθάνουμε. Δεν θα ζήσουμε όμως όλοι. Κι ο καλύτερος
τρόπος για να ζεις είναι να θυμάσαι ότι θα πεθάνεις.
Ο Σενέκας στο Περί της συντομίας της ζωής είχε γράψει:
«Δεν είναι σύντομη η ζωή. Εμείς τη σπαταλάμε». Η ζωή είναι αρκετή εάν ξέρεις να τη ζήσεις.
Αυτές οι δεξιότητες όμως δεν υπάρχουν στο σύστημα. Πρέπει να τις βρεις.
- Δηλαδή, εσύ δεν φοβάσαι τον θάνατο;
Φοβάμαι και πολύ μάλιστα, ειδικά τον θάνατο των οικείων μου.
Τον δικό μου σχεδόν καθόλου. Έχω αποδεχτεί ότι:
Θα πεθάνω όταν πεθάνω.
Μέχρι τότε θέλω να ΖΗΣΩ.
«Να θυμάσαι ότι είσαι ηθοποιός σε ένα έργο όπως το θέλει ο συγγραφέας του έργου. Εάν το θέλει σύντομο, θα είναι σύντομο.
Εάν το θέλει μακροσκελές θα είναι μακροσκελές. Από σένα
εξαρτάται εάν το παίξεις καλά ή όχι», γράφει ο Μάρκος Αυρή
λιος στο βιβλίο Τα εις εαυτόν.
Χθες ήρθε ένας μάστορας σπίτι να μου φτιάξει την
γκαραζόπορτα. Είχε και τον γιο του μαζί, ένα παλικάρι κάπου στα 15 του. Καλός μάστορας και πατέρας. Έδειχνε στον γιο του
την τέχνη. Κάτι μεταξύ πειθαρχίας και φροντίδας. Ο μικρός άκουγε κι έβλεπε με προσοχή αυτά που του έλεγε ο μπαμπάς
του. Υπάκουγε και τον βοηθούσε. Σε κάποια φάση είδα τον
γιο απρόσμενα να πλησιάζει τον πατέρα. Είχε σκονιστεί. Με
μια γρήγορη κίνηση ο μικρός τού καθάρισε την μπλούζα. Δεν
κράτησε παραπάνω από ένα δευτερόλεπτο. Κι όμως αυτή η
κίνηση είχε όλα τα συναισθήματα του κόσμου. Είχε αγάπη και
νοιάξιμο. Είχε στοργή και φροντίδα.
Συγκινήθηκα. Έτσι πια τη θέλω τη ζωή μου. Να τη ζω. Όχι να
την προσπερνάω.
Και 1.000 χρόνια να μου δώσουν, εάν δεν ξέρω πώς να τα ζήσω, πάλι η ζωή θα φαίνεται μικρή.
- Τι άλλο λάθος κάνουμε κατά τη γνώμη σου;
- Βιαζόμαστε. Η ζωή δεν είναι αγώνας. Δεν σε συμφέρει να
είναι αγώνας. Αν είναι αγώνας, με το που θα κόψεις το νήμα
τέλειωσε.
Χθες διάβασα ένα από τα πιο όμορφα βιβλία που έχω
διαβάσει ποτέ: Το μεγάλο Πάντα και ο μικρός Δράκος. Ένα βι
βλίο για παιδιά 5 έως 105 ετών. Σε κάποια φάση ρωτάει ο μι
κρός Δράκος: «Κοντεύουμε;». Το μεγάλο Πάντα χαμογέλασε:
«Ελπίζω όχι».
Η ζωή είναι σαν το φαγητό. Σημασία δεν έχει πόσο θα φας, αλλά πώς θα το φας. Και πώς θα το μασήσεις. Το φαγητό έχει
γεύση όσο είναι στο στόμα σου. Άπαξ και το καταπιείς, τέλειωσε.
Διαβάζεις ένα βιβλίο. Και το βιβλίο είναι καλό. Διάβασέ το
με την ησυχία σου. Μη βιάζεσαι. Ξαναγύρνα πίσω εάν χρειαστεί
και ξαναδιάβασέ το. Ένα καλό βιβλίο είναι απόλαυση. Όπως και
μια καλή ζωή. Δεν είναι αγώνας ταχύτητας.
Η ζωή είναι πάντα εκεί. Εμείς λείπουμε. Λείπουμε γιατί βιαζόμαστε. Και συχνά βιαζόμαστε για να βιαζόμαστε.
Πρόσφατα διάβαζα για τα 103α γενέθλια του Απόστολου
Πίτσου, ενός αξιόλογου επιχειρηματία και καλού πατριώτη.
- 103 χρόνια! Υπεραιωνόβιος…
- Κι όμως, 103 χρόνια είναι τίποτα μπροστά στους συμπαντικούς χρόνους.
ο
Το καλοκαίρι ήμασταν με τις κόρες μου σε ένα σπήλαιο κι
ξεναγός μάς έλεγε την ιστορία. Σε κάποια φάση τον ρώτησα:
«Θυμίστε μου. Είναι κάθε χίλια χρόνια που μεγαλώνουν οι σταλαχτίτες ένα εκατοστό. Σωστά;»
«Σωστά».
Σκέφτηκα ότι από τον χρυσό αιώνα του Περικλή μάς χωρίζουν μόλις δυόμισι εκατοστά. Σχημάτισα τα δυόμισι εκατοστά με
τα δύο μου δάχτυλα. Ήταν ένα τίποτα. Μετά αντίκρισα τον σταλαχτίτη ολόκληρο. Ήταν κάποια μέτρα. Κάποια εκατομμύρια χρόνια. Αυτό είναι η ανθρώπινη ζωή σε σχέση με το σύμπαν. Όσο
η ζωή μιας πεταλούδας, και πολύ λέω. Μία μόνο εναλλακτική έχουμε. Να τη ζήσουμε. Να την τιμήσουμε. Να αγαπήσουμε. Να προσφέρουμε. Να μοιραστούμε. Να ΜΗΝ αναβάλλουμε.
- Αναβάλλουμε;
- Πολύ.
Προ μηνός ήμουν στον ομοιοπαθητικό μου. Είναι Μέντορας.
Κι ολίγον Πατέρας. Αφού με εξέτασε, πιάσαμε κουβέντα. Είναι σοφός και στην καριέρα του έχει δει δεκάδες χιλιάδες ασθενείς.
Πέρα από γιατρός, είναι παρατηρητής κι ερευνητής μαζί.
Του το είχα ξαναπεί: «Νομίζω ότι ήρθε η ώρα να γράψετε βιβλίο. Ένα βιβλίο για τους βαθύτερους λόγους που αρρωσταίνουμε». Με το που το άκουσε χαμογέλασε με νόημα.
Και με λίγο πόνο.
«Το πιστεύεις, Στέφανε, ότι κάποιοι φίλοι καθηγητές από το
Harvard μού πρότειναν τις προάλλες το ίδιο ακριβώς;»
«Και; Θα το κάνετε;»
«Δεν έχω χρόνο».
Το δεν έχω χρόνο είναι από τις κλασικές δικαιολογίες για να
μην κάνουμε αυτό που κατά βάθος θέλουμε να κάνουμε.
«Κάποια μέρα θα το κάνω».
Κάποιαμέραδεν είναι μια
- Κι αν όντως δεν έχει χρόνο;
- Νομίζω ότι κάθε βράδυ βλέπει όλα τα δελτία στην τηλεό
ραση.
- Κι αν αυτό είναι που θέλει;
- Εάν όντως θέλει να γράψει το βιβλίο, στο τέλος της ζωής
του για ποιο από τα δύο πιστεύεις ότι θα μετανιώσει; Για το βι
βλίο που ΔΕΝ έγραψε ή για τις ειδήσεις που ΔΕΝ είδε;
Στη ζωή έχουμε πεπερασμένη ενέργεια και πεπερασμένο
χρόνο. Κι εδώ μπαίνουν οι επιλογές μας. Πρέπει να ξέρω ποια
δεν είναι τα απαραίτητα για να καταλήξω ποια είναι τα απαραί
τητα. Αυτό που λέγαμε παραπάνω. Να περιφρονήσω τα ασήμα
ντα και να αδιαφορήσω για τα αδιάφορα.
Για μένα (εάν δεν είσαι δημοσιογράφος) δεκαπέντε λεπτά
ενημέρωση την ημέρα είναι υπεραρκετά. Άσε που η καθημερι
νή τηλεθέαση εκτενών δελτίων ειδήσεων είναι μία από τις χει
ρότερες συνήθειες για τη ζωή σου.
«Οι ειδήσεις για την ψυχή είναι ό,τι η ζάχαρη για το σώμα»,
γράφει ο Rolf Dobelli στο βιβλίο Η τέχνη της ψηφιακής ζωής.
από τις επτά ημέρες της εβδομάδας.
Εάν υπολογίσεις 90 λεπτά την ημέρα x 7 μέρες τη βδομάδα
x 4 εβδομάδες = 45 ώρες τον μήνα. Μια εργάσιμη εβδομάδα
αποτελείται από 40 ώρες. Εάν εξοικονομήσεις 90 λεπτά την
ημέρα, εξοικονομείς μία εργάσιμη εβδομάδα τον μήνα, δηλαδή 12
εργάσιμες εβδομάδες τον χρόνο. Κάθε χρόνο θα κερδίζεις τρεις
επιπλέον μήνες για σένα και το όνειρό σου. Την ίδια ώρα που ο
περισσότερος κόσμος ισχυρίζεται ότι δεν έχει χρόνο.
Jim Rohn
«Αυτό το κάποια στιγμή είναι μια ασθένεια που θα πάρει μαζί της στον τάφο τα όνειρά μας κι εκείνο που μένει για άλλη φορά
σπάνια τελικά γίνεται», λέει στο βιβλίο Ήρωας η Rhonda Byrne.
Όπως κι αν το δεις, η αδράνεια και η αναβλητικότητα σκοτώνουν. Κυριολεκτικά, όχι μεταφορικά. Στο Σκέψου και πλούτισε
ο Napoleon Hill, περίπου έναν αιώνα πριν, έγραφε ότι ανάλυ
ση 25.000 ανδρών και γυναικών απέδειξε ότι η αναβλητικότη
τα ήταν ο σημαντικότερος ανάμεσα σε 30 άλλους λόγους που
δεν είχαν αυτό που ήθελαν στη ζωή.
Η δράση είναι η σημαντικότερη αξία. Ή το κάνεις ή δεν το κάνεις. Δεν έχει ενδιάμεσο.
- Όταν προσπαθώ να το κάνω;
- Συνήθως η λέξη προσπαθώ είναι μια ακόμη δικαιολογία
για να μην το κάνω.
Σε μια ομιλία του ο Les Brown ζήτησε από κάποιον να προσπαθήσει να μετακινήσει την καρέκλα του. Όταν αυτός
« Η διαχείριση του χρόνου είναι
το καλύτερα κρυμμένο μυστικό των πλούσιων ανθρώπων » .
τη μετακίνησε, ο Brown τού είπε: «Δεν σου ζήτησα να τη
μετακινήσεις. Σου ζήτησα να προσπαθήσεις να τη μετακινήσεις».
H
δράση που δεν γίνεται δράση γίνεται με μαθηματική
ακρίβεια πόνος.
Θα μετανιώσουμε γι’ αυτά που
δεν κάναμε, όχι γι’ αυτά που κάναμε.
- Έχεις κι άλλα τσιτάτα για το σύντομο της ζωής;
- Πολλά:
«Ζεις μονάχα μία φορά, αλλά εάν το κάνεις καλά, μια
φορά είναι αρκετή», Mae West.
«Σαν να πρόκειται τώρα αμέσως να φύγεις από τη ζωή, έτσι να πράττεις κάθε φορά, έτσι να μιλάς, έτσι να σκέφτεσαι», γράφει ο Μάρκος Αυρήλιος στο βιβλίο Τα εις εαυτόν.
Ο Μεγάλος Καζαντζάκης, προαισθανόμενος τον δικό του
θάνατο, είχε πει: «Μαζεύω τα ιερά μου σκεύη, όραση ακοή, όσφρηση, γεύση, αφή. Ο ήλιος ζει, το μεροκάματο τελεύει, ώρα
να γυρίσω ΣΠΙΤΙ».
- Έχουν αρχίσει να μου τη βαράνε τα τσιτάτα. Όπου κι αν
πάω τα βρίσκω γραμμένα παντού. Εάν ήταν όλα τόσο εύκολα, όλοι θα τα κάναμε.
- Και ποιος σου είπε ότι είναι εύκολα;
Τα τσιτάτα είναι συντομεύσεις. Είναι αποφθέγματα ζωής.
Ένα τσιτάτο μπορεί να εξοικονομήσει χρόνια ή και ολόκληρες
ζωές. Θέλουν πολλή δουλειά όμως για να τα κατακτήσεις. Για να
τα κάνεις δεύτερο πετσί σου. Γι’ αυτό ο πολύς κόσμος προτιμά
να τα γράφει παρά να τα κάνει.
- Τελικά εσύ δεν ανησυχείς για τον θάνατό σου;
- Και γιατί να ανησυχώ; Ό,τι κι αν κάνω, κάποια στιγμή θα επέλθει η διάλυσή μου.
Ο περισσότερος κόσμος κάθε μέρα ανησυχεί για το τι θα
πάθει, ανησυχεί για την Α μετάλλαξη και για τη Β, και έχουμε
γίνει εξαιρετικά επινοητικοί για λόγους που θα έπρεπε να φοβόμαστε.
Αυτό το σώμα, κάποια στιγμή, θα πάψει να υπάρχει. Αυτό
είναι το ΜΟΝΟ βέβαιο. Τι σε συμφέρει; Να ανησυχείς κάθε μέρα εάν θα πεθάνεις (γιατί θα πεθάνεις) ή να ευγνωμονείς κάθε μέρα
που είσαι εδώ; Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν είναι σίγουρο ότι
και αύριο θα είσαι εδώ.
Γιατί να χρησιμοποιούμε τη ζωή μας συνέχεια σαν πηγή για
πόνο κι όχι σαν πηγή για ευγνωμοσύνη;
Ο γενναίος πεθαίνει μία φορά.
Ο δειλός πεθαίνει κάθε μέρα.
Πάρε και το δεύτερο πιο αγαπημένο μου από το βιβλίο των
Allan και Barbara Pease, Η απάντηση:
«Για να ταρακουνηθείτε πάντα
να θυμάστε ότι το πόσοι θα έρθουν
στην κηδεία σας θα εξαρτηθεί
από τον καιρό».
- Και το πιο αγαπημένο σου;
- Είναι από το Μεγάλο Πάντα και ο μικρός Δράκος.
Είναι ο μικρός Δράκος και κρατάει λυπημένος το
το οποίο μόλις έχει μαραθεί.
λουλούδι
«Το λουλούδι μου…» εξομολογείται στον φίλο του.
«Όλα κάποτε πρέπει να τελειώνουν, μικρέ μου», του απαντάει
το Πάντα.
»Αυτό είναι που τα κάνει αφάνταστα πολύτιμα».
James Norbury, Το μεγάλο πάντα και ο μικρός δράκος, εκδ. Διόπτρα, Αθήνα 2021