Η σοφία της ανασφάλειας

ALAN W. WATTS

Ι. Η ΕΠΟΧ Η ΤΟΥ ΆΓΧΟΥΣ

Ά ΠΟ

Κ ΆΘΕ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΣΚΟΠΙ Ά , η ζωή μας φαίνεται σαν μια

σπίθα ανάμεσα στο ένα αιώνιο σκότος και στο άλλο. Και το

διάλειμμα ανάμεσα στις δύο αυτές νύχτες δεν είναι μια ανέ -

φελη ημέρα, αφού όσο πιο ικανοί να απολαύσουμε την ηδονή

είμαστε, τόσο πιο ευάλωτοι στον πόνο γινόμαστε – και είτε

στο βάθος είτε στο προσκήνιο, ο πόνος είναι πάντα στο πλευ-

ρό μας. Έχουμε συνηθίσει να δίνουμε αξία σε αυτή την ύπαρξη

με την πεποίθηση ότι υπάρχει κάτι περισσότερο από την εξω-

τερική όψη – ότι ζούμε για ένα μέλλον πέρα από τούτη δω τη

ζωή. Γιατί η εξωτερική εικόνα δεν φαίνεται να έχει νόημα. Άν

η ζωή μέλλει να καταλήξει στον πόνο, την ανεπάρκεια και την

ανυπαρξία, μοιάζει σκληρή και μάταιη εμπειρία για όντα που γεννήθηκαν για να σκέφτονται λογικά, να ελπίζουν, να δημιουργούν και να αγαπούν. Ο άνθρωπος, ως ον νοήμον, επιθυμεί η ζωή του να έχει νόημα και δυσκολεύεται να πιστέψει πως κάτι τέτοιο ισχύει, αν δεν υπάρχει κάτι περισσότερο από όσα

ο ίδιος βλέπει – αν δεν υπάρχει μια αιώνια τάξη και μια αιώνια

ζωή, πέρα από την αβέβαιη και στιγμιαία εμπειρία της ζωής

και του θανάτου.

Ίσως να είμαι ασυγχώρητος που εισάγω σοβαρά θέματα

με μια τόσο επιπόλαια προσέγγιση, ωστόσο το πρόβλημα του

να βγάλει κανείς κάποιο νόημα από το φαινομενικό χάος της

εμπειρίας μού θυμίζει την παιδική μου επιθυμία να στείλω σε

κάποιον με το ταχυδρομείο ένα δέμα με νερό. Ο παραλήπτης

λύνει τον σπάγκο, αφήνοντας τον… κατακλυσμό να χυθεί

στην αγκαλιά του. Ά λλά, ούτως ή άλλως, το εγχείρημα ήταν

από την αρχή καταδικασμένο, αφού είναι εξοργιστικά αδύ -

νατο να τυλίξεις και να δέσεις ένα λίτρο νερού σ’ ένα χάρτινο πακέτο. Υπάρχουν, βέβαια, είδη χαρτιού που δεν διαλύονται

όταν βραχούν, ωστόσο το πρόβλημα έγκειται στο να καταφέρεις να δώσεις κατάλληλο σχήμα στο νερό και να δέσεις γύρω του τον σπάγκο, δίχως να διαλυθεί το δέμα.

Όσο πιο πολλές μελέτες αποπειράθηκαν να δώσουν λύση σε

προβλήματα στην πολιτική και την οικονομία, στην τέχνη, τη

φιλοσοφία και τη θρησκεία, τόσο πιο πολύ έχει κανείς την εντύ-

πωση ότι πολλοί εξαιρετικά χαρισματικοί άνθρωποι αναλώνουν

την ευφυΐα τους στο ανέφικτο και μάταιο έργο να βάλουν το

νερό της ζωής σε καλοτυλιγμένα και ανθεκτικά πακέτα.

Είναι πολλοί οι λόγοι για τους οποίους αυτό θα έπρεπε να

είναι ξεκάθαρο για κάποιον που ζει σήμερα. Γνωρίζουμε τόσο

πολλά για την ιστορία, για όλα τα πακέτα που τυλίχθηκαν και, εν συνεχεία, αναπόφευκτα διαλύθηκαν. Γνωρίζουμε τόσες πολ-

λές λεπτομέρειες για τα προβλήματα της ζωής τα οποία δεν

επιδέχονται απλοποίηση και μοιάζουν πιο σύνθετα και άμορφα

από ποτέ. Επιπλέον, η επιστήμη και η βιομηχανία έχουν εξελι-

χθεί τόσο σε ρυθμό όσο και σε βιαιότητα, που τα πακέτα μας

φαίνονται να διαλύονται όλο και πιο γρήγορα κάθε μέρα.

Υφίσταται, συνεπώς, το αίσθημα ότι ζούμε σε μια εποχή

πρωτόγνωρης ανασφάλειας. Τα τελευταία εκατό χρόνια τόσες

πολλές από καιρό καθιερωμένες παραδόσεις έχουν καταρρεύ-

σει – παραδόσεις της οικογενειακής και της κοινωνικής ζωής, του τρόπου διακυβέρνησης, της οικονομικής τάξης και της θρησκευτικής πίστης. Καθώς περνούν τα χρόνια, μοιάζει να

υπάρχουν ολοένα και πιο λίγοι βράχοι για να κρατηθούμε, όλο και πιο λίγα πράγματα που μπορούμε να θεωρούμε σωστά και

αληθινά, σταθερά για πάντα.

Για ορισμένους αυτό είναι μια ευπρόσδεκτη απελευθέρωση

από τα δεσμά του ηθικού, κοινωνικού και πνευματικού δόγμα-

τος. Για άλλους, είναι ένα επικίνδυνο και τρομακτικό σχίσμα από

τη σύνεση και τη λογική, μια βύθιση της ανθρώπινης ζωής στο

ανέλπιδο χάος. Για τους περισσότερους, ενδεχομένως, η άμεση

αίσθηση της απελευθέρωσης προσφέρει μια αγαλλίαση πρό-

σκαιρη, η οποία ακολουθείται από την πιο βαθιά αγωνία. Διότι,

αν όλα είναι σχετικά, αν η ζωή είναι μια χίμαιρα δίχως μορφή

και στόχο, στα φουσκωμένα νερά της οποίας απολύτως τίποτα, παρεκτός η αλλαγή αυτή καθαυτή μπορεί να διαρκέσει, μοιάζει

να είναι κάτι «χωρίς μέλλον», συνεπώς χωρίς ελπίδα.

Τα ανθρώπινα όντα φαίνονται να είναι ευχαριστημένα αρ-

κεί να έχουν ένα μέλλον να προσδοκούν – είτε πρόκειται για μια «ευχάριστη στιγμή» αύριο είτε για την αιώνια ζωή μετά τον θάνατο. Για διάφορους λόγους, όλο και περισσότεροι άνθρωποι δυσκολεύονται να πιστέψουν στο δεύτερο. Άπό την άλλη, η υπόσχεση της μελλοντικής ευτυχίας έχει το μειονέκτημα ότι, όταν αυτή η «ευχάριστη στιγμή» έρθει, είναι δύσκολο να την

απολαύσουν στο έπακρο χωρίς την υπόσχεση πως έπονται περισσότερες. Άν η ευτυχία εξαρτάται από κάτι που αναμένεται

στο μέλλον, τότε κυνηγάμε το απόκοσμο φως των φαντασμάτων που πάντα θα ξεγλιστράει από το άγγιγμά μας, μέχρις ότου

το μέλλον, κι εμείς μαζί του, χαθεί μες την άβυσσο του θανάτου.

Εδώ που τα λέμε, η εποχή μας δεν είναι πιο ανασφαλής από οποιαδήποτε άλλη. Η φτώχεια, οι ασθένειες, ο πόλεμος, η αλλαγή και ο θάνατος δεν είναι κάτι καινούργιο. Στις καλύτερες

των εποχών, η «ασφάλεια» ποτέ δεν ήταν κάτι περισσότερο από

προσωρινή και προφανής. Ήταν, όμως, εφικτό να γίνει υποφερτή

η ανασφάλεια της ανθρώπινης ζωής με την πίστη σε πράγματα

αμετάβλητα, πέρα από κάθε καταστροφή – στον Θεό, στην αθανασία της ανθρώπινης ψυχής και στη διακυβέρνηση του σύμπαντος από αιώνιους νόμους με γνώμονα το σωστό και το δίκαιο.

Σήμερα είναι σπάνιες τέτοιες πεποιθήσεις, ακόμη και στους θρησκευτικούς κύκλους. Δεν υπάρχει κοινωνική τάξη ή, ακόμη σπανιότερα, μεμονωμένο άτομο που να έχει έρθει σε επαφή με τη σύγχρονη παιδεία χωρίς αυτή να αφήσει έστω ψήγματα από τη μαγιά της αμφιβολίας. Είναι απλώς αυταπόδεικτο ότι, κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, η αυθεντία της επιστήμης

έχει πάρει τη θέση της αυθεντίας της θρησκείας στη φαντασία

του λαού, και ο σκεπτικισμός, στα πνευματικά τουλάχιστον ζητήματα, έχει γενικευθεί περισσότερο από ό,τι η πίστη.

Η παρακμή της πίστης έχει προκύψει μέσω της ειλικρινούς

αμφιβολίας, της προσεκτικής και ατρόμητης σκέψης των εξαιρετικά ευφυών ανθρώπων της επιστήμης και της φιλοσοφίας.

Παρακινημένοι από τον ζήλο και τον σεβασμό για τα γεγονότα, προσπάθησαν να δουν, να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν

τη ζωή έτσι όπως είναι, χωρίς ευσεβείς πόθους. Εντούτοις, παρ’

όλα όσα έκαναν για να βελτιώσουν τις συνθήκες της ζωής, η

εικόνα τους για το σύμπαν μοιάζει να αφήνει το άτομο χωρίς

ύστατη ελπίδα. Το τίμημα για τα θαύματά τους σε αυτόν τον

κόσμο έχει σταθεί η εξαφάνιση του «κόσμου που θα έρθει», και

εύλογα θα θέσει κάποιος το ερώτημα «Σε τι θα ωφελήσει τον

άνθρωπο αν κερδίσει τον κόσμο ολόκληρο και χάσει την ψυχή

του;». Η λογική, η ευφυΐα και ο ορθολογισμός ικανοποιούνται,

μα η καρδιά μένει διψασμένη. Γιατί η καρδιά έχει μάθει να νιώ-

θει ότι ζούμε για το μέλλον. Η επιστήμη είναι σε θέση, αργά και

διστακτικά, να μας προσφέρει ένα καλύτερο μέλλον – για λίγα

χρόνια. Και ύστερα, για τον καθένα μας, θα τελειώσει. Όλα θα

τελειώσουν. Όσο κι αν καθυστερήσει αυτή η στιγμή, κάποτε όλα

όσα έχουν συντεθεί πρέπει να αποσυντεθούν.

Με την εξαίρεση κάποιων διαφορετικών θεωριών, αυτή είναι

η γενική άποψη της επιστήμης. Στους λογοτεχνικούς και θρησκευτικούς κύκλους συχνά υποστηρίζεται τώρα ότι η διαμάχη

μεταξύ επιστήμης και θρησκείας ανήκει πλέον στο παρελθόν.

Υπάρχουν ως και κάποιοι μάλλον ευέλπιδες επιστήμονες, οι οποίοι θεωρούν πως, όταν η σύγχρονη φυσική εγκατέλειψε τον

ωμό ατομικιστικό υλισμό, οι βασικοί λόγοι για τη συγκεκριμένη

διαμάχη εξαλείφθηκαν. Τα πράγματα δεν είναι έτσι, όμως. Στα

περισσότερα από τα σπουδαιότερα κέντρα εκπαίδευσης που

διαθέτουμε εκείνοι που μελετούν τις συνολικές επιπτώσεις της

επιστήμης και των μεθόδων της απέχουν όσο ποτέ άλλοτε από αυτό που οι ίδιοι αντιλαμβάνονται ως θρησκευτική άποψη.

Η πυρηνική φυσική και η θεωρία της σχετικότητας έχουν, είναι αλήθεια, ξεφορτωθεί τον παλιό υλισμό, αλλά τώρα μας δίνουν μια άποψη του σύμπαντος όπου υπάρχει ακόμη λιγότερος χώρος για ιδέες ενός υπέρτατου σκοπού ή σχεδίου. Ο σύγχρονος επιστήμονας δεν είναι τόσο αφελής ώστε να αρνηθεί την ύπαρξη του Θεού επειδή δεν μπορεί να Τον δει με ένα τηλεσκόπιο, ούτε της ψυχής επειδή δεν μπορεί να την αποκαλύψει μ’ ένα νυστέρι. Έχει απλώς παρατηρήσει ότι η ιδέα του Θεού είναι λογικά περιττή. Άμφισβητεί μέχρι και το εάν έχει κάποιο νόημα.

Δεν τον εξυπηρετεί να εξηγήσει οτιδήποτε δεν είναι σε θέση να εξηγήσει με κάποιον άλλο και απλούστερο τρόπο.

Επιχειρηματολογεί ότι, αν όλα όσα συμβαίνουν βρίσκονται

υπό την πρόνοια και τον έλεγχο του Θεού, αυτό ουσιαστικά

καταλήγει να μη λέει τίποτα. Το να λες ότι τα πάντα δημιουργήθηκαν και κυβερνούνται από τον Θεό είναι σαν να λες «όλα είναι πάνω» – πράγμα που δεν σημαίνει απολύτως τίποτα. Άυτή η αντίληψη δεν μας βοηθάει να κάνουμε οποιεσδήποτε επαληθεύσιμες προβλέψεις και, ως εκ τούτου, από επιστημονική

άποψη, δεν έχει καμία απολύτως αξία. Οι επιστήμονες ίσως να

έχουν δίκιο εδώ. Ίσως, πάλι, να κάνουν λάθος. Δεν είναι σκοπός

μας να συζητήσουμε αυτό το θέμα. Άρκεί να σημειώσουμε ότι

ο σκεπτικισμός αυτός έχει τεράστια επιρροή και καθορίζει την

επικρατούσα ατμόσφαιρα της εποχής.

Άυτό που λέει η επιστήμη, με λίγα λόγια, είναι το εξής: Δεν

γνωρίζουμε και, κατά πάσα πιθανότητα, δεν δυνάμεθα να

γνωρίζουμε αν υπάρχει Θεός. Τίποτε από όσα γνωρίζουμε δεν

υπαινίσσεται την ύπαρξή Του, και όλα τα επιχειρήματα που

ισχυρίζονται ότι αποδεικνύουν την ύπαρξη αυτή στερούνται

λογικής υπόστασης. Βέβαια, δεν υπάρχει και καμία απόδειξη

ότι δεν υπάρχει Θεός, αλλά το βάρος της απόδειξης πέφτει

σε εκείνους που υποστηρίζουν την ιδέα. Άν, θα έλεγαν οι επιστήμονες, πιστεύετε στον Θεό, το κάνετε μόνο από καθαρά

συναισθηματικούς λόγους, δίχως να βασίζεστε στη λογική ή στα γεγονότα. Πρακτικά μιλώντας, αυτό μπορεί να ισοδυ -

ναμεί με αθεϊσμό. Θεωρητικά, πρόκειται για απλό αγνωστικισμό. Διότι η ουσία της επιστημονικής ειλικρίνειας είναι να

μην προσποιείσαι ότι γνωρίζεις κάτι που δεν γνωρίζεις, και η

ουσία της επιστημονικής μεθόδου είναι να μη χρησιμοποιείς

υποθέσεις που δεν μπορούν να ελεγχθούν.

Τα άμεσα αποτελέσματα αυτής της ειλικρίνειας έχουν υπάρ-

ξει βαθύτατα ανησυχητικά και καταθλιπτικά. Διότι ο άνθρωπος

μοιάζει ανίκανος να ζήσει δίχως μύθο, χωρίς την πεποίθηση ότι

η ρουτίνα και ο μόχθος, ο πόνος και ο φόβος αυτής της ζωής

έχουν κάποιο νόημα, κάποιο σκοπό στο μέλλον. Μονομιάς, και-

νούργιοι μύθοι παίρνουν σάρκα και οστά – μύθοι πολιτικοί και

μύθοι οικονομικοί, με εξωφρενικές υποσχέσεις για το καλύτερο

μέλλον του παρόντος κόσμου. Οι μύθοι αυτοί δίνουν στο άτο-

μο την αίσθηση ότι υπάρχει νόημα, καθιστώντας το μέρος μιας

αχανούς συλλογικής προσπάθειας, μέσα στην οποία χάνει κάτι

από τη δική του μοναξιά, από το δικό του κενό. Εντούτοις, η ίδια

η βιαιότητα αυτών των πολιτικών θρησκειών προδίδει το άγχος

που κρύβεται πίσω τους – γιατί δεν είναι παρά μόνο άνθρωποι

που στριμώχνονται ο ένας κοντά στον άλλο και κραυγάζουν για

να πάρουν κουράγιο μέσα στο σκοτάδι.

Άπό τη στιγμή που θα υπάρξει η υποψία πως μια θρησκεία

είναι ένας μύθος η ισχύς της χάνεται. Μπορεί να είναι απαραί-

τητο για έναν άνθρωπο να έχει έναν μύθο, μα δεν γίνεται να τον

εφεύρει συνειδητά μόνος του, όπως μπορεί να φτιάξει ένα χάπι

για τον πονοκέφαλο. Ένας μύθος μπορεί να «δουλέψει» μόνο όταν θεωρείται αληθινός, και ο άνθρωπος δεν μπορεί εν γνώσει

του και εσκεμμένως να «κοροϊδεύει» τον εαυτό του επί μακρόν.

Άκόμη και οι καλύτεροι σύγχρονοι υποστηρικτές της θρη-

σκείας φαίνεται να παραβλέπουν αυτό το γεγονός. Διότι τα

πιο ισχυρά τους επιχειρήματα υπέρ κάποιας επιστροφής στην

ορθοδοξία είναι εκείνα που παρουσιάζουν τα κοινωνικά και

ηθικά πλεονεκτήματα της πίστης στον Θεό. Άυτό, όμως, δεν

αποδεικνύει ότι ο Θεός είναι μια πραγματικότητα. Στην καλύτερη περίπτωση, αποδεικνύει ότι ο Θεός είναι χρήσιμος. «Άν ο

Θεός δεν υπήρχε, θα ήμασταν αναγκασμένοι να τον εφεύρου-

με»*. Ίσως. Όταν, όμως, ο λαός έχει και την παραμικρή υποψία

ότι δεν υπάρχει, η εφεύρεση είναι μάταιη.

Γι’ αυτό τον λόγο, η τρέχουσα τάση για επιστροφή στην

ορθοδοξία σε κάποιους κύκλους διανοουμένων έχει, ως επί το

πλείστον, ένα μάλλον κούφιο αντίκτυπο. Μεγάλο μέρος της εί-

ναι περισσότερο η πίστη για την πίστη, παρά η πίστη στον Θεό.

Η αντίθεση ανάμεσα στον ανασφαλή, νευρωτικό, μορφωμένο

«μοντέρνο» πιστό και στην ήρεμη αξιοπρέπεια και εσωτερική

γαλήνη του παλιομοδίτη πιστού καθιστά τον δεύτερο αξιοζή-

λευτο. Ωστόσο, είναι μια σοβαρά λανθασμένη εφαρμογή της

ψυχολογίας να καθιστά την παρουσία ή την απουσία της νεύρωσης ακρογωνιαίο λίθο της αλήθειας, καθώς και να ισχυρίζεται πως, εφόσον η φιλοσοφία ενός ανθρώπου τον κάνει νευρωτικό, συνεπάγεται ότι είναι λάθος. «Οι περισσότεροι άθεοι και

αγνωστικιστές είναι νευρωτικοί, ενώ αντιθέτως οι περισσότεροι

απλοί χριστιανοί είναι ευτυχισμένοι και έχουν συμφιλιωθεί με

τον εαυτό τους. Συνεπώς, οι απόψεις των πρώτων είναι λανθασμένες, και εκείνες των δεύτερων αληθείς».

Άκόμη κι αν αυτή η παρατήρηση ευσταθεί, ο συλλογισμός

στον οποίο βασίζεται είναι παράλογος. Είναι σαν να λέμε «Ισχυρίζεστε πως έχει πιάσει φωτιά στο υπόγειο. Έχετε αναστατωθεί. Εφόσον αναστατωθήκατε, προφανώς δεν υπάρχει καμία φωτιά». Ο αγνωστικιστής, ο σκεπτικιστής είναι νευρωτικός, αλλά αυτό δεν συνεπάγεται μια λανθασμένη φιλοσοφία.

* Βολταίρος (1694-1778). (Σ.τ.Ε.)

συνεπάγεται την ανακάλυψη γεγονότων στα οποία δεν γνωρίζει πώς να προσαρμοστεί. Ο διανοούμενος που προσπαθεί

να ξεφύγει από τη νεύρωση ξεφεύγοντας από τα γεγονότα

λειτουργεί απλώς βάσει της αρχής «εκεί όπου η άγνοια είναι ευδαιμονία, είναι ανοησία να είναι κανείς σοφός».

Όταν η πίστη στο αιώνιο γίνεται ανέφικτη και υπάρχει μόνο

το φτωχό υποκατάστατο της πίστης για την πίστη, οι άνθρωποι αναζητούν την ευτυχία στις χαρές του χρόνου. Όσο κι αν προσπαθήσουν να το θάψουν στα βάθη του μυαλού τους, έχουν απόλυτη επίγνωση ότι οι χαρές αυτές είναι τόσο αβέβαιες όσο και πρόσκαιρες. Άυτό έχει δύο συνέπειες. Άπό τη μια, υπάρχει

το άγχος μήπως κάτι χαθεί, οπότε το μυαλό φτερουγίζει νευρικά

και άπληστα από τη μια απόλαυση στην άλλη, χωρίς να βρίσκει

ησυχία και ικανοποίηση σε καμία. Άπό την άλλη, η αγανάκτη-

ση, επειδή αναγκάζεται να κυνηγάει αέναα το μελλοντικό καλό

σ’ ένα αύριο που δεν έρχεται ποτέ και σ’ έναν κόσμο όπου όλα

πρέπει να αποσυντεθούν, σπρώχνει τους ανθρώπους στη στάση

«Ποιο το όφελος, ούτως ή άλλως;».

Κατά συνέπεια, η εποχή μας είναι μια εποχή αγανάκτη -

σης, άγχους, αναστάτωσης και εθισμού στο να πιάσουμε «την

καλή». Πρέπει, με κάποιον τρόπο, ν’ αρπάξουμε ό,τι μπορούμε

όσο ακόμα μπορούμε και να πνίξουμε τη συνειδητοποίηση ότι

όλα είναι μάταια και άνευ σημασίας. «Καλή» αποκαλούμε το υψηλό επίπεδο ζωής μας, μια βίαιη και πολυσύνθετη διέγερ-

ση των αισθήσεων, η οποία τις καθιστά προοδευτικά λιγότερο

οξείες και, ως εκ τούτου, απαιτεί μια ακόμη πιο βίαιη διέγερση.

Λαχταράμε τον περισπασμό της σκέψης – ένα πανόραμα θεαμάτων, ήχων, συγκινήσεων και σκανδαλισμών, μέσα στο οποίο

πρέπει να στριμωχτούν όσο το δυνατόν περισσότερα, σε όσο το δυνατόν λιγότερο χρόνο.

Προκειμένου να διατηρήσουμε αυτό το «υψηλό επίπεδο», οι περισσότεροι είμαστε διατιθέμενοι να ανεχτούμε μια ζωή

οποία σε μεγάλο βαθμό συνεπάγεται να κάνουμε ανιαρές δουλειές, να κερδίζουμε τα μέσα για να εξασφαλίσουμε την ανακούφιση από τη μονοτονία, με διαλείμματα πυρετωδών και πανάκριβων απολαύσεων. Τα διαλείμματα αυτά υποτίθεται πως είναι η πραγματική ζωή, ο πραγματικός σκοπός τον οποίο υπηρετούμε, με το αναγκαίο κακό της εργασίας. Ή φαντασιωνόμαστε ότι η δικαιολόγηση μιας τέτοιας εργασίας είναι η δημιουργία μιας

οικογένειας που θα συνεχίσει να κάνει το ίδιο πράγμα, προ-

κειμένου να δημιουργήσει με τη σειρά της κι εκείνη άλλη μια οικογένεια… και ούτω καθεξής ad infinitum.

Δεν πρόκειται για μια καρικατούρα. Είναι η απλή πραγματικότητα εκατομμύριων ζωών, τόσο κοινότοπη που δεν χρειάζεται

να ασχοληθούμε περαιτέρω με λεπτομέρειες, παρεκτός για να

σημειώσουμε το άγχος και την αγανάκτηση εκείνων που την υπομένουν, χωρίς να ξέρουν τι άλλο να κάνουν.

Και τι κάνουμε; Φαίνεται να υπάρχουν δύο εναλλακτικές. Η

πρώτη είναι, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, να ανακαλύψουμε

έναν καινούργιο μύθο ή να «αναστήσουμε» πειστικά κάποιον παλιό. Εφόσον η επιστήμη δεν μπορεί να αποδείξει ότι δεν υπάρχει Θεός, μπορούμε να προσπαθήσουμε να ζούμε και να ενεργούμε

πιστεύοντας, καθαρά στην τύχη, ότι τελικά υπάρχει. Δεν φαίνεται να υπάρχει κάτι να χάσουμε σε ένα τέτοιο στοίχημα, αφού, εάν ο θάνατος είναι το τέλος, δεν θα μάθουμε ποτέ ότι χάσαμε. Βέβαια, προφανώς αυτό ποτέ δεν ισοδυναμεί με μια ζωτική πίστη, γιατί στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε περισσότερο από το να πει κανείς «εφόσον όλη η κατάσταση είναι έτσι κι αλλιώς μάταιη, ας προσποιηθούμε πως δεν είναι». Η δεύτερη εναλλακτική είναι να προσπαθήσουμε σκυθρωπά ν’ αντιμετωπίσουμε το γεγονός ότι η ζωή είναι «ένα παραμύθι που διηγείται ένας ηλίθιος» και να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε, αφήνοντας την επιστήμη και την τεχνολογία να μας υπηρετήσουν όσο γίνεται πιο καλά στο ταξίδι

μας από το ένα τίποτα στο άλλο.

Κι όμως, δεν είναι αυτές οι μοναδικές λύσεις. Μπορεί να ξεκινήσουμε υιοθετώντας όλο τον αγνωστικισμό μιας σημαντικής θρησκείας. Μπορεί να παραδεχτούμε, με πάσα ειλικρίνεια, ότι δεν έχουμε καμία επιστημονική βάση για την πίστη

μας στον Θεό, στην προσωπική αθανασία ή σε οποιοδήποτε

άλλο απόλυτο. Μπορεί, ακόμη, να αποφύγουμε εντελώς το

να πιστέψουμε, παίρνοντας τη ζωή έτσι όπως είναι και τίποτε

περισσότερο. Άπό αυτό το σημείο αναχώρησης υπάρχει ακόμη

ένας δρόμος στη ζωή, ο οποίος δεν απαιτεί ούτε μύθο ούτε

απόγνωση. Άπαιτεί, ωστόσο, μια ριζική επανάσταση στον συνήθη, οικείο τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και νιώθουμε.

Το εξαιρετικό με αυτή την επανάσταση είναι ότι αποκαλύπτει την αλήθεια πίσω από τους υποτιθέμενους μύθους της παραδοσιακής θρησκείας και της μεταφυσικής. Φέρνει στο φως

όχι δοξασίες, αλλά απτές πραγματικότητες που αντιστοιχούν

–με τρόπο απρόσμενο– στις ιδέες του Θεού και της μετά θά-

νατον ζωής. Υπάρχουν λόγοι που μας κάνουν να υποθέτουμε

ότι μια επανάσταση αυτού του είδους υπήρξε η αρχική πηγή

ορισμένων από τις βασικές θρησκευτικές ιδέες, που στέκονται

στη σχέση που έχει η πραγματικότητα με το σύμβολο και η

αιτία με το αποτέλεσμα. Το κοινό λάθος της συνηθισμένης

θρησκευτικής πρακτικής είναι να μπερδεύουμε το σύμβολο

με την πραγματικότητα, να κοιτάζουμε το δάχτυλο που δείχνει

τον δρόμο κι έπειτα να το πιπιλίζουμε για παρηγοριά, αντί να

το ακολουθούμε. Οι θρησκευτικές ιδέες είναι σαν τις λέξεις –

έχουν ελάχιστη χρησιμότητα και συχνά είναι παραπλανητικές, εκτός αν γνωρίζεις την απτή πραγματικότητα στην οποία αναφέρονται. Η λέξη «νερό» αποτελεί χρήσιμο μέσο επικοινωνίας

μεταξύ εκείνων που γνωρίζουν το νερό. Το ίδιο ισχύει και για

τη λέξη και την ιδέα που ονομάζεται «Θεός».

Σε αυτό το σημείο δεν θέλω να φανώ μυστηριώδης ούτε να

ισχυριστώ πως διαθέτω κάποια «μυστική γνώση». Η πραγμα-

τικότητα η οποία αντιστοιχεί στον «Θεό» και τη «μετά θάνα-

τον ζωή» είναι ειλικρινής, νομότυπη, απλή, μπορεί να τη δει

ο καθένας. Για να τη δει, όμως, απαιτείται μια διόρθωση στον

νου, όπως ακριβώς για την τέλεια όραση απαιτείται ορισμένες

φορές μια διόρθωση των οφθαλμών.

Η ανακάλυψη αυτής της πραγματικότητας εμποδίζεται, αντί

να βοηθιέται, από την πίστη, είτε κάποιος πιστεύει στον Θεό είτε

είναι άθεος. Και εδώ πρέπει να κάνουμε μια σαφή διάκριση ανάμε-

«άνοιγμα» του

νου στην αλήθεια, όποια και αν αποδειχθεί ότι είναι αυτή. Η πίστη

δεν έχει προκαταλήψεις.είναι μια βουτιά στο άγνωστο. Η πεποίθηση γαντζώνεται, ενώ η πίστη αφήνεται. Με αυτή την έννοια της

λέξης, η πίστη είναι η βασική αρετή της επιστήμης, και παρομοίως οποιασδήποτε θρησκείας η οποία δεν είναι αυταπάτη.

Οι περισσότεροι πιστεύουμε για να νιώσουμε ασφαλείς, για

να κάνουμε τη ζωή μας να φαίνεται πιο πολύτιμη και πιο σημαντική. Έτσι, η πεποίθηση έχει γίνει μια απόπειρα να κρατηθούμε

στη ζωή, να την αδράξουμε και να την κρατήσουμε για λογαριασμό μας. Δεν μπορείς, όμως, να κατανοήσεις τη ζωή και τα μυστήριά της όσο πασχίζεις να την αντιληφθείς. Πράγματι, δεν μπορείς να την αντιληφθείς, όπως δεν μπορείς να βάλεις ένα ποτάμι σ’ έναν κουβά και να φύγεις. Άν προσπαθήσεις να «πιάσεις» τρεχούμενο νερό σε έναν κουβά, είναι σαφές ότι δεν θα το καταλαβαίνεις και ότι πάντοτε θ’ απογοητεύεσαι, αφού το νερό στον κουβά δεν «τρέχει». Προκειμένου να «έχεις» τρεχούμενο

νερό πρέπει να το αφήσεις ελεύθερο, να το αφήσεις να τρέξει. Το ίδιο ισχύει και για τη ζωή και για τον Θεό.

Ο κορυφαίος φιλόσοφος Alan Watts μάς δείχνει πώς -σε μια εποχή πρωτοφανούς άγχους- μπορούμε να βρούμε την ολοκλήρωση αγκαλιάζοντας το

παρόν και ζώντας απόλυτα στο τώρα.

Ο εγκέφαλος μπορεί να υιοθετήσει σωστές συμπεριφορές μόνο όταν η συ-

νείδηση κάνει αυτό για το οποίο έχει σχεδιαστεί: αντί να αγωνίζεται για να

ξεφύγει από την παρούσα εμπειρία, να έχει αβίαστη επίγνωση αυτής.

Σε αυτό το διαχρονικό και κλασικό βιβλίο, ο κορυφαίος φιλόσοφος Alan

Watts αντλεί γνώση από την ανατολική σοφία και θρησκεία, και προσφέρει

κατευθύνσεις για μια πιο ολοκληρωμένη ζωή. Η κεντρική του διαπίστωση

είναι πιο επίκαιρη από ποτέ: όταν ξοδεύουμε όλο μας τον χρόνο ανη-

συχώντας για το μέλλον και θρηνώντας για το παρελθόν, δεν είμα-

στε σε θέση να απολαύσουμε την παρούσα στιγμή - τη μόνη που

είμαστε πραγματικά σε θέση να βιώσουμε.

Ο Watts προσφέρει το απελευθερωτικό

μήνυμα ότι η αληθινή βεβαιότητα

και η ασφάλεια προέρχονται μόνο από την κατανόηση ότι η παροδικότητα

και η ανασφάλεια αποτελούν την ουσία της ύπαρξής μας. Επισημαίνει τη

ματαιότητα του ατελείωτου κυνηγιού στόχων, είτε αυτοί συνίστα-

νται σε οικονομική επιτυχία είτε σε σταθερότητα είτε στην απο-

φυγή του πόνου, και δείχνει ότι μόνο αν αναγνωρίσουμε αυτό που δεν ξέ-

ρουμε μπορούμε να μάθουμε οτιδήποτε πραγματικά αξίζει να γνωρίζουμε.

Στο Η σοφία της ανασφάλειας ο Watts εξηγεί πολύπλοκες έννοιες με σαφή-

νεια και απλότητα, καθιστώντας το ένα βιβλίο στο οποίο μπορείτε να επιστρέ-

φετε ξανά και ξανά για στήριξη και έμπνευση σε δύσκολες στιγμές.

ISBN 978-618-5724-20-7

9 786185 724207