private law issue

กฎหมายแพ่งและพาณิชย์

กิตติบดี ใยพูล

คาจากัดความของกฎหมาย •สิทธิ •หน้าที่ •อานาจ •เสรีภาพ

•ปัจเจกชน •รัฐ •ความสัมพันธ์ระหว่าง รัฐ-ปัจเจกชนตาม กฎหมายเอกชน

หลักการพื้นฐานของกฎหมาย •Equal in law ความเสมอกันทางกฎหมาย • การยอมรับนับถือว่าบุคคลทุกคนมีสิทธิตามกฎหมายอย่างเสมอกัน

•ลักษณะของกฎหมาย (ไตรลักษณ์ทางกฎหมาย) – นิติรัฐ – ความเป็นธรรม – ความยุติธรรม

เพราะแหล่งที่มาของกฎหมาย.....มาจาก •ปรัชญา ศีลธรรม ศาสนา •เมตตา เอาใจเขาใส่ใจเรา •พื้นฐานธรรมชาติของมนุษย์ •ดังนั้น หลักกฎหมายคือหลักสามัญสานึก Law is Common Sense •แต่สามัญสานึก ไม่ใช่ สิ่งธรรมดา

ดังนั้น Spirit

of Law

• จึงสัมพันธ์กับกฎหมาย ถือเป็นคุณธรรมที่แฝงอยู่เบื้องหลังตัว บทกฎหมาย (Letter) • วิวัฒนาการของสังคม – ยุคบรรพกาล – ยุคศักดินา – ยุคจักรวรรดิ์ – ยุคศิลปวิทยาการ – ยุคประชาธิปไตย – ยุคสังคมนิยม

เมื่อสังคมเปลี่ยน กฎหมายย่อมเปลี่ยน

สังคมเปลี่ยน ท่าทีของกฎหมายต้องเปลี่ยน แต่เป้าหมายคงเดิม

•เป้าหมาย แห่ง “ความยุติธรรม” ความยุติธรรม คืออะไร ?  วาทะว่าด้วยความยุติธรรม “การปฏิบัติต่อสิ่งที่เท่ากันอย่างเท่าเทียมกัน”  พระราชดารัส “กฎหมายเป็นเครื่องมือของความยุติธรรม”

ความยุติธรรมที่เป็นหัวใจของกฎหมาย • เทพแห่งความยุติธรรม “สวรรค์มีตา” • จงประสาทความยุติธรรม แม้ฟ้าจะถล่มทลาย สุภาษิตกฎหมาย (ลาติน) เฟอัต-จูสติเทีย-รูอัต-คีลุม fiat justitia ruat caelum, Do justice and let the sky fall หรือ Let justice be done though the heavens fall (James Edwin Horton)

ดังนั้น สรุปได้หรือไม่ว่า •มนุษย์ต้องการความยุติธรรม •เพราะความยุติธรรม จักทาให้สังคมมนุษย์สงบสุข •รัฐในฐานะผู้ปกครอง จาต้องให้ความยุติธรรมกับ พลเมือง ราษฎร •ส่วนความยุติธรรมในการดารงชีวิตอย่างปกติสุข

ต้องการสงบสุข จาต้องยุติธรรม

ความยุติธรรมในกลไกทางสังคม คือ ความเสมอภาคกันในสิทธิและหน้าที่ คือ ความเสมอภาคกันในความเป็นธรรม คือ ความเสมอภาคกันในโอกาส คือ ความเสมอภาคกันในศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ ตรงกับ ระบบกฎหมายจารีตประเพณี

รัฐ-ศาสนา, อานาจ-คุณธรรม, กฎหมาย-ศีลธรรม

ความสัมพันธ์ระหว่างปัจเจกชนในสังคม •ปัจเจกชนต้องการอะไร ?

– สิทธิที่จาเป็นต่อการ ดารงชีวิต – สิทธิที่สาคัญต่อการ ดารงชีวิต – สิทธิในครอบครัว – “การกินดี และ อยู่ดี”

• รัฐต้องการอะไร ?

– ความสงบเรียบร้อย – การให้ความเป็นธรรมกับ พลเมือง ภายใต้ข้อจากัดเรือ่ ง ทรัพยากรที่มีอย่างจากัด

Law Of Jungle

ปัจเจกชนกับปัจเจกชน  จึงมีหลักอยู่ว่า “เมื่อไม่มีกฎหมายห้าม ปัจเจกชนย่อมมีอิสรภาพอย่างสมบูรณ์” กล่าวคือ ประชาชนมีสิทธิ/เสรีภาพ กระทาการใด ๆ ได้ทุกอย่าง  เพราะเชื่อมั่นว่า การใช้สิทธิ/เสรีภาพของประชาชน ย่อมตั้งอยู่ใน ศีลธรรม (กฎหมายมาจากศีลธรรม)  ศีลธรรม คือ ความเป็นปกติของมนุษย์ จึงเป็นรากฐานของหลัก กฎหมายเอกชน (Principle of Law)

ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ • คือ การจัดระเบียบความสัมพันธ์ของคนในสังคม เรื่องการกาหนดสิทธิและ หน้าที่ระหว่างเอกชนกับเอกชน • โดยจาแนกเป็น (๑) ความสัมพันธ์ระหว่างเอกชนกับเอกชนในทางแพ่ง และ (๒) ความสัมพันธ์ระหว่างเอกชนกับเอกชนในทางพาณิชย์ • ทางแพ่งและทางพาณิชย์ ? แตกต่างกันตรงจุดใด • จุดเริ่มต้นตั้งแต่เกิด เติบโต วัยรุ่น วัยทางาน วัยกลางคน วัยชราภาพ จนกระทั่งตาย = ชีวิตคน • ชีวิตคน = สถานะทางครอบครัว + สถานะทางสังคม + สถานะทางเศรษฐกิจ

กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ คือ •กฎหมายที่เกี่ยวพันกับการดารงชีวิตของผู้คนในสังคม •กฎหมายที่ยืนยัน “หลักคุณธรรมประจาตัวมนุษย์”

•กฎหมายที่กาหนดภาระหน้าที่ให้แก่คนที่มีพฤติกรรมผิดปกติ จากทางปกติของคนทั่วไป

กฎหมายที่เกี่ยวพันกับการดารงชีวิตของผู้คนในสังคม  สถานภาพบุคคล และครอบครัว บรรพ ๑ บรรพ ๔ บรรพ ๕ และ บรรพ ๖  ผู้ทรงสิทธิทางกฎหมาย ความสัมพันธ์ระหว่างคนในครอบครัว บุคคล ครอบครัว (การสมรส บิดามารดากับบุตร และค่าอุปการะเลี้ยงดู)

 การได้มาซึ่งทรัพย์สิน การจัดสรรทรัพย์สิน ทรัพย์สิน การได้มาซึ่งสิทธิในทรัพย์สิน (นิติกรรมและนิติเหตุ) การจัดการทรัพย์สิน (สิทธิในการถือครองประโยชน์ในทรัพย์สิน)

 อานาจในทางศีลธรรมจรรยา? ผู้หย่อนความสามารถ บิดามารดากับบุตร

กฎหมายที่ยืนยัน “หลักคุณธรรมประจาตัวมนุษย์”  หลักความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล  หลักศีลธรรม (*การเปรียบเทียบกฎหมาย/ตีความกฎหมาย) * การใช้ สิ ท ธิ ต้ อ งอยู่ บ นพื้ น ฐานของศี ล ธรรม (มาตรา ๑๔๙, ๑๕๐ ต้ อ งชอบด้ ว ย กฎหมาย และไม่ขัดต่อความสงบเรียบร้อย ศีลธรรมอันดีของประชาชน) * วัตถุแห่งสิทธิต้องเป็นทรัพย์สิน ที่ได้มาโดยชอบด้วยกฎหมาย ไม่เป็นทรัพย์สินอันเป็น สาธารณสมบัติของแผ่นดิน ไม่เป็นทรัพย์สินผิดกฎหมาย (บรรพ ๑,๔)  หลักสุจริต * การใช้สิทธิและหน้าที่ต้องอยู่บนพื้นฐานของสุจริตชน (มาตรา ๕ และ ๖) * ความสุจริตในการทานิติกรรม ผู้ทรงสิทธิและวัตถุแห่งสิทธิต้องสุจริต ปกป้องผู้สุจริต * ความสมบูรณ์ของนิติกรรมต้องไม่เกิดจากการแสดงจากวิปริต (บรรพ ๑, ๒ และ ๓) * คุ้มครองผู้สุจริตในการถือครองทรัพย์สิน (บรรพ ๔)

กฎหมายที่กาหนดภาระหน้าที่ให้แก่คนที่มีพฤติกรรมผิดปกติจากทางปกติของคนทั่วไป

 หลักเพื่อนบ้านที่ดี • • • •

ความรับผิดเพื่อละเมิด (มาตรา ๔๒๐-๔๕๒) การจัดการงานนอกสั่ง (มาตรา ๓๙๕-๔๐๕) ลาภมิควรได้ (มาตรา ๔๐๖-๔๑๙) การสร้างความเดือดร้อนราคาญเพื่อนบ้านข้างเคียง (มาตรา ๑๓๓๗)

ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ ๑ หลักทั่วไป

บรรพ ๔

ทรัพย์สิน

บรรพ ๒ หนี้

บรรพ ๕

ครอบครัว

บรรพ ๓ เอกเทศสัญญา

บรรพ ๖

มรดก

ส่วนแพ่ง

ผู้ทรงสิทธิตามกฎหมาย บุคคล ครอบครัว มรดก Subject of Right

สิทธิและหน้าที่ หนี้ เอกเทศสัญญา Rights and Duties

วัตถุแห่งสิทธิ ทรัพย์สิน Property *รวมถึง ทรัพย์สินทางปัญญา (Intellectual Property)

สรุปภาพรวมของประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์

ครอบครัว

ผู้ทรงสิทธิ -

สภาพบุคคล ประเภทบุคคล ความสามารถ สถานภาพครอบครัว

สิทธิและหน้าที่

- ความสมบูรณ์ของนิติกรรม - วัตถุประสงค์ของนิติกรรม - การแสดงเจตนา - ความถูกต้องตามกฎหมาย เช่น แบบของนิติกรรม - หน้าที่และความรับผิดชอบตาม บทบัญญัติแห่งกฎหมาย - เอกเทศสัญญา

ความหมายของทรัพย์-ทรัพย์สิน

ทรัพย์สิน-ทรัพย์สินทางปัญญา วัตถุแห่งสิทธิ

สรุปได้ว่า ...... การที่จะทาความเข้าใจต่อกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ต้องเข้าใจถึง (๑) วิวัฒนาการความเปลี่ยนแปลงทางสังคม (๒) อิทธิพลการรับเอาระบบกฎหมายภาคพื้นยุโรปมาใช้ในประเทศไทย (๓) บริบททางสังคมในปัจจุบนั

เพราะว่า กฎหมายเอกชนต้องอยู่บนหลักการพื้นฐานที่ “ความเท่าเทียมกันของปัจเจกชน” (สมมติฐาน)

แต่เมื่อใดก็ตาม

ที่ปัจเจกชนอยู่ในสถานภาพไม่เท่าเทียมกัน รัฐต้องเข้าไปค้ายันปัจเจกชนผู้ด้อยกว่าเสมอ (ความจริง)

ดุลยภาพของปัจเจกชนจึงมีความเท่าเทียมกัน เสรีภาพ ความเป็นธรรม และยุติธรรม จึงจะบังเกิดขึ้นในสังคม

ปัญหาความเหลื่อมล้าทางสังคม ปัญหาช่องว่างระหว่างความมั่งมีกับความยากจน ปัญหาโครงสร้างของระบบเศรษฐกิจทุนนิยม

นิติวิธีของกฎหมายเอกชน  ไม่ผิด ที่จะกล่าวว่า เอกชนกับเอกชนเท่าเทียมกัน หากแต่นักนิติศาสตร์ ต้องเข้าใจถึงความจริงทางสังคม (หลักการ)  ไม่ ผิ ด ที่ จ ะให้ ปั จ เจกชนทุ ก คนอยู่ ภ ายใต้ บ ทบั ญ ญั ติ ท างกฎหมายที่ เหมือนกัน หากแต่นักนิติศาสตร์ต้องสร้างกลไกส่งเสริมให้ปัจเจกชนมี ฐานะเท่าเทียมกัน (สารัตถะ)  ไม่ผิด ที่จะให้ ปัจเจกชนทุกคนอาศัยกระบวนการยุติธรรมอย่างเสมอกัน หากแต่นักนิติศาสตร์ต้องมีความเท่าทันและมีประสิทธิภาพในการปรับใช้ กฎหมาย (วิธีสบัญญัติ)

เมื่อเข้าใจหลักพื้นฐานของกฎหมายเอกชน ต้องเตือนอยู่เสมอถึง “END” ของกฎหมาย

ดังนั้น ที่ใดมีสังคม ที่นั่นมีกฎหมาย ความดารงอยู่ของกฎหมาย ต้องทาให้สังคมสงบสุข

แต่หากการมีอยู่ของกฎหมาย ทาให้สังคมเดือดร้อน ก็หาควรค่าแก่การดารงอยู่ไม่.