Beren in Trentino

De uitstervende populatie bruine beren in de Italiaanse Alpen werd tussen 1996 en 2002 nieuw leven ingeblazen dankzij het ‘Life Ursus’ project, dat door de Europese Gemeenschap en de Autonome Provincie van Trento werd gefinancierd. Na een introductie van tien bruine beren uit Slovenië is de populatie in deze provincie intussen uitgegroeid tot een honderdtal exemplaren. De grote meerderheid bevindt zich aan de westelijke zijde van de Adige rivier (Etsch, in het Duits).

De leefwereld van de bruine beer (Ursus arctos arctos) in Trentino

Na een intens professioneel leven dat ons gezin naar Azië en LatijnsAmerika bracht, vestigden we ons bij terugkeer deeltijds te Arco, in de provincie Trentino, aan de voet van de Italiaanse Alpen. We verblijven er tijdens de maanden waarin de regio niet overspoeld wordt door vakantiegangers, want dan keren mijn levenspartner en ik liever terug naar het rustige en veelal ook koelere Boechout.

Deze regio is zowel geografisch, klimatologisch als ecologisch zeer divers. De rotsachtige noordelijke oevers van het Gardameer beginnen op een hoogte van slechts 70 meter, terwijl steile hellingen leiden naar de met sneeuw bedekte toppen van de Brenta Dolomieten en de Adamello-Presanellabergketen die tot 3.500 meter reikt.

De voorkeurshabitat van bruine beren bestaat er uit gemengd bos met zowel loofbomen als coniferen tussen 300 en 1.400 meter hoogte. Afhankelijk van het seizoen en de aanwezigheid van voedsel, zullen bruine beren zich echter tot ver boven de boomgrens begeven of afdalen naar lagergelegen landbouwgebieden.

Om menselijk contact te vermijden zijn bruine beren hier hoofdzakelijk ’s nachts en bij schemer actief. Overdag rusten ze. Wanneer voedsel door de seizoenwissel schaars wordt, gaan ze in winterslaap, typisch in moeilijk bereikbare holen op steile wanden tussen 1.000 en 2.000 meter. Daar zullen de vrouwelijke beren ook hun jongen werpen.

Gedurende het grootste deel van zijn leven leidt de bruine beer een solitair bestaan. Enkel in de paartijd zoekt een geslachtsrijp mannetje een gezellin op. Maar ook de vrouwelijke beer is hoofdzakelijk solitair, vooral om haar welpen te beschermen, want die worden gedood door mannelijke beren als ze niet de vader zijn.

De berin blijft doorgaans haar hele leven in eenzelfde gebied. De mannelijke beer daarentegen is een echte trekker die grote afstanden over moeilijk terrein kan afleggen. Er zijn registraties van met zender uitgeruste beren die op één enkele nacht over bergkammen heen door drie verschillende valleien trekken.

De bruine beer heeft een uitzonderlijk goed ontwikkeld reukorgaan. Tot ongeveer een week na de feiten kan hij opsnuiven wat er zich op een bepaalde plaats heeft voorgedaan (d.i. wie of wat er is langsgekomen) en hij is ook een meester in het volgen van reuksporen.

Alhoewel hij ook uitgerust is als carnivoor, is de bruine beer een opportunist die hoofdzakelijk plantaardig voedsel eet, en dat met de seizoenen mee: gras, wortels, knollen, maar ook fruit, bessen, noten en maïskolven. Hij eet in mindere mate insecten: mieren, larven van bijen en van wespen.

Occasioneel is hij ook carnivoor: hij lust zowel karkassen van dode dieren als levende prooien. Op de 100 beren in Trentino is er slechts een handvol dat groter vee aanvalt, voornamelijk dan ezels en schapen. Predatie op pluimvee is meer algemeen. De mens is geen doelwit voor voedsel.

In juni is de bruine beer op zijn magerst. In de herfst vreet hij zich vol en bereikt hij zijn maximaal lichaamsgewicht, ter voorbereiding van zijn winterslaap. Een mannelijke bruine beer in Trentino bereikt zo tot 300 kg (een vrouwelijke beer tot 170 kg). Het lichaamsgewicht kan doorheen het jaar 25% variëren. Hoe het lichaam van het dier dergelijke extreme jaarlijkse jojo-beweging aankan, wordt momenteel nog onderzocht.

Contact tussen beer en mens

De beer is een snellere loper, een betere zwemmer en ook een betere klimmer (op zeer ruw terrein en in bomen) dan de mens. Maar hij schuwt mensen en zal bijna altijd wegtrekken van zodra hij ze ook als zodanig herkent.

Uitzondering daarop zijn bruine beren die geleerd hebben dat ze in de buurt van mensen gemakkelijk voedsel vinden: dergelijke dieren zijn geconditioneerd door open vuilnisbakken met organisch afval, of door fruit dat in de bergen gedeponeerd werd om in het jachtseizoen wild aan te trekken. Deze beren ontwikkelen veelal problematisch gedrag, al is dat het directe gevolg van menselijk gedrag.

Uit onderzoek is gebleken dat een bruine beer voor de mens gevaarlijk kan zijn:

• wanneer hij verrast wordt, d.i. wanneer hij niet de tijd krijgt om te begrijpen dat er een mens voor hem staat, want dan gaat hij zich instinctief verdedigen. Denk aan een loper of MTB’er die op een bospad tijdens de schemering een beer kruist

• wanneer de beer meent dat zijn welpen gevaar lopen: denk aan een situatie waar je je tussen welpen en moeder begeeft.

• wanneer de beer door een loslopende hond wordt lastiggevallen. Honden hebben reeds agressief gedrag uitgelokt, niet enkel naar zichzelf toe, maar ook naar de begeleider waar de hond veelal terug naartoe loopt.

• wanneer de beer meent dat jij een gevaar voor hem vormt. Een beer die je verwond of aangevallen hebt (bestookt met stenen of stokken, of erger, beschoten)

• kinderen worden niet aangevallen, want zij vormen geen bedreiging

Lessen voor onze activiteiten in de bergen van Trentino

De kans dat je in direct contact komt met een bruine beer is beperkt. Niettemin zijn er een aantal eenvoudige voorzorgsmaatregelen die je best neemt:

• alleen gaan joggen of mountainbiken bij schemer in een gebied waar beren vertoeven, doe je niet. Daarmee voorkom je dat je een beer op

• wanneer je toch alleen op pad bent in berengebied en je geen zicht hebt op wat voor je ligt, praat je tegen jezelf met normaal stemgeluid. Wanneer er echter omgevingsgeluid is, zoals bij een bergrivier, praat je wat luider

• je laat geen voedsel achter. Daarmee voorkom je associatie tussen voedsel en mensengeur

• je houdt je hond steeds aan de lijn

Wat doe je indien je ongewild toch een beer op erg korte afstand ontmoet?

• indien de beer je aanwezigheid niet heeft opgemerkt, ga je stil achteruit en neem je een andere weg

• indien je meent dat de beer je wel degelijk heeft opgemerkt, geef je het dier de tijd om je te herkennen als mens. De beer zal zich mogelijk op twee poten oprichten, niet om aan te vallen, maar om beter te zien, te horen en vooral te ruiken wat er zich voor hem bevindt. Sommige beren zullen doen alsof ze aan het eten zijn, of in iets anders geïnteresseerd, maar intussen observeren ze jou

• je blijft stil staan. Je praat verder met normaal stemgeluid, en je vertoont geen gedrag dat als agressief kan worden geïnterpreteerd: je stelt je dus niet groot of luidruchtig op. Je gooit niets naar het dier. Je gaat het dier niet verder benaderen of achternalopen

• je loopt ook niet snel weg. Dat lokt mogelijk instinctief aanvalsgedrag uit en de beer loopt veel sneller dan jij

• soms voert de beer een schijnaanval uit. Deze zal voor jou worden stopgezet, of in een andere richting verdergezet worden

• de ontmoeting zal meestal eindigen wanneer de beer zich verwijdert

Wat indien je, om welke reden ook, toch in direct fysisch contact komt met de bruine beer?

• ga dan met je gezicht naar beneden op de grond liggen. Leg je handen met in elkaar gestrengelde vingers om je nek. Met je armen bescherm je nu ook hoofd en aangezicht

• je blijft absoluut stil in die houding liggen tot de beer vertrokken is

• je gaat dus niet lopen. Je schreeuwt niet en je gaat het dier zeker niet bevechten

• indien je een rugzak draagt, hou je die aan want hij kan je wat beschermen

Hoe zit het precies met het gebruik van ‘berenspray’?

• berenspray, een speciale spuitbus met aerosol op basis van capsaïcine, wordt in meerdere landen ingezet om aanvallen van beren af te wenden

• momenteel is zowel het bezit als het gebruik van berenspray verboden in Italië. Het provinciebestuur van Trentino bereidt een wetswijziging voor die het bezit en het gebruik in welbepaalde omstandigheden zal toelaten

Het Adamello Brenta natuurpark is een van de weinige gebieden in West-Europa waar je niet als ‘toproofdier’ geldt. Ga goed voorbereid de bergen in, maar vooral ook met diep respect voor de omgeving die je betreedt. Mijn beleving van de natuur en de beren in Trentino was intenser dan waar ook ter wereld. De beren die ik er zag waren prachtdieren die vre-dig aan het grazen waren op veilige afstand. Direct contact had ik enkel met hun uitwerpselen en voet-sporen. En dat is ook goed zo.

Voor meer informatie verwijs ik naar het jaarlijkse ‘Large Carnivores Report’ dat door de provincie Trentino wordt uitgegeven, ook in het Engels en het Duits: https://grandicarnivori.provincia.tn.it/Rapporto-Orso-egrandi-carnivori

Je kan me bereiken via luc.thijs@icloud.com