Sheytanla yoldash olan - Eduard KARASH

E.B.KARAШ

ШEYTANLA YOLDAШ OLAN ("QURANИ-KЯRИM " surя 4 ayяt 38.)

Detektiv roman

1

Тяръцмячидян: Eduard Borisoviч Karaш- respublikanыn яmяkdar mцhяndisi, Dюvlяt mцkafatы laureatы, uzun illяr boyu Neft Daшlarыnda Qazma iшlяri Иdarяsinin baш mцhяndisi vяzifяsindя чalышmыш, kollektivin aьrы-acыlarыnы gюrmцш, йцксяк интеллектя малик, savadlы bir mцtяxяssisdir. "Neft Daшlarы"ndan sonra o, Sovet dюvrцndя fяaliyyяt gюstяrяn "Xяzяrdяnizneft" Birliyinin Тexniki Иdarяsinin rяisi vяzifяsindя ишлямишдир. Zaman keчmiш, bцtцn insanlar kimi o da yaшa dolmuш, tяqaцdя чыxmышdыr, ancaq zяhmяtsevяr insan olaraq boш oturmaьы юzцnя yaraшdыrmayaraq illяr boyu gюrdцklяrini,yaшadыqlarыnы qяlяmя almaq qяrarыna gяlmiшdir. Belяliklя onun bяdii yaradыcыlыq fяaliyyяtinin bяhrяlяri: шeиrlяri,hekayяlяri,romanlarы ярсяйя эялмишдир. Йазыб-йаратдыгларынын щамысы rus dilindя olduьundan, onu Rusiya Yazычыlar Иttifaqыna цzv гябул етмишляр. Е.Б.Карашын инди охудуьунуз – «Шейтанла йолдаш олан…» romanыnda о, Neft Daшlarыnda чalышdыьы zaman baш vermiш real hadisяlяri гялямя алмыш, баш верян щадисяляри одуьу кими eks etdirmяyя чalышmышdыr. Мялум олдуьу кими, Нефт Дашлары bir qяdяr qapalы mцяssisя olduьundan, Azяrbaycan xalqыnыn orada baш verяnlяrdяn xяbяri olmurdu, ona gюrя dя romanы доьма дилимизя чevirib diqqяtinizя чatdыrmaq qяrarыna gяldim. Язиз охуъулар, цmidvaram ki, мяним бу ямяйими тягдирялайиг щал кими гиймятлядиряъяк ve юлкямизин айрылмаз парчасы олан Нефт Дашларында бир нечя онилликляр яввял insanlarыn hansы чяtinliklяrlя цzlяшmяsi, tяbiяtin sяrt цzцnя necя qalib gялмяляри, milli kadrlarыmыzыn,mцtяxяssislяrimizin kimlяrin яli altыnda чalышdыqlarы бярядя yaxыndan tanыш olacaqсыныз. Яэяр roman xoшuna gяlяrsя, биз дя zяhmяtimizin щядяр эетмядийиня мямнун olarыq.

Hюrmяtlя: Фирянэиз Ясэяр-задя, рomanы Azяrbaycan dilinя tяrcцmя edяn

2

***

Giriш Tяmiz aь vяrяq qяribя cazibя qцvvяsinя, eyni zamanda hяm dя mяhvedici qцvvяyя malikdir. Bu biqanя aь vяrяq юz fikrini onun цzяrinя dolьun vя maraqlы шяkildя kюcцrmяk arzusunda olanlardan bir чoxunun hяyatыnы puч etmiшdir. Ancaq bяxti gяtirяnlяr dя olub. Bu o шяxslяrdir ki, bu aь vяrяqя юz hisslяrini etibar edяrkяn nяinki юz qяlblяrilя hяmahяng olur, eyni zamanda baшqa insanlann da qяlbini oxшaya bilirlяr. Belя bяxtяvяrlяr son nяticяdя yazычы olurlar. Onlar яdяbiyyata mцxtяlif yaшlarda vя mцxtяlif yollarla gяlirlяr. Kimisi tez - kimisi ahыl чaьыnda.

Eduard Karaш o шяxslяrdяndir ki, яdяbiyyata ahыl чaьыnda qяdяm qoymuшdur, ancaq buna baxmayaraq, o, ozц dя bilmяdяn, elя яvvяldяn dя яdяbiyyatчы olubmuш. Hяlя uшaqlыqda, gяnc yaшlarыnda, kamillik dюvrцndя, dяniz neft mяdяnlяrindя adi qazmaчi - fяhlяlikdяn baшlayaraq яlliminlik kollektivя malik nяhяng Neftqazcыxarma Birliyindя Texniki idarяnin rяhbяri, Dюvlяt Mцkafatы laureatы, Яmяkdar Иxtiraчы Mцhяndis, SSRИ - nin fяxri Neftчisi vяzifяsinя qяdяr keчdiyi uzun hяyat yolunda rast gяldiyi insanlarыn hяyatы, taleyi, istehsalatda baш verяn hadisяlяr gяlяcяk kitablar цcцn tяbii yaradыcыlыq materiallarы kimi onun hafizяsindя hяkk olunmuшdur.

Onun kitablarыnыn qяhrяmanlarы Xяzяrin sahilindя yerlяшmiш, hяr tяrяfdяn dяniz kцlяklяrilя цfцrцlяn, havasыna neft vя iodun acы qoxusu hopmuш BAKЫ шяhяrindя yaшayыb yaradan insanlardыr. Tяsadцfi deyildir ki, kцчяlяri isti yay gцnяшinin hяrarяtindяn яriyib yuxa kimi yumшalan, яhalisinin rus dilindяki danышыqlarы isя шirin milli lяhcяsinя qarышaraq xцsusi xoш yumoristik tяsir baьышlayan bu шяhяrin adы da tяrcцmяdя "kцlяklяr шяhяri" mяnasыnы юzцndя kяsb edir.

Yazычы юz яsяrlяrilя oxucunu yaxыn keчmiшя, yцzlяrlя millяt vя milliyяtlяr, etnik qruplar цчцn юz яmin-amanlыьы ilя яziz, isti ana qucaьы qяdяr hяlim vя mцlayim olduьu doьma шяhяrinin o zяmanяsinя aparыr bunun mцsbяt yaxud mяnfi hal olmasыndan asыlы olmayaraq, o zяmanя юz keчmiш vяtяndaшlannыn цrяyindя dяrin niskil izi qoyaraq artыq arxada qalыb...

Ciddi problemlяrlя dolu olmasыndan asыlы olmayaraq, hяmin gцnlяr o qяdяr 3

dя pis deyildi. Mяnя elя gяlir ki, ciddi problemlяrinin sayы qat-qat artыq olan indiki zяmanяylя mцqayisяdя bu belяydi.

Mцяllif oxucularыnы mяharяtlя hamы цчцn чox maraqlы olan bir mяkana dяvяt edir.

Onun яsяrlяrinin bюyцk hissяsinin fяaliyyяt mяkanы vaxtilя bцtцn dцnyada юz unikallыьы ilя sяs yaymыш, aчыq dяnizdя salыnmыш "Neft Daslarы" Neftqazcыxarma idarяsi vя orada calышan insanlarыn gцndяlik hяyat vя iш qayьыlarы, mцxtяlif texniki vя adi mяiшяt problemlяridir.

Romandakы vaqiяni daha maraqlы edяn юzцnяmяxsus sevgi macяrasыdыr ki, onun qяhrяmanlarы yaranmыш gяrgin vя mцrяkkяb hяyat hadisяlяri nяticяsindя dramatik hadisяlяrlя цzlяшmяli olur, kriminal situasiya yaranыr vя nяticя etibarilя biz detektiv romanыn oxucularыna чevrilirik. Adы Qurani-Kяrimdяn gюtцrцlmцш "Шeytanla yoldaш olan...." romanыnыn daxilindя cяrяyan edяn "Prokurorla gюrцs " vя "Dяniz" hekayяlяrindяki xцsusi iшlяr цzrя mцstяntiq vя rayon prokuroru obrazlarы, яsяr qяhrяmanlarыnыn baшыna gяlяn vaqiяlяrlя tяbii fon yaradaraq baш vermiш hadisяlяrin dekorasiyasina чevrilir ki, bu da mцяllifin yцksяk professionallыq sяviyyяsinя malik olduьuna dяlalяt edir.

Hяr bir bяdii яsяrin uьur qazanmasы цcцn bir sыra mцxtяlif komponentlяrin mюvcudluьu vacibdir. Birinci nюvbяdя, mяncя, яsяrin yazыlыш dili bюyцk яhяmiyyяt kяsb edir. Eduard Karaшыn яsяrlяrinin dili чox mцkяmmяl vя tяbiidir - hяm hadisяlяrin tяsvirindя, hяm mцxtяlif шяxslяrin dialoqlarыnda, hяm ayrы-ayrы personajlarыn qabarыq gюstяrilmiш danышыqlarыnda, bu dil чox tяbii vя personajlarыn danышыьыna tam uyьunlaшdыrыlmыш шяkildя gюstяrilmiшdir.

Sцjet xяttlяrinin maraqlыlыьы, mцxtяlif detallarыn dяqiqliyi, hadisяlяrin cяrяyan etdiyi zamanыn tam obyektivliyi ilя qяbul edilmяsinя yюnяlmiш чoxsaylы kяnar hadisяlяrin tяsviri, яsяr mцяllifinin geyri-шяrtsiz yцksяk uьuru kimi dяyяrlяndirilmяlidir.

Onun яsяrlяrinin bюyцk uьur qazanmasыnda tяbii incя yumorun da iшtirakы юz rolunu oynamышdыr. Mяnя elя gяlir ki, Qafqazda yaшayan insanlarыn incя yumoru tяkcя dil lяhcяsindя, rusca sюzlяrin necя tяlяffцz edilmяsindя deyil, hяm dя mцxtяlif yumoristik hяyat sяhnяlяrinin, situasiyalarыn yaranmasыndadыr.

Mяn яminяm ki, onun яsяrlяrini oxuyan hяr bir oxucu юzц mцяllifin bu "incя" sяnяtя, юzцnяmяxsus qabiliyyяtя tam malik olduьunun шahidi olacaqdыr.

Hяyatыn xцsusi fяlsяfi, insani nюqteyi-nяzяrindяn, bюyцk hяyat tяcrцbяsi keчmiш шяxsiyyяt tяrяfindяn dяrk edilmяsinя dяlalяt edяn kitabыn nяsr hissяsi, mцяllifin ozцnцn yцksяk mяnяviyyat sяviyyяsinя malik olduьunu, юzц yazdыьы kimi "bunu hec kяs gюrmяsя dя" hяr bir шяraitdя saf, tяmiz insan olduьunu vя sona qяdяr dя tяmiz qalmasыnыn sцbutudur.

Keчmiшя qayыtmaq hяmiшя niskilli dя olsa eyni zamanda hяm dя iшыqlы hadisя kimi tяsяvvцr yaradыr. Ancaq hamыda belя deyil! Zяnn edirяm ki, bu hissi keчirяn insanlar юzlяrini xoшbяxt hesab edя bilяrlяr. Mяn яsяr 4

mцяllifinя - mяni cavanlыьыma qaytardыьыna gюrя цrяkdяn minnяtdaram. Цmidvaram ki, яsяrin baшqa oxucularы da bu hissi keчirяcяk, vя tяяsцflяr olsun ki, hяmiшяlik bizi tяrk etmiш, zamansыzlыьa uymuш o illяrin abuhavasыnы bir daha ciyяrlяrinя hяmiшяlik olaraq hopduracaqlar.

Иlya Шtemler, Sankt-Peterburq шящяри

***

Muяllifdяn Hюrmяtli oxucum! Mяn heч vaxt elя belячя, birbaшa sяnя mцraчiяt edя bilmяzdim vя sяn dя mяnim yeni yazdыьыm bu kitabы яlindя tuta bilmяzdin, яyяr mяnim bяxtimя daima, юmrцm boyu, uшaqlыqdan ta indiki gцnя qяdяr mяni dцzgцn baшa dцшцb qiymяtlяndirяn insanlar яhatя etmяsяydi vя mяnim keчdiyыm hяyat yolunu, gюrdцyцm яzab-яziyyяtlяri qяlяmя alыb aь vяrяqя kюcцrmяk kimi xeyli gecikmiш hяvяsimi maraqla dяstяklяmяsяydilяr, Hюrmяtli oxuчum, bu gцn bizim sяninlя gюrцшmяk imkanыmыz da olmayacaqdы.

Bu birinci nюvbяdя mяnim hяyat yoldaшыm, yarыmяsrlik hяyat yolumun canlы peyki, birinчi vя яn яsas oxucum, яlimin altыndan чыxanыn яn sяrt tяnqыdчisi vя шяrhчisi Иvetta xanыmdыr. Mяn onun reaksiyasыnы gюzlяyir vя intuisiyasыna чox etibar edirяm, чцnki dяniz mяdяnlяrindя Xяzяrin sяrvяtlяrinin яldя olunmasы naminя 50 illik gяrgin fяalыyyяtimin dцz qыrx! ilini o mяni sяbirsizliklя, eyni zamanda tяmkinlя, dюzцmlя gюzlяmiшdir.

Vя bizim oьlanlarыmыz - peшяkar neftчi, Hyuston шяhяrindя mяnim ilk iki шeirlяr vя nяsr hekayяlяr kitablarыmыn чap olunmasыnыn ilk tяшяbbцskarы olmuш Oskar vя kitablarыn dizaynыnы, rяsmlяrini vя bцtцn bяdii tяrtibatыnы hazыrlayan peшяkar rяssam "чяnab Tяrtibatчы" oьlum Иqor olmuшdur. Qяribя dя olsa, onlarыn ailяlяri dя, gяrgin iш cяdvяllяrinя baxmayaraq, hяmiшя, hяtta bayram gцnlяrindя belя "ata" цчцn iшlяmяklя onlara шяrait yaradыr, mяni daha da ruhlandыrыrlar.

Vя яlbяttя ki, uzun hяyat yollarыnda юmrцmцzцn yerdя qalan payыna qazandыьыmыz bцtцn Bakыlы, Moskvalы vя Amerikalы dostlarыmыzdыr ki, onlar 5

шцbhяsiz mяnim ilk oxucularыm vя dяyяrlяndiricilяrimdir. Mяn юz taleyimя belя insanlarы mяnя bяxш etdiyinя, onlarla цnsiyyяtdя olmaq imkanы yaratdыьыna gюrя, чox minnяtdaram.

Bu, ilk nюvbяdя, geniш tяcrцbяyя malik яdяbiyyatчы - pedaqoq Leonid Шur, Nina Ratner, Иvetta Yengыbarova, t.e.n. yazычы Mixail Belilovski, professional hцquqшцnaslar Sarra Eydelman vя Abo Шotaшvili, (hamыsы ABШ-dandыr), iqtisad elmlяri doktoru, RF-nыn Pedaqoji Akademiyasыnыn цzvц, yazычы Mыxaыl Qaykazov (Moskva), mяnыm keчmыш Bakыlы dostum, hazыrda Moskvada yaшayan kinematoqrafiya mцtяxяssisi, rejissor vя biznesmen Aleksandr Melkumov, iqtisad elmlяri namizяdi Lyudmila Berejnaya- vя bir чox adыnы чяkmяdiyim dostlarыm-yoldaшlarыm, AmerikaRusыya xяttindя mяnim яlagяlяndirыcilяrim vя bцtцn yaradыcыlыq iшlяrindя, o cцmlяdяn bu kitabыn яrsяyя gяlmяsыndя dя яvяzolunmaz yardыmчыlarыm olmuшlar.

Mяnim gяnclik illяrimin yaxыn dostu, sirdaшы, sяnяtim цzrя hяmkarыm olmuш, hюrmяtli rяhbяr, gцclц neft fontanlarыnыn cilovlayыcыsы kimi mяшhurlaшmыш igid mцhяndis, hяyatmыn coшqun gяnc yaшыnda, яmяk karyerasыnыn baшlanьыcыnda, iш baшыnda fяdakarcasыna hяlak olmuш dostum Roman Eydelmanыn xatirяsi yaddaшыmdan heч vaxt silinmяyяcяkdir. Kitabыn girыш sюzцnцn mцяllifы, MDB юlkяlяrindя, rusdilli Amerыkada vя Avropada geniш шюhrяtя malik Sankt-Peterburqlu romanist Иlya Шtemberqя, "mцяllif nя istяyir" adlы яdяbi Ыnternet portalыnыn tяшkыlatчыsы Иlya Mayzelsя vя "Poverennыy" adlы чap evinin rяhbяri Valentina Makarovaya mяnя gюstяrdiklяri diqqяt vя hюrmяtя, bu kitabыn яrsяyя gяlmяsindя gюstяrdiklяri canfяшanlыьa gюrя minnяtdarlыьыmы bildirirяm.

Sizя dя, Hюrmяtli Oxucum, mяnim kitabыmы oxuyub baшa чatdыrmaq arzusunda olduьunuza gюrя tяшяkkцr edir, цmidvaram ki, ona sяrf etdiyiniz vaxta gюrя peшiman olmayacaqsыnыz!

Eduard Karaш, Иyun 2004, ABШ, Hyuston шящяри

***

6

Eдуард KARAШ

ШEYTANLA YOLDAШ OLAN ("QURANИ-KЯRИM " surя 4 ayяt 38.)

Detektiv roman

Ы HИSSЯ Saman tayasыnda bir чюp Vertolyot aь qыvrыm qoyun sцrцsцnц xatыrladan, coшqun dяnizin bozyaшыl dalьalarыndan bir neчя metrlik hцndцrlцkdя asыlы vяziyyяtdя dayandы.

Dalьalarыn цst qatыnы яtrafa sычradan yastы qanadlarыn yaratdыьы gцclц hava axыnы, цstяlik яlavя dairяlяr yaradaraq suyu daha da bulandыrыr, dяnizin dibini gюrmяk imkanыnы bir qяdяr dя чяtinlяшdirirdi.

•Yox яшшi, belя heч nя gюrmяk mцmkцn deyil- deyя ekipaj komandiri burnunun altыnda deyindi, ancaq sяs gцclяndirisinin vasitяsilя onun sюzlяri iшlяyяn mцhяrrikin vя fыrlanan qanadыn sяsini цstяlяyяrяk salonda oturanlarыn hamыsыna bяlli oldu. - Яlli metrlik hцndцrlцkdяn baxarыq - deyя o bяrkdяn яlavя etdi. Maшыn o dяqiqя, юz ovunu gцdяn qaьayы kimi cяnuba, Иran sяrhяddinя doьru цmumi istiqamяtini saxlayaraq, bir az da hцndцrlцyя qalxdы.

Ekipaj komandiri, aviasiya podpolkovniki, vertolyot dяstяsinin komandiri Nikolay Tsaryov шяxsi heyяt daxilindя arxasыnca hюrmяtlя ЫЫЫ (цчцncц) Nikolay adlandыrыlmышdы, yaxud qыsaldыlmыш шяkildя sadяcя "цчцncц" deyilirdы. Aerodroma yenicя gяlяn gяnclяr, yaxud tяcrцbячi kursantlar Birinciyя nя цчцn "цчцncц" deyildiyilя maraqlananda, ona cavab verirdilяr ki, "sяnin vяzifяn hяlя "onuncudur", ikinci olanda bilяrsяn." Bu gцn sяhяr ertяdяn Aviadяstя Иdarяsindя rяisin шяxsяn ekipaj komandыrы kimi юzцnцn dяnizя getdiyi xяbяri yayыlmышdы - demяli orada nя isя bir geyri-adi hadisя baш verib.

Doьrudan da sяhяr erkяn Dяniz Qazma Иdarяsinin Baш Mцhяndisi Ernest Arkadyeviч Karevin telefon zяnqi Tsaryovu yataqdan qaldыrmышdы.

Nikolay Andreyeviч, salam! Karevdir, mяn sяni dцnяn narahat etmяdim, hava uчuш цчцn яlveriшli deyildi, qasыrьa, qar...sizdя sahildя dя yяqin, ki xoш deyil....

Salam Ernest.. .Bяli, bu il fevral чox aьыrdыr, dцnяn bцtцn gцnц 9 ball 7

gцcцndя kцlяk яsirdi, gюrцnцш sыfыr nюqtяsindя idi, kaьыz-kuьuzla mяшьul idik.

Ancaq axшama yaxыn maшыnlarы, meydanчalarы qardan tяmizlяyя bilmiшik, yanaчaq doldurmuшuq. Sяndя nя var, sahildяn vaxta yubanыr, nяdir?

Bu юz yerыndя, цч gцndцr nя dяnizlя, nя hava ilя gediш-gяliш yoxdur.

Bizdя baшqa hadisя baш verib- ыnsan itib,..dцnяn sяhяr mяlum olub, gecя-gцndцz bцtцn yataqxanalarda, estakadalarda, sexlяrdя, bцtцn tяsяrrцfatlarda axtarmышыq. Keчяn gecя onu cяnub-шяrq estakadanыn yanыndakы qazma buruьunda gюrцblяr, sonradan elя bil suya dцшцb yoxdur...

Sяn elя zяnn edirsяn ki, doьrudan da suya dцшцb?

Bяs hara dцшя bilяr? Dalьыclar bu gцn dя suya dцшя bilmяyяcяklяr dяniz чox tяlatцmlцdцr, bяlkя sabah sakitlяшdi. Иstяyirяm sяnin uшaqlarыndan xahiш edim bяlkя yuxarыdan baxыb bir шey gюrя bilяrlяr? Birinci reyslя prokurorluqdan, milisdяn gяlяcяklяr, rяis onlarla mяшьul olacaq, mяn isя sяnin uшaqlarыnla yuxarыdan baxardыm.

Uшaqlarы qrafikdяn nя цчцn ayыraq, юzцn deyirsяn цч gцndцr gediшgяliш pozulыb, elя bilirsяn mяn uчmaьы unutmuшam? bu ciddi mяsяlяdir, bu saat шturmanы чaьыraram, sяhяr aчыlandan bir saat sonra isя sizdя olarыq, sяn sяhяr vertolyot meydanчasma gяl. Юz meteoroloqlarыnыzdan bu gцnlяrdяki su axarlarыnыn istiqamяtini юyrяnmяyi unutma.

Onlardan soruшmuшam bu gцnlяrdя kцlяk шimal-шяrq istiqamяtindя iшlяyыb, ona gюrя cяnub vя geniш cяnub-шяrq istiqamяtindяki axarlara baxmaq lazыmdыr.

Ot tayasыnda saman чюpц... Tsaryov artыq mяsяlяni юzц цчцn aydmlaшdыrmышdы.

Nя deyirsяn?

Heч nя, sadяcя atalar шюzц yadыma dцшdц, narahat olma, цrяkdяn axtararыq. Yaxшы, gюrцшяnя qяdяr! Dяniz mяdяninin vertolyot meydanчasыnda dispetчerin otaьыndakы mцшavirя чox da uzun чяkmяdi. Son iki gцndя dяniz axarlarыnыn xяritяsilя tanыш oldular, gцndцz vaxtы axtarыш mцddяtinin, mяsafя vя dairяsini dяqiqlяшdirdilяr. Шahidlяrin dediklяrinя яsasяn axtarыш obyektinin яynindя qara rяngli dяri gюdяkчяnin цstцndяn aчыq gюy-xaki rяngindя enli plaшш geydiyini mцяyyяnlяшdirdilяr.

Mяn elя zяnn edirяm ki, estakadalarыn cяnub-шяrq xяttindяn baшlayaq.Yaxыndan uчuшlar nяticяsiz olsa maшыnы yanacaqla doldurub elя bu gцn bir az uzaqlara getmяk olar - deyя Tsaryov ayaьa qalxdы. Bizimlя kim gedir- maшыna doьru, deyя яmr verdi.

Hamы baшa dцшцrdц ki, bir sutka vaxt keчяndяn sonra coшqun qыш dяnizindя kimisя canlы tapmaq шansы чox deyil, ancaq цmыd ona qalmышdы ki, doktor Mixail Petroviч Frenkel dediyi kimi - "hяlak olanыn heч olmazsa "bяdяnini" tapaq - o bu qulaьa daha xoш kяlmя ilя mцtяxяssislяrя mяlum "cяsяd"yaxud "meyit" sюzцnц яvяz etmiшdi.

Hяkimin adы vя atasыnыn adы Bюyцk Vяtяn Mцharibяsы cяbhяlяrindя 8

Moiseydяn- Mixailя, atasыnыn adы Pinxas isя Pesya, Petya-Petra (Pyotr) чevrilmiшdi.

Doktor Frenkelin hяmiшя yerinя dцшяn zarafatlar, mцxtяlыf lяtifяlяr, masa arxasmda tяntяnяli gur чыxышlar "sinяdяftяri" olmasы onu yaxыndan tanыyanlara yaxшы bяlli idi. Hяlя uшaq ikяn anasы ona tez-tez xatыrladыrdы: Mosenka, dilini bir azca qыsalt, yoxsa Kiyevin яvяzinя яks istiqamяtяMaqadana dцшяrsяn.

Rayon sanitar hяkimi vяzifяsini doktor Frenkel yцksяk sяviyyяdя icra edirdi.

Nяzarяtindя olan sahяlяrdяki obyektlяrdя sanitariya norma vя qaydalarыna riayяt etmяyяnlяrя qarшы o heч vaxt ixtiyarы olduьu "cяrimяlяmя" цsulundan istifadя etmirdi.

Onun tяsir цsulu "'dahi vя mюhtяшяm" rus dilindяn istifadя etmяk idi, yeri gяlяndя o yaxшы bяlяd olduьu qяdim vя eyni tяsir qцvvяsinя malik azяrbaycan dilinя dя mяharяtlя mцraciяt etmяyi bacarыrdы. Qayda pozucusu dцz yarыm saat яrzindя tяntяnяlы tostlar ustasы tяrяfindяn elя gцclц sюz yaьышыna tutulurdu ki, bu yцkцn altыndan necя чыxaчaьы ona чox mцшkцl mяsяlя tяsirini baьышlayыr, bir daha belя gцnah iшlяtmяyяcяyinя canы- qяlbdяn шюz verir, doktorun яlindяn yaxasыnы vaxtыnda qurtarmaьa чalышыrdы, gяlяn dяfя hяmin adamыn daha betяr gцnah etmяyяcяyinя isя heч kяs, o cцmlяdяn doktorun юzц dя, tяminat verя bilmяzdi.

Saчlarы aьarmaьa baшlamыш gюzяl qamяtli kinoaktyor Vladlen Davыdova bяnzяyяn doktorun zahiri gюrцnцшц daima elя gюrkяmli aksessuarlarla da tamamlanыrdы: o hяmiшя baшыna son dяbdя olan boz rяngli шlyapa qoyar, qoltuьunda isя hяmin rяngdя aьzы "zmeyka" deyilяn "qыfыlnan" baьlanan, iчяrisi mцxtяlif tяmiz - yazыsыz aktlar, gюstяriшlяr vя s, "cяzalandыrma" blanklarы vя cяzalandыrыlanlarыn izahatlarы ilя dolu qovluq gяzdirяrdы, hamы da bilirdi ki, hяmin qovluq bu izahatlarыn son mяnzilinя чevrilirdы. Юz vяzifя borcunu yerinя yetirяrяk doktor Mixaыl Petrovыч, bir qayda olaraq, hяr sяhяr, gцnorta vя axшam saatlarыnda чiyninя aь xalat atыb mяdяn yemяkxanalarыnыn birinin mяtbяxindя peyda olur, hazыr yemяklяrin keyfiyyяtini, dadыnы yoxlayardы. Bu zaman baш aшpaz Lyeva Qinzburq vя kiчik rцtbяli aшpazlar gюzlяrini qыrpmadan, цrяklяri яsя-яsя doktora tamaшa edir, onun sifяtindяkы hяr dяyiшikliyi, mimikasыnы qorxa-qorxa izlяyir, цzцnцn razыlыq яlamяti olan ifadяsini sяbirsizliklя gюzlяyяrdilяr. Bir qaшыq sup yaxud borшш, kotletin dюrddя biri, "qulyaш" adlanan яtlя soьan qovurmasmdan bir tikя, vя qaшыьыn ucunda bir balaca "qarnir", bir чay qaшыьы "kompot" yaxud "kisel" doktorun qiymяtlяndirmя prosesinя kifayяt edяr, nяtыcяdя o qыsaca "dюzmяk olar" deyяrяk яtrafda hяyяcanla gюzlяyяn mяtbяx ышчыlяnnыn sevincinя sяbяb olurdu. Чox nadir hallarda doktor biшirilmiш xюrяyi menyudan чыxarmaьы tяlяb edir, "яrzaqlarы korlayыrsыnыz"-deyя юz qяrarыnы verirdi ki, bu zaman heч nяdяn gюzяl yemяk hazыrlamaq qabiliyyяtilя ad чыxarmыш baш aшpaz Lyevanы soyuq tяr basыr, o cяld hяrяkяtlяrlя bяyяnilmяmiш xюrяyi lяьv edыr, yenisini biшirmяyя yollanыrdы.

9

Xюrяklяri qiymяtlяndыrяndяn sonra doktor Frenkel юzцnцn gяbul etdiyi vя daima riayяt etdiyi qayda-qanuna gюrя, aшxana mцdirinin otaьma yollanar, orada indicя qiymяtlяndirdiyi yemяklяrdяn nuш elяmяyя baшlayardы, bu zaman onun simasыnda adi adamlarda yemяkdяn qayьыsыz hяzz almaq mimikasыnыn яvяzinя, elя mяtbяxdяki "dadabaxma", "analiz etmя" prosesindяki "turш sifяt", яvvяlki kimi, dяyiшmяz qalardы.

Ancaq bir inkaredilmяz hяqiqяt dяyiшmяz qalыr ki, doktor Frenkelin fяalыyyяti dюvrцndя uzun illяr boyu minlяrlя iшчisi olan dяniz neftqazчыxarma idarяsindя heч bir dяfя dя olsun yemяkdяn zяhяrlяnmя vя yaxud hяr hansы bir xяstяliyin, allah elяmяmiш, epidemыya шяkli almasы, baш vermяmiшdi.

Mixail Petroviч, neftqazчыxarma idarяsinin fяhlяlikdяn baшlamыш bцtцn karyera pillяlяrini addыm-addыm keчяrяk, son on ildя dяnыz qazma idarяsыnыn baш mцhяndisi kimi чяtin vя mяsuliyyяtli vяzifяyя qяdяr yцkшяlmiш, bцtцn neftчilяr ailяsindя юzцnя layiqli yer tutan, xeyli hюrmяt sahibi olmuш, юz millяti daxilindя kiчik qardaш saydыьы Ernest Arkadyeviчя xцsusi hюrmяt vя ehtiram bяslяyirdi. Bu ehtiramыn tяzahцrцdцr ki, heч kяsя icazя vermяdiyi, яrzaq daшыnmasыyчцn nяzяrdя turulmuш vertolyotla kяшfiyyat qazma buruьunda qяza vяziyyяtinin qarшыsыnы almaq mяqsяdilя Ernestin gюstяriшilя kimyяvi reagentlяrin daшыnmasma, doktor gюz yummuшdu. Bu mяsяlяdяn agah olan kimi Frenkel Karevdяn soruшmuшdu kы: "o hяmin vertolyotla buruьa bir-iki yцz artilleriya bombasыnыn, yaxud vяhшi Benqal pяlяnglяrinin daшыnmasы цчцn istifadя etmяk fikrindя deyilki?" hяmin suala Karev cavab vermiшdi ki:- " bomba vя vяhшi heyvanlar buruqda gяrяk deyil, anчaq kimyяvi reagent чox vaчib lazыm idi. Яlavя olaraq o doktoru яmin etmiшdы kы, reagentlяrin ыstehsalчы zavod tяrяfindяn lazыmi sяviyyяdя qabqarlaшdыrыdыьыna baxmayaraq, o vertolyotun dюшяmяsinя polietilen mцшяmbя layыnыn salыnacaьma vя, yerinя чatdыqdan sonra lazыmi sяviyyяdя tяmizlik vя dezinfeksiya iшlяrinin aparыlmasыna nяzarяt edяcяk. Sonradan Mixail Petroviч юyrяnmiшdi ki, o Karevlя bu sюhbяti apararkяn vertolyot artыq qazыlan buruьa чatmaqda imiш.

Bir dяfя doktor Frenkel E. Karevdяn on il яrzindя qazma idarяsыndя цч dяfя rяisin dяyiшdirilmяsinя baxmayaraq, o elя mцavinliyindя qalmasыnыn sяbяbini soruшmuшdu: Erik, bu iшlяrdяn incimirsяn ki? - Karev gцlцmsяyяrяk cavab vermiшdi: Xeyыr, Miшa, heч incimirяm. Ona gюrя ki, яvvяlcя цч dяfя mяnя tяklif olunub, mяn isя hesab edirяm ki, milli respublikalarda birinci шяxs -rяis vяzifяlяrindя yerli - яllяrindя mюhцr, yuxarыlarda dayыsы olan milli kadrlar яylяшmяlidir. Belя olduqda bizimчцn iшlяmяk asanlaшыr. Sяn bilirsяn ki, bizim iшimizdя odda yanmaq, suda boьulmaq ыmkanlarы чoxdur. Onlar цчцn hяr шeyы keчmяk olarsa- baшqalarыna dяrs olmaq цcцn bizlяrin dяrisini soyarlar. Bundan baшqa mяn nя qяdяr rяislik edяcяyяmsя, o qяdяr dя mяni чыxarыb yerimя keчmяk istяyяnlяrin, ayaьыmыn altыnы qazanlarыn sayы чoxalacaqdыr. Ona gюrя heч vaxt rяiш olmaьы arzulamamышam vя arzulamыram da, buna gюrя heч kяsdяn nя kцsцrяm, nя inчiyirяm.

Vertolyota Tsaryov vя цч nяfяr ekipaj цzvlяrindяn, Karevdяn vя 10

doktordan baшqa neft-mяdяn idarяsi xilasetmя xidmяtinin rяis mцavini Qennadi Bычkov, sahя milis mцvяkkili Tofiq Mяmmяdov vя yanьыndan mцhafizя xidmяtinin nяzarяtчisi Nursultan Kerjenbaev qalxdыlar. Maшыn meydanчanыn цzяrindяn qalxdы, torreadorun цzяrinя hцчum etmяyя hazыrlaшan юkцz kimi, bir neчя dяqiqя gюydя dayandы, sonra hюrцmчяk toru kimi dяnizi aьuшuna almыш estakadalarыn цzяrindя bir-iki dяqiqя dюvrя vurub onun cяnub qolu istiqamяtindя axtarыш uчuшuna baшladы. Ernest ekipaj цzvц - tяyyarя bяlяdчisilя birlikdя tяyyarячilяrin kabinяsinin aчыg qapыsыndan irяliyя doьru baxыr, vя salonun dюшяmяsindяki balaca lyukdan aшaьыya, bцtцn yol boyu dяniz sяthini diqqяtlя izlяyirdi. Baшqa sяrniшinlяr salonun hяr iki tяrяfindяkы illцmыnatorlara dirяnmiшdilяr.

Yuxarыdan, adi quш uчuшu hцndцrlцyцndяn 4-5 ball dalьalы dяniz, bu шяraitя юyrяшmiш insanlar цчцn adi, daim hяrяkяtli, bir-birini яvяzlяyяn чoxlu aь kюpцklц parallel dairяvi xяttlяrdяn baшqa bir шey deyildi.

Ernest baшa dцшя bilmirdi ki, bu reysdя milis mцvяkkilinin vя yanьыn mцhafizячыsinin nя iшi var, hяtta dispetчerin otaьыnda onlarыn adыnы siyahыda gюrdцkdя tяяcцblяnmiшdы, hяr halda iki cцt artыq gюzlяrin axtarыш цчцn zяrяri olmazdы, ancaq onun zяnniycя ona bircя Qenanыn iшtirakы kifayяt edяrdi. O bu gяnc шaьlam oьlanla yaxшы tanыш idi, vaxtilя idmanla mяшьul olan vя Bяdяn Tяrbiyяsi Иnstitutunun tяlяbяsi olmuш Qennadi ailя vяziyyяti ucbatыndan tяhsilini yarыmчыq qoymuшdu - atasы vяfat etdikdяn sonra iki kiчik bacыsыnы vя xяstя anasыnы saxlamaq onun boynuna dцшmцшdц.

Dяniz xilasяdicilяr dяstяsinin daimi mobil postlarы ancaq sяrniшin gяmilяrinin dayanacaqlarыnda, tikinti-inшaat meydanчalarыnda, estakadalarыn vя юzяl dяniz platformalarыnыn tяmir nюqtяlяrindя qoyulurdu. Иki il bundan яvvяl isti yay gцnlяrinin birindя dir yalanчы ―qяhrяmanыn‖ "sonuncu dяfя suya baш vururam!‖ baьыraraq юzцnц suya atan zaman, Qennadыnin cяld tяrpяnib bu yalanчы igidi sularda boьulmaqdan xilas etmяkdя ona necя kюmяk etdiyini, onun юzцnц isя vяzыfяsilя яlaqяdar yuxarы tяшkыlatlarыn ciddi чяk-чevirlяrindяn qurtardыьыnы, Ernest yaxшы xatыrlayыrdы.

Baшqa bir sakit iyul gцnlяrinin birindя, ali mяktяbi yenicя bitirmiш, ancaq юz tяlяbя yoldaшlarыndan yaшca яn azы 10 yaш bюyцk olduьuna gюrя "qoca gяnc" adlandыrыlan Kamal Xяlыlov nяdяn юtrцsя estakada ilя qonшu qazma buruьuna yollanmышdы. Yolцstц o yцngцl satin gюdяkчяsinin цst cibindяn gцnяшdяn qorunma tцnd eynяyini чыxardarkяn hяmin cibdяki eynяyя iliшmiш yцngцl, cыьara kыmы nazыk kaьыzыn цzяrindяkы sutkalыq kartoqramma, yцngцlcя kцlяyin qabaьыna dцшцb havada dюvr etdikdяn sonra sakit dяniz dalьasыnыn цzяrinя enяrkяn Kamalыn gюzlяri ikigat bюyцdцbir anlыьa fыkыrlяшdi ki, bцtцn briqadanыn mяvacыb almasы, sutka boyu gюrцlяn iшin nяticяsini yekunlaшdыrmaq цчцn яsas sяnяd olan kartoqramы itirmяk yenicя buruq ustasы tяyin edilmiш adama baш ucalыьы gяtirmяyяcяk, vя cяld hяrяkяtlяrlя kombinezonu, ayaqqabыlarыnы, hяmin qara eynяyi vя saatыnы чыxardыb yolцstц qaчaraq юzцnц чatdыran bir fяhlяyя юtцrцb - bir dяqыqя saxla - deyib cяld hяrяkяtlяrlя estakadanы iki tяrяfdяn яhatя edяn mяhяccяri aшmышdы.

11

- Mmastыrr, burda чimmяk olmaz, qorxuludur - deyя fяhlя Kяrim baьыrdы.

Ay Kяrыm, mяn bяyяm kef dalыnca gedirяm, gюrmцrsяn o zяhrыmarы? bыr aшaьы bax! -deyяrяk sяkkыz metrlыk hцndцrlцkdяn юzцnц dяnыzя atdы.

Kяrыm aшaьы baxaraq su цzяrыndя uzaqlaшmaqda olan kartoqramы gюrцb цrяyindя ona sюydц dя, bu hцndцrlцyя Kamalыn neчя qayыdacaьыnы soruшmaq ыstяdi, ancaq sюz onun aьzыndan чыxmamыш, Kamal artыq uшaqlыqda Lяnkяranda qaya цzяrindяn dяnыzя atыlыrmыш kimi, юzцnц suya tullamышdы. Dяnizdя uzun illяr ышlяmiш tяcrцbяli Kяrim юzцnц itirmяdяn cяld geriyя qayыdaraq yaxыnlыqdakы buruqdan bir dяqыqя яrzindя яlindя xilasedici rezin tяkяr vя uzun kяndirlя qayыtdы. Hяmin dяqiqяlяrdя hяr gцn qazma buruqlarыna baш чяkяn Karev юz ―UAZ‖ maшыnыnda hadisя yerinя чatmaqda idi.

O maшыndan чыxыb mяhяccяrя yaxыnlaшdы vя dяnizin цzяrindя яlindя itirilmiш kartoqram yellяndirяn, sifяtыndя sevinc ifadяsilя gцlцmsцnяn Kamalы gюrdц.

Yaxыnlaшan Kяrыm Baш mцhяndisi hadisя barяdя mяlumatlandыrdы.

Adяtяn чox tяmkinli olan Karev hirsindяn цrяyindя sюydц dя, vя Kamala qышqыrtыlы uca sяslя цzя- цzя yaxыndakы dirяyя yaxыnlaшmaьы tapшыrdы. Kamal яl hяrяkяtilя hяr шeyi anladыьыnы bildirdi vя tяcrцbяli цzgцчц kimi estakada dirяyinя doьru цzmяyя baшladы.

Yuxarыdan Kamalыn neъя var gцcц ыlя hяrяkяt etmяyя чalышdыьы gюrцnцrdц, anчaq яks istiqamяtdя dalьalanan sular onu чox irяlilяmяyя qoymurdu, чox чabalamaьыna baxmayaraq o anчaq 1-2 metrя irяlыlяyя bilmiшdi. Bu arada Ernest Kяrimi 100 metrlik mяsafяdя estakada quraшdыran kranыn yanыndakы xыlasedicilяrin yanыna gюndяrяrяk, kяndirin ucunu яlindя saxlayыb яlindяkы yumru rezin tяkяri Kamalыn baшыna salmamaq цчцn var gцcцylя baшыbяlalы qяhrяmana sarы atdы- tяkяr Kamalыn yanыndaca suyun цzяrinя qondu. Kamal iki яlli ondan yapышdы, Ernest kюmяyя gяlmыш fяhlяlяrlя birlikdя onu kяndirlя dirяyя sarы чяkmяyя baшladыlar. Artыq indi Kamal rezin tяkяri buraxaraq яllяri vя ayaqlarilя яn azы yarыmmetr diametri olan dirяkdяn mюhkяm yapышdы, dяniz sяviyyяsindя dirяyя yapышmыш чoxlu dяnizotu vя balыqqulaqlarы onun яllяrini, ayaqlarыnы vя bцtцn bяdяnini cыzыrdыlar, hяr yeri qanayыrdы, ancaq Kamal юzцndяn asыlы olmayaraq bяrk qorxmuшdu vя yuxarыdan ona qышqыra-qышqыra rezin tяkяrdяn yapышmaьы buyuran sяslяrя heч bыr mяhяl goymur, dirяkdяn heч cцr aralanmaq istяmirdы. Mюhkяm dirяkdяn aralanmaq qorxusu hяr yeri cыrmaqcыrmaq olmuш Kamalыn aьrы qorxusunu цstяlяmышdы. Bu vaxt xilasedici katerin sцrяtlя onlara doьru gяldiyini gюrяn Ernest nisbяtяn sakitlяшdы, bir neчя dяqыqяdяn sonra kater artыq Kamala yaxыnlaшmышdы. Kater ehtiyatla Kamalыn mюhkяm yapышdыьы dirяyя yan aldы, onun gюyяrtяsindя Kamala yaxыn kцncцndя, Qennadы яylяшmiшdы, o sol яlilя katerin yellяncяyindяn yapышaraq saь яlini Kamala uzatdы vя ucadan rus dilindя ona яmr etdi • Nu davay, qeroy, slezay, priyexali! Kamal heч baшыnы da tяrpяtmяdi. Qennadi яlini ona uzadaraq - qorxma dedi, bura gяl, яlini mяnя ver, nя olub nя цчцn 12

zяli kыmы dirяkdяn yapышmыsan?

Kamalыn яl-ayaьы qorxudan elя bыl ыflыч olmuшdu, bяdяnы яsыm-яsыm яsыrdы.- Yox baчarmыram - deyя sяslяndi.

Qennadi kapitana nя isя dedi, sonra yuxarыdakыlara gюstяriш verdi: Eheey, yuxarыdakыlar! Biz kateri bыr azca geriyя verяcяyik ki, ona toxunub яzmяyяk, siz rezin tяkяri katerя atыn, sonra mяnimlя birlikdя qяhrяmanыnыzы чяkяrsiniz! Sonra cяld hяrяkяtlяrlя юz rezin jыletini baьlayыb suya tullandы, Xяlыlova yaxыnlaшыb яvvяlcя saь яlinin qыraq sцmцyц ilя onun яllяrindяn mюhkяm vurdu, heч bir reaksiyanыn olmadыьыnы gюrцb яllяrini var gцcц ilя Kamalыn чiyinlяrinя endirdi, bu dяfя Kamal doьrudan da doymuш zяli юz qurbanыnы buraxdыьы kыmы dirяkdяn ayrыldы, Qennadi isя onu aьuшuna alыb birlikdя katerя tяrяf цzmяyя baшladы. Katerdяki matros motoristlяrlя birlikdя gяminin gюyяrtяsinя чыxmaqda onlara kюmяk etdыlяr...

Bu heч olmazsa bir kaьыz parчasыnы ovcunda mюhkяm sыxmышdы, mяnim baшыma bir baшqa hadisя dя gяlib-deyя Qena asudя vaxtda sюhbяt etmiшdi.

Bilirsiniz ki, biz vaxta dяyышяn zaman neftчilяrя ancaq bir-iki-nяfяrin yan-yana dцшцb minmяsы цчцn gяmidяn dayanaчaьa dirяnяn trap veririk, trapыn bir ucu яlbяttя mцtlяq baьlы olur. Bir dяfя necя olubsa hяmin trapda iki-цч adam yan- yana dцшцb birlikdя keчmяk istяdikdя, basa-bas olub, axы gяmidя 500 nяfяrя qяdяr insan olur, trapыn bыr ucu qalxыb, gяmidяn aralanыb, birinin ayaьы sцrцшцb gяmi ilя trap arasыndakы mяsafяdяn dяnizя dцшmцшdц, яlindя dя bir yekя zяnbil- sumkasы var idi. Onu чяtinliklя dяnizdяn чыxaran zaman nя qяdяr чыьыrdыq kы sumkanы яlindяn buraxburaxmadы. Чox чяtinliklя onu xilas etdik vя sonradan soruшduq ki, nя цчцn sumkadan elя bяrk-bяrk yapышmышdыn? Pычыltы ilя dedi ki, - Naчalnыk, bilirsяn ki, burada "suxoy zakondu". 9-10 gцn iчki iчmяk qadaьandыr.

Mяn isя hяmin sumkada bir яdяd "yarыmlitrlik" gюtцrmцшdцm юzцmnяn, baьышlayыn mяni, uшaqlar..." ...Vertolyot tяlяsmяdяn юz iшindя idi, yeni- yeni kilometrlяri fяth edяrяk axtarышыnы davam etdirirdi. Sяkkiz cцt gюz dяnizin dibinя qяdяr eшяlяnmяyя чalышaraq bu, daim hяrяkяtdя olan, ucsuz-bucaqsыz mavi sahяni izlяmяkdя davam edirdi. Baшqalarыna nisbяtяn milisioner Tofiq daha tez-tez sяslяnirdi; Camaat baxыn! Salondakы camaat da tez Tofikin dairяvi pяncяrяsinя- illцminatoruna doьru cumub onun gюrdцyц яшyaya baxыrdыlar- o яшya isя gah adicя taxta-шalban dirяklяr, gah da hansы gяmilяrdяnsя dяnizя dцшmцш, gцnяш шцalarы altыnda parыldayan metal чяllяk olurdu.

Tofiq geyri-adi milisioner idi. Onun boyu milis formasыnыn "furajkasы" ilя birlikdя yцz altmыш santimetrя ancaq чatыrdы. Ola bilsin o yatanda da bu furajkanы чыxarmыrdы, ona gюrя ki, hяmin papaьыn sayяsindя o tяbiяtdяn яn azы on santimetr udurdu. Onun ictimai asayiшi qoruyanlarыn sыrasыna kimlяrin vя necя qяbul etdiyi mяlum olmasa da, heч bir cidanы чuvalda qizlяtmяk mцmkцn olmadыьы, hяr tяrяfdяn baьlы bir sahя olan dяniz neftqazчыxarma idarяsi яrazisindя - harda kiчik bir geyri-adi hal, hadisя baш verirdisя, gecя yaxud gцndцz olmasыndan asыlы olmayaraq, Tofыq hazыr geyinmiш 13

formasыnda, baшыnda sevimli furajkasilя, elя bil dяnizin dibindяn orada peyda olurdu, hardansa formasыna uyьun enli bыr ―qalife‖ formalы шalvar da tapыb яyninя keчirmышdi ki, onun iчindя Tofiqin nazik ayaqlarы sapoqun iчinя sancыlmыш saat kяfkirlяri kimi gяziшirdi. Belя ki, kollektivin diqqяtinя чatdыrыlasы bцtцn yeniliklяr яvvяlcя Tofiqdяn baшlayыrdы, чatdыrыlmayasыlar isяbaшqa mяnbяlяrdяn. Elя bu gцn dя MИ-6-nыn axtarышa чыxacaьы barяdя mяlumat haradan Tofiqin qulaьыna чatdыrыldыьы mяlum olmasa da, ancaq vertolyot dispetчerinin otaьыnda o hamыdan qabaq peyda olaraq, uчuшun nя vaxt baшlayaчaьы ilя mяhz Tofiq maraqlanmышdы.

Qяribя tяsadцf idi ki, rayon milis шюbяsinin rяisi dя Mяmmяdov Tofiq idi, ancaq "bizim" Tofiqdяn fяrqli olaraq onu "Mяmmяdov yoldaш", yaxud "yoldaш polkovnik" deyя adlandыrыrdыlar. Bяzi acы dillяr danышыrdыlar kы, bizim sahя rяisыmыz yoldaш polkovnikin yaxыn qohumudur, yoxsa kim idi bu boyda uшaqcыьazы milisя ышя gюtцrяn, ancaq zaman keчdыkcя bu шцbhяlяr dя tяdricяn яriyib getdi. Иsti yay gцnlяrinin birindя yoldaш Mяmmяdovun hansы bir mяsяlя ilя яlaqяdar olaraq mяdяnя gяldiyi vя hяmin axшam Qыrmыzы Guшяdя nяшяxorluьun, narkomanlыьm nя boyda bюyцk bяla olmasы barяdя kollektiv qarшыsыnda mцhazirя oxuduьu Ernestin yadыnda idi. Mцhazirяsыndя o danышmышdы kы, "bыr dяfя Шцvяlan qяsяbяsindя Mirzяaьa Яhmяdov adlы bir шяxsdяn Юzbяyistandan gяtirdiyi beш kq nяшя tutmuшdular." Polkovnik tяяsцflя geyd edirdi ki- bir kilo, iki kilo "eшшe tuda-suda" ancaq beш kilo- lap aьdыr axы".. Zaldakы iшtirakчыlarыn gцlцшdцyцnц gюrяn polkovnik яlavя etmiшdi"eto je nastoyaшшee prestupleniye" - axы bu яsl cinayяtdir!" Bu zaman "bizim" Tofiq яlini qaldыraraq etiraz etmiшdы; "yoldaш polkovnik. Axы elя beш qram da cinayяtdir, ona gюrя tцrmяyя dцшmяk olar. ―Яlbяttя‖ deyя polkovnik sяhvini dцzяltmiшdi," elя beш qram da cinayяtdir". Bu iclasdan sonra bizim mяdяnin ышчыlяrы geyd etdilяr ki, "bizim Tofыq daha aьыllыdыr, belя axmaq sюz demяz, onlarыn yerini dяyiшmяk lazыmdыr." Cяmi bir dяfя yanaчaq doldurmaq цчцn tяnяffцslя - altы saatlыq axtarыш uчuшu vicdan qarшыsыnda borcun yerinя yetirilmяsindяn baшqa bir шey deyildi. Яyяr o doьrudan da чoxlu su iчibsя onda onun cяsяdi dяnizin dibindя ola bilяr - deyя doktor Frenkel Kerjenbayevя izah edirdi- vя ancaq yazbaшы suyun цzяrinя чыxa bilяr- Яyяr suyun цzцndя olsaydы- demяli o suya artыq юlmцш vяzыyyяtdя dцшцb, ya yыxыlarkяn bяrk yaralanыb, yaxud elя yuxarыda kimsя ona kюmяk edib. Ancaq gecя vaxtы canlы insanы юldцrmяk kimя lazыmdыr- a Nursultan?- Sual tam mяntiqli alыnmadы, ona gюrя doktor юz mцlahizяlяrini davam etdirdi. - Nя olmuшdu ki, o юzц birbaшa юzцnц suya atmaq fikrinя dцшцb, юzц dя belя havada- neчя fikirlяшirsяn, serjant?

Nurшultan adяti цzrя, orta asыyalыlara vя baшqa шяrq xalqlarыna mяxsus, qыyыq qazax gюzlяrini bir qяdяr dя yumaraq, bir dяqigяlik fikrя daldы, deyilяn versыyalarы -bяdbяxt hadisяdяn tutmuш kriminala qяdяr gюzцnцn qarшыsыndan keчirdi, vя Mixaыl Petroviчin sadя sualыna cavab tapmaьa чalышыr, bu versыyalarыn heч birini nя цrяyi, nя яqli ilя qяbul etmяk fikrindя deyildi, чцnki bu bяdbяxt hadisя yanьыn zamanы baш vermяmiшdi.

- Nee znayim doxdur, ne znayim, (bilmirik, doxdur, bilmirik) deyя 14

Frenkelя baxdы, doktor isя artыq Bычkovla danышыrdы.

Kerjenbayev hяr cцr yanьыnlarыn qarшыsыnы almaq цzrя iшlяrdя юz шяxsы vяzifяsini yerinя yetirяrkяn чox tяlяbkar vя qяtiyyяtli olmaьы bacarыrdы. O rus dilindя geniш yayыlmыш "profilaktik" kяlmяsini юzцnцn шяxsяn yaxшы mцtяxяssis, яsl "professional" olmasыna dяlalяt etdiyinя шцbhя etmirdi, ardыna yapышdыrыlan "laktik" sюzцnцn mяnasыnы baшa dцшmяsя dя kimdяnsя soruшmaьa cцrяt etmirdi. Kimisя qaydalara riayяt etmяyib geyri-mяqbul yerdя siqaret yandыranы gюrяn kimi "inspektor Kerjenbayev" o dяqiqя qarшыsыnda peyda olub on dяqiqя яvvяl hяmin шяxslя шirin sюhbяt etdiyinя baxmayaraq, "faraьat"pozasыnda dayanыb "чest" verir, яvvяlcя юzцnц tяqdim edir, sonra qara qovluьunun iчindяn hazыr protokol blankыnы чыxarardы. Baxmayaraq ki, onu bu sцnы adada bяzi reportaj aparan idman kommentatorlarыnыn: "Bizim Tyurinin rяqibi boksчu Nigeriyadan, eeee Likumbadan...nя isя siz onu юzцnцz mavi rяngli tumanыndan tanыya bilяrsiniz‖ dediklяri kimi, elя tяqdimatsыz da heч kimlя qarышыq salmaq mцmkцn deyildi. Xцsusilя iчazя verilmяmiш mяkanda siqaret чяkяn rяislяrы ifшa etmяk Kerjenbayevя ayrы lяzzяt verirdi. Baшqa bir mцhafizячi - mцvяkkil bяlkя dя heч fikir vermяyяcяyi yaxud bircя qыnayыcы baxышla kifayяtlяnячяyi mяqamda, Nursultan hяmin an "Dяniz qazma vя neftqazчыxarma obyektlяrindя yanьыndan mцhafizя цzrя qaydalarы" nыn canlы ыfadячisinя чevrilяrяk, onlara uyьun tяkcя cяrimяlяndirmяklя kifayяtlяnmir, hяtta юz rяhbяrliyinя bu barяdя "mцzakыrя vя юlчц gюtцrmяk цчцn" mяlumat чatdыrmaьы bюyцk qяhrяmanlыq sayыrdы. Tяbiidir kы, Kerjenbayev юzц isя hяmiшя hamыya nцmunя olaraq bцtцn bayram gцnlяrindя mцtlяq tяшяkkцrlяrlя vя fяxri fяrmanlarla tяltif olunurdu.

Ancaq bir dяfя Ernest onun coшqun fяalыyyяtinin qarшыsыnы almaьa mцvяffяq olmuшdu: ayыn axыrыnda чox vacыb olan quraшdыrыlmыш buruq qurьusu istismara qяbul edilmяliydi vя qяbul komissiyasыnыn tяrkibinя nя iшlяsя baшы qarышmыш onun daimi цzvц sahя rяisinin яvяzinя Kerjenbayevi daxil etmiшdilяr, o da hяmin obyektdя elя bir яhяmiyyяti olmayan чoxlu sayda qцsurlar taparaq aktы imzalamaqdan imtina etmiшdi.Ayыn axыrы idi, vaxt itirmяk olmaz idi, onda Ernest Kerjenbayevin qarшыsыna bir яdяd aь vяrяq qoyaraq demiшdi: Nursultan, qulaq as, sяnin dediklяrin чox dцzdцr.Qaniшna - deyя Kerjenbayev sevinmiшdi: "Al bu vяrяqi, bцtцn dediklяrin qцsurlarы bircя-bircя burada hяkk elя, юzцndя saxla, ancaq akta qol чяk!"

Onun dediklяrinin vя fяaliyyяt sяviyyяsinin rяis - komissiya sяdri tяrяfindяn bяyяnilmяsi vя ona gюstяrilяn etimad Kerjenbayevя чox xoш idi, o qol чяkmяyя razыlыq verdi, ancaq ertяsi gцn sяhяr tezdяn rяisin kabinяtinя ilk daxil olan шяxs dя mяhz Kerjenbayevin юzц idi.

Yoldaш injinяr, axы mяn o qцsurlarы юzцm цчцn yazmamышdыm, yanьыnыn qarшыsыnы almaq lazыmdыr axы - deyя sюhbяtя baшladыqda, Ernest onun sюzцnц kяsяrяk: Dцzdцr, Nursultan, ancaq o kaьыz sяnin qovluьunda yatarkяn usta Trunov o buruqda 300 metr dяrinliyi qazыb, eyni zamanda sяn dediklяrin qцsurlarы da lяьv edib, gedib yoxlaya bilяrsяn, yoxsa buruq dayanardы, 15

planыmыz da dolmazdы. Яяя yenя plan, plan... buruq yansa nя insanlar olacaq, nя plandeyinяrяk Kerjenbaev otaьы tяrk etdi.

Axшamцstц Иdarяyя qayыdarkяn Ernest rяisin vя hяmkarlar tяшkыlatы sяdrinin mяrhumun ailяsinя bяd xяbяri чatdыrmaq цчцn sahilя yola dцшdцklяrini eшitdi. Яyяr o doьrudan da hяlak olubsa, orada iki azyaшlы uшaqlar yetim qalaчaq- deyя rяisin katыbяsi- "qovluqlar komandыrы" yumшaq цrяkli Lyudmila Anatolyevna gюz yaшlarыnы saxlaya bilmirdi. -"Arif Abbasovыч bцtцn gцnц milis rяisi vя prokurorluьun mцstяntiqilя sюhbяtlяr aparыb, partkom vя hяmkarlar tяшkilatы sяdrilя birlikdя qazma qurьusuna gediblяr, onlarыn tapшыrыьы ilя mяn yanlarыna чoxlu adamlarы dяvяt edirdim, ora чay, bura siqaret kюtцklяri, qыzlarы da o ki var ora-bura qovmuшam, цч чaynik чay iчiblяr... Sizdя nя xяbяr var Ernest Arkadyeviч, bir шey tapa bidinizmi? deyя цmыdsizcяшinя sual verdi.

Yox, Lyudmila Anatolyevna, heч nя tapmamышыq...sabah dalьыclarы gюndяrяrik.

Mяni sualtы Texnыkы Ишlяr Иdarяsilя calaшdыrыn.

Ay Allah, bu nя bяladыr...

KЮKLЯR VЯ BUDAQLAR Beш il яvvяl Шыrыnbяy aramla шяhяrin mяrkяzi kцчяlяilя Dяnizkяnarы parka doьru addыmlayыrdы.

Hardasa bu yaxыnlarda ya Чeyzin яsяrindя ya da Vaynerlяr qardaшlarыnыn romanlarыnыn birindя belя bir ifadяyя: "шяhяrin mяrkяzi yolunda "prodefiliroval" -yяni "sцzя-sцzя getmяk" kяlmяsinя rast gяlmiшdi, bu gцn o юzц dя bu "quruda" yaшayan camaatыn iчindяn Bakы шяhяrinin яn mяrkяzi kцчяlяrindяn, yerli camaata yuxarыdan aшaьы baxaraq, belяcя "sцzя-sцzя" keчmяk ixtiyarыnda olduьunu gюstяrmяk istяyirdi. Юz "sцzцшцnя "yekяxanalыq qцruru" - el arasыnda deyildiyi "forslu" gюrkяmi vermяk цчцn o яlinя ata babasыndan qalmыш qяdim tяsbeh gюtцrцb yol uzunu onu gah qabaьыnda, gah da ki arxasыnda, belinin цstцndяcя яlindя oynada-oynada yoluna davam edirdi. Tяsbehin, цzяrindя яrяb яlifbasыyla yazыsы olan, qara rяngli dюrdkцnc dяnячiklяri sakit xoш cingiltili sяslя barmaqlarыnы sяrinlяшdirir, onu xoшhallandыrыrdы. Bu dяqiqяlяr o цrяyindя birlikdя neft texnikumunda oxuduьu sinif yoldaшlarыndan, yaxud texnikumu bitirdikdяn sonra bюlцшdцrmяyя яsasяn dцz цч il ayda yцz altmыш manata fяhlяlikdяn texnik vяzifяsinя qяdяr yцksяldiyi Abшeron Qazma Ишlяri Иdarяsinin iшчilяrindяn birinя rast gяlmяyi arzulayыrdы. Arzulayыrdы ki, rast gяlяcяyi adamla xoш-beшdяn sonra elяcя шюz arasы- "dяnizdя iшimiz o qяdяr чox oldu ki, bir az yubandыm, axы bu yaxыnlarda mяni usta tяyin ediblяr,insanlar, avadanlыq hamыsы mяsuliyyяtdir dя, bu injener (mцhяndis) vяzifяsidir axы, baxmayaraq ki, dяnizdя hяr шeyi yenidяn - fяhlяlikdяn 16

baшlamalы olmuшdum"- deyяrяk kюhnя tanышlarыnы mяlumatlandыrmaq istяyirdi. Sonra da kюhnя tanышыnыn dяnizdя iшlяmяyin xцsusiyyяtlяrindяn, чяtinliklяrdяn, qurudakыna nisbяtяn dяnizdя verilяn mяvaчiblяr barяdя suallarыnы cavablandыracaqdы. Axыrda mцtlяq kюhnя dostunu yaxыnlыqdakы kababxanaya dяvяt edib hяlя texnыk vяzifяsinin mяvacibi hesabыna onu qonaq edяcяkdi. Qarшыda o юzцnц babasы kimi bюyцk vя xoшbяxt bir ailяnыn baшчыsы gюrmяk fikrindяydi. Шirinbяy юzцnц heч vaxt atasыna oxшatmaq fikrinя dцшmяmiшdi, birincisi ona gюrя ki atasы onlarы atanda oьul cяmi beш yaшыnda idi, ikincisi dя yaddaшыnda qaldыьы vя anasыnыn sюhbяtlяrindяn eшitdiyi atasыnыn bяzi-bяzi xoшagяlmяz hяrяkяtlяri onu cяlb etmir, fяrяhlяndirmirdi.

Rяsul Rяsulovun bяxti heч gяtirmirdi. On цч yaшыnda ikяn o "xalq dцшmяnlяrinin юvladlarы saxlanыlan internata dцшmцшdц, o vaxtdan valideynlяrini nя gюrmцшdц, nя onlar barяsindя nя isя eшitmiшdi, ancaq yadыnda qalandan bilirdi ki, onlarыn hяr ikisi reшpublikanыn ―Kommunist‖ adlы qяzetindя iшlяyirdilяr, atasы kяnd tяsяrrцfatы шюbяsinin mцdiri idi, anasы isя kadrlar цzrя "inspektor"-mцvяkkil idi. Иnternat hяyatы Rяsulu hiylяgяr vя eqoist insan kimi yetiшdirmiшdi. Иnternatda birtяhяr yeddiillik mяktяbi bitirяndяn sonra o, on altы yaшыndan inшaat materiallarы satышы maьazasыnda satыcы kюmяkчisi kimi iшlяmяyя baшladы vя 1941-чi ildя cяbhяyя чaьыrыldы.

Cяbhя xяttinя gedib чatmamыш yolda onlarыn eшelonunu bombaladыlar, Rяsulun "bяxti gяtirdi", o dizindяn qяlpя yarasы aldы, hospitala dцшdц vя sol ayaьыnыn qatlanmamasы sяbяbindяn ordudan tяrxis olundu. Иnшaat materiallarilя ticarяtя qayыdan Rяsul tezliklя Abшeronda baь evlяrinin tikintisilя mяшьul olan vя baшqa шяhяrlяrя daшыyыb satыlacaq qяrяnfillяri yetiшdirmяk цчцn iшtixanalar tikяn iшbazlarla tanыш, hяm dя dost oldu, tikinti iшlяrinin aparыlmasыnda onlara lazыmi kюmяklik etmяyя baшladы. Иyirmi цч yaшыnda Rяsul toxuculuq texnikumunun tяlяbяsi iyirmi yaшlы Mяryяmlя ailя quranda artыq maьazanыn baш satыcыsы idi. Oьlu Шirinbяy dцnyaya gюz aчandan sonra o Balaxanski kцчяsindяki "qarышыq mallar" dцkanыnыn mцdiri oldu, hяmin dцkanda Rяsuldan baшqa tяxminяn otuz yaшlarыnda yцngцltяbiяtlы, hamыyla daim qaqqыldaшan ―Qalya xala‖ adlы qadыn satыcы da iшlяyirdi. Шirinbяyin yaxшы yadыndadыr ki, atasы tez-tez iшdяn sяrxoш vяziyyяtdя axшamdan xeyli keчmiш qayыdarkяn onu yataьыndan gucaьыna qaldыrыb цzцndяn, alnыndan юpяr, Шirinbяy isя atasыndan gяlяn qoxudan, hяm dя bыьlarыrun tцkцnцn iynя tяk uшaьыn цzцnц sancdыьыndan narahat olar, цzцnц oyan-buyana чevirяrdi. Bяzяn gecяnin bir vaxtы onunla birlikdя evя onun sяrxoш dostlarы da dяstяylя hay-kцylя iчяri daxil olardыlar.

Onlar bюyцk masanыn arxasыna яylяшяrяk yemяk-ычmяklя mяшьul olar, atasы Mяryяmя tez-tez "onu gяtir, bunu gюtцr" buyurar, bяzяn isя "gюzцmя gюrцnmя, rяdd ol burdan" deyя tяhqir dя edяrdi. Xeyli vaxt keчяndяn sonra Шыrыnbяy baшa dцшmцшdц ki, uшaqlыqda eшitdiyi "sex, istehsal, mal, sap, yumaq, itkinin normasы, qab-qacaьыn tяbii sыnmasы, vurulan ziyan vя s." sюzlяr mяnasыz gюstяriшlяrin vя atasыnыn bir istehsalчы tяrяfindяn geyri17

qanuni "plandan яlavя"-"levыy" istehsal olunub baшqa geyri-qanuni istehsalчыya satыlan, atasыnыn dцkanы tяrяfindяn юrt-basdыr edilяn oьurluqdan baшqa bir шey deyilmiш.

Baшqa gцnlяrdя, atasыnыn sяrxoш olmadыьы gecяlяrdя anasыnыn gюz yaшlarы iчindя atasilя bu barяdя pычыltы ilя aparыlan sюhbяtlяrindя anasыnыn yalvara-yalvara "bu iшdяn яl чяkmяyi, bu "sexoviklяrin" bir gцn tutulacaьы vя onda sяni dя satacaqlar " dediyi шюzlяri Шirinbяy eшidirdi. "Onda mяn atama nя deyяcяyяm, Rasul"-deyя anasы yalvarыrdы. "axы o mяni sяnя vermirdы, sяn onun adыnы batыrыrsan, heч qardaшыm da razы deyildi, ancaq mяnim vя sяnin xяtrinя anam yazыq onlarы dilя tutdu- razы saldы, vay allah indi bizim baшыmыza nя iш gяlяcяk, heч fikirlяшirsяn?"-anasы hюnkцrtцyя keчirdi. Onda Rasul yerindяn sычrayыb paltar шkafыna doьru cumur, dяstяlяnmiш pullarы anasыnыn цzцnя чыrparaq baьыrmaьa baшlayыrdы: "bяs bunlar olmasa mяn dilяnчilik edяcяm sяn dя gedыb "Иnturist"in qabaьыnda oьlun Шirin цчцn pul qazanacaqsan?" -"Sяn bu pullarы ю fahiшя Qalyanыn цzцnя at ―Иnturistin "qabaьыna da elя qoy o getsin, axшama qяdяr bцtцn kiшilяrin цzцnя hыrыldayыr!"-deyя anasы bir az da coшurdu, onda Шirinчik tam yuxudan ayыlыrdы. Шirin bilirdi ki, "Иnturist" deyilяn yer Dяnizkяnarы parkыn yanыnda yerlяшir, 1 nюmrяli tramvayla Bayыla babasы gilя gedяndя gюrmцшdц, anчaq orada dayanыb hыrыldamaqla pul qazananlarы gюrmяmiшdы.

Ailя davalarыnыn sayы getdikcя artыrdы, bu dava-dalaшda Qalya xalanыn adы daha tez-tez чяkilirdi vя onun цnvanыna bu vaxta qяdяr heч kяsdяn eшitmяdiyi sюzlяr yaьdыrlыrdы.

Bu sюzlяr alova tюkцlяn benzin kimi davanы gюrцnmяz dяrяcяdя qыzышdыrыr, vя gцnlяrin bir gцnц bu onunla nяticяlяndi ki, atasы dюzmяyib qapыnы чыrpыb evdяn getdi vя bir daha qayыtmayacaьыnы bяrkdяn elan etdi.

Sяn o яcnяbi ilя xoшbяxt olmayacaqsan, Шirinчiknяn mяnя dя belя oьru, "alkaш" lazыm deyil- deyя anasы onun arxasыnca ancaq bu sюzlяri deyя bilmiшdi. Иki ildяn sonra, Шirin birinчi sinifdя oxuyarkяn atasыnы "kцllц miqdarda sosialist яmlakыnыn oьurlanmasы" maddяsilя uzunmцddяtli hяbs etdilяr.

Valideynlяrinin artыq bir ildir ki, rяsmяn boшandыqlarыna baxmayaraq Mяryяm hяrdяn bir icazя verilяn gцnlяrdя Bayыl tцrmяsinя baш чяkir, Rasula azuqя, pal-paltar aparыrdы, ancaq heч vaxt gюrцшmяk arzusunda olmamышdы.

Soruшan olanda isя -"o hяyasыza Rasulun ancaq pulu lazыm idi, юzц tцrmяyя dцшmяmяk цчцn rцшvяt verib sonra da harasa qaчыb-чыxыb aradan" deyirdi.

Belяliklя bir il davam etmiш, bir ildяn sonra Mяryяmin apardыqlarыnы qяbul etmяyib demiшdilяr ki, Rяsul Hяsяn oьlu Rяsulov Orta Aшiyadakы tцrmяlяrin birinя kюcцrцlцb.

Bundan sonra Шirinbяy atasы barяdя heч nя bilmir vя zaman keчdikcя onun sonrakы taleyindяn bixяbяr idi vя heч maraqlanmыrdы da. Ancaq atasыnыn dostlarы bыilirdilяr ki, o hansыsa bыr "etap" da tцrmяdя hяlak olubmuш.

Mяryяm юzц isя boшandыqdan sonra Volodarski adыna tikiш fabrikinя iшя girib, iyirmi ildяn artыq hяmin fabrikdя чalышыb, istehsalat qabaqcыlы olub vя ancaq nяvяlяrinin xяtrinя evdя onlara qulluq etmяk цчцn iшini atmыш, 18

tяqaцdя чыxmышdы. Atasыndan miras qalan Шirinbяyя ancaq zahiri gюrцnцшц idi - ortaboylulara nisbяtяn bir azca hцndцr boyu, idmanчыlara mяxsus шax qamяti, yaxыn шяrq insanlarma oxшar iri, uzunsov qonur gюzlяri, qara, daraьa vя beш barmaьa rahat yatыrыmlы parыltыlы dцz saчlarы onu чox gюzяgяlimli edirdi. Uzun sюzцn qыsasы, яyяr Шirinbяy anadan qыz doьulsaydы yяqin ki, шцbhяsiz gюzяllяrin siyahыsыna dцшяrdi. Bu onun zahiri gюrцnцшц idi, daxilяn, bцtцn xasiyyяtlяrisя o babasыna- anasыnыn atasы mяшhur neftчы Rцstяm Mirzя oьlu Aьalarova bяnzяyirdi. Babasы юzц haqda danышmaьы sevmirdi-цmumiyyяtlя o чoxdanышan adam deyildi, ancaq Mяryяm vя onun qardaшы Mirяli dayыsы hяrdяnbir axшamlar hяr шeynяn maraqlanan balaca oьlana babasыnыn fяaliyyяti barяdя mяlumatlandыrыrdыlar.

20-чi illяrin ortalarmda Gяncя qimnazыyasыnыn 6-cы sinifini bitirяn gяnc Rцstяm Azяrbaycanda Sovet hюkцmяti bяrqяrar olduqdan sonra bir neчя il parovoz deposunda fяhlяlik etmiш, sonra Bakыya gяlяrяk tikinti briqadasыnыn tяrkibindя dяniz neft mяdяninin yaradыlmasы mяqsяdilя "Иliч buxtasыnыn" torpaqlama iшlяrindя iшtыrak etmiшdi. Hяrdяn yataqxanaya qayыdarkяn o yolцstц buruqlardakы qazma ышlяrinя, fыrlanan rotora, sяs-kцylя iшlяyяn nasoslara, torpaq anbarlarыna, oradan yenidяn borulara axыdыlan gil mяhluluna tamaшa edir, iш prosesilя maraqlanыr, fяhlяlяri sorьu-suala tuturdu. Belя gцnlяrin birindя qazma ustasы ona briqadaya ышя daxil olmaьы tяklыf edir - kiчik rцtbяlы, kюmяkчi fяhlя lazыm imiш. Bu dяqiqяdяn baшlayarag Rцstяm babanыn mцqяddяratы hяll olunur. Bir-iki ildяn sonra o artыq qazmaчы vяzifяsinя keчirilir, bir il шeviшib-gюrцшяndяn sonra ciddi vя sadя kitabxanaчы qыz Validя ilя sovet qanunlarы -VVAQ vasitяsilя evlяnir.

Validяdяn o tez-tez geologiya vя qazmaya aid kitablar alыb oxuyardы, evlяnяndяn sonra isя onun mяslяhяtilя Nizamini, Puшkini, Stendalы, Чexovu, Sabiri vя Turqenevi mцtaliя edыr, azяrbaycan vя rus klassыk musiqi konsertlяrinя gedirmiш.

Evlяnяndяn sonra ona fяhlя ―barak‖ tipli yataqxanasыnda bir otaq verdilяr, bir ildяn Mяryяm anadan olandan sonra elя hяmin Stalin rayonunda ыш yerinя yaxыn yerdя onlara iki otaqlы ayrыca mяnzil verdilяr.

1934-cц ilin sonlarыnda Leninqrad шяhяrindя S.M.Kirovun gцllяlяnmяsindяn sonra "Kirovun чaьыrышы‖ ilя Rцstяm Sovet Kommunist Bюlшeviklяr Partiyasыna daxil oldu vя hяr axшam evdя Kыrov barяsindя sюhbяt salыr - " bu yaxшы adamыn юldцrцlmяsi kimя lazыm idi?" -deyяrяk юz-юzцnя sual verirdi. Mironыч bir neчя il Azяrbaycan Kommunist Partiyasы Mяrkяzi Komitяsinin birinчi katibi olmuшdu vя o zamanlar Rцstяm onun alovlu чыxышlarыnыn шahidi olmuшdu. Validя isя ona "sinfi mцbarizяnin‖ hяlя dя davam etmяsi barяdя izahat vermяyя чalышыrdы. 30-cu illяrin sonlarыnda Шirinin babasы artыq respublыkada adlы-sanlы buruq ustasы kimi mяшhurlaшmышdы, respublыkada ilk dяniz юzцlцndяn birinci quyunu qazmaq mяhz onun briqadasыna hяvalя olunmuшdu vя qazma iшlяri mцvяffяqiyyяtlя baшa чatdыqdan sonra Rцstяm kiшini "Qыrmыzы Яmяk Bayraьы"ordenilя tяltif etmiшdilяr. 41-чi ildя neftчi kimi "bron" almaq vя evdя qalmaq hцququ olmasыna baxmayaraq rяhbяrlikdяn xahiш edib kюnцllц surяtdя orduya 19

getmiшdi. Mцharibяni birinci gцnцndяn sonuncu gцnцnя qяdяr SmolenskStalinqrad-Berlin xяttini heч bir dяfя yaralanmadan baшa vurub saь-salamat vяtяnя baш serjant rцtbяsindя, sinяsы orden-medallarla dolu qayыtmышdы.

Tanыш-biliшin belя bяxtяvirlik barяdя suallarыna o fяxrlя "demяli qismяt belяymiш" deyя cavab verirdi vя чяbhя dostlarnыn ona qoyduьu lяqяbi yada salыrdы - "rus tяslim olmur!"- "russkыy ne sdayotsa." Шirinbяy hяr dяfя babasы gilя qonaq gяlяndя babasыnыn: -"Шirin юzцnц necя aparыr?" sualыna anasыndan "yaxшы" cavabы aldыqdan sonra ona babasыnыn son illяrdя Stalыn Mцkafatы laureatы vя Sosialist Яmяyi Qяhrяmanы niшanlarы яlavя olunmuш, qabaьы orden vя medallarla dolu pencяyini Шirinin balaca чiyinlяrinя keчirmяk icazяsi verilяrdi. "Иki ildir ki, tяqaцdя чыxыb, ancaq bir gцn dя olsun evdя oturmur, KP Rayon tяшkilatыnыn bцro цzvц, neftчilяrin hяmkarlar tяшkыlatы MK-nin цzvц, Rayon ИH-nin veteranlar Шurasыnыn цzvц, hяmiшя hardasa kimяsя lazыm, yaxud onun kimdяn юtrцsя kimdяnsя nяisя xahыш etmяk qayьыlarы bitib tцkяnmir, - iшi-gцcц qurtarmaq bilmir‖- deyя hяrdяn Шirinbяy babasы barяdя fikirlяшяrdi. Validя nяnяsi isя Шirinbяyin yaddaшыnda hяmiшя onun bitib qurtarmayan bцtцn suallarыna astaca, sяbirlя tяfsilatlы, izahatlы cavablarilя, kitabxanasыndan gяtirdiyi maraqlы rяngarяng шяkilli kitablarilя, vя birdя hяmiшя nяvяsini cцrbяcцr dadlы yemяklяrlя - юz baьlarыndan gяtirdiyi цzцm yarpaьяna bцkцlmцш яtirli dolmasы, yaxud hяr yana gюzяllыk vя яtir saчan zяfяranlы, yanыnda cazibяli qaysыlы-kiшmiшli, яtli, qovurmalы plovu ilя sevыndыrmяsilя hяmышяlik hяkk olunmuшdu. Шirinin яn чox sevdiyi Novruz Bayramы gцnlяrыndя isя nяnяsinin sцfrяsini шirin, dadlы шяkяr-buralar, paxlava vя qoьallar bяzяyirdi, babasы da zarafatla: "sяn gяrяk шirniyyat fabrikindя yaxud Ev-Mяtbяxlяrindя ышlяyяrdin, sяn elя yapышmыsan юz kitabxanandan яl чяkmirsяn" -deyяrdi. Nяnяsi rяhmяtя gedяndя dя чox sakit, heч kяsi incitmяdяn dцnyasыnы dяyiшdi, 61 yaшыnda bir sakit sentyabr gцnцndя axшam yatыb sяhяr oyanmadы. Hяkimlяr "цrяk partlamasы" diaqnozunu qoydular - gюrцnцr uzun illяr boyu hяyat yoldaшыnыn narahatчыlыьыnы - evdя iki uшaq ola-ola dяnizя, mцharibяyя gedib qayыtmalarыnыn nigaranчыlыьыnы чяkmяk, qыzыnыn ailяsыnыn uьursuzluьu, nяvяsinin atasыz bюyцmяsы dяrdlяri nяnяsinin цrяyindя izsiz, nяticяsiz qalmamышdы... Шirinbяyin Gцlnarя ilя toy mяclisindя dя babasы юzцnц saxlaya bilmяyib tяzя ailяyя, xцsusяn dя gяlinя onun xanыmы Validя kimi evdя, ailяdя mehribanчыlыq, xoш яhval-ruhiyyя, шяliqя-sяhman yaratmaьы arzu edib bir qяdяr kюvrяlmiшdi dя...

Gцlya ilя Шirinbяy anasыnыn yaxыn rяfiqяsы olan Nяrgizin ad gцnцndя tanыш olmuшdular. O sonradan baшa dцшmцшdц ki, anasы tez-tez Nяrgiz xalanыn ondan юtrц darыxdыьыnы vя onu mцtlяq юz ad gцnцndя gюrmяk istяdiyini nя mяqsяdlя tяkrar edirmiш.

O doьrudan da яmяk fяalыyyяtinя baшladыqdan sonra evя gec vя yorьun qayыdыr, heч bir yerя getmяk imkanы olmurdu, чцnki artыq sяhяr saat altыda, iчяrisindяki oturacaqlar uzunnamasыna uzadыlmыш, цstц isя dikt 20

taxtasы ilя юrtцlmцш avtobus onun pяncяrяsinin altыnda "siqnal" vermяyя baшlayыrdы. Belя gediш-gяliш vasitяsilя mяdяn yollarыnda atыlыb-dцшяrяk silkяlяlяnmяk insanlarы nяinkы fiziki чяhяtdяn yorur, hяm dя яsяblяrini yerindяn oynadaraq яsas kiшilik яlamяtlяrinя xяlяl gяtirmяsinя dя шцbhя yeri qoymurdu...

Nяrgiz xalanыn Naxчыvandan qonaq gяlmiш bacыsы qыzы Gцlya xoш gюrkяmli, цzц gцlяr qыz idi vя яsl azяrbaycanlы qыzы kimi milli geyimi xatыrladan uzun belibцzmяli tuman vя sonluьunda, яllяrinя yaxыnlaшan hыssяsmdя nisbяtяn geniшlяnяn uzunqol kюynяk geyinmiшdi. Hяtta bu яnяnяvi geyim onun nяcim bяdяn quruluшunu, masa цzяrini bяzяdikcя aydыn gюrцnяn шivяli hяrяkяtlяrini gizlяdя bilmirdi. Bu axшam gюzlяrini heч bir dяfя dя olsun qaldыrmayan qыzыn gюzlяrini Шirinbяy gюrя bilmяdы, ancaq цmumы gюrцnцшцndя tяxminяn ya qara, ya qonur rяngdя olmasыnы tяxmin etdi.

Tяsadцfяn masa arxasыnda onlar yan-yana oturmalы olmuшdular, ancaq aчыq sюhbяt imkanы yaranmadы, чцnki qыz tez-tez mяtbяxя xalasыna kюmяk etmяyя gedir, gah da baшыnы aшaьы salыb hяrdяnbir Шirinbяyin suallarыna чavab verirdi. Elя Шirinbяy юzц dя юzцnц sяrbяst apara bilmirdi, чцnki bu mяclisdя tяsadцfяn iшtirak etmяdiyini baшa dцшmцшdц. Sюhbяt яsnasыnda o юyrяnя bilmiшdi - bu qыz 8 sinifi bitirdikdяn sonra xalчaчыlыq sяnяtinя yiyяlяnmiш vя Bakыya da юz sяnяtini tяkmillяшdirmяk mяqsяdilя gяlmiшdir, Bakыdakы xalчa muzeyinя vя Ичяri шяhяrdяki xalчaчыlыq fabrikinя getmяyi arzulayыr. Tяdricяn onlar baшqa qonaqlarы nяzяrdяn qaчыrdыlar, hяtta Nяrgiz xala ilя anasыnыn gizlincя bir-birinя gюz vurmalarы da onlann nяzяrindяn kяnarda qalmышdы. Шirinbяy isя hяrdяnbir yandan Gцlnarяnin nazik sifяtinя, alma kimi qыzarmыш yanaqlarma, qulaьыnыn yanыna dцшmцш uzun hюrцklяrinin qыvrыm uclarыna tamaшa edir, xoшhallanыrdы...

Bu hadыsяdяn sonra Шirinbяy tez-tez iшdяn sonra Nяrgiz xala gilя baш чяkяr, Gцlnara ilя gюrцшцb sюhbяtlяшяrdi. Bu baшыaшaьы, tяrbiyяli, uca boy, qamяtli gюzяl oьlan da Gцlnarяnin xoшuna gяlirdi, o artыq onunla sюhbяt etmяkdяn, gюzlяrini qaldыrыb цzцnя baxmaqdan чяkinmirdi vя bu zaman oьlanыn gюzlяrindяki qayьы vя nяvaziш hissi qыzы sevindirirdi. Bazar gцnlяrыndя ыsя o qыzы шяhяrlя tanыш edirdi. Onu яvvяlcя dяnizkяnarы parka apardы, parkыn яsas simvolu olan paraшцt vышkasыnы gюstяrdi, dцzdцr, indi o vышkadan tullanan olmasa da onun цst hissяsindя uzaq mяsafяlяrdяn dя gюrsяnяn шяhяr havasыnыn temperaturunu, kцlяyin sцrяti vя ыstыqamяtini gюstяrяn iшыqlы tablonu gюstяrdы, uzun-uzadы tяbliьatdan vя dilяtutmalardan sonra bцtцn шяhяrin цmumi gюrцnцшцnя yuxarыdan tamaшa etmяk imkanы verяn rusca "koleso obozreniya‖ yaxud "чertovo koleso" - yяni "gюrцnцшшeytan tяkяri" deyilяn attraksiona da minяrяk bцtцn шяhяrin amfiteatr шяklindя dяnizя doьru yюnяlmiш mяnzяrяsinя, hяtta uzaqda Nargin deyilяn kiчik adanыn цmumi gюrцnцшцnя dя tamaшa elяdilяr, "Venesыya" adlanan kanalda balaca qayыglarla sяyahяt etdilяr, parkыn girяcяyindя yerlяшяn, яsas цz tяrяfi Neftчilяr prospektinя aчыlan юz gюzяlliyi vя quruluшu ilя hamыnы 21

heyran edяn kukla teatrыnыn binasыnы seyr etdilяr. Hцndцr mюhkяm qala divarlarы ilя яhatя olunmuш qяdim iчяri шяhяri gяzdilяr, hцndцr daш pillяkяnlяrlя шяhяrin simvolu olan qяdim Qыz Qalasыnыn baшыna чыxыb oradakы meydanчadan шяhяrin tяkrarolunmaz mяnzяrяsinя bir daha heyranlыqla tamaшa etdilяr, aшaьы enяndяn sonra uzun mцddяt iчяri шяhяrin kюlgяli dar kцчяlяrindя qяziшdilяr, arada xalчaчыlыq sexinя vя qяdim sяnяtin sirrlяrini gюstяrяn xalчaчыlыq muzeyinя dя baш чяkdilяr. Шяhяrя gяzintiyя чыxmazdan яvvяl xalasы Nяrgiz Gцlyanы юz qяdim geyimlяrini daha mцasir paltarla яvяz etmяyя vadar edяrяk юz paltarlarыndan bir neчяsini tяklif dя etmiшdi, qыz isя onlardan яn tцnd rяnglisini seчib юz bяdяninя uyьun dцzяltmiшdi - paltar tikmяyi o hяlя heч mяktяbя getmяmiшdяn anasыndan юyrяnmiшdi. Onu bu gюrkяmdя gюrяn Шirinbяy юzцnц saxlaya bilmяyыb hяtta soruшmuшdu: - Qulaь as, Gцlya, ola bimяz ki, sizin kяnddя belя gюzяl qыzla heч kяs maraqlanmasыn, bяlkя sяnin niшanlыn da var?

Birisi var idi, чox tяkid edirdi, ancaq o чox idbar idi, xoшuma gяlmirdi.

Baшqalarы isя ondan qorxaraq yaxыn durmadыlar- deyя gцlя-gцlя cavab verdi.

Gюstяriчi - ekskursovod kimi qыzы шяhяrlя tanыш edяrkяn Шirinbяy юzц dя юzцndяn asыlы olmayaraq bir чox gюrkяmli binalarы elя bil ilk dяfя gюrцrmцш kimi, heyranlыqla seyr edirdi. Шяhяrin mяrkяzi hesab olunan dяnizя yaxыn hissяsindя tikildiyi sahяyя mяharяtlя uyьunlaшdыrыlmыш, vaxtilя keчmiш qubernatorun iqamяtgah kompleksi olmuш, milli Fыlarmonыyanыn iшыqlы bыnasы, onun arxasыnca dяnizkяnarы bulvara sarы Sadovaya, indiki Чkalov adыna kцчя ilя baшы aшaьы iшtiqamяtdя salыnmыш sяligяli hяmiшяyaшыl aьaclarыn iчindя яtir saчan keчmiш ―qubernator"-indiki Иnqilab parkы heч kяsi biganя qoya bilmяz idi. Gяnclяr чox bюyuk maraqla balkonlarы, taxчalarы vя mяhяccяrlяrilя чox tяmtяraqlы, eyni zamanda sяliqяli vя zahirяn ciddi gюrkяmя malik, vaxtilя qarшыsыndakы meydanчada mяшhur neft milyonчularыnыn, varlы tacirlяrin, шяhяr ziyalыlarыnыn faytonlarы, Avropada istehsalы yenicя baшlanmыш avtomobillяrin cяmlяшdiyi opera teatrыnыn binasыna baxmaqdan doymurdular. Hяtta hяmiшя sяsli-kцylц, gяlib-gedяn sяrniшinlяrlя dolu olan, SSRИ-dя ilk elektrik qatarыnыn iшlяndiyi Sabunчu vokzalыnыn binasы diqqяtlя izlяdыkdя qeyri-adi memarlыq tikinti abidяsы kimi gюz oxшamaya bilmir. Tamaшaya gяlяn turistlяrя qoшularaq bizim gяnclяr qяdim Шirvanшahlar sarayыnыn yoьun sяsli zallarыnы, яvvяlcя xarici gюrkяmilя gюz oxшayan Иncяsяnяt Muzeyinin, yaraшыqlы, milli яdяbiyyat tarixini яks etdirяn Nizami adыna Muzeyin zallarыnы gяzяrяk qяdim vяtяnin tarixinя, яdяbiyyat vя incяsяnяtinя daha dяrindяn bяlяd olduqca, istяr-istяmяz цrяklяri qцrurla dюyцnцrdц.

Gцnlяrin birindя Шirinbяy Gцlnarяni шяhяrяtrafы avtobusla Suraxanыda yerlяшяn azяrbaycan xalqыnыn qяdim dini olan Atяшpяrяstlik - Zяrdцшtlцk dюvrцndяn qalma Atяшgaha da aparmышdы, bu aчыq havada yerlяшяn qяdim insan mяskяninin цmumi gюrцnцшц, mumdan hazыrlanmыш insan fiqurlarыrыnn gюrkяmi, aьыr yaшayыш шяraiti, o vaxtkы insanlarыn hяyat vя ibadяt tяrzi, adяt vя яnяnяlяri bura gяlяnlяrdя bu gяdim insan yurdunun tarixunя hяdsiz 22

maraq vя ehtiram doьurmaya bilmir.

Gцlnarяnin evя qayыtmasыna iki hяftя qalmыш onlar Ичяri Шяhяrdяki xalчaчыlыq sexinя baш чяkdilяr, orada Gцlnarя dяzgah arxasыna keчib cяld hяrяkяtlяrlя bir-iki sыra ilmяlяrdяn toxuyandan sonra saчlarы Иran hяnasilя qыp-qыrmыzы rяngя boyanmыш sexin baш ustasы Surя xala onun iшini чox bяyяndi, vя Gцlnarяnin sexя iшя qяbul edilmяsi barяdя rяhbяrliklя danышacaьыna vя hяtta yataqxanada ona yer verilяcяyinя dя sюz verdi.

Sonra gюzlяnilmяdяn цzцnц Шirinbяyя tяrяf чevirяrяk: -"buranыn чox ciddi qayda-qanunu var"- deyя яlavя edib hяr ikisinin pяrtlяшmяsinя sяbяb olmuшdu.

Bir ildяn sonra onlar toy edib evlяndilяr, daha bir ildяn sonra isя Шirinbяy balaca Rцstяmin atasы oldu. Adяtяn, hяmiшя olduьu kimi, ailяnin maddi vяziyyяti getdikcя чяtinlяшirdi, Gцlnarя balaca oьlunu nяnяsi Mяryяmin himayяsinя buraxaraq юz iш yerinя - xalчaчыlыq sexinя qayыtmalы oldu, Шirinbяy isя babasыna mцraciяt edяrяk mяvaciblяri quruda iшlяyяnlяrя nisbяtяn xeyli artыq olan dяniz neft mяdяnlяrinin birinя keчmяsinя kюmяklik etmяsini xahiш etdi.

- Yaxшы, sяnin artыq xeyli iш tяcrцbяn var, xahiш edяrяm, xasыyyяtin dя piш deyil, insanlarla цnsiyyяt yaratmaьы bacarыrsan. Elя bilirяm ki, mяn sяnя gюrя heч kяsin qarшыsыnda qыzarmayacam. Qяbul edяrler, ancaq Dяnizdя iшlяyяnlяrin xasыyyяti dя iшlяri kimi aьыr olur, hяr cцr adamlar var, yaxшыlardan gюrцb gюtцrmяyi bacar.

Pislяrя qoшulsan яyяr- mяn sяni heч bir bяladan qurtaran deyilяmюzцn юz baшыna яlac elяmяli olacaqsan.

- Baшa dцшdцm, baba- deyяrяk Шirinbяy kiшi hяrяkяtilя babasыnыn чiyninя sыxыldы.

Artыq iki balaca oьul atasы olan Шirinbяy indi яda ilя шяherin merkezi kцчelяrilя "sцzцrdц".

GЮRЦШ ...Шirinbяy artыq Caparidze kцчяsilя "Dinamo" maьazasыnыn yanыndan юtцb kinoteatrыn yanыndan, kюhnя univermaqыn bюyrцndяn Dяnizkяnarы Parka doьru addыmlayыrdы, bu vaxt arxadan kimsя onu incя sяslя "Шirinчik!"deyяrяk sяslяdi. Onu belя ancaq evdяkilяr чaьыrыrdыlar vя birdя hяlя orta mяktяbdя oxuyarkяn bir gцlяrцzlц qыz... O cяld geriyя dюndц vя az qala ona tяrяf gцlя-gцlя gяlяn cavan gюzяl qadыnla toqquшacaqdы...

- Nя oldu, tanыmadm, yяqin qocalmышam da. Amma mяn sяni lap uzaqdan gюrяn kimi, elя yan tяrяfя baxan kimi tanыdыm. Bura bax, tяsbeh dя oynadыrsan, molla olmusan, nяdir? Bяs onda papaьыn hanы?- deyяrяk o tяlяskяn danышmaьa baшladы. Шirinbяyin isя elя bil bu tяsadцfi gюrцшdяn sonra bu cazibяli qadыnыn istilyi dяniz dalьasы kimi bцtцn bяdяninя yayыlmaьa baшlamыш, boьazыnы qurutmuшdu - danышmaq iqtidarыnda deyildi.

- MM-AARin-ka...eee .. Чerkasova? Nя gюzяllяшmisяn, neчя ildir biz 23

gюrцшmцrцk, qoy fыkыrlяшim, ee, tяxminяn on il olar Eee, bir юmцrdц dя, salamlar..- deyя Шirinbяy чiynindяn yapышaraq onu юzцnя tяrяf чяkdi.

Marina etiraz etmяyяrяk yanaqlarыnы onun dodaьma tяrяf yaxыnlaшdыrdы.Mяn sяni gюrmяyimя чox шadam, sяn harasa tяlяsirsяn? - deyя Шirinbяy soruшdu. Яlbяttя tяlяsirяm, tяlяsirяm юyrяnяm gюrцm sяn bu uzun 10 il яrzindя, mяnim "O" ad gцnцmdяn dцz юn dяfя keчяn illяrdя haralarda idin?

Bu sюzlяr Шirinbяyin xatirяsыnя mяktяb illяrindяki onun sonuncu hяmin" ad gцnцnц yada saldы, onda onlar чox gur keчяn шяnlikdя чoxlu rяqs edib, чaxыr iчdikdяn sonra pillяkяn baшыnda uzun-uzadы юpцшmяklя mяшьul olmuшdular, onlarы ancaq цst mяrtяbяdяki qonшunun addыm sяslяri biri-birindяn ayыrmышdы. Hяmin dяqiqяlяrdя o gюzlяrini yumaraq yarыmaчыq bцzцlmцш dodaqlarilя "шirinчik" deyя pычыldamышdы, sonralar da dяrs-arasы hяrdяn zarafatyana onu belяcя шirin-шirin "Шirinчik" deyя чaьыrыrdы. Шirinbяy dя belя hallarda ona hяrdяn bir kяskin –―Nяdir, Mariшeчka?"

- deyяrяk чavab vermiшdi.

Marina sinifin яn fяal tяlяbяsi vя riyazыyyatdan yoxlama iшlяri zamanы bцtцn uшaqlarыn yardыmчыsы olurdu, heч Шirinin dя riyazыyyatdan чяtinliyi yox idi, ona gюrя dя onlarыn bu "nяcib" sюz atmacalarыna fikir verяn yox idi, sinif yoldaшlarы bu atmacalarы "hяmkarlar" arasыndakы parol kimi qяbul edirdilяr.

Vaxt necя dя tez keчdi, mяn texnikumu qurtardыqdan sonra indi "ШяrqDяnizneftqaz' idarяsinin mяdяnlяrindя iшlяyirяm - eшitmiш olarsan, deyя o yeni tяyinatы barяdя demяk istяrkяn Marina onun sюzцnц kяsdi: Шяrqdяnizneftqaz - hardasa eшitmiшяm, sяn yяqin ki, indi artыq evlisяn, uшaqlarыn da var?

Bяli, ikы oьlum var, sяndя nя var nя yox, danыш gюrяk..

Hamыdaki kimi, mяn universitetin filoloqiyasыnы bitirmiшяm, mяktяbdя rus dili vя яdяbiyyatы mцяllimяsiyяm, hяftяdя iki dяfя axшamlar xarici tяlяbяlяrя dя rus dili юyrяdirяm, 5 ildir ki, яrя getmiшяm, 3 vя 2 yaшыnda iki qыzыm var, elя belя dяя...adi hяyatdыr dя...

Niyя ki, Sяnя afяrin, hяr шeyi чatdыrmыsan, bяs nя цчцn riyaziyyatы yox, яdяbiyyatы seчmisяn. Яrin harada iшlяyir, adы nяdir, bяs indi sяni hansы familiya ilя чaьыraq?

Nя? hя.. .яrim... adы Yuradыr.. .O elя чoxlu ezamiyyяtlяrdя olur, o evdя olmayanda чox darыxdыrыcы olur, iшlя baшыmы qatыram.- bu cavab bir qяdяr geyri-sяmimi gюrцndц - ancaq Шirinbяy dяrinя getmяdi. - Qыzlar gah nяnяsinin yanыnda olurlar, gah da atamыn, o ikinci dяfя evlяnib, arvadы чox diqqяtli qadыndыr, ancaq яrim evdя olanda bazar gцnlяri onlarы evя gяtirirяm.

Filfaka da ona gюrя getdim ki, fikirlяшdim ki, dяqiq elmlяr kiшilяrя daha чox yaraшыr. Familiyamы isя юzцm dяyiшmяdыm, mяшhurdur axы, yadыndadыr mяшhur kinoaktyor Nikolay Чerkasov var idi - "Иvan Qroznыy", "Vesna", sonuncu dяfя "Vsyo ostayotsa lyudyam‖ ("Hяr шey insanlara qalыr") filmindя чяkilmiшdi, axы o mяnыm ata babamыn яmisi oьluydu -rяhmяtlik. Bir dя bяlkя kюhnя dostlardan kimsя mяni axtarasы oldu, elя deyяk ki sяn, -telefon kitabчasыna baxыb elяcя Чerkasova Marinanы tapdm- vяssяlam.

Dяyiшsяydыm чяtin olardы axы -deyib sualedici nяzяrlя Шirinbяyя baxdы, 24

onun yumшaq nяzяrlяrindяn bu sюzlяrdяn razы qaldыьыnы цrяyindя geyd edib цzцnц yana чevirdi. Bir neчя addыm sяssiz getdilяr.

- Axы mяn o vaxtы sяnя vurulmuшdum, Шirinчik, -deyя o tяяsцf vя kяdяrlя gцlцmsяyяrяk geyd elяdi -vя biz birlikdя olsaydыq hяr шey baшqa cцr ola bilяrdi - bяxtimiz dя baшqa cцr olardы....

- necя mяyяr, indi sяn bяxtindяn razы deyilsяn?

- Yox mяn demяdim ki, daha yaxшы, dedim baшqa cцr. Yoxsa kim biliryaxшы yaxud pis bяxt hansыdыr? bяxt elя sirrli mяfhumdur ki... Bax indi sяnя rast gяldim .. .Bяs sяn nя цчцn mяktяbi bitirяndяn sonra mяni axtarmadыn, siz ananla harasa kючmцшdцnцz...

- Hя onda anam tikiш fabrikindя iшlяyirdi ordan ona Patamdarda mяhz baшqa cinsdяn юvladы - oьlu olduьunu nяzяrя alaraq iki otaqlы ev vermiшdilяr...-necя yяni baшqa cinsя gюrя?... deyяrяk gцldц. Onun gцlцшц Шirini daha da coшdurdu, elя bil onun yanыndakы hяmin orta mяktяbdяki gцlяyяn шяn qыzcыьaz addыmlayыr vя arada heч o on il ayrыlыq da olmayыb, yanыndakы da hяmin dodaqlarыnы bцzяrяk pычыltы ilя "Шirinчik" deyяn qыzdыr.

- Mяn axы "mцxtяlif "cinsdяn olan atamla heч yerя kючmяmiшdimdeyя o шagganag чяkib gцldц. Шirinin dя yadыna beшinci sinifdя olarkяn Marinanыn anasыnыn dяfn mяrasimindя bцtцn sinifin iшtirak etmяsi, Marinanыn hюnkцrtц ilя aьlamasы vя Шirinin onun baшыnы sыьallyaraq sakitlяшdirmяk istяmяsi yadыna dцшdц. Bu illяr яrzindя o Marinaya baш чяkя bilяrdi, bяs nя цчцn bunu etmяdi, ay Шirinчik?

- Sюzцn dцzц inanmыrdыm ki, sяnin atan mцsяlman oьlanla dostluьa icazя verя, heч mяnim anamda buna razы olmazdы, ona gюrя dя axtarmыrdыm, sonra evlяndim, ailяm oldu, demяli qismяt deyilmыш. Ancaq mяktяb illяrindя mяn dя sяni baшqalarыndan seчirdim, sяn hяm aьыllы idin, hяm dя чox шяn xasiyyяtin var idi.

- Nя цчцn "idi" mяn elя indi dя axmaq deyilяm, xasiyyяtim dя dяyiшmяyib- insanlardan qaчmыram.

Onlar Neftчilяr prospektindяki yeraltы keчыddяn чыxaraq bulvara, dяnizя doьru getdilяr. Dяnizin kяnarыndakы daш parapet hяlя soyumamышdы, Marina onun цzяrinя яylяшdы, baшыnы azca dяnizя tяrяf чevirib dalьalarыn sakit pычыltыsыna qulaq verdi. Gцnяшin al qыrmыzы rяngli aypara boyda parчasы Daьцstц parkdan, funikulyorun цst dayanacaьыndan baшlayaraq parkыn yaшыl юrtцyц ыstiqamяtinя yavaш-yavaш qцrub etmяyя hazыrlaшыrdы, onun шцalarы artыq gцndцzlяr olduьu kыmы gюz gamaшdыrmыrdы- onlar artыq dяnizin sяthinя sяpяlяnmыш uzun qыrmыzы zolaqlar kimi suyun цzяrindя parыldayыr, qцzqцdя olduьu kimi юz parlaq яksini gюy lяpяlяrin цzяrindя gah cяhrayы, gah da al qыrmыzы rяngli muncuq dяnяcыklяrы kimi bюlцnяrяk, яtrafa iшыq saчыrdыlar.

- Yaxшыdыr ki, mяn bu gцn sяnя rast gяldim. Цmumiyyяtlя son vaxtlar mяnim bяxtim yaman gяtirir- deyib Шirinbяy sцkutu pozaraq istяr-istяmяz bu шahanя яdasilя qarшыsыnda яylяшmiш, nazik boynunun цstцndя balaca baшыn цzяrindяki sarы-qыzыlы rяngdя qыvrыm saчlы gюzяl qadыna tamaшa etmяkdяn hяzz alыrdы. - Mяnim bu yaxыnlarda vяzifяmi qaldыrыb buruq ustasы tяyin ediblяr - deyяrяk o nяhayяt bu gцnkц arzusuna yaxыnlaшыrdы. 25

Tяsяvvцr edirsяn, Marinka, briqada iyirmi цч nяfяrdяn ibarяtdir, onlardan iyirmi ikisi yaшca mяndяn bюyцkdцr. Ancaq bu mяni heч dя qorxutmur, mяn axы texnыkumu bitirяndяn sonra quruda fяhlяlikdяn baшlayaraq bцtцn etaplarы keчmiшяm, buruq ustasы da olmuшam, sonra dяnizя iшlяmяyя gedяndяn sonra texnik iшlяmiшяm, maili quyularыn qazыlmasыnы da юyrяnmышяm, gil mяhlullarыnыn tяrkibini dя bilirяm, hяtta qяza vяziyyяtdяn чыxmaьы da gюrmцшяm. Ona gюrя dя bizim baш mцhяndisimiz Ernest Arkadyeviч yaшlы buruq ustasы tяqaцdя gedяndя o vяzifяni mяnя tяklif etdi, mяn fikirlяшdim ki, baчararam - hяrчяndi qыraqdan baxanda hяr шey asan gюrцnцr...Biz sяninlя bu hadisяni geyd etmяliyik...mяn sяni ―Иnturist‖я dяvяt edirяm, orada elя kюhnя dostlarыn gюrцшmяsini dя geyd edяrik. Necяdir?

Marina Шirinbяyin monoloqunu dinlяdikcя onun mяxmяr kimi par-par parыldayan gюzlяrinin iчinя baxmaьa чalышыrdы vя dediklяrilя gюzlяrindяki isti, sцzцcц nяzяrlяrin ifadяsinin bыr-birinя heч cцr uyьun gяlmяdiyini hiss etmiшdi. O nяdяnsя bu gюzlяrin dяrin baxышlarыnыn sirrinя daxil olmaq, vaxtilя azarkeшы olduьu dinmяz-sюylяmяz sakit mяktяbli oьlanы indi qarшыsыnda dayanmыш bu gюzяl qamяtli, юzцnя gцvяnяn kiшiylя birlяшdыrmяk keчdы цrяyыndяn, onun buna haqqы da чatыrdы, чцnki hяmin oьlanыn da vaxtilя ondan xoшu gяlmяsi artыq mяlum olmuшdu...

Lap gяnc yaшlarыndan Marinanыn hisslяri dцшцncяsilя hяmahяnglik tяшkil edirdi .

On iki yaшыna qяdяr onun xasiyyяti ciddi vя tяlяbkar, юz iшinя, vяzifяsinя hяmiшя sadiq olan partiya iшчisi, bюyцk bir maшыnqayыrma zavodunun partiya tяшkilatы katibi olmuш anasыnыn nцmunяsi vя tяsiri altыnda formalaшыrdы, anasы vяfat etdikdяn sonra uzun illяr mяktяb direktoru olmuш atasыnыn tяsiri altыna keчmiшdi. Atasы isя qыzыnы mяntiqi шцurunun inkiшafыna, riyazi qabiliyyяtinin artыrыlmasыna, mцtaliя ilя чox mяшьul olmasыna, яdяbiyyatla maraqlanmasыna yюnяltmышdы. Onun iyirmi iki yaшыnda ikяn юzцndяn on iki yaш bюyцk insana яrя getmяsi dя eшq-mяhяbbяt macяrasыnыn nяticяsi deyil - atasыnыn tяnяlяrindяn tezliklя yaxa qurtarmaq, mцstяqil olmaq, heч kяsdяn asыlы olmamaq arzusunun tяzahцrц idi.

Rяfigяlяri dя onun qoca kiшiyя яrя getmяsini tяnя ilя, riшxяndlя qarшыlamышdыlar. Son zamanlar onun atasы ilя mцnasibяtlяrindя dя bir nюv soyuqluq yaranmышdы, dцzdцr bu mцnasibяtlяr aчыq konfliktя keчmяsя dя, hяr dяfя atasыnыn onunla artыq ali tяhsilli шяxsiyyяt kimi deyil - elя balaca mяktяbli qыzcыьaz kimi rяftar etmяsi, daima onun necя hяrяkяt etmяk lazыm olduьu barяdя gюstяriшlяr vermяsi, artыq Marinanы cana gяtirmiшdi vя o bu mцhazirяlяrя son qoymaьa чalышыrdы. Bir neчя dяfя atasыna bu barяdя demяyя cяhd etsя dя bir nяticя alыnmamышdы vя nяhayяt яrя gedяrяk bu gяrginliyя son qoymaq qяrarыna gяlmiшdi. Яrыnыn Marinadan xeyli yaшlы olmasы atasыnыn hяtta xoшuna da gяlmiшdi, fikirlяшirdi ki, qыzыnы etibarlы, tяcrцbяli яllяrя hяvalя edir. Яri Marinanыn baшыna and iчirdi, hяddindяn artыq sevirdi onu, bu onun ikincы ailяsiydi, юvladы olmamasы sяbяbindяn o birinci yoldaшы ilя sakitcя, davasыz, hяr ikisinin razыlыьы ilя ayrыlmышdы. Marina isя taleyi ilя barышaraq яri 26

tяrяfindяn sevilmяsindяn razы idi, qыzlarы doьulduqdan sonra яri onlarы da hяddindяn artыq bяslяyirdi. Ancaq яrinin son dяrяcя qыsqanc olmasы Marinanыn qяlbindя acыlыq hissi oyadыrdы, heч cцr bu qыsqanclыьыn onu yцksяltdiyinы, yoxsa alчaltdыьыnы ayыrd edя bilmirdi. Marinanыn heч zaman ona ciddi яsas vermяdiyi hallarda яrinin hirsli, qaш-qabaqlы qarшыlamasы, яsяbilikdяn "saqqыz чeynяmяsi", bir чox hallarda isя hяtta arxasыnы чevirib yatmasы qadыnыn qяlbini sыndыrыrdы.

Bu hirslяnmяlяrin sяbяbi nя idi - Marinanыn hяddindяn artыq gцlяrцz, hamыyla xoш mцnasыbяtlяrdя olmasы, insanpяrvяrliyi- kimяsя чox xoш gюzlя baxmasы, teatrda sol bюyrцndя яylяшmiш чavan oьlanla шirin-шirin sюhbяt etmяsi, шяnlik mяclislяrindя kiminlяsя rяqs edяrkяn partnyoruna hяddяn artыq yaxыnlaшmasы, eyni adamla iki dяfя rяqs etmяsi vя s. bu sяbяblяr aчыq davaya чevrilmяsя dя, qan-qaraчыlыьыn yaranmasыna hяmiшя artыqlamasilя bяs olurdu. Aydыn шцuruyla o anlayыrdы ki, bu qыsqanclыьa sяbяb onlarыn yaш fяrqindяdir, o юzцnц daha ciddi aparmalыdыr, eyni zamanda qadыnыn sяrbяstliyыni, cavanlыq ehtыrasыnы tamamilя яlindяn almaq, onu mяngяnяyя salmaq da heч kяsin ixtiyarыnda olmamalыdыr axы.. яlbяttя olmamalыdыr...

Bilirsяn Шirinчik, mяn sяninlя "Иnturistя" getmirяm, orada baшqa adamlar ola bilяr, bizi tanыyarlar, min cцr lazыmsыz шюz-sюhbяt yaranar, gяl hamыnы baшa sal ki, biz nя цчцn buradayыq - bunlar isя nя sяnя, nя mяnя lazыm deyil, elя deyilmi, Шirinчik? - o cavab vermяyя imkan tapmamыш Marina яlavя etdi: gяl indi bir taksi tutaq gedяk bizя - deyяrяk o cavanlыqda yazы taxtasы qarшыsыnda hansыsa bir mяsяlяni yaxud riyazi tяnliyi, teoremi hяll etdikdяn sonra baшыnы dala ataraq saчыnы yellяtdыyi hяrяkяtini olduьu kimi tяkrarladы, юz qыzыla чalan sarы rяngli saчlarыnы arxaya atdы. - Narahat olma, mяn sяni «Иnturistdяn» dя artыq yemяklяrlя doyuzduracam. - Getdik!deyяrяk onun яlindяn tutub dartdы.

Dayan, Marina! Sяn mяni elя birdяn birя evinizя aparыrsan, bu sяnin яrinin xoшuna gяlяrmi, necя bilirsяn, acыьы tutmaz ki?

- Yox яlbяttя birdяn-birя olmaz. Яvvяla o indi mяzunыyyяtdяdir, uшaqlar nяnяsi gildяdir, bir dя bugцn cцmяaxшamыdыr, mяn bu axшam boшam. Oturarыq, чюrяk yeyяrik, sюhbяt edяrik...

- Hяяя, sonra mяшhur lяtifяlяrdя olduьu kimi яrin ezamiyyяtdяn qayыdыr, evdя yad kiшi onun arvadы ilя sюhbяt edir vя s.. .siz neчяnci mяrtяbяdя yaшayыrsыnыz? -ikisi dя gцlцшdцlяr.

- Qorxma, яvvяla biz Razin qяsяbяsindя яrimin valideynlяrindяn miras qalmыш ayrыca evdя yaшayыrыq vя pяncяrяlяrimiz yaшыllыq dolu baьa acыlыr. Иkincisi яrim bu gцn qayыtmayacaq, цчцncцsц bir gцnah sahibi olmadыьыmыz цчцn heч kяs bizi qыnamaz, dюrdцncцsц- cavan oьlan, sяn nя чox шual verirsяn, cavan, gюzяl qadыn sяni dяvяt edir, bяlkя daha maraqlы suallar verяsяn? Шirinbяy onun bu -birincisi, ikincisi dediyi sюzlяrin dя ona tanыш olduьunu, bu hяr шeyi dяqiqlяшdirmяk, bununla da bяzi mцяllimlяri яsяbilяшdirяn xasiyyяtinя dя bяlяd olduьunu xatыrladы vя onun bugцnkц tяntяnяsi arzuladыьыndan da gюzяl olacaьыnы dцшцndц...

27

Onlar Neftчыlяr prospektinя чыxdыlar vя Шirinbяy yaxыnlaшmaqda olan yaшыl balaчa iшыьa яl qaldыrdы. O kяskin dayanan «Volqa» maшыnыnыn arxa qapыsыnы onun qarшыsыna чox dяbdяbяli amiranя шяkildя aчыb юzц dя onun yanыnda arxa oturacaqda яylяшdi.

Salam day-day- deyяrяk yaшlы sцrцcцyя mцraciяt edib - Bizi Razinя apararsan?-deyя soruшdu. Sцrцcц cavabыnda baшы ilя razыlыq verdi, sonra sayьacыn dяstяyini fыrladыb yola dцшdц.

Xalq arasыnda geniш yayыlmыш rяvayяtlяrя gюrя bu qяsяbяnin adы vaxtilя Rusыyada mяшhur, mцasir dildя desяk "mцxalifяtчы" olmuш, millяti rus dюvlяtinя qarшы qaldыran "xalq qяhrяmanы‖ sayыlan qiyamчы Stepan Razinin юz dяstяsilя buradakы "daьlarыn" (яslindя bu tяpяciyя heч daь demяk dя dцzgцn deyil) nяql edяnin fantaziyasыndan asыlы olaraq "yer kцrяsinin lap qяrb yarыmdairяsinя qяdяr uzanan‖ ovlaьыnda (yerli яhali ona "razыnskaya peшшera deyir)‖ gizlяnmяsi mцnasibяtilя verilmiшdir.

Bir az uzaqdыr, mяnim isя nюvbяmin vaxtы bitir, -deyя sцrцcц шikayяtlяrinя baшladы. Шirinbяy tяcrцbяli sцrцcцlяrin bяhanяlяrini yaxшы bilirdi - sonra benzinin bahalыьыndan, bu boyda yolu geriyя boш qayыdaчaьыndan, maшыnыn tяmir xяrclяrinin sцrцcцlяrin юz cibindяn юdяmяsindяn, taksi parkы rяhbяrliyinin rцшvяtxorluьundan, sюhbяtlяrя qulaq asmalы olacaqdыlar, ona gюrя dя Шirinbяy sцrцcцnцn sюzцnц kяsяrяk: Day-day, narahat olma, ikiqat юdяyяcяm,- dedi.

Marina tяmiz azяrbaycan dilindя sцrцcцyя - "mюvcud qanunlara gюrя nюvbяsinin qurtarmasыna lap bir dяqiqя dя galmыш olsa o sяrniшinя xidmяt etmяlidir, hяtta parka geciksя dя belя sяrniшini istяdiyi uzaq nюqtяyя qяdяr aparmalыdыr"- deyя izah etmяyя чalышdы. Sцrцcц narazы halda - "hamы indi aьыllыdыr" ifadяsiylя baшыnы buladы vя elя bir dяqiqя яvvяl Шirinbяyin beynindяn keчяn bяhanяlяri bir-bir danышmaьa baшladы.

Mяnы axmaq yerыnя qoyanda xoшum gяlmir- deyяrяk Marina Шirinbяyin qoluna girib юz isti яllяrini onun ovчuna basdы. Шirinbяy onun чiyinlяrinin, yumшaq dюшцnцn onun qoluna toxunmasыnы hiss etdi vя ehmalca onun barmaqlarыnы sыxdы.

- Ay qыz, sяn bizim dili dя pis bilmirsяn, bu hardandыr? - deyя soruшdu.

- Necя yяni, bizim чoxlu azяrbaycanlы qonшularыmыz olub, birdя ki, yadыndan чыxыb, mяktяbdя mяn hяmiшя dillяrdяn yцksяk qiymяt alыrdыm, deyяrяk o Шirinbяyя daha bяrk sыxlaшdы, - bir dя mяn яmin idim ki, mцtlяq sяnя rast gяlяcяm! - deyяrяk o sifяtini Шirinbяyin чiyninя sцrtцb yavaшyavaш цzцnц ona tяrяf чevirяrяk gюzlяrini yumdu. Шirinbяy onun nazik barmaqlarыnыn ovcunun iчindяn sцrцшцb чыxdыьыnы hiss etdi vя bir anda bцzцlmцш dodaqlarыnы gюrцb юz dodaqlarыnы ona yaxыnlaшdыrdы vя on il bundan яvvяl hяmin o pillяkяn baшыnda hiss etdiyi sifяtin zяrif tяravяtini yenidяn yaxыndan duydu. Иndi onlar nя taksi sцrцcцsцnцn onlarыn hяrяkяtlяrini gцzgцdя seyr etdiyini gюrmцr, nя onun yol boyu maшыnы necя ehtiyatla, yoldakы irili-xыrdalы чalalardan yan keчяrяk ancaq yol qыraqlarilя idarя etdiyini hiss etmirdilяr.

28

Maшыn sцrяtlя hяlя Stalin dюvrцndя reшpublikaya rяhbяrlik etmiш чox zяhmli Mir Cяfяr Baьыrovun zяmanяsindя tikilmiш vя ona gюrя "Baьыrov kюrpцsц" adlanan kюrpцnцn altыndan шыьыyыb чыxaraq enli aeroport yoluna чыxыb sцrяtini bir qяdяr dя artыrdы.

Bir azdan maшыn sцrяtlя yeni salыnmыш Mixail Kaveroчkinin adыnы daшыyan qяsяbяnin iчindяn, neftчilяr цчцn dяmirbeton konstruksiyalardan quraшdыrыlыmыш beшmяrtяbяli binalarыn yanыndan юtяrяk manчanaq dяzgahlarыnыn gecя-gцndцz yorulmadan iшlяdiyi neft mяdяnlяrini arxada qoydu, vя bir qяdяr sonra цzяrindя iri hяrflяrlя yazыlmыш "Razin qяsяbяsi" lюvhяsinin yanыndan keчib gur yaшыllыqlar iчindя gюrцnmяz olan, яsasяn rusdilli яhalinin mяskunlaшdыьы yaшayыш sahяsinя doьru yюnяldi.

Burada, zяhmяt olmasa, - deyяrяk Marina maшыnы saxlatdыrdы, sцrцcц adяti цzrя maшыnы ehmalca saxlamышdы - sonra Шirinbяyя mцraciяtlя yavaшcadan:- Mяn qabaьa gedяcяm, sяn mяnim arxamca gяl, bax mяn haradan keчirяm, binanыn sol arxa tяrяfinя dюn vя baьыn o biri baшыndakы qapыdan iчяri keч ki, qazlarы цrkцtmяyяsяn -deyяrяk, onun burnunun ucundan ehmalca юpцb irяli qaчdы. Шirinbяy sцrцcцnц artыqlamasilя - sayьacdakы doqquz manat яvяzinя iyirmi beшlik ataraq - яlinin iшarяsilя -qalыьы lazыm deyil ifadяsini gюstяrib razы saldы - Чox saь ol, dayы, - dedi. Sцrцcц onu yaxшы baшa dцшdцyцnя iшarя olaraq - gюz vurdu: -yaxшы yol, oьlum, - deyяrяk yoluna davam etdi.

Bura ta keчmыш zamanlardan hцndцr hasarlar arxasыnda шяxsi evlяrlя tikilmiш qяsяbяnin baь hissяsi idi, yaz aylarыnda burada albalы vя яrik aьaclarы чiчяklяmяyя baшlayыr, vя indiki kimi payыza yaxыn isя alma, яncir vя nar aьaclarы bar vermяyя baшlayыrdыlar. Шirinbяy bir qяdяr yubanaraq Marinanыn uzaqlaшan boyuna tamaшa etdi, sonra onun arxasыnca irяlilяdi.

Axшam vaxtыnыn toranlыьыnda kцчя lampalarыnыn zяif iшыьы altыnda Marina iki tin getdikdяn sonra saьa buruldu. Шirinbяy onun arxasыnca baxdы vя qadыnыn tindяn ikinci, keramit damlы sяliqяli binanыn pillяkяnlяrindяn qalxdыьыnы gюrdц. Шirinbяy onun evя daxil olmasыnы gюzlяmяk цчцn bir qяdяr ayaq saxladы, o isя hяlя kandarda dayanmышdы, чantasыndan aчarlarы чыxararaq чalышmaьыna rяьmяn heч cцr qapыnы aчa bilmirdi, bir qяdяr aчarы hяrlяdikdяn sonra baшa dцшmцшdц ki, bu lazыmi aчar deyil, baшqasыnы чыxardы, aчar yenя dя onun sюzцnя baxmыrdы, яllяri яsirdi, яsяbilяшmяyя baшladы vя astaca Шirinbяyы sяslяdi: - Шirinbяy, bura gяl, kюmяk et, mяn nя isя чaшmышam. Шirinbяy kandara qalxыb qapыya yaxыnlaшdы, bu zaman aчar fыrlandы vя qapы dяrhal aчыldы. Иndi mяn arxa qapыya keчim, axы gizlяnmяk lazыmdыr, konspirasiya deyыl? –dedi. Marina onu yavaшca iчяri itяlяdi, onlar sяliqяli dяhlizя daxil oldular, qыz qaranlыqda яli ilя hяyяt iшыьыnыn dцymяsini basdы. Geniш dяhlizin ala-qaranlыьыnda Шirinbяy sanki illяrlя hяsrяtindя olduьu onun cazibяli tяravяtini yenidяn hiss elяdi, o isя юzцnцn чoxdankы arzusunun yaxыnlыьыnы duymuшdu vя... onlar hяr ikisi eyni vaxtda, yenя dя gяnclikdя olduьu kimi, hяrarяtlя bir-birlяrinin aьuшuna atыldыlar. Шirinbяy onun dodaqlarыnы, 29

gюzlяrini, boynunu юpцr, bцtцn bяdяninin яsdiyini hiss edirdi, onda qяflяtяn vцsala чatmaq arzusu oyandы, qыz pычыltы ilя yataq otaьыnыn sol tяrяfdя olduьunu dedi, Шirinbяy onu quчaьыna alыb ayaьы ilя qapыnы itяlяdi vя onlar iчяri daxil oldular. ...Onlarыn ilk gюrцшц gecя yarыsы baшa чatdы, hяr ikisi bu axшam cilovunun aчыlыb ipя-sapa yatmayan ehtirasыn coшьun hяrarяtinin hяr ikisinя bяxш etdiyi xюшbяxtlikdяn bir qяdяr tяsirlяnmiшdilяr. Bir neчя mцddяtdяn sonra Marina Шirinbяyi evя яlavя tikilib calaшdыrыlmыш, qaz kolonkasilя qыzdыrыlan balaca hamamxanaya keчirdi vя buradakы keчmiш zamanlardankeчяn яsrin sonlarы - yaxud bizim яsrin яvvяlяrindяn qalmыш taxta vanna ilя par-par parыldayan duш komplektinin bir-birinя heч cцr uyьunlaшmamasы Шirinbяyi bir qяdяr tяяcцblяndirdi. Яrim чoxdan mцasir vannalardan almaq istяyir, ancaq mяn qoymuram, Nahaq yerя deyilki, яn yaxшы konyak nюvlяrini palыd aьacыndan dцzяldыlmыш чяllяklяrdя yetiшdirirlяr, bizim haramыz onlardan яksikdir? Qыzlar da burada suda чabalamaьы xoшlayыrlar, suda bir qяdяr uzanmaq istяsяn vannarun probkasыnы bas, uzan. Sяn bir qяdяr yuxlayanda mяn artыq чimmiшяm.

Marina onun qarшыsыnda яynindя yцngцl nazik xalatda dayanmышdы, qazla yanan kolonkanыn шцalarы onun цzцnя dцшяrяk sifяtinin cizgilяrini daha qabarыq gюstяrirdi. O isя qadыnыn yцngцlcя toxunmasыndan oyanan kimi cяld yatdыьы dюшяkaьыsыna bцrцnmцшdц vя bu aь parчa tikяsindяn heч cцrя ayrыla bilmirdi. Onun utancaqlыьы qadыna da sыrayяt etdi vя o mяtbяxя gedяcяyini bяhanя edяrяk цzцnц yana чevirib uzaqlaшdы. – Yaxшы, mяn getdыm,axы sяni yedizdirmяyя шюz vermiшdim, sяn isя юz tяrini yudur zяhmяtkeш! sяnin paltarlarыnы mяn buraya- piшtaxtanыn цstцnя qoyacamdedi.

Evя Шыrыnbяy gecя saat цчя yaxыn gяlib чыxmышdы . Gцlya yatmamышdы vя aчarla qapыnыn aчыlmasы sяsinя duraraq чarpayыnыn цstцndя oturmuшdu. Яrini sorьu-suala tutub vaxtsыz evя gяlmяsinin sяbяblяrini юyrяnmяk onun adяti deyыldi, "lazыm olsa юzц deyяr", vя o gяlяn adamыn mяhz Шыrыnbяy olduьunu gюrцb- bu vaxtы ondan baшqa kim gяlя bilяrdi ki?- atxayыn yerinя uzandы. Sakitlяшdikcя vя tяdricяn yuxuya qяrq olduqca o "kюhnя mяktяb yoldaшыna rast gяldiyini, yeyib iчdыklяrini, baшlarы чoxlu sюhbяtlяrя qarышdыьыndan vaxtыn necя keчdiyini hiss elяmяdiklяri barяdя bir ucdan danышan яrinin sюhbяtlяrini arada eшidirdi, onun bюyrцnя qыsыlыb uzanan яrindяn hяrdяn nя isя чox zяif яtir iyini dя hiss elяmiшdi - ancaq onda heч bir шцbhя yaranmamышdы - nя bilmяk olar?

AИLЯDЯN KЯNAR SEVИNCLЯR ...Marina ilя keчirdiyi o ilk gecя onun hяyatыnda яvvяllяr heч aьlыna belя gяtirя bilmяyяcяyi yeni mяrhяlяnin baшlanьыcы, bяxtinin dюnцш nюqtяsi oldu, bu yol onu yaxшыlыьa yaxud bяdbяxtliyя aparacaьыnы o indiyя qяdяr юzц dя bilmirdi. Ancaq bir шeyi юzц цчцn dяqiq mцяyyяn etmiшdi ki, 30

nяticяsindяn asыlы olmayaraq bu yoldan nя dюnmяyяcяk, nя dя geri чяkilmяyяcяk. Altы il sяmimi vя saf ailя hяyatыndan sonra o sevgilisini "Santa Marыya" (Mцqяddяs Mяryяm) adlandыraraq ona gяnclikdя olduьu kimi "zolotko" (qыzыlcыьaz) deyя mцraciяt edir, eyni zamanda юzцnц sadiq, yeganя olan ailяsinя baьlы kiшi kimi qiymяtlяndirirdi. Ta qяdim zamanlardan mцsяlman kiшilяrinin iki, yaxud daha artыq arvad, hяtta hяrяmxanяlяr saxlamaq ixtыyarmda olmalarы barяdя eшitmiшdi, bilirdi, buna baxmayaraq o юz hяyat yoldaшыna, uшaqlarыnыn anasыna diqqяt vя hюrmяtlя yanaшar, vя heч nяdяn чяkinmяdяn, heч bir vicdan яzabы чяkmяdяn юzцnцn bцtцn tяlяb vя arzularыnыn, tяkcя spirtli iчkidяn baшqa, яsl шяrq qadыnы kimi etiraz etmяdяn, baшы aшaьы, sюzsцz yerinя yetirilmяsini, qayьыsыna qalыnmasыnы adi mяqbul hal kimi qяbul edirdi. Bir-iki dяfя belя hal olmuшdu ki, dяnizdяn quruya qayыtdыqdan sonra Шirinbяy dostlarilя restoranda gecяyarыsыna qяdяr yeyibiчmяklя mяшьul olub evя vaxtsыz vя kefli qayыdarkяn, Gцlnarя юz narazыlыьыnы biruzя vermяk mяqsяdilя "Lizistra qiyamы" nюvцnц seчяrяk onunla bir yataqda yatmaqdan imtina etmiшdi. Belя gцnlяrdя onun heч bыr yalvarlamalarы vя цzrxahlыqlarы tяsir gцcцnя malik olmamышdы, "чцnkы atanыn belя nцmunяsi uшaqlara lazыm deyil vя belя izdivacdan dцnyaya yeni юvlad gяlя bilяrdi ki, o da mцtlяq шikяst olacaq". Шirinbяy xasiyyяtcя davakar adam deyildi, ona gюrя bu vяziyyяtlя barышmaqdan baшqa чыxыш yolu gюrmцr, gяlяn dяfя kollektiv surяtdя "suxoy zakon" zonasыndan qayыtdыqdan sonra iчkinin normadan artыq qяbul edilmяsыndяn юzцnц qorumaьa чalышыrdы. Яlbяttя, ailя hяyatы qurandan bir neчя il keчdikdяn sonra onlarыn mцnasibяtlяri bir qяdяr dяyiшmiшdi. Bir tяrяfdяn bir-birlяrinin xasiyyяtlяrini юyrяшib uyьunlaшdыqca ailя daha da mюhkяmlяnmiшdi, Gцlya hяyat yoldaшыnыn bцtцn tяlяb vя arzularыnы yarыmsюzdяn, el arasыnda deyildiyi kimi "aьzыnы aчmamыш" baшa dцшцrdц, onun aьыr iш шяraitini tяxminяn tяsяvvцr edir, yorulduьunu, яsяblяrinin gяrginlяшdiyini nяzяrя alыrdы, bir yandan da ю bюyцdцyц ailяdя MTS-dя чilingяr iшlяyяn, bacarыglы usta olan atasы Hяmid kiшiyя anasыnыn mцnasыbяtini gюrmцшdц, ondan nцmunя gюtцrmцшdц, vя ailяdя arvadыn яrilя baшqa cцr rяftarыnы heч tяsяvvцr dя etmirdi. Belя mцnasibяtin sayяsindя Шirinbяy evlяnяndяn sonra юz hяyat tяrzindя bir dяyiшiklik hiss etmяmiшdi - o anчaq anasыnыn qayьыkeш яllяrindяn baшqa, яvvяlkindяn heч dя яskik olmayan arvadыnыn qayьыkeш яllяrinя keчmышdы. Иlk vaxtlar Mяryяm gяlininя qыsqanclыqla yanaшar, onun bцtцn hяrяkяtlяrini izlяyяr, ancaq qarышmazdы. Sonralar Gцlyanыn evdarlыq qabiliyyяtini, tяmizkar, sяliqяli, iшgцzar vя qayьыkeш юlduьunu gюrdцkdя arxayыnlaшmышdы, nяvяlяr dцnyaya gяldikdя onlara яlindяn gяlяn kюmяyini яsirgяmirdi. Иkinci uшaq anadan olandan sonra Шirinbяyя iш yerindяn yeni salыnmыш mikrorayonda цчotaqlы mяnzil vermiшdilяr, ancaq Mяryяm xanыm nяvяlяrindяn ayrы yaшamaьы tяsяvvцr etmirdi, hяr gцn ertяdяn шяhяrin bir baшыndan o biri baшыna gяlяrяk nяvяlяrinя qulluq edir, Gцlyanыn юz sяnяtixalчaчыlыqla mяшьul olmasыna шяrait yaradыrdы.

O biri tяrяfdяn isя uшaqlar dцnyaya gяlяndяn sonra onlarыn mцnasibяtlяrindя bir qяdяr soyuqluq dцшmцшdц, яvvяlki Шirinbяyin 31

dяnizdяn istirahяtя qayыtmaьы ilя coшub daшan ehtiraslar, bыr-birinя qovuшmaq sяbirsizliklяri, hяvяslяri яriyib keчmiшdя qalmышdы. Иkinчы uшaq olandan sonra Gцlya hяddindяn artыq kюkяlmiшdi, hяtta gombullaшmышdы, hяrяkяtlяri xeyli dяyiшib aьыrlaшmышdы, яvvяlki quш kimi yцngцl zяrif hяrяkяtlяri yox idi, hяmiшя olduьu nяvaziшlяri aьыrlaшmыш bяdяnilя mцqayisяdя hяtta indi artыq gцlцnc gюrsяnirdi. Шirinbяy яvvяllяr dя fikirlяшirdi ki, Gцlya nя vaxtsa юz gombul, цrяyi yuxa kimi yumшaq anasы Zцleyxa xanыma oxшayacaq, onun kimi kюk olacaq, tяsяvvцr edirdi ki, bu 20-30 ildяn sonra baш verяcяk - anчaq 5-6 ildяn sonra belя dяyiшikliyi Шirinbяy gюzlяmirdi. O eшitmiшdi ki, bяzi hallarda doьuш nяticяsindя qadыnlarda maddяlяr mцbadilяsinin pozulmasilя hяddindяn artыq kюkяlmя baшlayыr, bu hal mцvяqqяti dя ola bilяr, ancaq bu vяzыyyяt Шirinbяydя arvadыna qarшы rяhmdillik hissi yaradыb, яvvяlkы ehtiraslы mяhяbbяtin azalmasыna, hяtta nisbяtяn sюnmяsinя sяbяb olmuшdu. Яlbяttя Gцlnarя шяhяr qыzlarыndan olsaydы onlar kimi min cцr kosmetika- bяzяk- boyaq, bяdяnini yыьcamlaшdыran korsetlяrdяn istifadя edib юzцnц nяcim, gюzяl, yolda, bayыrda kiшilяrin aьzыnыn suyunu axыdacaq: "bяh-bяh, fыqureyя bax"-deyilяcяk vяziyyяtя sala bilяrdi, ancaq Gцlya fikirlяшirdi ki, belя шeylяr evli, ailяli qadыn цчцn deyil, yaraшmaz deyя, onlarы юzцnя yaxыn buraxmыrdы. Яrinя gюstяrяcяyi nяvaziшi Gцlya indi oьlanlarыna Rцstяmя vя ailяnin sevimlisi balaca Hяmidя doьru чevirmiшdi, onlar da юz mehriban analarыna чox baьlыydыlar.

Artыq iki ilidiki Gцlya sevimli iшindяn, sяnяtindяn ayrыlaraq юzцnц tamamilя evя, uшaqlara hяsr etmiшdi. Qaynanasы Mяryяmin dя hяr gцn шяhяr nяqliyyatыnda silkяlяnя-silkяlяnя sяhяr erkяn basa-basda шяhяrin o baшыndan bunlara gяlmяk ehtiyacы aradan gюtцrцlmцшdц vя Mяryяm xanыm istяdiyi vaxt bu evin hюrmяtli qonaьы ola bilяrdi. Bяzi gцnlяrdя Шirinbяy dяnizdя olanda qaynanasы isя bцtцn gцnlцyя onlara gяlяndя, Gцlnarя iчяri шяhяrdя Bюyuk Qala kцчяsindяki xalчaчыlыq fabrikinя - kюhnя iш yerinя baш чяkmяyi юzцnя borc bilirdi. Onun gяliшi adяtяn qaшqabaqlы vя чox danышmaьы sevmяyяn, ancaq daxilяn чox mцlayim insan olan, kюklцkdяn sifяti yup-yumru almaya bяnzяr, hяmышяki kimi qыrmыzы saчlы Surя xanыmы da sevindirir, iш yoldaшlarы olmuш nisbяtяn kiчik toxuчular isя юz yastы pышtaxtalarыndan qalxыb onun цstцnя atыlыr, юpцb-qucaqlayыr, evilя, ailяsiuшaqlarilя яlaqяdar sorьu-suala tuturdular. Ancaq on-onbeш dяqiqяdяn sonra onlarыn шяn cяh-cяhlяri Surя xanыmыn kяskin sяsilя kяsilяr, hяrяsi юz yerlяrinя яylяшib iшlяrini davam etdirmяyя mяcbur olurdular, belя olmasaydы o heч юzцnя bяnzяmяz- Surя xanыm da olmaz idi...

Rasulova, sяn bizim ыш vaxtыmыzы alыrsan, istяyirsяn яgяr Zeynяb xanыm xяstяlяnib, onun dяzgahы boшdur, otur iшlя, -deyя Surя xanыm ona tяklif dя edяrdi. Яlbяttя o юz sяnяtindяn юtrц darыxmышdы vя hяvяslя яylяшib bir-iki saat rяfiqяsinin яvяzinя yumшaq, rяngli yun saplarы barmaqlarilя ram edяrяk gюzяl naxышlы yeni sяnяt яsяri yaratmaqdan hяzz alыrdы.

32

Gцlnarя яrinin rяftarыnda bir qяdяr dяyiшiklik яmяlя gяldiyini baшa dцшmцшdц, anчaq bu dяyiшiklik mяnfi tяrяfя deyildi. O artыq iшdяn evя яvvяlki kimi qaш-qabaqlы vя яsяbi vяziyyяtdя deyil, hяtta niшbяtяn iшыqlы, gцlяrцz halda qayыdыr, ona vя uшaqlara qarшы diqqяtli olur, gecяlяr onu "mяnim yumшaq gombulum" adlandыrыrdы. Иш yerinя hazыrlaшan zaman ona ayrыlmыш dяyiшяnяyi, kюynяklяri necя diqqяtlя saf-чцrцk etmяsindяn, Gцlya nяticя чыxarыrdы kы, bu iш yerindя kiminlяsя яlaqяdardыr, ancaq heч vaxtы цstцnц vurmaz, bu barяdя sюz-sюhbяt yaratmazdы. Иш yerindя nюvbяti dяfя vяzifяsi qalxыb sahя rяisi olduqdan sonra onun evя-"otqula" gяlmяk gцnlяrinin dя sayы xeyli azalmышdы, bunu Gцlyaya o belя izah edirdi: - Baшa dцшцrsяn, qabaq mяnя fяhlя kimi 12 saatlыq iш gцnц hesablanыrdыsa indi mцhяndis-texnik iшчisi kimi 10,5 saatlыq iш gцnц hesablanыr, bir dя bizim mцhasibimizin dediyinя gюrя mяvacibin hesablanmasыnda gяlib-getmяk gцnlяrы ikisi bir gцn kimi hesablanыr, hяlя anadan olan vя rяhmяtя gedяn gцnlяr dя elяcя.. .ikisi bir gцn hesablanыr..

Doьrusu bu izahatlar ona heч nяyi aydыnlaшdыrmыrdы, bunu aчыbaьartmaq isя,- illahda sonuncu kяlmяni - gцnцn gцnюrta чaьы яrinin qarшыsыnda lцt vяziyyяtdя dayanmaq kimi bir шeydir, o heч cavanlыqda belя hяrяkяt etmяmiшdi, qalmышdы indi bu gombul vяziyyяtindя....

O el adяti цzrя toy qabaьы gяlяcяk qaynanasilя "gяlin hamamыna" getmяyini indiyя qяdяr utancaqlыqla yad edirdi. Шяrq adяt яnяnяlяri цslubunda tяrbiyя gюrmцш qadыn kimi o "aьasыnыn" hяrdяn bir baшqa qadыnlarla яylяnmяklяrinя dя dюzцmlя yanaшыrdы, чцnki bu hallar onun ailяsinя, uшaqlarыna mцnasibяtinя heч bir mяnfi tяsir gюstяrmirdi.

Ancaq istirahяt-―otqul‖ gцnlяri cяdvяlinin dяyiшmяsi яslindя daha sadя izah olunur-Шirinbяy iшdяn sonra dцz Marinanыn yanыna gяlяr, ertяsi gцn isя evя, tяbii ki, xoш яhval-ruhiyyяdя qayыdardы. Яks istiqamяtdя dя elя- bir gцn qabaq evdяn чыxыb Marina gilя, ertяsi gцn isя dяnizя yollanardы. Hяrdяn bir bяzi hallarda Marina bu qrafiki bir-iki gцn o yan-buyana dяyiшmяyi xahiш etdikdя o юz "smenшшiki" яvvяllяr buruq ustasы, sonradan sahя rяisimцhяndis yaxud texnik olan iш yoldaшы ilя danышaraq asanlыqla bu problemi hяll edя bilirdi.

Marina bir dя xahiш etmiшdi ki, gюrцшя gяlmяk istяdiyi gцnlяrdя яvvяlcяdяn sяhяr saat sяkkizin yarыsыnda, mяktяbя getmяmiшdяn яvvяl, zяng edib evdяki vяziyyяti юyrяndikdяn sonra arxayыn gяlя bilsin. Gяlmяk mцmkцn olmayan gцnlяrdя o dяstяyi qaldыrыb- sяhv dцшmцsцz!- demяli idi. Цч il яrzindя belя cavab чяmi beш dяfя verilmiшdi, bir dяfя isя kiшi sяsi cavab vermiшdi vя Шirinbяy dяrhal dяstяyi asmышdы. Bir iki dяfя dя uшaqlar xяstя olduьundan Marina xяstяlik vяrяqяsi alыb evdя oturmalы olmuшdu, gюrцш baш tutmamышdы. Шirinbяy bir neчя dяfя Marina gilя getmiшdi, yaxшы ki, payыz mюvsцmц idi, gцnlяr gec baшlayыb tez qurtarыr, axшam tez qaranlыqlaшыrdы. O, qadыnыn evdя tяk olduьunu юyrяnяndяn sonra istяr erkяn sяhяr, ыstяrsя dя qaranlыq axшam чaьы olsun, cяld addыmlarla iki qonшu hasarlar arasыndakы dar keчidя daxil olur vя Nani Breqvadzenin oxuduьu "otvoryaya potixonku kalitku‖ 33

mahnыsыnы yada salaraq, sakitcя hяyяtdяkы aьaclarыn gur olduьu sahяdя mяhяccяrdяn aшыr, evin arxa tяrяfindяki чюl qapыsыnы ehmalca aчыb iчяri daxil olmuшdu. Onun balaca yol чemodanыnda hяmiшя ehtiyatda bir шцшя « Шampan‖ yaxud yцngцl «Kяmшirin,, чaxыrы, bir dя bir qutu шokoladlы konfet olardы, "vokzalda yaшamыrыq ki‖ deyяrяk yemяk gяtirmяyi Marina qяti qadaьan etmiшdi.

Bunlarыn hamыsы «sonraya‖ qalыrdы. Яvvяl o iri cяld addыmlarla baьыn iчindяn sonsuz gюrцnяn iyirmi metrlik dar cыьыrы baшa vurar, quш kimi yцngцlcя pillяkяnlяri qalxыb qayьы ilя onu mяtbяxdя qarшыlamaq цчцn qapыnы aчыb hяsrяtlя gюzlяyяn Marinanыn zяrif aьuшuna atыlardы.

- Dayan, dayan dciqit, яvvяlcя burkanы vя papaьыnы чыxar- deyяrяk Marina onun pencяyini чыxarar, kepkasыnы яvvяlcя юz baшыna dalы-qabaьa шяkildя taxar, sonra hяr ikisini asыlqandan asыb, plaшшыnы чыxarmaьa maчal tapmamыш Шirinbяyin qucaьыnda olardы. Чыxardacam, чыxardacam narahat olma -gцlя-gцlя deyяrяk—Шirinbяy mюhkяm яllяri цstцndя чabalayan bu zяrif mяxluqu tanыш yolla iчяri aparardы...

Gцnlяrin birindя Marinanыn evindя kюnцllц dustaq kimi onun mяktяbdяn qayыtmasыnы gюzlяyяn Шirinbяyin gюzц televizorun qabaьыndakы masanыn цstцndя bir dяstя dяftяrя sataшdы, birini gюtцrцb vяrяqlяdi:- bu sяrbяst mюvzuda inшa yazыsы idi: "Mяn iyirmi ildяn sonra юzцmц necя gюrцrяm "-oxuyub fikrя daldы. Bu suala cavab olaraq o nя yazardы? Яvvяlcя o Marinanыn yanыnda olmaq istяrdi, яlbяttя Gцlyanыn uшaqlarla birlikdя saьlam olmaqlarыnы istяrdi. "Uшaqlarla birlikdя" deyяrяk gцlцmsяdi- "o zaman uшaqlar artыq mяn boyda olacaqlar, fяrq etmяz, hяr halda saьlam vя xoшbяxt olmaqlarы yaxшыdыr." Bяs юzц- ...юzцnц o gюrцr...яшшы ..heч nя gюrmцr...yaшayarыq-gюrяrik- deyяrяk baшqa dяftяrlяri vяrяqlяmяyя baшladы.

Bu gцnkц "doqquzuncular " юzlяrini hяkim, mцhяndis, professor, kosmonavt, Nobel mцkafatы laureatы (bir nяfяr), taksы sцrцcцsц (bыr nяfяr), geoloq, tяyyarячi, xalq artisti, mцяllim, evdar qadыn, yazычы vя alim gюrmяk arzusundaydыlar. Шirinbяy maraqla bu gяnclяrin arzu vя istяklяrilя, yolцstц kцlli miqdarda qrammatik vя orfoqrafik sяhvlяrini dцzяldяrяk, tanыш olurdu, vя istяr istяmяz fikirlяшdi ki, bu qяdяr elitar ali tяhsilli iшчinin qulluьunda restoranlarda vя yeraltы шaxtalarda, kolxoz чюllяrindя, fermalarda vя maьazalarda, qatarlarda vя qяbristanlыqlarda bяs kimlяr dayanaчaq, elя bircя dяnя taksi sцrцcцsц? Onun gюzц bir inшa yazыsыnda dayandы: uшaqlardan biri yazыrdы: "Mяn elя zяnn edirяm ki, iyirmi ildяn sonra bizlяrdяn чoxumuz юlkяmizlя birlikdя чox kasыb olacaьыq. Иndi mяn QDR-dя tikilmiш kostyum, Чexoslovakiyadan ayaqqabы, Чindяn kюynяk, цzr istяyirяm Hindistandan alt paltarы geyinirяm, evimizdя Rumыniya mebeli, Bolqarыstandan gяtirilmiш meyvя vя tяrяvяz, Macarыstandan toyuq, Avstraliyadan qoyun яti vя Kanada unundan чюrяk yeyirik. Bunlarыn hamыsыnы bizim юlkяmiz milyon illяrlя yыьыlan neft, qaz, qыzыl vя b. tяbii sяrvяtlяrlя haqq-hesab чяkir, ki, bu yolla onlarы чox tez xяrclяmяk olar.

34

Mяyяr bu aldыqlarыmыzыn hamыsыnы юzцmцz istehsal edя bilmяrik, axы sosialist quruluшu buna tam imkan yaradыr? Mяn bцtцn bunlarыn sяbяbini onda gюrцrяm ki, bir чoxlarыnы ancaq yaxыndakы dцkanda pivяnin olmamasы, yaxud qastronoma araьыn vaxtыnda gяtirilmяmяsi narahat edir, ancaq hяmin чoxluьun bugцn ambarlarda yыьыlыb qalmыш keyfiyyяtsiz mal istehsal etmяsi narahat etmir...Bяlkя bu iyirmi ilin яrzindя taxыl yыьыmы цчцn nяzяrdя tutulmuш ambarlarda yыьыlыb qalmыш bombalardan biri partlayacaq vя iyirmi ildяn sonra heч kяsi heч tяqdim etmяk ehtiyacы da olmayacaq. " Шirinbяy dяftяrin цst чildinя baxdы: 9 "a" sinfinin шagirdi Mixail Levitski ". Яlbяttя daima hamы цчцn narahatlыq keчirяn bu tayfadan baшqa daha kim bu millяtin geydinя qala bilяrdi ki? Yazыq uшaьыn gюrяcяkli gцnlяri olacaq- sюzцn dцzцnц demяk hяr zamanlarda aьыr vяzifя olub axы, divanыn pыrtlayыb чыxan prujini kimi hяr kяsin arxasыnы deшяcяk, sonra da bu prujini gцnahkar bilib acыьыnы ondan чыxacaq - zibilliyя atacaqlar"-deyя fikirlяшdi. Шirinbяyin uшaqlыьы vя mяktяb illяri o dюvrя tяsadцf etmiшdi ki, respublikada heч bir milli ayrы-seчkilik olmadan rusdilli kюrpяlяr evi, uшaq baьчalarыnыn, mяktяblяrinin sayы azяrbaycan dilindя olanlardan qat-qat artыq idi vя bir чox ailяlяr idarя vя mцяssisяlяrdя iшlяrin rus dilindя aparыldыьыnы vя gяlяcяkdя Moskvaya getmяk, orada inkiшaf etmяk perspektivini nяzяrя alaraq uшaqlarыnы rus bюlmяsinя qoyurdular, azяrbaycan dilini isя onlar evdя, ailяdя юyrяnirdilяr. Gяnclяr arasыnda millяt barяdя gюstяricilяrя mцxtяlif anketlяrdя yaxud ambulator шяxsi iшlяrindяki gюstяricilяrя, misal цчцn- anadan olan ili, yaxud sosial vяziyyяt, tяhsili barяdя baxan kimi baxыrdыlar, чoxsaylы qarышыq ailяlяrin yaranmasы da bu dюvrlяrя aiddir.

Yяhudilяrя gяldikdя isя Шirinbяy hяlя mяktяb illяrindяn bu millяtя xцsusi rяьbяt vя hюrmяt bяslяyir, onlarыn zяhmяtsevяrliyini, daim yenilikяrin, o cцmlяdяn elя mяktяb iшlяrindя dя, icad edilmяsinя can atdыqlarыnы yцksяk qiymяtlяndirirdi. Bir dяfя altincы sinifdя Шirinbяy hяtta Чuprin Vasyaya Qlikшteyn Иzyaya "cuhud' dediyinя gюrя bir шapalaq da iliшdirmiшdi. Vasya sonradan bцtцn sinifin qarшыsыnda uzun mцddяt bu sюzц Иzyanыn millяtinя gюrя deyil simicliyinя gюrя dediyini, onlarыn ailяsindя belя adяt olduьunu etыraf etmiшdi -simic adamlara belя deyяrlяrmiш. Иzya da чernil lяkяsini pozmaq цчцn юz rezin pozanыnы ona vermяdiyinя gюrя belя deyibmiш. "Mяnя evdя qardaшыm simiclik edяndя hяmышя belя deyir‖deyяrяk Vasya hяtta aьlamsыnmышdы da, onda Иzya ona юz pozanыnы baьышlamышdы, bununla da sinifdя яmin-amanlыq bяrpa olunmuшdu. Hяlя uшaq baьчasыnda baьчanыn mцdirяsi Anna Dmitriyevnanыn sюylяdiyi hadisяni Шыrыnbяy indi dя xatыrlayыrdы ki, guya bir dяstя yяhudi millяtindяn olan hяkimlяr yoldaш Stalini vя onun silahdaшlarыnы юldцrmяk istяmiшlяr vя Timoшшuk familiyalы bir hяkim qadыn onlarыn planlarыnы faш edыb faciяnыn qarшыsыnы aldыьыna gюrя Lenin mцkafatы ilя tяltif olunmuшdur. Шirinbяy bu sюhbяti babasыna nяql edяndя babasы elя sюymцшdц ki, belя sюyцшц ancaq onlarыn hяyяt qonшusu Шamilka bilirdi, anasы Mяryяm isя Шamilka hяyяtdя olanda Шirinbяyi evя aparardы.

35

- Sяnin Timoшшuk hяkimin яclafdыr, allaha шцkцr olsun ki, Bakыdakы yяhudi hяkыmlяr hamыsы юz yerindяdir, heч yerя getmяyiblяr, yoxsa biz harada mцalicя olunardыq? Baшa dцшdцn, balasы?

Bir neчя vaxt keчяndяn sonra babasы bu sюhbяti onun yadыna salmышdы, halbuki Шirinbяy heч onu unutmamышdы da.

Sяn bizim sirrimizi unutmamыsan ki, heч kяsя demяmisяn ki? Иndi artыq danышmaq olar, yoxsa mяn sяnin чiyninя aьыr yцk yцklяmiшdim, haqqlы da olsam юzцmц saxlaya bilmяmiшdim. Шirinbяy iш yerindя dя bu Levitskinin milli qardaшlarыndan olanlara rast gяlmiшdi vя onlardan heч bir pislik gюrmяmiшdi. Gюtцrяk elя onlarыn baш mцhяndisi Ernest Arkadiyeviчi, -bu adam iyirmi ildir dяnizdяdir, hamыya яlindяn gяlяn kюmяyi, yaxшыlыьы яsirgяmir, harada necя чяtinlik, gяrginlik yaranыrsa o юzц hamыdan irяlidя olur, юzцnц qabaьa verir. Yaxud elя "yekяpяr" buruq ustasы Miшa Yampolski -Шыrmbяy юz яmяk fяalыyyяtinя onun yanыnda baшlayыb- яla kiшidir, istяr iш baшыnda istяr masa arxasыnda- yeyibiчmяkdя. Bяs Nazir Mцavini Konstantin Иzrailoviч- Шirinbяyя ev almaq mяsяlяsi ortaya чыxanda anasыnыn yaшadыьы mяnzilin sahяsi beш nяfяr цчцn nяzяrdя tutulmuш normadan 1,5-2 kv metr artыq olmasыna baxmayaraq, Шirinbяyя dюvlяt tяrяfindяn цч otaqlы mяnzil ayrыlmasыna sяrяncam verdi.

Yataqxana yoldaшы olan yяhudi, yaxud rus, bяlkя dя polшalы olan Sergey Yurkevskыy quyuaьzы avadanlыqlar цzrя bюyцk mцhяndыs- mexanik vяzifяsindя iшlяyir vя Шirinbяyin чox xoшuna gяlir. O Шirinbяydяn azы on yaш bюyukdцr, яdяbiyyatdan, musiqidяn, o cцmlяdяn azяrbaycan musiqisindяn genыш mяlumatlыdыr, keчmiш idmanчы- boks цzrя idman ustasыdыr, onunla hяr mюvzuda sюhbяt etmяk, axшamчaьlarы шahmat yaxud nяrd oynamaq hяmiшя maraqlыdыr. Bir чox mцhяndis- texniki iшчilяrdяn fяrqli olaraq onun sцrцcцlцk шяhadяtnamяsinin olduьunu nяzяrя alыb vяzifяsilя яlaqяdar hяmiшя istifadя etdiyi, iчяrisindя mцxtяlыf avadanlыqlar vя lяvazimatlar, hяtta quyuaьzыnda tяtbig edilяn qaynaq apparatы yerlяшdirilmiш bюyцk texniki aqreqatы sцrmяk ixtiyarы da mяhz ona verilmiшdir. Tяяsцflяr olsun kы, чox vaxt onlarыn iш qrafыkы mцxtяlыf vaxtlara dцшцrdц vя чox nadir hallarda gюrцшцrdцlяr- nя etmяk olar, iш hяr шeydяn vacibdir.

Gцclц yel kimi evя daxыl olan vя hяmin anda Шirinbяyin boynundan asыlan Marina onun шяxsiyyяtinя vя шяxsi iшlяrinя aid olmayan bцtцn fikirlяri o dяqiqя kяnara atdы: -Шirinчik sяn evdя oturub mяni gюzlяdiyini bilяndя heч ышlяmяk olmur, vaxt bitib tцkяnmяk bilmir, sяn dя mяni sяbirsizliklя gюzlяyirsяn, elя deyilmi?- deyяrяk sыnayыcы nяzяrlяrlя onun gюzцnцn iчinя baxdы.

Bяli, elяdir, "zolotko moyo"—deyяrяk Шirinbяy cavab verdi.

Onda bцtцn iш gцnц юz djiqitsiz qalan sevgilinя rяhm elя - deyяrяk ona qыsыldы. Шirinbяy onun qыzыlы baшыnы юz чiyinlяrinя sыxыb яtirli saчlarыnы юpdц, sonra cяzbedici dodaqlarыna, aьzыna yaxыnlaшdы:

36

Dayan, stop maшina -deyяrяk o birdяn sычradы, яvvяlчя yemяk lazыmdыr- onun bu iradяli kяskin hяrяkяtlяri dя Шirinbяyя xoш gяlirdi, gюzцndя onu daha da yцksяldirdi.

Arvadыndan baшqa Шirinbяy onu bir kяslя mцqayisя edя bilmirdi, Gцlya tamam baшqa xasiyyяtli adam idi: evdarlыq, gцclц analыq hissi, hяr bir vяziyyяtdя юzцnц necя aparacaьыnы bilяn, bцtцn adяt-яnяnяlяrя son dяrяcя sadiq insan kimi o xanыmыnы yцksяk qiymяtlяndirirdi. Bu iki qadыn onun цчцn baшqa-baшqa planetlяrdяn gяlmiш insanlar tяsяvvцrцnц yaradыrdы vя ona elя gяlirdi ki, onlarыn hяr ikisi olmadan onunчцn hяyat ola bilmяzdi. Шam yemяyi masasы arxasыnda o oxuduьu inшa iшlяrini yadыna saldы:Qulaq aш, Miшa Levitski kimdir? — Hяя, Minya, Necя bяyяm? * Sяn onun ыnшasыnы oxumamыsan? - - Hяlя yox, onlar dцnяn yazыblar, sabah sяni yola salandan sonra oxuyacam.

- mяn gцndцz darыxmamaq цчцn onlarы nяzяrdяn keчыrmышяm, yolцstц sяhvlяrini dя dцzяltmышяm. Шirinbяyin hяlя orta mяktяbdя oxuyarkяn rus dili vя яdяbiyyatы sahяsindя savadlы olmasы Marinanыn yadыna dцшdц. Hяlя orta mяktяbdя vя sonralar universitet illяrindя geyri rus millяtindяn olan insanlarыn rus dilini, hяtta mцяyyяn aksentlя-lяhcяylя danышsalar da - dilin, qrammatikanыn mяnimsяnilmяsindя kюklц ruslarыn юzlяrindяn dя artыq mцvяffяqiyyяtlяrя nail ola bilmяlяrinin шahidi olmuшdu. O vaxt Шirinbяy bunu qrammatikanы dяrindяn bildiyilя deyil, nяnяsinin kitabxanaчы olaraq ona чoxlu kitablar gяtirib mцtaliя etdirmяsinin nяticяsindя sюzlяrin mexaniki olaraq, gюzяyarы yazыlыш qaydalarыnы юyrяndiyini, vя ona gюrя dя sюzlяrin vя cцmlяlяrin yazыlышыnda sяhvlяri o dяqiqя gюrdцyц ilя izah etmiшdi..

Necя bяyяm, Levitskinin чoxmu sяhvi var? - deyя Marina tяяcцblя soruшdu.

Yox ee, onun cяmi bircя dяnя чox ciddi sяhvi var, nяyi fikirlяшirsя onu yazыr- deyяrяk Шirinbяy cavab verdi.

AA....Mяn bir dяfя onun neftayыrma sistemindя aparыcы iqtisadчы vяzifяsindя чalышan atasыnы чaьыrыb sюhbяt etmiшяm, vя "mяnim milisim mяni qoruyur" mюvzusunda yazdыьы inшanы yenidяn kючцrmяyя mяcbur etdikdeyяrяk Marina цrяkdяn gцldц. - bu dяfя nя yazыb ki?

Deyirsяn iqtisadчыdыr, gюrцnцr sяn bu dяfя ailяdяkы яhval-ruhiyyя ilя tanыш olacaqsan.. .Bu iшdя mцdiriyyяt vя mцvяkillik deyil, yenя dя sяn ona kюmяk etmяli olaчaqsan...

Bu uшaq medal almaьa namizяddir, tяsяvvцr edirsяn birdяn o buraxыlыш imtahanыnda belя bir nюmrя чыxarar. Mяnя kюmяk edib iшimi yцngцllяшdirdiyinя, sяhvlяri dцzяltdiyinя gюrя чox saь ol, qiymяtlяri юzцm qoyaram.- Qulaq as, Шirinчik, sяn mяnя ayda dюrd dяfя inшa vя diktantlarы yoxlamaqda kюmяk edя bilяrsяn, mяnim iшim yцngцllяшяr, sяn olmayanda qыzlara baш чяkя bilяrяm. Яlbяttя, zolotko, bюyцk mяmnuniyyяtlя, vaxt da tez baшa gяlяr.

Mяn sяni sevirяm- dяyяrяk Marina onun dizlяrы цstцnя яylяшdi, boynundan asыldы vя parlayan gюzlяrini onun sifяtinя yaxыnlaшdыrdы.

37

Mяn dя sяni, mяnim яziz mяlяyim, Santa Marыya....

Marina юzцnц nя qяdяr tox tutmaьa чalышsada юz evindя Шirinbяyi qяbul etmяsi bir qяdяr anormallыq yaradыrdы. O bu sirrin цstцnцn aчыlacaьыndan o qяdяr ehtiyat etmяsя dя, hяmin evdя, elя dцnяncя bu masanыn arxasыnda buna tam haqqы olan uшaqlarыnыn atasilя oturub чюrяk yediyi masanыn arxasыnda indi baшqasilя oturmasы, onunla bir yataqda qяbul etdiyi nяvaziшlяri bu gцn baшqa bir шяxslя gюrdцklяrindяn bir qяdяr vicdan яzabы чяkir, narahatчыlыq hissi keчirirdi ...Belя hisslяri o hяlя uшaqlыqda юz otaьыnda qapыnы baьlayыb dяrs kitablarы яvяzinя atasыnыn шkafыndan xяlvяtcя icazяsыz gюtцrdцyц Qi De Mopassanыn яsяrlяrini oxuduьu gцnlяrdя, юzцnц цrяyindя Mopassanыn hяrarяtli qadыn qяhrяmanlarы rolunda tяsvir edяndя, gah da elя oradan gюtцrцb hяvяslя vяrяqlяdiyi "A.S. Puшkin adыna tяsviri sяnяt muzeyi sяrvяtlяrinin toplusu" kitabыndakы Mikelandjelonun fыrчasыnыn yaratdыьы David surяtinin rяsminя tamaшa edяrkяn, keчirmiшdi.

Xoшbяxtlikdяn tezliklя gюzlяnilmяdяn hяyat шяraiti dяyiшmiш vя hяr шяy юz yerini tutmuшdu.

Marina iш yoldaшlarыnыn hamыsы ilя mehriban mцnasыbяtlяrdя idi, ancaq bircя riyaziyyat mцяllыmяsi olan Zoya Pavlovna Qorшteynlя elя ilk gюrцшdяn bir чox mяsяlяlяrdя baxышlarы bir-birinя uyьun gяldiyindяn, xasiyyяtlяrinin oxшarlыьы, hяtta geyim tяrzindя oxшar zюvqlц olmalarы onlarы biri-birinя daha artыq yaxыnlaшdыrmышdы.

Onun baxышlarы vя bяzi tяnqidi sюzlяri hяmiшя ardыcыllыьы vя mяntiqilя seчilir, bяzяn hяmkarlarыnыn geybяt vя meшшan sюhbяtlяrlя mяшьuliyyяtlяrinя baш qoшmur, ustalыqla belя sюhbяtlяrdяn uzaqlaшmaьы bacarыrdы. Zoya Pavlovna yaшca Marinadan bir qяdяr bюyцk olmasыna baxmayaraq onda юzцnя oxшar xцsusiyyяtlяrin olmasыnы duymuш, vя mяmnuniyyяtlя, yaш fяrqini nяzяrя almadan, цnsiyyяt yaratmышdы. Zahiri gюrцnцшц ilя o Marinadan kяskin surяtdя seчilir, tam fяrqli gюrцnцшц var idionun tцnd rяngli saчlarы, dolьun bяdяni vя яsl yяhudi formasыnda iri burnu var idi, bir чox Bakыlыlar onu hяtta ermяniyя oxшadыrdы- ancaq yяhudilяr юzlяri onun sыrf yяhudi olmasыnы sяhvsiz mцяyyяn edirdilяr.

Zoya Pavlovna юz keчmiшi barяdя чox danышmaьы sevmяzdi, ancaq чox-чox sonralar Marina юyrяnmiшdi ki, o 1941 -ci ildя Minsk шяhяrindя anadan olub, ana xяttilя nяnяsi onu almanlarыn yaratdыьы "qetto" deyilяn hяr tяrяfdяn baьlы sahяdяn чыxara bilib, ata tяrяfdяn yяhudi olan anasы isя orada hяlak olub, atasыnыn mцharibяnin sonu яrяfяsindя Praqanыn azad olunmasы uьrundakы dюyцшlяrdя, babasыnыn isя Berlin yaxыnlыьыnda hяlak olmalarы barяdя xяbяr gяlib. Zoya Belorus universitetinin ikinci kurs tяlяbяsikяn Nastya nяnяsi vяfat edib vя qыz axшam шюbяsinя keчяrяk orta mяktяbin fizika kabinяsыndя laborant vяzifяsindя iшlяmяyя baшlayыb. Elя buradaca Bakыdan Minskя Bakы istehsalы olan avadanlыq vя cihazlar gяtirmiш mцhяndislя tanыш olub vя onunla evlяnяndяn sonra artыq Bakы universitяtinin mяzunu olub.

Rяfiqяlяr bu gцn dя xoш яhval-ruhiyyяdя idilяr...

38

Mяn qыzlыq familiyamы- soyadыmы saxlamышam, bu axы valideynlяrimdяn mяnя чatmыш yeganя mirasdыr, mяnim Saшam da buna etiraz etmirdi...hяr шey yaxшыdыr, hяyatыmdan da шikayяtim yoxdur, ancaq bircя evlad sarыdan allah mяndяn яsirgяyib, uшaьыmыz olmayыb. Marinka sяn xoшbяxtsяn.. Belя danышma Zoinka, axы sяn hяlя cavansan, mяnя inan axы mяn mцlayim mяlяyяm.. .Santa Mariya -Mцqяddяs Mяryяmяm, hяm dя "zolotko"...

Bu nя isя ilahi ailяsinin yeniliyidir, цmumiyyяtlя, mяnя elя gяlir ki, sяn son zamanlar gюylяrdя uчursan, юz "aьanыn"arzusu ilя hamilя deyilsяn ki?

Yox.Yox allah elяmяsin, nя danышыrsan, o iki qыzыmыn цzlяrini gюrmяyя mяnim heч vaxtыm yoxdur .. hяlя qalmышdы,... -Marina birdяn udqundu...Zoya isя onun yanaqlarыnыn bцtцn aьdяrili adamlarda olduьu kimi, qяflяtяn qыzarmasыna diqqяt yetirdi.

Onlar dяrs arasы hяr ikisi цчцn tяsadцfяn yaranmыш boш saatda boш sinifdя oturmuшdular; bяyaz payыz gцnяшы юz шцalarыnda, gцnяш чяkilяn kimi harasa qяflяtяn itib- batan milliardlarla toz dяnяciklяrini havada oynatmaqda idi, Bяs nя baш verir mяnim яziz rяfiqяm, tez ol danыш gюrцm....

Marina tяk sюzцndяn deyil, iti baxышlarыnыn tяsirindяn dя onun daxili alяminя necя canыyananlыqla daxil olmaq istяdiyini duyaraq, yavaш-yavaш, яvvяlcя чox hяyяcanla, sonra getdikcя sakitlяшя-sakitlяшя rяfiqяsinя keчmiшdя vя son illяrdя baш verяn hadisяlяri tяfsыlatы ilя nяql etmяyя baшladы.

Sяn elя zяnn edirsяn ki, bu mцnasibяtlяr ciddidir, yoxsa elя-bяlя mцvяqqяti mяшьuliyyяtdir?

Zoya, mяn belя yцngцltяbiяtli qadыna oxшayыram? Axы яrя getdiyim neчя illяr яrzindя bir dяfя dя olsun mяn baшqa kiшilяrя gюzцmцn ucu ilя dя baxmamышam, hяrчяndi mяnim яrim hяr yoldan юtяnя qыsqanmaьa hяmiшя hazыrdыr....Mяn buna artыq vяrdiш etmiшяm.. Yox- bu mяnim hяyata keчяn arzumdur, bundan sonra nя ola-ola...Ancaq onunla mяn dolьun insanam, qadыnam..-onun yanaqlarы yenя dя qыzardы, gюzlяrini yerя dikdi....

Zoya Pavlovna bir mцddяt sяssiz-sяmirsiz sinifdяki yazы taxtasыnыn qarшыsыnda bцtцn mцяllimlяrin sevimli marшrutu ilя var-gяl etdi, pяncяrяnin qarшыsnda dayanыb xяyala daldы- indi onun gюzlяri юnцndя yerin o tayыndakы dяrin gюy okean sularыnыn цzяrindя isti tropik gцnяшin шцalarы parыldayыrdы...

Nя isя, gulaq aш, Marinoчka bilmirяm sяn haqlыsan yoxsa yox- юzцn lazыmы qяdяr aьыllыsan. Baшыn da hяr cяhяtdяn «zolotko,,dur...mяn sяnя kюmяk etmяk istяyirяm, deyirsяn Santa Mariya adlandыrыr sяni . . . юzцmdяn bilirяm kы, insan taleindяn, alыn yazыsыndan qaчmaq mцmkцn deyil, bilmirяm sяnin bu "яxlaqsыzlыьыna^-bu sюzя gюrя bir qяdяr duruxdu- gюz yummalыyammы, ancaq sяnя kюmяk etmяk ыstяyirяm. Marina bu sюzdяn pяrt olaraq onun sifяtinя baxdы, ancaq rяfiqяsinin mцlayim, gцlцmsцnяn ifadяsini gюrcяk sakitlяшdi.

Bяli, tяяcцb elяmя, doьrudan da kюmяk etmяk deyirяm. Иш orasыndadыr ki, mяnim Saшam artыq bцtцn mяrhяlяlяrdяn keчib, bцtцn arayышlarы alыb vя цч illik kontrakt яsasыnda Kubada ышlяmяyя getmяlidir, orada istilik elektrik stansiyasы tikintisindя avadanlыьыn quraшdыrыlmasilя 39

mяшьul olmalыdыr, bu barяdя mяktяbdя ancaq direktorumuz Aшot Avanesovыч xяbяrdardыr. Sяn mяktяbя yenicя gяlmiш riyazыyyatчыnы gюrmцsяn, o mяnimlя siniflяrы gяzir, uшaqlarla tanыш olur vя mяni яvяz edяcяk. iki hяftяdяn sonra biz Moskvaya uчuruq, oradan isя artыq Kubaya.

Mariшa mяn indi qяrara gяldim ki, yeni kooperativ mяnzilimizin aчarыnы sяnя verim, ev kirayяsi цч il яvvяldяn юdяnilib, siz ancaq iшыq pulu юdяmяli olacaqsыnыz, hяrчяndi sevgililяr iшыqdan az iшtifadя edirlяr. -Sevindiyindяn Marinanыn gюzlяri yaшardы, o ayaьa qalxaraq rяfiqяsini qucaqlamaq istяdi o isя—dayan, dayan, hяlя tezdir, ayrыlanda aьlayacaьыq-dedi, Hяlяlik mяn sяni gцnц sabah evimizя aparыb qonшulara Saшanыn uzaq qohumu kimi tяqdim edяrяm, onlar mяnim kimsяm olmadыьыnы bilirlяr, Saшanыnkilяr dя Krasnodarda yaшayыr. Saшanы xяbяrdar edяrяm ki, onun uzaq qohumu peyda olub vя min cцr oьrulardan, шцbhяli adamlardan evi qorumaq цчцn hяrdяnbir bizim evя baш чяkяcяk. Bu vaxt sяni kimin qoruyacaьыnыn heч kяsя dяxli yoxdur. Яyяr sяnin iшin baш tutmasa qonшulara deyяrsяn ki, harasa gedirsяn, yaxud hяrdяn bir baш чяkяrsяn- nя ыsя юzцn bu mяsяlяni hяll edяrsяn.

Mяn bilirяm.. .baш tutacaq Zoinka яvvяldяn nя цчцn demirdin... яcяb edirdin, axы insanlar paxыldыr, gюz dяyяr...mяn dя olsaydыm demяzdim..deyя- deyя o rяfiqяsini qucaqlayыb sevinclя . . .aьlayыrdы.

Noyabrыn ortalarыnda Zoya Pavlovna яrilя birlikdя isti юlkяlяrя yola dцшdц, Marina isя Шirinbяylя arxayыn gюrцшmяk цчцn шяhяrin mяrkяzindя, yaшayыш цчцn яn mяqbul hesab olunan Lenin prospektindяki чoxmяrtяbяli binada ikiotaqlы mяnzilя sahib oldular...

Marina xoшbяxtlikdяn юzцnц "gюyцn yeddinчi qatыnda" hiss edirdi, чцnki bu ucalыьa ancaq yuxuda qalxmaq mцmkцndцr, belяdя юzцnц azad quш kimi sяrbяst hiss edirsяn, qayьыsыz, arzusuz gюydя qanad чalaraq bцtцn insanlara xeyirxahlыq etmяyя hazыrsan. Bu hisslяri ona bяxш edяn, onunla hяmrяy, sadiq kюmяkчi vя yorulmayan mяшuq olan insana o hяdsiz dяrяcяdя minnяtdar idi.

Kim bilir insanlar necя olur bir-birinя rast gяlir, bir-birinя aшiq olur vя hansы xцsusiyyяtlяrinя gюrя sevir, bir-birinя baьlanыrlar? -Dяqiqliklя bunu heч kяs bilmir, yaxud bцtцn insanlarыn hisslяri mцxtяlifdir, hяrяnin юz sevgi nюvц var: zahiri gюrцnцшя gюrя, xasiyyяtinin yumшaqlыьыna gюrя, yaxud яksinя-sяrtliyinя, яliaчыqlыьыna, bяlkя dя yaxшы tяsяrrцfatчы olduьuna, yыьcamlыьыna gюrя, dяrin dцшцncяsinя, yaxud чыlьыnlыьыna gюrя, tяvazюkarlыьыna ya aчыg-saчыglыьыna, sяsinin avazыna yaxud gюzя gюrцnmяyяn yerindя xalыna gюrя, nяyя, nяyя, nяyя gюrя...

Marina Шirinbяyi hяyatda olduьuna gюrя sevirdi, vaxt keчdikcя dя bu sevgi, mяhяbbяt daha da artыr, sanki pцxtяlяшirdi. Realist insan olduьundan o heч bir шяxsi planlar qurmur, юz "aшinalыq" statusundan baшqa heч nя tяlяb etmirdi, ancaq bu statusunu da heч kяsя baьышlamaq fikrindя deyildi.

Tяcrцbяsыz mяшuqя kimi, o bяzяn hяr шeyin цstцnцn aчыlacaьыndan, uшaqlarыnыn atasы olan яrinя xяyanяt etmяsi hяr iki tяrяfя mяlum olacaьыndan qorxurdu. Bu barяdя fikirlяшяrkяn o dяrk edirdi ki, яn bюyцk vя 40

aьыr yalan onun uшaqlarыnыn atasы, taleyini baьladыьы чox dяrindяn sevmяsя dя ancaq hяr halda lяyaqяtli, hюrmяtя layiq bir insana etdiyi xяyanяtdir. Юzцnя zяif dя olsa bяraяt qazandыrmaq цчцn onun son zamanlar (bu gюrцшlяr baшladыqdan sonra) яrinя яvvяlkinя nisbяtяn hяddindяn artыq daha dыqqяtli vя lazыmы dяrяcяdя qayьыkeш olmasыnы hesab edirdi. .. Hяrdяnbir gizlindя qяflяtяn baш qaldыran qorxulu narahatlыq hissini sakitlяшdirmяk vя yaranmыш vяziyyяti ondan qizli saxlamaqda davam etmяk цчцn ona tяbii dяrin dцшцncяli olmasы, qadыn fitnяkarlыьы vя onu heч vaxt darda qoymayan hяssaslыьы- intuisiyasы idi. Цчbucaьыn ikinci tяrяfinя aid olan vя daha az mяna kяsb edяn ikinci yalan Marinanыn цrяyindя yaratdыьы qadыn xюшbяxtliyi illцziyasы- naьыlы idi ki, цstц aчыldыqda o bir anыn iчindя dяrmяdaьыn daьыla bilяrdi. Иlk gюrцшdя Шirinbяy iшlяdiyi mцяssisяnin adыnы чяkdikdя Marina цrяyinin daxili sяsinя qulaq asaraq vя hяssaslыьы nяtыcяsindя bir mяqamы Шirinbяyя bildirmяmяk qяrarыna gяlmiшdi, - uzun illяrdir ki, hяyat yoldaшыnыn da hяmin mцяssisяdя iшlяdыyini цzя vurmamышdы, bяlkя onlar bir yerdя iшlяyirlяr, tanыш, hяtta dostdurlar, onda onun yaratdыьы bu kiчik xoшbяxtlik adasы bir anda sularda qяrq ola bilяrdi... Ona gюrя o Шirinbяyя яrinin daima ezamiyyяtlяrdя olmasыndan danышmыш, ona baшqa ad da vermiшdi, vя evdяki onun tяk vя birlikdя чяkdirdiklяri bцtцn fotoшяkillяrini yыьышdыrmыш, ancaq bir-iki яdяd юzцnцnkцlяri gюz qabaьыnda saxlamышdы. Bir dяfя Шirinbяyin xahiшilя o nя vaxtsa Moskva яtrafыnda qыш vaxtы pansionatda istirahяt edяrkяn birlikdя чяkdirdiklяri шяkli gюstяrmiшdi, orada hяr ikisi qalыn qыш paltarlarыnda, sifяtlяrinin yarыsыna qяdяr geyilmiш baш юrtцyцndя-papaqlarda idilяr, buna baxmayaraq Шirinbяy bu sifяtin ona tanыш gяldiyini demiшdi, vя sonra tez dя unutmuшdu.

BЯDBЯXT HADИSЯ O sяhяr rayon prokurorluьunun mцstяntiqi Nataliya Иvanovna Bolшakovanыn iш otaьыnda цч nяfяr яylяшmiшdi. Onlardan biri otaьыn yiyяsi юz soyadыna uyьun iш masasыnыn arxasыnda bяdяninin yarыsы daь kimi yцksяlяn Nataliya Иvanovna- hцndцrboy yekяpяr qadыn idi. Onun bцtцn gюrkяmi vя yoьun, tцtцnlяшmiш sяsi, masanыn цstцnя balыш kimi dirяnmiш yumruqlarыnыn цzяrinя salыnmыш iri dюшlяri - onlarыn yeyяsinя, heч on beш il шяhяrin bu nяhяnq istirahяt-istehsalat rayonundakы xidmяtlяri nяzяrя alыnmadan, lazыmi ehtiram gюstяrmяyin vaчib olmasыnыn яlamяti idi. Otaq yeyяsinin masasыna dirяnmыш masa arxasыnda isя dяnizdя Ишlяrin tяhlцkяsiz aparыlmasma чavabdeh olan шяxslяr- demяli - Qazma Ишlяri Иdarяsinin Baш mцhяndisi Ernest Arkadyeviч Karev vя tikinti-quraшdыrma idarяsinin nцmayяndяsi Xandadaш Novruzov яylяшmiшdilяr.

Nataliya Иvanovna baшыnы aшaьы salыb bir dя qarшыsыndakы iri bloknota nяzяr saldыqdan sonra яllяrini iri dюшlяrinin altыndan dartыb чыxartdы vя qarшыsыndakы qovluqlarы gюzцnцn qabaьыna чяkdi: qovluqlardan biri- mavi 41

gюy rяngindяki qovluq Karevя tanыш gяldi- bu onun ыdarяsinin kadrlar шюbяsinin iш qovluьu idi, ikincisi yяqin ki, Xandadaшыn idarяsinя aid idi.

Qovluьu gюrdцkdя o, vaxtilя kadrlar шюbяsinin rяisi, чox sяliqяli vя son dяrяcя ziyalы qadыn Antonina Petrovna Tsiqelin qiymяtli qovluqlarыn alыnmasыna etiraz edяn vя pulunu юdяmяk istяmяyяn baш mцhasibin qolundan yapышыb Karevin kabinetinя gяtirdiyini vя bu qovluqlarы o hansы чяtinliklяrlя Nazirlяr Kabinetinin fondundan tanышlыqla aldыьыnы sюylяdiyi, Ernestin yadыna dцшdц : Ay geridя qalmыш insan, baшa dцшцn ki, bu papkalarы mяn sizin quru rяqяmlяrinizlя doldurmaq цчцn almыram, -deyяrяk o dяhlizdя baшlamыш mцzakirяni kabinetdя davam etdirirdi- bizim iшчilяrimizin шяxsi iшlяrini qoyacam onlarыn iчinя, шяxsi iшlяr isя gюy-dяniz rяngindя olmalыdыr ki, insanlarыn kюnlц aчыlsыn, yoxsa zяncinin... kimi qara qovluqlar kimя lazыmdыr... Birdяn sяsы qыrыldы,... hяrчяndi hamыya mяlum idi ki, bu qadыn Birinчi Pyotrun zяmanяsinя mяxsus ziyalы xanыmlar kimi hяr kяsin yeddы qatыndan keчяn sюzlяr tapыb demяk qabiliyyяtinя malikdir. Mцhasib ancaq яlacsыz qalmыш adam kimi яllяrini yellяdirdi, onda Karev, kadrlarыn qяdrini bilяn bu nяcib xanыmыn arzusunu yerinя yetirmяk qяrarыnы vermiшdi... Иndi hяmin mavi rяngli qovluqlardan biri, onun юz шяxsы iшi - uzun sarы hюrцyц arxadan topalanыb yыьыlmыш baшqa bыr xanыmыn, iri яndamlы rus gюzяlinin яlindя idi- ancaq fяrq ondan ibarяt idi ki, bu xanыm daha чox Pyotr zяmanяsinin saray cяngavяrlяrinя- qrenaderlara daha чox bяnzяyir.

Demяli Ernest- arxasыnы oxuyandan sonra -Arkadyeviч, sizin iшчiniz hara olub?

Bilmirяm—Nataliya .. .o da bir azca ara verdi.. .Иvanovna, fыkыrlяшirяm ki, necя olubsa estakadadan dцшцb, sonra qasыrьa onu uzaьlara aparыb. Biz bacardыьыmыz qяdяr axtarmышыq, heч nя tapmamышыq...

Gюrцrsцnцz, bilmirsiz, ancaq dцnяn mцяssisяnin gцnahы ucbatыndan bяdbяxt hadisя baш vermяsi barяdя aktы imzalamыsыnыz. Bunu necя baшa dцшяk, Ernest Arkadyeviч?

"Artыq bilir" fikri Ernestin beynindяn keчdi, "ancaq bunun ona dяxli yoxdur".

Baшa dцшmяk чяtin deyil, яyяr meyit tapыlmasa mяn dя mцяssisяnin xeyrini gцdяrяk akta imza atmasam, onsuzda mцяssisяyя bяraяt qazandыra da bilmяyяcяm, fakt odur ki, bu adam iш yerindя yoxa чыxыb ona gюrя hяr halda mцяssisя gцnahkar olaчaq, ancaq evdя iki uшaq vя iшlяmяyяn qadыn altы ay яrzindя heч bir kюmяk, mцavinяt ala bilmяyяcяk, uшaqlar isя gцndя цч dяfя yemяlidirlяr....Bizim komissiya da yaranmыш vяziyyяtlяri nяzяrя alыb. Yaxud яyяr gцnahkar inшaatчыlar olarsa onda mцavinяti ya onlar, yaxud cinayetkar юdяmяli olacaq.

Xandadaш юz yerindя qurdalandы: - Cinayяtkarы axtarыn dя, inшaatчыlar neylяsin?

Harda nя hadisя baш versя o dяqiqя inшaatчыlar yada dцшцr. Biz qazma buruьu цчцn meydanчanы tяhvil vermiшik-siz qяbul etmisiniz, meydanчanыn heч yerindя boшluq olmayыb, onun qur sяsi daha da yuxarы 42

qalxыrdы- quyuaьzы цчцn isя bцtцn standartlara uyьun normal plitя qoymuшduq, siz юzцnцz onu чыxarыb quyuaьzы avadanlыq цчцn baшqasыnы quraшdыrmыsыnыz,...Mяn baшa dцшя bilmirяm, Nataliya Иvanovna, mяni niyя bura чыxartmыsыnыz? Bir шey olan kimi inшaatчыlarыn bir yerindяn yapышыrsыnыz..

Xandadaш, tяcrцbяsinя gюre vezifяye qaldыrыlan baшqa adamlar kimi, юzцndя bir- birine zidd iki cцr xцsusiyyяtlяri чяmlяшdыrirdi: bir tяrяfdяn aшaьы bilik sяviyyяsinin tяkmilliliyinя gюrя karyerasыna чatmaq vя яldя etdiyi vяzifяni qoruyub saxlamaq цчцn zor, mцqavimяt gюstяrmяk; ikincisi isя яldя etdiyi vяzifяni itirmяmяklя yanaшы цrяyindяn keчяn gяlяcяk yцksяliшlяrя nail olmaq arzusundan яl чяkmяk qorxusu. Yaxыn keчmiшdя elektrik - qaz qaynaqчыsы, estakada tikintisi briqadasыnыn baшчыsы olarkяn o yцksяk gюstяricilяrя nail olduьuna gюrя Sosialist Яmяyi Qяhrяmanы adыna layiq gюrцlmцшdц vя bundan sonra mцxtяlif prezidiumlarda, iclaslarda iшtirak etmяkdяn mцяyyяn hяzz alaraq, "balыqчы vя balыq naьыlыnda,/ юlduьu kimi daha yцksяk vяzifяlяrя layiq olduьunu, sahя tыkintы-quraшdыrma ыdarяsinin, hяtta tikinti trestinin rяisi vяzifяsinя sahib olmaьы arzulayыrdы, ona gюrя dя hяr hansы bir mцrяkkяb dolaшыq iшlяrя dцшmяkdяn ehtыyatlanыrdы.

Mяn belя fikirlяшыrяm kы, yoldaш Novruzov sizi bura hay-kцyцynцzя qulaq asmaq цчцn dяvяt etmяyiblяr, sakitlяшin, sizя bir sualыm var. Nя цчцn kultbudkanыn arxasыndakы cыьыrda bir beton plыtя чatmayыb юzц dя aktda gюstяrildiyi kimi, onu inшaatчыlar qoymalыymышlar, qoymayыblar? Meydanчa tяzяdыr heч bir hяftя deyil tяhvil verildiyi.

Nataliya Иvanovna masasыnыn siyirtmяsindяn estakadayanы meydanчanыn cizgilяrini чыxardы Xandadaшыn qabaьыna qoyub gюstяrdы: baxыn, burada! Mяn bцtцn tыkinti briqadasы vя qazma briqadasыnыn iшчilяrilя sюhbяt etmiшяm, bu plitяni inшaatчыlar qoymayыb! Xandadaш o dяqiqя sяsini bir qяdяr aшaьы saldы vя шakitcя bяraяt qazanmaьa чalышdы:- Bilirsiz, Nataliya Иvanovna bu boшluq elя dar yerdir ki, insanыn oradan dяnizя dцшmяsi цчцn gяrяk onu ora zorla шalыb hяlя baшыndan чяkiclя yaxud kuvalda ilя vurasan.

Yoldaш Novruzov, юz mцlahizяlяrinizi юzцnцzdя saxlayыn,- onun sяsindя Xandadaшыn юzцnц belя hяyasыzcasыna aparmasыndan xoшu gяlmяdiyi hiss olunurdu, — mяnim sualыma cavab verin- nя цчцn tikinti vaxtы plitяni oraya qoymamыsыnыz?

Xandadaш bir qяdяr tutuldu, gюzlяrinin bяbяyi oyan-buyana fыrlandы, sonra baxышыnы Karevin цzяrindя saxlayыb: - biz qoymuшduq, yяqin qazmaчыlar чыxardыblar da.. .-dedi.

Ernest hяmkarыna usandыrыcы nяzяrlя baxdы, ancaq o cavab vermяyя imkan tapmamыш Bolшakova yeni suallarыnы yaьdыrmaьa baшladы: - Nя цчцn чыxarыblar vя hara qoyublar, 500 kыloqramlыq metallaшdыrыlmыш beton plitя kimя lazыm idi?

-Mmmm.. bilmirяm kimя lazыmdыr, чыxarыblar ki, dяnizdяn balыq tuta bilsinlяr neylяyiblяr onu, yяqinki dяnizя atыblar dя, dяniz bюyцkdцr, yяqin dцшцb dibinя...

- Bax belя Novruzov, mяn sizi dяvяt etmяmiшяm ki, gцnahы sizin boynunuza qoyum, insan itib, vя yяqin ki, hяlak olub. Sizin tikinti iшlяri цzrя 43

briqadir Viktor Kurilovun mяnя tяqdim etdiyi sяnяd var ki, o meydanчada paslanmaya- korroziyaya qarшы mцbarizя ышlяrini aparmaq mяqsяdilя lazыmi barmaqlыqlarы olan estakada dirяyindя o xыdmяtin ышчilяri цчцn boш yer qoyulub. Bu da dalьыclarыn hяmin яrazidя 50 metrlik radius sahяsindя apardыqlarы mцшahidяlяrin sxemi: bu sahяdя heч bir plitя, yaxud onun qыrыntыlarы belя aшkar olunmayыb. Sizlяri necя gцnahlandыra bilяrяm- biriniz Sosialist Яmяyi Qяhrяmanы, o biriniz dюvlяt mцkafatы laureatы - sizdяn qabaq mяnim юzцmц gцnahlandыrarlar ...Шяxsi iшiniz dя tяmizdir, "Lыzkanыn sыyahыsы"nda da adыnыz чяkilmяyib, heч bir gцnah sahibi olmamыsыnыz. Plitя idman oyuncaьы deyil- onu uzaьa atmaq da geyri- mцmkцndцr. Siz mяnя bu adamыn nя цчцn, nя sяbяbя dяnizя dцшdцyцnц юyrяnmяkdя kюmяk etmяlisiniz. ..Яyяr dцшцbsя...

Nataliya Иvanovna, юzцnцz fikirlяшin, hяtta яyяr ordakы cыьыrda bir balaca boшluq qalыbsa da gecя vaxtы o adamыn orada nя iшi ola bilяr?

Nя цчцn.., bяlkя elя gecя vaxtы iшяmяyi gяlib, tualetя getmяk цчцn 32 metr yolu qяt elяmяk lazыmdыr, bura yaxыndыr, boшluqdur, qaranlыqda gюzц gюrmяyib elя dцz чalanыn юzцnя dцшцb, ...onun gюrkяmidя mяnim kimi deyil, dцшцb dцz чalaya... hяrчяndi mяn artыq belя dцшцnmцrяm...

Hяr iki baш mцhяndis tяяcцblя mцstяntiqin цzцnя baxdыlar....

Ernest bilirdi ki, "Lizkanыn siyahыsы" deyяndя Nataliya Иvanovna "Xяzяrшяrqneft" NQЧИ-dя son dяfя apardыьы silist iшini nяzяrdя tuturdu, hяr halda burada baш verяn bцtцn hadыsяlяrin baшlanьыcы ancaq bir problяmlя яlaqяdardыr- insan vя dяniz problяmilя.

Bu чox bюyцk sяs-kцyя sяbяb olmuш iш idi - onun istintaqinda vя mцzakirяsindя dя indi olduьu kimi hяm milis, hяm xilasedicilяr, hяm hяkimlяr, hяm dя idarяnin tяrkibinя daxil olan bцtцn bюlmяlerin rяhberlяri iшtirak edirdilяr, bunlardan baшqa bu iшin tяfsilatlы mяzmununun mцzakirяsindя anчaq яn tяnbяl adamlar iшtirak etmяmiшdi...

Bu iшin tяmяli elя Ernestin юz kabinetindя qoyulmuшdu- gцnlяrin birindя onun otaьыna icazя alaraq aь bяnizli, xoш sifяtli, ilk nюvbяdя diqqяti cяlb edяn - baшыnda topayla yыьыlmыш gur kцrяn rяngdя saчlы - gяnc qadыn daxil oldu.

Salam, mяnim adыm Yelizaveta Fyodorovna Чernovadыr, sizя mцraciяt etmяyi mяnя qonшumuz Katya Vorontsova mяslяhяt gюrцb, o burada iшlяyir, onlara iшчi lazыmdыr...

Salam, —o deyяsяn bu qadыnыn familiyasыnы- soyadыnы nя mяqsяdlя dediyini anlamышdы.. .Deyin gюrцm Fyodor Чernov sizin qohumunuzdur?

Bяli o mяnim atamdыr, siz onu xatыrlayыrsыz? O on beш il bundan яvvяl tяqaцdя чыxmышdы vя on ildir ki, vяfat edib.

Bяlы mяn onun vaxtыnda artыq burada iшlяyirdim, чox aqыllы buruq ustasы idi, biz ondan юyrяnirdik, bir neчя il birlikdя iшlяmiшik, onun dяfnindя dя mяn iшtirak etmiшяm.. Иш yoldaшlarыndan birinin atasыnыn yas mяrasimindя яl-ayaq edяn gяnc kцrяn qыzcыьazы Ernestя gюstяrяrяk : Fyodorun gec doqulmuш qыzыdыr, heч orta mяktяbi bitirmяyib" demяsi onun yadыna dцшdц. - Sizя nя 44

qulluq gюstяrя bilяrik, Yelыzaveta Fyodorovna,- siz юz famыlыyanыza heч oxшamыrsыnыz.. .demiшdi.

Bяli, elяdir, hяlя mяktяbdя oxuyanda mяnя hяrdяn "Rыjik"(Kцrяn) hяrdяn dя "muxomor" (kцrяn rяngli zяhяrli gюbяlяyin adыdыr) deyirdilяr- o qяшяnq aь diшlяrini gюstяrяrяk geniш gцlцmsяdi - Mяn sizdя iшlяmяk istяrdim..

Ernest onun tцnd albalы rяngli dыrnaqlarыna baxaraq soruшduVorontsovanыn harada iшlяdiyini bilirsiniz?

- Yaxшы bilmirяm, deyяsяn hansыsa sexdя iшlяyыr, sexыn adы yadыmdan чыxыb..

O tamponaj sexindя iшlяyir, onlar quyuya salыnan polad borularы sementlя bir-birinя yapышdыrыrlar, hяr sement kisяsinin чяkisi 50 kq-dыr, 40-50 dяqiqя яrzindя quyuya 50 tonn sement цfцrцlmяlidir, bu da 5 nяfяr fяhlяnin boynuna min kq-sement dцшmяsi demяkdir, sяmentin tozu alяmi bцrцyцr, hamы чunadan (marlyadan) "respirator" baьlayыr, kiшilяrin чoxu dюzmцr, gedirlяr, Katya artыq sяkkiz ildir ki, dюzцr, necяdir юzцnцzц sыnamaq istяyirsiz?

—Mmmm.. .bilmirяm.

Bu vaxta qяdяr harada iшlяmisiniz? Nя цчцn fikirlяшirsiniz ki, bura daha yaxшыdыr?

"Bakinskiy raboчiy»qяzetinin nяшriyyatыnda korrektor iшlяmiшяm, buyurun bu da mяnim яmяk kitabчamdыr- deyя o чantasыnda eшяlяnib kitabчanы чыxartdы, -oradan ona gюrя getdim ki, onlarыn verdiyi yцz on manat mяnim ancaq corabыma vя pomadama чatыrdы. Dцzdцr bir rяiш mяni baшdan ayaьa "qыzыllaшdыrmaьы" sюz verirdi, anчaq o чox murdar adam olduьundan, istяmяdim.

Bu tяfшilatlar Ernesti maraqlandыrmыrdы, o dyadya Fedyanыn qыzыna kюmяk etmяyi qяrara aldы vя dяstяyi qaldыrыb NQЧИ-nin kadrlar шюbяsinя zяng etdi.

•Valentina Иqnatyevna, Salam! Karev narahat edir. Burda mяnim yanыmda tяcrцbяli mяtbяя- nяшriyyat iшчisi oturub.. yox-yox, intervyu deyil, texniki ышчidir- korrektor, makinaчы, katibя.iш lazыmdыr, юzц dя bizim buruq ustasыnыn qыzыdыr, mяnim bu sahяdя bцtцn yerlяrim doludur, dцnяn mяn sizin qяbul otaьыnыzdakы Шuroчkaya fikir verdыm, mяn bilяn o artыq dekretя getmяlidir, lazыm olsa mяn sizin rяisя zяng edяrяm. Siz dя axtarыrsыnыz? Lap yaxшы sizin yanыnыza gюndяrirяm, adы Lizadыr- Yelizaveta Fyodorovna Чernova. Siz tяrяfdя gцclц kiшilяr olsa mяnim yanыma gюndяrin, borcluborclunun saьlыьыnы istяr, yaxшы, hяlяlik, чox saь olun! Belяliklя «lizka» dяniz neft mяdяnindя iшlяmяyя baшladы, ancaq bir ildяn sonra Ernest allahыna чox шцkцr edirdi ki, o qadыnы, iшlя яlaqяdar gцndяlik sцrprizlяr, чяtinliklяrlя dolu, Qazma Ишlяri Иdarяsinin шtatыnda boш yer olmadыьыndan bu idarяyя iшя gюtцrmяmiшdi. Neftqazчыxarma idarяsinя katibя vяzifяsinя qяbul olunmasilя baш mцhяndis, юzцndяn asыlы olmadan, ыdarяsindя mцrяkkяb mяiшяt problяminin qarшыsыnы almышdы..

45

Bu mяsяlя ondan baшlamышdы kы, keчяn il yay gцnlяrinin birindя dяnizdя dяmir- beton dirяklяr цzяrindя quraшdыrыlmыш vя tяrkibindя onlarla ikimяrtяbяli yataqxanalar, balaca idarяlяr, maьazalar, gцl-чiчяk oranjereyasы, qяmilяrin yan almasы цчцn dяniz limanы, bюyцk taxta qablarda vя чяllяklяrdя яkilmiш aьaclardan ibarяt "dяnizkяnarы parkы", hяtta Mяdяniyyяt sarayыna malik olan fяhlя qяsяbяsindя sцpцrqячi iшlяyяn bir cavan oьlan sяhяr-sяhяr юz sahяsinя iшя gяlяrkяn birdяn-birя bяrkdяn gышgыrmaьa baшlamышdы. Onun sяsinя yaxыnlыqda ышlяyяn hяmkarlarы - bir kiшi vя bir qadыn ona tяrяf yцyцrцb gяldikdя o qяflяtяn dяhшяtli qorxudan danышmaq qabiliyyяtini itirmiш, hяyяcandan цrяkbulanmasыna tutulmuшdu vя ancaq яlilя estakada yaxыnlыьыndakы dяniz sahяsini gюstяrirdi.

Sakit sularыn цzяrindя яl vя ayaqlarы sяrяlяnmiш vяziyyяtdя цzц qoylu kцrяn saчlы qadыn bяdяni yellяnirdi. Яynindяki paltarыnыn balaьы sudan bыr qяdяr цzя чыxmыш paslы dirяyin qыraьыna iliшib cыrыldыьыndan bяdяninin arxa hissяsы tam lцt vяziyyяtdя suyun цzяrindя aьarыrdы, gur kцrяn rяngli uzun saчlarы isя bir neчя qulaчlara aralanaraq suyun цzяrindя qыrmыzы rяngli ilanlar kimi gah bцzцlцr, gah aчыlыrdы.

Sцpцrqячы qadыn яllяrini silkяlяyяrяk- bu ki, Иdarяdя iшlяyяn o яxlaqsыz"шalava"kцrяn - "rыjaya" Lizkadыr ki,- qяzib qurtarыb demяli, kim onu belя юlяnя qяdяr..., sonra o yanыnda dayanmыш iш yoldaшыna mцraciяt edяrяk:- Nя dayanmыsan yцzlцk шalban kimi lцt qadыna baxыrsan, qaч 8-ci yataqxanaya xilasяdicilяrin dalыnca! Milisioner Tofiki oyat,- yox, яvvяlcя Иdarяyя nюvbяtчiyя xяbяr ver! Tez ol! Mяhяmmяd-Mamed artыq yцrцшя hazыr чapar at kimi qadыnыn яmrlяrdяn ibarяt gюstяriшlяrinin sonunu gюzlяyirdi, ancaq fяrqi ondan idi ki, kышnяmir vя dabanlarыnы yerя dюyяclяmirdi..

Addin minnut Firosya, vso izdelim- deyяrяk яmri icra etmяyя yollandы.

- A tы davay otsel- deyяrяk o цrяyы bulanan cavan oьlana hadisя yerindяn uzaqlaшmaьы яmr etdы-Siz hяlя maloletkasыnыz, uшaqsыnыz mцharыbяni gюrmяmisiniz, allah elяmяsin heч lazыm da deyil gюrmяk. Ozцnя isя Frosya cinayяt qurbanыnы nяzarяtdя saxlamaq vя qorumaq vяzifяsini rяva gюrmцшdц.

Ekspertiza чinayяt qurbanыnыn bяdяnindя dюyцlmяlяrin чoxlu sayda gюyяrmiш izlяrini, baшыыnn arxa hissяsindя aьыr яшya ilя zяrbя izi, seksual zorlamalarыn izlяrini aшkar etmiшdi. Ertяsi gцn hadisя yerinя meyiti tanыmaq mяqsяdilя gяtirilmiш anasы hadisяni gюrцb dяhшяtя gяlmышdы, ancaq чox hay-kцy salmamыш, yalandan цzgюrя aьlaшma qurmamышdы. Nataliya Иvanovnanыn yanыnda akta qol чяkяrkяn Lizanыn anasы peшimanчыlыqla baшыnы bulayaraq qыzыnыn baшыna gяlяnlяrin юz gцnahы ucbatыndan olduьunu sюylяmiш: - Neчя dяfя ona deyilmiшdi ki, belя яxlaq ona xeyir gяtirmяyяcяk, kiшilяrdяn baшqa fikri-zikri yox idi, nя kюhnя iшdя nя burada. Orada da onun ucbatыndan az qala bir nяfяri юldцrmцшdцlяr, yaxшыdыr oradan iшdяn чыxdыburada gюrцnцr onun юzцnя чatыblar." O isя ancaq gцlцrdц -"bir dяfя yaшayыrыq, ana, cavanlыq da bir dяfя olur, kef чяkmяk lazыmdыr. Яrя getmяk 46

qaчmыr ki". Atasы rяhmяtlik onu чox zяhmlя saxlayыrdы, bяlkя dя onun nяticяsidir, o юlяndяn sonra qыz zяnчirdяn qыrыlmыш oldu.

Anasыnыn mцшayiяtilя Lizanыn meyitini sahilя aparan kater яnяnяyя sadiq qalaraq яvvяlcя uzun vida fiti verib dяnizdяn yola dцшdц.

Bu tarixi hadыsяdяn sonra bir neчя gцn mцddяtindя sюhbяtlяr davam etdi, sonra hяr шey юz mяcrasыna qayыtdы, hяrя юz iшilя mяшьul olmaqda davam etdi. Bu hamы цчцn belя olsada Nataliya Иvanovna цчцn belя deyildio axtarыrdы. O cinayяtkarlarы vя cinayяtin sяbяblяrini, шяraiti vя шahidlяri, ыш yoldaшlarыnы vя tanышlarы axtarыr, gяrgin iшlяyirdi. Чinayяtin icraчыlarы tapыlmamышdы, baшqalarы isя "юlцlяr haqqыnda ya yaxшы danышmalы, yaxud heч nя danышmamalы"- kяlamыnы rяhbяr tutub heч nя danышmamaьa цstцnlцk verirdilяr.

Hяyat tяcrцbяsindяn Nataliya Иvanovna bilirdi ki, izsiz cinayяtlяr olmur; mяiшяt, qяflяtяn tюrяdilяn vя geyri professionallar tяrяfindяn iчra olunmuш cinayяtlяrin цstцnц aчmag daha asan olur. Иstintaq цчцn vacib olan mцxtяlif hяrяkяtlяrdяn baшqa o Чernovanыn yataqxanadakы paltar шkafыnы, yataq yerini, tumboчkasы vя onun iчindяkы яшyalarы, iш yerindяki masanыn qutularmdakы ta xыrda muncuqlara qяdяr- hяr шeyi dыqqяtlя nяzяrdяn keчirir, bцtцn versiyalarы son dяrяcя dяqiqliklя yoxlayыrdы. Son dяfя Lizanыn iш masasыnыn arxasыnda яylяшяn Nataliya Иvanovnaya "kuryer" vяzifяsindя iшlяyяn bir gяnc qыz yaxыnlaшaraq- Baьышlayыn, Nataliya Иvanovna, sыz indicя Lizanыn bir qovluьunu masanыn iчinя qoydunuz, mяn hяmiшя buraya yaxыnlaшanda Liza da hansыsa bir qalыn dяftяri elяcя gizlяdirdi, hяlя mяn fikirlяшirdim ki, Иш yerindя nя belя "sirrli" dяftяr olabilяr?" - O dяftяr necя idi- qalыn ya nazik, tяzя ya kюhnя, cildi nя rяngdя idi, qalыn ya nazik idi, nяdяn dцzяldilmiш dяftяr idi, yumшaq yoxsa bяrkcildli idi? Yadыna sal, qыzыm, yadыna sal bu чox vaчibdir. Sяnin adыn deyяsяn Nailяdir, gяl birlikdя axtaraq hяmin dяftяri...

Bolшakova elя bil yuxudan ayыldы. Cяld hяrяkяtlяrlя Lizanыn siyirtmяlяrini bir-bir yazы masasыnыn цzяrinя boшaltmaьa vя yanыnda, masanыn sol tяrяfindя dayanmыш qыza gюstяrmяyя baшladы. Birinci siyirtmяdя dяftяrxana lяvazimatы- iki yeni - цzяrindя "kanselyarskaya kniqa" yazыlmыш geydiyyat dяftяri, "knopka" vя "skrepka" qutularы, qяlяmlяr, pozanlar, bir neчя цzяrinя marka yapышdыrыlmыш konvertlяr- nя isя heч bыr maraq doьurasы яшya yox idi, ikinci yeшik isя parfцmeriya maьazasыnыn bir bюlmяsini xatыrladan bol-bol mцxtяlif cцr kremlяr, bir neчя rяngdя dodaq boyalarы, dыrnaq vя saчlar цчцn mцxtяlыf laklar, boyalar, belя nюv xыrdavatla dolu iki яdяd kosmetika чantasы, bir neчя dяstя xarici istehsalы olan "prezervativlяr", цч яdяd aчыlmamыш "kolqotka' vя s. heч bir maraq doьurmayan xыrdavat, ancaq heч bir dяftяr, telefon nюmrяlяri vя s. izi-tozu da yox idi.

•Bunlarыn hamыsы bыr neчя dяfя yazыlыb, siyahыya alыыnb - deyяrяk Nataliya Иvanovna sяslяndi.

- Bяs sяn dediyin dяftяrin cildi nяdяn idi, nя rяngdя idi?

Qыz yadыna salmaьa чalышdы- rяngi qяhvяyi idi, цzц dя bir nюv meшinя oxшayan- "kolenkor?-deyя Natalыya soruшdu?

47

- Bяlы. Bяlы!- qыz чюmяlяrяk aшaьы yeшiyi чыxartmaqda Natalыya Иvanovnaya kюmяk etdi- Baxыn, budur dя. Dяftяr sonuncu yeшiyin altыnda yerdя idi! Bu vaxta qяdяr buraya baxmadыьыna gюrя qadыn mцstяntiq юzцnц xeyli danladы da- " Ax tы durya baшka" heч fiqurasы da yaddan чыxmadы"korova nepovorotlivaya!" Dяftяri qыzыn яlindяn alыb iчindяki yazыya baxaraq qыza buyurdu: Nailя, яzizim, sяn mяnя чox kюmяk elяdin, indi bu masanыn arxasыnda otur sяn bura daxil olan dяqiqяdяn bцtцn baш verяnlяri sakitcя yaz! Mяn sяnя mane olmuram, yazыb qurtarandan sonra mяni чaьыr, yaxшы?

Nataliya Иvanovna юzц isя ertяdяn Birliyя iclasa getmiш "Xяzяrшяrqneft" idarяsы rяisinin kabinetinя keчib onun fыrlanan stuluna яylяшdi vя dяftяri vяrяqlяmяyя baшladы.

Adi чoxvяrяqli dama-dama dяftяr Lizanыn sяliqяli xяttilя yazыlmыш, hяr vяrяqi dя nюmrяlяnmiшdi, 57 sяhifяsi artыq doldurulmuшdu, ancaq hяlя boш vяrяqlяr dя var idi. Hяr nюmrяlяnmiш sяhifя "Xяzяrшяrqneft" idarяsinin iшчilяrindяn birinin adы, familiyasы ilя baшlayaraq anчaq ona hяsr olunmuшdu.

Bir qayda olaraq bu hяmin idarяnin yцksяk vя orta tяbяqяli vяzifяyя aid, yataqxanalarda deyil "dejurka" adlanan, ayrыca quraшdыrыlmыш otaqlarda, yaxud yataьыn istismara baшladыьы dюvrlяr buraya "dalьaqыrыcы" kimi gяtirilib mцvяqqяti yaшayыш mяkanыna чevrilmiш qяmilяrin kayutalarыndan indi dя otaq kimi istifadя edяn iшчilяri idi. Hяr "dosyя"dя hяmin adamыn yanыna Lizanыn neчя dяfя vя hansы gцndя, hansы saatda gяldiyi, onunla haqq-hesab чяkmя цsulu- yeyib-iчmяklя, nяqd pulla, yaxud hяdiyyя ilя aparыldыьы, hяmin erkяyin kiшilik яmsalыnыn qiymяtlяndirilmяsi, onun fыziki tяlяbatlarы vя hansы цsula daha чox цstцnlцk vermяsi, Lizanыn юzцnцn hissiyatlarы vя mцxtяlыf pozalarыn seчilmяsi- bir nюv юzцnяmяxsus "kamasutra" dяrsliyi idi. Belяliklя Yelizaveta Fyodorovna bir il "gяrgin яmяk" fяaliyyяti gюstяrdiyi mцddяtdя57 nяfяr "шяrяfli neftчilяr ordusunu" юz sцzgяcindяn keчirmяyi bacarmышdы!

Nataliya Иvanovna bir шeyя dя diqqяt yetirmiшdi ki, Lizanыn qonaq getdiyi vaxtlar bяzяn eyni gцnя tяsadцf edяrяk, ancaq saatlar mцxtяlif olurmuш.

Zaman keчdыkcя onun azarkeшlяrinin vяzifя pillяlяri dя getdыkчя aшaqы enяrяk son vaxtlar operator, чilingяr vя baшqa fяhlя sяviyyяlяrindяn yuxarы qalxmыrmыш vя onlarla gюrцш bir чox hallarda qrup-dяstя шяklindя olurmuш.

Bu qadыn deyil, maшыn imiш ki, tfu - kabinetdя tяk olmasma baxmayaraq Bolшakova цrяkdяn tцpцrdц. Sяnяdlяшmяni qurtardыqdan sonra o Nailяni чoxdan buraxmышdы, vя indi cinayяtin bцtцn baш vermя tяfяrrцatlan ona aydыn idi.

Lizanыn yazdыqlarыndan aydыn idi ki, onun son dяfя baш чяkdiyi yer яrzaq anbarы-skladы, gюrцшdцyц adamlar isя oranыn iшчilяri- Sяmяdov qardaшlarы imiш. Lizanыn yazdыьыndan mяlum olmuшdu ki, bu qardaшlar onu dюyяrяk elя iш yerindяcя onlarы tяmin etmяyя mяъbur etmiш, юldцrяcяklяrilя hяdяlяmiшdilяr. «Axшam yenя qardaшlarыn yanыna getmяk lazыmdыr, яyяr yenя dюysяlяr sabah Tofikя шikayяt edяcяm, onlar mяni юldцrя bilmяzlяr, qorxarlar, яclaflar» - deyя Liza dяftяrindя yazmышdы.

Qardaшlarы hяmin gцn Artyom adasыndakы evlяrindяn tutub 48

aparmышdыlar.

Bu tragikomedыyanыn baшqa iшtirakчыlarы цчцn onun elя komediya tяrяfi baшlamышdы- kimin aьlыna gяlя bilяrdi ki, Liza onlarыn adыnы, hяrяkяtlяrini tarixя salыb isti ailя ocaqlarыnы sюndцrmяk tяhlцkяsi qarшыsыnda qoyacaq.

Mцstяntiqin onlarыn hяr birilя шahid qismindя sюhbяtlяr aparmasы, onlarыn «subay» tяrяfinin «fяal чalышmalarы» sayяsindя «lizkanыn siyahыsы‖ barяdя sюz-sюhbяtlяr daha da qыzышmышdы. Иstintaq sirrinin yayыlmamasы mяqsяdilя onun tяrkibi vя iшtirakчыlarыn adы gizli saxlanыlыrdы. «Evli шahidlяr» tяrяfi isя, sifяtinя «tяяccцb» ifadяsi verяrяk bu iшlяri tam «sяmimi‖ шяkildя «bяzi idarя vя mцяssisя rяhbяrlяrinin belя mяsuliyyяtsiz hяrяkяtlяrя yol verdiklяrinя gюrя camaat iчindя qыnamaqla mяшьul idilяr. Mцstяntiqlя tяk-bя-tяk gюrцшlяrdя ыsя onlar gцnahlarыnы sяmimi шяkildя boyunlarыna alaraq ailяlяrinin daьыlmamasы naminя bu mяsяlяni sяsя salmamaьы xahiш edir, vя hяmiшя belя hallarda olduьu kimi, «bir dя belя iшlяrя baш qoшmayacaqlarы» barяdя sюz verirdilяr. Bu verilяn sюzlяrin neчя mцddяt gцvvяsindя qalacaьы mяsuliyyяti isя onlarыn юz iradяlяrinin цmidinя qalыrdы. Bu, adы dillяr яzbяri olmuш siyahыda Nataliya Иvanovnanыn bugцnkц qonaqlarыnыn adыnыn olmamasы, mцstяntiqя onlarla tam sяmimi sюhbяt aparmasыna яsas verirdi.

Nataliya Иvanovna юz kreslosunda gяrnяшdы, яllяrini baшыnыn arxa hissяsinя dirяyib cavan, gцnahsыz qыz uшaьыnы xatыrladaraq цrяkdяn яsnяdi.

- Belя dя, bu yerdя illяrlя oturduqdan sonra elя Цmumxalq Kяnd Tяsяrrцfatы sяrgisindяki heykяllяrя dюnяrsяn dя...

Ernest hяmin an o sяrgidяki Muxinanыn «Fяhlя vя kolxozчu» heykяlini deyil, «maldarlыq» pavilyonundakы son dюvrlяrdя bцrцncdяn tюkцlmцш iri gюvdяli «rekordчu», yumrusifяt qadыn fiqurlarыnыn yerindя Bolшakovanыn gюzяl simasыnы gюzц юnцndя tяsяvvцr edяrяk istяr-istяmяz gцlцmsцndц.

Siz nahaq yerя gцlцrsцnцz, yoldaш Karev, mяndя sizin цчцn dя bir neчя suallarыm var, deyib - sяsinя ciddilik ahяnqi verdi - oturduьu kцrsцnц arxaya itяlяdы vя masasыnыn orta siyirtmяsindяn plastik torbanыn iчinя yerlяшdirilmiш iri qayka aчan dяmir aчarы onun qarшыsыna qoyaraq- Buyurun baxыn, mяndя nя var- dedi. Ernest gюzяyarы olaraq onun юlчцsцnц mцяyyяnlяшdirdi - M36. Quyu aьzыnыn mюhkяmlяndirilmяsы iшlяrindя «шpilka» vя «qaykalarы» bяrkitmяk цчцn istifadя olunan alяtdir. Plastik paketя iri dяftяrxana sancaьы-skrepkasы ilя цzяrindя iri hяrflяrlя «Ekspertiza» kяlmяsi yazыlmыш qovluq bяrkidilmiшdi. Nataliya Иvanovna qarыn ilя yenidяn masanыn siyirtmяsini юz yerinя itяlяdi, yumruqlarыm masanыn цzяrinя qoydu vя, masa sahяsinin dюrddя birыni tutaraq hяddindяn atыq iri dюшlяrilя yumruqlarыnыn цstцnц юrtdц.

Baшa dцшmцrяm, Natalыya Иvanovna, bu alяt sizin nяyinizя lazыmdыr vя hardan sizin яlinizя dцшцb?

- Hяlяki siz- Ernest Arkadyevыч sahildя istirahяt edirdiniz- onun tяnяli vя bir qяdяr, adяtяn dюzmяdiyi kinayяli sяsi Ernestin xoшuna gяlmяdiяvvяla mяn istirahяt etmirdыm- iшlяyirdim- Birlikdя avadanlыq istehsalчыlarы vя Layihя tяшkilatlarilя mцzakirяlяr apanrdыq. Mяn gюrцrяm ki, bu bizim alяtdir vя nяdяnsя artыq ekspertizadan keчirilib. Mяnя elя gяlir ki, onu yoxlamadan 49

яvvяl mяnimlя яlaqя saxlayыb mяslяhяtlяшmяk, yaxud, heч olmazsa, xяbяrdarlыq etmяk pis olmazdы yяqin ki.

Ernest uzun illяr яrzindя Иdarяsindя baш vermiш bцtцn hadisяlяri, iclas vя mцшavirяlяri harada keчirilmяsindяn asыlы olmayaraq, nяzarяtdя saxlamaьы юyrяшmiшdi- indi nя baш verib ki?

Nataliya Иvanovna hяm tяbii, hяm dя sяnяtilя яlaqяdar yaxшы psixoloq olduьundan vяzыyyяti gяrginlяшdirmяk istяmяdi: - Mяn demяk istяyirdim ki, Ernest Arkadyeviч- siz quruda olarkяn mяn sizin mцdirinizlя danышmышdыm, dalьыclar bu M36 юlчцdя цst tяrяfdяn qayka цzяrinя salыnыb burulan bu qayka aчarыnы dяnizin dibindяn, son dяfя sizin mяrhum mцhяndisinizin iшlяdiyi buruьa yaxыn yerdяn tapыblar.

Demяli pis axtarыblar, iyirmi beш illik fяaliyyяtdяn sonra bizim яrazimizdя bundan da qiymяtli яшyalar tapmaq olardы. Bunu isя kimsя яlindяn sala da bilяrdi...

Ernest Arkadyeviч, zяhmяt olmasa ekspertiza aktlarы olan qovluьu mяnя verin, чox saь olun- Baxыn- deyяrяk o цzяrindя ―Яlavя N 1‖- yazыlmыш qovluqdan dalьыclarыn mцшahidя etdiklяri яrazinin bюyцdцlmцш xяritяsini чыxarыb masanыn цstцndя aчdы, - Estakada xяttindяn 17 metr aralыda balaca xaч iшarяsi qoyulmuш nюqtяni gюrцrsцnцz? Bilirsiniz ki, o яrazidя suyun цzцnя bir neчя daraqшяkilli qayalыqlar чыxыr vя o tяrяfdя hяr hansы qяmilяrin цzmяsы vя o istiqamяtdяn nя estakadaya nя buruьa yaxыnlaшmasы, mцmkцn deyil. Bu da «Dяnыzneftdonanma» idarяsi rяisinin arayышы - hяmin hissяni mяn dяniz dispetчяrindяn yoxladыqdan sonra qыrmыzы rяnglя qeyd etmiшяm.

Demяli Ernest Arkadyeviч, heч kim onu яlindяn salmayыb, ancaq bacardыqca uzaьa atыb. Bu aчarыn aьыrlыьы iki kq-dan artыqdыr, mцstяntiq eksperimenti olaraq biz yoxlamышыq, bu aьыrlыqda dяmiri o mяsafяyя atmaq ancaq bizim gяnc, saьlam baш serjantыmыza mцyяssяr olub.

—Hяя, bu inяyin юhdяsindяn gяlmяk asan mяsяlя deyil- deyяrяk Karev цrяyindя hюrmяtlя qarшыsыndakы mцstяntiq barяdя fikirlяшdi.

•Yaxшы, mяn razы, чox mяntiqя uyьun mцlahizяdыr, ancaq ekspertiza bu dяmirin atыlmasы mцddяti barяdя nя deyir? - Hяя, bu dяqiqя... - O qovluqdakы sяnяdlяrя nяzяr salaraq- oxumaьa baшladы:- Bu alяt dяnizin dibindя цч sutkadan artыq qalmamышdыr- bu da hadisяylя tam uzlaшma tяsadцfdцrmц?

•Onun цzяrindя hяr hansы izlяr qalыbmы?

•Sяnяdlяrin bu hissяsы hяlя kriminalistlяrdяdir, dяqiq cavab yoxdur.

Mяndя olan yazыlara gюrя hяmin gцn sяhяr saat 10.30-dan 11.37-я qяdяr 1105- ci buruqda 10 dцymяlik kolonun sementlяnmяsi aparыlmышdыr. Иndi siz mяnя tяfsilatы ilя izah edin gюrцm, yaxыn sutka яrzindя hansы iшlяr gюrцlmяli idi vя яn яsasы, sыzin iшчilяrdяn, yaxud bu iшя cяlb olunanlardan kimlяr hяmin mцddяtdя orada iшtirak edя bilяrdi? - Siz, yoldaш Novruzov azadsыnыz, gedib iшinizlя mяшьul ola bilяrsiniz. Saь olun.

Xandadaш elя cяld kabinetdяn чыxdы ki, hяtta saьollaшmaьы da unutdu, sanki qorxurdu ki, Nataliya Иvanovna peшiman olub onu yenidяn bu qanqaraldыcы sюhbяtlяrя qaytara bilяr.

50

Mцstяntiq isя bloknotu bir qяdяr vяrяqlяdi, tяmiz vяrяqя чatыb onu чevirdi, qяlяmi яlinя gюtцrцb qulaq asmaьa hazыr vяziyyяt шяklini aldы.

ЫЫ HИSSЯ QИZИLQЦLLЯLИ MOSKVA Sergey yuxudan xoш яhval-ruhiyyяdя oyanmышdы. Bir saat яvvяl sяhяr yuxusunun ayыq dяqigяlяrindя cыrыldayan qapыlarыn aчыlыb-юrtцlmяsindяn, hяlя («onlarы yaьlamaq lazыmdыr»deyя fыkirlяшmiшdi dя), sonra mяtbяxdя qaшыqla fincanы qarышdыrmasыndan, qonaq otaьыnda iш чantasыnыn шaqqыdadыb baьlamasыndan Marinanыn mяktяbя hazыrlaшdыьыnы duymuшdu. O bilirdi ki, hal-hazыrda mяktяbdя yeni dяrs ilinя qыzьыn hazыrlыq gedir, tяdris proqramlarыnыn razыlaшdыrыlmasы, dяrs чяdvяllяrinin hazыrlanmaшы, sinif шiyahыlarыnыn tяrtib edilmяsi iшlяri baшlanmышdы. Giriш qapыsыnda aчarыn fыrlanmasы sяsindяn sonra evdя tam sakitlik чюkdц, yarыm yuxulu, yarыm ayыq vяziyyяtdя olsa da bu sakitliyi heч olmasa yarыm saat, yaxud bircя saat dinlяmяmяk baьышlanыlmaz qяbahяt olardы. Яlbяttя on sutka buruqda, arada 3-4 saat yatmaq fцrsяti tapmaq mцmkцnatы bюyцk xoшbяxtlik hesab olunan bir mяkanda, fizыki vя яsяbi gяrginlikdяn sonra, dяqiqя baшы telefon zяnglяri, onlarla mexanik, чilingяr, dцlgяr, qaynaqчыlarыn iшinin keyfiyyяtinя vя kяmiyyяtinя cavabdehlik mяsuliyyяti olmayan ev шяraiti - adama yer цzцnцn cяnnяti tяsiri baьышlayыr. Чoxgцnlцk mяnяvi gяrginlikdяn sonra - quyuaьzыnы keyfыyyяtsiz tяchiz etsяn- «yardыmчы» xidmяt kimi iшin keyfiyyяtini pozmuш olarsan, hяtta qazmaчыlarыn hяyatыnы tяhlцkяdя qoya bilяrsяn, vaxtы uzadarsansa onlarыn mцkafatlarыnыn kяsilmяsinя sяbяb olacaqsan - яlbяttя ev шяraitinin sakitliyindяn necя hяzz almayasan! Yox, kim nя desя dя, artыq iшlяdыyыnя gюrя artыq istirahяt gцnlяn almaq da bюyцk iшdir. Quruda iшlяyяn neftчilяr, xцsusяn texnik-mцhяndis heyяti, normalaшdыrыlmamыш iш gцnц qaydasilя iшlяyяrяk hяr gцn, bяzяn heч istirahяt gцnlяrindяn istifadя etmяdяn iшlяyirlяr, amma biz.... Sergey gюzlяrini aralayыb gюzцnцn ucuyla divar saatыna baxdы.

Bu qяdim шaat babasыndan qalma «Mozer» firmasыnыn mяhsulu, tцnd albalы rяngli aьacdan yonulmuш qutunun- korpusun iчinя yerlяшdirilmiш, цst hissяsi fыl sцmцyцndяn yonma fiqurlarla bяzяdilmiш siferblatыn yuxarы hissяsindя yerlяшdirilmiшdir, rяqяmlяri dя qeyri-adi - qяribя buruqlu шяkildя yazыlmышdы. Hяlя uшaqlыqda Sergey bu saatыn hяr onbeш dяqiqяdяn bir qыsa zяngini, hяr bir saatdan bir isя uzun zяng чaldыьыnы eшitmiшdi. Sonra bir-iki il hansыsa prujinlяrin kюhnяlmяsi nяticяsindя onlar xыrыltы ilя zяng чalmaьa baшladы, bir mцddяt keчdikdяn sonra isя zяng sяslяri tamam kяsildi, ancaq vaxtы dяqiq gюstяrmяkdя davam edirdi. Sergey bir mцddяt onu narahat etmяmяk qяrarыna gяlmiшdi.

«Oho.. Artыq doqquzun yarыsыdыr, qыzlar hяlя dя yatыr, nяnяsi-babasы 51

onlarы чox яrkюyцn юyrяdib, Yцlya artыq bu il mяktяbя gedяcяk, valideynlяrlя danышmaq lazыmdыr, elя Marinanыn юzцnя dя baшa salmaq lazыmdыr.. Bura bax ee... vaxt necя dя tez keчdi- yeddi ilя yaxыndыr.. Onun Sabunчu xяstяxanasыnыn doьum шюbяsinin qarшыsыnda dayanыb narahatlыq keчirdiyi dяqiqяlяr yadыna dцшdц, orada gюzlяyяnlяr bir neчя nяfяr idilяr, iчяridяn чыxan hяr tibb bacыsыnыn, xadimяlяrin цzцnя hяsrяtlя baxыr, xяbяr gюzlяyirdilяr. Yaшlы bir qadыn iчяridяn чыxыb hamыya nяzяr salыb qarabuьdayы kiшilяri gюrcяk mяhz ona mцraciяt edib soruшmuшdu: Чerkasov sizsiz?

O isя baшыnы mяnfi bulayaraq- Yox -demiшdi, sonra tez Marinanыn familiyasыnы xatыrlayыb- bяli, bяli o mяnimkidir- demiшdi. Qadыn isя narazыlыqla - Ox uj eti papaшi «- neчя yяni... -Arxayыn ol- demiшdi, qыzdыr, цч kilo sяkkыz yцz qramm, qыrx doqquz santimetr, get яzizim, sabah familiyan yadыma dцшяndя gяlяrsяn. « Sergey cяld yataьыndan sычrayaraq barmaqlarы ucunda sakitcя uшaqlarыn otaьыna keчdi, yavaшca qapыnы aralayыb qыzlarыnы seyr etmяyя baшladы: Yuleчka bяdяnini qoьal kimi yumrulayaraq dюшяkaьыnы чяnяsinin altыna qяdяr чяkib yatmышdы, Yanoчka isя яksinя yataq boyu yastыlanaraq яllяrini vя ayaqlarыnы sяrbяst aчыb чarpayыnыn dыaqonalы boyu uzanmышdы, gecя kюynяyi yuxarы qalxaraq uшaьыn ayaqlarыnы aчыq qoymuшdu, dюшяkaьыsы isя yerя dцшmцшdц. Sergey sakitcя dюшяkaьыnы qaldыrыb ayaqlarilя birlikdя uшaьыn цstцnя saldы, «Qoy yatsыnlar lapoчkalar (kюrpяlяr) -fikirlяшdi, — «bir azdan mяktяb, baьчa baшlayar onda яxlaqla, rejimlя mяшьul olarыq‖. Sonra o юz yataq otaьыna keчdi, kюhnя yun «bюksyorka» corablarыnыn цstцndяn ev baшmaqlarыnы ayaьыna keчirib mяtbяxdяn юtяrяk baьa getdi.

Avqust ayыnыn ortalarыna baxmayaraq sяhяr- sяhяr hava hяlя чox da isti deyildi, iyirmi dяrяcяdяn artыq olmaz idi, dяniz tяrяfdяn яsяn sяrin meh kюnцl oxшayыrdы, ancaq bu sakitlik vя шяrq tяrяfdяn yavaш-yavaш qalxan gцnяш gцnorta saatlarыnda яsl «Bakы yayыnыn «qыzmar‖ чaьыnы hяlя xatыrladacaqdы.

O yцngцl idmanчы addыmlarilя юz «albalы baьыnы» юtdц, albalыlar burada azlыq tяшkil etsяdя vaxtilя anasыnыn, sonradan Marinanыn onlarla balaca aьaclarыn bяhrяsindяn biшirdiklяri vя qatarla ballonlara yыьыlan mцrяbbяlяrin, cemlяrin яtri vя dadы indi dя onun yaddaшыndan silinmяyib. Baьыn яn яsas bitkilяrisя onun vaxtilя tяmяl daшы olmuш bюyцk, budaqlarы geniш yayыlmыш, bu gцnlяrdя minlяrlя kяhrяba kimi sarы, iчяrisi isя bal kimi шirin meyvяlяri yetiшяcяk яncir aьacы, vя ondan sяkkiz metr aralы bitmiш, hяr il yazыn ilk gцnlяrindя qaraya чalan tцnd -bяnюvшяyi rяngindя, yarыmbarmaq boyda meyvяlяri olan iri hцndцr xar tut aьaclarы idi. Onlarыn arasыna yaz-yay-payыz fяsillяrindя, hяmiшя olduьu kimi, mahlыc yoьun sapdan qыzlarыn sevimlisi, eyni zamanda daima dava-dalaш obyektinя чevrilяn toxunma «qamak»yellяncяk asыlmышdы. Belя ki, yellяncяkdя Yulya uzananda hяmiшя Yana da necя olur-olsun orada uzanmaq istяyirdi. Babasы vaxtilя Sergeyя nяql elяmiшdi ki, elя bu iki, o zaman yiyяsiz aьaclarыn burada olmasыnы nяzяrя alaraq, o mяhz bu yerdя ev tikmяyi qяrara almыш vя sonradan onlarы tяk qoymamaq naminя o biri -albalы vя alma aьaclarыnы яkib becяrmiшdi.

52

Sergey sяhяr gimnastыkasы kimi, arada taxta hasarda kюlgя gюrdцkdя dayanaraq, xыrda qaчышa baшladы, sonra gяnclikdя boks meydanчasыnda olduьu kimi yerindя rяqs edir, olmayan rяqibinя dцzxяttli, «xuklar», «aperkotlar», «hцcumlar» vя zяrbяdяn qaчmalar gюstяrяrяk, atasыnыn onunчцn tяxminяn iyirmi il яvvяl evin sol bюyrцndя asdыьы «armuda» yaxыnlaшыb bir gяdяr yumruqlarilя onu dюyяclяdi...

Papka, papka шшяn haydaшшшan, aymudda -... kычыk qыzыnыn zяrыf sяsыnы eшыtdы—Bыjj artыq durmuшuq, Yulya diшшшlяrini tяmijjjlяyir mяn iшя aшшшmышamdeyяrяk balaчa Yana bir-birilя heч bыr яlaqяsы olmayan sюzlяrы onu яllяrы цzяrыndя qaldыran atasыna xяbяr verdы. —Sяn dя dышlяrini tяmizlя, яl-цzцnц yu, чюrяk yeyяk sonra iшimizя baшlayarыq!- Nя iшшшimiz var kы?

-Gюrmцrsяn nя qяdяr yarpaqlar tюkцlцb, onlarы yыьmaq lazыmdыr?

-Parka attraksiona getmяk lazыmdыr? kafeyя dondurma yemяyя getmяk lazыmdы?

Yana юzцnц kцrsцdяn yerя ataraq, - Yulya tejj ol bыjjыm чoxlu ышшшыmыz vay-deyя bacыsыnы xяbяrdarlыg etdы.

Marina saat цчя yaxыn mяktяbdяn qayыtdыqda qыzlar, televizorla цz-bяцz kresloda яylяшib qяzetя baxan atalarыnыn rяhbяrliyi ilя masanыn цstцnц hazыrlamaqla mяшьul idilяr, Yulya artыq boшqablarы, чюrяk qabinы, чяngяlqaшыqы dцzmцшdц, Yanaya isя kaьыz salfetlяri hazыrlamaьы tapшыrmышdы. Yana hяr salfeti sяliqяylя dюrd yerя bюlцr, sonra qatlayaraq stяkanыn iчinя yыьыrdы.

Bu mяnzяrяyя fikir verяn atasы soruшdu: Yanoчka, sяn nя edirsяn?

- Шшalfetlяri yыьыram!- Baшa dцшцrяm, bяs nя цчцn onlarы bюlцrsяn? Kafedяki kimi edirяm-deyя Yana чavab verdi- uшaьa necя baшa salmaq olar ki, kafe iшчilяri юz klientlяrinin deyil- ancaq ciblяrinin xeyirlяrini gцdцrlяr.

Bяzяn maьazalarda kцncdя dayanmыш kardon kimi qalыn kaьыzы da bizlяrя aldыьыmыz яrzaьыn чяkisi hesabina satыrlar.

Nюvbяdя dayananlardan kimsя bu barяdя deyingяnlik edяrsя, ona kobudcasыna «Padumaeшш, qramm menшe» deyib цstяlik «kroxobor» -simic damьasы yapышdыrыb yola salыrlar, hяtta nюvbяdяki bяzы insanlar da belя satыcыlara ―canыyananlыq» etmяyi юzцnя borc bilirlяr. Ona gюrя Sergey qыzыnaYanoчka kafedя adam чox olur, hamыya чatdыra bilmirlяr, ona gюrя dя bюlцrlяr, sяn bюlmя, qыzыm, biz axы cяmi dюrd nяfяrik, hamыmыza salfet чatыr» deyя izah etdi.

Marina mяtbяxdяn qыzdыrыlmыш borшшu gяtirdi, boшqablara tюkdц, qыzlara- hяlя kotlet dя var, tяlяsmяyin, deyib яrinя яn son xяbяri чatdыrdы: -Mяn bu yaxыnlarda ezamiyyяtя gedirяm- Moskvaya, dedi.

Sergey dolu qaшыьы aьzыna aparmamыш gerы qaytardы.

Sяnin Moskvada nя iшin var? - onun sяsindяki istehza Marinaya toxundu, ancaq o cavab vermяyя imkan tapmamыш - Mam, sяn mяnя orda mяktяb formasы al, yoxsa bizimkilяr qяшяng deyil- deyяrяk Yulыya dillяndы.

—mam, mmяnя dя al, nя iшшя al, al, -deyя Yana baчыsыndan geri qalmamaьa tяlяsdi.

-Yaxшы, yaxшы qыzlar, yemяyinizi yeyin, soyuyur- sonra o цzцnц diqqяtlя vя шцbhяli-sualedici nяzяrlяrlя onu izlяyяn Sergeyя чevirяrяk mяktяbdя 53

dяrs dediyi tяrzdя aramla izah etmяyя baшladы.

-Seryoja, hяr il Moskvada avqust ayыnda цmumittifaq mцяllimlяr konfransы keчirilir, bizim mяktяbя iki yer ayыrыlыb. Keчяn il bizim Aшot Avanesoviч ora dцшmяk цчцn юzцylя rayon icra hakimiyyяti ticarяt шюbяsi rяisinin arvadы- coьrafiya mцяllimяsi Hяsяnova Elmira Яliyevnanы aparmышdы. Sonra bizimkilяr zarafat edirdilяr ki, konfransыn iclaslarыnы SUMda, QUMda, Zяrgяrlik mяmulatlarы Ticarяti mяrkяzindя keчirmяk istяmышdilяr.

-Bяs sяn юzцnlя kimi aparыrsan? Marina bu sualы gюzlяyirdi, ancaq onun deyiliш tяrzinя fikir vermяyяrяk яvvяlki kimi zarafatyana шяkildя sюhbяtinя davam etdi.

-Bu il kюklцlяrdяn dяrs hissя mцdiri Leyla Xяlilovna Nяzirovanы salыblar, mяni dя ona qarnir kimi яlavя ediblяr. Demяk olar ki, bяxtim gяtirib, orada gюrkяmli mцяllimlяr чыxыш edяcяklяr, чox шey юyrяnmяk olar.

-Яlbяttя... , яlbяttя... , indi siz nя vaxt uчursunuz deyirsяn?

-Uчmuruq, qatarla gedirik, bizim Lyoleчkanыn tяzyiqi var, tяyyarяni gюtцrmцr, ona gюrя dя... шяnbя gцnц tu-tu—tu...

Bunlarыn hamыsы hяqiqяt idi, ancaq tam hяqiqяt deyildi. Konfransa getmяsi barяdя Marina яvvяlcяdяn namizяdliyi mцxtяlif idarяlяrdя razыlaшmalar aparыlan dюvrdяn bilirdi, onda da o bu barяdя Шirinbяyя demiшdi. Шirinbяy isя heч bir dяqiqя fikirlяшmяdяn sevincяk cavab vermiшdiBirlikdя uчarыq, heч olmasa bir hяftя doyunca gяzяrik, yoxsa burda birlikdя heч yerя чыxmыrыq ki, gюrяn olar. Mяn Moskvada cяmi bir dяfя olmuшam o da VDNX-da (Xalq tяsяrrцfatы sяrgisindя), dюrdgцnlцk putyovkayla, onda da qыш idi, soyuq, шaxta adamыn ayaqlarыnы dondururdu, tяlяsirdik ki, tez mehmanxanaya gяlib isti чay iчяk, ona gюrя чox шeyi gюrя bilmяdik. Yerli Moskvalыlar isя baшыaчыq gяzirdilяr, dondurma yeyirdilяr.

Elя onda sяfяrin «detallaшmыш» planы hazыrlanmышdы- birlikdя qatarda getmяk ehtiyyatsыzlыq olardы- onu яri yola salacaqdы, qatarda tanыш adamlara rast gяlя bilяrdilяr, birdя ki, Marina tяk deyil, hяm dя Шirinbяy iki gцn artыq vaxt itirmяli olacaqdы, bu da iш yerindя onu яvяzlяyici adamыn iki gцn artыq iшlяmяsi demяk idi.

Belя qяrara gяlmiшdыlяr ki, Шirinbяy яvvяlcяdяn avqust ayыnыn iш qrafikini elя tяrtib etmяliydi ki, sяfяr gцnlяri evdя olan vaxta dцшsцn, bazar ertяsi sяhяr reysilя Moskvaya uчaraq gцndцz saat 2-dя Leninqrad prospektindяki aerovokzalыn «sual-чavab» kюшkцnцn yanыnda gюrцшsцnlяr.

Gюrцшцn vaxtы vя mяkanы ilя baьlы mцxtяlif variantlarыn mцzakirяsi чox gur keчmiшdi, misal цчцn: -Шirinчik, nя цчцn sяn zяhmяt чяkib gцl-чiчяklя, orkesrtlя Kursk vokzalыna gяlib юz Santa Mariyanы orada qarшыlamayasan?

-Яlbяttя mцkцndцr, mяn tяsяvvцr edirяm ki, litavrlarыn gurultulu sяdalarы altыnda яlimdя gцl dяstяsi яvvяlcя sяnin Leylanы qarшыlayыb qucaqlayыram- o axы qatardan sяndяn qabaq чыxacaq, sonra sяn чыxaraq mяni юz юgey, illяrlя gюrцшmяdiyin vя Leylanыn mыllяtindяn olan qardaшыn kimi tяqdim edяcяksяn... Bir dя Kursk vokzalыnыn o qяdяr giriш-чыxышlarы var 54

ki, orada adam itя dя bilяr.

-Etirazы qяbul edirяm, onda gяl baшqa чцr danышaq, hяmin axшam mяn sяnin qaldыьыn mehmanxaya gяlim, yaxud sяn mяnim...

Mцmkцn deyil, sizя yяqin ki, iki adamlыq otaq verяcяklяr, orada цчцncц artыqdыr.. Mяn чalышacam VDNX-ya putyovka tapыm onda oradakы mehmanxanalarыn birindя qalacam, olmasa ev tutacam. Qulaq aш, zolotko, яyяr biz birinci gцn gюrцшя bilmяsяk- o biri gцnlяr bir-birimizi itirяcяyik vя sevinc gцnlяri яvяzinя яsяbilik gцnlяri qazanarыq. Gяl elя mяn dediyыm kimi Leninqrad prospektindяki aerovokzalda gюrцшяk. Qatar saat 10-da чatыr, sяn юz Leylanla mehmanxanaya dцzяlяndяn sonra bir-iki saat istirahяt et, sonra saat iki цчцn шяhяrя чыx, de ki, qohumlarыmla gюrцшmяyя gedirяm, gecя gяlmяsяn nigaran qalmasыn. Bяlkя axшam ona zяng dя edя bildin, ikinci gцn onunla konfransda gюrцшяrsiniz.

Yaxшы, danышdыq - «jdы menya, И ya pridu, tolko oчen jdi»- deyя o mяшhur шeirdяn kяlmяni yada saldы.

Sяfяrя bir ay qalmыш Шirinbяy sяbirsizliklя o gцnц gюzlяyirdi. O яvvяlcяdяn tяyyarяnin sяhяr reysinя bilet barяdя dцшцnmцш, юz sahя rяisilя iш qrafikinin dяyiшdыrilmяsi barяdя sюzlяшmiш, hяtta Ernest Arkadyeviчя mцracыяt edяrяk onun цчцn Moskvaya, VDNX—a putyovka tяшkil elяmяyi xahiш etmiшdi ki, gedib qazmada tяtbiq olunan elm vя texnika yeniliklяrilя tanыш olsun, hяm dя yaxыn dostunun toy mячlisindя iшtirak edя bilsin. Ernest baшa dцшцrdц ki, birinчi mяsяlяni gecikdirmяk dя olar, ancaq ikincisi kiшilяr arasыnda dostluьun pozulmasыna sяbяb ola bilяcяyindяn Birliyя mяktub yazaraq Rяsulov Шirinbяy цчцn putyovka ayrыlmasыnы xahiш etmiшdы. Tяsadцfы deyil ki, Bakыda belя bir zarafat юzцnя kюk salmышdы: «sizin boru vя taxta-шalban limitiniz bitmiшdir, ancaq шяxsяn юzцnцzя lazыmdыrsa...‖ mяшhur Qafqaz dostluьu bцtцn zяmanяlяrdя юzцnя sadiq qalmaqda idi...

Sяfяrя bir ay qalmыш hяr dяfя gюrцшяrkяn onlar «Moskva tяtillяrinin» hяr dяqiqяsini mцzakirя edir, hara, hansы sяrgilяrя, teatrlara, tamaшalara gedяcяklяrini planlaшdыrыrdыlar- Rяssamlar Evinя, Kuznetsk kюrpцsцndяki Bяdii Qalereyaya, konsertlяrя, чox tяяsцf edirdilяr ki, - Lenkom, Satira vя MXAT bu zaman юlkя boyu qastrolda olurlar. Шirinчik sяn bяdii sяrgilяrя getmяyi sevirsяnmi? Mяn Moskvada, Leninqradda olanda hяmiшя sяrgilяrя gedirяm -Шirinbяy bilmirdi sevir, ya sevmir, ona gюrя sяmimi olmaьa чalышaraq dedi: -Bilmirяm zolotko, ancaq fikirlяшirяm ki, sevяcяm, mяnя elя gяlir ki, sяnin yanыnda mяn hяtta operanы vя simfonik konsertlяri dя sevяcяm.

Marina gцlцmsцndц- Nя danышыrsan Шirinчik, mяn elя zalыm deyilяm axы, oralara bileti dя bir ay яvvяldяn almaq lazыmdыr yяqinki..

Sюhbяtlяrindя onlar hяr шeyя vaxt ayыrmышdыlar- hяm ailя цzvlяrinя hяdiyyяlяr almaq, hяm arzuladыqlarы muzeylяrя baш чяkmяk- bircя mцяllimlяr konfransыna vя VDNX-dan baшqa hяr yerя vaxt ayыrmышdыlar, sonra цrяkdяn gцlцшцrdцlяr- zяrяr yoxdur, gedяrik hяr yerя gedяrik deyirdilяr.

55

Qыzыlqцllяli paytaxtda bir qыzыl baш da artыq olacaq-deyя Шirinbяy onun qыzыl rяngli saчlarыnы sыьallayыrdы.

Bakы tяyyarяsi Domodedovo aeroportuna dцz vaxtыnda yerя endi, Шirinbяy illцminatordan sяrniшinlяrin yцklяrini- чanta, чemodan, mцxtяlif iri baьlamalar vя bцkmяlяrin necя yuxarыdan altdakы platformalara atыldыьыnы gюrцrdц, sяrniшinlяr isя ayaьa qalxaraq pillяkяnin yaxыnlaшmasыnы gюzlяyirdilяr. Nяdяnsя trapыn verilmяsi yubanыrdы, Moskvanыn avqust havasы юzцnц biruzя verir, tяyyarяnin iчindя havasыzlыqdan qыcыqlandыrыcы tяr damcыlarы onun kцrяklяrinin arasыndan sцzцlцrdц.

Nяhayяt trap yaxыnlaшdы vя -―Yaxшыdыr ki, чantamы baqaja vermяmышяm» deyяrяk Шirinbяy fikirlяшdi. Gюrцш vaxtыna xeylaq qalmasыna baxmayaraq, o narahatlыq keчыrirdi, hяlя tяyyarя gюydя uчarkяn onun buludlarыn цzяrindя sanki hяrяkяtsiz dayandыьыnы gюrцrdц, lap uzaqda buludlar arasыndan gюrsяnяn yer цzяrindяki obyektlяrin чox yavaш sцzцldцyцndяn, yaxud hяrяkяtsizliyindяn яsяbilяшir, gecikmяyindяn ehtiyat edirdi. Иndi artыq meydanda sяrniшinlяri шяhяrя aerovokzala qяdяr aparan avtobus nюvbяsini gюrdцkdя o gecikяcяyinя tam яmin oldu. Яlbяttя birinci avtobusa yerlяшmirdi, ancaq Шirinbяy fikir verdi ki, iчяridяki sяrniшinlяrin hamыsы яylяшiblяr, ayaq цstdя gedяn yoxdur. Buradan fяrqli olaraq bizdя «ayaqцstц»yerlяrin hamыsы dolmamыш sцrцcцlяr tяrpяnmяk bilmir, vя bilet pulunu юdяdikdяn sonra bilet qoparmaq da heч kяsin yadыna dцшmцr. Яyяr sяrniшinlяrdяn kimsя, belя «цmummilli» etibarы nяzяrя almadan, mяzuniyyяt hesabatы vermяk цчцn sцrцcцdяn bilet tяlяb edяrsя, sцrцcц mяmnuniyyяtlя bir -iki metr uzunluьunda bileti ona uzadaraq «berы daraqoy- skollko nada beri»deyяrdi.

O avtobusun artыg baqaj hissяsinin qapыlarыnы baьlayan sцrцcцyя yaxыnlaшыb sakitcя -Qulaq as, bratok, mяn tяlяsirяm, шяhяrя tez чatmalыyam, icazя ver iчяri daxil olum ayaq цstdя gedяrяm, yaxud elя юz чantamыn цstцndя oturaram-deyя xahiш etdi.

- Elя hamы tяlяsir - deyя sцrцчц cavab verdi- olmaz bilmirsяn?» sяn gцrcцsяn? Ne polojeno!». Mяn dя bilirяm «ne polojeno» nя fяrqы var, gцrcцyяm ya baшqasы, ancaq mяni orada elя bizim qыzlardan biri gюzlяyir, sonra mяn onu itirя bilяrяm»- Elя belя de dя, yoxsa tяlяsыrяm, tяlяsirяm.

Yaxшы, indi mяn nяzarяtчilяrin oturduьu otaьыn qabaьmdan keчmяliyяm, sяn ondan qabaqda dayan, yolцstц sяni gюtцrяrяm, mяn яskяrlikdя olanda sizin qafqaz uшaqlarilя dost olmuшam, yaxшы uшaqlardыr‖ - dedi...

Avtobus яylяclяrini xыrыldadaraq aerovokzal binasыnыn giriш qapыlarыnыn birinin kandarыnda saxladыqda, Шirinbяy yцngцl nяfяs aldы, onun saatыnda saat ikiyя on dяqiqя qalmышdы. O sakitcя bцtцn sяrniшinlяri qabaьa buraxыb sonuncu olaraq sцrцcцyя yaxыnlaшdы vя ona iki manat яvяzinя beш manat uzadaraq- Чox saь ol, -dedi- sdaчi ne nado!- - Tы шto, Daraaqoy! -o vaxtilя яskяrlikdя bir yerdя qulluq etdiyi dostlarыnы yadыna salaraq onlarыn lяhcяsinя ышarя edib Шirinbяyin яlini itяlяdi - Mяn dedim axы sizinkilяrlя birlikdя qulluq etmышяm. Юz qыzыna чычяk alarsan, юzцn dя tяlяs beш dяqiqя qalыb, gюrцnцr saat birdя gюrцшцnцz var, yяqinki.

56

Birdя nя цчцn, ikidя! Doьrudan da beш dяqiqя qalыb- чox шaь ol, gecikmяdim - Ey, mujыk, sяn hardan gяlmisяn?

- Bakыdan, necя bяyяm? - Bяs шaatыnы bir saat geriyя чяkmяmisяn, gюrцnцr. Шirinbяy saat olan qolunu yuxarы qaldыrыb diqqяtlя saatыna baxdы, vя gюzlяnilmяdяn qяhqяhя чяkib bяrkdяn gцlmяyя baшladы, sцrцcц юzцndяn asыlы olmayaraq ona qoшuldu vя yoьun «bas» sяsilя bяrkdяn шaqqanaq чяkdi. Avtobusa yaxыnlaшan nяzarяtчi qabaq aчыq qapыdan uzun mцddяt bu шяn kiшilяrя tяяccцblя tamaшa edirdi.

«Moшkva vaxtilя» gюrцш vaxtыna qalmыш bir saat bitib tцkяnmяk bilmirdi. Bu bir saat яrzindя Шirinbяy kafedя яylяшib bir stяkan kofe iчdi, tюhfяlяr-suvenirlяr vя kitab maьazasыnda satыlan mallarla tanыш oldu, qяzet kюшkцndяn yeni «Komsomolskaya pravda» vя «Иzvestiya» qяzetlяrini aldы.

Qяzet kюшkцndя iшlяyяn vя kosmetikadan qen-bol istifadя etmiш, boьazыna aktrisa Maya Kristalinskaya kimi шяrf baьlamыш yaшlы qadыn bu gюzяl oьlana xoш nяzяrlя gцlцmsяyяrяk hardansa altdan «Literaturnaya qazeta»nыn bir nцsxяsini чыxarыb - «Mяn gюrцrяm siz чoxdan burada gяziшirsiniz, yяqin kimisя gюzlяyirsiniz, alыn tяzя qяzetdir, demяk olarkы hamыsы satыlыb. Alыn oxuyun vaxtыnыz da tez baшa чatar!» - Чox saь olun- «mamaшa» demяk istяdi, ancaq юzцnц saxlayыb- Madam!- dedi- gюtцrцn bu bir manatы.

- Яcяb Madamam, -hiss olunurdu ki, bu sюz onun цrяyinя yatmышdы. Mяnim anam яsl «madam» olub, fransыz dilindя dя danышыb, - o sяmimiyyяtlя piшtaxta arxasыndan Шirinbяyя doьru яyildi- anчaq otuz sяkkizdя atamla birlikdя.... Шirinbяy baшыnыn hяrяkяtilя onun dяrdinя шяrik olduьunu gюstяrяrяk pulun altmыш qяpik qalыьыnы almadan ondan uzaqlaшdы. Yarыm saat яrzindя Шirinbяy bцtцn qяzetlяri gюzdяn keчirmiш, hяtta «Literaturka»nыn onaltыncы sяhifяsini baшdan ayaьa oxumuшdu, tяяccцblц dя olsa zalыn bюyцk sahяsы boш olduьundan o hяr tяrяfя boylanaraq tanыш qыzыlsaч baшы gюrя bilmirdi.

Artыq elя bil zaman irяlilяmя vя чяki яmsalыnы юzцndя cяmlяшdirmiшdы, artыq iyirmi dяqiqя,... yarыm saat... keчяrяk saat цчя yaxыnlaшыrdы. Bu illяr яrzindя onlar heч vaxt saatыn altыnda gюrцш tяyin etmяdiklяri Шirinbяyin yadыna dцшdц, ona gюrя o Marinanыn nя dяrяcяdя dяqiq юlmasыndan xяbяrdar deyildi. O nя vaxt onun yanыna gяlirdisя, Marina onu hяmiшя evdя gюzlяyяrdi. Zoya Pavlovnanыn evinin aчarы hяr ikisindя var idi, ona gюrя onlarыn heч biri indiki kimi gюzlяmя nigaranчыlыьыnы чяkmяmiшdilяr. Bu fikir dяrhal юz arxasыyca baшqasыnы чяkdi- nя yaxшы ki, Zoyanыn яrinin kontrakt mцddяtini iki il dя artыrыblar.

Zoya keчяn il evin kirayя haqqыnы юdяmяk mяqsяdilя bir hяftяliyя gяlmiшdы, ancaq onlar buna heч cцr razыlыq vermяdilяr vя hяr ay mяnzilin kooperativ qiymяtinin юdяnilmяsini юz цzяrlяrinя gюtцrmяk qяrarыna gяldilяr. Zoya Pavlovna hяr iki tяrяfi qane edяcяk kompromis variant tяklif etdi: -Yaxшы, nяzяrя alaraq ki, sizin яlaqяniz qeyri-qanunidir vя hяr an ya sizdяn asыlы olan, yaxud sizdяn asыlы olmayan sяbяbdяn bu яlaqяnin qыrыlma 57

ehtimalы mцmkцndцr. Mяn sizя iki illik evin kirayя haqqыnы qoyub gedirяm, elя bir hadisя baш versя bu puldan gюtцrцb evin xяrcini юdяyяrsiniz, bununla da bu sюhbяtlяri bitirяk! Artыq saat цчdцr, Marina isя gяlmяdi, ilk dяqiqяlяrdя Шirinbяyi bцrцyяn qadыn yelbeyinliyinя, mяsuliyyяtsizliyinя qarшы, vя sevgilisini lap qыzыl da olsa baшыna yaьdыracaq tяhqirlяr, яsяbilik artыq nigaranчыlыq hisslяrilя яvяz olunmaьa baшladы, bяlkя onun baшыna bir iш gяlib, яlbяttя nя isя baш verib o axmaq isя burada incimяklя mяшьuldur...

Dayan... buruqda olduьu kimi, kцyя dцшmяdяn юzцnц яlя al... Tяhlцkя harada yarana bilяr?... Qatar.. qatar, Kursk vokzalы.. o cяld «Spravoчnaya»yazыlmыш sual-чavab kюшkцnя yaxыnlaшыb: - xanыm qыz, bacыmsan,- onun sяsindяkы nigaranчыlыqdan qыz hiss edirdi ki, qarшыsыnda dayanan шяxs bu kяlmяlяrdяn sonra «yanыrыq», «bizi soyurlar» vя b. bu kimi kяlmяlяri deyяcяkdi vя яlindя oxuduьu kitabы qыraьa qoyub hяyяcanlы nяzяrlяrlя onun цzцnя baxdы, Шirinbяy bir qяdяr юzцnц яlя alыb sakit sяslя: mяn bilmяk istяyirяm ki, Bakыdan gяlяn beш nюmrяli qatar Kursk vokzalыna saat neчяdя чatыb?— Иndicя hяyяcandan geniш aчыlmыш gюzlяr artыq tяяccцbnяn onun цzцnя baxdы vя balaca fыntыш burun bir az da yuxarы qalxaraq : - Yoldaш, bыz vokzalda yox, aeroportda iшlяyirik vя bizim vяzifяmiz tяyyarяlяrя nяzarяt etmяkdir - deyяrяk yenя dя diqqяtini kitaba yюnяltdi.

Mяn baшa dцшцrяm, ancaq mяn bir insan kimi sizdяn xahiш edirяm, baшa dцшцrsцz -bir qяdяr tяrяddцddяn sonra-mяn burada arvadыmы gюzlяyirяm, чox nigaranam, яsяbilяшirяm, bяlkя qatar yubanыr? Zяhmяt olmasa юyrяnin...

Onda elя Kurskda gюzlяyяrdiniz dя - яsяbilik dя olmaz idi - adяti цzrя kobudlamaьы unutmayan qыz telefon kitabчasыnы aчыb baxdы, - budur-deyя nюmrяni tapыb zяng vurdu vя bir dяqiqяdяn sonra -Beш nюmrяli qatar cяmi yarыm saat gecikяrяk saat on otuzda gяlib, -belя ki, sizin arvadыnыz gяlяr чыxar, itmяz, цmumiyyяtlя Moskvada tez-tez adamlar itir, arvadlar da kiшilяr dя, ancaq kiшilяr daha чox itir, sonradan tapыlыrlar- deyяrяk qыz Шirinbяyi «sakitlяшdirdi» ancaq o artыq qыzы eшitmirdi. Onun baшыnda Moskvada yцksяk sцrяtlя avtomobil sцrяnlяr, tяcili yardыm, milis, soyьunчular vя zorlayanlardan ibarяt qatmaqarышыq fikirlяr bir-birini яvяz edirdi.... Bakыda o чыxыш yolunu tez tapardы- Milisin шяhяr шюbяsinin tяcili xidmяtindя ышlяyяn dostuna zяng edяrdi o da Marinanы чox tez tapardы, burada isя... Milisя, xяstяxanalara baш qoшmaq istяmяdiyini anlayan Шirinbяy yenidяn «sualчavab» kюшkцnя yaxыnlaшdы, onun qarшыsыnda hцndцr boylu bir gяnc qadыn dayandыьыnы gюrцb -ya basketbolчudur, yaxud voleybolчu- deyя fikirlяшdi.

Kюшkdя iшlяyяn qыz ona mцraciяtlя- Nя oldu, arvadыnыzы tapdыnыz? deyя soruшdu.

O isя - «—Yox tapmadыm- Bu mяnim arvadыm deyil» cavabы verяrяk gцrcц millяtinя oxшar, ondan yarыmbяdяn hцndцr qadыnы baшdan ayaьa sцzdц. Sonra qыzdan- Burada milis otaьы haradadыr?-deyя soruшdu. kюшkdяki qыz hяmin saniyяdя ciddilяшdi vя яlыlя zalыn o biri baшыnы Шirinbяyя gюшtяrяrяk- Zяhmяt olmasa zalыn axыrыna qяdяr saь istiqamяtя gedin, sol 58

kцncdя lюvhя gюrяcяksiniz - dedi. Шirinbяy qыz gюstяrяn istыqamяtя dюndц vя birdяn iyirmi metrяlik mяsafяdя baшыnы saьa-sola bulayaraq ona tяrяf addыmlayan tanыш fiquru gюrcяk adяtяn meшяdя adam axtararkяn yцksяk sяslя qышqыran adamlar kimi bяrkdяn qышqыrdы: MAARИNKAAA- ona tяrяf irяli qaчmaьa baшladы, qыz da onun юzцndяn яvvяl sяsini eшidяrяk irяli qaчdы vя onlar bыr-birinя чatdыqda яvvяl bir neчя saniyя bir-birinin цzцnя baxdыlar, yuxuda olmadыqlarыnы dяrk edib hяrarяtlя qucaqlaшdыlar. «Sual-cavab» kюшkцndяn bu qышqыrыq sяsinя pяncяrяdяn baшыnы чюlя чыxaran qыz da, hцndцrboy qadыn da hяrяsi юz tяrbiyя sяviyyяsinя uyьun Шirinbяyin qara saчlarыnыn Marinanыn qыzыlы rяngli buruq qulaclarыnыn arasыnda itib batmasыna vя, цmumiyyяtlя, sevgililяrin hяrarяtlя gюrцшdцyц zaman яtraf dцnyanыn onlar цчцn necя dяryaya qяrq olduьuna, maraqla tamaшa edirdilяr.

Mяn qorxurdum ki, sяn mяni gюzlяmяzsяn- o geniш aчыlmыш gюzlяrini qaldыraraq Шirinbяyin цzцnя baxdы, gюzцnцn ucundan iki damcы yaш sцzцlяrяk Шirinbяyin цzяrinя tюkцldц. Bяxtяvяrlik gцlцшц ilя yanaшы bu gюz yaшlarы da onun sevinc dolu цrяyinin ifadяsi idi - Sakit ol zolotko, mяn hara gedяcяkdim ki, elя bцtцn hяftяni sяni burda gюzlяyяcяkdim, elя o «sualcavab» kюшkцnя gedib buralarda harada «raskladuшka‖ satыldыьыnы юyrяnirdim... indi hяr шey qaydasыndadыr. Sяn nя цчцn bu qяdяr gecikdin?

Gяl gedяk o kцncdя oturaq, danыш gюrцm nя baш verib? - Шirinbяy яlini onun чiyninя qoyaraq zalыn baшыndakы piшtaxtaya tяrяf apardы.

Marinanыn simasыndakы xoш яhval-ruhiyyя dяyiшяrяk qяmgin vя yorьun ifadя aldы, o piшtaxtaya яylяшяrяk baшыnы buladы: -Yox Шirinчik, hяr шey qaydasыnda deyil, -onun sяsi titrяdы, baшыnы ovuclarыnыn arasыna alaraq цrяkdяn aьlamaьa baшladы. Шirinbяy юzцnц itirяrяk onun baшыnы sыьallamaqdan baшqa nя edяcяyini bilmirdi.. Onlar tanыш olan andan, hяtta mяktяb illяrindя, vя son illяrin gюrцшlяrindя dя o Marinanы heч vaxt belя aьlayan, zarыyan hяtta шыltaqlыq elяyяn gюrmяmiшdi- onun яhval-ruhiyyяsi yцngцl sakit vяziyyяtdяn xoшbяxtlik, hяtta sevinc ifadяsinя qяdяr dяyiшя bilяrdы, bunun яksi dя ola bilяrdi, ancaq bu чяrчivяdяn kяnara heч vaxt чыxmamышdы.

- Yaxшы Marinoчka, sakitlяш, olan olub, keчяn keчib, elя deyilmi, biz birlikdяyik, hяr шey dцzяlяr, hяr шey yaxшы olacaq —deyяrяk onu sakitlяшdirmяyя чalышыr, nя hadisя baш verdiyi barяdя dцшцnцrdц. Nяhayяt o baшыnы qaldыrdы, чantasыnы eшяlяyib yaylыq чыxartdы, gюz yaшlarыnы sildi, burnunu tяmizlяdi, dяrindяn nяfяs aldы vя zяif gцlцmsяdi.

- Sяnя bяxtsiz aшina qismяt olub Шirinчik... biz sяninlя belя aьыllы idik, belя hiylяgяr idik, hяr шeyi dцшцnmцшdцk, «bir hяftяlik xoшbяxtlik» adыnda tamaшanыn rejissorluьunu etmiшdik, ancaq bir faktы nяzяrя almamышdыq- o bir balaca ara verdы, цzцnц ona tяrяf чevirяrяk dцz gюzцnцn iчinя baxdы, ―mцяllim elя Afiыkada da mцяllimdыr- deyя Шirinbяy dцшцndц- elя danышыr ki, elя bil yazыdan oxuyur. «Sяn nяdяn danышыrsan, zolotko?- «Starыy muj, qroznыy muj‖ (qoca яr, zalыm яr) romansыnы eшitmisяn?

59

Шirinbяy юzцnц bяrk qaчan yerdя qalыn шцшя divara toxunduьu tяki hiss etdi, яyяr o hяr шeyi юyrяnibsя Marinanыn vяziyyяti necя olacaq- deyя fikirlяшdi. Ишin mяhz belя юlduьunu dцшцnяn Шirinbяy soruшdu: -Marinoчka, o bizim barяdя haradan юyrяnя bilяrdi?

-O heч nя юyrяnmяyib arxayыn ol, ancaq bilmяk istяyir ona gюrя dя o hяmin qatarla Moskvaya, Kursk vokzalыna gяlib mяni qarшыlayыb. Necяdir? deyяrяk eшitdiklяrini hяzm elяmяk цчцn Шirinbяyя imkan verdi - Bilirsяn яyяr mяnim ona mцnasibяtim яvvяllяr hюrmяt vя biganяlik arasыndakы sяrhяddя idisя, indi artыq biganяlik vя nifrяt sяrhяddinя keчib. Mяn bunu onu vokzalda, яlindя balaca чemodan bizim vaqona doьru qaчanda gюrцb baшa dцшdцm.

Yaranmыш vяzыyyяti dцшцnяrяk Шirinbяy fikrя daldы, Marina isя bir qяdяr ara verdikdяn sonra davam etdi: -Bыlыrsяn hяmin dяqiqяdя mяn цч шeyi baшa dцшdцm- birыncisi o xяlvяtcя mяnim чantamdan qatar biletimi gюtцrцb baxыb; ikincisi- nя цчцn o шiddяtli baшaьrыsыnы bяhanя gяtirяrяk mяni yola salmaьa gяlmяdi vя, sonuncu da mяnя etibar etmяmяk чox alчaq vя iyrяncdir..

Deyяk ki, bununчцn onun bir qяdяr яsasы var -deyяrяk Шirinbяy kяdяrli zarafatla qeyd etdi.

-Onun heч bir яsasы yoxdur, - deyя o etiraz etdi- чцnki яlindя яsasы olsaydы, kimnяnsя nя isя eшitsяydi vя bunu real tяsяvvцr etsяydi—mяn bilmirяm o nя edя bilяrdi.... Mяn hяr шeyя hazыram, ancaq hяlя ki bu yoxdur onun mяni юz шцurumda vя iш yoldaшlarыmыn gюzцndя belя alчaltmaьa ixtiyarы da yoxdur- Leyla mяktяbdя hamыsыnы danышacaq axы—o ehtiramla gюzlяrini Шirinbяyя qaldыrыb—Bir dя o яsl mяhяbbяtя mane olmamalыdыr.

-Sakit ol, zolotko, sonra nя oldu?

-Sonra яhvalat belя olub: Marina яrini vokzalda gюrdцkdя юzцnц яlя alыb яsяblяrini cilovlayaraq шыltaq sяslя yol yoldaшыna - Leyla Xalilovna, o bizi qarшыlayan яlindя balaca чemodan olan kiшi mяnim яrimdir, o Moskvaya bяzi чizgilяri razыlaшdыrmaq цчцn bir gцn qabaq gяlib dцnяn geri uчmalы idi, ancaq vaxtыnda чizgilяri razыlaшdыrыb qurtara bilmяsя - imkanы olsa bizi qarшыlayaчaьыna шюz vermышdы, mяn dя яmin olmadыьыmdan sizя яvvяlcяdяn heч nя demяmiшdim.

-Lap yaxшы, xoш sцrprizdir, gюzяl gюrkяmli kiшidir Marina Leonыdovna, deyяsяn sizin iki qыzыnыz var ?

Bяli, -onlar artыq dar dяhlыz boyu чыxышa yaxыnlaшыrdыlar, Marina яvvяl Leylanы qabaьa buraxmaьы fikirlяшirdi, indi isя vяziyyяt dяyiшdiyindяn bu fikrindяn vaz keчdi.

Sergey arvadыnы gюrcяk tez irяliyя keчib яlini ona uzatdы, ancaq Marina bundan istifadя etmяyib юzц ehmalca son pillяdяn yerя tullanыb чantasыnы ona tяrяf uzatdы.

Hяr iki яlindя чantalar olan Sergey dodaqlarыnы Marinaya tяrяf uzatdы, o isя цzцnц vaqondan dцшяn Leylaya sarы dюndяrdiyindяn юpцш almaq qulaьыna nяsib oldu.

Pычыltы ilя яrinя mцraciяtlя- Sяn dцnяn gяlmisяn—vя onun yanыnda 60

heч nя danышma- dedi. Sergey yцkцnц yerя qoyaraq gюzlяrini arvadыnыn yol yoldaшыna qaldыrdы vя bu gюstяriшin yerinя yetirilmяsi asan mяsяlя olmayacaьыnы baшa dцшdц. Иш ondaydы ki, Leyla Xяlыlovnanыn bяdяnы «qeyristandart» юlчцlяrdя idi, baшdan baшlayыb belinя qяdяr orta юlчцlц qadыnlara mяxsus gюrkяmi olsa da, beldяn aшaьы hissяlяri iki dolu bяdяnli qadыnыn birlяшmяsinя bяrabяr olardы. Belя юlчцlяrlя o hamar horizontal mцstяvidя qaz yeriшilя yeriyя bilirdisя, pillяkяnlяrdяn istifadя etmяk lazыm gяldikdя чяtinlik чяkirdi. Mяktяbdя bu xцsusiyyяt nяzяrя alыnaraq tяlяbяlяrin dilindя «zavuч» deyilяn dяrs hissя mцdirinin kabineti birinci mяrtяbяdя tяшkil olunmuшdu, onun yanыnda isя rяhbяrlik vяzifяlяrindяn boш vaxtlarыnda Leyla Xalilovnanыn sяnяti olan kimyadan dяrs dediyi цчцn, elя kimya kabineti tяшkil olunmuшdu.

Lyoleчka enli яndamыnы doxsan dяrяcя чevirяrяk vaqonun pillяlяrini gяt etmяk цчцn iki яllяrilя qыraq mяhяccяrdяn yapышыb ayaьыnыn uчuyla цst pillяni axtararkяn, Sergey artыq юzцnц birinci pillяyя atmышdы, bыr dяqiqяdяn sonra яvvяl saь ayaq, sonra isя sol ayaq birinci pillяnin цstцndя idi. Sergey яlini uzadыb kюmяk etmяk istяmiшdi, ancaq Leyla xanыm «yox, yox, mяn юzцm» - deyяrяk belяliklя ikinci pillяni dя qяt edыb, цчцncц pillяdяn yerя bir qяdяr hцndцr olan mяsafяni Sergeyin kюmяkliyi ilя nяhayяt yerя enя bilmiшdi. Sяrniшinlяr Leylanыn yцkцnц dя Sergeyя юtцrdцkdяn sonra, nяhayяt ki, юzlяrinя dя vaqondan dцшmяk nюvbяsi чatmышdы.

Marina яdяb -яrkan qaydalarыna riayяt edяrяk Sergeyi Leylaya tяqdim etdi, o isя - Sizinlя sonuncu pillяdя qucaqlaшandan sonra siz mяnя evlяnmяliydiniz, яyяr sizin nяcib xanыmыnыz vя mяnim sadiq яrim olmasaydы - deyяrяk zarafat etmiшdi.

Sergey Marinaya idman чantasыnы qaytardы, юz balaca чemodanыnы ona verdi, юzц isя Leylanыn iki bюyuk чemodanыnы gюtцrяrяk taksi axtarmaьa yollandыlar.

Qadыnlar konfrans iшtыrakчыlarы цчцn ayrыlыmыш Lenin prospektindяki «Akademiчeшkaya» mehmanxanasыnыn beшinci mяrtяbяsindя yerlяшdirilяndяn sonra Leyla xanыm istirahяt etmяk istяdi, Marina isя mehmanxananыn birinci mяrtяbяsindяki zala enib яn arxa masanыn qarшыsыna яylяшяrяk яrinя яlilя цzbяцz kresloda oturmaq цчцn yer gюшtяrdi Danыш gюrцm sяn nя etmяk istяyirdin, bu «kяшfыyyatчы» sяfяrinlя nя gюrmяk istяyirdin vя hansы gцnahlarыma gюrя sяn mяni belя biabыr elяyirsяn?- iki gцn яrzindя yыьыlыb qalmыш qяzяb nяhayяt ki, onun qaralmыш gюzlяrinin parыldayan baxышыnda vя sюzlяrindя юzцnя чыxыш yolu tapmышdы. O astadan danышыrdы, ancaq hяr kяlmяsindя o qяdяr nifrяt var idi ki, Sergey bir anlыьa gяnclik dюvrцnя qayыtdы vя юzцnц cavanlыqda gцclц, dцzxяtlя endirilmiш zяrbяdяn sonra «nokdaundda» olduьu kimi hiss elяdi. Ancaq bu sevimli varlыьa necя anladaydы ki, bu sяfяrя gedяcяyini elan etdiyi gцndяn onun gюzlяrы юnцnя mцxtяlыf шяraitlяrdя - gah yataq vaqonlarыnыn ikinяfяrlыk kupelяrindя, gah mehmanxanalarыn lyuks nюmrяlяrindя, gah da heч aьыla gяlя bilmяyяn yerlяrdя bu sevimli mяxluqun eyш-iшrяtlя mяшьulluq sяhnяlяri gюzцnцn юnцndяn getmir. Marina чimяrkяn onun чantasыndan dяmiryol 61

bыletini tapыb arvadыnыn adi plaskart 7 saylы vaqonda 12-ci yerdя gedяcяyini юyrяnmiшdi. Sяkkiz illik ailя hяyatы яrzindя Marina heч vaxt heч yerя tяk getmяmiшdi, hяmiшя birlikdя sяyahяt edяrdilяr, hяtta Moskvaya da iki dяfя cцt getmiшdilяr, vя bu шяhяrdя nя qяdяr цstцюrtцlц iшlяrin baш vermяsindяn xяbяrdar idi. Gцclц vя iradяli adam olmasыna baxmayaraq, Sergey belя «ailя mцnaqiшяlяrinin mцzakirяsi» zamanы юzцnц itirir, шцbhяlяndiyinin яsassыz olduьunu bilirdi. O hяtta bu dяrяcяdя qыsqanч olmasыndan xяcalяt чяkirdi, ancaq buna yeganя sяbяb arvadыnыn son dяrяcя cazibяdar olduьunu gюrяrяk, юzцnц яlя ala bilmirdi.

-Sяn gюzяlsяn, Marina- deyяrяk Sergey beynindя toplanmыш fыkirlяrы aчыq sюylяmяkdяn чяkinmяdi vя bununla da havadan asыlmыш suala cavab vermiш oldu.

Nя?, gюzяlяm?, yaxшы «gцnah» tapmыsan, indi ona gюrя dя mяnя itlяrя taxыlan «namordnik»- «чяnяqabы» vя «boyunduruq» taxыb yanыnca gяzdirmяk lazыmdыr? Nя цчцn sяn idbar qadыnla evlяnmяmisяn, heч indi dя gec deyil, evя qayыdan kimi boшanaq vя get, yenidяn baшla..

-Иш onda deyil, Marina, mяn bunu nяzяrdя tutmurdum, sяnя gюrя narahatam, axы sяni incidя bilяrlяr...

-Dцzdцr, ona gюrя dя яl qandallarы al, birini юz яlinя tax-birini mяnim яlimя, hяr yerdя qыsqanclыqla birlяшmiш «siam» ekizlяri kimi чцt gяzяkkonsertя, nahara, tualetя.. o zalыn divarыndan asыlmыш saata nяzяr saldы, saat ikiyя iyirmi dяqiqя qalmышdы, aerovokzala gecikirdi...

-Yaxшы Marinoчka, baьышla, mяn яlbяttя axmaqlыq elяmiшяm..

Oz цrяk inчikliklяrini яrinin цzяrinя boшaltdыqdan sonra, Marina dяrin dцшцncяli aьlы ilя цstцnlцk vяziyyяtinin яldя etdыyini baшa dцшdц. Иndi sяfяrin яsl mahiyyяtinя nail olmaq цчцn itkisiz чыxыш yolu tapmaq lazыm idi.

—Яlbяttя юzцnя iш tapыb, uшaqlarы qoca anasыnыn цmidinя atыb юlkя boyu шpionluq elяmяk... bir dя ki, mяn bura hюkцmяt bцdcяsinin hesabina gяlmiшяm, sяn isя ailя bцdcяsinin... elяdir.. bяlkя lotereya biletin udub yoxsa яcdadlarыndan sяnя hansыsa var- dюvlяt qalыb, allah sяnin qocalarыna can saьlыьы versin... Иndi bax Sergey, mяn sяnin bu axmaq hяrяkяtini baьышlaya bilяrяm, ancaq bu шяrtlя ki, sяn gцnц bu gцn, yox bu gцn artыq gecdыr, sabah uчasan vя uшaqlarыn yanыnda olasan, mяn sabah axшam sizinkilяrя zяng edячяm.. Иndi isя get bu qeчя qalmaьa юzцnя yer axtar, sяn hardasa qalmalыsan axы, burada gюrцrsяn bцtцn nюmrяlяr яvvяlcяdяn baьlanыb..

-Yaxшы axы mяn acam, sяhяrdяn heч nя yemяmiшяm, vaqon-restorana getmяk цчцn sizin kupedяn keчmяliydim, qorxurdum ki, sяn mяni gюrяrsяn... Gяl burada bufetdя bir loxma yeyяk... Яlbяttя, mяnim ona yazыьыm gяldi, sяn mяni baшa dцшцrsяn dя, belя insandыr dя baшыnda nя isя чatmыr, Sяn dя deyirsяn ki, mяn gюzяlяm, elя deyilmi, sяn dя mяni qыsqanыrsan?

-Yox zolotko, яrlяrя qыsqanmыrlar, yox яyяr... Bu barяdя bяsdir, yaxшы siz necя danышdыnыz?

-Mяn ona dedim ki, bir dя «Akademiчeskaya» mehmanxanasыnda 62

gюrцnmяsin.

Bufetdя bir iki dяnя - yox deyяsяn o dюrd dяnя- soyuq kartof pirojkisi yedik, sonra o getdi, mяn nюmrяyя qalxыb on dяqiqя Leylanыn yanыnda oturdum, pяncяrяdяn baxdыm sonra dцшцb metroya qaчdыm. Bilirsяn mяnя elя gяlir ki, o mяni gцdцr- elя bil gцdmя maniyasыdыr. Hяtta metroya dцшяndяn sonra mяn konspirasiyaya ciddi riayяt etdim- яvvяlcя Шabolovka istiqamяtinя gedяn qatara mindim, sonra yarы yolda guya чaшmышam, dцшцb яks istiqamяtя - Dinamo tяrяfя gedяn qatara mindim, hяtta platformada o yan-bu yana baxdыqdan sonra bir qatarы buraxыb baшqasыna mindim.. чox nigaran idim ki, sяn mяni gюzlяmяzsяn... Шirinbяy sяssizcя onun чiyinlяrindяn qucaqlayыb юzцnя sыxdы, — Шirinчik, gяl indi sяninlя sяn qaldыьыn mehmanxanaya gedяk vя mяn sяnin yanыna sabah axшam- zяng edib onun Bakыda olduьuna яmin olandan sonra gяlяrяm, incimяzsяn ki? Yaxшы, zolotko, fыkыr elяmя, bыzыm hяlя ыrяlыdя цч gцnцmцz var- bыzыm gцnlяrыmыz. Getdыk! VDNX metrosundan onlar insanlarыn axыnla addыmladыьы istiqamяtdя, чoxlu sayda kiчik lotoklar vя maьazalarыn arasыndan keчib qarшыdan gяlяn axыnla rastlaшmaqdan ehtiyatlanaraq, irяliyя doьru addыmlayыrdыlar. Siolkovskinin heykяlinя чatdыgda Шirinbяy ayaq saxladы: - Mяn fikirlяшirяm ki, яyяr bu gюyя qalxmыш sцtun olmasaydы Konstantin Eduardoviч bu irilikdя tыcarяt bazarыnыn qaravolчusu kimi gюrsяnяrdi. Nя яcяb rayon rяhbяrlяri bu qonшuluьun bir-birinя uyьun olmadыьыnы gюrmцrlяr? Marina, sяn mяnя qulaq asmыrsan, bяsdir o yan-bu yana baxdыьыn, яyяr sяnin can-ciyяrin bizi gюrmцш olsaydы o чoxdan Otellonun son sяhnяsini tяkrar etmiшdi.

- Hяяя, dцz deyirsяn, baьышla...

- Dayan, deyяrяk Шirinbяy sяrginin mяrkяzi dairяvi giriшinin qarшыsыndakы turnыketdяn keчmяyя hazыlaшan Marinanы saxladы: Ora gяlяn dяfя gedяrik, яvvяlcя qeydiyyatdan keчmяk lazыmdыrdeyяrяk sola dюndц.

Qeydiyyat bцrosunda iшlяyяn cavan qыz bura gяlяn чoxsaylы tamaшaчыlarы qeydiyyatdan keчirяrkяn eyni standart kяlmяlяri tяkrar etdiyindяn iш gцnцnцn axыrnda xeyli yorьun gюrцnцrdц vя bюyцk bir яrazidяn buraya axышыb gяlяn insanlarыn bu qяшяng xanыmla hяr hansы bir «dыplomatik» цnsiyyяt yaratmasыna imkan qalmыrdы.

Zяhmяt olmasa putyovkanыzы, ezamiyyяt vяrяqяnizi vя pasportunuzueyni zamanda jurnalda nя isя yazaraq o davam edirdi: - «Baykal yataqxanasы, sol istiqamяtdя dayanacaqdan trolleybusla ya avtobusla, цч dayanacaqdыr, avtobusa 50 metr sol tяrяfdя minmяk olar, ezamiyyяt vяrяqяsinя qeydiyyatы elя burada, getmяkdяn bir gцn яvvяl putyovkada 5 pavыlyondan az olmayaraq qeydiyyat apardыqdan sonra qol чяkdirmяk olar.

Kitabчalar hяr pavilyonda masalarыn цzяrinя pulsuz qoyulur. «Шleduyuшшiy» deyяrяk o Шirinbяyin sяnяdlяrini qaytarыb nюvbяti qonaьы чaьыrdы. Шirinbяy sяnяdlяrini чantasыna sяliqяylя qoyduqdan sonra yenidяn qeydiyyatчы pяncяrяyя yaxыnlaшыb qыza mцraciяtlя - «xanыm qыz, bizim юlkяdя чoxdandыr texnikanыn son nailыyyяti olan «maqnitofon» tяtbiq olunur, sяsinizi 63

ora yazыn vя hяr dяfя eyni sюzlяri tяkrar etmяmяk цчцn ancaq dцymяni basmaq kifayяtdir, sяsinizi isя gяlяcяk ailяniz цчцn qoruyun!-dedi. Qыz cavabinda - Чox шaь olun, rяhbяrliyя чatdыraram-dedi.

- Hя, Marina giriшdя bir xeyir iш gюrdцk, getdik irяli. Mehmanxananыn qяbul zalыnda bir nяfяr kiшi чemodanы ayaьыnыn yanыna qoyaraq anket doldurmaqla mяшьul olur, bir baшqasы isя aчыq-aydыn qafqaz millяtindяn olduьu bilinяn, яynindя cыzыqlы pыjamalы kышы isя mehmanxana administratoru aktrisa Nona Mordyukovaya oxшayan qadыna otaьыndakы televizorun pis iшlяmяsindяn шikayяt edirdi: -Panыmaшш, paloska prыqыt, zvuk net, zabrajennы savsem krыvoy...

Yaxшы baшa dцшdцm usta gюndяrяrяm- deyяrяk «Mordyukova» Шirinbяyin sяnяdlяrini qяbul etdi. Pijamalы kiшi ona yol verdi.

- Salam, mяn putюvkayla mяzuniyyяtя gяlmiшяm, zяhmяt olmasa, mцmkцnsя mяnя tяkadamlыq otaq verin, mяnim iшim чoxdur, gecяlяr iшlяmяliyяm, - deyя Шirinbяy mцraciяt etdi.

-Tяkadamlыq boш yerimiz yoxdur, - deyib o iti baxышlarla Шirinbяyin цzцnя diqqяtlя baxdы. - - Pijamalы kiшi diqqяtlя Шirinbяyi sцzяrяk qafqazlы olduьunu tяyin edib astadan Шirinbяyя— Bir iyirmi beшlik ver- deyя pычыldadы. Шirinbяy pasportunun arasыna gюy rяngli яskinas qoyaraq qadыna uzatdы, o isя яlinin cяld hяrяkяtilя pulu masanыn siyirtmяsinя atыb telefon dяstяyini qaldыrdы: ~ Gюrцrяm siz mяшqulatыnыzы юzцnцzlя gяzdirirsiniz Odur bax kresloda яylяшib sizi gюzlяyir - deyяrяk o kцncdя oturan Marinaya iшarяylя dedi.

- Katerina, sяnsяn? цч yцz sяkkizinчi otaqdan чыxdыlar? Siz otaьы yыьышdыrmыsыnыz? Uqu, mяn ora adam gюndяrirяm! - sonra Шirinbяyя mцraciяtlя- Bяxtiniz gяtirdi, buyurun anketi doldurun aчarыda indi gяtirяrlяr sonra Шirinbяyin arxasыyca: -Bizdя qonaqlar ancaq gecя saat iyirmi цчя qяdяr otura bilяrlяr, yoldaш Rasulov - dedi.

- Madam tы xatel mastыr vizivat- deyя pijamalы kiшi «Mordцkovaya»mцraciяt edяrkяn o bir-birini baшa dцшmяk яlamяti olan artыq qazanmaqda kюmяk etdiyinя gюrя kiшiyя gюz vurdu vя yenя dя telefona яl atdы.

Liftя daxil olarkяn Marina yenя dя adяtkяrdя olduьu цчцn arxasыna baxdы, sonra birlikdя yuxarы qalxdыlar, -qorxu vя «gцdmя maniyasы» ondan яl чяkmirdi.

Otaq doьrudan da yцksяk sяviyyяdя tяmizlяnmiшdы, hяr yerdя sяhman-sяliqя hюkm sцrцrdц. Divarda Ayvazovskinin dяniz tufanыnы яks etdirяn mяшhur rяsm яsяrinin surяti asыlmышdы. Ичяri daxil olan kimi Шirinbяy яvvяlcя bцtцn tяsяrrцfatы yoxlamaьa baшladы- televыzoru yandirb-sюndцrdц, bцtцn iшыq aчarlarыnы, telefonun zяngini, paltar шkafыnыn iчini, yazы masasыnыn siyirtmяlяrini, vanna otaьыnыn qapыsыnы aчdы, giriш qapыsыnыn aчarыnы fыrlatdы vя sonra otaьыn ortasыnda dayanыb diqqяtlя onun hяrяkяtlяrini izlяyяn Marinaya yaxыnlaшdы. Onlar gucaglaшыb belя vяziyyяtdя uzun mцddяt birbirinin baшыnы, чiyinlяrini sыьallayaraq dayandыlar. «Bir dяqiqя gюzlя»- deyя 64

Marina onun яllяrini qoparыb vanna otaьыna daxil oldu.

On dяqiqяdяn sonra baшыnda юz dяsmalыndan чalma, belindя isя mehmanxananыn dяsmalыndan ibarяt fitя Marina Hяvva qiyafяsindя Шirinbяyin qarшыsыnda peyda olaraq шahanя yeriшlя yataьa doьru addыmladы vя цst юrtцyц qaldыraraq юz цstцnя salыb —Xahiш edirяm boш-boш шeylяrlя mяni narahat etmяyяsiniz -deyяrяk gюzlяrini yumdu.

Sakitlik on saniyяdяn artыq чяkmяdi, ondan sonra ikisi dя цrяkdяn gцlцшdцlяr vя «boш-boш шeylяrlя mяшьul olmaьa baшladыlar». «heч ola bilmяz ki, чayыn qыraьыna gяlяsяn vя su iчmяyяsяn»- mяшhur шяrq mяsяli Шirinbяyin yadыna dцшdц. Saat doqquza yaxыn yadlarыna dцшdц ki, hяr ikisi sяhяrdяn heч nя yemяyiblяr vя geyinib restorana dцшdцlяr. Шirinчik, biz dюrd ilin яrzindя birinci dяfяdir ki, restoranda adam iчindяyik.

Bяli, bunu qeyd etmяk lazыmdыr!.. Шam yemяyi чox dadlы vя xoш яhval- ruhiyyяdя keчdi- (bax moskvalыdыrlar, ancaq yaxшы yemяk hazыrlayыrlar), Azяrbaycanыn «Чinar» чaxыrыnы sifariш etdilяr, musiqi dя чox gur deyildi, sяnяtчi qыzыn gюzяl zюvqlя seчilmiш repertuarы var idi - цmumiyyяtlя bu axшam onlara xцsusi zюvq verirdi, чцnkы onlar gяnc vя xoшbяxt idilяr.... Шirinbяy Marinanы ―evя‖ yola saldы, hяrчяnd hяmin «izlяmя maniyasы» davam etdiyindяn, Marina onu «Oktyabrskaya» metrosundan o yana getmяyя qoymamasыna baxmayaraq, Шirinbяy onun gюzцnя gюrsяnmяdяn mehmanxananыn giriш qapыsыna gяdяr onu izlяdы vя sonra arxayыncasыna юz mehmanxanasыna qayыtdы. Ertяsi gцn Marina sяhяr tezdяn «Tsvetnoy bulvar» adlы kцчяdяki konfrans keчirilяcяk Siyasi Tяhsil Mяrkяzindя qeydiyyatdan keчdi, vя bцtцn gцnц onun iшindя iшtirak etdi, bir чox adlarы чыxыш edяnlяrin siyahыsыnda olan hяmkarlarilя tanыш oldu, onlar bir-birinя цnvanlarыnы verdilяr, yeni metodiki яdяbiyyatlar vя eшidя bilmяyяcяyi чыxышlarыn tezislяrini topladы, цmumiyyяtlя bu gцn юzцnц bцtюvlцkdя konfransa hяsr etdi ki, o biri gцnlяrini ancaq gюrцшlяrя vя mяhяbbяtя hяsr edя bilsin. Шirinbяy dя юz sahяsindя bцtцn gцnц чalышmыш- Sяrqinin neftqaz sяnayesinя, xцsusяn dяniz mяdяnlяrindяki neftqazчыxarmaya aid yeniliklяrlя tanыш olmuш, чoxlu broшцralar toplamыш, kitablar almыш vя orada чalышan qыzlardan xahiш edяrяk putevkasыna lazыmi qяdяr mюhцrlяr vurdurmuшdu. Ondan baшqa o юzцnцn vя Marinanыn uшaqlarы цчцn bir neчя nяfis tяrtibatlы uшaq kitablarы almыш, цч nюv yemяyя чяmi l man. 15 qяpik xяrчlяyib elя oradaca nahar edяrяk saat altы цчцn mehmanxanaya qayыdыb Marinanы gюzlяmяyя baшlamышdы. Otaьa gяlяn kimi Шirinbяy яvvяlcя televizoru yandыrdы- bir kanalda Hindistanыn mцstяqillik gцnцnя hяsr olunmuш veriliш gedirdi, baшqasыnda animasiya filmi gюstяrirdilяr. Hяr ikisinя baxmaq цчцn onun cяmi beш dяqiqя hюvsяlяsi чatdы. Telefonun dяstяyini qaldыrdы, eyni anda da onu yerinя qoyaraq яvvяlcя beynяlxalq xяttя vя Bakыya чыxыш цчцn telefon kodlarыnы юyrяnmяk lazыmdыr» deyя fikirlяшdы, aha, buradadыr -sяkkiz- sonra Bakыnыn kodu vя Mirяli dayыsыnыn nюmrяsini yыьdы.

65

Mikrorayonda dюrd ildяn artыq yaшamaqlarыna baxmayaraq hяlя dя telefon stansыyasыnыn quraшdыrыlmasы yubanыrdы, elя bil Bюyцk Чin Sяddы tikilmяlidir, ona gюrя dя bцtцn qohum-яqrяba ilя hяlя dя subay olan Mirяli dayыsыnыn vasitяsilя яlaqя yaratmaq mцmkцn idi, чцnki onun evindя telefon var idi. Evdяn чыxarkяn o Gцlya ilя nя lazыm olarsa Mirяli dayыsыnыn vasitяsilя яlaqя yaratmaq barяdя sюzlяшmiшdilяr.

Telefona mцlayim bariton avazlы Mirяli dayышыnыn sяsi gяldi: -Allo, eшidirяm- Mirяli dayы юzцnя mяxsus gюzяl sяslя mцhяndis yoxbюyцk mцьяnni ola bilяrdi, ancaq allah onu musыqi duyumundan tamam mяhrum etmiшdi.

-Salam dayы, mяnяm, ey Шirinbяy, necяsiniz nя var nя yox?

-Hя Шirinчik, salam, salam, Bizdя salamatчыlыqdыr, mяn sяnin zяngini dцnяn gюzlяyirdыm. Ananы da arvadmы da iшя salmыsan, yazыqlar avtomat telefonlara qaчыb mяnя zяng edirlяr, sяnin paytaxtda necя qastrol vermяyinnяn maraqlanыrlar. Bir azdan yenя zяng edяcяklяr onlara nя deyim- dayыsыnыn istehzalы gцlцшцnц eшitdы-baшыn iшя qarышыb yoxsa keflяrя?

Onlarыn arasыndakы yaш fяrqi iyыrmi ilя yaxыn idi, ancaq illяr keчdыkcя bu fяrq getdikcя silinir vя onlar bir-birinя dayы-bacыюьlu deyil- qardaш mцnasibяtlяri bяslяyirdilяr. Mirяli «anadan gяlmя subay» olduьundan Moskva sяrqцzяшtlяrindяn tam xяbяrdar idi ona gюrя dя iшlяdiyi institutun rяhbяrliyi layihя-smeta sяnяdlяrinin mцxtяlif mцzakirяlяrinя, razыlaшdыrыlmasыna onu daha чox ezam edirdilяr.

-Яvvяla dцnяnkinя gюrя mяni baьышla, ora-bura qaчыrdыm, qeydiyyatdan keчirdim, mehmanxanaya dцzяlincя yoruldum gяlib uzandыm birdя saat onbirdя oyandыm, Bakы vaxtilя qeчя saat on iki idi, fikirlяшdim ki, artыq zяng elяmяk gecdir. Bu gцn isя sяhяrdяn ыш dalыnca getdim, indi gяlmiшяm, fikirlяшdim ki, sяn dя artыq evdяsяn ona gюrя indi zяng edirяm.

Sяn qadыnlarы sakitlяшdir, de ki, hяr шey normaldыr, narahat olmasыnlar.

-Gцlya dцnяn цч dяfя zяng vurub, axыrыncы dяfя on ikiyя qalmыш, arvad sarыdan bяxtin gяtirib- o чox yaxшы qadыndыr, ona gюrя sяn orada юzцnц yaxшы apar, baшa dцшdцn dя nя deyirяm?

-Bяli, baшa dцшdцm, dayы burada beynяlxalq telefonlar цmumi zaldadыr, camaat gюzlяyir, - deyя yalan danышdы - ona gюrя baьышla saь ol, arada yenя zяng edяcяm.

O hяll olunmalы bir mяsяlяni dя yadыna salaraq dяhlizя чыxdы. Nюvbяtчi masasыnыn arxasыnda tяxminяn яlli yaшыnda яlindя nя isя toxuyan qadыn яylяшmiшdi- yяqin elя dцnяnki Katerina idi. Nюvbяtчinin iш yeri -liftlя mяrtяbяyя qalxan pillяkяnlяr arasыnda elя seчilmiшdi ki, mяrtяbяdяki otaglara milчяkdяn tutmuш insanlara gяdяr heч kяs ayaq basmaq hцnяrindя ola bilmяz idi, xцsusяn bu qadaьaya axшam saat on birdяn sonra daha ciddi riayяt olunurdu. Шirinbяy nяzarяtчinin masasыyla цzbяцz tяrяfdя яylяшdi, qadыn burnunun ucunda oturmuш eynяyinin цstцndяn ona baxdы, onun «fыntыш» burnunun ucu elя bil bir az da yuxarы qalxdы. Bu zaman яlindяkы millяr parыldayan uclarыnы gюstяrяrяk юz hяrяkяtini bir anlыьa da olsun saxlamadan qяшяng mavi rяngli toxumanыn цzяrindя юz iшini davam 66

etdirmяkdя idi.

Axшamыnыz xeyir Yekaterina—baьышlaym atanыzыn adыnы bilmirяm, baxыram nя isя qяшяng bir шey toxuyursunuz.

Atamыn adы Pyotrdur, Petrovnayam- deyя o cavab verdi:- gяlinim babayla mяnя qыz nяvяsi bяxш edib, mяn dя ona qяшяng юrtцk- odeyalo toxuyuram ki, payыzda soyuq olmasыn -deyя o bu xoш sifяtlы qafqazlы oьlana cavab verdi, onun danышыьы da qadыnыn xoшuna gяlmiшdi, qafqazlы olmasыna baxmayaraq onlardan bяzilяri kimi «maya tvaya nя panыmay» demыr, gюrцnцr savadlыdыr.

-Oooo, tяbrik edirяm, belя cavan nяnяsiz...

Yekaterina Petrovna eynяyini чыxardыb цzцnя tюkцlяn saчlarыnы yыьышdыrdы vя qцrurlu sяslя: -Dыk, bu artыq ikinci nяvяdir, qыzыыnыn qыzы artыq dюrd yaшыn iчindяdir, bax belя..

-Lap яladыr ki, mяnim anam da toxumaьы sevir, ancaq o krцчokla daha чox toxuyur, allah qoysa bir dя qыш vaxtы gяlяsi olsam onun toxuduьu djemperlяri, jaketlяri gяtirib gюstяrяrяm.

-Gяl balasы, gяl - deyib bыr anlыьa юz iti yeriшini saxlamыш millяr onun яlindя yenidяn hяrяkяtя gяldilяr.

-Bяs nя цчцn Yekaterina Petrovna siz hяmiшя gecя nюvbяsindя iшlяyirsiniz, maaшыnыz da o gяdяr чox deyil, ancaq yorьunluq tяsir etmir?

-Yox, mяnim яvяz edicimlя hяftяdя bыr dяfя dяyiшirik- bir hяftя cцmя gцnцnя qяdяr mяn iшlяyirяm, bazar ertяsindяn gяlяn hяftя o ышlяyяcяk. Шяnbя- bazar gцnlяri xadimяlяr nюvbя ilя iшlяyirlяr. Mяvacibя gяldikdя- nя demяk olar- dolanыrыq dя.. Gecяlяr iшlяmяk daha rahatdыr. Evlяrinя yola dцшяnlяr, yeni gяlяnlяr яsasяn gцndцz gedib-gяlirlяr, sяhяrя yaxыn 3-4 saat yatmaq da mцmkцn olur.

Bizim цчцn яsas odur ki, bu... cцrbяcцr... юzцn baшa dцшцrшяn dя... allah keчsin gцnahыmdan... «gяzяyяn» qыzlar gecяlik burada qalmasыnlar.. onlar axы sizin kimilяrя yapышmaьы sevirlяr.. Elя sяninlя dцnяn birisi sarы saчlы «blondinka» gяlmiшdi, yaxшыdыr ki, tez getdi, mяn onu qabaqlar burada gюrmяmiшяm...

-Mяn sizdяn inciyяrяm, Petrovna, o mяnim arvadыmdыr, dцzdцr qeyriqanunidir ona gюrя ki, valideynlяrimiz dindar olduqlarыndan bizim evlяnmяyimizя razыlыq vermяyiblяr, amma biz bir-birimizi sevirik, ona gюrя dя belя ezamiyyяtlяrя getmяli oluruq, o bura mцяllimlяrin konfransыna gяlib, mяn dя onu tяk buraxmaq istяmяmiшяm, o bir azdan buraya gяlяcяk, mяn sizя onun Bakы qeydiyyatы -propiskasы» olan pasportunu da gюstяrя bilяrяm ki, шцbhяniz qalmasыn... Xahiш edirяm siz bizi onbirdяn sonra narahat etmяyin, mцmkцnsя, buna da nяvяlяrinizя hяdiyyя alarsыnыz- deyib Шirinbяy gцlцmsцnяrяk barmaьilя onun toxunmasыnыn altыna iyirmi beшliyi sцrцшdцrdц.

-Nuuuu, яyяr doьrudan da arvadыndыrsa, pasportunu da gюstяrяrsяn «propiskayla».. mяn baшa dцшцrяm, cavanlыqdыr...

-Чox saь ol, Petrovna—sonra onun baшыnыn цzяrinя яyilяrяk—bяlkя 67

burada bir юьul nяvяsi dя yaratdыq ki, qocalarыmыzы nяhayяt razы salaq....

-Da nuu, sяnin adm nяdir, bяs?

-Mяnim adыm -Шirinbяy- «sladkiy pravitel», onun adы isя- Marina— Svyataya Mariya—mцqяddяs Mяryяmdir...

-Mцqяddяs Mяryяm axшam saat ona yaxыn gяlib чыxdы, Шirinbяy mehmanxanada otura bilmяdiyindяn onun qarшыsыnda kцчяdя var-gяl edяrkяn Marina taksidяn dцшцb юna tяrяf qaчdы.

Sяn nigaran qalmышdыn, Шirinчik? - indi hяr шey qaydasыndadыr, цч dяfя qaynanama zяng edяsi oldum, axыrda o mяni arxayыn etdi ki, onun oьulciyяzi aeroportdan zяng edibmiш ki, gяlib uшaqlarы gюtцrяcяk, mяnя dя belя qayьы gюшtяrdiyimя gюrя tяшяkkцr etdi. Mяn isя dцnяn sяnin telefon nюmrяni gюtцrmяyi ununtmuшam.

-Zяrяr yoxdur, zolotko, яslikar odur ki, sяn buradasan. Mяn deyяsяn nюvbяtчiylя dil tapmышam ki, axшam onbirdяn sonra bizi narahat elяmяsin, vя ona sяnin pasportunu- Bakы propiskanы gюstяrmяyi sюz vermiшяm ki, yerli «sыrtыq‖ qadыnlardan olmadыьыna яmin olsun...

-Bяs hansыnnanam?

-Heч birisinnяn, sяn mяnim «vяtяndaш arvadыmsan», bizim naьыlыmыzы mяn sяnя sonra danышacam, indi isя gedirik шam yemяyinя, yoxsa sяnin gюzlяrin acdыr- o dodaqlarilя onun gюzцnя toxundu- vя soyuqdur- dedi.... Иndi яvvяl isinяcяyik, yoxsa yeyяcяyik?- deyя Marina soruшdu Yemяyя, yemяyя, qaчdыq restorana...

-Bax aa, birdяn yeyяndяn sonra yuxu bassa mяn sяni durьuzan deyilяm.

Onlar gцlцшdцlяr vя mяrkяzi zalыn iчindяn keчяrяk restorana doьru dюndцlяr.

Sonrakы цч gцnц onlar gяlяcяkdя, xoшbяxtliklя dolu gцnlяr kimi xatыrlayыrdыlar. Яl- яlя tutaraq Rяssamlar evinin ucu-bucaьы gюrцnmяyяn zallarыnы gяzir, klassik rяssamlыq mяktяbinin nцmayяndяlяrinin yaratdыьы яsяrlяrlяrя baxmaqdan zюvq alыrdыlar, tяqdim olunan janrlarыn mцxtяlifliyinя tяяccцblяnir, mцasir mцяlliflяrin яsяrlяrinin yaradыcыlыq xцsusiyyяtini vя mяnasыnы dяrk etmяyя чalышыrdыlar. Onlar A.Ш.Puшkin adыna Tяsviri Иncяsяnяt Muzeyinя, «Kuznetskы most‖ deyilяn kюrpцnцn yanыndakы Bяdii Qalereyaya da baш чяkmяyi unutmadыlar. Шirinbяy bir чox dцnyavi mяшhur tяsviri sяnяt яsяrlяrilя tanышlыьы ilя Marinanы tяяccцblяndirdi, o isя цrяyindя sevimli Validя nяnяsinя minnяtdarlыq edяrяk o яsяrlяrin яsil nцsxяsinя diqqяtlя tamaшa edir, mяnяvi zюvq alыrdы. Hяrчяndi яvvяllяr dя gюrцшlяr zamanы onlar mяktяb proqramilя яlaqяdar olaraq bыr чox bяdii yaradыcыlыq, яsasяn яn чox яdяbiyyat sahяsindяkы яsяrlяr barяdя sюhbяtlяr edirdilяr, ancaq tяsяvvцr edя bilmirdilяr ki, dцnya klassikasinin bяdii шedevr яsяrlяrilя vя mцasir incяsяnяtin gюrkяmli nцmunяlяrilя birbaшa цnsiyyяtdя olarkяn bu mяnяvi yaxыnlыq onlarыn harmonik surяtdя bir-birlяrinя son dяrяcя uyьunluьunu bir daha biruzя verяcяk. Qalereyanыn чыxышыndakы vitrinlяrin birindя onlar чox qяribя, ancaq son dяrяcя ifadяli qadыn fыqurunun tяsvir olunduьu plakata 68

rast gяldilяr, hяmin fiqurun altыnda «Mяnяvi яzab» sюzц vя юzц kimi mцяllifinin dя qeyri-adi adы yazыlmышdы- Vadim Sidur. Altda hяmin sяrginin «Yuqo - Zapadnaya» metro stansiyasыnыn yaxыnlыьыndaki цnvanы gюstяrilmiшdi, onlar hяmin dяqiqяdя ora yollandыlar. Sяrqi belя tяdbirlяr цчцn чox da yararlы olmayan bir mяnzildя - tikilinin alt mяrtяbяsindя, yarыm zirzяmidя yerlяшdirilmiшdi, ancaq tamaшaчыlarыn, xцsusilя dя ahыl vя orta yaшlы, tяqdim olunmuш яsяrlяrя baxaraq pычыltыyla юz aralarыnda tяsяvvцrlяrini-tяяssцratlarыnы bюlцшdцrяn insanlarыn чoxluьu tяяccцb doьururdu. Nisbяtяn darыsqal olan iki otaqda yerlяшdirilmiш - kяcdяn (keramika), bцrцncdяn, aьacdan, metaldan hazыrlanmыш insan fiqurlarы real tяsvir olunmasada, onlara tamaшa edяn hяr kяsdя, bu cansыz fiqurlarыn mцяllifin яlilя mяhz insanыn daxili alяminin rяngarяngliyini, qяlbinin mцxtяlif hяyяcanlarыnы яks etdirildiyi tяsяvvцrц yaradыrdы. Nя Marina, nя Шirinbяy bu sяrgiyя tamaшa etdikчя baшa dцшя bilmirdilяr kы, bu abstrakt formalardan sцzцlцb gяlяn yцksяk daxili insan hisslяri—sevgi vя mяhяbbяt, insana vurulan mяnяvы яzablar, mцharibяlяrя nifrяt vя adi xыrda mяiшяt sevinclяrы hansы cыьыrlarla, hansы damarlarыn vasitяsilя gюrdцklяrindяn hяyяcanlanan шцurlarыna tяsir gюstяrir. Ancaq aydыn hiss edirdilяr ki, yцksяk sяnяtin eynы sяviyyяdя dяrk edilmяsi onlarыn юz шяxsi qяlblяrini dя cisimlяrinin hiss etmяdiyi sahяsindя dя bir-birinя yaxыnlaшdыrыb, bir-birinя olan hissiyatlarыnы daha da boyцk gюzяgюrцnmяyяn gцvvяylя birlяшdirir.

Sяrqiyя gяlяnlяrin hamыsыna mцяllif barяdя mяlumat dяrc edilmiш kitabчalar tяqdim olunurdu- orada yazыlanlardan mяlum oldu ki, o mцharibя iшtirakчыsы olub, alman gцllяsi onun sifяt hissяsindяn keчяrяk hяmышяlik beyin qutusunda ilышыb. Hяmin kitabчada hяtta Sidurun юzцnцn yazdыьы kiчik bir mяsяl dя yerlяшdirilmiшdir: «Gцnlяrыn birindя ustadыn emalatxanasыna Hяzrяti Allah buyurur, onun iшlяrinя tamaшa etdikdяn sonra soruшur- Sяn yaratdыqlarыnы юzцn baшa dцшцrsяnmi? - rяssam: - zяnn edirяm ki, baшa dцшцrяm-deyir. Hяzrяti Allah cavabinda: mяn dя elя zяnn edirdim ki, baшa dцшцrяm».

Ertяsi gцn -cцmя axшamы gцnц Marina konfrans keчirilяn zalda peyda olaraq Leyla Xalыlovnaya ―qohumlarыndan‖ шikayяtlяnmяyя baшladы.

-Baшa dцшцrsцz, Leyla Xalilovna, biz neчя ildir ki, gюrцшmцrцk, ona gюrя onlar heч bir iш barяsindя eшitmяk belя istяmirdilяr, dayыm iшdя mяnя gюrя otqul gюtцrцb bцtцn gцnц dцnяn mяnя muzeylяri gюstяrib- deyяrяk o Шirinbяylя gяzdiyi muzeylяrin hamыsыnы Leylaya bir-bir danышdы, gecя dя heч yerя buraxmыrdыlar- getsяm inciyяcяkdilяr. Bu gцn gяrяk necя dя olsa uшaqlara nя isя almalыyam, ona gюrя ki, sabah ertяdяn baьa gedяcяyik, baшqa vaxt tapa bilmяyяcяm, siz mяni baьышlayыn.. Leyla Xalilovna....

Marinanыn цzцnцn ifadяsindя o qяdяr kяdяr var idiki, Lyoleчka яlbяttя onu baшa dцшmяyя bilmяzdi.

-Zяrяr yoxdur, Marina Leonidovna, iшinizdя olun bir dя nя vaxt gюrцшяcяksiniz qohumlarыnыzla, iшin dяrdini чяkmяyin, iш hяmiшя iшdыr dя...

Bыzыm geriyя yolumuz uzundur, mяn sizя hяr шeyi danышaram, gюrцrsцz чыxышlarыn konspektini dя tuturam..

69

-Oy, чox saь olun Leyla xanыm, bяlkя sizя maьazalardan nя isя lazыmdыr, deyin mяn alыm.. Leyla utanaraq gцlцmsяdi -mяn bяzi шeylяri yaxыnlыqdakы dцkanlardan almышam, ancaq sizя zяhmяt olmasa яrim цчцn bir dяst ev baшmaqlarы - 45 юlчцdя vя qыш цчцn alt dяyiшяnяyi 58 юlчцdя iki cцt, bu da pul.

Lazыm deyil bizim... mяnim varыmdыr, ancaq maшaalah nя hцndцr яriniz var lap «boqatыr»dыr ki. Ay saь ol, elя o maьazanыn adы da elяdir- «Boqatыr».

Dцz saat onikidя Marina Шirnibяylя birlikdя vaxtlarыnы bu dяfя iш цчцn yox, minlяrlя gяziшяn hяr шeynяn maraqlanan moskvalыlar vя Moskvanыn qonaqlarы kimi xoш vя maraqlы keчirmяk naminя VNDX-nыn sahяsinя daxil oldular. Шirinbяy яlbяttя яvvяlcя Marinanы юz pavilyonlarilя tanыш etdi, neftqazчыxarma proseslяri barяdя ona xeyli mяlumat verdi, eyni zamanda dяniz шяraitindя neftqazчыxarma proseslяrinin xцsusiyyяtlяrindяn danышdы.

Marina diqqяtlя qulaq asыr, arada aьыllы suallar verir vя Шirinbяyin seчdiyi sяnяtinя olan baьlыlыьыnы maraqla izlяyirdi. Sonra onlar «Kosmos» pavilyonuna dяydilяr (Afяrin uшaqlar- чox maraqlыdыr!), yцngцl sяnayя pavilyonuna baxdыlar (sяrgi цчцn lazыm olanda yaxшы tikя bilirlяr!), yolystц «qafqaz» restoranыnda nahar etdilяr, yenя dя kitab yarmarkasыna dяyib uшaqlarы цчцn vя hяm dя Yekaterina Petrovnanыn (yaxшы arvaddыr-elя deyilmi?) nяvяsi цчцn kitab aldыlar, meydanlarыn birindя Latviya vokalinstrumental ansamblыnыn ifasыnda konsertя baxdыlar, axшam isя Bertold Brextin яsяrы яsasыnda Ermitaj teatrыnыn ―Qafqaz mel dairяsi» pyesinя tamaшa etmяyя getdilяr. Pyesin mяzmunu onlarыn яhval-ruhiyyяsinя uyьun gяlmяdiyindяn Marina pычыltыyla Шirinbяyin qulaьыna: ―bяlkя gedяk юz gюlцmцzя?»- Шirinbяy «Baykalы» nяzяrdя tutduьunu anladы, onlar tamaшanы yarыmчыq qoyub teatrdan чыxdыlar vя taksiyя яylяшяrяk юz шыltaq gюllяrinin sahilinя цz tutdular.

Sonuncu Moskva gцnц onlarчцn чox gяrgin keчdi- ailяlяriyчцn hяdыyyяlяr almalыydыlar: Шirinbяy Gцlnarя цчцn bir cцt hяqiq qaшlы qыzыl sыrьadan vя hяmin daшlы kulondan ibarяt komplekt, anasыyчцn yun юrtцk, oьlanlarыn hяrяsinя bir dяst Macarыstan istehsalы olan kostyum aldы. Цstяlik Шirinbяy Mirяli dayыsыnы da unutmadы vя ona xarici istehsalы olan keчmiшdяki чaxmaq daшlarыnы xatыrladan «zajiqalka» aldы. Marina isя яriyчцn firцzя qaшlы qыzыl qalstuksaxlayan vя «zaponka»lardan ibarяt komplekt, Yanoчka цчцn bюyuk gцlmяli tяlxяk, atasы цчцn dяbdя olan qяшяng qalstuk, onun xanыmы цчцnsя albalы rяngdя qяшяng шяrf aldы. Yuleчka цчцn forma almaq isя bir qяdяr gяlizlяшdi- mяktяbli formasы satыlan шюbяdя «mяktяbli formaшы ancaq Moskva vя onun яtrafыnda yaшayanlara satыlыr» mяzmunlu iri elan asыlmышdы, Elanы gюrcяk Marinanыn qanы qaraldы, Шirinbяy isя: - Fikir elяmя, zolotko, bu o demяkdir ki, problemя baшqa tяrяfdяn yanaшmaq lazыmdыr, - Yulyanыn юlчцsц hansыdыr? Soruшub - Sяn burada dayan mяn bir dяqiqяyя gяlirяm deyib satыcыlar dayanan piшtaxtaya doьru yollandы. Piшtaxtanыn arxasыnda iki satыcы qыz чalышыrdы, biri alыcыlalarla mяшьul idi, lazыmi юlчцdя formanы seчib iri kaьыza sяliqяylя bцkцr vя bir az aralыda barabana sarыlmыш vicin ucundan yapышыb bцkdцyц formanы cяld hяrяkяtlяrlя 70

baьlayыb alыcыya tяhvil verir, - ю birisi isя fяhlяlяrin ambardan gяtirdiyi formalarы arabalarыn цstцndяn gюtцrцb bюшalmыш polkalarыn цzяrinя dцzmяklя mяшьuldur. Шirinbяy ikinci satыcы qыzыn mavi rяngli xalatыnыn cibinin цzяrindя yazыlmыш adыnы diqqяtlя oxuduqdan sonra ona yaxыnlaшdы : — Lenoчka- deyяrяk Шirinbяy ikinci satыcыnы kюhnя tanышы kimi чaьыrdы. Alыcыlarыn чoxu bu чaьыrышa цzlяrini ona tяrяf чevirdilяr, sonra- yяqin ki kюhnя tanышыdыrfikirlяшяrяk etinasыzlыqla цzlяrini dюndяrdilяr, Шirinbяy isя enli kцrяyilя satыcы qыzы onlarыn hяr шeynяn maraqlanan nяzяrlяrindяn ayыraraq asta sяslя "hцcuma" keчdi: -Salam Lena, siz mяni tanыmыrsыz? -onun sяsinin avazы elя sяmimidi ki qыz bir anlыьa юzцnц itirdi vя чavab vermяkdя tяrяddцd etdi, hяrчяnd bilirdi ki bu qяшяng qonur gюzlц oьlanы юmrцndя birinчi dяfяdir gюrцr.

- yoooox, baьышlayыn. Цzr istяmяym, sюzцn dцzц яslindя heч mяndя sizi yaxшы tanыmыram, tяsadцfяn siz keчяn yay Riqada ыstirahяt etmяmisiz ki ?

Xeyir, ancaq mяn orda цч il bundan яvvяl olmuшam.

Bilirsiz elя mяn dя keчяn il orada olmamышam. Цmumыyyяtlя mяn heч vaxt Pribaltikada olmamышam- o sifяtinя qяmgin ifadя verdi, qыz gцldц, -o isя davam etdi: - mяn qorxurdum ki siz mяni baшqa cцr qяbul edяrsiz, яyяr qara... юzцnц saxladы- qaragюzdцrsя demяli alverчidir, ya gцl satыr, ya meyvя ..Mяn isя, Lenoчka dяniz neftчisiyяm. Baxыn mяnim шяhadяtnamяmdя yazыlыb- Dяniz Qazma Ишlяri Иdarяsi, - O qыza fikirlяшmяk imkanы belя vermяdяn sюzцnя davam edirdi- mяnim balaca qыzыm isя mяnя tapшыrыb ki, яyяr Moskvadan mяktяbli formasы gяtirmяsяm mяktяbя getmяyяcяk, ona gюrя bax burda-deyяrяk cibindяn qыrmыzы onluq чыxarыb qыraьыnda formanыn юlчцsцnц yazdы - qыzыmыn юlчцsцnц yazыram ki sizdя yadigar qalsыn, bu da formanыn qiymяti- "mяn hяlя oьluma ayaqqabы almalыyam, yarыmsaatdan sonra qayыdacam vя biz gяlяn il Pribaltikada nя vaxt gюrцшяcяyimizi mцzakirя edяrik- deyib gюrцnmяmыш bюyuk ustalыqla, hяyasыzcasыna hяyata keчirilmiш cisimsыz zorlamadan hяlя dя юzцnя gяlmяmiш Lenanыn xalatыnыn cibinя ehmalca iyirmi beшliyi qoyaraq- sdaчa nя nada" deyыb piшtaxtadan aralandы. Buna baxmayaraq dцz iyirmi dяqiqяdяn sonra Шirinbяy hяmin piшtaxtaya yanaшdыqda iyirmi dяqiqяnin яrzindя dцz юn dюrd manat iyirmi qяpik varlanmыш Lena onu gюrcяk alыcыlarыn baшы цstцndяn ona sяliqяylя bцkцlmцш formanы uzatdы, formanыn bцkцldцyц kaьыzыn цzяrindя bюyuk rяqяmlяrlя «L‖ hяrfinin yanыnda telefon nюmrяsi yazыlmышdы. Шirinbяy bцkцlцnц gюtцrцb qыza gюz vurdu ―Pribaltika" dedi vя bu dяfя artыq hяmышяlik olaraq pышtaxtadan aralandы. ―Xoшbяxt Moшkva" tяtillяri Kremlin Qurultaylar sarayыnda Mцslцm Maqomayevin konsertindя baшa чatmышdы, onun Bakыya hяrdяnbir gяliшlяrindя nя Шirinbяyin nя Marinanыn bu konsertlяrinя getmяk qismяt olmamыш, indi isя xoш tяsadцf onlara belя gюzяl imkan vermiшdi. Sonuncu gцn, axшam чaьы onlar Aleksandrovski Parkda Kremlin mяшhur "Borovitskiye vorota" adlanan giriшi tяrяfindя gяziшяrkяn bir yaшlы qadыn onlan gюrчяk: 71

Oy, Nя xoш tяsadцf, belя rяnglяrin kontrastы- siz neчя dя gюzяl gюrцnцrsцz, qara vя sarы-qыzыlы rяng -O gюzlяrini nюvbя ilя hяr ikisinin цzяrindя saxlayaraq baxmaqdan hяzz alыrdы. Onlar isя bu qeyri-adi gюrцшdяn юzlяrini itirяrяk ayaq saxlamышdыlar.

Baьышlayыn mяni яziz чavanlar, ancaq tяbiяtdя belя qara ilя belя sarыnы birlikdя tapmaq чяtindir, hяlя onlarы birlikdя heч tяsяvvцr etmяk mцmkцn deyil...Mяn mцtlяq qara fon цzяrindя qыzыlы rяnglя yazmaьa cяhd edяcяm...yaxud яksinя..mяni baьышlayыn, mяn normal adamam, sadяcя rяssamlar bцtцn dцnyanы boyalarыn rяngilя gюrцrlяr, indi bu iki rяngin birlяшmяsi mяnim qarшыma чыxdы - Hяяя, yeri dцшmцшkяn, konsertя getmяk istяmirsiniz ki? Oьlum gяlinimlя gedя bilmяdilяr mяndя iki bilet atrыq qalыb.

Marina tяшviшlя яllяrindяki baьlamalara baxdы - Bilmirяm bunlarla...

-Яzizim nя fikirlяшirsяn, bura Moskvadыr, gцndя bir milyon yarыm gяlяnlяr olur, яlinizdяkilяri qarderoba verяrsiniz vяssalam..

- "Bяs bu nя konsertdir belя - deyя Шirinbяy dillяndi- юzц dя haradadыr?

- Burada bu tindяn dюnяrsiniz orada, - deyя qadыn ciddi konferansye gюrkяmi alaraq - Oxuyur Mцslцm Maqomayev - demяklя onlarыn bцtцn tяrяddцdlяrinя son qoymuш oldu.

Konsertdяn sonra Шirinbяy Marinanы mehmanxanasыna yola saldы, sяhяr tezdяn o aeroporta getmяlы, Marina isя vokzala-qatara hazыrlaшmalыydы. Onlar metro stansыyasыnыn qarшыsыnda uzun-uzadы vidalaшыr, Bakыda gюrцшmяk barяdя sюzlяшir, son gцnlяrin hadisяlяrini yada salaraq eyni zamanda konsert barяdя tяяsцratlarыnы bюlцшцr, sonra bir-birinin gюzцnцn iчinя diqqяt vя mяhяbbяtlя uzun-uzadы baxaraq ikisi dя birdяn sяslяrini kяsdilяr,- "bizim цчцn necя yaxшы idi, elя deyilmi?" - sonra gяlяcяyя bюyuk цmidlя- "hяr шey yaxшы olacaq" deyяrяk ayrыlmalы oldular.

Marinanыn yadыna A.Ш.Koчetkovun шюzlяri dцшdц: - "Bir sanыyяlыk dя ayrыlanda- hяmiшяlik vidalaшыn"- yox bu bizim barяmizdя deyil- fikirlяшяrяk Marina bir dя dodaqlarыnы Шirinbяyin sifяtinя yaxыnlaшdыrdы vя ayaqqabыlarыn dabanlarыnы tыqqыldadaraq ondan uzaqlaшdы.

BИR DЯFЯ YALAN D ED И K D Я . . .

Moskva qatarы Bakыya cяdvяlя uyьun, vaxtыnda, axшam saat sяkkiz radяlяrindя Bakы vokzalыnыn birinci xяttinя gяlirdi. Marina yola dцшmяzdяn яvvяl xeyli tяrяddцddяn sonra evя zяng etdi. Яriynяn чox quru iшgцzarcasыna sюhbяt etdi, gяldiyi vaxtы vя qatarыn nюmrяsini dedikdяn sonra - яyяr o dяhшяtli baшaьrыlarыndan яziyyяt чяkmirsя, onu qarшыlamaьa gяlяcяksя, qыzlarыndan юtrц darыxdыьыndan onlarы da mцtlяq vokzala gяtirmяsini xahiш etdi. Шirinbяyin юz iш cяdvяlini beшinci gцnя qяdяr dяyiшdiyini bilяrяk, yadыndan чыxmasa da -яrinin yadыna saldы ki cяdvяlя gюrя o iшя hяftяnыn birinci gцnц getmяlidir, vя salamatlaшmadan dяstяyi asdы. Иndi Marina perrona yaxыnlaшmaqda olan qatarыn pяncяrяsindяn sцrяtin getdikcя azaltdыьыndan qarшыlamaьa gяlяn чoxsaylы insan kцtlяsinin 72

arasыnda gюzlяrilя юz qяшяng balalarыnы axtarыrdы.

Qatar nяhayяt piyada addыmlarilя yerimяyя baшlamышdы - tяkяrlяr artыq polad relslяrin цzяrindяki calaq nюqtяlяrindя taqqыldayaraq qaчmыr, yaxыnlaшmaqda olan istirahяtini, minlяrlя ayaq vя ayaqcыqlarыn hяrяkяt estafetini ondan qяbul edib чemodanlarыn, чanta vя baьlamalarыn mцшayiяtilя hяrяnin юz iшi dalыyca tяlяsmяkdя olan ыnsanlara юtцrцlmяsinя lяzzяtlя tamaшa edirdi.

Hяmin zamanlarda Bakыda bцtцn qarшыlayanlarы цч nisbi kateqoriyayadяrяcяyя bюlmяk olardы: Birinci vя яn чoxsaylы qarшыlayanlar dяrяcяsinя: яnяnяvi olaraq юz yaxыnlarыnы, qohum vя dostlarыnы, qonaqlarыnы vя mцxtяlif nцmayяndя heyяtlяrini qarшыlayanlarы aid etmяk mцmkцn idi. Иkincisinя isя son zamanlar geniш yayыlmaqda vя artmaqda olan «posыlka‖ («baьlama») qarшыlayanlardыr ki, юz baьlamalarыnы xeyli vaxt aparan poчt rabitяsinя etibar etmяyяnlяr, onlarы mцяyyяn «hюrmяt» etdikdяn sonra qatarda iшlяyяn yol bяlяdчilяrinin-―pravadnik‖lяrin vasitяsilя gюndяrilяn baьlamalarы qarшыlayanlarы aid etmяk olar. Qatar bяlяdчilяrinin fяrasяtindяn asыlы olaraq onlarыn «kabinetlяrinin‖ qarшыsыnda gюndяrяnlяrdяn, yaxud qarшыlayanlardan ibarяt bюyuk nюvbя dцzцlцrdц.

Sonralar "durьunluq dюvrц» adlandыrыlan gцnlяrdя яyalяtlяrdя яrzaq maьazalarыnыn pышtaxtalarы get-gedя boшalыr, pal-paltar dцkanlarыndakы яyriцyrц tikilmiш paltarlarы isя yяqin ki ancaq dцшmяnlяrя geyindirmяk daha чox yaraшardы. Bяzi zarafatчыlar sюhbяt edirdilяr ki, xarici tяmыnatчыlar hazыr mяhsulu юlkяyя gяtirmяzdяn яvvяl MK- nin Baш Katibi L.И.Brejnevя zяng edib mallarы bюyцk юlkяnin hansы шяhяrinя gюndяrmяk lazыm gяldiyi barяdя soruшanda, o чavab veribmiш ki "hamыsыnы Moskvaya gяtirin, insanlar юzlяri bцtцn юlkя boyu daшыyaчaqlar". Belяliklя Bakыya Moskvadan lazыm olan hяr шey daшыnыrdы, яvяzindя isя яks istiqamяtdя qыrmыzы balыq, qara kцrц, hяr чцr meyvя-tяrяvяz vя gцl-чычяk daшыnыrdы. Onu da demяk lazыmdыr ki bu gюndяrilяn baьlamalar tam etibarilя чatdыrыlыrdы, чцnki onlar rabitя sisteminin gюzяgюrцnmяyяn mяsulыyyяtsiz fяhlя vя qulluqчularыndan fяrqli olaraq шяxsяn konkret Svetoчkalara, Zinoчkalara, Qяzяnfяrlяrя etibar olunurdu ki, bu шяxslяri dя hяmiшя tapыb soruшmaq ыmkanы var idi.

Uчцncц - nisbяtяn azsaylы шяxslяri яhatя edяn dяrяcяyя isя юzlяrini iш adamlarы sayan, ancaq bяzi hallarda Cinayяt Mяcяllяsi qarшыsыnda cavabdeh olan "alverчi" («spekulyant») adlanan, qatar dayanыb insanlar seyrяldikdяn sonra restoran vaqonundan kцlli miqdarda iri karton qutulara doldurulmuш Moskva konfetlяri, Moskva vя Bolqarыstan istehsalы olan siqaretlяr, kolbasa mяmulatlarы, parfцmeriya, qadыn kolqotkalarы vя b. az tapыlan, ancaq yцksяk tяlяbat olan sяnaye mallarыnы qarшыlayыb, яvяzindя yuxarыda adы чяkilяn mяmulatlarы nisbяtяn az miqdarda hяmin vaqona yцklяyяnlяri aid etmяk olar. Hяmin gцn vokzalda nюvbяtчi olmaq bяxti hansы milis dяstяsinin qismяtinя dцшцrdцsя, onlarы bu biabыrчыlыьыn qarшыsыnы almaq deyil, gюrdцklяrini «gюrmяmяk‖ цчцn alacaqlarы «tяшяkkцrцn» haraya sяrf edяcяklяri daha чox dцшцndцrцrdц.

Bu camaatыn arasыnda Marina nяhayяt sarы buruq saчы sifяtini цч 73

tяrяfdяn яhatя etmiш Yanoчkanыn vя ondan boyda bir balaca bюyцk, iki balaca hюrцklяri iki tяrяfя pыrtlayan Yuleчkanыn balaca baшlarыnы gюrdц.

Onlarыn arxasыnda iki яlini qыzlarыnыn baшlarыna qoymuш Sergey dayanmышdы, o gяlяn vaqonlarы nяzяrilя yola salaraq arvadыnыn vaqonunu axtarыrdы. Bu sяhnяni gюrcяk Marina юz-юzцnя : "yox, qыzlarыn vя ...onun...цrяyini sыndыrmamaq цчцn heч nяyi dяyiшmяk olmaz, lazыm deyil" -fikirlяшdi vя яli ilя diqqяtini onlarыn vaqonunda cяmlяшdirяn Sergeyi salamladы. O da cavabыnda Marinaya яl elяdi vя qыzlara analarыnыn gяldiyi vaqonu gюstяrdi.

Qыzlarыn hяr ikisi balaca яllяrini yellяndirdilяr vя hяr цчц qatarыn tam dayanmasыnы gюzlяmяk цчцn onun hяrяkяti istiqamяtindя getdilяr.

Bu dяfя bir neчя sяrniшin dцшяndяn sonra qabaqca Leyla Xяlilovna dцшяsi oldu, ancaq bu dяfя o istiqamяtini dяyiшяrяk perronda dayanmыш qarшыlayanlara arxasыnы чevirяrяk ehtiyatla vя aramla arxa tяrяfя dцшmяyя цstцnlцk verdi vя qarшыlayanlarыn hamыsы onun gюrkяmli fiqurasыnыn "aьыrlыq mяrkяzini‖ lazыmi qяdяr qiymяtlяndirmяk imkanы яldя etdilяr. Sergey son tяcrцbяsini yada salaraq Leleчkaya kюmяk etmяk mяqsяdilя юzцnц qabaьa verdi, ancaq hяmin saniyяdя yaxыnlaшmыш iri gюvdяli, 58-юlчцlц bыьlы bir kiшi юzцnц irяliyя atыb xanыmыnы yцngцllцklя lap ikinci pillяdяn qяbul edib ehmalca yerя qoydu vя цzцnц чevirяrяk nяvaziшlя yanaьыndan юpdц. Sonra o yuxarыdakы sяrniшinlяrdяn hяr iki bюyцrdяn шiшmiш Leleчkanыn iki чemodanыnы da qяbul edib asta addыmlarla tяlяsmяdяn чыxышa doьru addыmladы. Leyla utancaqlыqla Sergeyя baxыb - Saь olun, Marыna Leonыdovna ilя biz artыq vidalaшmышыq - deyяrяk qaz yeriшilя tяlяsыk яrinin arxasыnca yollandы. Sergey onlarыn arxasыnca baxaraq цrяyindя "Sali Sцleymanov"- deyib uшaqlыq illяrinin mяшhur pяhlяvanыnы yadыna saldы.

Marina iki nяfяrdяn sonra яlindя yol чantasы, qoltuьunda isя bir metrlik uzunluqda kцrяn rяngli tяlxяk, vaqonun qapыsыnda gюrцndц, Yanoчka hяmin an bu hяdiyyяnin kimin цчцn alыndыьыnы baшa dцшцb sevindыyindяn яl чalmaьa baшladы: ШШШpaшшыbo mamoчka , - dышlяrы olmadыьыndan o bцtцn uшaqlar kimi sюzlяri чox mяzяli ifadя edirdi, - mяn dя elя belяшшшini iшшtяyirdim. Sergey sumkanы gюtцrdц, Yanoчka юzц boyda olan tяlxяyi gucaьыna alыb anasыnы yaddan чыxarmышdы. Marina Yuleчkanы qucaьыna qaldыraraq- Hяя, mяktяbli qыz, sяn birinci sinifя Moskva formasыnda gedяcяksяn- deyяrяk qыzыnы юpdцpapa цчцn dя hяdiyyя var..-dedi vя bu kяlmяdяn sonra Sergey arvadы tяrяfindяn artыq baьышlandыьыnы baшa dцшdц.

Gecя isя uzun mцddяt Marina Sergeyin nяvaziшlяrinя heч cцr cavab verя bilmirdы, ancaq onun yerindя baшqa adamы tяsяvvцr edяndяn sonra hяr шey dяyiшdi.

Sяhяr Шirinbяy zяng etdi vя bяrkdяn - Siz ora dцшmяmisiniz, xanыm qыz -sюzlяrini eшitdi, sonra yavaшca - axшam orada, чmok.. vя dяstяk yerinя qoyuldu.

Bu ilki qыш чox шыltaq keчirdi. Hamыnыn юyrяшdiyi sяrt noyabr kцlяklяrindяn sonra nisbяtяn sakit, lakin чiskin vя palчыqlы dekabr vя yanvar baшlamышdы. Tez-tez yaьan, bяzяn dя qara чevrilяn yaьышlar, gцnortanыn 74

чiskinlяri bir - iki dяrяcяlik gecя шaxtalarы sяhяr ertяsinin sцrцшkяn buzlaшmalarыnы yaradыrdы. Ancaq bu шяhяrdя dя baшqa, daha чox yaьыntыlы vя шaxtalы шяhяrlяrdя olduьu kimi qыш aylarы bыr чox piyadalarыn vя maшыnlarыn sцrцшmяlяrinя, insanlarыn yыxыlыb qol-qычlarыnыn zяdяlяnmяsinя, damarlarыnыn dartыlmalarыna, hяtta sцmцk sыnmalarыna sяbяb olur, maшыnlar sцrцшцrkяn toqquшmalar baш verir vя sцrцcцlяrin uca sяslя kimin gцnahkar olmasы barяdя mцbahisяlяri yaranыrdы.

Ancaq baшqa шяhяrlяrdяn fяrqli olaraq, Bakыda belя havalarda amfiteatr шяklindя yuxarыya doьru tikilmiш шяhяrin "yuxarы" mяhяllяlяrindя havalarыn soyumasilя mяiшяt problяmlяrinin yaranmasы baшlayыr, hяmin mяhяllяlяrdяki dцkanlara vaxtы-vaxtыnda чюrяk vя яrzaq daшыnmыr, evlяrя verilяcяk istilik, su, qaz tяchizatы pozulmaьa baшlayыr.

Avtobus dayanacaqlarыnda iш yerlяrinя vя baшqa hяr hansы yerя tяlяsяn insanlar saatlarla gюzlяmяli olur, insanlarыn sayы xeyli artdыqdan sonra nяhayяt sayca azalmыш avtobuslar dayanacaьa yaxыnlaшdыqda hamы minmяyя чalышsada, ancaq чox zirяk tяrpяnяnlяr iчяri daxil ola bilir, sonra sцrцcцlяr heч-cцr qapыnы baьlaya bilmir, яsяblяr gяrginlяшir, insanlar narahatlыqdan шikayяtlяnmяyя baшlayыr. Gюrцnцr sяhlяnkarlыq ucbatыndan qыш mюvsцmцnя lazыmi sяvыyyяdя hazыrlaшmamaq bцtцn cяnub шяhяrlяrinя xas olan xцsusiyyяtdir.

Doьыna mikrorayonunun piyadalar цчцn nяzяrdя tutulmuш dar sяkilяrilя addыmladыqca Шirinbяyin beynindя elя bu problemlяr dolaшыr, arada qarшыsыna чыxan kяlя- kюtцr чalalarыn цstцndяn sirkdяkы kяndirbazlar kimi hoppanmalы olur, bяzяn isя onlarы dolanaraq - "burada telefon stansiyasы, burada uшaq baьчasы tikilячяk" deyяrяk fikirlяшirdi. Onun mяшhur tцrk yazычыsы Яzыz Nesinin hekayяlяrindяn biri -"hяr шey yaьышa gюrяdir" hekayяsindя yazыlmыш: "Bizlяrя bomba sяrf elяmяk nяyя gяrяk, Иstanbulun цzяrindя iki stяkan su чilя- bяsdir, hяyat dayanacaq" sюzlяri yadыna dцшцr.

Artыq fevralыn яvvяlidir, ancaq sяma yer цzцnя яnяnяvi шaxtalы -qarlы qasыrьalar vя heч olmasa iki hяftяlik qar юrtцklц kцчяlяr яvяzinя yenя dя arada sulu qara чevrilяn чiшkin yaьыш gюndяrir vя o da sяhяrlяr piyadalarыn ayaqlarы altыnda aьlayaraq шappыltы yaratmaqda davam edыr. Шirinbяy bu gцn Gцlnarяnin cavanlыqdan ona vurьun olan, neчя ыl idiki gюzя gюrцnmяyяn, hяr ikisindя ikrah hissi doьuran bir yaramazыn yenidяn peyda olub onu izlяmяsi, яrindяn ayrыlыb ona gяlmяsi vя ona cяnnяt yaradaчaьыnы vяd etmяsi barяdя sюhbяtindяn sonra, onun kefi son dяrяcя pozulmuш, qanы qaralmышdы. Bu barяdя gцlя- gцlя danышan: "neчя il idi itibbatmышdы, indi bilmirяm haradan peyda oldu"- qыzыldan daьlar sюz verir mяnя- Qarabaь eшшяyi" -deyя Gцlnarя Шirinbяyin sevimli шюyцшцnц yada salaraq цrяkdяn qяhqяhя чяkdi.

Arvadыndan fяrqli olaraq Шirinbяy o adamыn neчя illяrdr harada olmasы, nя iшlяrlя mяшьul olmasы vя "qыzыl daьlarыn" mяnшяyы barяdя mяlumatы var idi, ancaq o Gцlnarяni narahat etmяmяk цчцn ona bu barяdя heч nя demяmiшdi. Gцlnarя isя onun sюhbяtini ciddi qяbul etmяmiш vя: -Allah hяr шeyi gюrцr, sяn ona fikir vermя, bir dя gяlsя mяn юzцm onu 75

oxlovla qovaram- dedi. Яrinin яhval-ruhыyyяsini gюrcяk onun fikrini daьыtmaq mяqsяdilя Gцlnarя ona tяzя xяbяri чatdыrdы -"bu gцn tяzя univermaq aчыlacaq, bяlkя uшaqlara lazыm olan bыr шey oldu, sяnя dя bir kostyum almaq lazыmdыr"-dedi. Яrinin ona qarшы son dяrяcя diqqяtli olmasыnы, ona hяdiyyя almamыш юzцnя heч nя almadыьыnы yaxшы bildiyindяn o юzц barяdя heч nя demirdi. Цmumiyyяtlя univermaьыn tяntяnяli aчыlышы Yeni Иl bayramы яrяfяsindя, dekabrыn otuz birindя olmuшdu vя bu xoш hadisя barяdя «yuxanlara» raport da verilmiшdi, ancaq ertяsi gцn yanvarыn birindя isя bir sыra «чatышmazlыqlarыn» yerinя yetirilmяsi цчцn yenidяn bir ay mцddяtinя baьlanmышdы, indi isя onun, Шirinbяyin fыkirlяшdiyi kimi yeni «чatышmazlыqlarla» ikinci aчыlышы olmalыydы.

Univermaьыn adыnы "Moskva" qoymuшdular vя onun adыnы gюstяrяn gur neon lampalarыn iшыqlarы uzaq mяшafяdяn dя юzцnя cяlb edirdi. Шirinbяy цчцn univermaqa bu adыn qoyulmasы tяяcцblц vя qeyri-adi gюrsяnmirdi, ancaq Rцstяm-baba bu barяdя uzun- uzadы deyinirdi- "Bu qяdяr yaltaqlыq, yaxud onun dediyi kimi- "bюyuk qardaшы ..yalamaq kimя lazыmdыr, mяyяr onu moskvalыlar tikiblяr, elя ona "Xarkov", Kazan" yaxud "PetropavlovskKamчatskы" adыnы da vermяk olardы dя, mяyяr orada Moskvada istehsal olunan mallar satыlacaq, yaxud Yuqoslavlar elя Moskvanыn юzцndяki "Belqrad" univermaьыnы tяchiz etdiyi kimi, Moskvalыlar bizim univermaьы tяchiz edяcяk? Mяn heч Marseldя Paris adlы univermaq tяsяvvцr etmirяm.

Mяn baшa dцшцrяm ki Moskvadakы "Praqa", "Bakы," "Pekin" restoranlarы milli xюrяklяrlя gяlяnlяri cяlb edir, ancaq Bakыdakы Moskva prospekti sяni Bыlяcяriyя aparыrsa - bunu heч cцr baшa dцшmцrяm. Yaxud hamыya mяlumdur ki, nя цчцn bizim kцчяlяrimiz iyirmi altы Bakы komыssarlarыnыn, yaxud gюrkяmli alimlяrin, sяnaye yaradыcыlarыnыn, mяdяniyyяt xadimlяrinin adыnы daшыyыr, bяs Patris Lumumbanыn buraya nя dяxli var?" Mяryяm vя Gцlya babanыn belя "mцxalif" sюzlяrinя ancaq susmaьы mяslяhяt bilir, яllяrini yellяdirdilяr, Шirinbяy isя babasыna daha tяcrцbяli yanaшaraq: "baba biz sяninlя razыyыq, ancaq baшqalarыnы da baшa salmaq цчцn sяn bu sюzlяri evdя yox, elя rayon partiya komitяsindя, yaxud hяmkarlarыn konfransыnda deyя bilяrsяn?". Babasы nяvяnin belя dolaшыq suallarыna tam ciddiliklя yanaшaraq-"vaxt olar, danышaram Шirinчik"-deyя cavab verirdi. ...Шirinbяy "defisit" axtarышыnda olan coxsaylы insanlarыn arasыnda univermaьыn шюbяlяrini bir-bir gяzirdi. Bяzi шюbяlяrdя satыcыlar vя kassirlяr arasыnda mikrorayon sakinlяri olan tanыш sifяtlяri, gяnclяri, gonшularы gюrdцkdя iшя qяbul haqqыnda elanы oxuyub tяbii ki baшqalarыndan qabaq ona cavab verdiklяrinя gюrя sevinirdi. O ikinci mяrtяbяyя- hazыr paltar шюbяsinя qalxdы. Aшaьы mяrtяbяdя olduьu kimi burada da adam чox idi, paltarlarы geyinib soyunma kabinяlяrinin qarшыsыnda hяm paltar alanlar hяm onlarыn yanыyca gяlяnlяrdяn ibarяt uzun nюvbя dцzцlmцшdц. O uшaq paltarы bюlmяsinя keчdi vя burada satыlan ADR-nыn istehsalы olan oьlan uшaqlarы цчцn mцxtяlif rяngli gюdяkчяlяrdяn ikisini- on vя sяkkiz yaшlы uшaqlar цчцn seчmяyi satыcы qыzdan xahiш etdi.

76

O yazыlmыш чekin qiymяtini юdяmяk mяqsяdilя kassaya tяrяf addыmladыqda birdяn ticarяt zalыnыn o biri baшыnda kiшi kostyumlarы bюlmяsindя tanыш qыzыlы rяngli balaca baшы gюrdц. Шirinbяy qarшыsыnda oyan-buyana gedib-gяlяn insanlarыn arasыnda Marinanы gюzdяn itirmяmяyя чalышaraq, ona tяrяf yюnяldi vя цrяyindя ona yaxыnlaшыb nя deyяcяyini fikirlяшdi: "hansы xoшbяxt kцlяk sizi biz tяrяfя gяtirib", yaxud "sizsiz neчя qяmgin yay vя soyuq gыш keчmiшdir madam", hяrчяndi onlar cяmi цч gцn bundan яvvяl gюrцшmцшdцlяr, nюvbяti gюrцш isя iki gцndяn sonra olmalыydы. Bяlkя arxadan yaxыnlaшыb: xanыm qыz sizin zюvgцnцzlя mяnя kostyum seчmяkdя kюmяk edяrsinizmi?-deyя ona mцraciяt etsin.

"Dayan, Шirinbяy, o kiшi шюbяsindя nя edir? -deyя юzц юzцndяn soruшdu- Bяlkя artыq baшqa bir kiшiyя kюmяk edib? Yяqin ki яridir, arxadan gюrsяnmir, яlbяttя, bax o яyilib onun цzцndяn юpdц. Marina gцlцmsцndц, hяtta papaьы da baшыndan dцшdц, heyif indi yaxыnlaшmaq mцmkцn olmayacag". O artыq gюzя gюrцnmяdяn kassaya doьru getmяk istяdi. Bu vaxt hяmin kiшi papaьыnы axtararaq цzцnц ona tяrяf чevirdi vя hяmin an qan vurdu beyninя- yox яri deyil, bu ki Sergeydir, Yurkevski, mexanik- onun beynindя fikirlяr broun hяrяkatыnda elelktrik cяrяyanы hяrяkяt etdiyi kimi dolandы, "яri deyil‖.

Demяli o bizim cяdvяlimizi яri ezamiyyяtdя olanda elя tяnzimlяyir ki, biz onun yataьinda gюrцшmяyяk vя bir-birimizi tanыmayaq..demяli o bilir ki biz bir yerdя iшlяyirik. Bяlkя o mяnim barяmdя dя bilir vя ikisi birlikdя mяni axmaq uшaq-muшaq bilib яlя dя salыrlar...Yox Sergey bilmir o elя adam deyil ..onun gцnahы yoxdur...Verirlяr- gюrцr dя...Bu Marinka– satqыn...Mцqяddяs ... Dayan mяn indi sяnя цч kiшini яlя salmaьы gюstяrяrяm ..Uuu, qancыь, indi mяn sяnя gюstяrяrяm ...O цrяyindя bu "satqыn"a elя sюyцшlяr yaьdыrыrdы ki bu onun yanыnda toya getmяli idi..vя onlara tяrяf iri kяskin addыmlarla getdi.

Bu an Marina yaxыnlaшmaqda olan Шirinbяyя arxasыnы чevirяrяk dayanmышdы.

Sergey yaxinlaшmaqda olan dostunu birinci gюrmцшdц vя яlini ona uzatdы. Шirinbяy yumшaqlыqla onun яlini itяlяdi -Dayan Seryoja-dedi. Marina onun sяsini eшitcяk kяskin ona sarы dюndц. O onun sifяtindяki iyrяncliyi vя nifrяti gюrdц, dяhшяtli ildыrыm saчan gюzlяrini gюrcяk qarшыsы alыnmaz bяlanыn qarшыsыnы almaьa чalышdы: Yox Sirinbяy, yox ! Sergey gюzцnц gah Шirinbяyя gah arvadma keчirяrяk sag яli gюydя, sol яlindя чiynindяn asыlmыш kostyum yerindя donub qalmышdы. Шirinbяyя isя bu saniyяlяr asta чяkilяn filmln kadrlarыnы xatыrladыrdы, o iчindя yыьыlыb qalmыш qяzяbini nяhayяt ki partlatdы vя rяngi aьarmыш Marinanыn цzяrinя bir-birilя heч bir яlagяsi olmayan tяhqirlяr yaьdыrmaьa baшladы: Demяli mяn sяnя azlыq edirяmmiш, Sergey bir azdan biz ikimiz dя ona azlыq edяcяyik, ..цчцncц kiшi tapacag... Яrini heч hesablamыr demяli? ..Mяn deyirdim axы, яrlяrя qыsqanmыrlar...Sяn bilmяlisяn ki biz Sergeylя taniшыq...Hяtta dostug... sяn necя belя edя bilirsяn..Nя qяdяr yalan..neчя il ..Mяn dя deyirяm mцqяddяs Mariya—sяn fahiшяsяn...vяssяlam..- o bu qыsa qыrыq kяlmяlяri boьunag sяslя sanki tцpцrцrmцш kimi onun яllяrilя 77

tutduьu sifяtinя deyirdi. Sergey artыq hяr шeyi baшa dцшmцшdц. O coxsaylы mяшqlяrlя bяrkimiш яlilя dirsяkdяn yuxarы hissяsindя Шirinbяyin qolunu mюhkяm sыxdы: -Kяs sяsini Шirinbяy, mяnim arvadыmы tяhqir etdiyin bяsdir...Mяn юzцm onunla hяr шeyi aydыnlaшdыraram..

-O nя vaxtdan sяnin arvadыndыr?... elя mяnim dя arvadыmdыr..burax qolumu....

Sergey barmaqlarыnы boшaltdы: - Artыq doqquzuncu ildir, elя deyilmi Marinoчka?-- o sakit vя, uшaqlыqdan hяr cцr gяrgin шяraitdя hцcumlarыn qarшыsыnы almaьы юyrяшmiш adamlar kimi aramla danышыrdы, kяnardan baxanlardan heч kяs bu klassik цчbucaьыn daxilindя necя gяrgin ehtiraslarыn coшduьunu hiss etmяzdi.

- Necя doqquz...—Elя bil Шirinbяyin цzяrinя bir alяm su tюkцldц...Marina bяs яrin ...Yura...o qulaqlы papaьыnы alnыna qяdяr geyinmiш Sergeyя baxdы vя onu nя vaxtsa Marina gildя шяkildя gюrdцyц kiшiyя oxшatdы...Hяmin sifяt idi...яlbяttя Yurkevski idi..Yura...Иndi onu isti tяr basmышdы, aьzыnda dili dя gurumuшdu..o zornan udqunaraq Marina,...baьышla mяn..

- Axmaq, sяn hяr шeyi korladыn...- o цzцnц Sergeyя чevirяrяk - hя necя...

-яr.. gedяk «aydыnlaшdыrmaьa‖ -deyib Mariya Stцart dar aьacina getdiyi kimi baшыnы dik qaldыraraq eskalatora doьru addыmladы. Sergey яlindяki kostyumu юzцnц tam itirmiш Шirinbяyя verib - onlara qaytar- deyib arvadыnыn dalыyca yollandы.

Univermaьыn qarшыsыndakы meydan dцnяnki qardan sonra sulu vя palчыqlы olmasna baxmayaraq iki istiqamяtdя addыmlayan alыcы axыnы ilя dolu idi. O axыnlardan biri iчяridяn яllяrindя mцxtяlif юlчцdя baьlamalar, sumkalar, paketlяr iчяridя gюrdцklяrindяn vя elяdiklяri bazarlыqdan aьыz dolusu razыlыqla bяrkdяn vя шяn sюhbяt edяn yцksяk яhval ruhiyyяli insanlardan ibarяt idi.

-Ti panimaeшш ya yey qovoru ti mne ne rej otrez ya ves rulon vazmu adinn iшtuk, ana qavarit ne palojeno narod toje xoчit...

-eee qavarit da яgяr polkaya o qяdяr чыxarыblarsa gюr skladda nя qяdяr saxlayыblar sabah alverчilяrin hamыsы artыq qiymяtя satacaqlar...

Gяlяcяk alыcыlardan ibarяt ikinci axыn isя univermaьa doьru daha iti addыmlarla addыmlayan vя gah balaca tыxac яmяlя gяlmiш qapiya qяdяr qalmыш mяsafяni, gah da iчяridяn чыxan insanlarыn яllяrindяki baьlamalarы gюzlяrilя юlчяn insanlardan ibarяt idi.

Meydana ardы-arasы kяsilmяyяn yeni aчыlmыш ot rяngindя "Volqa" vя "Moskviч" lяrdяn ibarяt taksilяrin doluшmasы davam edir, iчi dolu mikroavtobuslardan diш mяcunu kimi boшalan insanlar шяhяrin bцtцn nюqtяlяrindяn axышыb yeni ticarяt mяrkяzinin aчыlышы bayramыnda iшtirak etmяk vя yeni paltar alma sevincini yaшamaq arzusu ilя bura tяlяsirdilяr. Sergey yaxinlыqda boшalmыш taksiyя яl edяrяk onu saxlatdыrdы, iki yan qapыlarыnы aчdы vя Marinanыn цzцnя baxmadan qabaqda яylяшib ev цnvanlarыnы dedi.

78

Maшыnыn arxa qapыsы baьlandы, sцrцcц yan gцzgцdя xoш sifяt qadыnыn qaш-qabaqlы ifadяsinя baxaraq - yяqin ki, яri istяdiyi шeyi almayыb onafikirlяшяrяk yola dцzяldi.

Yarыmsaatlыq yol яrzindя heч kяs dillяnmяdi. Hяr ikisinin gюzц qarшыsыnda maьaza daxilindя baш vermiш hadisяlяr kinematoqrafiya dяqiqliyi ilя bцtцn sяslяr vя gюrцntцlяrilя birlikdя, hяtta bayaqdan nяzяrя alыnmayan яtrafdakы maьazadaxili haray-hяшirlя birlikdя, kino lenti kimi hяr birisinin gюzц qarшыsыnda keчirdi, hяrчяndi orada, iчяridя bu mяnяvi zяrbяdяn dumanlaшmыш шцur baш vermiшlяri real hadisя kimi qяbul etmяkdяn imtina edirdi. Ancaq onlarыn fikirlяri baшqa- baшqa istiqamяtlяrdя inkiшaf edirdi.

Sergey юzцnя mяxsus mцlkiyyяtчilik hissiyatы ilя bяzяn sяbяblя nяticяni qarышdыraraq uzun illяr boyu qыsqanclыq hissinin nahaq yerя olmadыьыna gюrя юzцnя bяraяt qazandыrыrdы. Hяrdяn bir onu dяhшяtя gяtirяn baшqa fikrя qayыdыrdы: bundan sonra nя olacaq, nя etmяli? Vя heч cцr bu suala cavab tapa bilmirdi. "Bяs Шirinbяy. Nя Шirinbяy... belя чыxыr ki o heч nя bilmirmiш .. nя olsun ki... onun kiminsя arvadы olduьunu ki bilirdi.. Onlar belя mцxtяlif insanlar necя rastlaшыblar.. hяrчяndi mцxtяlif cяrяyanlar - mцsbяt vя mяnfi hяmiшя bir-birinя doьru cяkilirlяr... kюhnяdяn tanыш imiшlяr? Axы mяn onun hяyatыnda ilk kiшi idim..govum... bяs Yulecka ilя Yanocka necя olsun...- o gюzцnц yumub arvadыnыn baшqasilя eyш iшrяtlя mяшьullug sяhnяlяri gюzцnцn юnцnя gяlir, ancaq indi bu artыq abstrakt шяxsiyyяtlяr deyil- konkret olaraq onun cavan iш yoldaшы obrazы idi..

Marina isя rasional insanlara mяxsus dцzgцnlцklя bцtцn baш verяnlяrdя ancaq юzцnц gцnahkar bilirdi. O qыsa vя konkret olaraq heч nяdяn qorxmadan belя sonluьa hazыr idi, ancaq onun belя tez baш verяcяyini gюzlяmirdi.Yox o nahaq yerя Шirinbяyi incitdi, yяqin ki onun yerindя hяr kяs olsaydы belя hяrяkяt edяrdi- hяlя qafqaz hяrarяti nяzяrя alыnmasa belя..O bir yalanыn цstцnц aчmaq istяmiшdi—burada baшqasы цzя чыxdы...Yaьышdan чыxdыq yaьыnura dцшdцk... Иndi sona qяdяr mяn юzцmя bяraяt qazana bilmяyяcяm, indi kim mяnя inanar. ―Bir dяfя yalan danышdыqda sяnя kim inanar‖. O gюzlяrini qaldыrыb яrinin peysяrinя baxdы.."

Heч olmasa bir soz desin, acыqlansыn... yoxsa Шirinbяyin yanыnda — ―doqquzuncu ildir elя deyilmi Marinocka.." artыq yarыmsaatdыr bir kяlmя dя danышmыr, yяni o uшaqlarla mяni atыb gedяr..Geci-tezi bu olmalыdыr...Artыq bizim evin dя Karenini yarandы, o indi dя яdяbi analogiyasыz keчinя bilmяdi...orada ippodrom idi burada univermaq... nя fяrqi var..Ancaq mяn Anna deyilяm vя Bakы- Razin qяsяbяsi arasыnda elektrik qatarlarыnыn cяdvяlini pozan deyilяm..Шirinчik mяnim bu bяladan xilas olunmaq цчцn danышdыьыm yalanы baьышlayar yяqin ki vя biz yenidяn birlikdя olacaьыq..Biz юz mяhяbbяtimizi satmarыq..Ailяdя isя nя ola-ola- fikirlяшdikdяn sonra onun яhval-ruhiyyяsi, hяmiшя olduьu kimi - bir gяrgin vяziyyяtlяrdяn чыxыш yolu tapыldыqda яhval-ruhiyyя, istiqamяtin hansы tяrяfя dяyiшmяsindяn asыlы olmayaraq, indi dя nisbяtяn dцzяlmiшdi....

Maшыn onlarыn evinin qapыsы aьzыnda saxladы. Sergey arxasыna baxmadan pillяkяnlяri qalxыb qapыnы aчdы vя iчяri daxil oldu. Marina onun 79

arxasыyca otaьa girib qapыnы юrtdцkdя onun яsяbilikdяn яyilmiш sifяtini vя gюydя oynayan qaldыrыlmыш sol яlini gюrmяyя macal tapmamыш gцclц шapalag onun sol sifяtinя endi, gюzlяrindяn gыьыlcыmlar sычradы, qulaqlarы cingildяdi vя aьzыna nя isя isti turшmяzя mayenin axdыьыnы hiss etdi, baшы yerindяn oynadы ancaq mцvazinяtini saxlamaьa чalышdы, rakovinaya yaxыnlaшыb aьzыndakы qanы tцpцrdц, aьzыnы yaxaladы...

Son yarыmsaatda sяn ancaq bunu fikirlяшя bilmisяn?, yoxsa bizim bычaglarыmыz mяtbяxdяdir, balta zirzяmidя..- deyя o paltosunu чыxardы, dяsmalы isladыb шiшmяyя baшlayan sifяtinя vя gюzцnя yapышdыrdы, mяtbяxdяki masa arxasыna keчib яylяшdi. Sergey gюzцylя onun hяkяtlяrini xeyli izlяdikdяn sonra onunla цzbяцz яylяшdi vя sifяtini ovuclarыnыn iчindя gizlяdib hюnkцrtцylя aьladы.

Son otuz ildя o belя gяrgin vя чыxыlmaz vяziyyяtя dцшmяmiшdi. Яlbяttя bir vaxtlar anasы onu boks dяrnяyinя gяtirяrkяn mяшqчi Nikolay Soldatчenko ona cыlыz bir oьlanla "iшlяmяyi" tяklif etmiшdi. Nikolay Petroviч onun яllяrinя яsl boksчu яlcяklяrini baьlayinca Sergey bu yaшca da ondan kiчik olan uшaьa baxыb " yaxшы. Иndi mяn onu .." deyяrяk fikirlяшmiшdi, ancaq bu "cыlыz" uшaq bir-iki dяqiqяnin яrzindя onu elя vяziyyяtя salmышdы ki hirsindяn vя acыьыndan aьlamaьa dolmuшdu. Onda mяшqчi: " Яyяr sяn bundan sonra gяlяn mяшьяlяyя gяlsяn onda sяni boks seksiyasыna yazarыq"- demiшdi, Sergey isя gяlяn mяшьяlяyя dя gяlmiшdi.

Sergey baшыnы qaldыrdы, qыzarmыш gюzlяri Marinanыn yanыndan юtяrяk elя bil boшluьa yюnяlmiшdi, vя o elя bil юzц-юzцylя danышmaьa baшladы. -Mяn hяmiшя buna oxшar nя isя bir шeyi gюzlяyirdim..Яlbяttя... cavan arvad - "mal yiyяsinя oxшamalыdыr", mяn dя elя bilirdim ki xяyanяtin izinя dцшmяk цчцn uzunmцddяt gцdmяk, шцbhяlяnmяk, mцxtяlif яшyalardan, sцbutlar vя aьыr izahatlar, шahidlяrdяn istifadя edilmяlidir, ancaq burada hяr шey belя asan imiш — budur ee bu bizik- aшinalar, salam яleykцm, sяn dя цzцnя tцpцrцlmцш kimi uzun saчaglы buynuzlarыnla dayanmыsan bunlarыn qabaьыnda.. - Bяli sяn haqlыsan Otello zяmanяlяri keчmiшdя qalыb ...elя Dezdemonalar da .. -Bilmirяm.

- Bilmirяm....bu sizdя чoxdandыr belя aшiq-maшiq, шurы-murы..?

- Mяn deyim illяrdir. Aylar yaxud gцnlяrdir—sяninчцn nя fяrqi? Ancaq sяn onu bil ki sяnin arvadыn yцngцl hяrяkяtlяrя vя heч bir «шurы-murы"ya qadir deyil, bu hadisяnin baшqa adы var- sevqi. Bizim sяninlя sяbяbsiz qыsqanclыqla "yanaшы yaшamaьыmыzdan" fяrqli olaraq. Bizim tanышlыьыmыzыn isя tarixi iyirmi ildяn artыqdыr- hяlя orta mяktяbdяndir. ..Birinci qabaьыma чыxan adam deyil.. Qalanыnы onun юzцndяn soruшa bilяrsяn. Onun "fahiшя" ilя цnsiyyяti barяdя..

- Mяn onunla heч nя danышmayacam, mяn bildiyim artыq mяnя kifayяt edir.

Marina шцbhяlяndi: - Bu nяdir? Sяn hяdяlяyirsяn? Sяnin buna haqqыn yoxdur, nя sяnin nя dя o qяsяbяdяki alkaш dostlarыnыn. Шirinч...Шirinbяy яyяr gцnahkardыrsa ancaq юz arvadыnыn qarшыsыnda gцnahkardыr, sяnin qarшыnda onun gцnahы 80

yoxdur. Bu iшdя ancaq mяnяm gцnahkar, mяn gяnc oьlanыn gцnahsыz diqqяtini vя arada bir utancaq юpцшlяrini ulu vя bюyцk mяhяbbяt hissinя чevirmiшяm. Mяn bilirdim ki bizim cяmiyyяtimizin patriarxal quruluшu bizim dostluьumuza bяraяt qazandыrmayacaq ona gюrя dя gяnclik mцnasibяtlяrimizi davam etdirmяdim..ancaq onu unuda bilmяdim...Bцtцn ayrыlыq illяrindя цmumi mяktяbli yoldaшlarыmыn vasitяsilя mяn onun barяsindя hяr шeyi bilirdim—harda yaшamasыnы, nя vaxt vя kiminlя evlяnmяsini, evladlarыnыn anadan olmalarыnы, qabaqlar mяn onu gюzяl arvadыyla birlikdя gюrцrdцm, ancaq ikinci evladы dюьuldugdan sonra arvadы чox kюkяldiyindяn o artыq tяk gяzirdi, onda mяn cцrяt edib ona yaxыnlaшdыm.

Mяn hяtta onun dяnizdя iшlяmяyя keчdiyindяn dя xяbяrdar idim, ancaq bilmirdim ki on-onbeш idarяnin iчindя o tяsadцfяn sяn iшlяyяn idarяdя iшlяyяcяk. Bunu bilяndяn sonra mяn yalan danышmaьa baшladыm- bu da yalanыn nяticяsi. ..Иndi o heч dцz sюzя dя inanmayacag..Bir dяfя yalan danышdыqda.. -O bu sюzlяri maraqsыz naьыl kimi danышыrdы, sanki yuxulu idi sonra birdяn цzцnц Sergeyя чevirib onun gюzцnцn iчinя baxaraq - Иndi artыq sяn hяr шeyi bilirsяn, hяtta ondan da artыq, Mяn onunla яlaqяmi kяsя bimяrяm. Heч kяsmяk dя istяmirяm...Onun bu gцnkц alчaldilmasыnыn sяbяbkarы da mяnяm, mяn bilirяm onun чox qцrurlu xasiyyяti var o mяni baьышlamayacaq, mяn ona yalvaracam ki mяni baьышlasыn..Цmidvaram ki baьышlayar... Mяn чox yorьunam... gedim uzanыm.. Шirinbяy evя qayыdarkяn qarшыsыndakы yolu gюrmцrdц, inersiya ilя gedirdi. O чox asta addыmlayыrdы, qarшыsыna чыxan adamlarыn яllяrindя чяtir gюrcяk baшa dцшmцшdц ki bayaqdan baшlamыш yaьыш artыq gцclяnmiшdir, lakin sifяtindяn axan damcыlarыn dadыnыn nя цчцn duzlu olduьunu baшa dцшя bilmirdi, sonradan onu da anladы...Ozцndяn asыlы olmayaraq o юz binalarыnыn yanыna чatdыьыnы gюrdц vя ancaq indi baшa dцшdц ki ev heyvanlarы - atlar, inяklяr юz tюvlяlяrinя necя gяlib чыxыrlar. Onun dцшцncяlяri indi чox uzaqlarda idi, onlar onu gah keчmiш uzaq illяrя aparыr, gah da gяlяcяyя doьru addыmlayыrdы. O baшa dцшdц ki, yalan onlarыn ilk gюrцшцndяn яmяlя gяlяrяk bu neчя illяr яrzindя daim onlarla yanaшы addыmlamышdыr. Marina onlarыn birlikdя iшlяdiklяrini bildiyi hяmin o andan. Яyяr o sюzцn dцzцnц desяydi nя olacagdы? Яlbяttя o dostuna xяyanяt etmяzdi. Amma onda...Onda hяyatыn яn bюyцk mяnasы -mцqяddяs, bцtцn hяyatыnы aьuшuna almыш mяhяbbяt ondan yan юtяcяkdi, gюzlяmяlяrdяn, gюrцшlяrdяn hяtta ayrыlыqlardan ibarяt iшыqlы bayramlar adi maraqsiz hяyat axarыna чevrilяcяk, юzцnцtяsdiq etmя tяntяnяsini isя adi boz hяyat sцrцndцrmяsinя dюndяrяcяkdi vя iki insanы heч kяsя heч bir ziyan vurmadan, heч nя oьurlamadan bir-birinя sevinc vя ehtiras xoшbяxtliyi bяxш etmяkdяn mяhrum edяcяkdi. Belя чыxыr ki o yalan danышmaqda haqlы imiш mяn isя..mяn onu necя biabirчiliqla satdыm...yaxшi olardы ki mяn onlara heч yanaшmayam sonradan danышardыm ki onu цmumi tanышla gюrmцшяm hяr шey aydыnlaшardы. Sonra mцnasibяtlяrin davamыnы fikirlяшяrdik... Yaxud da ki gяrяk sakitcя kюhnя mяktяb yoldaшы kimi yaxыnlaшardыm, юyrяnяrdim ki Sergey onun яridir vя yenя dя onu яrinin yanыnda satmazdыm...

81

"Doьrudan da mяn necя axmaq adamam- qarabaь eшшяyi"- yenя dя fikri чыxыш yolu axtarmaq istiqamяtindя dolaшmaьa baшladы. Gюrяsяn o indi nя vяziyyяtdяdir. Bir dяfя sюhbяt etmiшdi ki, яri чox qыsqancdыr, ancaq o юzц dя dilsiz-aьыzsыz qoyun deyil. Иndi ona necя kюmяk etmяk olar? Yox Sergey ayыq adamdыr. Lazыmsыz hяrяkяtя yol vermяz. Bяs o юzц ayыq deyil mяyяr?

Ancaq rяqibdяn шцbhяlяnяn kimi aьыlsыz qoyun kimi юzцmц itirdim..Axшam zяng edib Marinadan цzr istяmяk lazыmdыr. Elя Sergeydяn dя..Qoy nя tяhяr istяyir elя dя sюysцn". Шirinbяy цчцncц mяrtяbяyя qalxыb qapыnыn zяngini basanda artыq цшцdцrdц. Qapыnы onun цzцnя aчan Gцlnarя onu bu vяziyyяtdя gюrcяk чox narahat oldu, яl-ayaьa dцшdц - Яzizim sяnя nя olub. Vay allah, gюzlяrin dя qыzarыb, юzцn dя tam suyun iчindяsяn, alnыn da istidir ...tez soyun яynini dяyiш bu dяqiqя mяn sяnя zoьal mцrяbbяsilя чay dцzяldяrяm iчяrsяn... hansы axmaq belя havada univermaq aчыr ki insanlar soyuqlasыn...Ala bu quru dяyiшяnяyi яynini dяyiш nя цчцn belя havada чяtirsiz чыxmыsan ..

Bu dяqiqя чayniki qoyaram.... -Шirinbяy цшцtdцyцnц hiss elяdi, ayaqlarы halsыzlaшdы, bir tяhяr юzцnц чarpayыya qяdяr чatdыrdы vя onun цzяrinя yыxыlaraq huшunu itirdi..

Kiшilяrin bir чoxu adяtяn hяyatin sяrt hadisяlяrini pis keчirirlяr, aьrыya dюzцmlяri olmur, gяrgin hadisяlяr zamanы onun real юlчцlяrini hяddindяn artыq шiшirdяrяk tez kцyя dцшцrlяr. Hяr bir gяrgin vяziyyяtdяn чыxыш yolu tapmaq, yaxud шцurun vя iradяnin gцcцnц toparlayыb baш vermiш hadisяnin yarada bilяcяk tяzadlarыnыn qarшыsыnы almaq, yaxud artыq yaranmыш tяzadlardan чыxыш yollarыnы araшdыrmaq цчцn onlara mцяyyяn vaxt tяlяb olunur. Qadыnlarыn bir чoxu isя nя qяdяr zяif, cansiz, шыltag vя iradяsiz gюrsяnmяklяrinя baxmayaraq, onlarыn юzlяrinя yaxud sevdiklяri yaxыnlarыna zяrяr vuracag hяr hansы gяrgin vяziyyяtя dцшdцkdя dяrhal iradяlяrinin gцvvяsilя чыxыш yolu tapmaqda dцzgцn qяrar qяbul edir vя ona uyьun hяrяkяt edirlяr. Nahaq yerя deyildir ki heyvanat alяmindя dя -istяr guшlarda, vяhшi heyvanlarda yaxud adi ev heyvanlarыnda- mяhz diшi heyvanlar- balalarыna, yaшadыqlarы yuvalarыna, yaxud hяr hansы baшqa bir mяkana ziyan verя bilяcяk «dцшmяnlяrin‖ цzяrinя ilk olaraq analar юzlяrini qabaьa verib atыlыr vя yuvalarыnы, «ailяlяrini» mцdafiя etmяyя чalышыrlar.

Gцlya mяtbяxdяn чarpayы setkasыnыn cыrыltыlы sяsini eшidib hяr шeyi baшa dцшdц vя юzцnц otaьa atdы, Шirinbяyin цzяrinя яyilяrяk onu ayыltmaьa чalышdы: Шirinчik, Шirin-can ayыl, sяnя nя oldu? -deyяrяk onun yanaqlarыnы astaasta, rяngi юzцnя gяlяnяdяk шillяlяdi.-- Hяmidik- vanna otaьыnda шkafda tцnd rяngli «naшatыr,, yazыlmыш» balaca flakon var - onu vя qradusniki gяtir!

Rцstяm, sяn, balasы, tez botinkalarыnы geyin чяtiri dя gюtцr qaч "Tяcili yardыm" цчцn, de ki atamыn temperaturu yцksяkdir юzц dя «obmorok‖ olub, rusca yadыnda saxla- «obmorok», yoldan keчяndя ehtiyatlы ol! Mikrorayonun kцчяlяrindяki avtomat telefonlar bцtцn шяhяrdя olduьu kimi чox vaxtы яtrafda yaшayan, hяr шeynяn maraqlanan yaxud sadяcя dяcяllik edяn uшaqlarыn qurbanlarыna чevrildiyindяn saьlam telefon axtarmaqdansa, 82

sяkkiz yцz metrlik mяsafяdя yerlяшяn "Tяcili yardыm" stansiyasыna qaчыb hяkim чaьыrmaq daha rahat olduьundan bir чox insanlar elя-belя dя edirdilяr. Gцlnarя Шirinbяyя naшatыr spirti iylяdib юzцnя gяtirяndяn sonra onun paltarыnы dяyiшdi, sinяsini vя arxasыnы ovuшdurdu.

O юzцnя gяldi, ancaq юzцnц hardasa gюylяrdя, tam dumanыn iчindя gah uчaraq yaxыnlaшan, gah da uzaqlaшan rяngarяng шarlarыn яhatяsindя gюrdц, sanki qulaqlarыndakы pambыq tыxacыnыn arasыndan юz adыnы eшitdiancaq cavab vermяk iqtidarыnda olmadы vя yenя huшunu itirdi.

Gцlya hяkimя яrinin tam saьlam vяziyyяtdя evdяn чыxdыьыnы vя belя xяstя vяziyyяtdя qayыtdыьы barяdя danышdы: -bu da termometr, baxыn qыrx tam onda altыdыr.

Hяkim - yaшlы yяhudi xяstяni qяdim taxta fonendoskop vя шяxsi яllяrilя bяdяninin mцxtяlif hissяlяrini яzmяklя, tыqqыldatmaqla vя dinlяmяklя mцayinя etdi. Шirinbяy gюzlяrini araladы vя hяkimin qulaьыna nя isя pычыldadы.

Nяhayяt doktor Gцlyanыn vя uшaqlarыn diqqяtli nяzяrlяri altыnda чarpayыdan aralandы, яllяrini tibb bacыsыnыn шяfqяtlя uzatdыьы dяsmala sildi vя qonaq otaьыna keчяrяk masa arxasыna яylяшdi. Cibindяn bir dяstя dяrman reseptlяri цчцn hazыr blanklar vя qяlяm чыxarыb yazmaьa baшladы. Gцlya bir addыm irяliyя keчib hяkimdяn nя isя soruшmaq istяdi. Bu an hяkimin arxasыnda dayanmыш tibb bacыsы iki barmaьыnы dodaqlarыna yapышdыraraq susmaq iшarяsi verdi vя gюzlяrini elя bяrяltdi ki, sanki Pulemyotчu Anka яsgяrlяrя "Чapay fikirlяшir" iшarяsi verir. "Чapay" sanki юz-юzцylя danышыrmыш kimi: "Яlbяttя siz onu xяstяxanaya qoymayacaqsыnыz, madam, vя oьlanlar. Иllahdakы sяn- deyя o Rцstяmя mцraciяt etdi— bцtюv atasыnыn surяtidir. Maшallah шox diribaшdыr, heч bizя чayыmыzы iчib qurtarmaьa macal vermяdi, tez ol doxdur gedяk atam - "obmuruk" olub.

Gцlya baшыnы mяnfi iшarяsilя buladы.

-Иndi mяn sizя gюrцn nя deyirяm- яlbяttя vяziyyяti bundan yaxшы da ola bilяrdi, ancaq чox шцkцrlяr olsun ki цrяyi saьlamdыr narahatчыlыq tюrяtmir.

-Baьыrsaglarы da tяmizdir. - O bir qяdяr ara verяndяn sonra soruшduDeyin gюrцm bu gцn yaxud dцnяn bяrk яsяbilяшmяyib ki?

-Xeyir doktor o indi istirahяt gцnlяrini-otqullarыnы keчirir, nя sяbяbdяn яsяbilяшmяlidir ki?

- Yaxшы indi biz ona bir iynя vurarыq- o tibb bacыsыna nя isя gюstяriш verdi, qadыn yenidяn yataq otaьыna keчdi. -Иndi mяn ona hяrarяtini saldыrmaq цчцn dяrman yazыram, allahdan xahiш edin ki bu gцnkц kцlяkli yaьыш sяtяlcяm tюrяtmяsin, bu sonradan цzя чыxa bilяr, ona gюrя dя sabah rayon hяkimini чaьыrtdыrыn. O bir qяdяr susduqdan sonra gюzlяrini qыyыb yцngцl istehzayla soruшdu: -Deyin gюrцm o dinini dяyiшmяk barяdя fikirlяшmirdi ki? Yoxsa mяn ona baxыnca o mцqяddяs Mяryяmi, Sergey Atanы yad edirdi? Zarafat edirяm, яlbяttя..Bu yцksяk temperaturanыn nяticяsindя sayaqlamadыr, iynяdяn sonra keчib getmяlidir. Яyяr axшamacan vяziyyяti yaxшыlaшmasa yenя dя hяkim чaьыrtdыrыn, ax da.

Telefon stansiyasыnы hяlя tikmяyiblяr- onda mяn юzцm axшamчaьы 83

nюvbяdяn чыxandan sonra yolцstц gяlib baш чяkяrяm, saat on birя yaxыn. — Qarшыdakы ongцnlцyц Шirinbяy sяtяlcяmlя evdя, yataqda keчirdi. Bu gцnlяrin darыxdыrыcы bir-birinя oxшarlыьыnы gюzlяnilmяdяn ancaq bir hadisя dяyiшdirя bilmiшdi. Xяstяliyin beшinci gцnц bюhran vяziyyяti keчdikdяn sonra gцnorta чaьы evin zяngi чalыnmышdы. Gцlnarя qapыnы aчыb iчяriyя gяnc, xoшsifяtli, яynindя indi dяbdя olan Чin istehsalы olan yaxasыnыn vя kapцшonunun qыraqlarы yumшag xяz dяrilя bяzяdilmiш gюdяkcя, gюzцndя iri tцnd eynяkli bir qadыnы dяvяt etdi. Onun чiynindяn idman чantasыnыnn qayышы asыlmlшdы, яlindя isя iчi dolu mяktяb чantasы var idi.

- Salam, bura Rasulov Шirinbяy Rasuloviчin evidir?, mяn hяmkarlar tяшkilatыnыn цzvцyяm mяnя iш yerindяn zяng edib xяstяyя baш чяkmяyimi xahiш ediblяr. – -Gцlya kimdi gяlяn, mamadыr? Hяmin an qapыsы dяhlizя aчыlan otaqdan iki qara saчlы baш vя iki cцt qara gюz gюrsяndi. Gцlnarя baшыnы bulayыb— Dяrslяrя- deyяn kimi qapы yenidяn юrtцldц.

Oьlunun xяstяlik gцnlяrindя onlarda qalan Mяryяm xanыm bu gцn evinя baш чяkmяyi qяrara almышdы- "allah elяmяsin oьurlayarlar hec xяbяrin dя olmaz"- hяm dя yolцstц bяzi bazarlыqlarы etmяyi dя nяzяrdя tutmuшdu.

-Uzan. Uzan, bu sяnin hяmkarlar tяшkilatыndыr sяndяn nigarandыr- siz keчin чantalarыnыzы burda qoya bilяrsiniz.

-Чox saь olun, ancaq portfeli mяn юzцmlя gюtцrяcяm burada xяstя цчцn bяzi sovqatlar var- vя bяrkdяn-Шirinbek Rasuloviч eto ya, Marina iz profkoma- o kapцшonunu чыxardы, Gцlnarя onun qыzыl rяngli buruq saчlarыna baxыb цrяyindя gюzяlliyini qeyd etdi. O gюdяkчяsini чыxarыb sяlыqяylя asыlqandan asdы, portfeli gюtцrцb tяlяsmяdяn qonaq otaьыna keчdi.

-Sizin bюyцk oьlunuz atasыna чox oxшayыr, kiчiyi isя sizsiniz, sizin deyяsяn adыnыz Gцlyadыr. Mяn Marinayam, яslindя mяn kadrlar цzrя mцtяxяssisяm, sizin bцtюv adыnыz nяdir?

-Mяn Gцlnarяyяm, ancaq nя fяrqi var ki elя Gцlya deyirlяr.

-Чox saь olun Gцlya, burada xяstя цчцn meyvя, konfet vя bir шцшя konyak var, deyirlяr zяiflяmiш orqanizmя gцvvяt verir,- o portfelin iчindяn mandarin, alma, xurma,bir qutu konfet vя bir шцшя konyak чыxarыb masanыn цzяrinя boшaltdы.

-Qazmaчыlar varlы adamlardыlar vя sizin яriniz kimi yaxшы adamlar цчцn heч nяyi яsirgяmirlяr. Иndi xяstяyя baxmaq olarmы, bяlkя юzцnц xяstяliyя vurur?

Marina hяlя evdя юzцnц necя aparacaьы barяdя ssenari hazыrlamыш vя mяшq dя etmiшdi, hяlяki onun birinci hissяsindяn razы idi. Юzцnя yaxшы vяzifя dя icad elяmiшdi- birdяn babasы evdя olsa mцxtяlif suallar verя bilяrdi. Шirinbяy yataq otaьыndan qadыnlarыn sюhbяtinя qulaq verirdi, eyni zamanda Marinanыn sяsini eшitcяk sinяsindя яmяlя gяlmiш boьunaq цrяkdюyцnmя sяslяrini yatыrmaьa чalышыrdы.

"Necя aьыllы iш gюrцb gяlmяkdя, яyяr gяlibsя demяli mяnim o axmaq hяrяkяtimi baьышlayыb, bu da bir sarsaqlыq idi—nя var, nя var - dцz danышan 84

imiш...

Gяlmяk olar? Salam Яleykцm Шirinbяy Rяsuloviч, nя olub sizя belя, olmasыn azar- deyя yataq otaьыna daxil oldu vя ona яl uzatdы. Sizin rяis zяng etmiшdi xahiш etdi ki, siz tez saьalыb gяlib onu dяyiшяsiniz...Яlbяttя zarafat edirяm, ancaq bяzi dяrmanlarы mяn gяtirmiшяm, konyak dцz Yerevandan gяlib deyirlяr yemяkdяn qabaq on beш damcы kюmяk edir.

Bцtцn bu uzun чыxыш boyu Шirinbяy onun sюzlяrinя qulaq asmadan яlini яlinin iчindя saxlamышdы vя onun яlinin cavab istisini hiss edirdi, o isя Шirinbяyin bu bir neчя gцn яrzindя sifяtinin nя qяdяr yыьыldыьыnы fikirlяшяrяk gюzцnц ondan чяkя bilmirdi.Nяhayяt o barmaqlarыnы araladы: - Gцlya yemяk vaxtыdыr gonaьы qяbul etmяk lazыmdыr.

-Oy чox saь olun mяn getmяliyяm mяnim dя юz iki uшaqlarыm var, ancaq onlar qыzlardыr.

Marinanыn arxasыnda яllяrini qarnыnыn цstцndя чarpazlayыb dayanmыш Gцlnarя: - Tяlяsmяyin чatarsыz, mяn bu dяqiqя, hяr шey hazыrdыr.. deyib mяtbяxя yollandы.

Marina stul axtarыb яtrafa baxdы sonra чarpayыnыn qыraьыna яylяшdi: -Mяn danышdыьыmыz kimi gяlя bilmяdim, ancaq mяn ora zяng etdim, sяn dя yox idin onda mяn baшa dцшdцm ki sяnя nя isя olub, iш yerinя zяng etdim, dedim ki qяzet redaksiyasыndanam, vя indi buradayam.. gяlmiшяm intervyu almaьa..-deyя onun яlini sыьalladы.

- Zolotko, sяn mяnim vяhшi hяrяkяtimя gюrя baьышla, mяn hamы цчцn pis iш gюrmцшяm? Vя zяhmяt olmasa, eynяyini чыxar gюzlяrini gюstяr..

-O qalmaqalы unut, artыq heч nяyi qaytarmaq mцmkцn deyil. Mяni dя yalan danышdыьыm цчцn baьышla. Mяn axы o hяqiqяtя gюrя sяni itirя bilmяzdim..eynяk isя..чыxarmaьa dяyяrmi?- o eynяyi alnыna qaldыrdы gюzцnцn яtrafы hяr tяrяfdяn gюyяrmiшdi, kюhnяlib saralmышlarla yanaшы yenilяri dя var idi.

- Axы o яclaf nя edir?

-Bu o deyil, bu onu yolundan чыxaran шeytandыr, indi o rяhmяtlik babasы kimi iчkiyя qurшanыb, vя dюyцr..elя ki ayыlыr- dцшцr mяnim ayaqlarыma, yalvarыr, цzr istяyir. Bu gцn zorla ayыq ikяn onu iшя yola salmышam, юzцm isя яn lazыmlы pal- paltarыmы gюtцrцb sumkalara doldurmuшam, aparacam "bizim" evimizя. O gяlяndяn sonra uzaq baшы orada gizlяnяrяm. Onsuzda biz artыq bir yerdя yaшaya bilmяrik, o юzцnя dя zцlm edяcяk mяnя dя, elя bil doqquz il mяnim xяyanяtimi gюzlяyirmiш...Onun valideynlяri onun hяrяkяtlяri vя kюklяri barяdя hяr шeyi bilirlяr, ancaq sяbяblяrini bilmirlяr. Qыzlarы юz evlяrindя saxlayыrlar mяnя dя yalvarыrlar ki onlara belя atalarыnы gюstяrmяyim.. Шirinчik mяn sяndяn artыq dяrяcяdя xahiш edirяm onunla ehtiyatlы ol. Mяn bilirяm ki siz hяrdяn "suxoy zakonu" pozursunuz, яyяr o iчsя hяr шey ola bilяr...Eшidirsяn..

Xahiш edirяm, allah eшqinя, sakit ol, bizim zяmanяmizdя arvada gюrя kiшilяr arasыnda duellяr olmur, danteslяr qurtarыblar, elя tяяsцflяr olsun ki, Puшkinlяr dя. O elя ona gюrя sяnя acыьы tutur ki mяn sizin 85

qohumluьunuzdan xяbяrsiz olmuшam...Danышmaьa gяldikdя isя biz danышarыq, bяlkя dя bir mцddяt o mяnя qarшы kinli olacag..

-Dayan mяn hяlя qurtarmamышam...bu чox vacibdir...Mяn ona demiшdim ki bizim klassik цчbucaqda yalan lazыmi qяdяr olub ona gюrя ona demiшяm ki, sяndяn heч vaxt ayrыlmayacam..- o baшыnы aшaьы salыb pычыltыyla яlavя etdi, - яyяr яlbяttя sяn dя.. Evdяn gedяnя yaxыn o bu barяdя mяndяn yenя soruшdu...vя elя bu fikirlя dя getdi.. Шirinbяy onun яlini tutub юz dodaqlarыna yaxыnlaшdыrdы vя elя bil son nяticя чыxardы: - Яlbяttя mяn dя..Mяn elя bilirяm ki hяr шey qaydasыna dцшяcяk.

-Zяhmяt olmasa xalatыmы mяnя ver bu gцn nяhayяt mяn sizinlя masa arxasыnda яylяшib yemяk yeyяcяm. Sяnin dяrmanыnыn da dadыna baxarыqon beш damcы, hяrчяndi nahaq yerя xяrc чяkmisяn..

SONLUЬA YAXИN HЯGИGЯT Belя.. Demяli, Yurkevski Sergey Georgiyeviч. 1935-ci il tяvяllцdlц, milliyяti. Ailя vяziyyяti, цnvanы. Vяzifяsi, Sov.ИKP цzvц, hяr шey aydыndыr, — Nataliya Иvanovna baшыnы kaьыzlardan ayыrdы, bir qяdяr ara verdi, diqqяtlя sanki daxili alяmini юyrяnmяk mяqsяdilя Sergeyin цzцnя baxdы vя ona mцraciяtlя - Sergey Georgiyeviч, mяn Bakы шяhяri Primorsk rayonunun baш mцstяntiqi Bolшakova Nataliya Иvanovna sizinlя "Xяzяrшяrgneft" Neftqazчыxarma Иdarяsi Qazma sahяsinin bюyцk mцhяndisi Rasulov Шirinbяy Rasul oьlunun itmяsi mцnasibяtilя шahid qismindя qoшulmuш maqnitofon yazыsыnыn mцшayiяtilя dindirilmя aparыram. Protokolu prokurorluьun mцstяntiqi Яliyev Hяsяn Яli oьlu aparыr. Sizin istintaqa aid hяr hansы formal etiraziniz, suallarыnыz, istintaq qrupunun tяrkibinin dяyiшdirilmяsinя aid tяkliflяriniz varmы?

- XXXeyr.

Nataliya Иvanovnanыn qarшыsыnda oturan adam iki hяftя bundan яvvяl yeni aчыlmыш "Moskva" univermaьыnda ikibortlu Yuqoslaviya istehsali olan vя яyninя чox yaxшы oturan kostyumu arvadыnыn mцшayiяtilя az qala alacag adamы чox чяtin xatыrladыrdы...Sifяtinin cizgilяri qabardыlmыш, чuxura dцшmцш gюzlяrinin altы torbalaшmыш, heч yerя baxmayan- ancaq юz daxilinя qapanmыш dumanlы, mяnasыz baxышlar vя gюzяl idmanчы bяdяnindя чirkli, iki dцymяdяn mяhrum olmuш kюynяk, яzilmiш- gecяlяr чыxarыlmadыьы hiss olunan pencяk, lяkяli чirkli plaш- bu geyim ali tяhsilli mцhяndisя, hяtta idmanчыya deyil, daha чox hяr hansы evsiz-eшiksiz iчki dцшgцnц olan insana daha чox yaraшыrdы. " Яlbяttя onun belя шцbhя altыnda olduьu vяziyyяtindя- Bolшakova iti nяzяrlяrilя dinlяrdirdiyi bu шahidin baшqalarыndan fяrqli olaraq adi шahid olmadыьыnы duymuшdu, ancaq onun daxili sяsi юzц-юzцnя deyirdi: tяlяsmя Nataшa, o ya юzц "aчыlmalыdыr", ya da elя daшdan keчяn dяlil-sцbut tapыlmalыdыr ki...,"- чцnki gцnah чox ciddi ola bilяr." Artыq bir hяftяdir ki Nataliya Иvanovna iшlяmяk vя yaшamaq цчцn dяniz mяdяninя kючmцшdц....

86

Шirinbяy Rяsulovun itmяsi mяsяlяsindя bяdbяxt hadisя versiyasы ilя yanaшы hadisяnin kriminal xarakterli olmasы barяdя шцbhяlяr yaranan gцndяn prokuror Yeqanyan onu bцtцn xыrda iшlяrdяn azad edib ehtiyatыnda olan bцtцn intellektual bilik vя savad sяviyyяsini bu iшdя cяmlяшdirmяyi tapшыrmышdы. Zaven Muшegoviч rus dilinin sonsuz sюz ehtiyatlarыnы son dяrяcя sevir vя qiymяtlяndirdiyindяn Dal vя Ojeqovun rus dilinin tяhlilli lцьяtlяrindяki sюzlяrindяn istifadя etdikdя юz яlavяlяrini etmяyi dя unutmurdu. Bяzяn onun tяrяfindяn tяtbiq olunan sюzlяrin danышdыьы mюvzunun mяnasыna daxil olmasa da, onlarыn tяkcя deyilmя tяrzi prokurora lяzzяt verirdi. Misalчцn, onun kabinetinя vaxtsыz daxil olmaq istяyяn adama o "mяn mяшьulam, mяni hяmin "ampluada" gюzlяyin "- deyя bilяrdi.

Yaxudda ki: " prokurorluьun bцtцn iшчilяri bir birilя dostluq edib birlяшmяlidirlяr -(rusca "sovokuplyatsa") -daha чox cinsi birlяшmяni nяzяrdя tutan kяlmяsini iшlяtmяyi sevirdi, daha gяlib bir-birindяn шikayяt etmяli deyillяr". (Belя hallarda o yяqin ki sюzцn baшqa- "cяmlik" mяnasыnы daшыyan Mцlki Mяcяllяsinin цmumi -"sovokupnost" qaydalarыnы nяzяrdя tuturdu.)

Nataliya Иvanovnanы fяaliyyяt qяhrяmanlыьы gюstяrmяk цчцn dяnizя yola salarkяn Yeqanyan artыq sяs-kцy salmadan "avanqarsiya"- yenilik, "qabaqcыllыq" tяtbыq edib canlы insanыn birdяn birя itmяsinin яsl mahiyyяtini юyrяnib tapmaьы tapшыrmышdы..

-Nataшa sяn yaxшы baшa dцшцrsяn ki, яyяr hяr hansы kriminal цnsцrlяrin daxilindя hansыsa bir cinayяt tюrяdilirsя bu aydыn mяsяlяdir ki "oьru oьrunun чomaьыnы oьurlamaq" demяkdir - balacaboy Yeqanyan onu kabinetinin qapыsыna qяdяr yola salaraq sюzцnц чatdыrmaq цчцn baшыnы qaldыrmalы, Nataliya Иvanovnanыn dцz dюшцnя dirяnmяli olurdu—axы qabaqcыl tяшkilatda gцnцn gцnorta чaьы, yaxud lap elя gecя vaxtы mяsul vяzifяli шяxsi юldцrцrlяr - o diqqяtini Nataliyanыn dюшlяrindя cяmlяшdirяrяk davam etdiyaxud itirirlяr- biz onu tapmaq цчцn ya юzцmцzц fяda etmяli, yaxud шяrait vя sяbяblяrini юyrяnmяliyik.

Hadisя tюrяdilяn ilk gцnlяr яrzindя "tapmaq" versiyasы boш yerdяn tюrяmяmiшdi. Иш orasыndaydы ki hadisя baш vermяsi barяdя ailяyя xяbяr verilяn цч gцndяn sonra dяniz mяdяninя rяhbяrliyin icazяsilя mяrhumun qohumlarы- babasы Rцstяm Mirzoyeviч vя dayыsы Mirяli Rцstяmoviч vertolyotla gяtirilmiшdilяr. Onlarыn mцшayiяtilя balaca boy, arыq, cыlыz, яynindя boz rяngli qaragцl yaxalыqlы uzun qara palto, baшыnda eyni qaragцldяn hцndцr papaqlы, яlindя mцtlяq tяsbeh olan шяhяr mollasы Seyid Abbas da gяlmiшdi.Vertolyot meydanчasыnda onlarы qarшыlayan Ernest Arkadyeviчdяn onlarы Шirinbяyin son dяfя iшlяdiyi buruьa aparmasыnы xahiш etmiшdilяr.

Mollanы qabaqda яylяшdirib цч nяfяr юzlяri maшыnыn arxa oturacaьыnda яylяшяndяn sonra esatakadanыn шimal-шяrq istiqamяtinя, 1005 saylы buruьa doьru yollandыlar.

Ernest яvvяllяr dя Rцstяm Mirzoyeviчi bir neчя dяfя neftчilяrin konfranslarыnda, nazirliyin kollegiyalarы vя iclaslarыnda gюrmцшdц, bir dяfя onlarы hяtta tanыш da etmiшdilяr. Qoca юzц Ernesti tanыdы vя onunla iшя dяxli olmayan mцxtяlif sюhbяtlяr etmяyя cяhd gюstяrdi. Hiss olunurdu ki Rцstяm 87

kiшi mollanыn burada iшtirakыndan bir qяdяr narahatdыr, hяtta onu яlilя gюstяrib qohum-яqrяbanыn tяkidilя, adяt vя яnяnяlяri nяzяrя alaraq buraya gяtirmяyя mяcbur olduqlarыnы, demiш, - hяtta - "Jenшшinы da.."- deyяrяk яlavя etmiшdi.

Buruьa yaxыnlaшdыqda estakadanыn qurtaracaьыna "appendiks" kimi birlяшdirilmiш meydanчada ucalan yeganя buruьa bir qяdяr qalmыш molla maшыnы saxlatdыrdы, юzц maшыndan dцшцb baшqalarыna maшыndan чыxmamaьы xahiш etdi vя estakada boyu, sanki estakadanыn enini юlчцrmцш kimi, gah saьa, gah da sola hяrяkяt etmяyя baшladы. Bцtцn hяrяkяti boyu o яllяrini yuxarы qaldыrыb allaha dua etmяklя mяшьul idi. Belяliklя tяxminяn iyirmi dяqiqя keчdi. Seyid Abbas maшыnыn yanыnda dayananlara yaxыnlaшdы, arxaya чevrilib keчdiyi yolu bir dя diqqяtlя seyr edib sanki юz- юzцnя mцraciяtlя: o burada dяnizя dцшmяyib, burada allah onu qяbul etmяyib, saьdыr, ancaq harada olduьu gюrsяnmir - deyib maшыna яylяшdi. Maшыnda o sanki fikirini davam etdirяrяk -"Bяlkя o haradasa gizlяnir?" -deyя yersiz sual verdi. " Nя цчцn gizlяnmяlidir ki, nя gцnah iш gюrцb ki gizlяnsin"- deyя Mirяli dayi яsяbi halda suala-sualla cavab verdi. Molla чevrilib diqqяtlя Mirяliyя baxdы, bir qяdяr susub dodaqlarыnы чeynяdi vя aramla: " Demя oьlum, onu bilmяk olmaz- dedi.- Bяzяn шeytan insanы yolundan чыxara bilir, siz cavanlar Qurani-Kяrimi yaxшы bilmirsiniz, hяtta Quranda yazыlыb ki: "Шeytanla yoldaш olan nя fяna bir yol tutub." Mirяli bir qяdяr tutulduьundan heч bir cavab vermяdi.

Nataliya Иvanovna bu alicяnab mцlahizяdяn xяbяrdar idi, ancaq o bunun яksini dцшцndцyцndяn elя ilk gцndяn ciddi fяal tяdqiqatla mяшьul olmaьa baшlamышdы.

Karevlя uzun-uzadы sюhbяtdяn sonra ondan xahiш etdi ki, onunla birlikdя Rasulovun evinя getsin vя arvadыyla onu tanыш etsin. Ernest цrяyindя: molla Seyid Abbas gяldiyi nяticяdяn sonra yяqin ki ailяdя Шirinbяyin saь olmasы barяdя цmid yarandыьыndan tam yas mцhitinin olmadыьыnы fikirlяшdi, hamы onun saь olduьuna цmidlidir, ona gюrя dя mяmnuniyyяtlя razыlыq verdi. Yolda Nataliya Иvanovna mollanыn dediklяrini tяhlil edяrяk ona ailяyя mцvяqqяti dя olsa цmid чыraьы vermяkdя, bu aьыr itkiyя tяdricяn юyrяшmяyя yюnяlmiш, юzц dя inanmadыьы ilahi yalan olduьunu vя "allah adamlarыnыn biz-dюvlяt mцstяntiqlяrindяn daha insaflы, цrяyi yumшaq olduqlarыnы" - sюylяdi- " Bizlяr isя elя hяmin an юz mцkяmmяl beynimizlя insanыn mцtlяq hяlak olduьu qяrarыnы чыxarыb yaxыnlarыnыn baшыna elя bil чяkiclя zяrbя endiririk. Allah adamы gяlяn kim bu dяrdi yцngцllяшdirmяyя чalышdы vя yяqin ki buna nail oldu."- Belя яdalяtli mцlahizяlяrlя razilaшmamaq mцmkцn deyildi...

- Siz haqlыsыnыz. Nataliya Иvanovna, hяlя nяzяrя alыnsa ki mяrhumun qяbri dя yoxdur ki gedib ona baш яysinlяr, ancaq bяzi gцnlяrdя dяniz kяnarыna gedib dяnizя gцl-чiчяk atmaqdan baшqa nя edя bilяrlяr?..

- Mяn zяnn edirяm ki яyяr hяr hansы bir kriminal hadisя baш veribsя, arvadы юzцndяn asыlы olmayaraq balaca da olsa iшыq ucu aчa bilяr.

Evin qapыsы aralы idi ona gюrя onlar zяngi basmadan iчяri daxil oldular.

Darыsqal giriш dяhlizindя asыlqandan artыq bir neчя palto vя gюdяkcяlяr 88

asыlmышdы. Yan otaqdan qara saчlы oьlan uшaьы чыxaraq onlarы iчяri otaьa keчirdi, onu gюrcяk Ernest "Шirinbяyin uшaqlыьыdыr" deyя fikirlяшdi.

- Xala,burada soyunun orada artыq yer yoxdur, taxtыn цstцnя qoyun deyяrяk o яsl centlmen kimi яvvяlcя qadыna mцraciяt etdi.

Qonaq otaьыnda masa arxasыnda yuxarы baшda Rцstяm Mirzoyeviч olmaqla bir neчя kiшi яylяшmiшdi. Hяrяsinin qabaьыnda armudы stяkanlarda tцnd kяhrяba rяngindя чay, ortada bюyцk qяnddanыn iчindя xыrda doьranmыш gяnd, balaca nяlbяkilяrdя doьranmыш limon var idi. Rцstяm Mirzoyeviч ayaьa qalxaraq qonaqlarы salamladы vя Nataliya Иvanovnanы Ernestin arvadы zяnn edяrяrk hяr ikisinя masa arxasыnda yer gюstяrdi.

Bolшakova el adяtlяrini bildiyindяn yataq otaьыna- qadыnlarыn yanыna keчdi.

Karev Rцstяm Mirzoyeviчя Nataliyanыn kim olduьu barяdя mяlumat vermяyi vя gяliшinin sяbяbini bildirmяyi юzцnя borc bildi.

Qoca gцlцmsцndц vя astadan Ernestin qulaьыna pычыldadы: yaxшыdыr ki mцstяntiqdir, yoxsa mяn elя bildim sizin "belя" arvadыnыz var. ―Belя‖ deyяndя nяyi nяzяrdя tutduьunu soruшmaьыn yeri deyildi, ona gюrя Ernest dя elя onun kimi qulaьыna - Elя bilsяniz yaxшыdыr, qoy baшqalarы da elя bilsinlяr - deyя pычыldadы. O masa arxasыna keчdi, Gцlya ona чay gяtirdi vя ona baxan kimi Ernest юz-юzцnя tяbiяtin bu qяdяr haqsыzlыьыna tяяsцflяndibu qяdяr gюzяl, cazibяli sifяtя belя yюndяmsiz vя canlы bяdяnin kimя lazыm olduьunu dцшцndц.

Rцstяm Mirzoyeviч Gцlnarяni kяnara чaьыrdы, onu Karevlя taniш etdi vя uшaqlarы balaca otaqdan чыxarыb orada sюhbяt etmяlяrini tяklif etdi. Xahiш edirяm diqqяtlя qulaq asыn, яyяr nя isя sizя шцbhяli yaxud inandыrыcы gюrsяnmяsя qarышыn, яlavя sual verin, utanmayыn. Mяnim hяr шey barяdя tяsяvvцrцm olmalыdыr- deyя Nataliya yolцstц Karevя tapшыrdы. Ernest яvvяlcя Шirinbяyin ailя vяziyyяti barяdя mяlumat verdi sonra Gцlya ilя sюhbяtя baшladыlar.

Gцlnara Qamidovna, mяn sizin яrinizin itkin dцшmяsi barяdя axtarыш iшlяri aparыram, mяn sizin dяrdinizя шяrik oluram ancaq цmidimizi itirmirik.

Bu iшdя bir irяlilяyiш olmaq цчцn biz hamыmыz bu iшin sяbяblяrini tapmalыyыq...Siz mяnя kюmяk edя bilяrsiniz. Ernest Arkadiyeviч dцnяn sяnяdя qol чяkib ki, яyяr яriniz tapыlmasa siz altы ay gюzlяmяdяn elя mart ayыndan baшlayaraq mцяssisяnin hesabindan maddi mцavinяt ala bilяcяksiniz - o Karevin цzцnя qыnayыcы nяzяrlя baxaraq baшыnы buladы. Bu gцn isя bizim sюhbяtimiz sяmimi olacaq, siz bildiklяrinizi bizя danышacaqsыnыz lazыm olmayan sюhbяtlяri biz qыraьa atыb lazыm olanlarы yazacayыq.

-Яlbяttя Natalya vanna, mяn hяr шeyi baшa dцшцrяm.

-Yaxшы Gцlya, яriniz barяdя, xasiyyяti, adяtlяri, dostlarы, яyяr var idisяdцшmяnlяri barяdя. Gцlya яvvяlcя asta -asta, sonra daha artыq sцrяtlя Шirinbяylя ilk tanышlыqdan baшlayaraq bцtцn olub-keчяnlяri danышыrdы. O яri barяdя aьыllы, bюyцk mяhяbbяtlя, яsasяn ancaq mцsbяt tяяsцrat yaradыr, arada bir aьlamsыnыr meyzarыnыn ucuyla gюzцnцn yaшыnы silirdi.

Ernest bu iki qabaq-qabaьa, bir-birilя цz-цzя яyilяrяk яylяшmiш яtli89

canlы qadыnlarla цz-bя-цz oturarkяn, istяr-istяmяz onlarы yaponiyada mяшhur "sumo" idman nюvцndя olduьu kimi bir dяqiqяdяn sonra hцcuma keчяcяk dюyцшчцlяrlя mцqayisя edirdi. O hяtta шцurunda onlarы яnяnяvi dюyцшчц paltarыnda da tяsяvvцr etdi, ancaq bir qяdяr sonra яyinlяrindяki real paltarlara qaytardы. Eyni zamanda onun diqqяtini Gцlyanыn danышdыьы otqul gцnlяri barяdяki mяlumat чяkdi.

- Baьышlayыn siz nя dediniz, o nя vaxt otqula gяlir? Ardыnы danыш..

-Mяn deyirяm dя, o цч-dюrd gцn otqula gяlяndя bцtцn vaxtыnы evdя uшaqlarla keчirir. Чox diqqяtlidir- Яri barяdя keчmiш zamanda danышmaq onun heч aьlыna da gяlmirdi,- mяn baшa dцшцrяm ki, iшi чoxdur..- Ernest anladы ki onun diqqяtini cяlb edяn bu deyil vя soruшdu: - Gцlya, necя bяyяm Шirinbek Rasuloviчin iш qrafiki belя gяrgindir ki, heч istirahяt elяmir ? -soruшub Bolшakovanыn цzцnя baxdы.

-Niyя istirahяt elяmir ki, mяn onunчцn hяr шяrait yaradыram, qabaq yaxшы idi, beш-altы gцn evdя olurdu, son vaxtlar iшi чoxalыb mяvacibi isя -yox deyя Gцlya юzцnц saxlaya bilmяdi.

Nataliya Иvanovna sualыn mяnasыnы baшa dцшцb sюhbяtя qoшuldu: -Bяli, artыq neчя ildir ki belяdir, Hяmid hяlя uшaq baьчasыna gedirdi, Ernest Arkaliyeviч yaxшы bilir...

-Dцzdцr qazmada iш hяmiшя чoxdur- deyib mяnalы baxышla Bolшakovaya baxdы.

-Yaxшы, Gцlya siz mяnя deyin yadыnыza salыn gюrяk sizin яrinizin dostlarы kimdir, kimilя arasы yoxdur- bяlkя iш yerindя kimlяsя dalaшыb gяlib evdя sizя sюhbяt edib, sizя kimlяr daha чox gяlib-gedirdi, utanmayin danышыn mяn sizi dinlяyirяm..- deyяrяk bloknotunda nя isя qeyd elяdi.

- Nя danышыrsыz Natalya Vanna- Шirinbяy vя savaш. O юmrцndя heч

kimlя savaшan adam deyil, o uшaqlarы da belя юyrяdir, яyяr nя isя sozцnцz dцz gяlmirsя savaшmaq, qышqыrmaq lazыm deyil, oturub sakitcя danышmaq, araшdыrmaq lazыmdыr.

- Bilirяm ki o юzц чox qыzьыndыr cavanlыqda bir-iki dяfя dalaшыb mяnя gюrя- deyяrяk meyzarыyla dizlяrini юrtdц. - Ay allah, doьrudanmы o tapыlmayacaq- arada gюzцnцn yaшыnы sildi. - Иш yoldaшlarыnыn hamыsыnыn xяtrini istяyir heч vaxt heч kяs barяdя pis sюz eшitmяmiшяm...Rцstяm baba da belяdir, Шirin dя ona oxшayыb.- Ay allah doьrudanmы o tapыlmayacaq- onun gюzlяri yenя dolur vя meyzarыnыn ucuyla qюzцnцn yaшыnы silir.

Qюrцnцr son gцnlяr o bцtцn hadisяlяri tяk baшыna, meyit gюrmяdяn, aьu demяdяn, dilsiz-aьыzsыz, kiшilяr kimi iчindя dяrd чяkib ona gюrя dя onda цrяyini boшaltmaq ehtiyacы yaranmышdы, danышmalы idi..

- Ишdя dя onun xяtrini istяyirlяr, bu yaxыnlarda yaьышa dцшцb sяtяlcяm olmuшdu iшdяn gяlmышdы, profsoyuz юzц evя gяlmiшdi bir pasыlka pay gяtirmiшdi..

- Kim idi o , Korolyov Vasiliy Petroviч- deyя Ernest profsoyuz fяalы, xяstяlяrя baш чяkmяyi xoшlayan "dyadya Vasyanы" yadыna saldы.

90

- Net, jenшin prixodil krasiviy Marina zovut, чorniy oчki odel, naverno,

qlaza bolit- deyя Qцlya yadыna saldы, sonra Шirinbяyin sevincяk olub birlikdя yemяk yediklяrini dя unutmadы. Karevin tяяcцbц artdы vя o artыq Bolшakovanыn iшarяlяrinя fikir vermяdяn soruшdu: - Qцlya sяn dяqiq bilirsяn ki o qadыn bizdя iшlяyir?

Gцlya inciyяrяk dodaglarыnы bцzdц vя bu zaman onun sifяti bir az da yumrulanaraq dяm чaynikinin цzяrinя oturdulan "baba" gяlinciklяrinя bяnzяdi: - Yoldaш Karev, necя bilmirяm ki masa arxasыnda яrim onu hяtta "yoldaш Чergezova...yox Чerkasova deyя mцraciяt edirdi, o sizdя kadrlarla mяшьul olur..

- Dцzdцr bizim ispolkomda elя bir qadыn var kadrlarla mяшьul olur, sosial mяsяlяlяrя baxыr belя gюrkяmi.. sanki yadыna salыrmыш kimi - Hяя sarы qыzыlы rяngindя saчlarы da var..deyя Gцlya яlavя etdi..

-Dцzdцr o юzцdцr, Ernest Arkadiyeviч bяlkя dя onunla heч tanыш deyil...- Karev Nataliyanыn bu gediшini baшa dцшmяdi, o doьrudan da belя qadыnы yadыna saldы, yoxsa bu mюvzunu yatdыrmaq istяyir..- O isя bloknotunu чevirяrяk sюhbяti bir qяdяr geriyя dюndяrdi: -Gцlya, bayaq siz dediniz ki cavanlыqda Шirinbяy kiminlяsя sizя gюrя bяrk savaшыb, gяlin o hadisяni yada salaq..mцmkцnsя tяfsilatlы sюhbяt edin.

Bяlkя rus dilindя danышmaq sizin цчцn bir qяdяr чяtindir, azяrbaycanca danышыn biz ki sizi baшa dцшцrцk. Etiraz etmirsiniz ki Ernest Arkadiyeviч?

Karev razыlыьыnы bildirdi, Gцlnara isя sevindi: - Mяn rus dilini dя Шirinbяydяn юyrяnmiшяm, axы rayonda biz rus dilini ancaq mяktяbdя юyrяnirdik. Hяя. Siz Иbrahim barяsindя soruшurdunuzhяmin adamыn adы Mяhяrrяmov Иbrahimdir. O bizim kяnddя olurdu qonшu idi biznяn, yaшca mяndяn bюyцk idi, mяktяbi atmышdы, davakarlыьы ucbatыndan bir il tцrmяyя dцшmцшdц, amnistiyaya dцшцb buraxmышdыlar onu- mяnim baшыma bяla olmaq цчцn. Mяn onda яlbяttя bax belя idim - o чeчяlя barmaьыynan necя olduьunu gюstяrdi....O mяnя gюz verib- iшыq vermirdiizlяyirdi. Hara getsяm qabaьыmы kяsirdi, mяnimlя niшanlanmaq istяyirdi, amma юzц elя idbar idi- gюzlяri quш gюzцnя oxшayыrdы, diшlяri at diшi kimi yarыsы qыzыldan- bilmirяm, bяlkя dя tцrmяdя vurmuшdular diшlяrini. Atasы da elя oьlu kimi qoчu idi tikinti materiallarы skladыnыn mцdiri idi, bir dяfя bizя mяnim atamla sюvdяlяшmяyя gяlmiшdi. Atam isя qovmuшdu onu. Sonra Иbrahimi яsgяr apardыlar, ancaq цч aydan sonra qayыtdы, deyirdilяr ki atasы kimяsя чoxlu pul veribmiш. Bu vaxtы mяn Bakыda Шirinbяylя tanыш oldum, sonra Шirinbяy rayona mяnim valideynlяrimlя tanыш olmaьa gяlяndя яlbяttя kяnddя sюz sюhbяt tez yayыldы. Иbrahim dя kцчяdя Шirinbяyin qabaьыnы kяsib "nя цчцn gяlmisяn, Bakыda qыzlar qurtarыb ki indi gяlmisяn bizimkilяri aparmaьa" deyя soruшmuшdu. Шirinbяy яvvяlcя zarafata salmышdы, sonra hirslяnmiшdi, az qala dalaшacaqdыlar. ancaq o savaшmaьa qorxmuшdu ki yenя dя tцrmяyя dцшяr, ancaq hяdяlяmiшdi bizi. Yaxшы ki sabahы gцnц Шirinbяy Bakiya qayыtmышdы, bir azdan sonra mяn dя Bakыya kючdцm.

Kючmяkdяn bir neчя gцn qabaq Иbrahim mяni evimizin yaxыnlыьыnda 91

saxlayыb—Gцlya gюzlяrini yerя dikdi vя qыzardы- dedi ki mяni sevir, bir azdan o da Bakыya gedяcяk iшя dцzяlяcяk, vя onsuzda mяnя evlяnяcяk. Mяn isя cavab verdim ki o Шirinbяyin heч dabanы da deyil, -gцlцb qaчmышdыm.

Bu tarixчяnin davamы isя belя idi: Иkinci dяfя Gцlya Иbrahimя bu yaxыnlarda rast gяlmiшdi. Шirinbяy iшdя idi, o uшaqlarы qaynanasы gildя qoyub evlяrilя цzbяцzdяkы dцkana getmiшdi. Иbrahim dя onu elя yolun o biri tяrяfindя saxlayыb : - Dayan, Gцlnarя xanыm, nя olub, yoxsa kюhnя dostlarы tanыmыrsan? Salam Яleykцm - deyяrяk at diшlяrilя gцlцmsцnmцшdц.

- Salam Иbrahim. Sяni tanыmamaq olmaz. O dяqiqя fransыz aktyoru Fernandel yada dцшцr, yadыndadыr "Polislяr vя oьrular" filmi? Yox? Onda bax! Nя vaxtdan sяn kюhnя dost olmusan? -Юzцnцn danышыьы Gцlnarяyя cцrяt vermiшdi, eyni zamanda o юz intuisiyasы ilя hiss edirdi ki Иbrahim onu incitmяyя qadir deyil, hяrчяndi bu anlarda onun sifяtindяn qяzяb yaьыrdы.

-Yaxшы bяsdir sяrsяmlяdin arvad, yadыndadыr mяn sяnя demiшdim ki Bakыya kючяcяm- kючdцm, propiskam da var iшimdя, indi Bilgяhdя yaxud Шцvяlanda ev tikmяyя hazirlaшыram, o evdя isя ancaq sяn evdarlыq edяcяksяn, Gцlya, sяn! Mяn hяmiшя bilirdim ki sizin atanla чoxlu oьurluq pullarыnыz var.

-Sяn Шirinbяyi atmalыsan- mяn sяni dя saxlayaram uшaqlarыnы da.

Fikirlяш Gцlya, mяn onsuzda dediyimi edяcяm. Hяm dя sяnin яrin Шirinbяy чoxdandыr rus arvadыynan kefdяdir. Ev-eшik dцzяldяrяm-gяlяrяm sяnin dalыnca.

-Bax o maшыnы gюrцrsяn- onunla- deyib yol qыraьыnda dayanmыш "Volqa" maшыnыnы gюstяrdi. -Nяzяrя al ki bцtцn bu uzun illяr boyu mяn sяnin hяyatыnы izlяmiшяm.

-Sяnin яrini dя gюzdяn qoymamышam. Bir dя sяnя demяliyяm ki, sяnin kюk ya arыq, hцndцr ya alчagboy olmaьыnыn mяnimчцn heч bir fяrqi yoxdursяn mяnя necя varsan- elя dя lazыmsan. Bax, sonra peшiman olarsan, baшa dцшdцn? -deyib getmяk istяrkяn Gцlnarя onun arxasыnca: - Юzцndя bilirsяn ki sяnin planlarыn baш tutmayacaq, bir dя mяnim яrim barяdя dediklяrinin hamыsы yalandыr. Lap doьrudursa da o kiшidir, sяnin tayыn deyil. Иbrahim arxaya baxmadan maшыna sarы yollandы. Шirinbяy bir-iki gцndяn sonra iшdяn Marina ilя gюrцшяndяn sonra xoш яhval- ruhiyyяdя qayыtmышdы, ertяsi gцn uшaqlarы mяktяbя yola salandan sonra Gцlya Иbrahimlя gюrцш яhvalatmы zarafatyana tяrzdя Шirinbяyя nяql etmiшdi. Tяbii ki "rus arvadы" barяsindя o heч nя demяmiшdi, kiшiyя belя sюzц necя demяk olar?

-Gцlya sяn nahaq yerя gцlцrsяn, o яclaf indi hяr шey edя bilяr. Mяn sяni narahat etmяmяk цчцn heч nя demirdim. Ancaq onun barяdя hяr шeyi bilirяm, o indi bir чox adamlara lazыmlы olub ona gюrя dя ona indi heч kяsin diшi batmыr. Иndi sяni baшa salaram: artыq dюrd ilя yaxыndыr ki o bizim mцяssisяdя iшlяyir—hя, hя, tяяcцb elяmя vя qulaq as. Onu bizim idarяyя guyuaьzы avadanlыq цzrя чilingяr kimi Sergey Yurkevskinin tяsяrrцfatыna iшя 92

gюtцrцblяr - mяn onun barяsindя danышmышdыm, чox savadlы iшgцzar mцtяxяssis vя яla adamdыr. Mяn ilk dяfя Иbrahimя iшdя rast gяlяndя чox tяяcцblяndim. Onun isя heч qaшы da tяrpяnmяdi- elя bil mяnimlя gюrцшmяyi gюzlяyirdi. O elя orada yataqxanadaca yaшayыrdы heч otqul gцnlяrindя dя oradan чыxmыrdы. Belя gцnlяrin birindя o qeyri-qanuni balыq ovu ilя mяшьul olan katerlяrin birinin kollektivilя tanыш olmuшdu.

-O deyirdi ki Иbrahim indi яsl balыq padшahыna чevrilib, mяn isя cavab verdim ki lap яsl padшah da olsa o mяnя lazыm deyil vя Шirinbяyi sakitlяшdirmяk цчцn onu yeni univermaьыn aчыlышыna gedib юzцnя vя uшaqlara pal-paltar almaьы mяslяhяt gюrdцm -Gцlya sюhbяtini davam etdirirdi Karevin dяnizdяki "evi" - "dejurka" adlanan otaq, vaxtilя dalьaqыrыcы kimi istifadя etmяk mяqsяdilя Neft Daшlarыnda batыrыlmыш kюhnя gяmilяrin birinin gюyяrtяsindя yerlяшirdi vя onun oradakы qonшularы яsasяn dяniz neft donanmasыnin rяhbяr dяnizчilяri - "Xяzяrшяrqneft" idarяsi portunun rяisi, baш dispetcer, xilasedici vя dalьыclar xidmяtinin rяisi, vя яlbяttя ki baш komendant vя tяsяrrцfat цzrя "baш rяis" hesab olunan "botsman" Vasiliy Petroviч, sadяcя "Petroviч" idi. Ernest bir cox sяrniшin katerlяrinin vя yцk gяmilяrinin kapitanlarы ilя tanыш idi, o cцmlяdяn qanunsuz qыzыl balыq vя qara kцrц istehsalчыsы olan "Burnoy" gяmisinin rяhbяrlяrilя dя ayaqцstц tanышlыьы mюvcud idi.

Hяmin katerin kapitanы tяcrцbяli Xяzяr dяnizчisi olan чox iradяli vя cяsur Nikolay Maltsevlя dя tanыш idi, vя onun son dяrяcя aьzыbцtюv adam olmasыndan xяbяrdar idi.

Ancaq bir neчя tanыnmыш vя hюrmяtli adamlarla o cцmlяdяn Karevlя Nikolay daha sяmimi idi vя hяtta yeri dцшяndя sadя mяiшяt mяsяlяlяrinя dair sюhbяtlяr etmяkdяn чяkinmirdi. Ondan Karevin mяlumatы var idiki balыq istehsalыna Bakы шяhяri Neftdonanmasыnыn rяhbяrliyi, rayon partiya tяшkilatы, balыq istehsalыna "mцstяqil" nяzarяt komitяsi vя sanitar epidemioloqiya komitяsi himayяdarlыq edirlяr vя vaxtaшыrы юz ailяvi yemяk masasыnыn цstцndя Petroviчin tяsяrrцfatыndan tяzя turulmuш balыq vя onun tюrяmяsi olan qurudulmuш, yaxud hisя verilimiш qыrmыzы balыq vя qara kцrц kimi dяniz mяmulatlarыnыn olmasыnы arzulayыrlar.

Nяrя baliьыnыn "ovlanmasы" baшqa balыqlarыn istehsalыndan юz fяrdiseчilmя xцsusiyyяtlяrinя gюrя bir sыra texniki tяchizat чяtinliklяrilя mцшayiяt olunur.

Xoш sakit havalы gцndя (yaxud gecяdя) dяniz donanma yollarыndan vя qazma qurьularыnыn sяsli-kцylц yerlяrindяn bir qяdяr aralы, dяnizin nisbяtяn dяrin hissяsindя uzunluьu bir neчя on metrlяr tяшkil edяn "kolada" deyilяn qalыn mяftil (tros) uzadыlыr ki, onun цzяrinя nяrя balыьыnы cяlb edяcяk kiчik balыqlar taxыlmыш чoxlu sayda halqalar iliшdirilir. Hяmin koladanыn цzdя saxlanыlmasыyчцn ona yцngцl "pontonlar" taxыlыr, lazыmi istiqamяtdя saxlamaq цчцnsя lюvbяrlяrdяn istifadя olunur. Yaxшы ov alыndыьы vaxt bir - iki sutkadan sonra halqalarыn цstцndя yellяnяn bir necя onluqlarla nяrя, aь balыq yaxud uzunburun balыqlarыnы yыьmaq vя koladanыn yerini dяyiшdirmяk dюvrц baшlayыr.

93

Яyяr ov qeyri-mяqbul yaxud чox az alыnыbsa hяmin proses bir qяdяr baшqa yerdя tяkrar olunur. Havanыn kцlяkli, чovьunlu gцnlяrindя dя dяnizя vaxtыnda чыxыb balыqlarы yыьmaq mцmkцn olmadыqda koladanыn цzяrindя bir neчя gцn yellяnmяyя mяruz qalmыш balыqlar insan orqanizminя чox ziyanlы zяhяr ifraz edirlяr ki, onlarы satышa buraxmaq mцmkцn olmur, belя hallarda ovu dяnizя atыrlar. Ona gюrя dя balыqчыlar itkinin qarшыsыnы almaq цчцn meteoroloqlarыn xяbяrdarlыqlarыna baxmayaraq bяzяn kцlяkli havada da dяnizя чыxыr, ovlarыnы vaxtыnda yыьmaьa чalышыrlar. Ernestin yadыnda qalan illяrdя, чox шцkцr olsun ki, balыqчыlarda bяdbяxt hadisяlяr baш vermяmiшdi.

Eyni zamanda o Nikolayыn яllяrindя bu zыrpы balыqlarыn bяdяnindяki цlgцc kimi iti qanadlarыnыn kяsik yerlяrini, bяzяn isя halqalardan чыxarыlarkяn bu gцclц balыqlarыn чabalamasыlя яllяrinя batan halqalarы чыxarmaq цчцn dяrini kяsmяli olduqlarыyчцn яllяrdя dяrin izi qalan yara yerlяri, belя aьыr vя чяtin yollarla чюrяk pulu qazanan insanlara hюrmяti artыrdы. Yuxarы tяшkilatlara paylandыqdan sonra balыьыn qalan hissяsini mяdяndя чalышan neftчilяr mяmnuniyyяtlя kilosu bir manatdan tяzя balыq, iki manatdan isя hisя verilmiшini alыb evlяrinя, ailяlяrinя aparыrdыlar, halbuki шяhяrdя sцmцklц mal яtinin bir kilosunun qiymяti iki manat idi, bazarda isя ondan da baha olurdu.

Karev юzц dя bяzi hallarda on manat xяrclяyяrяk ailяsini dяnizin bu яvяzsiz nemяtlяrilя, bяzi hallarda isя balыq kababыyla sevindirirdi. Dцzdцr o alanda baшqa iшчilяrin яlilя alыrdы, чцnki Nikolay heч cцr ondan pul almaq istяmirdi. Иbrahimin balыq karyerasы barяdя mяlumatы da ona Nikolay danышmышdы. Ишdяn boш vaxtlarыnda Иbrahim Nikolaydan balыьыn tяmizlяnmяsi vя duzlanmasы proseslяrini юyrяnmiш, bu sahяni yaxшы mяnimsяyib bir qяdяr qazandыqdan sonra юzц цчцn шяxsi qayыq alыb onu mцhяrriklя vя bцtцn lazыmi avadanlыqlarla tяchiz etdikdяn sonra, яvvяlcя юzц, sonralar baшыna yыьdыьы kюmяkчilяrlя birlikdя balыq istehsalыna baшlamышdы.

Nikolayыn bu iшя heч bir etirazы vя araшdыrыlmalarы olmamышdы, чцnki hяr gцn dяniz mяdяninя 300-dяn 500 nяfяrя qяdяr isчi gяlib-gedirdi vя hяr iki "ovчular" dяstяsinin kifayяt qяdяr alыcыlarы olurdu. Иbrahim bu sahяdя fяaliyyяtini daha da geniшlяndirmiш, bцtцn yuxarы tяшkilatlara aylыq paylardan яlavя respublikanыn, шяhяr vя rayonun rяhbяr tяшkilatlarы iшчilяrinin sifariшlяrini yerinя yetirmяyя чalышыrdы. Zaman keчdikcя o balaca qayыьы daha gцclц mцhяrrikli bюyцyц ilя яvяz etdi. Doьrudur bir ara danышыrdыlar ki kюhnя "lodka" qasыrьa vaxtы bir nяfяr iшчisilя birlikdя dяnizdя batыb, ancaq bu mяsяlя barяdя yuxarы tяшkilatlara heч bir шikayяt daxil olmadыьыndan sяssяmir dя kяsilmiшdi.

Bu dolaшыq mяsяlяdя яsl hяqiqяtin цzя чыxmasыnda yeni axtarыш istiqamяtlяrinin aчыldыьыnы nяzяrя alan Nataliya Иvanovna, яldя olunmuш mяlumatlara чox ciddi yanaшdы.O Gцlnarяyя vя Ernestя tяшяkkцr edяrяk Чerkezova ya Чerkasova barяdя юz idarяsinin vя neftqazчыxarma idarяsinin kadrlar шюbяsindяn mяlumat юyrяnmяsini xahiш etdi.

- O axы юzцnц kadrlar шюbяsinin isчisi kimi qяlяmя verib, bяlkя bu hansыsa bir psixoloji oyundur, zяhmяt olmasa, gцnц bu gцn ora zяng edin, 94

sonra mяnя. Yox, daha yaxшы olar ki elя dцz xяttlя.. Gedяk mяnim kabinetimя oradan zяng edяk - qяrarыna gяlib taksi sцrцcцsцnя prokurorluьun цnvanыnы dedi.

O "brakonyer" adam yedirdяn Иbrahimlя mяn юzцm mяшьul olaram.

Bizim idarяdя belя familiyalыnыn heч oxшarlыьы da yoxdur, onu mяn dяqiq bilirяm, ancaq NQЧИ-dяn soruшmaq olar... Karev telefon dяstяyini qaldыrыb kommutatordan onu NQЧИ-nin kadrlar шюbяsilя calaшdыrmasыnы xahiш etdi.

Valentina Иqnatyevna, Salam Karevdi. Mяnя lazыmdыr bilяm ki sizin tяsяrrцfatda Чerkazova, yaxud Чerkasova familiyalы Marina adlы adam var?

-Cavan, sarы saчlы-blondinka..Marina..tцnd saчlы... Mariya ...xeyir bu o deyil. Яyяr buna oxшar adam tapsanыz zяng edin - onun sualedici nяzяrlяrinя Nataliya Иvanovna razыlыqla cavab verdi- zяng edin rayon prokurorluьuna Bolшakova Nataliya Иvanovnaya..Hя? Яlbяttя ciddidir, bяli saь olun.

Nataliya Иvanovna soruшmadan nяticяsini baшa dцшdц.

- Ernest Arkadyeviч, юzцnцnkцlяrя zяng edin, bяlkя siz olmayanda kimisя qяbul ediblяr, gяlib sizinlя tanыш olmayыb, hяr шey ola bilяr.

-Kuчeryavaya, - cцrcцrцsaч- indi qazmaчыlarыn kadrlarыnы cala, zяhmяt olmasa- Antonina Иvanovna hяr vaxtыn xeyir, ...bяli mяnяm... o юz sualыnы tяkrar etdi vя bir qяdяr pauzadan sonra " saray xanыmыnыn" cavabыnы eшitdi: -Xeyir Ernest Arkadiyeviч, bizdя belя adda adam yoxdur, ancaq Чerkasova Marina mяnя tanыш gяlir, deyяsяn bizim iшчilяrdяn kiminsя ailяsindя mяnя rast gяlib dяqiq yadыmda deyil, gяrяk Шяxsi Ишlяrя baxam.

Antonina Иvanovna- bizim яziz "ensiklopediyamыz" zяhmяt olmasa tez baxыn mяnя deyin, bu indi lazыmdыr. Sonra rayon prokurorluьuna Bolшakovaya zяng edin. Mяn sizin zяnginizi gюzlяyяcяm.

-Baшa dцшdцm, bu yяqin ki Rasulovun iшilя яlaqяdardыr, bu saat.

Nataliya Иvanovnaya salam deyin.. Цч-dюrd dяqiqяdяn sonra Karev yenidяn saray xanыmыnnыn sяsini eшitdi: -Bяli Ernest Arkadiyeviч, dцzdцr mяn elя dя bilirdim ancaq sяhv etmяkdяn ehtiyat edirdim, Чerkasova Marina Leonidovna bizim Yurkevskinin arvadыdыr, 1947 il tяvяllцdц, mяktяbdя mцяllimяdir, цnvanlarыnы deyim? - Razin qяs. Sadovaya kцc. 27, telefon nюmrяsi...saчыnыn rяngini deyя bilmяyяcяm burada ancaq Sergey Georgiyeviчin шяkli var.— Ernest sanki xяttin o biri baшыnda onun mцlayim gцlцmsяyяn sifяtini gюrцrdц dяstяyi Nataliya Иvanovna gюtцrdц: -Чox saь olun Toneчka, siz bizя чox kюmяk etdiniz.

- Dяymяz, gцcцmцz чatdыьы qяdяr sizя kюmяk etmяk borcumuzdur.

- Deyin gюrцm bяs Yurkevski юzц indi iшdяdir yoxsa sahildяdir?

- O buradadыr, dцzdцr bir neчя gцn gecikib, deyir ki xяstя olub, bцlleteni gяlяn dяfя gяtirяcяyinя sюz verib.

- Yaxшы, чox saь olun, bizim zяngimiz barяdя, bilirsiz dя, heч kяs bilmяmяlidir, sabah mяn dя ora gяlяcяm, yяqin ki uzun mцddяtя.

95

Gюrцшяrik, hяlяlik.

Dяstяyi qoyub divar saatыna baxdы vя sanki юzц-юzцylя danышыrmыш kimi- mяktяbdя dяrslяr saat birdя qurtarыr mцяllimlяr bir saat, yaxud saat yarыm yubana bilяrlяr, bizim yolumuz yarыm saat чяkяr. Mяrifяtli arvad indi evdя uшaqlarыlя olmalыdыr- elя mяrifяtsiz dя, ona gюrя Ernest Arkadiyeviч zяng edin ona, sюzlяшin ki yarыm saata, yaxud 40 dяqiqяyя gяlirsiniz, mяnim barяmdя heч nя demяyin- mяn onun reaksiyasыn gюrmяk istяyirяm.

- Baьышlayыn Nataliya Иvanovna, mяnя elя gяlir ki siz mяni baшqa bir яsяrin qяhrяmanы olan sizin kolleqanыz doktor Vatsonla sяhv salыrsыnыz, gяlin qoy hяr kяs юz iшilя mяшьul olsun. Mяnim dя юz iш-gцcцm var axы...

- Mяn sizdяn цzr istяyirяm, ancaq mяn zяrыn edirяm ki Marina яrinin iш yoldaшыnыn yanыnda daha sюhbяtcil olar nяinki mцstяntiqlя tяk-bя-tяk gюrцшdя. Onu buraya dяvяt etmяk цчцn яlimdя яsasыm yoxdur ... hяlяki yoxdur....Mяn Zaven Muшeqoviчdяn maшыn xahiш edяrяm, belя ki biz tez qayыdacaьыq. Burada mяndя iki яdяd buterbrod var- birini siz gюtцrцn, termosda чay var, baшqa шey цчцn vaxt yoxdur- buyurun ona zяng vurun..

Saat dюrdя yaxыn onlarыn maшыnы artыq evin qarшыsыnda dayandы, Marina pяncяrя pяrdяsinin arxasыndan "Volqadan" dцшяn Karevi gюrdц- onun barяsindя яrindяn чox eшitmiшdi, onun arxasыyca dцшяn hцndцrboy, uzun sarы hюrцyцnц arxadan topalayыb yыьmыш gюzяl sifяtli qadыnы isя tanыmыrdы.

Sergeyi iшя yola saldыqdan sonrakы gцnlяrdя Marina юzцnц чox narahat hiss edirdi, sanki hardansa цrяyinя bяdbin bir hadisяnin baш verяcяyi dammышdы, bяrk nigaranчыlыq keчirirdi, hяtta "ailя vяziyyяtilя яlaqяdar olaraq" mяktяbdя iшdяn bir hяftяlik mяzuniyyяt dя almышdы. Sanki bir neчя gцn davam edяn dava-шavadan, kцчя sюyцшlяrindяn, dюyцlmяlяrdяn, otaqda daim hюkm sцrяn aьыr iчki abu-havasыndan sonra yцngцllцk yaranmalы idi, ancaq gяrginlik ondan яl чяkmirdi. O xяstя Шirinbяyя baш чяkmяk цsulunu fikirlяшmiшdi, eyni zamanda Zoyanыn evinя bяzi xыrda para pal- paltarlarыnы aparmaq qяrarыna gяlmiшdi. Ишя getmяmiшdяn яvvяl Шirinbяy ona zяng edяrяk gюrцшя bilmяyяcяyi barяdя onu xяbяrdar etmiшdi ki - xяstяliyi ilя яlaqяdar onun яvяzedicisi olan sahя rяisi hяddindяn artыq vaxt iшlяmяli olduьundan o iшя tez getmяlidir. Bir dя o Sergeylя onun sяrxoшluьu barяdя kiшi sюhbяti aparacaьыnы, evdя belя qeyri-insani hяrяkяtlяrinя son qoymasыnы tяlяb edяcяyini, lazыm gяlsя lap ictimaiyyяtin mцzakirяsinя чыxaracaьыlя hяdяlяyяcяyini sюz vermiшdi. Gayыdыb gяlяndяn sonra isя onunla hяr шey barяdя danышacaьыnы vя Marinanы qoruyacaьыnы demiшdi.

Bu zяng onun цrяyindя aьыr bir iz buraxmышdы- яlbяttя uzun mцddяt dяnizdя iшlяmiш adamы dяyiшmяk lazыmdыr, ancaq... - bяlkя o gюrцшmяkdяn qaчыr, bir dя o dediyi "kiшi‖ sюhbяti necя baш verя bilяr vя nяticяsi nя olacaq? deyя o цrяyindя юz-юzцnя sual verirdi.

Keчяn hяftяnin sonunda baш vermiш bu qasыrьa da шяhяr tяsяrrцfatыna vя шяxsi evlяrin, mцlklяrin yiyяlяrinя xeyli ziyan vurmuшdu. Hяmin gecя kцlяyin vыyыltыsы vя aьaclarыn xыrыltыyla qыrыlma sяslяrindяn sяhяrя kimi gюzцnя yuxu getmяyяn Marina, sяhяr aчыlandan sonra baьчada bir neчя aьaclarыn 96

qыrыlыb bюyrц цstя dцшdцyцnц vя hasarыn яyildiyini gюrцb xeyli peшiman olmuшdu. Яvvяllяr belя qasыrьalы gцnlяrdя o hяr iki kiшilяr barяdя nigaranчыlыq keчirir, adяtяn iш vaxtы яrinя zяng edib qasыrьanыn nяticяlяrilя maraqlanardы. Иndi isя tяbii ki o heч yerя zяng etmяdi vя buna gюrя dя qanы bir qяdяr dя qaraldы.

Marina Karevin zяnginя heч bir reaksiya vermяyяrяk gяliшinin sяbяbini soruшmadы, цrяyindя fikirlяшdi ki цzцrlц sяsяb olmadan baш mцhяndis iшчilяrinin arvadlarыna baш чяkmяz, madam ki o mяnimlя gюrцшmяk istяyir demяli mяsяlя mяnimlя яlaqяdardыr...

Seryojaya nя isя olub.

O tцnd eynяyini taxыb giriш qapыsыnы aчdы. Ernest qadыnы qabaьa buraxыb sonra юzц iчяri daxil oldu. Marina onlara soyunmaьы tяklif edяrяk qonaq otaьыna dяvяt etdi. O heч bir sual vermirdi ancaq beynindя чяkic kimi sual dюyцnmяkdя idi "Nя isя baш verib...nя isя baш verib.." Ernest Nataliya Иvanovnanы lazыmi qaydada tяqdim etdi, mцstяntiq sюzцnц eшitcяk Marina beynindяki чяkicin vurmalarыnыn sayыnыn seyrяldiyini hiss etdi vя beynindяki fikir axыnы tamamilя bir-birinя dolaшdы, «mцstяntiq....demяli qasыrьa deyil.Mяn nя gюzlяyirяm. onlardan hansы saьdыr? O birisinя nя olacaq..Bu hamыsы mяnim gцnahыmdыr.. danышыn gюrцm.. Kim?" ..

Onun aьarmыш sifяtindяn vя uzun mцddяt susmasыndan Nataliya Иvanovna mюhkяm iradяli qadыn olduьunu цrяyindя qeyd elяdi vя hяr ehtimala qarшы цrяkkeчmяnin qarшыsыnы almaq цчцn onu sakitlяшdirmяyя чalышdы.

- Marina Leonidovna bizim gяliшimiz heч cцr sizin ailяnizlя яlaqяdar deyil, ona gюrя xahiш edirяm narahat olmayыn...Mяn sizя bir neчя qeyrirяsыn sual vermяk istяrdim, bяlkя sizin cavablarыnыz mяnim hal-hazыrda araшdыrdыьыm iшdя mяnя yardыm etdi ...Siz tцnd eynяyinizi чыxara bilmяzsiz, axы burada gцnяш шцalarы yoxdur...?

Marina onun sualыnы eшitmяmяzliyя vuraraq чiyinlяrini чяkdi: - Mяn bilmirяm sizя necя kюmяk edя bilяrяm ..siz hansы iшlя mяшьul olursunuz ki..?

-Bilirsiz, Ernest Arkadiyeviчin mцяssisяsindя insan itib ..

-Necя yяni itib? ..

-Elя dя hяmin qasыrьa gecяsindяn yoxdur... -vяssяlam..Иndi mяn sizdяn onun dostlarыndan, xasiyyяtlяrindяn, bяlkя dя dцшmяnlяrindяn nя bilirsinizsя bizя demяyinizi xahiш edirяm ...

-Kim barяdя, nя barяdя mяn sizi yaxшы baшa dцшя bilmirяm Nataliya Иvanovna..

Marina iradяsini toplayыb юzцnц qabaьa verdi. Яslindя o artыq nя baш verdiyini dяrk etmяyя baшlamышdы. Ancaq o dяhшяtli fikri юzцndяn uzaqlaшdыrmaьa чalышыrdы vя suda batan insan saman чюpцndяn yapышdыьы kimi arada yaranmыш sakitlikdяn yapышmaьa чalышыrdы.

Bu sюhbяti baшlayarkяn Nataliya Иvanovna elя zяrыn edirdi ki Marina dяnizdя baш vermiш hadisяdяn xяbяrdardыr, adяtяn belя yeniliklяr neftчi ailяlяri arasыnda tez yayыlыr.

97

Ev yiyяsinin dinmяzliyi vя aьlamaqdan qыzarmыш gюzlяrini юrtmяk цчцn taxыlmыш tцnd eynяk bu fikri tяsdiqlяyirdi. Ancaq o Marinanыn yaшadыьы mяskяnin hamыdan uzaqda olduьunu nяzяrя almamышdы vя яlbяttя ki ailяdяki яr-arvad mцnasibяtlяrindяn bixяbяr idi. Ancaq iшin xeyrinя gюrя artыq geriyя yol yox idi, mяsяlя aчыlmalыydы.

- Axы siz bu yaxыnlarda o xяstя olarkяn ona baш чяkmiшdiniz, amma nяdяnsя kimliyinizi bildirmяdяn...O sizin nяyinizdir? - nяhayяt яsas sual ortaya чыxdы..

Marina nяhayяt "saman чюpцnц" buraxdы, юzцnц oturacaьa sюykяyib iчindяn "Шirmbяy" sюzцnц чыxardыb elя bil daшa dюndц. O bu dяqiqя rus yaslarыnda olduьu kimi bяrkdяn aьu demяk, balasыnы itirmiш yalquzaq kimi ulamaq istяdi, ancaq o dяhшяtli yuxu gюrцrmцш kimi nя tяrpяnя bildi, nя sяs чыxardы..ancaq yarыmdяqiqяdяn sonra юzцnя gяldi.

Onun qulaqlarыnda sonuncu sual hяlя dя sяslяnirdi vя o Bolшakovanыn цzцnя baxaraq mцяllim kimi onun sualыna aydыn cavab verdi: -O mяnim nяyimdir, aшinam, dostum? - deyib eynяyini чыxardы vя baшыnы яllяrinin цzяrinя salaraq hюnkцr-hюnkцr aьladы..

Ernestlя Nataliya ikisi dя eyni vaxtda tяяsцflяrini bildirdilяr, ancaq Nataliya "O qospodi" deyяrяk яlavя etdi, Marinanы sakitlяшdirmяyя чalышdы, mяtbяxя keчib ona su gяtirdi ―valeriana olsaydы yaxшы olardы" dedi.Baьышlayыn mяni, mяn bilmirdim ki sizin xяbяriniz yoxdur..vя яyяr sizinчцn belя rahatdыrsa eynяyinizi taxыn..

Marina zarыltы ilя baшыnы qaldыrdы, saь яlindяki eynяyi bir qяdяr firladыb sonra gюzцnя taxdы vя sanki heч kяsi gюrmяdяn havaya mцraciяtlя - bu odur, baшqa heч kяs bunu edя bilmяzdi, nя цчцn, bяs mяn, bяs qыzlar...яyяr gяlsяydi mяn onu dilя tutardыm, dedi "kiшi‖ kimi, buyur bu da danышыq, bяs mяn ? Mяn burda nячiyяm?...- eynяyin altыndan sel kimi gюz yaшlarы axmaqda davam etdi..

Sonra o yuxudan ayыldыьы kimi юzцnя gяldi vя nяzяrlяrini gah Karevin gah Bolшakovanыn цzяrindя saxlayaraq: - Mяni baьышlayыn bu mяnim шяxsi iшimdir, чox шяxsidir,..siz mяndяn nя eшitmяk istяyirsiniz? mяn baшa dцшцrяm...Mяn sakit vя яdalяtli olmaьa чalышacam..deyib iradяsini topladы vя hяyatыnыn axыr illяrinin tarixcяsini, son gцnlяrdяki hadisяlяri qonaqlara tяfsilatыyla nяql etdi. ИSTИ ИZLЯRLЯ Maшыna яylяшdikdяn sonra Karev Bolшakovaya mцraciяtlя- Hяя, Nataliya Иvanovna artыq sizi cinayяtin цstцnцn aчыlmasы mцnasibяtilя tяbrik etmяk olar? Bundan sonra iшlяriniz asanlaшыr - sabah qadыnlarыn sюhbяtlяrini шahid ifadяlяri kimi qeydiyyatdan keчirib "gяtirin bura Lyapkin-Tyapkini", deyяcяksiniz, hя, sonra onu nя gюzlяyir?

-Yox Ernest Arkadiyeviч, hяlя tutmaq olmaz, Ишin aчыlmasыna qяdяr hяlя o qяdяr mяsяlяlяr var ki, axы gцnahы sцbut da etmяk lazыmdыr. Ancaq qadыnlar yazыqdыr- elя hяr ikisi, onlar indi tяk baшыna hяrяsi iki uшaq 98

bюyцtmяli olacaq, elя юzlяri dя cavandыrlar indidяn dul qalacaqlar, dayaqsыz, kiшi nяvaziшi gюrmяdяn...Rasulov tapilsa da ancaq onunчцn qяbir yaratmaq цчцn, Marina da hяr hansы nяticяdяn asыlы olmayaraq яrsiz qalacaq..

Necя yяni hяr hansы- mяyяr bu gцnkц sюhbяtlяr onun gцnahыnы sцbut etmяdi. O юz ehtirasыnы saxlamalы deyildi ki? -deyя Ernest bцtцn gюvdяsilя arxaya чevrildi. Bu axы el arasыnda deyildiyi kimi gцn kimi aydыndыr...

Allahыn gцnц hяlя allahыn mяhkяmяsi demяk deyil. Bu gцn bizim яlimizdя heч insan mяhkяmяsiyчцn dяlil-sцbut yoxdur. Bizя sцbut цчцn hяr hansы bir яшya lazыmdыr...Mяn hяlя onlarla insanlarы danышdыrmalыyam..axtarmalыyam, axtarmalыyam,.bir neчя dяfя yoxlamalыyam..Яyяr bu bяdbяxt hadisя deyilsя adam юldцrmяkdirsя- bu чox aьыr cinayяtdir..onun юz cяzasы var. Tяlяsmяk lazыm deyil, yoxsa bяzяn gцnahsыz adamы tuturlar, яsl cinayяtkar isя azadlыqda gяzir.. Sizя isя mяn tяшяkkцr edirяm чox kюmяk etdiniz..doktor Vatson.. Иstintaq tяdbirlяrinin davam etdirilmяsi mяqsяdilя Nataliya Иvanovna юz kюmяkчisi Иsmayыl Яliyevlя birlikdя ikinci dяfя dяniz mяdяninя gяlяndя, Шirinbяy Rasulovun itmяsindяn artыq dюrdцncц gцn юtцrdц. Bir il яvvяl Azяrbaycan Dюvlяt Universitetinin hцquq fakultяsini yenicя bitirmiш gяnc mцtяxяssis olan Иsmajыl tяcrцbяli mцtяxяssis- hцquqшцnas olan N.И.Bolшakovanыn yanыna dцшmяkdя юzцnцn gяlяcяk karyerasы цчцn bюyцk xoшbяxtlik hesab edirdi. Qazma iшlяri Иdarяsindя onlara vaxtaшыrы boш olan kabineti ayыrmышdыlar, чцnki bu otaq vaxtilя чox gцclц vя vahimяli NKVD Daxili Ишlяr Цzrя Xalq Komissarlыьыnыn bu mцяssisя цzrя daimi nцmayяndяliyinя mяxsus olmuшdu. Bu Nцmayяndяlяrin sяlahiyyяtlяri isя vaxtilя hamыnы vя hяr yerdя izlяmяk, gцdmяkdяn baшqa, istehsalatda baш verяn mцxtяlif nюv qяzalarыn, bяdbяxt hadisяlяrin, istehsalat xяsarяtlяrinin vя baшqa, istehsalatda baш verяn ciddi hadisяlяrin isti izlяrlя araшdыrыlmasы vя gцnahkarlarыn cяzalandыrыlmasы da daxil idi. Bяzяn istehsalatda baш verяn tяbii qяzalar- misalчцn- borularыn qыrыlыb quyuya dцшmяsi, yaxud boruяtrafы sцxurlarыn quyuya tюkцlmяsi kimi hallar burada чalышanlarыn mцxtяlif dцшmяn hяrяkatlarыna (kapitalist, yaxud imperialist) kяшfiyyatlarыna mяnsubiyyяti nюqteyi nяzяrindяn araшdыrыldыьыndan, bir чox gюrkяmli, bitяrяf, gцnahsыz mцtяxяssislяr uzunmцddяtli mцstяntiq araшdыrыlmalarыna mяruz qalыr, iшdяn kяnarlaшdыrыlыr, bяzi bяdbяxtlяr isя hяtta mцxtяlif mцddяtlяrя qazamatlara, sцrgцnlяrя gюndяrilirdilяr. Ona gюrя dя bu kabinet "yerli" iшчilяr tяrяfindяn mяnfi qiymяtlяndirilяrяk ancaq qыraqdan gяlяn mцxtяlif mцfяttiшlяrя, nяzarяtчilяrя. inspektorlara vя bu kimi iшчilяrin цzцnя aчыlыrdы.

Hяlя bir gцn яvvяl dяnizя getmяyя hazыrlaшarkяn Nataliya Иvanovna Иsmayыla bцtцn kadrlar шюbяlяrilя яlaqя saxlayыb Шirinbяy Rasulov itяn gecяsi dяnizdя iш baшыnda olanlarыn siyahыsыnы tяrtib etmяyi tapшыrmышdы. Иsmayыl bu tapшыrыьa чox ciddi yanaшaraq Bolшakovadan gюrцb gюtцrdцyц dяqiqiliyilя hяmin gцnlяr dяnizdя iш baшыnda olanlarыn hamыsыnыn yцz яlli nяfяrdяn artыq tяшkil etmiш siyahыsыnы tutmuшdu, belя ki, hяmin siyahыda hяm gecя fяaliyyяt gюstяrяn avtobufet iшчilяri, hяm yanьыna qarшы keшikчi 99

mцhafizя xidmяtчilяri, hяm sцrцcцlяr, hяm gecя чюrяk biшirяnlяr gюstяrilmiшdi, bu siyahыda hяr familiyanыn qabaьыыnda hяmin шяxsin iшя чыxma cяdvяli dя Nataliya Иvanovnanыn masasыnыn цstцndя idi.

- Mяn gюrцrяm ki siz heч kяsi yaddan чыxarmamыsmыz Иsmayыl- deyя Nataliya Иvanovna razыlыqla gцlцmsяdi, o isя tяvazюkarlыqla baшыnы aшaqы яydi.

Sizin mяktяbinizdir, Nataliya Иvanovna -"qыsaltmaq hяmiшя яlavя etmяkdяn asandыr, vя bir nяfяr яsl gцnahkarы яldяn buraxmaqdansa yцz nяfяr gцnahsыz шahidlяri dinlяmяk daha yaxшыdыr"- dцzmц yadda saxlamышam?

Nataliya Иvanovna siyahыnы bir dя o цz-bu цz чevirdi, ona yenidяn birdя gюz gяzdirdi vя fikirli-fikirli dedi: -Dцzdцr, dцzdцr, ancaq Иsmayыl deyin gюrцm qazmaчыlarыn siyahыsыnda Mяhяrrяmov adlы adama rast gяlmяmisiniz ki...Иbrahim Mяhяrrяmov.?

- Mяn bilяn belя adam yoxdur. Ancaq birdя yoxlayaram, kadrlar шюbяsi yaxыnlыqdadыr..

Bolшakova qяlяmi gюtцrцb siyahыda bu iшя hяtta nяzяri cяhяtdяn heч bir aidiyyatы ola bilmяyяn adamlarыn adlarыnы pozdu. Buraya o mцstяqil dяniz platformalarыnda чalышan qazmaчыlarы, konkret tikintilяrdя gecяlяr fяaliyyяt gюstяrяn inшaatчыlarы, yataqxanalardakы, yemяkxana vя bufetlяrdяki, чюrяk biшirяn sexlяrindя vя elektrik stansiyalarыndakы gecя nюvbяtчilяrini aid etmiшdi. Яvvяl estakadalarыn uzaq obyektlяrindя gecяlяr fяaliyyяt gюstяrяn iшчilяrin adlarmы da pozmaq istяdi, ancaq bir qяdяr fikirlяшяndяn sonra heч olmasa formal sюhbяt keшirmяk цчцn onlarы saxlamaq qяrarыna gяldi.

Siyahыda yetmiш iki adamыn adы qalmышdы, onlardan otuz nяfяri hal-hazirda iш baшыnda idilяr, qalanlarыysa bu gцnlяrdя gяlib iшя baшlamalы adamlar idi. Иsmayыl qayыdaraq mяlumat verdi ki, hяmin gцnlяr Mяhяrrяmov Иbrahim otqulda - istirahяtdя olub vя bunu tяsdiq etmяk цчцn Nataliya Иvanovnanыn qarшыsыnda Yurkevskinin dяstяsinin daxil olduьu viшkaquraшdыrma sexinin iш cяdvяlini aчdы.

- Чox saь olun Иsmayыl, indi bu dяqiqlяшdirilmiш siyahы цzrя adamlarla bizim gюrцшцmцzц tяшkil edin, belя ki gecя nюvbяsindя iшlяyяnlяr sяhяr saat 9-la 10 arasы, gцndцz iшlяyяnlяr isя axшam чaьы hяmin saatlarda gяlsinlяr. Usta vя briqada baшчыlarы hяmin gecя юz obyektlяrindя olub olmamaqlarыndan asыlы olmayaraq istяdiklяri vaxt bizim qяbulumuza gяlя bilяrlяr. Bu siyahыya daxil olan adamlardan kimsя bu son 5-6 gцn яrzindя iшя gяlяrsя qoy onlarы gяmi limanыnda yaxud vertolyot meydanчasыnda kadrlar шюbяlяrinin iшчilяri qarшыlayыb dцz bizim yanыmыza gюndяrsinlяr. Hяr шey aydыndыrmы, Иsmayыl? "Onda irяli, ser, sizi bюyцk iшlяr gюzlяyir" deyib Bolшakova mяшhur яsяrin qяhrяmanmы yada saldы.

Sonrakы bir neчя gцn яrzindя mцstяntiqlяrin qarшыsыndan onlarla fяhlя vя orta bюlmяyя aid mцhяndis-texnika iшчilяri keчdi, onlarыn hяr birinя hяmin qasыrьalы gecяdя itkin dцшdцyц gцman edilяn Шirinbяy Rяsulovla яlaqяdar suallar verilir, iki цч sualla hяmin шяxsin itkin dцшяnlя tanышlыq sяviyyяsi, hяmin gecяdя hansы iшlяrlя mяшьul olduьu vя o gecяnin 100

xцsusiyyяtlяri, yaxud hяr hansы bir hadisяnin baш-verib vermяmяsi barяdя mяlumatlы olmasы haqda suallar verilirdi.

Cavablarыn яksяr hissяsi aшaьыdakыlardan ibarяt olurdu: Dinlяnilяnlяrin hamыsы, vяzifяsindяn vя iшlяdiyi mцяssisяdяn asыlы olmayaraq baш vermiш hadisяdяn, bцtцn mяdяn яrazisindяki "evlяrdя, kцчя vя meydanlarda" havadan vя sualtыndan aparыlmыш axtarышlardan xяbяrdardыlar, bяzilяri hяtta molla Seyid Abbasыn mяdяnя gяlmяsindяn dя mяlumatlыydыlar, bir чoxlarы, hяtta baшqa mяdяndя iшlяyяnlяr dя, Шirinbяylя шяxsяn tanыш olduqlarыnы da etiraf edirdilяr. Hamы baш vermiш hadisяylя яlaqяdar чox bюyцk peшimanчыlыq keчirir, hamыsы bunu bяdbяxt hadisя kimi qяbul edir, ancaq, Nayaliya Иvanovnanыn bюyцk tяяsцf hissilя qeyd etdiyi kimi, heч kяs baш vermiш hadisяyя azacыq da olsa iшыq ucu verяcяyi яsl hяqiqяti, sцbut ola bilяcяyi sяbяb barяdя heч bir mяlumat verя bilmяmiшdi. Neftчilяrin bюyцk hissяsi tяhlцkяsizlik texnikasы gaydalarыna яsasяn 9- 10 ball gцcцndя kцlяk яsdikdя чюldя, aчыq havada iшlяmяyin qadaьaya uyьun olaraq юz "kultbudkalarыna" (buruqlarыn yanыnda tikilяn kicik otaqlara belя deyirlяr- «kulturnaya»mяdяni budka) sыьыnaraq kцlяyin dayanmasыnы gюzlяyirmiш. Ancaq qazma buruqlarыnda iшlяyяn qazmaчыlar hяrdяn bir otaqdan чыxыb qazma qurьusuna baш чяkir, qazma alяtinin sцxurlar tяrяfindяn ("prixvat") "tutuulmasыnыn" qarшыsыn almaq mяqsяdilя onu yuxarы qaldыrыr, yaxud aшaьы saldыrыrmышlar, adяti цzrя vяzifяsini yerinя yetirяrяk hяmiшя quyularы gяzib onlara nяzarяt edяn neftqazчыxarma operatorlarы isя belя gяzintilяrdяn vaz keчяrяk ancaq xцsusi "шыltaq" quyulara nяzarяt etmяyя чalышmышlar.

Dindirilmяsi nяzяrdя tutulan siyahыdan bir neчя nяfяr operatorlar qalmышdы ki, onlar da sahildяn qayыtmalыydыlar, ona gюrя Nataliya Иvanovna vaxtdan istifadя edib Serqey Georgiyeviч Yurkevskini ilk dяfя danышdыrmaq qяrarыna gяlmiшdi. Иsmayыl Яliyev hяlя dцnяndяn onun barяsindя bir neчя dяfя rяisinin yadыna salmaьa cяhd etmiшdi "yяni юkцzцn buynuzlarыndan yapышmaq vaxtы deyilmi" ? Nataliya Иvanovna яvvяlcя eyhamыn hara vurulduьunu baшa dцшmяmяzliyя vurmuшdu, sonradan isя юz mюvqeini izah etmiшdi: - Yaxшы Иsmayыl, tutalыm biz onu чaьыrыb dedik ki, bizim Шirinbяylя "qohumluq" яlaqяlяrindяn vя yяqin ki uшaqlara gюrя arvadыnы юldцrmяyib, ancaq rяqibini baliqlara vя xяrчяnglяrя yem olmaq цчцn dяniz-okeana gюndяrmяsindяn xяbяrimiz var. Hя, dedik. Sonra o cavabыda deyяcяk ki bilmirяm, xяbяrim yoxdur, gюrmяmiшяm, eшitmяmiшяm. Kimsя bunu gюrцbmц? Yox. Ичirяm, ailяmlя dalaшыram - arvad mяnя xяyanяt edib hirsimi soyuduram, ailя mяnimdir-юzцm bilяrяm. Arvadыnыn bizdя шikayяt яrizяsi, hansыsa bir sяnяd var ?- yoxdur. Onda nя haqla siz yoldaш Яliyev mяni Vяtяn yolunda gяrgin fяaliyyяtimdяn ayыrыrsmыz?

-Иndi gяl mцstяntiq Яliyev ona cavab ver...

-Bяs qayka aчarы, Nataliya Иvanovna?

-Kim deyib ki onu mяhz o atыb. Bizя sцbut цчцn aчarыn яl tutan hissяsindя barmaqlarыn izi, qan izlяri yaxuddaki rяhmяtliyin aчara yapышmыш baш tцkц, yaxud яyяr bizim яlimizdя hяmin M36 юlчцlц цstdяn salыnma 101

qayka aчarыlя vurulmuш gюzцmцzlя gюrdцyцmцz kяllя - beyin travmasыxяsarяti olsaydы—bu canlы яшyalarыn qiymяti olmazdы sцbut цчцn.

Mцtяxяssislяrin dediklяrinя gюrя яl izlяrini tutuшdurmaq цчцn heч olmazsa bir dяnя dя яl izi lazыmdыr.. Bax belя, cяnab gяnc mцtяxяssis..

Nataliya Иvanovna bцtцn gecяni yatmayaraq Yurkevskilя sahilя evя getmяmiшdяn яvvяl gюrцшцn keчirilmяsinin vacib olduьunu fikirlяшirdi. Bu gюrцш zamanы birinci nюvbяdя яsasяn evdя юzцnц normal aparmaq, onsuzda gяrgin olan vяziyyяtini bir qяdяr dя aьыrlaшdыrыlmamasы barяdя ona xяbяrdarlыq etmяk idi. Иkincisi dя mяlum deyil ki яrilя gюrцшяndяn sonra Чerkasova юzцnц necя aparacaq, bir dя gюrdцn цrяyi yumшaldы vя bцtun dediklяrindяn imtina etdi?

Sяhяr tezdяn o Иsmayыla zяng edib Sergey Yurkevskini sюhbяtя dяvяt etmяsini tapшыrdы- qoy яvvяlcя iш yerindя sяhяr mцшavirяsini keчirsin, iшчilяrinя tapшыrыqlarыnы versin sonra saat 8.30-da bizim yanыmыzda olsun. Иndi Yurkevski artыq onun qarшыsыnda яtrafda baш verяnlяrя tam laqeyd gюrцnцшdя, gюzlяrindя heч bir ifadя bilinmяyяn vя tam sakit vяziyyяtdя oturmuшdu.

-Deyin yoldaш Yurkevski, siz Шirinbяy Rasulovu yaxшы tanыyыrdыz, baьышlayыn-яlbяttя tanыyыrsыz? - deyя Bolшakova soruшdu.

-Bяli.

-Siz elя bunu deyя bilяrsiz? Vaxt itirmяmяk цчцn mяn sizя xяbяrdarlыq edirяm ki ailяnizdя bu adamla baьlы yaranmыш vяziyyяt bizя mяlumdur. Hiss olunurdu ki, Sergey hяmin an gюylяrdяn yerя endi, baxышlarы daha ciddi vя aydыn oldu, o stulda yerini mюhkяmlяdib dяrindяn nяfяs aldы.

-Hя, o mяsяlя. Bяli yaxшы tanыyыram, son vaxtlar lap yaxшы tanыdыmaьzыnы яyяrяk gцlцmsцndц.

-Siz nяyi nяzяrdя tutursuz?- Nataliya Иvanovna юzцnя mяxsus dinlяndirmя цsuluna keчdi - sюhbяt etdiyi adama bir dяqiqя dя imkan vermяdяn suallar yaьdыrmaьa baшladы.

- Necя deyim mяn onu iшdя yaxшы tanыyыrdыm indi ailяvi tanыdыm...

-Siz onun arvadы, uшaqlarыlя tanышsыnыz?

-Mяn yox mяnim arvadыm yяqinki, bu sizi maraqlandыrmamalыdыr..

-Sяhviniz var yoldaш Yurkevski. Bunun bizя dяxli yoxdur o vaxta qяdяr ki kiшilяr юz arvadlarыna zцlm etmir, яyяr bu sяrxoш vяziyyяtdя tюrяdilirsя- bu gцnahы daha da dяrinlяшdirir - bunun isя artыq cinayяt mяcяllяsinя aidiyyatы var ..vя sizя gюrцndцyцndяn dя bizя daha yaxыndыr.

Siz sonuncu dяfя Rasulovu nя vaxt gюrmцsцnцz?

Nataliya Иvanovna Serqeyi bilяrяkdяn baшqa mюvzuya keчmяk imkanыndan mяhrum edяrяk yeni suallar atяшinя tuturdu.

- Mяn? Шirinbяyi? - o deyяsяn mцstяntiqin haraya yozduьunu baшa dцшцb diqqяtlя onun цzцnя baxdы sonra юzцnц yыьышdыrыb imtahanda cavab verdiyi kimi aydыn sяslя sюzlяri bir-bir ayыraraq: -Mяn ec ge Yurkevski sonuncu dяfя шe er Rasulovu hяmin qasыrьalы 102

gecяdя gecя yarыsы o itяn gцnц gюrmцшяm ...bir qяdяr ara verdikdяn sonra яlavя etdi - ancaq mяn onu юldцrmяmiшяm...

-Stop Yurkevski, nя bilirsiniz ki Rasulovu юldцrцblяr, mяyяr biz юldцrцlmяdяn danышmышdыq?

-Yox danышmamыsыz, ancaq siz belя fikirlяшirsiniz, юzцdя tяkcя siz yox.

-Fяhlяlяr arasыnda da belя versiya gяzir, шцkцr allaha ki bunun mяnя dяxli yoxdur..

-Yяqin ki fяhlяlяr son zamanlar onunla яlaqяdar sizin ailяnizdя baш verяn hadisяlяrdяn bixяbяrdirlяr..

-Sizя Marina danышыb?

-Sergey Georgiyeviч siz bilirsiniz ki bizdя kim sual verir kim cavab..Иndi deyin gюrцm hяmin gecя siz Rasulovla nя barяdя danышыrdыnыz?

- Nataliya nюvbяti siqareti yandыrdы. Artыq onun qarшыsыnda sыnmыш kцlqabыnы яvяz edяn nяlbяkinin iчindя tяxminяn yarыmdцjin yumurlanmыш siqaret kюtцklяri yыьыlmышdы vя tцstцdяn gюzlяrini qыyaraq яlavя etdi: -Nяdяn danышыrdыnыz, havanыn pisliyindяn...xahiш edirяm, necя oldu ki rastlaшdыnыz, tяsadцfяn yoxsa yox, nя vaxt, harada gюrцшdцnцz, bir dя яn яsasы sizin gюrцшцnцz nя ilя baшa чatdы...Fikirlяшin vя tяfsilatыyla bizя yazыn ...Siz dя yяqinki sяhяr yemяyinizi yemяmisiniz, bir azdan aшxana baьlanacaq, bir saatdan sonra burada gюrцшяrik..gedin Sergey Georgiyeviч...

Yurkevski чыxdы o isя цzцnц kюmяkчisinя чevirib: - Иsmayыl mцяllim sizin sяhяr yemяyilя aranыz necяdir? Yoxsa mяnim iri, tцtцnlяшmiш fiquramы vaxtы-vaxtыnda yedizdirmяk lazыm gяlir, mяnimlя birlikdя getmяk istяmirsiniz ki?

-Яlbяttя Nataliya Иvanovna- ona edilяn hюrmяtli mцraciяtdяn feyziyab olmuш Иsmayыl cяld ayaьa qalxыb cavab verdi: -Bяs siz nя цчцn ondan qayka aчarы barяdя heч nя soruшmadыnыz?

-Tezdir, hяlяlik bir qяdяr tezdir,..dedi.

Kimsя ehtiyatla qapыnы dюydц. Иsmayыl qapыnы aчdы. Ичяri daxil olan tяxminяn яlli yaшlarыnda kiшi юzцnц quyularыn яsaslы tяmiri цzrя usta kimi tяqdim etmiш Vladimir Surenoviч Avakyan idi.

-Mяnя dedilяr ki mяn sяhяr-sяhяr o gecя ilя яlaqяdar sizin yanыnыza gяlmяliyяm, siz yoldaш Bolшakova deyilsiz?

-Mяyяr gюrsяnmir? Яylяшin, mяn dя яylяшяrяm bir az balacalaшaram..

-Siz baьышlayыn mяn bir qяdяr gecikmiшяm. Quyuda bir az mцrяkkяb iш gedir, ona baш чяkmяliydim, nюvbяyя tapшыrыq vermяliydim, sonra da maшыn..

-Yaxшы, yaxшы, gяlin bizя lazыm olan iшdяn danышaq- deyя Nataliya Иvanovna onun sюzцnц kяsdi. Mяn siyahыya baxыram dцnяn biz nюvbяdя olanlarыn hamыsы ilя sюhbяt etmiшik, bizя dedilяr ki siz чox mяшьul olmusunuz, vя elя bir vacib mяlumat verяn olmayыb ..siz axы hadisя baш verяn yerdяn чox uzaqda yerlяшirsiniz, ancaq yenя dя qayda цчцn soruшmaq istяyirяm, Иsmayыl maqnitofonu taxыn: deyin gюrцm Шirinbяy Rasulovun itmяsi barяdя sizя nя mяlumdur?

Avakyan maqnitofon yazыsы barяdя vя ona verilяn rяsmi sualdan bir 103

qяdяr hяyяcanlandы, yerindя qurdalandы. Qulaqlы papaьыnы baшыndan чыxarыb alnыnыn tяrini onunla sildi: -Mяn fikirlяшdim ki... dцnяn bu barяdя sюhbяt gedirdi. Mяn юzцm o gecяsi yataqxanada qalmышdыm..ancaq dцnяn mяnim qazmaчыm Amirxanov yoldaшlarыna danышыrdы.. Mяn eшitdim ondan soruшdum ki o bu barяdя sizя nя цчцn heч nя demяyib, o dedi ki siz onu чaьыrmamыsыz vя sizin buna nя dяxliniz var...

-Dayanыn master! Heч nя baшa dцшmцrяm skazal- mazal. Amirxanov kimdir, o nяdяn danышыrdы vя nя цчцn.. Яvvяldяn baшlayыn..

-Yaxшы lap baшdan baшlayaq ..o gecя Яmirxanov 1823 N-li quyuda nюvbяdя idi, ona gюrя ki havanыn pis olmasыyla яlaqяdar iшlяri saxlamышdыlar, - Avakyan яtraf шяraitlя bir qяdяr uyьunlaшdы vя onun danышыьы daha aydыn vя sяlist oldu, -saat onikidяn sonra. Yoox lap gecя saat ikidяn sonra ..

-Bir dяqiqя, Vladimir Surenoviч, burada mяndя o gecя iшlяyяn bцtцn adamlarыn- fяhlяlяrdяn baшlayaraq rяhbяr iшчilяrя qяdяr hamыsыnыn siyahыsы var- burada Яmirxanovun adы yoxdur axы?

-Verin baxыm.. hя dя dцzdцr, bu siyahыda qanuni hяmin gцn iшlяmяli olan adamlarыn adыdыr, ancaq цч gцn havaya gюrя nюvbя dяyiшilmяdiyindяn mяn Яmirxanovu gцndцz nюvbяsindяn sonra gecя dя nюvbяyя qoymuшdum, qalanlarыnы isя yataqxanaya gюndяrmiшdim ki istirahяt etsinlяr vя sяhяr iшя normal vяziyyяtdя чыxa bilsinlяr, sonrakы gцnlяrdя hava dцzяlmяli idi... Qasыrьalы gцnlяrdя bцtцn ustalar vя briqadirlяr adamlarыn yerini dяyiшdirmяli olur, sonra ayыn axыrыnda tabel yazanda lazыmi dцzяliшlяri edirik.. bu dяfя dя martыn birindя tabel dolduranda hamыsыnы qeyd edяcяyik.

Son iki kяlmяni Avakyan mцstяntiqlяrя belя sadя шeylяri izah etmяk onun boynuna dцшmяsindяn fяrяhlяnяn, юzцndяn razы insan kim danышыrdы.

O bu barяdя dostlarыna, bir- iki gцndяn sonra isя evdя arvadыna necя fяrяhlя danышacaьыnы da bir dяqiqяlik tяsяvvцr etdi.

- Yoldaш Яliyev, siz yoldaш Avakyanыn nя dediyini baшa dцшdцnцz?

Onun iri mavi rяngli gюzlяri indi qяzяbindяn qaralmыш kimi gюrsяnirdi.

-Bяli baшa dцшdцm ki Яmirxanov deyib...

-Yox, sizin siyahыyla яlaqяdar iшiniz bir qara qяpiyя dяymяz, mяnя hяmin gecя kim iшlяmяli olduьu yox- яslindя, faktiki iшdя olanlarыn siyahыsы lazыmdыr. Иsmayыl otaqdan kцlяk kimi чыxdы. Nataliya onu kinayяli baxышlarla yola saldы vя yenidяn цzцnц Avakyana sarы чevirdi.

-Yaxшы indi deyin gюrцm Яmirxanov nя danышыrdы?

-Bяlkя bu doьrudan da vacib deyil, ancaq mяnя deyiblяr ki hяmin gecя baш vermiш bцtцn hadisяlяr barяdя sizя danышmaq lazыmdыr..Dцnяn gцnorta naharы vaxtы avtobufet gяlяndя bцtцn briqada "kultbudka"da yыьыlmышdы, uшaqlar danышыrdыlar ki iki gцn qasыrьada yяqin ki balыq "yellяnib", ona gюrя evя balыq aparmaq mцmkцn olmayacaq. Bяzilяrisя buna inanmыrdыlar. Яmirxanov isя hamыnы sakitlяшdirdi, dedi ki hяmin sizi maraqlandыran gecя o "admiral Иbrahimi» gюrцb- bizim burada belя admiralыmыz var, o da ona deyibmiш ki kцlяkdяn qabaq bцtцn koladanы 104

чыxarыb ki qasыrьa onu aparmasыn. Mяn maraqlandыm ki mяn onu bizim obyektdя qoyduьum vaxtda o Иbrahimi harada gюrя bilяrdi, o isя mяnя hяr шeyi tяfsilatыyla danышdы.

Nataliya Иvanovnaya elя gяldi ki qarшыsыnda oturmuш bu adamdan ona doьru nazik bir "mяlumat" sapы чяkilmяkdяdir vя ehtiyatsizliq ucbatыndan o qыrыla bilяr, ona gюrя o bu adamыn danышdыqlarыna nяfяsini dяrmadяn qulaq asыr, gюzlяrinin qarшыsыnda bu gюrцшцn tяfsilatы gюrsяnirdi. Яmirxanov o qazmaчыlar dяstяsinя aid idi ki, eyni vaxtda mяvacibinя gюrя "bir yarimlыq» nюvbяdя iшlяmяyi sevir vя belя hallarы hec vaxt яldяn buraxmыrlar, ona gюrя dя hяmin qasыrьalы gecяdя o bцtцn briqadanы gцndцz iшinя keчirmяyi xahiш etmiшdi. O bilirdi ki bцtцn gecяni "kultbudkada" keчirяcяk vя ona kюmяkчi lazыm olmayacaq.

Axшamnan o bir-iki dяfя idarя цzrя nюvbяtчiylя яlaqяyя чыxmыш, hava haqqыnda mяlumatы юyrяnmiш, vяziyyяtlя tanыш olmuшdu. Bir azdan kцlяyin gцcцndяn kultbudkanыn цstцndяki elektrik xяttlяri bir-birinя toxunaraq qыьыlcыm yaratdыьыndan o elektriklяri чaьыrtdыrmышdы, onlar gяlяnя qяdяr isя iшыqlarы tamam sюndцrmцшdц.

Kцlяyin dayanmadan vыyыltыsыnыn vя dalьalarыn beton dirяklяrя чыrpыlaraq bцtцn estakadanы цшцtmя xяstяliyi insanы tяrpяdяn tяki bцtцn meydanчanы silkяlяmяsinin tяsirindяn Vasifin gюzцnц yuxu aparmышdы. Bir azdan yaxыnlaшan maшыn mцhяrrikinin sяsi onu yuxudan ayыltmышdы, ayaьa durmaьa hяvяsi yox idi, "gяlяnlяr elektrikdilяr"- deyя fikirlяшdi, "onlarыn sяnяdindя hяr шey yazыlыb, iшlяrini bilirlяr" -deyя tяnbяl -tяnbяl fikirlяшdi.

Ancaq bir dяqiqяdяn sonra яl fonarыyla qol saatыnы iшыqlandыrdы, gecя saat цчя iшlяdiyini gюrцb tamam ayыldы ayaьa qalxmaьы qяrara aldы. O pяncяrяdяn baxdы- dцz kultbudkayla цzbяцz, yol ayrыcыlыьыnda, gюvdяsilя yanьыna qarшы boru kяmяrinin ventillяrinin bцtцn "daraьыnыn" qarшыsыnы tutaraq bюyцk yцk maшыnы dayanmышdы, amma bu elektriklяrin maшыnы deyil, adяtяn arxa gюvdяsindя boru "tяkяrlяrinin" цstцndя quraшdыrыlmыш qaynaq aparatы olan "polutorka" adlanan yцk maшыnы idi. Vasif bilirdi ki bu maшыn qazmaчыlara mяxsusdur, чцnki adяtяn baшqa xidmяtlяr юz qaynaq aparatlarыnы qoшma maшыnlarda gяzdirirlяr. Su borularыnыn birinя hяmiшя шlanq taxыlы vяziyyяtdя olurdu vя tяmirчilяr ondan istifadя edяrяk meydanчanы yuyurdular. Иndi hяmin шlanqыn ucu boьazыndan yцksяk tяzyiqlя axan suyla birlikdя kцlяkdяn яyilmiш vяziyyяtdя dayanыb maшыnыn gюvdяsini yuyan adamыn яlindяydi. Onun юz iшinя baшы elя qarышmышdы ki qяflяtяn yaxыnlaшыb яl fonarыlя цzцnя iшыq salan Яmirxanы gюrcяk birdяn diksindi vя su шыrыmыnы Яmirxanыn цzцnя yюnяktmяkdяn zorla saxladы.

-Иbrahim sяnsяn? gцndцz maшыn yumaьa vaxtыn yoxdur mяyяr? deyib iшыьы юz цzцnя чevirdi.

-Hяя, Vasif Salam! Yaxinlaшыb gюrdцm heч kяs yoxdur faralarы sюndцrdцm sяndя birdяn peyda olub mяni qorxuzdun, maшыnы yumaq lazыm idi...

-Bilirsяn bizim bir koladamыz kюhnя kяшfiyyat quyusuna baьlanmышdы, ora artыq estakada yaxыnlaшыr - 310 N-liyя. Dцnяn elя ki qasыrьa barяdя 105

mяlunat verdilяr biz onu dalьa aparmamaq цчцn oradan чыxarыb elя balыq qarышыq platformanыn цstцndя qoyduq, orada axы heч kяs olmur. Bu gцn dя шef mяni qazma quyusunda nюvbяtчi qoyub. Mяn dя tez gedib balыqlarы kolada ilя birlikdя юz bazamыza atdыm gяldim, fikirlяшdim ki maшыnы elя yerdя yuyum ki heч kяs bilmяsin, yoxsa bizim Yurkevski dяrimizя saman tяpяr.

-Yu da, dяnizin suyu ki boldur, qulaq as Иbrahim, mяnя bir dяnя boyuk "osetrin" balыq saxlayarsan, mяn 4 gцndяn sonra evя gedяcяm..

-Niyя saxlayыm. O vaxta qяdяr qasыrьa yatacaq, tяzяsini tutarыq, onda sяninчцn saxlayaram, qurbandыr.. indisя get rahat yat, mяndя indi gedirяm..

Ona gюrя dя Vasif yoldaшlarыnы arxayыn etdi ki balыq sarыdan narahat olmasыnlar- ancaq onun sюhbяtindяn mяnim nя isя xoшum gяlmяdi.. baшa dцшя bilmirяm... bilmirяm nя.. - deyяrяk master-usta Avakyan sюhbяtini bitirmiшdi.

-Ancaq mяnim isя- mяnim яzizim- hяr шey чox xoшuma gяldi. O ayaьa durub masanыn arxasыndan чыxdы onun arxasыyca Avakyan da qalxdы vя bir-birilя yanaшы durduqda Nataliyanыn boyda iki dяfя ondan hцndцr olmasы bir az da qabarыq gюrsяndi- Bяs Яmirxanov indi iшdяdir, hя? Vladimir Surenoviч o indi tяcili olaraq bizя lazыmdыr, siz indi юz kontorunuza gedin, sizя maшыn verяcяklяr, mяn rяisя zяng edяcяm, necя deyяrlяr -bir tяkяr burda bir tяkяr orda- ancaq estakadada maшыnы qovmayыn...

Avakyan getdi. Nataliya nяzяrini kцncdя baшыnы aшaьы salыb kefsiz oturmuш Иsmayila yetirdi.

-Gюrdцn Иsmayыl az qalmышdы sizin ucbatыnыzdan чox mцhцm шahidi яldяn buraxmышdыq, demяli siz hяlя mцяllim yox- ancaq tяnbяl tяlяbяsiz.

Qoy bu sizя юmцrlцk dяrs olsun. Bizim sevimli Zaven Muшeqoviч dediyi kimi, iшi hяmiшя dяqiq vя hяrtяrяfli yerinя yetirmяk lazыmdыr. Qanыnыzы qaraltmaqda lazыm deyil, gяtirin gюrцm yemяyя nя gяtirmisiniz, yoxsa on beш dяqiqяdяn sonra yenя Yurkevski gяlяcяk yemяk mцmkцn olmayacaq.. Иsmayыl bir qяdяr aчыlышdы, gяtirdiyi yemяklяri masanыn цzяrinя dцzdц, Bolшakova isя heч zaman ayrыlmadыьы bloknotunu aчыb nюvbяti qeydlяri apardы vя bir neчя cцmlя яlavя etdi: "Avakyan V.S.- Яmirxanov V" 1. Qazik- qazma qaynaq aparatы- tяcili iшdяn чыxarыb kuzov vя kabinяsini ekspertizaya gюndяrmяk.

2. Yeqanyan- Иbrahim Mяhяrrяmovun saxlanыlmasыna vя yoxlama aparыlmasma order- (telefonoqramma)-(Tofiklя яlaqя, MS-la яlaqя milis dяstяsi) 3. Yurkevski- Иbrahimin fakt.iш tabeli 4. Sцbut, sцbut, sцbut...???

Sonra o qeydiyyatыnыn davamы olaraq bir neчя yerя zяng etdi. Sяhяr yemяyi sakitlik шяraiyindя keчdi, hяrя юz alяmindя idi. Nataliya tvanona qarшыda gюrцlяcяk iшlяr vя tяdbirlяr barяdя, Яliyev isя o mцdhiш gecяdя iшlяyяnlяrin siyahыsыnыn tяrtibindя buraxdыьы sяhvi heч cцr юzцnя baьышlaya bilmirdi.

Sergey юzцnц чox gюzlяtmяdi, dцz bir saatdan sonra gяldi- hяmin sюnцk gюzlяr vя ifadяsiz baxышlarla.

106

- Яylяшin Sergey Georgiyeviч..davam edяk..hяmin gecя Rasulovla gюrцшцnцz barяdя danышыn..Tяfsilatыlя...

- Mяnim yadыmdadыr, pojaluysta, — mяnim briqadalarыmdan biri axшam чaьы 1105 N-li qazma quyusunda qazmanы texniki kolondan aшaьыda davam etdirmяk mяqsяdilя quyuaьzыnы preventorla tяchiz etmяyя baшlamышdы. Sonradan kцlяk 8 bala qяdяr gцclяndi vя iшlяmяk mцmkцn olmadы, hяm dя qaydalara gюrя belя шяraitdя iшlяmяk qadaьandыr. Mяn iшi sяhяr qurtarmaьы qяrara aldыm vя briqadanы bu obyektdяn, elя baшqa obyektlяrdяn dя, чыxardыm. Saat onbirя qalmыш nюvbяtчi zяng edib dedi ki dяnizin gцclц dalьalanmasы nяticяsindя qaynaq tikiшi cat verdiyindяn Шirinbяy 1105N-li quyuya oradan zяng edяrяk elekrik qaynaqчыsыnы gюndяrmяyi xahiш edir. Hяmin gцn adamlar az olduьundan mяn hяmin gцn otqulda olan qaynaqчыlarыmыzdan birisini tяcili olaraq чaьыrdыm, qaynaq aparatы yerlяшdirilяn maшыnы isя belя narahat gцnlяrdя mяn юzцmdя saxlayыram, yarыmsaatdan sonra biz artыq buruqdaydыq.

- Siz kimi юzцnцzlя apardыz, tяsadцfяn Mяhяrrяmov deyildi? - Nataliya Иvanovna cavabы gюzlяyяrkяn bir qяdяr gяrginlяшdi. Yurkevski ona tяяcцblя baxdы.

- Bяli, onu- "admiralы", o axы onsuzda sahilя getmir, belя havada insanlarы qorumaq lazыmdыr, ona gюrя onu apardыm ki baшqa uшaqlar hяlяlik istirahяt etsinlяr...

- Sonra.. deyib qяzяbli nяzяrlяrlя Яliyevin цzцnя baxdы, o isя bu baxышы gюrmяmяkdяn юtrц yerin altыna da girmяyя hazыr idi..

- O hяmin tikiшi qaynaqladы mяn dя onu hяr ehtimala qarшы sяhяrя qяdяr orada nюvbя чяkmяyя qoydum, dяnizdя dalьa gцclцdцr hяr шey ola bilяr...Fяhlяlяri baшqa briqadalara aparmышdыlar burada heч kяs yox idi- bir nяfяr mцhяrrikчi idi o da юz mцhяrriklяrinin yanыnda yatmышdы...Aqreqatla maшыnы mяn Иbrahimin yanыnda qoydum - birdяn bяlkя yenя lazыm oldu..

- Bяs maшыnыn aчarlarыnы necя?...

Sergey cavabы bir qяdяr yubandыrdы- ya yadыna salmaьa чalышыr, ya da sualыn mяьzi barяdя dцшцnцrdц..

- Hяя bяs necя, hяrчяndi bizim maшыnы elя aчarsыz da iшя salmaq olur.. Иbrahimin maшыn sцrmяk цчцn ixtiyarы var..Bяlkя hardasa tяcili tяmir lazыm oldu..

- Чox saь olun- Sergey,sonra, sonra nя oldu ?- Baьышlayыn bir dяqiqя deyя Bolшakova telefon dяstяyini qaldыrdы: - Zяhmяt olmasa vertolyot meydanчasыnыn dispetчerini calaшdыrыn.

-Salamяleykцm, Bolшakovadыr. Иndi sizin yanыnыza iki nяfяr bizimkilяrdяn gяlяcяk, onlara deyin elя sizin yanыnыzdan mяnimlя яlaqя saxlasыnlar. ..Чox saь olun..Xanыm qыz mяni qarajla calaшdыrыn. Salam Bolшakovadыr siz qazmaчыlarыn SAg-ыnы- (qaynaq Aparatыnы) xяtdяn чыxarmыsыnыz? Yaxшы, indi o haradadыr, yox yox, ancaq boksa vя bizim adamlar gяlmяmiш onun yanыna heч kяsi buraxmayыn.. heч kяsя dя vermяyin.. Иsmayыl, taxыlыdыr? Zяhmяt olmasa davam edin..baьышlayыn..

107

- Nюvbяtчi maшыnda Шirinbяy gяldi, mяn hяmin maшыnla yataqxanaya getmяk istяdim o mяndяn qalmaьыmы xahiш etdi, maшыnы isя hansыsa tapшыrыqla baшqa qazma qurьusuna gюndяrdi. Biz kultbudkaya daxil olduq, o iшя iki-цч gцn idiki uzun xяstяlikdяn sonra чыxmышdы, ancaq biz onunla danышmamышdыq, heч salamlaшmыrdыq da..Burda o mяnя mяnяviyyat dяrsi keчmяyя baшladы, юz arvadыmla юzцmц necя aparmalыyam vя s. Mяn яlbяttя onun цstцnя baьыrdыm, hяtta vurardыm da, яyяr o xяstяlikdяn sonra belя zяif gюrsяnmяsяydi. O da sяsini qaldыrdы, dediki mяnim mяsяlяmi iclasda qaldыracaq..maraqlыdыr ki nяdяn danышacaq? Mяnim arvadыmla eшqbazlыqla mяшьul olduьuna gюrя bir-iki dяfя onun yalanчы sifяtinя vurduьumdan?

Dцzdцr mяn onu bir kiшi kimi gцnahkar gюrmцrяm, mяyяr яrsiz arvadlar azdыr ki ailяli qadыnlara sataшыr?

- Siz sakitlяшin Sergey Georgiyeviч, - deyib Bolшakova masanыn siyirtmяsindяn stяkan чыxarыb qrafindяn ona su tюkцb Yurkevskiyя uzatdы iчin, sakitlяшin. Evdя isя doьrudanda bir qяdяr ehtiyatlы dolanmaьыnыz mяslяhяtdi.. ailяdя, цmumiyyяtlя hяyatda hяr шey ola bilяr..

- Иndi mяnim nя evim, nя ailяm...nя dя hяyatыm var..

Nataliya onun stяkandakы suyu iчib qurtarmasыnы gюzlяdi: - Rasulovla sюhbяtiniz nяylя nяticяlяndi, nя qяrara gяldiniz, necя ayrыldыnыz yoldaш Yurkevski?

- Biz heч bir qяrar qяbul etmяli deyildik, bir az qышqыrlaшdыq, mяn onun цzцnя tцpцrdцm heч onunla bir yerdя qalmaq istяmяdim. O kцlяkdя 200 m kцlяyin яks istiqamяtindя piyada baшqa qazma buruьuna getdim. Ordansa avtobufetя minib qayыtdыm..O isя nюvbяtчi maшыnы gюzlяmяk цчцn orada qaldы.

Mяnя dя tяklif elяdi mяn isя getdim. Иndi fikirlяшirяm ki nahaq yerя getdim..

- Yaxшы, Sergey Georgiyeviч, siz savaшan vaxt Иbrahim oradaydы?

Yurkevcki fikirlяшяrяk cavabы bir qяdяr yubandыrdы: - yyyooo-x, mяn bilяn o mцhяrrikчilя birlikdя elektrostansiyada qыzыnыrdы, axы tikiшi kцlяyin altыnda qaynaqlamышdы.

-Siz hяlяlik heч yerя getmяyin, mexanikin otaьыnda bir qяdяr gюzlяyin, yяqin ki sizin onunla iшinizdя ola bilяr..

Yurkevski чыxdы vя otaьa чюkmцш sakitlikdя чalыnan telefon zяngi sanki qeyri-adi sяslя чalыndы. Иsmayыl dяstяyi qaldыrdы, dinlяdi vя - Bяli burdadыrdeyяrяk dяstяyi Bolшakovaya юtцrdц.

-Bolшakova...Bяli чaьыrmышam, Necя? Nazim Hacыyeviч? Respublika prokurorluьundan? Aaaa, Yeqanyan zяng edib? Siz yяqinki "silahlanmыsыz", Onda buyurun dцz gedin qaraja, orada sizi maшыn gюzlяyir, rяisя xяbяrdarlыq edilib...maшыn boksdadыr, bяli kabinяni vя kuzovunu yoxlayыn.

Bяli Nazim Hacыyeviч, versiyalardan biri юldцrmяdir, sonra mяn sizi burda gюzlяyirяm. Saь olun, hяlяlik...

Nataliya Иvanovna ov itinin izя dцшdцkdя coшduьu kimi coшqun vяziyyяtdя idi.

- Иsmayыl gюr bizim Yeqanyan necя diqqяtlidir, hяtta шяhяr 108

prokurorluьundan ekspert dяvяt edib.

-Yяqin bizя etibar edir ki iшi dцzgцn aparacayыq- deyя Яliyev cavab verdi.

-Aydыndыr ki inanыr, xцsusяn sizя hюrmяtli Иsmayыl Яliyeviч..- deyя Bolшakova юzцnц saxlaya bilmяyib Иsmayыlы sancdы.

Bir azdan gяlяn Vasif Яmirxanovla gюrцшцn yazыsы sяhяr Avakyanыn danышdыqlarыndan чox da seчilmirdi, ancaq Bolшakovanыn: -Иbrahim maшыnы necя iшя salmasы barяdя sualыna Vasif cavab vermiшdi ki, o maшыnыn mцhяrrikini heч sюndцrmяyibmiш, ancaq faralarыn iшыqlarыnы sюndцrцb. Шцbhяlяndiyi шяxslя sonuncu qяti sюhbяtя baшlamaq цчцn Nataliya Иvanovna sяbirsizliklя ekspert - daktiloskopistlяrin gяliшini gюzlяyirdi. Bir qяdяr яvvяl o шяhяrdяn gяlяn milis iшчilяri tяrяfindяn Mяhяrrяmovun bir-iki nяfяr dostlarыlя birlikdя tutulub mяdяniyyяt evindя ayrы-ayrы otaqlarda saxlanыlmasы vя qorunmalarыna яmin olmuшdu, bu barяdя "milisioner Tofiq" "kak ti prikazal Natalya Vanna tolko izdes nikuda ne denissa"- deyя hesabat da vermiшdi.

-Bir saatdan sonra "admiraldan" baшlayaraq bir-bir mяnim yanыma gяtirяrsяn onlarы.

Mцstяntiqin nюvbяti dilmancы gecя nюvbяtчi maшыnыnыn sцrцcцsц Nikolay Trofimoviч Kostyukov idi..Onun danышыьыndan Nataliya Иvanovna юyrяndi ki hяmin gцn шam yemяyindяn sonra tяxminяn saat onda Шirinbяy kцlяyin gцclяnяcяyi xяbяrini eшitcяk gecя nюvbяtчisindяn qazma buruqlarыnы gяzib bir daha vяziyyяtlяrindяn arxayыn olmaq цчцn maшыn istяyib.

- O цmumiyyяtlя iшdя чox narahat adamdыr- iшя hamыdan яvvяl gяlяr, hamыdan axыrda gedяrdi..

Kostyukovun danышыьыna qulaq asdыqca Nataliya Иvanovna Volqa яtrafы rus яyalяtlяrinя mяxsus "O" hяrfinin xцsusi vurьu ilя deyilmяsi lяhcяsinin burada sяslяnmяsinя чox tяяcцb etdi vя Шirinbяylя яlaqяdar sohbяt arasыnda o sцrцcцnцn doьrudanmы dюrdцncц nяsl Volqa burlaklarыndan tюrяmяsilя maraqlanmышdы.

A tut iшo bolel—iшdяn юtrц darыxmышdы deyяsяn-deyя sцrцcц davam etdi, yox bu elя qasыrьaya gюrяydi, Koooneшno, mяn onun hяr buruqda vышkanыn baьlanmasыnыn zяifliyini yoxladыьыnы gюrцrdцm, vышkalarыn baьlanmalarыnыn mюhkяmlяndirilmяsini tяlяb edirdi, vышkalarыn ayaqlarыnыn, quyudan cыxarыlmыш qazma borularыnыn yuxarы baшlarыnыn baьlanmasmыn etibarlыlыьыnы yoxlayыrdы. Mяn юzцm birinci iki ili vышkaquraшdыrmada iшlяmiшяm, bu iшdяn xeyli xяbяrim var. Biz onunla beш buruьa getmiшdik, 1105 N-li quyuda o qaldы- nяdяn юtrцsя qaynaqчы lazыm oldu, mяni isя uzaq buruьa яlavя baшqa maшыn gюndяrmяmяk цчцn dizel yaьы aparmaьa gюndяrdi.

-Sonra siz Rasulovun dalыyca qayыtmadыz?

-Яlbяttя qayыtdыm, tяxminяn bir saatdan bir az artыq vaxt keчmiшdi, hava soyuq, qar, yollar sцrцшgяn, orada uшaqlar чay iчirdilяr- mяni dя qonaq elяdilяr, bir az isti чay iчdim canыm isindi, uшaqlarla bir az sюhbяt elяdim- o sanki юzцnц gцnahkar hesab edirmiш kimi danышыrdы.- Mяn 109

qayыdandan sonra Шirinbяyi gюrmяdim, яvvяl elя bildim ki mяni gюzlяyib sonra baшqa maшыnla gedib, ancaq bircя onlarыn mexaniklяri—boksчu, deyяsяn adы Seryojadыr, юz maшыnыnыn kabinяsindя nя isя "zajiqaniyayla" qurdalanыrdы, mяn yaxыnlaшыb soruшdum ki bяlkя bir kюmяk lazыmdыr, vя Шirinbяy barяdя soruшdum, o яlilя buruьa tяrяf istiqamяti gюstяrdi, sonra mцhяrrikin aчarыnы яlilя mюhkяm юrtцb piyada kцlяyя qarшы estakada boyunca yola dцшdц. Mяn hяlя fikirlяшdim ki, o yяqin acыb, чцnki yolцstц «avtobuxveti» gюrmцшdцm. Elektrik stansiyasыnыn iшыqlarы yanыrdы, mяn ora getdim gюrdцm balыq "admiralы" mцhяrrikчi-motoristlя nяrd oynayыr. Dizel чox sяs etsя dя bir az otaьы qыzdыrыr, mяn yaxыnlaшыb Шirinbяyi soruшdum, dedilяr ki o kultbudkada idi, yяqin kiminlяsя gedib- mяn dя nюvbяtчinin yanыna yollandыm.

Nataliya Иvanovna яlilя onun sюhbяtini saxladы, telefonu qaldыrb qaraja zяng elяdi vя onu Nazim Hacыyeviчlя calamaqlarыnы xahiш etdi. Bir dяqiqя gюzlяdi.

- Nazim Hacыyeviч, salam, Bolшakova. Xahiш edirяm maшыnыn yandыrma qыfыlыnы ehtiyatla чыxarыb цzяrindяki barmaq izlяrini yoxlayыn, mцqayisяni burada aparacayыq.- o dяstяyi qoydu vя sюhbяtя qayыtdы. - Nikolay Trofimoviч, xahiш edirяm yadыnыza salasыnыz, siz saat neчяdя 1105 nюmrяli buruqdan ayrыldыnыz vя saat neчяdя Rasulovun dalыyca qayыtdыnыz?

- Nu davay soobrajat sestritsa—biz saat onun yarыsыnda onun sahяsinя obxoda чыxdыq, hava kцlяkliydi, surяt zяif idi, baшqa vaxt "zadniy xodla" bundan tez getmяk olur, buruqlarы gяzdik, 1105-liyя чatanda artыq onbir olardы. Rяis vышkanыn юzцlцnцn altыna girib hяr tяrяfinя baxdы ki gюrsцn gцn яrzindя nя iшlяr gюrцlцb, sonra kultbudkaya gяlib zяng etdi qaynaqчы чaьыrtdыrdы, mяni isя gюndяrdi—artыq bu barяdя danышmышam..Mяn gedib gяlincя bir saatdan artыq vaxt keчmiшdi, - ax balda starыy- deyя yadыna saldыqayыdandan sonra saatы soruшdum, ―admiral» saata baxыb- birя beш dяqiqя qalыb- demiшdi - цчц dя gцlцшdцlяr.

Bolшakovanыn юzlцyцndя adыnы "burlaklarыn varisi» adыnы goymuш "o"kalayan sцrцcц getdikdяn sonra o Яliyevi yaxыna чaьыrыb tapшыrdы: - Иsmayыl Яliyeviч zяhmяt olmasa hяmin gecя iшlяmiш «avtobuxvetin» sцrцcцsцnц bir dя Иbrahimlя nяrd oyanayan motorist Karen Arakelyanы tapыb bura dяvяt edin, bilmяk istяyirяm ki onlarыn Иbrahimlя nяrd oyunu necя nяticяlяnib- kim udub, kim uduzub. Иsmayыlыn tяяcцblц baxышlarыna o baшыnыn hяrяkяtilя cavab verdi vя bloknotundakы yazыlarы vaxt vя mяkan anlayышlarыnы tutuшduraraq qaydaya salmaьa baшladы.

Rayon xяritяsindяn чяkilmiш surяtinin цzяrindя onun яlilя mцxtяlif formalы niшanlar- oxlar, xaчlar vя nюqtяlяr yarandы.

Onu maraqlandыran яsas mяqsяd hяmin gecяdя mцxtяlif hadisяlяrыn baш vermяsi zamanlarыnыn vя iшtirak edяn шяxslяrin bir-birilя яlaqяsi sxemini yaratmaq vя onlara mяntiqi izahat tapmaq idi. Bunlarы tяhlil edяrkяn onda belя bir cяdvяl yaranmышdы: 110

16.00-19.30 - 1105 saylы buruьun цstцnцn quraшdыrыlmasы qurtarmayыb.

21.30- 23.00 - nюvb. maшыn (Nik. K) Ш.R. birlikdя, 1105-dя.

23.00- 23.30 - qaynaq aqreqatы (S.Y.- Иb.M.) yataqxana-1105 N-li.

23.30 - nюvb. maш Ш.R. yola чыxыb.

23.30 -00.55- C.Y. = 1105 -?? И.M 1105- 77. Qaynaq aqr. -??.

00.55 - N.K. C.Y„ И.M. - 1105. Ш.R -??. Qayn. aqr. - ??

00.55 - 02.15.- qayn aqr. -??. И.M. -??.

02.15.- qayn.aqr. - 1823N-H. 23.30.- 00.55- S.Y. И.M. -?? Aydыnlaшdыrmaq.

01.00- 02.15. И.M -??

Avtobufet- vaxtы vя yol yoldaшlarы ??. ИKИ ZИYANDAN DAHA BЮYЦYЦ Bir azdan qapы dюyцldц vя iki kiшi iчяri daxil oldu. Onlardan bюyцyц yaшы qыrxы юtmцш azяrbaycanlы, sifяtinin cizqilяri yerli-yerindя, balacayaraшыqlы aьarmaьa baшlayan bыьlarы, яlindя dяbdя olan "diplomat‖la Bolшakovaya yaxыnlaшыb юzцnц tяqdim etdi. Иkincisi isя nisbяtяn gяnc, bir чiynindяn iri fotokamera asыlmыш, o biri чiynindя isя iri idman sumkasыlя - qapыnыn aьzыnda dayandы.

-Salam, Nataliya Иvanovna, mяn Aьayevяm, vertoыyot meydanчasыndan zяng edяn mяn idim.

-Hяяя, Nazim Hacыyeviч, biz sizi gюzlяyirik.

O юz hяmkarы- laborant Viktor Syomini tяqdim etdi vя mцstяntiq Иsmayыl Яliyevlя tanыш oldu.

- Zяhmяt olmasa яylяшin vя sюhbяt edin.

Hяr iki ekspert masa arxasыnda цz-bяцz яylяшdilяr, Syomin sumkasыnы ayaьыnыn yanыna qoydu, Aьayev isя diplomatыnы юz qabaьыna qoyub шaqqыltыyla onun qыfыlыnы aчdы.

Bizim tяqdim etdiyimiz dяlillяr яlbяttя belя "чюl‖ шяraitindя iшlяmяyimizi nяzяrя almaqla hяlяki nisbяtяn "dяqiq" olmasa da, sizin шцbhяlяrinizin яsassыz olmadыьыnы sцbut edя bilяr. Buyurun - bunlar ekspertiza aktlarыnыn яsas hissяsi ola bilяcяk sяnяdlяrdir - o masanыn цzяrinя яldя yazыlmlш bir neчя vяrяq qoydu vя onlara baxaraq sюzцnц davam etdirdi - Obyektlяrin gюrцnцшц- bu maraqlы deyil .. vot..Maшыnыn "kuzov" deyilяn hissяsindя taxta dюшяmяsi vя "divarlarini" tяшkil edяn 2bort" hissяlяri yoxlanыlыb vя heч bir шцbhя doьurasы izlяr aшkar olunmayыb. Ancaq oradaca qaynaq aparatыnыn iшlяmяyяn zaman цstцnц юrtmяk цчцn 2.1 x 1.92m юlчцdя brezent юrtцk tapыlmышdыr ki, onun цzяrindя ....юlчцdя цч яdяd hяr iki цzцnя keчmiш tцnd bozarmыш -pas rяngli qan lяkяlяri var idiki, bunlarыn da mцddяti on gцndяn artыq deyil. Viktor orada qanыn hansы grupa aid olduьunu mцяyyяn etdi, hяmin grup da yerli tibbi xidmяtdяki kartotekaya яsasяn rяhmяtlik Rasulovun qan qrupu ilя eynidir. Mяn zяnn edirяm ki, gяlяcяk tяdqiqtlarыnыzda bu faktыn sizя kюmяkliyi dяyя bilяr. Иndi keчяk maшыnыn kabinяsinя- sцrцcцnцn vя sяrniшinin oturacaqlarы, dюшяmя. tavan, cihazlar 111

tablosu- burada шцbhяli heч nя yoxdur. Mяn sцrцcцylя sюhbяt etmiшяm, siz dя onu iki gцn яvvяl danышdыrmыsыnыz, qasыrьadan sonra maшыnы ancaq o sцrцb, ona gюrя rulun цzяrindя ancaq onun яl izlяri qalыb, amma sizin xahiшinizlя aчdыьыmыz "zajiqaniye" deyilяn "yandыrma aчarыnыn" vя onun idarяetmя qulpunun цzяrindя baшqa adamыn яl izlяri qalыb. Nataliya Иvanovna yяqin ki sizin mцяyyяn шцbhяlяriniz var, o izlяr kimя mяxsus ola bilяr vя nя цчцn onlar mяhz orda qalыb?

Bolшakova barmaqlarыlя masanыn цzяrindя bir qяdяr tыqqыldadыb susdu, sonra masanыn siyirtmяsindяn bir neчя gцn яvvяl dalьыclarыn dяnizin dibindяn qaldыrdыqlarы M36 юlчцlц sellofan torbadakы qayka acarыnы vя onun цzяrindяki яl izlяrinin fotoшяkillяrini ekspertlяrin qabaьыna qoydu.

- Nazim Hacыyeviч, sizя izah edim ki, bu цzяrinя taxыlmaqla 36 mm-lik qaykalarыn vя boltlarыn bяrkidilmяsi цчцn istifadя olunan qayka aчarыnыn silindrik formalы tutacaьыnыn шяkilidir, onlarыn keyfiiyyяtsiz olmasы isя onunla яlaqяdardыr ki onu чox uzaьa tullayыblar vя bu aчar bir neчя gцn dяnizin dibindя yatыb...xahiш edirяm bu izlяri tutuшdurmaьa чalышыn - bir dя - bir qяdяr pauzadan sonra qarшыsыndakы Yurkevskinin su iчdiyi stяkanы baшara barmaьыnыn arxa hissяsilя ehmalca Aьayevя tяrяf itяlяdi - bunun цzяrindяki barmaq izlяrilя, orda yяqin ki mяnimkilяr dя ola bilяr, ancaq onlar hяr halda bir qяdяr nяcim olacaq. Yeri gяlmiшkяn—mяdяniyyяt evinin fotolaboratoriyasы sizin ixtiyarыnыzdadыr, mяn bu barяdя sozlяшmiшяm. Иsmayыl Яliyeviч, katibяdяn icazя alыn vя yoldaшlarы baш mexanikin kabinetinя yola salыn- o юzц indi sahildяdir hяlяki. Siz Arakelovu tapdыnыz?

- Bяli indi onu gяtirяcяklяr Natalivanna.

- Yaxшы, yoldaшlarы yola salыn vя oradan Tofikя zяng vurun ki- o saatыna baxdы - bir saatdan sonra Mяhяrrяmovu gяtirsin. Heч olmasa nahar edя bilяrik. Yurkevskiyя deyin ki - o baш mexanikin otaьыndadыr- gedib nahar edib qayыtsыn.

Hяlяliksя Nataliya Иvanovna rayon яrazisini vя 1105 saylы buruьun яtrafыnы яks etdirяn xяritяsini yenidяn qaшыsыnda aчdы, oraya bir neчя яlavя sual iшarяlяri qoydu, bяzi kюhnяlяrisя pozdu. Aralanmыш qapыya шяlя qulaqlы Karen Arakelovun baшы daxil oldu: - Чaxыrmuшduz, yoldaш isledvatil?

- Hя, hя, gяl Karen, яylяш, de gюrцm, Шirinbяy itяn gecяsi sяnin Иbrahimlя nяrd oynamaьыn necя qurtardы? - Karen eшidяndя ki, onu mцstяntiq чaьыrыr юzцnц topыayыb min cцr dolaшыq suallara cavab verяcяyini dцшцnmцшdц, ancaq nяrd barяsindя sual eшidяndя юz-юzцnя цrяyindя Arra - dura шto li- deyя fikirlяшdi, ancaq цzdя suala sualla cavab verdi: necя bяyяm? - Mяn bяyяm baшa dцшцlяsi kimi sual vermяdim? -bilmяk istяyirdim kim uddu, kim uduzdu, hansы hesabla?

- • A zaчem ee? -deyя yenя tяяcцblяndi,- Arakelov Шirinbяyin itmяsilя nяrd oyunu arasыnda яlaqяni tapmaьa чalышыrdы, bir dя ki hяr yetяnя onun "bu kяndчiyя" bюyцk hesabla uduzmasы barяdя, heч olmasa яvяzini чыxana qяdяr, danышmaьы sevmirdi, чцnki bюyцk hesabla uduzmasы onun mяnliyinя toxunurdu.

112

Nataliya Иvanovna onun danышыьыnы tяqlid edяrяk: ~ Nada da ee, Karen can. Belя mцraciяt hansы ermяninin цrяyini яritmяz? - On vыqrыl da, pyat nolИbrahim (o uddu da beш nol)- dedi. Bolшakova юzц bu populyar oyunu чox sevirdi vя beш partiyanыn tяxminяn saat yarыm vaxt apardыьыnы fikirlяшяrяk Karendяn soruшdu: - Yaxшы siz iki saat nяrd oynadыnыz, bu mцddяtdя Иbrahim arada heч yerя getmяdi- yarыm saatlыq. Иyirmi dяqiqя, yaxud beш dяqiqяliyя dя olsa?

Arakelyan fikirlяшdi, birdяn yadыna dцшdц, geniш gцlцmsцndц: -Иspomnil, koniшno otluчalca na dva minut po nujde. Veter bil, daleko ne moq..da..Mяn dяqiq bilirяm юzцm dя onunla getmiшdim. Hяlя o tяяcцb etmiшdi ki, mexanik qaynaq aparatы olan maшыnы hara aparыb. Sonra dyadya Kolya gяldi Шirinbяyi axtarыrdы, o gedяndя svaroчnы maшыn artыq qayыtmышdы..Иbrahim dя getdi юz iшinin dalыyca, яvvяlcя buruьun altыnы, qaynaq tikiшini yoxladы sonra getdi.

-Bяs hara getdiyini demяdi?

-Slцчayno beш nol udanda dedi, o ―vabшe zloy чalavek," dedi ki "raz uduzmusan get ratsiyanыn yanыnda otur, zяng edib mяni soruшan olsa soruш nя lazыmdыr, mяn qayыdanda deyяrsяn, dedi ki 310-cu quyunun yanыnda kolada qalыb gedim onlarы gюtцrцm sonra gцndцz haradan maшыn tapacam? tez qayыdacam- dedi.

-Bяs o nя vaxt qayыtdы?

-Tяxminяn iki saatdan sonra, mяn peчi yandыrnышdыm ona da heч kяs zяng etmяmiшdi ona gюrя ikimizdя sяhяrя qяdяr yatmышыq. Иsmayыl qayыtdы, Nataliya Иvanovna ona yazыlы vяrяqlяri verib dцnяnki protokola Karen Arakelovun dindirilmяsi kimi яlavя etmяyi tapшыrdы.- Чox saь ol Karen, siz azadsыnыz-deyяrяk Kareni yola saldы.

- Da zdrasti svoboda -deyяrяk Arakelov zarafatыndan qalmadы, baшыynan salamatlaшdыqda qulaqlarы da tяrpяnirdi deyяn Nataliya Иvanovnanы da gцlmяk tutdu.

Mцstяntiqlяr nahara hazыrlaшan vaxtы hяmin gecя avtobufetdя iшlяmiш sцrцcц gяldi, Bolшakova ondan keчяn hяftя чяrшяnbя axшamыndan чяrшяnbяyя keчяn gecя estakadanыn onu maraqlandыran hissяsindя hansы saatlarda xidmяt gюstяrdiyi, vя qayыdan baш sяrniшininin kim olduьu barяdя suallar verdi. Чox gюzlяdiklяri nahar yemяyini onlarыn xцsusi hюrmяtli qonaq olduqlarыnы nяzяrя alaraq aшxana mцdirinin otaьыnda verdilяr. Bolшakova adяtяn yemяyя qarшы чox hяssas vя diqqяtli olmasыna baxmayaraq, bцtцn nahar vaxtы gяlяcяk tяdqiqatlarыn gediшatыnы vя cinayяtin hяyata keчirildiyi цsul vя yollarыnыn mцxtяlif versiyalarыnы beynindяn keчirirdi.

Ona gюrя dя nahar vaxtы nя yediklяrini o hяmin axшam шam yemяyi zamanы Иsmayыl Яliyevdяn soruшmuшdu.

Hяlяlik isя kabinetя qayыdaraq o iшin daha mяntiqli davam etdirilmяsini tяшkil etmяk цчцn yenidяn bloknotundakы qeydlяrinя qяrq olmuшdu. Иndi iki ziyandan daha bюyцyцnц seчmяk mяqamы artыq yetiшmiшdi, яn vaciblisi isя cinayяtkara gцnahыnы sцbut etmяk vя gцnahыnы boynuna 113

almaьыn qaчыlmaz olduьunu anlatmaq idi.

Tяyin olunmuш vaxtda sahя inspektoru Tofik Mяmmяdov sol яli qeyritяbii surяtdя arxaya atыlmыш vяziyyяtdя qapыda gюrцndi, saь яlini isя qicgahыna dirяyяrяk adяti цzrя "чest" verirdi: - Yoldaш starшiy sledovatel, balыq tяsяrrцfatы цzrя qanunlarы pozan "admiral"-...dediyinin sяhv olduьunu baшa dцшяrяk bir qяdяr duruxdu, o balыqla mяшьul olan adamыn baшqa iш цчцn mцstяntiqя lazыm olacaьыnы tяsяvvцr belя etmirdi - yяni Иbrahim Mяhяrrяmov gяtirilib- deyib sol яlini чяkdi,-davay zaxadы—deyib Иbrahimi iчяri чяkdi.

Hяmin an Tofikin onunla birlikdя qandallandыьы gюrsяndi, bunu gюrcяk Nataliya Иvanovna bяrkdяn gцldц, чцnki bu iki bir-birindяn gюrцшцnя gюrя tam fяrqli adamlarыn birlikdя baьlanmasы ancaq gцlцш doьura bilяrdi: boyca Tofikdяn xeyli hцndцr vя canlы- cцssяli чяkidя dя ondan iki dяfя aьыr gяlяn Иbrahim yяqin ki bir anыn iчindя bir яlini qaldыraraq юz "aparыcыsыnы" baшы цzяrindя firladыb uzaьa atmaq qabiыiyyяtinя malik idi.

Qulaq as Tofik, sяn юzцn demirdin ki "izdes on kuda denitsa", onda qandallar nяyя lazыm, чыxar onlarы zяhmяt olmasa.

-Иnsturukssa, NatalaiVanna,- deyяrяk qыfыllarы aчdы, sonra qandallarы qalife шalvarыnыn cibinя qoyub Bolшakovaya yaxыnlaшdы. O bir dяqiqяnin яrzindя Tofikin qulaьыna pычыltыyla hansыsa bir gюstяriш verdi, cavabinda Tofik "est‖ deyib qapыnыn yaxыnlыьыndakы stulda яylяшdi, ayaqlarы da yerя чяtin чatыrdы.

- Яylяшin Mяhяrrяmov- deyяrяk Nataliya Иvanovna qanunun gюstяriшlяrinя яmяl edяrяk Иbrahimi qanun vя mяcяllяnin bяndlяrilя tanыш etdikdяn sonra, daha aydыn baшa dцшцlmяkdяn юtrц Azяrbaycan dilinя keчяrяk яvvяl цmumi suallar vermяyя baшladы, sonradan mяtlяbя keчdi.

-Deyin gюrцm Шirinbяy Rяsulovla mцnasibяtlяriniz necя olub? Иbrahim cavab vermяzdяn яvvяl xыrda gюzlяrilя bizin ucu dяrini deшdiyi kimi Nataliya Иvanovnanыn daxilini юyrяnmяyя чalышdы vя acы-acы gцlцmsцndц: -Mяn elя bilirdim ki baшlayacaqsыnыz mяnя qяmiш olmaьa...Onunla mцnasibяtim pis idi..чoxdandыr ki ondan acыьыm gяlir, o mяnim niшanlыmы apanb bizim kяnddяn - Yalan deyirsiniz Иbrahim, Gцlnarя heч vaxt sizin niшanlыnыz olmayыb.

- Siz hardan bilirsiz?- Иbrahim hяtta stulundan bir az yuxarы qalxdы.

- Яylяшin bizim iшimiz belяdir, vяzifяmiz hяr шeyi bilmяkdir.

- Deyin gюrцm siz sonuncu dяfя Шirinbяyi nя vaxt vя harada gюrmцsцnцz?

- Keчяn hяftяnin ikinci gцnц 1105 N-li buruqda. Nataliya Иvanovna dinlяndirmяnin adяt etdiyi tempinя daxil oldu: - Danышmышdыz onunla?

- Biz nяdяn danышmalыydыq ki, hяr шey onsuzda aydыndыr, o qaynaqчы чaьыrtdыrmышdы, mexanik mяni gяtirdi, mяn iшimi gюrdцm sonra qaldыm nюvbя чяkmяyя..

- Bяs Yurkevski Rяsulovnan?

114

- Mяn elя bilirdim ki, mяn vышkanыn юzцlцnцn altыnda iшlяyяrkяn onlar harasa getmiшdilяr, ona gюrя qaynaьы qurtarandan sonra eletrik stansiyasыna getdim- orada mцhяrrik iшlяyirdi isti idi. Orada motorist Kareni gюrdцm, mяn gedib kultbudkadan nяrd gяtirdim, orda vaqonun iшчi tяrяfindя Шirinbяylя mexanik bяrkdяn dalaшыrdыlar. Mяn чюlя чыxdыm pяncяrяdяn baxdыm onlar bяrkdяn qышqыrышыrdыlar, arada Sergey Шirinbяyin yaxasыndan yapышmышdы onu boьmaq istяyirdi, mяn hяtta fikirlяшdim ki iчяri keчib onlarы ayыrыm -o axы boksyordur, яllяri gцclцdцr, ancaq o юzц onun yaxasыn buraxdы, ancaq qышqыrmaqda davam edirdi.

Mяn pяncяrяni dюyцb dedim ki iшimi qurtarmышam vя Karenin yanыna getdim. Geriyя dюnцb gюrdцm ki onlar ikisi dя budkadan чыxыb quyunun юzцlцnцn altы tяrяfя getdilяr- mяn bilirяm ki Sergey hяmiшя bizim iшimizi yoxlayыr.

- Demяli sonra nяrd oynadыnыz, nя oldu? -Nя-nя oldu? Soruшuram ki necя oynadыnыz, hansы hesabla ?

- EEEe, orda kiminlя oynayasan, uшaq-muшaqdыr da, mяn onu beш-nol uddum., suxoy шot oldu- deyяrяk cavan atыn diшlяrinя bяnzяr diшlяrini gюstяrdi- bu sizin nяyinizя lazыmdыr? Siz cavab verin, Mяhяrrяmov, suallarы mяn verirяm. Yurkevski maшыnы sizя qoydu?

- Bяli, dedi ki...- onun sozцnц kяsяrяk Bolшakova soruшdu: - Siz Karenin yanыnda olarkяn maшыn haradaydы, vя necя dayanmышdы?

- Mяn qurьunun altыnda iшlяyяndя qaynaq aparatы mяni kцlяkdяn qorumaqчцn vя qazma buruьuna yaxыn olmaqчцn arxa tяrяfilя qurьuya sarы dayanmышdы, sonra onlar harasa getdilяr.- - Kim getdi?

- Nuuu Sergeylя Шirinbяy.. — Siz onlarыn birlikdя maшыna яylяшdiyini gюrdцz?

- Yyyoox, ancaq 30-40 dяqiqяdяn sonra mяn чюlя чыxanda maшыn yox idi..demяli..

- Demяli heч nя...Sяn nя цчцn чюlя чыxmышdыn..- o tяdricяn "sяn"я keчdi.

- Nuu, biz orada iчяridя чoxlu чay iчmiшdik boшaltmaq lazыm idi..

- Bяs onlar maшыnы necя iшя saldы, яyяr aчarlar sяndяydisя? Иbrahim bir qяdяr fikirlяшdi hяtta baшыnыn arxasыnы da qaшыdы.

-Yяqin ki mexanikdя ehtiyat aчarы varimыш dя.

-Olmasaydы necя?

-Onda mяndяn alardы dя..

-Bяlkя sяndяn almaq istяmяyib?

-Onda gяrяk bizim maшыnыn iшя salma qulpunu kцlяyin qabaьыnda чoxlu fыrladasan, ya da ki "zajiqaniya" mяftillяrini qыsa qapayasan, mяn bilmirяm necя elяmiшdi. Ancaq dyadya Kolya gecя saat birdя Шirinbяyin dalыyca gяlяndя o yox idi amma bizim maшыn яvvяlki kimi elя юz yerindя dururdu.

-Yaxшы, sonra nя oldu?

-Nя qяdяr arzuolunmaz da olsa Иbrahim юz "levыy‖ sяnяtindяn- iшindяn danышmalы oldu- axы mцstяntiq qarшыsыnda idi- ona gюrя hяmin gecя maшыnы 115

aparmasыndan, yuyub gяtirmяsindяn bцtцn olanlarы danышmalы oldu, sonradan onun dediklяrini onunla birlikdя balыqчыlыqla mяшьul olan fяhlяlяrin hamыsы olduьu kimi tяsdiq etdilяr.

- Ancaq mяn maшыnы elя tяmiz yudum ki heч balыьыn iyi dя qalmadы, Vasif dя bunu tяsdiq edя bilяr- o яsaslы tяmir sexindя iшlяyir...

-Hяя yaxшыdыr maшыnыn rяngi dяyiшmяyib- Иbrahim baшa dцшmяdi ki bu sюzц Nataliya nя цчцn dedi—Yaxшы Иsmayыl Яliyeviчя yaxыnlaшыn, protokolu oxuyun vя qol чяkin, sonra юz dostlarыnыzы gюtцrцb gedя bilяrsiniz.. Gяlяn dяfя mяn "Rыbnadzorla" gяlяcяm- dedi. Иbrahim gedяndяn sonra Bolшakova bir neчя dяqiqя Иsmayыlla birlikdя dinlяnilmяnin maqnitofon yazыsыnda lazыmi yerlяri qeyd elяdi, yerinя яylяшib Tofikя iшarя etdi. Sahя inspektoru чыxdы vя bir neчя dяqiqяdяn sonra Yurkevskilя birlikdя iчяri daxil oldu. Onlarыn arxasыyca mцlki qeyimli iki nяfяr milis iшчilяri dя daxil oldular, onlarыn hяr ikisi can-cцssяdя iki Tofikя bяrabяr olardы - biri qapыnыn aьzыnda dayandы, o birisi isя tяlяsmяdяn яtrafa gюz gяzdirdikdяn sonra pяncяrяnin qabaьыnda юzцnя yer seчdi.

-Яylяшin, Sergey Georgiyeviч—yox- yox burda- deyib arxasы qapыya olan stulu ona gюstяrdi. - Sizin danышыьыnыzda bir balaca uyьunsuzluq baш verib bяlkя siz izah edяsiz, - Иsmayыl Яliyeviч taxыn maqnitofondakы o yazыnы.

Maqnitofonun sяs gцclяndiricisindя Yurkevskinin sяsi ucaldы: "Mяn onunla bir yerdя qalmaq istяmяdim tцpцrцb piyada kцlяyя qarшы baшqa buruьa getdim, o isя nюvbяtчi maшыnыnы gюzlяmяyя qaldы".

Nataliya Иvanovana diqqяtlя Yurkevskinin sifяtindяki dяyiшkяn ifadяlяrя nяzяr salыrdы. O artыq o qяdяr biganя vя hяr шeydяn uzaq olduьu kimi gюrцnmцrdц, яksinя indi onun sifяtindя dцшцnяn vя yaddaшыnы iшя salmaьa чalышan insanыn ifadяsi var idi: Sizin bu ifadяlяriniz axшam saat 11.30 -la 11-45 arasыndakы mяsafяyя aiddir elя deyilmi? —Bяli elяdir, mяn avtobufetlя getmiшdim, hяtta satыcы юz yerini mяnя verib юzц bufetin iчindя getmiшdi. Dцzdцr, ancaq avtobufetin iшчilяrinin vя nюvbяtчi maшыn sцrцcцsцnцn dediklяrinя gюrя siz gecя saat birdяn sonra onlarla getmisiniz. Qulaq asmaq istяyirsiniz? Yox..Onda bu iki vaxt gюstяricilяri uyьunlaшmыr bir-birilя, bяlkя baшa salasыz Sergey Georgiyeviч?

Bilmirяm...mяn saata baxmamышdыm, bяlkя avtobufet buruqda yubanmышdы.. Nataliya Иvanovna baшыyla Tofikя ehmalca iшarя etdi o isя qapы arxasыnda yox oldu.

- Sergey Georgiyeviч sizin aчarlarыnыza baxmaq olarmы?

- Buyurun- deyяrяk neft simvolikasы olan breloka yыьыlmыш bir dяstя aчarы ona uzatdы.

Nataliya Иvanovna aчarlarы ona bir-bir gюstяrяrяk cavab vermяsini xahiш etdi, o da - evindir, kabinetin, valideynlяrimin evindяn, yataqxanadan, sonda qaynaq aparatы olan maшыnыn nюvbяsi чatdы.

-Bu hяmin gecя Иbrahimя qoyub getdiyiniz aчardыr ?

-Bяli, necя bяyяm?

-Mяn bilяn biz danышmышыq ki burada sual verяn kimdir...sizя getmяk lazыm olanda nя цчцn onu gюtцrmяmiшdiniz? Siz maшыnы necя iшя saldыnыz?116

o aчarlarы yiyяsinя qaytardы.

-Mяn heч yerя getmяmiшdim maшыnы da iшя salmamышdыm.

-Sizin bяdbяxtчiliyinizdяn Иbrahim o gecя sidik kisяsi yerlяшdirя bilяcяyindяn artыq чay iчibmiш vя ona gюrя siz qayыdыb gяlmяmiшdяn vя maшыnы yerinя qoymamышdan яvvяl onun yoxluьu onlara mяlum olubmuш.

Tofik qapыnы aчdы vя ekspertlяr Aьayev vя Syomini iчяri buraxdы.

Nazim Hacыyeviч masanыn цzяrinя mцstяntiqin qarшыsыna tяzя hazыrlanmыш ekspertiza aktlarыnы, tяzя чap olunmuш hяlя nяm fotoшяkillяri vя plastik torbada su stяkanыnы qoydu. Yurkevski onun hяrяkяtlяrini gюzя gюrцnяn tяшviшlя izlяyirdi. Baш ekspert Syominlя birlikdя mцstяntiqin yarana bilяcяk suallarыna cavab vermяyя hazыr vяziyyяtdя divanda яylяшdi. Nataliya Иvanovna izahat hissяsindя чox dayanmayыb яsasяn чыxarыlan nяticяlяrdя diqqяtini cяmlяшdirяrяk sяnяdlяri gюzdяn keчirmяyя baшladы. Sяnяdlяrя цzdяn baxandan sonra o Иsmayыldan maqnitofonu sюndцrmяyi xahiш edib yenidяn Yurkevskiyя mцraciяt etdi: - Sergey Georgiyeviч, bu yoldaшlar шяhяr prokurorluьunun ekspertlяridir.

Onlarыn kюmяkliyilя mяn hяmin gecя sizin 1105 saylы buruьa gяldiyiniz andan Шirinbяy Rяsulovun hяlak olmasыyla nяticяlяnяn hяrяkяtlяrinizi birbir danышa bilяrяm. Sizя bu яшya tanышdыr?- deyяrяk o masanыn orta siyirtmяsindяn plastik torbanыn iчindяki qayka aчarыnы masanыn цzяrinя, onu gюrcяk gюzlяri yumrulanan vя юzцndяn asыlы olmayaraq ayaqlarы onu stulla birlikdя, шeytanы шamdan itяlяdiyi kimi, arxaya itяlяnmiш Yurkevskinin qabaьыna qoydu.

- Sizin maшыnыnыzыn mцhяrrikindяki yandыrma qыfыlыnыn цzяrindяki barmaq izlяri bu яшyanыn vя bu stяkanыn цzяrindяkilяrlя eynidir vя sizin izlяrinizdir. Siz Rasulovu oldцrdцkdяn sonra, yaxud юlцmcцl halda hadisя baш vermiш yerdяn uzaqda dяnizя atmaq цчцn apardыьrnыz maшыnыn arxasыndakы qan izlяrisя ...bяsdir...Tofik... Sahя mцvяkkili hяmin an яlindя qandallar Yurkevskinin qabaьыnda peyda oldu. Yurkevski ayaьa qalxыb hяmin an boksчu duruшu шяklini qяbul etdi, ancaq Tofik юzцnц itirmяdяn cяld yerя yыxыlыb onun ayaьыndan mюhkяm yapышdы, o biri iki nяfяr milis iшчilяrisя bir addыmlarыyla Sergeyi yerя yыxыb яllяrini arxasыnda baьladыlar.

Bolшakova vя Aьayev tяcrцbяli adamlar kimi heч qaшlarыnы da tяrpяtmяdilяr, Syomin yerindяn durmaq istяdikdя Aьayev onu яlilя saxladы- "mane olma" bircя hяmin an ayaьa qalxmыш Иsmayыl Яliyevin ayaьыna yerя dцшяn stulun ayaьы bяrk dяydiyindяn o zarыyaraq bir ayaьы цstцndя юz yerinя qayыtdы.

Bir dяqiqяdяn sonra Yurkevski яllяri arxasыnda baьlы, sifяtindя hюvsяlяdяn чыxarыlmыш vяhшi heyvan ifadяsilя юs stulunda oturmuшdu, hadisя iшtirakчыlarы цst- baшlarыnы tяmizlяyir, qonaq gяlmiш milis nяfяrlяrisя Tofikin чiyinlяrindяn vuraraq onun zirяkliyini qeyd edirdilяr.

- Yaxшы Sergey Georgiyeviч- sanki heч bir шey baш vermяmiш kimi Nataliya Иvanovna sюzцnя davam etdi, - mяn юzцm qяrar чыxara bilяrяm, ancaq mяn sizin cяzanыzы yцngцllяшdirmяk цчцn hяr шeyi olduьu kimi boynunuza almaq haqqыnыzы яlinizdяn almaq istяmirяm. Fikirlяшin...Иsmayыl 117

Яliyeviч, yazыnы taxыn.

Son gцnlяr Sergey sanki yuxuda idi. Narahat vя yuxusuz gecяlяrdяn sonra o mexaniki olaraq sяhяrlяr durur, adяti olduьu iшlяrlя mяшьul olur, ancaq o mцdhiш gecяnin hadisяlяri aramla gюstяrilяn kinolenti kimi gюzцnцn qarшыsыndan чяkilmirdi.

Dumanlanmыш beynindя alaqaranlыq toranlыqda tяяcцbdяn vя gюzlяnilmяdяn aldыьы zяrbяdяn bяrяlmiш vя bir qяdяr uzanmыш Шirinbяyin gюzlяri onu daim izlяyirdi.

- Mяn deyяrяm...Mяn istяmirdim.. bu tяsadцfяn belя alыndы. O qыsa qыrыq kяlmяlяrlя danышыrdы, danышыьы tam sakitliklя mцшayiяt olunurdu, elя bil bu otaqda heч kяs yoxmuш, arada ancaq maqnitofon lentinin dolandыьы balaca plastik tяkяrin xыrыltы sяsi sakitliyi pozurdu: - Biz budkada savaшdыq, mяn sizя dediyim kimi. Sakitlяшdik, ..hяrчяndi iчimizdя hяr шey qaynayыrdы..sonra Иbrahim pяncяrяni dюydц..dedi ki qaynaьы qurtarыb....-bir iчim su verin.

Bolшakovanыn iшarяsilя Иsmayыl axsayaraq yaxыnlaшыb ona юz stяkanыndan su iчirdi- o яyri gцlцшlя gцlцmsяdi—Artыq barmaqlarыn izi lazыm deyil,demяli..

-Davam edin Sergey Georgiyeviч.

- Biz birlikdя budkadan чыxыb quyu yanыna getdik, ..qaynaq tikiшini yoxlamaьa.. mяn irяlidя gedirdim..aramli kinoчяkiliш kimi ...rinqdя olduьu kimi..

- Tikiшя baxdыm. Yaxшы idi, gюzяl idi, heч yerdя heч nя buraxыlmamышdы, preventer boltlarыnыn birinin цstцndя qayka aчarы yaddan чыxmышdы, mяn elя bildim ki boltu axыra qяdяr bяrkitmяyiblяr, yoxladыm—hяr шey normal idi..elя bu anda o mяnim arxamda yenя mяnim arvadыm barяsindя юz mahnыsыnы yenidяn baшladы. Ozцmц necя aparmalыyam, necя aparmamalыyam..mяn yumruьumu qaldыrыb heч nokaut etmяk fikrim dя yox idi, elя-belя zяif nokdaun цчцn onun чяnяsinin altыna bir yumruq vurdum. Yadыmdan чыxmышdы ki yumruьumun iчindя bu aчar var, onun da baшы dцz onun gicgahыna dяymiшdi.

Heч kяs sakitliyi pozmadы, o isя bir az da sakit sяslя arada dayanaraq sюzцnц davam etdi: -Sonra aчarы dяnizя atdыm- heч qorxudan deyil—acыьыmdan..istяdim onu hяkimя aparыm, hяtta maшыna da qoydum, gюrdцm ki artыq gecdir..- o susdu vя baшыnы sinяsinя qoydu.

-Sonra, sonra nя oldu, Sergey Georgiyeviч —deyя Bolшakova sakitliyi pozdu.

O юz iшini gюrmцшdц vя artыq emosiyalara qapыlmaьы yersiz sayыrdы.Sonra mяn, biz budkada olarkяn daxil olan Иbrahimin яyri-яyri gцlцmsяdiyindяn anladыm ki, o bizim aramыzdakы sюz-sюhbяtdяn vя onun sяbяbindяn xяbяrdardыr- hamыsыnы satacaq, o чox alчaq adamdыr..Ona gюrя mяn qorxdum, чox qorxdum, ona gюrя uzaьa, чox uzaьa getdim,...vя onu suya atdыm...Ancaq юzцndяn qaчa bilmяzsяn.. bir dя onun tяяcцb dolu baxышlarыndan...

118

EPИLOQ Yяqin ki oxucu юzц baшa dцшцb, шцbhяlяnlяrя isя mяn mяlum edrяm ki romanda yazыlan hadisяlяr vя adlarы чяkilяn шяxslяrin heч birinin real hadisяlяr vя adamlarla heч bir яlaqяsi olmayan, sыrf mцяllif fantaziyasыnыn bяhrяsidir.

Fяaliyyяtilя яlaqя olaraq, цmumiyyяtlя uzun юmцr yollarыnda mцяllif sizin hяr biriniz kimi, яziz oxucum, mцxtяlif hяyat hadisяlяrinin, o cцmlяdяn faciяvi hadisяlяrin iшtirakчыsы olmuш, mцxtяlif xasiyyяtli vя mцxtяlif taleli insanlarla rastlaшmышdыr. Ona gюrя yaradыcыlыьыmda mяnя ancaq onlarы birlяшdirmяk- icad etdiyim qяhrяmanlarы mцxtяlif hяyat шяraitinя uyьunlaшdыrmaq qalыrdы. Яsяrin yaranmasыna romanda gюstяrilяn hadisяlяrdяn bir neчя il keчdikdяn sonra tяsadцfяn baш vermiш bir gюrцш sяbяb olmuшdur.

90-cы illяrin ortalarыnda mяnя Amerikanыn artыq bir neчя ildir ki ailяmlя birlikdя vяtяndaшы olduьum Hyuston шяhяrindяn Bakыya ezam olunan iш adamlarыnы dяnizneftqazчыxarmasы sahяsindя mцtяxяssis kimi mяslяhяtci qismindя mцшayiяt etmяk tяklif olundu.

Tяbiidir ki anadan olduьu vя 60 illik юmцr yolunu yaшadыьы, qыrx ilini dяnizdя vя dяniz цчцn sяrf elяdiyi insana vяtяninя getmяk tяklifindяn imtina etmяk bюyцk gцnah olardы, (mяnim цчцn "ikinci vяtяn" mяfhumunu dяrk etmяk bir qяdяr чяtindir, sanki insan ikinci dяfя doьula bilяrmiш). Bir dя ki arvadыmla birlikdя ikimizin birlikdя ayda aldыьыmыz min dollarlыq sosial yardыma yol xяrcindяn, mehmanxana vя yemяk pulundan яlavя- sutkasы цч yцz dollarlыq ezamiyyя xяrclяri bizim ailя bцdcяmizя heч dя artыqlыq etmяzdi.

Uzun sюzцn qыsasы,yeddi illik ayrыlыqdan sonra fevralыn iki hяftяlik kцlяkli gцnlяrindя mяn yenя dя doьma шяhяrin kцчяlяrini, prospekt vя meydanlarыnы gah nяqliyyatda gah da piyada dolanmaqda idim. Шяhяr mяnim qarшыmda цrяk aьrыdыcы dяrяcяdя doьma, ondan artыq dяrяcяdя isя yad kimi aчыlmышdы.

Birinci nюvbяdя bir шey aydыn gюzя чarpыrdы ki mяnim qoca, doьma, mцlayim internasional шяhяrim indi bir millяtin mononasional paytaxtыna чevrilmiшdi. Bu artыq yolda qarшыma чыxan insanlarыn simalarыndan vя adlarы dяyiшilmiш kцcяlяrin tinlяrindяki lюvhяlяrdяn mяlum olurdu. Шяhяrin sahmana salыnmasыnda gюzя чarpan qatmaqarышыqlыqda da bu юzцnц biruzя verirdi: яnяnяvi шяrq цslubuyla bu yaxыnlarda qaytarыlmыш latыn qrafikasыnda azяrbaycan dilindя yanaшы reklamlarda, otellяrin, restoranlarыn, banklarыn, maьazalarыn, mяdяniyyяt obyektlяrinin adlarыndakы amerikan- tцrk яnяnяnlяrini tяkrarlayaraq ingilis dilini gen-bol tяtbiq etmяklя onlarыn zяif zюvqlц nцmunяlяrindяn hяddindяn artыq geniш istifadя edilmяsi daha чox gюzя чarpыrdы.

Ezamiyyя цzrя yoldaшlarыm birinci bazar gцnцndяn baшlayaraq шяhяrin qяdim abidяlяrini gяzmяyi qяdim Atяшgahdan baшlamышdыlar, mяn isя яcdadlarыmы yad elяmяk mяqsяdilя "internasionar" deyilяn qяdim yяhudi 119

qяbristanlыьыna baш чяkmяyi юzцmя borc bildim. Kюhnя mяktяb yoldaшыm professor M.Muradovla birlikdя biz яzizlяrimizin vя bizi vaxtsыz tяrk etmiш dostlarыmыzыn mяzarlarыnы ziyarяt etdik, bacardыьыmыz qяdяr sяliqя-sяhman yaratmaьa чalышdыq, - bir dя nя vaxt buraya gяlmяk qismяt olacaьыnы nяzяrя alaraq шяkillяrini чяkib юzцmцzlя gюtцrdцk.

Murad aeroporta Mahaчqaladan gяlяcяk, Elmlяr Akademiyasыsnыn mцxbir цzvц seчildikdяn sonra miqdarыnыn sayы xeyli artmыш qohumlarыndan kimisя qarшыlamaьa qetmяliydi, ona gюrя mяni Dяnizkяnarы parkda Azneft neydanыnda dцшцrmяyi xahiш etdim.

Bulvardakы piшtaxtalarыn birindя яylяшdim, buradan son iш yerim "Xяzяrdяnizneft" Иstehsalat Birliyindяki iш otaьыmыn pяncяrяlяri yaxшы gюrцnцrdц. Hяmin anlar fяaliyyяtimin son on ilindя Texniki Иdarяnin mehriban vя iшgцzar kollektivilя birlikdя keчirdiyim gцnlяr yadыma dцшdц....dayanыqlы шimal kцlяyi gюdяkчяmin altыna girяrяk mяni tez ayaьa qalxmaьa mяcbur etdi, mяndя arxamы kцlяyя чevirib bulvarыn mяrkяzi hissяsinя doьru addыmladыm.

Adяtяn isti yay gцnlяrindя, xцsusяn bazar gцnlяri bu bulvarыn adamlarla dolub boшalmasы gюzцmцn юnцnя gяldi: - gцndцzlяr burada uшaqlar oynaшыr, "шahmatчыlar", "nяrdчilяr", "beynяlxalq vяziyyяt цzrя mцtяxяssis - mцhazirячilяr", "futbolчular" vя "idmanыn bцtцn nюvlяri цzrя "necя oynamaq lazыm olduьunu hяmiшя dцzgцn bilяn gюrkяmli mяшqчilяr," vя baшqa - maraqlarыna gюrя dяstяlяrя bюlцnяn tяqaцdчцlяr yыьыlыr, axшama yaxыn bura tяmiz hava qяbul etmяk mяqsяdilя cцt-cцt gяlяn Bakы ziyalыlarы aramla addыmlayыrdыlar. Axшamlar isя bulvarыn kюlgяli qaranlыq alatoranlыьыnda bцtцn piшtaxtalar-hяrяsindя bir cцtlцk oturmaq шяrtilя gяnc sevgililяr tяrяfindяn zяbt olunurdu, чox tцnlцk olan zamanlarda isя, hяrяsindя piшtaxtalarыn mцxtяlif uclarыnda oturmaq шяrtilя, iki cцtlцk dя yerlяшmяyя mяcbur olurdular. Mяn dя gяncliyimdя, dюrd onillik bundan яvvяl, axшamlar юz gяlяcяk xanыmыmla vaxtыmы sяmяrяli keчirdiyim piшtaxtalarыn yanыndan юtцb cavanlыьыmы yadыma saldыm.

Bu kцlяkli чiskinli havada isя mяnim qarшыma чыxan adamlar яsasяn parallel Neftчilяr prospektindяki maшыnlarыn zяhяrli qazlarыndan uzaqlaшmaq mяqsяdilя yolunu burdan salan piyadalar idi.

Ona gюrя dя xeyli uzaqda dяstяylя tяntяnяli surяtde aramla mяn tяrяfя addыmlayan bir dяstя adam qeyri-adi tяsir baьышlayыrdы. Иrяlidя яynindя dяbdя olan qara qaragцl шuba, baшыnda kяlaьayы olan qadыn gяlirdi, onu iki tяrяfdяn qoluna girmiш яyinlяrindя dяri gюdяkcя, baшlarыnda boz rяngdя qaragцl papaqlы cavan oьlanlar mцшayiяt edirdilяr, onlardan birinin boш яlindя kцlяkdяn sellofana bцrцlmцш iri gцl dяstяsi var idi, onlardan arxada цч nяfяr dя gяlirdi- onlar bir yaшlы cцtlцk vя яynindя "alyaska" tipli kapцшonlu gюdяkчя, яlindя bir dяstя cicяk nisbяtяn cavan qadыn idi. Yяqin ki kюhnя "Иnturist"dя hansыsa bir tяdbir keчirmяyя gedirlяr- deyя mяn fikirlяшdim, hяrчяndi "Иnturist"я buradan piyada qetmяk цчцn xeyli mяsafя qalыrdы. Mяn fikrimi axыra чatdыrmamыш dяstя mяnimlя bяrabяrlяшdы, oxшarlыьыn dяrяcяsindяn юzцmц itirdim- яlindя bюyцk gцl dяstяsi mяnя 120

yaxыnlaшan oьlan —dirilmiш Шirinbяy idi, ancaq nisbяtяn cavan idi.

Oьlanlarыn adlarы mяnim yadыmda deyildi (bяlkя dя heч bilmirdim), ancaq arvadыnыn adы yaxшы yadыmda idi, ona gюrя mяn heч fikirlяшmяdяn чaьыrdыm: - Gцlnara xanыm...

Onlar artыq mяnя yaxыnlaшmышdыlar, adыnы eшitcяk qadыn birdяn dayanыb mяnя tяrяf baxdы.. "яlbяttя ki bu odur, bяs onun xяstя kюklцyц necя olub..Иndi onun neчя yaшы var, yяqinki яlli olar...ancaq bir balaca kюklцyц qalыbsa da bяdяn quruluшu normaldыr..." bu fikirlяr mяnim beynimdяn ildыrыm surяtilя keчdi, sonra юzцm dя юz yaddaшыmda dilin belя sяlist qalmasыna tяяcцb edяrяk sыrf azяrbaycan dilindя ona mцraciяt etdim: - Siz yяqin ki mяni tanыmadыz? mяn.. Sюz aьzыmdan чыxmamыш o cavab verdi-Niyя ki, mяn sizi чox yaxшы tanыdыm - deyяrяk o яlini uzatdы, mяnim vя atamыn adыnы olduьu kimi dedi- mяnim яrim sizin barяnizdя hяmiшя elя xoш sozlяr deyirdi ki, ..bizя dя ilk vaxtlar o qяdяr kюmяk etdiniz, ancaq mяn kimdяnsя eшitmiшdim ki siz harasa getmisiniz, deyяsяn Иzrailя..- mяn kiminsя burada mяnim taleimlя maraqlanmasыna tяяcцb etdim.

- Bяli, mяn getmiшdim, ancaq Иzrailя deyil- ABШtatlarыna, danышыn gюrцm siz necя dolanыrsыz7 Baьышlayыn mяn deyяsяn sizi yoldan elяdim?..

- Yox biz tяlяsmirik, tanыш olun, bunlar bizim oьlanlarыmыzdыr—Rцstяm vя Hяmid- siz onlarы bizdя gюrяndя balaca idilяr.

- Hяя, sюzцn dцzц яyяr Rцstяm olmasaydы mяn sizi tanыmayacaqdыm vя saxlamaycaqdыm, o qяdяr rяhmяtlik atasыna oxшayыr ki...

- Bu mяnim qaynanam Mяryяm xanыmdыr, bu da Mirяli dayы, bu isя Marinadыr-rяfiqяmizdir.. -deyя o tanышlыьы davam etdirdi.

"Alyaska" geyinmiш qadыn diqqяtlя mяnя baxdы ancaq bizim чoxdankы tanышlыьыmыzы цzя vuirmadы. O ancaq baшыyla tяzim edib kapцшonunu arxaya atdы vя sifяtini hяrtяrяfdяn яhatя etmiш gцmцш rяngli buruq saчlar acыldы, onlarы gюrcяk mяn fikirlяшdim ki "bax belяcя tяbii kimyagяr olan Яlahяzrяt Zaman qыzыlы gцmцшя cevirя bilir !" Bu isя- onun tяqdim edilmяsinя artыq ehtiyac qalmamышdы, чцnki biz o aьыr gцnlяrdя artыq tanыш olmuшduq.

-Bu gцn sizdя nя bayramdыr belя? -deyя mяn soruшdum, Gцlya isя acы- acы gцlцmsцnцb cavab verdi: -Gedяk bizimlя, bayram deyil..- baшыnы dяnizя tяrяf чevirdi.... daha danышmaьa ehtiyac qalmamышdы.... mяnim hяr шey yadыma dцшdц....axы fevral idi..

Bizdяn bir qяdяr aralы yцz metr uzunluьunda daш dirяklяr цstцndя quraшdыrыlmыш kюrpц var idi, yay aylarыnda onun qurtaracaьыnda balaca restoran fяaliyyяt gюstяrirdi.

Biz aramla onun axыrыna qяdяr getdik, soyuq шimal kцlяyi saь tяrяfdяn gurultuyla kюrpцnц dюyяclяyirdi. Rцstяm oz gцllяrini piшtaxtanыn цzяrindя sяpяlяdi- bunlarыn hamыsы tяr alqыrmыzы rяngdя qыzыl gцllяriydi, onlardan birini gюtцrцb anasыna uzatdы.

Gцlnarя onu dodaqlarыna yaxыnlaшdыrdы, sonra nяcim sakit hяrяkяtlя dяnizя doьru atdы vя arxasыyca nя isя pычыldadы..sonra mяnя mцraciяtlя:- bu 121

gцn qыzыl gцllяrin sayы iyirmidir, birinci ilindя biz uшaqlarnan gяlib bircяdяnя gцl atmышdыq dяnizя, onda dяniz cox sakit, sяssiz-sяmirsiz idi, sanki юzцnц gцnahkar sayыrdы...Ancaq hяr il dяniz dяyiшir..hяrя dяnizя bircя dяnя gцl atdы, qalanlarыnы isя Mяryяm qucaьыna yыьыb ehmalca яyildi vя nяvaziшlя onlarы dяnizя sцrцшdцrdц- sanki юz яllяrilя oьlunun яllяrinя юtцrцrdц onlarы...

Sonra Marina yaxыnlaшdы, яlindяki aь qяrяnfillяrin yarыsыnы Mяryяmя verdi vя onlar birlikdя onlarы dяnizя atdыlar.

Biz hяlя uzun mцddяt dayandыq vя dalьalarыn цzяrindя qыrmыzыyla aь cicяklяrin birlikdя rяqslяrinя, ta onlar gюzdяn itяnя qяdяr, tamaшa etdik...

Gцlya mяnя onlarla birlikdя яrinin hяlak olan gцnцnц qeyd etmяyi tяklif etdi, mяn onun sюzцnц yerя salmaq ixtiyarыnda deyildim. Bulvarыn mяrkяzi giriшindя bizi Mirяlinin "Volqa"sы vя Rцstяmin "Jiquli"si gюzlяyirdi.

Biz Gцlya vя Marinayla Mirяlinin "Volqa"sыna, Mяryяmlя nяvяlяrisя "Jiquli"yя яylяшib mikrorayona yollandыq.

Yolцstц mяn ehtiyatla Rцstяm Mirzoyeviч barяdя soruшdum.

Babamыz artыq yoxdur, beш ildir ki rяhmяtя gedib, vя bu maшыnы oьluna qoyub, allah rяhmяt elяsin. - Mяn dя onun dalыyca Rцstяm kiшiyя rяhmяt oxudum. Kiчik sakitlikdяn sonra o sюhbяtя davam etdi: -Siz soruшdunuz ki biz necя yaшayыrыq?.. Allaha шцkцr, narazыlыq etmыrik gцnah olardы, o hadisяdяn sonra mяn юz iш yerimя- xalчaчыlыq sexinя qayыtdыm, rяisimiz tяqaцdя gedяndяn sonra mяni onun yerinя tяyin etdilяr, indi isя bizim tцrklяrlя birlikdя mцшtяrяk mцяssisяmiz var, mяvaciblяrimiz dя pis deyil. Mяni tяcrцbя mцbadilяsi цчцn Stambula da gюndяrmiшdilяr, чox qarmaqarышыq шяhяrdir- yol qaydalarы ayrыdыr sцrцcцlяr ayrы- riayяt elяmirlяr, bir az bizim Bakыya da bяnzяyir, dilimiz dя eynidir. Uшaqlar da yavaш-yavaш bюyцdцlяr, nяnяlяri kюmяk etdi ali tяhsil dя aldыlar, Rцstяm hцquqшцnasdыr, Hяmid-atasы kimi neftcidir.

-Цmumiyyяtlя pis dolanmыnq, heyif ki Шirinbяy yoxdur, чox tez getdi bu hяyatdan -deyib dяrindяn ah чяkdi. - Sizin yadыnыzdadыr da mяn necя kюk idim, uшaqlar olandan sonra sevincяk olmuшdum, kюkяlmiшdim, bяxtяvяr idim...Sonra..ruslar deyirlяr "klin klinom..." dяrd gяldi, hяkimlяr dя tяяcцb edirdilяr, Шirinbяydяn sonra bir ildя iyirmi kilo arыqladыm,...

Marina arxa oturacaqdan dillяndi: -Tяbiяt vя sяnin allahыn baшa dцшmцшdцlяr ki, sяn ikinci dяfя яrя getmяlisяn. sяnя шяrait yaratdыlar, sяn isя.. -heч indi dя gec deyil .. Marinanыn zarafatыna qцvvяt verяrяk mяn yada saldыm: -Mяn bildiyimя gюrя sizin adaxlыnыz da var idi, Иbrahim...

-Bilirsiz-deyяrяk Gцlnarя ciddilяшdi..allah belяlяrini чox dюzmцr..lbrahim elя hяmin ilin yayыnda dяnizdя batdы..onlarыn balыq qayыьы чevrilmiшdi, bir neчя nяfяr dяnizя dцшmцшdц, hamыsыnы katerlя чыxara bilmiшdilяr bir ondan baшqa..цzя bilmirmiш, "admiral." Marinka da xoшlayыr bu mюvzuda diшlяrini aьartsыn, bяlkя yenя istяyir mяnim яrimi юzцnя aшina etsin, axы siz bilirsiniz? o vaxtilя Шirinbяylя....

-O hяr шeyi bilir, - deyя qabaqda oturan Marina sяsini чыxardы, - mяn isы bir qяdяr yцngцllцk hiss etdim ki, hяr halda юzцmц sяrbяst apara 122

bilяrяm.

-Bяli mяn azdan-чoxdan bяzi шeylяrdяn xяbяrdaram, ancaq bu gцn sizi birlikdя gюrяndя tяяcцb etdim ki, ona gюrя fikirlяшdim ki bu barяdя yada salmaьa dяyяrmi?

-Burda tяяcцblц nя var ki, bizim dяrdimiz birdir, mяn яrimi itirmiшяm, o isя -ikisini dя. Mяnim atamыn da kяnddя iki arvadы var idi, hяtta orda mяnim qardaшыm da var, amma bizi atmamышdы, anamы da чox istяyirdi. Шirinbяyin atasыnыn da, onun dediklяrinя gюrя...Hяtta bu Mirяli dayы subay da olsa vaxtilя arvadlarыnы "dцjinlя" sayarmыш, dцz demirяm dayы? - Mirяli sцkan arxasыnda nяisя burnunun altыnda deyindi, heч kяs heч nя baшa dцшmяdi. Eee, onlar hяrяsi bir nюv keчidirlяr..Baьышlayыn mяn sizi nяzяrdя tutmurdum..Hяr шey qurtarandan sonra Marina bizя gяldi, hamыsыnы danышdы,oturduq birlikdя aьladыq, mяn яvvяldяn dя onu mцяyyяnlяшdirmiшdim, Шirinbяy xяstя olanda o bizя onu yoluxmaьa gяlяndя ondan gяlяn яtir iyindяn baшa dцшmцшdцm ki, Шirinbяy iшdяn qayыdanda ondan dя belя яtir gяlir, hяtta юz-юzцmя fikirlяшmiшdim ki, "yaxшыdыr gюzяl qadыn seчib". Axы o юzц necя gюrkяmli idi.. sonradan baшa dцшdцm ki hяm mцlayim- цrяyi yumшaqdыr, hяm aьыllыdыr. Bizя чox kюmяk etdi, mяktяb direktorudur, rus da olsa..

Marina yerindя qurdalandы: - Gцlya sяn юz tostunu mяnim yubileyimя saxla, yaxшы?

Mяn maraqlanmaьыn yerinя dцшdцyцnц fikirlяшdim vя soruшdum: -Marina, deyяsяn sizin iki qыzыnыz var idi, onlar indi haradadыr? - Marina yenя dя arxaya bir qяdяr чevrilяrяk hяvяslя danышmaьa baшladы: -Tfu, tfu, gюz dяymяsin, yaxшыdыrlar...Bюyцk qыzыm Yulenka iki ildir ki яrя gedib indi Иzraildя yaшayыr, bir yaшыnda bir dяnя nяvяm dя var, yaya yaxыn gedяcяm tanыш olmaьa, Yanoчka isя institutut qurtarmaq цzrяdir, proqrammist olacaq, elя onunla birlikdя gedяcяyik, yeznяm dяvяt edir. Axы burada bizim heч kimimiz qalmayыb.

-Bяs mяn, Marina?

-Sяn dя bizя qonaq gяlяrsяn, hяlяlik isя юz oьlanlarыnы evlяndir, yoxsa ailяdя iki dяnя yeni Mirяli dayы yetiшяr.

Mirяli qыrmыzы iшыьa keчmяsinя az qalmыш maшыnы saxladы vя цzцnц mяnя чevirib: -Bunlara bax da, bir gяlin mяnя azlыq edirdi, indi ikisi bir yerя yыьыlanda iki ilan deyя bilmяrяm, ancaq iki kirpi kimi sancыrlar- deyib qadыnlarыn hяr ikisinя mцlayim zarafatla gцlцmsяdi, sonra rus dilindя яlavя etdi—"klyanus, чestnы slovo.". Mяn юzцmц saxlaya bilmяyib bir qяdяr yersiz dя olsa юz keчmiш iш yoldaшыmыn taleyi ilя maraqlandыm: -Marina bяs indi.. haradadыr..- mяn bir qяdяr чяkindim, ancaq Marinя hяr шeyi anladы -Siz Sergey barяdя deyirsiz? O hяшtad yeddidя azad oldu, on iki il юmrцndяn sildi- bilmirяm o illяri o itirdi, yoxsa qazandы. Zяng etdi, gяldi—tamam baшqa vя yad adam idi..Necя gяldisя- elя dя getdi. Sonralar onun anasы dedi ki o Bakыdan gedib, atasы яvvяldяn rяhmяtя getmiшdi. Цч il bundan qabaq anasыnыn dяfnindя rastlaшdыq, dedi ki hardasa Moskva 123

яtrafыnda tikintidя iшlяyir....Иndi yaшыna gюrя yяqin ki tяqaцdя чыxыb. Bяlkя dя iшlяyir. Axы onun canы bяrkdir.., iчmяyяndя.

Biz evя yaxыnlaшdыq, цчцncц mяrtяbяyя qalxdыq vя neчя il bundan яvvяl mцstяntiq Nataliya Иvanovna Bolшakovayla yarыmaчыq qapыdan iчяri daxil olduьumuz evя yenidяn daxil olduq . ...Mцяllif юz romanыna bax belя xoшbяxt sonluq fikirlяшib...

2002-ci il sentyabr - fevral 2003, ABШ, Hyuston шящяри.

124