Ballonstof winter 2020 by Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL)

ballonstof 1

WINTER 2020 HÈT BALLONMAGAZINE VAN NEDERLAND EN BELGIË

ballonstof

4 Voorwoord René Zwarteveen/Evert Dehandschutter

6 Quick Release Redactie

8 Verleng de levensduur van je envelop Peter van Harten

10 Ballonvaren in de bergen Ab Maas

14 Kerstpuzzel Erik Bosman

18 #Ballonstof Luc Van Geyte

20 Vergeten monument op Java Han Nabben

23 Flauwvallende passagiers Leon Leemans en Peter Bouman

25 Interview met Wouter Verbist Gerjan Crebolder

29 Het ontstaan van thermiek Dany Mariën

30 Column Ad’s ballon besognes Ad Haarhuis

31 Rozières Remko Wigger

32 Indian summer in coronatijd Monique Hoogeslag-Willems

34 Gasdruk verhogen Bas Vrijhof

36 Ballonspottersoverzicht 2020 Kevin Boon

38 Colofon

Fo t o o m sl a g : J a a p Abbe s, Inz e l l

inhoud

IN DIT NUMMER:

VOORWOORD 4

VAN HET BESTUUR NL

VAN HET BESTUUR BE

Inmiddels hebben velen van jullie meer kunnen varen in de

Beste leden,

pandemie dan in het begin verwacht. Ook een vaccin is in zicht! Laten we hopen dat dit zo snel mogelijk op de markt

We kunnen in onze jaarlijkse winterslaap gaan als ballon-

komt, zodat Covid-19 zo min mogelijk invloed heeft op het

vaarders na een bewogen jaar…

komend seizoen. Na een schitterend voorjaar werd dit abrupt tot een einde Elk Europees land is druk bezig om ervoor te zorgen dat we

gebracht door het coronavirus en de bijhorende NOTAM

met meer mensen Kerst kunnen vieren. De wintersportlanden

die ons een vluchtverbod oplegde. Gelukkig kon er door

zijn bezig met het redden van een deel van het winterseizoen.

lobbywerk relatief snel, weliswaar solo, hernomen worden.

Mede voor de ballonvaarders in de Alpen is dat van belang, om

Even later gevolgd door het commerciële luik. Mondkapjes,

te bepalen of we daar wel naartoe kunnen en moeten gaan

ontsmettingsmiddel,… Het was allemaal snel ingeburgerd!

met onze ballonnen. Het wordt anders een relatief rustige win-

Benieuwd onder welke vorm we kunnen hernemen in het

terperiode, die mooi benut kan worden om (conform OM) het

voorjaar: mogen we dromen van versoepelingen?

bedrijf even te checken en de spullen voor elkaar te maken. De overheid was gul met premies maar wij als ballonvaarVoor volgend seizoen zou het fijn zijn indien we allen de zaken

ders vielen uit de boot bij gebrek aan ‘een fysieke locatie

een beetje op orde hebben. In het jaar 2021 wordt er door ILT

die moest sluiten’. We werden nochtans gedwongen om

een begin gemaakt met audits voor ballonbedrijven en handha-

aan de grond te blijven in het voorjaar. Dit terwijl vele

ving in de sector. Dat betekent dat na 8 april 2021 de introduc-

andere sectoren in een gelijkaardige situatie wel premies

tieperiode, voor het in orde brengen van de boekwerken, bre-

kregen. We trokken bij de overheid aan de alarmbel en

vetten en spullen, achter de rug is. Wij willen graag assisteren

hopen een positief resultaat te hebben tegen het verschij-

daar waar nodig. Laat het weten.

nen van dit nummer.

Opleidingsland laten we dit jaar achter met een goed gevoel.

Daarnaast zijn we, in samenwerking met de DTO Lift-Off,

Velen van jullie hebben een of meerdere van de trainingen

op overleg geweest bij het DGLV i.v.m. de conversie van

gehad. De geplande opleidingen van maart - juni hebben we

de nationale ballonvergunningen naar B-FCL. We kregen

niet allemaal kunnen inhalen, maar wel voor een relatief groot

enorm veel vragen binnen en hebben deze ook zo goed als

gedeelte. We hebben vanaf juni de Pilot safety, Refreshers, FI

mogelijk overgebracht naar het DGLV.

cursussen en het regulaire lesprogramma goed kunnen uitvoeren. Hiermee is nu 75% voorzien van geldige papieren en heb-

Verder wensen we jullie allemaal een fijn eindejaar toe en

ben zij deze kunnen overzetten naar een Europees brevet. De

hopelijk enkele prachtige wintervaarten!

laatste conversies dienen de komende maanden te gebeuren, indien je op 8 april zeker wilt zijn dat je kunt gaan varen.

Evert Dehandschutter Bestuur KBBF

Voor nu allen nog fijne vaarten en hele fijne feestdagen gewenst. René Zwarteveen Voorzitter KNVvL Afdeling Ballonvaren

STAY SAFE

BE OPTIMISTIC Whatever happens, ballooning will always be the greatest sport in the Universe

BELGIUM Cameron Balloons Belgium is part of Atlantic Ballooning BVBA.

Office: 09 356 64 84

Mobile: 0478 20 75 90

Office: Palingstraat 87, B-9070 Destelbergen

koen@cameronballoons.be

Workshop: Schaessestraat 15A, unit 15, B-9070 Destelbergen

quick release 6

GRATIS METEOKAARTEN Sinds 7 oktober biedt het European Centre for Medium-Range Weather

AMATEURBOUW-BALLONNEN

Forecasts (ECMWF) honderden meteo-

De Regeling Nationale Veiligheidsvoorschrif-

rologische voorspellingskaarten gratis

ten Luchtvaartuigen die sinds 1 oktober

aan, en ook historische meteodata

2020 van kracht is, maakt het weer mogelijk

worden om-niet gedeeld. Het ECMWF

om via amateurbouw zelf een luchtballon

is een onderzoeksinstituut dat aan 30 landen meteorologi-

te bouwen. Amateurbouw-luchtvaartuigen

sche ondersteuning biedt bij het maken van weersvoorspel-

vallen onder verschillende categorieën, zoals

lingen. Gedetailleerde voorspellingen over o.a. temperatuur,

zweef-, en motorvliegtui-

wind, neerslag en wolken worden aangeboden, inclusief

gen, lichte sportvliegtuigen

een waarschijnlijkheidsinschatting van de voorspelling. Tot

(Light Sport Aeroplanes),

7 oktober was deze informatie uitsluitend beschikbaar voor

zeer lichte vliegtuigen (Very

nationale meteorologische en hydrologische diensten van

Light Aeroplanes) en zeer

de ECMWF-lidstaten, leden van de Wereld Meteorologische

lichte helikopters (Very Light

Organisatie (WMO) en commerciële klanten. Dat de data nu

Rotorcraft). Daar zijn nu

voor iedereen gratis beschikbaar worden gesteld, is onderdeel

heteluchtballonnen (Hot Air

van de Europese ambitie om een breder gebruik van over-

Balloons) aan toegevoegd.

heidsdata te stimuleren. Zie https://apps.ecmwf.int/webapps/

EASA definieert een amateur-

opencharts.

bouwluchtvaartuig als luchtvaartuigen waarvan min. 51% wordt uitgevoerd voor eigen gebruik zonder commercieel doel. De

BALLONVAART-VOOR-DE-ZORG: SCHRIJF JE IN!

technische eisen aan deze luchtvaartuigen staan in de EASA Certification Specifications.

Erwin van Dooren, Johannes Bierling en Paschal Noor hebben

Het ontwerp van een amateurbouwlucht-

het initiatief genomen om als ballonvaarders een gebaar te

vaartuig behoeft acceptatie van de minister.

maken richting zorgmedewerkers, door hen met een bal-

Daartoe dient een door de minister geac-

lonvaart te bedanken voor de intensieve zorg die tijdens de

cepteerde externe deskundige een positief

corona-periode is verleend. De ambitie is om met zo’n 100 bal-

advies over de luchtwaardigheid uit te

lonnen op te stijgen, met zorgmedewerkers aan boord en verspreid over heel Nederland.

brengen. Deze deskundigen zijn overigens

E.e.a. zal in 2021 ofwel eind mei/begin juni ofwel eind september/begin oktober plaats-

niet aansprakelijk voor de luchtwaardig-

vinden, afhankelijk van de corona-ontwikkelingen en uiteraard het weer. Doe je mee?

heid; die verantwoordelijkheid blijft bij de

Opgeven kan tot 1 januari via jacqueline.zwarteveen@knvvl.nl. Graag vermelden hoeveel

ontwerper. Meer informatie: Staatcourant

zorgmedewerkers je kunt en wilt meenemen.

31290. Hoofdstuk 2.3 legt de basis voor een zelfbouwballon.

TUB TUB AND AWAY In een warme hot tub op

OPEN SOURCE LUCHTSCHIP-DRONE Studenten aan de Universiteit van Auckland, Nieuw Zeeland

honderden meters hoogte

hebben een luchtschip-drone ontwikkeld die iedereen kan en

met je geliefde boven de

mag namaken. In vergelijking tot conventionele drones met

aarde zweven: het kan bij

rotorbladen, kan de luchtschip-drone langere tijd in de lucht

Balloon America in Tucson Arizona. Het water

blijven, zonder lawaai te maken. Een 3D-geprinte mini-cabine

in het lichter-dan-luchtige ballonbad heeft bij

wordt voorzien van o.a. een motor, propellers, camera en li-

opstijgen een temperatuur van 40 graden Cel-

thium ion batterij en met klittenband onder een

sius. Ruim 400 plastic ballen voorkomen dat

heliumballon gehangen. Het ontwerp is open-

het water snel afkoelt. Om de landing te laten

source: wie zelf een (indoor) luchtschip-drone

plaatsvinden zonder dat de passagiers uit het

wil bouwen vindt de constructietekeningen en

bad klotsen, wordt kort voor de landing het

schema’s inclusief bouwinstructies op https://

water geloosd. Daarna volgt een vervelend

github.com/newdexterity/airship.

koudemomentje voor de luchtbadreizigers, maar goed, je krijgt er wel een onvergetelijke ervaring voor terug.

GIANT LEAP FOR MANKIND

quick release

Tot medio maart kun je nog meedoen aan de Kubicek Longjump. De spelregels zijn eenvoudig: wie vóór 15 maart de langste vaart maakt binnen Nederland (Waddeneilanden uitgezonderd) wint. De afstand wordt gemeten door een rechte lijn te trekken

VIRAAL BALLONNENBROOD

tussen opstijgen landingslocatie.

Nadat de website Cookist een recept voor Hot Air

Voor meer details en aanmelden:

Balloon Bread op haar website plaatste, ging het

www.dbcc.nl. De winnaar ont-

recept viral onder Instagrammers in India: “Wat een

vangt namens Kubicek Balloons een mooie prijs en

onzin, dit is gewoon onze roti” was het belangrijk-

bovendien schenkt de Dutch Balloon Competition

ste commentaar. Daarna nam ook de traditionele

Club de nummers 1 t/m 3 de afgelegde afstand in

media in India de ‘culturele schoffering’ over. Wie

euro’s (1€/km). Aangezien Bonaire, Sint Eustatius en

desondanks een poging wil wagen om dit jaar het

Saba in het reglement niet zijn uitgesloten, kan dat

kerstdiner origineel aan te vullen, gaat als volgt te

voor de avontuurlijke ballonvaarder dus een mooie

werk. Neem 70 ml water, 5 gr gist, zout en 140 gr

compensatie opleveren voor het gemankeerde

bloem. Kneed water, gist, zout en bloem tot deeg.

vaarseizoen.

Laat 30 minuten rijzen en verdeel het in 10-15 platte stukjes van 1 cm dik. Laat nogmaals 30 minuten rijzen en rol elk stuk verder uit tot een dunne schijf. Leg ze in een bakpan afgedekt met een glazen dek-

FLYSAFE HOUDT HET HOOFD KOEL

sel, totdat je het deeg ziet opzwellen tot een ballon.

De kans op oververhitting van de top van je

Voor de visueel ingestelden onder ons: op meer

ballon wordt aanzienlijk kleiner dankzij de

www.cookist.com staat een ‘how-to’ video. Zoek op

nieuwe FlySafe van ExclusiveBallooning. De

‘balloon bread’.

temperatuurmeter bevat een zender voor in de top van de ballon die draadloos communiceert met een ontvanger voor in de mand. Het scherm geeft continue de exacte temperatuur aan en kleurt groen, oranje of rood al naar gelang de hitte bovenin. Zowel de gemiddelde als de maximum

LUCHTRUIM IN A BOTTLE Ruim honderd jaar geleden kwamen, in 1919, vertegen-

temperatuur kunnen worden opgeslagen en het apparaat schakelt automatisch uit aan het einde van de luchtreis. £ 349 ex. BTW, www.flysafe.tv.

woordigers van 27 landen in Parijs samen om het luchtruim te verdelen, en om te besluiten hoe het nationaal en internationaal luchtruim zich tot elkaar verhoudt. Dat gegeven was voor de Londense Nieuw Zeelander David Rickard inspiratie om een kunstwerk te maken – ‘International Airspace’ – met lucht uit het luchtruim van de eerdergenoemde 27 landen, samengebracht in één langwerpige ampul. Het is één van de kunstwerken die getoond werden in de tentoonstelling ‘Lucht’ in het Museum Kranenburg in Bergen: www.kranenburg.nl.

SENSOR VOOR (FAI-) WEDSTRIJDEN De FAI Ballooning Commission heeft een nieuwe Balloon Live Sensor ontwikkeld. Samen met de Balloon Live app en Watchmefly.net vervangt de sensor de bestaande FAI loggers, die meer dan 10 jaar trouwe dienst hebben gedaan. De sensoren worden geproduceerd door Flytec. Meer informatie of bestellen: https://balloonlive.org.

b baal ll loonnvsat roefn 88

VERLENG DE LEVENSDUUR VAN JE ENVELOP Stop ‘m direct in de zak na de landing D OOR P E T E R V AN HARTEN

GEEF JE BALLONENVELOP MET DE KERST EENS WAT EXTRA AANDACHT. MET DE KOMST VAN DE NATTE HERFST- EN WINTERMAANDEN, IS EEN GOEDE OPSLAG VAN JE BALLON NAMELIJK BELANGRIJK - HOE DROGER DE OPSLAG, DES TE BETER VOOR DE STOF VAN DE BALLON. Condensatie Het zorgvuldig omgaan met je ballonstof begint echter niet

idee, want ondanks dat je dan af en toe de brander aanzet,

met de opslag ervan, maar al direct na landing. Door afkoeling

begint de (relatief langzame) afkoeling al direct – en zorgt

van de lucht in je ballon treedt namelijk condensatie op.

deze dus ook voor condensatie. Veel special shapes hebben

Deze vochtdeeltjes hechten zich na de landing aan de binnen-

een relatief korte levensduur, en dat komt niet door de vaar-

kant van je ballonstof, en zo wordt de envelop een klein beetje

uren maar door het inpakken: dat duurt bij een special shape

vochtig. Hoe eerder je na de landing alle lucht uit je ballon

gemiddeld veel langer dan bij een reguliere ballon.

laat, hoe beter. Dan is er immers minder lucht in de envelop

Envelop first!

om af te koelen - en dus minder condensatie.

Kortom: direct na je landing de ballon platgooien en inpakken

Special shapes

is aan te raden, wanneer je je ballon(stof) in een goede condi-

De ballon lang in het veld laten liggen zonder dat alle lucht

tie wilt houden. Laat iedereen eerst helpen met het inpakken

eruit is, is dus onverstandig. De afkoeling van de lucht gaat

van de envelop en ga daarna pas aan de slag met het oprui-

dan onnodig lang door, en dus ook de condensatie. De ballon

men van de overige onderdelen. Pas dáárna is het tijd voor

lang overeind laten staan na een landing is ook al geen goed

champagne. Fijne feestdagen en tot volgend jaar.

Op zoek naar een veilige landingsplaats voor al je verzekeringen? Contacteer ons voor een gratis check up...

BVBA Verdis Verzekeringen, Zandstraat 2, 9170 St-Pauwels Tel: 03 776 76 34 - info@verdis-vanduyse.be – www.verdis-vanduyse.be

We are always ready to help you to enjoy balloon magie!

ultramagic.com Contact our new dealer in Holland:

Pieter Kooistra Vegelinsweg 1 8501 BA Joure Tel. 0031-513-417503 Mob. 0031-653-409842

G info@balloncentrum.nl 0 kooistrapieter @ www.balloncentrum.nl

Holland

■

meteorologie

BALLONVAREN IN DE BERGEN D O O R AB MAAS

DE ADEMBENEMENDE SCHOONHEID VAN HET BESNEEUWDE BERGLANDSCHAP DAT VANUIT DE MAND ONDER JE DOOR TREKT IS EEN ONVERGETELIJKE ERVARING DIE ELKE BALLONVAARDER MOET HEBBEN MEEGEMAAKT. OM ALS PILOOT VAN ZO’N BALLONVAART VEILIG EN ONBEPERKT TE KUNNEN GENIETEN IS KENNIS VAN DE METEOROLOGISCHE OMSTANDIGHEDEN IN HET BERGLANDSCHAP ONONTBEERLIJK. Het plannen van een ballonvaart in ons vlakke landje is qua

Thermiek

weercondities niet altijd even makkelijk. Vooral bij marginale

Thermiek is een grote vijand van de ballonpiloot, vooral in

weersomstandigheden is de verwachting toch vaak net iets

de zomer beperkt thermiek de vaarmogelijkheden aanzien-

verschillend van de actualiteit waardoor soms vaarten op het

lijk. Het is dan ook belangrijk om de start en het einde en de

laatste moment moeten worden geannuleerd of juist wel

intensiteit van de dagelijkse thermiek goed te verwachten.

doorgang hadden kunnen vinden. Ook al zijn de ballonver-

In Nederland is dat redelijk eenvoudig, maar in de bergen is

wachtingen in de afgelopen decennia verbeterd toch blijft

dat door het geaccidenteerde terrein een stuk gecompliceer-

het moeilijk een dusdanig scherpe verwachting uit te geven

der. Thermiek ontstaat door instraling van de zon waardoor

dat die ook een op een te gebruiken is voor de vaarplanning.

delen van de alleronderste luchtlaag zodanig worden ver-

Kleine, lokale verschillen in het terrein die bepalend kunnen

warmd door de opgewarmde aarde dat ze warmer wordt dan

zijn voor kleine afwijkingen, vooral in het windpatroon, kun-

haar omgeving en gaat stijgen in z.g. thermiekbellen.

nen nu nog onmogelijk in de ballonverwachting worden meegenomen. Omdat ballonvaarten plaatsvinden op momenten

Doordat ons land vlak is zal de instraling per terrein en per

van de dag wanneer de onderste laag van de atmosfeer, de

begroeiing en/of grondsoort gelijkmatig zijn. In de bergen ligt

z.g. grenslaag zich gaat ontkoppelen (avond) of juist koppelen

dat anders. De verwarming van het aardoppervlak is namelijk

(ochtend) aan de rest van de atmosfeer kunnen plotselinge

sterk afhankelijk van de hoek van de zonne-instraling. Staat

verschillen in windrichting en ook windsnelheid optreden.

de zon loodrecht boven het aardoppervlak, dan is de instraling maximaal. In de bergen varieert deze hoek uiteraard

Toch is het maken van een ballonverwachting in ons vlakke

sterk, daardoor kan de thermiek aan de zonzijde van een berg

land “een makkie” vergeleken met dat voor bergachtig terrein

of heuvel sterk verschillen met die aan de achterzijde (zie

waar elke berg en elke vallei z’n eigen subtiele weersverschijn-

fig. 1). Vooral in de zomer is het ballonvaren in bergachtige

selen kent. Gelukkig liggen daar wel algemene weerregels

gebieden met weinig bewolking niet eenvoudig - en vaak af

voor bergachtig terrein aan ten grondslag zodat een betrouw-

te raden.

bare verwachting in de bergen best te maken valt.

Tussen twee bergruggen in kan overdag in de zomer een sterke valleiwind ontstaan, maar ook in de winter is daar vaak iets van te merken. Door de naar boven gerichte hellingwind die in de ochtend ontstaat, zal in het dal zelf lucht verdwijnen die van boven weer zal worden aangevuld door dalende lucht boven de vallei. Deze lucht botst tegen de grond en gaat zich verplaatsen in de lengterichting van de vallei. Vaak kan daardoor de wind in de vallei in de middag flink toenemen. De richting is afhankelijk van het hoogteverschil tussen de ingang en uitgang van de vallei. Meestal waait de wind van FIG. 1

het lagere gedeelte naar het hogere deel (zie fig. 2).

Niet alleen de richting van de helling t.o.v. de zon is belangrijk, ook de mate van absorptie van de straling in het bovenste laagje van het oppervlak is van wezenlijk belang. Zo zal een sneeuwdek in de winter weinig straling absorberen en het meeste terugkaatsen, terwijl een bosachtig gebied waar de sneeuw grotendeels van de bomen is gewaaid of gedooid juist wel opwarmt.

Lokale Wind Omdat elke bergrug en elk dal onderling verschilt, zijn er veel zeer lokale weersverschijnselen. Vooral lokale winden kunnen invloed hebben op het grootschalige weerplaatje. Deze verschillende winden zijn hier onmogelijk allemaal te behandelen en zijn meestal ondergeschikt aan de algemeen geldende

F I G. 2

weerregels in de bergen.

Gletsjerwind Hellingwind

Als boven op de gletsjer de sneeuw door sterke instraling

Wanneer een berghelling opwarmt gedurende de ochtend,

dooit, ontstaat er een koude vochtige laag boven het plateau.

zal de lucht gaan stijgen langs de helling, het sterkst aan de

Deze koude lucht zakt via de helling naar beneden. Deze z.g.

zonzijde. Terwijl in de zomer bij thermiek niet zal worden

katabatische wind wordt ‘gletsjerwind’ genoemd. Doordat

gevaren, zal in de winter - zeker bij een sneeuwdek - in het dal

het aanwarmen van de hellingen gedurende de dag voor een

geen thermiek zijn, en is het bij zonnig weer dus meestal goed

opwaartse beweging zorgt, zal de gletsjerwind in de middag

vaarbaar. Bij de hellingen echter kan er gedurende de dag

afnemen en verdwijnen. Over het algemeen is deze wind niet

door lichte thermiek toch een hellingwind ontstaan, die op

heel sterk. Gletsjerwind komt voornamelijk voor in het zomer-

enige afstand van de helling reeds voelbaar zal zijn. Het is dus

seizoen.

zaak om bij de hellingen weg te blijven of, als dat kan, zo snel mogelijk te landen omdat het vaak lastig - zo niet onmogelijk

Valleimist

- is om over de berg te komen: aan de ander kant van de top

In de avond zal de hellingwind door afkoeling omkeren. Koude

is er namelijk meestal ook hellingwind aanwezig, waardoor

lucht zakt dan van de helling het dal in. Bevat deze lucht

boven op de berg de wind volledig kan wegvallen.

voldoende vocht, dan zal ze in de vallei verzadigd raken en condenseren: er ontstaat mist. Deze mistlaag - die vaak maar

Menig ballonvaarder heeft in zo’n situatie op de top moeten

een paar honderd voet dik is - kan gedurende de volgende

landen en soms lang in de ijzige winterkou moeten wachten

ochtend lang blijven hangen; soms zelfs de gehele dag, terwijl

op hulp. Toch is er in een dergelijk geval meestal wel een

het zicht boven de mistlaag vaak zeer goed is (fig. 3 en 4).

oplossing: door flink te stijgen kan in veel gevallen voldoende hoogtewind worden gevonden om bij een dal te komen. Het is daarom van essentieel belang om altijd voldoende gas mee te nemen. Als de zon zakt in de late middag en avond, worden de hellingen kouder en zakt de koudere lucht, die zwaarder is dan z’n warmere omgeving, in de richting van het dal. Dus keert de hellingwind zich om. F IG 3

meteorologie

Valleiwind

meteorologie

tigheid. Stuwbewolking kan dagen blijven hangen en is in de winter vaak verantwoordelijk voor langdurige sneeuwval en een dik sneeuwdek. Aan de lijzijde van de bergrug treedt het föhneffect op. De enigszins uitgedroogde lucht gaat achter de helling dalen, waarbij de luchtdruk toeneemt. Nu stijgt de temperatuur juist door het droog-adiabatische proces - terwijl de

vochtigheid verder afneemt. In dergelijke gevallen kan de grondtemperatuur plotseling gemakkelijk meer dan 10 graFI G . 4

den Celsius stijgen, bij een zeer lage relatieve vochtigheid. De Föhnwind is meestal te hard en te turbulent om veilig te

Venturi-effect

kunnen ballonvaren (zie fig. 6).

Als de lucht gedwongen wordt een vernauwing, bijvoorbeeld tussen twee heuvels of bergen, te passeren ontstaat het z.g. Venturi-effect. De luchtdruk stijgt door stuwing aan de ingang van de vernauwing, terwijl verder in de vernauwing de luchtdruk lager is. Doordat de lucht zich wil verplaatsen van hoge druk naar lage druk, krijgt de lucht een versnelling in de vernauwing. Door deze versnelling neemt de wind gedurende de doorvaart steeds verder toe en bereikt z’n hoogste snelheid aan de uitgang van de doorgang. Daarna neemt de wind weer af en kan soms sterk van richting veranderen door vortex-vorming in de uitstromende lucht. Door deze plotse-

F IG. 6

linge windrichting- en snelheidsverandering (schering) kan de ballon enigszins vervormen. Het sterke toenemen van de wind

Alpencrossing

bij zo’n vernauwing neigt ertoe om de ballon zo snel mogelijk

Een vaart over de Alpen-bergruggen is een unieke ervaring,

aan de grond te zetten om verdere toename te vermijden.

maar vergt ook veel voorbereiding en uiteraard gunstige

Dit is echter niet de juiste beslissing: op enige afstand van de

weersomstandigheden. Meestal wordt zo’n Alpencrossing

doorgang neemt de wind namelijk juist weer behoorlijk af, en

van noord naar zuid ondernomen, omdat in een noordelijke

kan veilig worden geland (zie fig. 5).

stroming de lucht vaak helder en droog is, zonder laaghangende bewolking of mist. Voor zo’n crossing is voldoende hoogtewind nodig uit de juiste richting. De noord-zuid afstand over het smalste gedeelte van de Alpen is ongeveer 180 km en ook met extra gas blijft de vaartduur van een heteluchtballon vaak beperkt tot ongeveer 4 uur. Van deze tijd moet nog tijd worden afgetrokken voor het zoeken van de juiste hoogte(wind) en het vinden

FI G . 5

van een geschikte landingslocatie, zodat voor een veilige overtocht op vaarhoogte een noordelijke wind met een snelheid van ten minste 60km/uur (32 knopen) noodzakelijk

Stuw en föhn

is. De ideale windrichting ligt tussen de 320 en 030 graden,

Bij een windrichting loodrecht op een bergrug wordt de wind

enigszins afhankelijk van de startplaats. Gasballonnen kun-

vanaf het laagland geforceerd op te stijgen. Tijdens deze

nen door hun capaciteit om veel langer te varen, uiteraard

stijging neemt de luchtdruk af en wordt de lucht kouder: 1

bij veel geringere wind een Alpencrossing maken.

graad Celsius per 100 meter stijging. Dit wordt een droogadiabatisch proces genoemd. Als er voldoende waterdamp

Harde wind over de bergtoppen zorgt voor turbulentie en

aanwezig is treedt er condensatie op en ontstaat er bewol-

het vormen van berggolven die soms prachtig zijn waar te

king. De lucht koelt tijdens het verder stijgen dan minder snel

nemen door de vorming van lenticulariswolken. Deze wol-

af (nat-adiabatisch proces). Is de bewolking dik genoeg, dan

ken ontstaan in de opgaande beweging van de golf waar

produceert de wolk regen of sneeuw en verliest zo aan voch-

de lucht verder afkoelt en bij voldoende vochtigheid con-

Piloot met zuurstofmasker

aan de andere kant van de golf.

Voor piloten bestaat de verplichting om bij een vaart langer dan een half uur boven de 3000 meter (10.000 voet) aan-

Het is zaak om de turbulentie die vlak boven de bergtop door

vullende zuurstof te gebruiken. Bij een vaart boven 3300

wrijving ontstaat te vermijden door de top op flinke hoogte te

meter (13.000 voet) is aanvullende zuurstof altijd verplicht.

passeren. Een vuistregel hiervoor is: 1000 voet per 10 knopen wind op de bergtop. Dus bij een windsnelheid van 30 knopen op tophoogte is het veilig om op tenminste 3000 voet (900

meter) boven de bergtop te blijven. Beneden de 20 knopen wind aan de top, is de turbulentie verwaarloosbaar. Berggolven, ook wel lijgolven genoemd, bewegen zich gelijkmatig door de atmosfeer en hebben een grote golflengte vaak van meer dan 10 km. Daardoor zal de ballon van deze golven geen last ondervinden. Achter de bergtoppen kunnen bij voldoende wind draaiingen ontstaan, z.g. rotors, die de landing lastig kunnen maken. Het is daarom zaak om de landing niet te dicht achter de laatste berg in te zetten. Vooral bij windsnelheid dicht bij de landingslimieten, kan dit verschijnsel gevaarlijk zijn (zie fig. 7).

FIG.7

Om voldoende wind te vinden om snel genoeg over de bergruggen te kunnen komen, moet vaak op flinke hoogte gevaren worden. Die hoogte kan variëren tussen de 3 en 5 km.

Auteur Ab Maas was voor zijn pensionering werkzaam bij het KNMI, o.a. als luchtvaartmeteoroloog op

Op deze hoogte is de hoeveelheid zuurstof flink afgenomen.

Schiphol. Daar werden ook de ballonvaartverwach-

Op 500 hectopascal (ongeveer 5500 meter) is de hoeveelheid

tingen gemaakt, kwam Ab in contact met ballonvaar-

zuurstof nog maar de helft van dat aan de grond. Op deze hoogte is de kans groot dat door gebrek aan zuurstof hoog-

ders én groeide zijn affiniteit met de ballonwereld. Uitnodigingen volgden om de weersinformatie tijdens

teziekte optreedt. De gevoeligheid voor hoogteziekte is voor

ballonevenementen te verzorgen. Ook na Ab’s KNMI-

elk mens verschillend en is ook afhankelijk van de acclimati-

carrière is hij betrokken gebleven bij de ballonvaart, zo

seringstijd. Zo kunnen veel bergbeklimmers de Mount Everest

is hij actief bij kampioenschappen en is hij jaarlijks te

beklimmen (8800 meter) zonder zuurstof, maar dat alleen na

vinden in de Alpen, als ‘meteoman’ tijdens de

een acclimatisering op basiskamphoogte (rond de 5km) van enkele weken.

meteorologie

denseert. De wolk droogt weer uit bij het dalen van de lucht,

Inzeller Ballonwoche.

kerstpuzzel

BALLONSTOF X-MAS CHALLENGE DOE MEE EN WIN EEN FLYTEC ELEMENT SPEED, TER BESCHIKKING GESTELD DOOR BALLOONS4SALE S A M E N S T E L L I N G : E R I K B OS M AN

TERWIJL HET WOORD ‘VIRTUEEL’ IN HET CORONATIJDPERK STEEDS MEER TOEPASSING VINDT - VIRTUELE VRIJMIBO, VIRTUEEL VERGADEREN, VIRTUEEL LESGEVEN - GAAN WE 14 TIJDENS DE BALLONSTOF KERSTPUZZEL 2020 VIRTUEEL BALLONVAREN. SAMENSTELLER ERIK BOSMAN SCHOTELT ONS WEER EEN UITDAGENDE PUZZEL VOOR, MET SOMS EEN LUDIEK INTERMEZZO. BEANTWOORD DE 20 VRAGEN ZO GOED MOGELIJK EN WIE WEET WIN JE DE PRACHTIGE PRIJS. VEEL SUCCES! Wat kun je winnen? Deelnemers aan de Ballonstof Kerstpuzzel 2020 maken kans op

Je start om 16.25 uur lokale tijd op een weiland van boer Appels (jawel,

een Flytec Element Speed ter waarde van 349 euro, ter beschik-

hij woont daar echt) met de coördinaten 51 graden 25 minuten Noord

king gesteld door Balloons4sale: de online marktplaats voor gebruikte ballonmaterialen

een Mode-S transponder, beide werkend en met volle accu’s. Bij de vol-

en nieuwe benodigdheden via de Pilot Shop.

gende indeling van de vaartonderdelen is geen rekening gehouden met

Om de Flytec te winnen dien je de oplossing

de tijd van stijgen en dalen. Je vaart:

van de kerstpuzzel met minder fouten dan je mede-Ballonstoflezers in te sturen. En mocht je niet winnen, niet getreurd: Balloons4sale geeft iedere deelnemer aan de kerstpuzzel per correct antwoord 1 euro korting op een nieuwe Flytec Element Speed.

Zo doe je mee Om de vragen goed te kunnen beantwoorden heb je een ICAO-kaart nodig (het relevante vaargebied staat ook

vt/UTC

en een liniaal. Stuur de oplossing (vraag- 51 ° 3 0’ N nummers en bijbehorende antwoorden) vóór 31 januari 2021 naar ballonstof@ knvvl.nl onder vermelding van ‘Kerstpuzzel 2020’. De prijs wordt gewonnen door de deelnemer die de meeste antwoorden correct heeft beantwoord. Indien er meerdere deelnemers zijn met een gelijk aantal (meeste) antwoorden goed, is degene die als eerste de oplossing instuurde de winnaar.

Je ballonvaart Op een fraaie oktobermiddag rijd je naar De Beerzen. Voor de puzzelaars onder ons met een niet-zachte G: dat zijn Oostel-, Middel- en Westelbeers (gemeente Oirschot). Ter voorbereiding gebruik je de windmatrix van de Luchtvaart Meteorologische Dienst van het KNMI. In de praktijk blijken deze windgegevens exact te kloppen met de 51 ° N

030/04

030/06

040/08

50/13

060/18

100

040/09

030/10

040/10

040/14

050/20

250

030/09

030/10

030/12

040/11

040/15

050/22

500

030/09

020/10

030/11

030/13

030/15

040/23

1000

020/10

360/12

010/15

2000

330/12

330/11

340/14

350/14

360/15

5000

270/12

270/11

270/12

5 °E

bij deze puzzel afgedrukt), een gradenboog

realiteit:

en 05 graden 13 minuten Oost. Je hebt een VHF-radio aan boord en

5 1°3 0 ’ E

om 15 UTC

Tip van de samensteller: ga er eens voor zitten, en bekijk vooral dit stuk humor op YouTube!

2. 20 minuten op een hoogte van 2000 voet met de wind als om 16 UTC 3. 30 minuten op een hoogte van 500 voet met de wind als om 17 UTC.

5. We gaan weer verder met onze ballonvaart. Tijdens het tweede gedeelte van de ballonvaart kruisen we de extended centerline van de baan van EHEH. Waar moeten we daar, samen met de verkeersleiding, alert op

DE VRAGEN

A. Startende militaire vliegtuigen en verkeerstoestellen

1. Om met een gemakkelijke vraag te beginnen: welke

B. Parachutisten

afstand leg je af tijdens deze ballonvaart? A. 33 kilometer en 25 meter

zijn?

C. Drones D. Landende militaire vliegtuigen en verkeerstoestellen

B. 33 kilometer en 27 meter C. 33 kilometer en 29 meter

6. Hoe laat passeer je de grens met België?

D. 33 kilometer en 31 meter

A. Om 16.55 uur B. Om 17.05 uur

2. Je begint je ballonvaart in de control zone van het vliegveld Eindhoven; na Schiphol de drukste luchtha-

C. Om 17.15 uur D. Om 17.25 uur

ven van Nederland. Stel (lees goed: stel…!) dat je enige jaren geleden het geld voor een nieuwe radio in je zak

7. Eenmaal aangeland in het Belgische luchtruim wordt

had gehouden, en nog steeds met een radio met de 25

je al snel geconfronteerd met het vliegveld Keiheuvel,

kHz separatie zou varen. Zou je dan EHEH-TWR kunnen

uitgerust met een eigen radiofrequentie. Op deze fre-

oproepen? A. Ja, EHEH-TWR heeft een frequentie die daar uitstekend in past B. Ja, op Eindhoven kijken ze niet zou nauw, het zijn tenslotte militairen C. Nee, je kunt op deze frequentie alleen terecht met de 8,33 kHz separatie D. Nee, het in bezit hebben van een radio met een 25kHz is bij wet verboden 3. Wanneer heb je contact met de verkeersleider van

quentie – 119.200 mHz – geeft: A. De verkeersleider verkeersleiding aan het startende en landende verkeer B. De verkeersleider informatie aan het startende en landende verkeer C. De havenmeester verkeersleiding aan het startende en landende verkeer D. De havenmeester informatie aan het startende en landende verkeer 8. Na de grenspassage kom je terecht in een gebied aan-

EHEH-TWR gehad om toestemming voor deze vaart te

geduid als GOLF TWO NORTH. Vanwege welke lucht-

vragen?

vaart activiteit is dit gebied op de kaart gezet?

A. Om 12.00 uur om de vaart te melden en om 16.10 voor de start approval B. Contact met EHEH-TWR is niet nodig, melden bij Dutchmill is voldoende

A. Militaire helikopters B. Zweefvliegen C. Paradroppings D. Militaire drones

C. Contact met EHEH-TWR is niet nodig, een vliegplan indienen is voldoende D. Het is alleen om 16.10 nodig om toestemming te vragen om op te mogen stijgen

9. We gaan weer even uitrusten van het vermoeiende werk met de volgende vraag: welke Belgische politica, kamerlid van de Open Vlaamse Liberalen en Democraten geniet ook in Nederland bekendheid?

4. Even een tussendoortje om de zinnen te verzetten.

A. Margriet Hermans

Eindhoven is niet alleen bekend van PSV (‘boeruh’),

B. Griet op de Beeck

Philips en Brainport, maar ook van haar gevoel voor

C. Greet de Keyser

humor. Dat humorgevoel wordt o.a. gevoed door

D. Goedele Liekens

cabaretier Theo Maassen. Theo heeft, met een te groot kunstgebit, een afscheidsspeech gehouden. Voor wie?

10. We maken even een stapje terug naar het eerste deel

A. Harry van Raaij, ex-voorzitter van PSV

van de vaart. Ca. 15 minuten na de start verliet je de

B. Prins Bernhard, ex-vader van Neerlands ex-koningin

CTR van EHEH. Je transponder was in de CTR gepro-

C. Jos van Kemenade, ex-burgemeester van Eindhoven

grammeerd met code 5477. Welke code sleutel je in na

D. Henk van den Tillaart, ex-voorman van Mengvoeders United

het verlaten van de CTR?

kerstpuzzel

1. 40 minuten op een hoogte van 1000 voet met de wind als

kerstpuzzel 16

A. 7000

15.Wat zijn de coördinaten van je landingsplek?

B. 7500

A. 51° 09’ N, 05° 10’E

C. 7600

B. 51° 12’ N, 05° 07’E

D. 7700

C. 51° 09’ N, 05° 07’E D. 51° 12’ N, 05° 10’E

11.De ICAO-kaart, waarvan je tijdens elke vaart de meest actuele editie aan boord dient te hebben, bestaat eigenlijk uit een combinatie van een aantal kaarten die in de AIP-gids gepubliceerd zijn. Welke van deze kaarten vind je

16. De landing van je ballonvaart vindt plaats onder een luchtruimgedeelte van de klasse C. Wat is het kenmerkende verschil van deze klasse met de klasse D?

op de ICAO-kaart terug?

A. Eigenlijk niets, het is één letter verschil

A. NL: ENR-6.2.3, ENR-6.2.4, ENR-6.3.1 / BE: ENR-6 ENRC-01,

B. In klasse D word ik als ballonvaarder niet van het IFR-

ENR-6 ENRC-5a B. NL: ENR-6.2.1, ENR-6.2.6, ENR-6.3.1 / BE: ENR-6 ENRC-05d, ENR-6 ENRC-5f C. NL: ENR-6.2.2, ENR-6.2.5, ENR-6.2.6 / BE: ENR-6 INDEX-01a, ENR-6 ENRC-5g

verkeer gesepareerd, in C wel C. In klasse D mag ik onder de TMZ zonder transponder varen, in C mag dat niet D. In klasse C moet ik tweezijdig radioverkeer met ATC houden, in D mag ik mij beperken tot uitluisteren

D. NL: ENR-6.2.1, ENR-6.2.2, ENR-6.5.3 / BE: ENR-6 INDEX-01c, ENR-6 INDEX-05

17. Tijdens het laatste gedeelte van je vaart passeer je de lieflijke plaats Mol. Ten noorden van Mol staat een

12. ICAO ziet erop toe dat voor ieder deel van de wereld

flink obstakel. Hoe hoog is dit obstakel?

een AIP wordt gepubliceerd. Lokale instanties publice-

A. 486 voet minus terreinhoogte

ren deze boekwerken met de gegevens die zij relevant

B. 486 voet plus terreinhoogte

vinden en die voldoen aan de minimale door ICAO

C. 486 meter

voorgeschreven eisen. Welke instanties zijn dat voor

D. 486 voet

respectievelijk Nederland en België? A. Het Ministerie van Transport en het Ministerie van Luchtvaartzaken B. Luchtverkeersleiding Nederland en AIM Belgium C. MILATCC (Dutch Mil) en CAA Belgium and Luxembourg samen met Defensie D. Inspectie Leefomgeving en Transport en het Ministerie van Transport

18. Hoeveel EHP/EBP (Prohibited) Aereas kennen onze beide landen? A. NL: drie (koninklijke paleizen, regeringsgebouwen en internationale strafgevangenis) en BE: drie (koninklijke paleizen en gebouwen van de EU) B. NL: één (Luchthaven Schiphol) en BE: één (Luchthaven Zaventem) C. NL: drie (koninklijke paleizen, regeringsgebouwen en inter-

13. Stel dat de windrichting gedurende het derde gedeelte van je vaart dezelfde was als tijdens het tweede gedeelte, dan zou je over het vliegveld Balen zijn geva-

nationale strafgevangenis) en BE: nul D. NL: één (Luchthaven Schiphol) en BE: drie (koninklijke paleizen en gebouwen van de EU)

ren. Op welke hoogte zou je minimaal moeten varen en waarom?

19. Krachtens het besluit van de Europese Commissie, nr.

A. Op 2500 voet vanwege een gebied Aerial Sporting Activities

2018/004/R, is een Europees ballonvaarder verantwoor-

B. Op 2500 voet vanwege de ATZ

delijk voor de juiste kleding tijdens de voorbereidin-

C. Op 1000 voet boven het hoogste obstakel vanwege aan-

gen, de ballonvaart en het inpakken van de ballon.

eengesloten bebouwing D. Op 1000 voet vanwege het circuit van stijgende en landende ultralights

Namens de Europese Commissie verstaat EASA daaronder: A. Fleece truien met lange mouwen, stevige schoenen en handschoenen

14. Even relaxen na deze inspannende vragen. De puzzel die je maakt staat in Ballonstof, dat door de post-

B. Kleding met lange mouwen en pijpen van natuurlijke materialen, mondkapjes, handschoenen

bode bij je is bezorgd. Met postbodes kun je ontzet-

C. EASA laat de keuze aan de ballon operator

tend lachen. Wie zijn de grappigste postbodes van

D. Kleding met lange mouwen en lange pijpen gemaakt van

Nederland en België? A. René Zwarteveen en Stijn Staelens B. Bert Brief en Gastonneke Benoit de Kreukelaire C. Siemen Sietsema en Kabouter Lui D. Herna Verhagen en Jean-Paul van Avermaet

natuurlijke materialen, stevige schoenen, handschoenen

ballonstof

20. We sluiten de puzzel af met een koninklijke vraag, want natuurlijk mogen tijdens de kerstdagen de koninklijke gezinnen niet ontbreken. Onze beide koninginnen (NL en BE) zijn kleindochters van respectievelijk: A. Prins Bernhard van Lippe Biesterfeld en koning Albert van België

B. Cesina Stefanini Borella en Zofia Maria Sapieha-Kodenska C. Maria del Carmen Cerruti en Anne Marie gravin Komorowska D. Koningin Juliana en Koningin Astrid

SCANNER(S) GEZOCHT om oude Ballonstoffen te digitaliseren Ballonstof bestaat al bijna veertig jaar, en al die edities samen geven een uniek beeld van de ontwikkeling van de ballonvaart in Nederland. De redactie heeft daarom de ambitie om alle Ballonstoffen online beschikbaar te gaan stellen, vanaf het prille begin in 1982. Vanaf eind-2010 hebben we PDFbestanden, maar de edities 1982-2010 zullen gedigitaliseerd moeten worden door ze in te scannen; zo’n 110 Ballonstoffen in totaal. We zijn daarom op zoek naar één of meerdere personen die deze klus willen klaren. Er kan ruim de tijd voor worden genomen, want er is geen sprake van een strakke deadline. De te scannen Ballonstoffen worden door de redactie aangeleverd. Idealiter ben je zelf in het bezit van een scanapparaat. Aanmelden kan via ballonstof@knvvl.nl.

Comprehensive insurance Cover at an affordable price

Your partner for your Aviation-Insurance VFS Heinz Grümmer GmbH is one of the largest Aviation-Insurance-Brokers in Germany with over 40 years experience. You enjoy the flight - we provide the protection Please contact Heiko Spilker, Phone: +49 231 92717737, e-mail: h.spilker@vfs-gruemmer.de Udo Kötitz, Phone. +49 231 92717713 , e-mail: u.koetitz@vfs-gruemmer.de

Flugplatz 8, 44319 Dortmund Phone +49 231 927177-0 Fax +49 231 927177-30 info@vfs-gruemmer.de

ballonstof 18 EEFJEBLEYS

O2BALLONVAATEN

BALLOONINGISFUN

#throwback Ik denk één van de mooiste foto’s die van #smurfin ooit gemaakt is. #ballonstof #smurfette #racer #cameronracer

Een warme avond! #ballonstof #zorgvoorlicht

Appreciate the small things

LUCHTBALLONVAART

AIRCHOICE1_BALLONVAARTEN

ELISEANDTHEBOYS

Ook tijdens prachtige herfstballonvaarten kijken we onder ons #reflectie #priveballonvaart #herfst #zonsondergang #ballonstof

Wat een mooie vaart vandaag! Prachtige herfstkleuren rustig weer. Mooie plaatjes.

Up up and away!

#ballonvaren #ballonvaart #luchtballon #ballonstof #sharethethrill #flyingismagic #ballooningisfun

#ballonstof #luchtballon #familytime #buiten

#BALLONSTOF

De mooiste ballonfoto’s op social media Plaats je ballonfoto’s met de ballonstof-tag op social media. Op deze pagina’s plaatsen we een mooie selectie. Dank aan de fotografen te velde!

FLYTHESKYWITHUS

JACY1891

Happy Monday!! Tag someone you would fly with!

stress less and enjoy the best #ballon #ballooning #hotairballooning #ballonstof

photo @brusselmans.inge

JORIKBALLON

HOOGVLIEGER.EU

BERTELSBALLOONING

the NEW Filzmoos ski balloon on air in Austria last week #luchtballon #hotairballoon #ballooning #balloon #takeoff #landing #ballonstof

Goodbye Austria - #ballonstof #ballonvaart #luchtballon #ballonvaren #ballonpiloot #ballonteam #ballooning #ballonstof

#ballonvaart #stadspark @antwerpen #herfstkleuren #groenindestad #ballonstof

BALLOONINGNOORD

AIR_EVENTS_BALLONVAARTEN

ROELOF.DEJONG

Chase your shadow #Ballooning #hotairballoon #balloonfiesta #ballonstof #sharethethrill #love #hobby #photooftheday

What a great feeling to fly a brand new balloon #cameronballoons #cameronballoonsbelgie #ballonstof

Heit even utzwaaie - #greetzz #ballonstof #avondvlucht #luchtballon

WESTERWOLDEBALLOONING

WIM_VMA

FEELTHESKY.BE

Privé ballonvaart van Rolde naar Gieterveen met onze VIP ballon! #ballonstof #ballonvaart #ballonvaren #ballon

Een prachtige start van Prinsjesdag!

Burner check, check, check, x-check. #ComeFeelTheSky #LifeTimeMemories #Ballonstof

#prinsjesdag2020 #waddinxveen #hoogmade #ballonvaart #hotairballoon #ballonstof

geschiedenis 20

EEN VERGETEN MONUMENT IN INDONESIË Javaanse ballonzuil voor A.E. Rambaldo, initiatiefnemer en oprichter van de KNVvL D O OR H A N N A B B EN

SOMS NESTELT ZICH EEN HERINNERING IN JE GEHEUGEN, DIE JAREN LATER PLOTS WEER KOMT BOVENDRIJVEN. VOOR HET BOEK ‘LICHTER DAN LUCHT, LOS VAN DE AARDE’ MAAKTE IK RUIM TIEN JAAR GELEDEN EEN OVERZICHT VAN NEDERLANDSE BALLONVAARTMONUMENTEN. EEN TIENTAL BORSTBEELDEN, GEDENKSTENEN EN BALLONZUILEN IN BINNEN- EN BUITENLAND BLEKEN ‘IETS’ MET DE VADERLANDSE BALLONVAART TE HEBBEN. OVER ÉÉN ERVAN - EEN RUIM 100 JAAR GELEDEN IN INDONESIË OPGERICHTE ZUIL TER NAGEDACHTENIS AAN DE NOODLOTTIGE BALLONVAART VAN KNVVL-OPRICHTER A.E. RAMBALDO - BLEEK WEINIG TOT NIETS MEER TE ACHTERHALEN. Alfred Emile Rambaldo werd in 1879 in Nederlands Indië geboren als zoon van de resident van Rembang op Java. Op 4 jarige leeftijd verhuisde hij naar Nederland, waar hij in 1897 ging studeren aan het Koninklijk Instituut voor de Marine. In 1907 richtte hij samen met enkele medestanders de ‘Vereeniging ter Bevordering van de Luchtscheepvaart’ op, die kort daarna werd omgedoopt tot de ‘Nederlandsche Vereeniging voor Luchtvaart’. In 1908 werd hij uitgezonden naar Oost-Indië, waar Rambaldo ook de Nederlandsch-Indische Vereeniging voor Luchtvaart (NIVvL) oprichtte. Rambaldo maakte op Java diverse vaarten met de verenigingsballon ‘Batavia’. In 1911 zou hij samen met echtgenote Meta en vierjarige zoon Siegfried weer naar Nederland terugkeren. In afwachting daarvan maakt hij nog zijn allerlaatste ballonvaart, met voor hem fatale afloop. Op 5 augustus 1911 steeg hij met collega H.G. van Steijn op in Soerabaja. In de omgeving van Blora moest een landing worden gemaakt, in de hoge toppen van de uitgestrekte djati-teakbossen. De ballon werd aan een boomtop gezekerd, Rambaldo klom uit de mand, viel omlaag, en overleed ter plekke. De in dit artikel beschreven Javaanse ballonzuil werd in 1915 opgericht nabij de H U W E L I JKS FOTO M ET EC HTG ENOTE

plaats van het ballonongeluk. S.P. L’Honoré Naber publiceerde in 1932 een uit-

M E T A A M A L IE WIENENB ERG ER. U IT: L’ HONORÉ

gebreide biografie over Rambaldo (A.E. Rambaldo, 1879-1911, Levenschets).

N A BE R , A . E . RAM B ALDO, 1 93 2 .

Zowel internet als diverse aangeschreven instanties op Java

De volgende dag al ontving ik een reactie van Tritan Saputra,

konden destijds nauwelijks informatie verschaffen. Een kort

mede-oprichter van het museum: ‘We will do our best to

artikeltje in Vliegwereld (jaargang 17, nr. 31) toonde een foto

help you’, schreef hij, ‘this is so interesting!’. Ook op Java

van de zuil, die in 1915 nabij de locatie van het ballonongeluk

raakte men gefascineerd door de verdwenen gedenkzuil.

onthuld zou zijn. Omdat het spoor verder doodliep nam ik aan

Nadat Tritan mijn vraag had doorgezet naar twee van zijn

dat de zuil niet meer bestond en wellicht lang geleden al was

Whatsapp-groepen, volgde enkele dagen later een verrassend

gesloopt, of vergaan. ‘De huidige staat van het monument is

bericht. Halverwege Blora-Tjepu bleek een gebiedje te liggen

onbekend’ schreef ik er maar bij.

dat weliswaar niet op een kaart of Google Maps staat, maar dat men lokaal ‘Pal Balon Cabak’ noemt. ‘Pal’ betekent monu-

Pal Balon Cabak

ment, ‘Balon’ is ballon en ‘Cabak’ is de naam van de regio:

Tien jaar lang dacht ik er niet meer aan, totdat een artikeltje

‘Ballonmonument Cabak’ dus. Dat klinkt veelbelovend. Dat Pal

over een nieuw opgericht Java Geschiedenismuseum (www.

Balon Cabak een connectie heeft met Rambaldo’s zuil lijkt voor

historyofjavamuseum.com) de herinnering aan de zuil weer

de hand te liggen; zoveel ballonmonumenten zal Java niet

bovenbracht. Zouden zij meer weten? Ik stuurde het museum

kennen. ‘We will try to find out more’ liet Tritan weten.

een mailtje met de oude foto uit Vliegwereld, wat achtergrondinformatie, en een vraag: ‘Weet u meer over dit gedenk-

Het zal toch niet …

teken?’. Je weet maar nooit…

Dat er een locatie genoemd is naar de Javaanse ballonzuil, en dat deze naam nog steeds lokaal gebruikt wordt, was ver-

GEL UKTE WERD IN 1915 EEN GED ENKZUI L O NTH UL D : ‘I N MEMO RIAM A.E. RAMBAL D O GEBO REN TE REMBANG, 16 NO VEMBER 18 79 - H IER VERO NGEL UKT AL S L UCH TSCH I P P ER, 5 AUGUSTUS 1911’. UI T: VL I EGWEREL D JAARGANG 17 NR. 32. H ET O ND ERSCH RIF T BI J D E F O TO BL IJKT NI ET CO RRECT: D E ZUIL WERD AAN D E WEG BL O RA-TJEP U GEP L AATST EN D E D AME I N KWESTIE I S H O O GSTWAARSCH I JNL IJK RAMBAL D O ’S NI CH T.

geschiedenis

O P D E P L AATS WAAR RAMBAL D O VERO N-

D E I N 1915 O P GERI CH TE ZUIL KO RT NA D E O NTDE EE R S T E B A L L O N VA A R T O N D E R A U S PIC IËN V AN DE ( K) N V V L V O N D PL A A T S OP 4 A P R I L 1 908, V ANAF HET HAAG S E

H UL L ING (F O TO L ’H O NO RÉ NABER,

LAN DG O ED Z O R G VL I E T M E T D E BA L LON Z IEG LER. AAN B OORD

A.E. RAMBAL D O ,

WARE N DE DUI T S E BA L L O N VA A R D ER-M ETEOROLOOG KU RT

1932) EN ZO AL S

WEGEN ER, K N VVL - O P R I CH T E R A . E . RAM B ALDO EN DE EERS TE

D EZE O NL ANGS

K N V V L - V O O RZ I TT E R , D E L A T E R E G ENERAAL C . J . S NIJ DERS .

WERD AANGETRO F -

F OT O: N EH A .

F EN (F O TO RO MMY KURNIAWAN

rassend. In Nederland zie je bij Venray iets vergelijkbaars: de

WID JAJA).

‘Ballonzuilbossen’, genoemd naar een postballon die in 1871 vanuit een belegerd Parijs opsteeg en in Venray (Merselo)

destijds verklarende tekst is verdwenen. Maar de kolos is her-

landde. Op Java doet zich dus iets vergelijkbaars voor, een

kenbaar en staat nog stevig overeind. De zuil blijkt, verscholen

leuke toevalligheid. Zou die honderd jaar oude zuil toch nog

tussen het groen, dicht bij de doorgaande weg van Blora naar

bestaan?

Tjepu te staan.

‘Very good news’

Restauratie

Enkele dagen later volgde een filmpje, gemaakt door een

Hoeveel mensen zouden nog weten waarom die zuil daar

van Tritan’s Whatsapp-connecties: ‘Someone found it, very

staat, en wat voor drama dat zich hier 110 jaar geleden heeft

good news!’. Het filmpje toont iets vierkant-blauws, dat zich

afgespeeld? Met het schoonmaken en bijwerken van de zuil

afsteekt tegen de groene natuur. Zodra de filmer dichterbij

en het terugplaatsen van de verklarende tekst kan het solide

komt wordt de zuil herkenbaar. De vierkante onderkant is ooit

bouwwerk zo weer decennia lang vooruit. Wellicht heeft de

blauw geschilderd, de zuil zelf is grijs. We zien het monument

KNVvL nog ergens een budgetje beschikbaar, om haar initia-

van dichtbij, de hoeken van de vierkante fundering zijn enigs-

tiefnemer en oprichter in den vreemde te eren?

zins beschadigd, de zuil staat een tikkeltje uit het lood en de

geschiedenis

MO GEL I JK D E L AATSTE F O TO VAN RAMBAL D O (MET T R OPE NHE LM ). SAMEN MET VAN STEIJN MAAKT H I J ZICH GEREED VOOR D E NOOD L O TTIGE O P STI JGING. UI T: L ’H O NO RÉ NABER, A.E. RA M B A LD O, 1932.

B ORS TB EELD V AN RAM B ALDO, D AT ZICH NA D IVERSE O MZWERV INGEN V IA HET KROES ENPARK I N SO ERABAJA (1914 ), D E MARI NE-S OC IËTEIT M ODDERLU S T I N SO ERABAJA-O ED JO ENG (1937) EN M ARINEV LIEGKAM P V ALKENBURG (194 9) TEGENWO O RD I G O P M ARITIEM V LIEG KAM P D E KO O Y I N D EN H EL D ER BEVI ND T (SI ND S 1994 ).

RAMBAL D O WERD O P 7 AUGUSTUS 1911 O P KERKH O F P ENEL EH I N SO ERABAJA BIJGEZET I N H ET GRAF VAN ZIJN GRO O TVAD ER, KAP ITEIN TER ZEE EN H AVENMEESTER VAN SO ERABAJA J OHANNES RAMBAL D O . I N 1996 WERD H ET G RAF V ERPLAATST NAAR BEGRAAF P L AATS KEM B ANG KUNI NG I N D EZEL F D E STAD . EEN EERDER E ‘RESTAURATI E’ VAN D E G R A FS T E E N M AAKT DE TEKS T ONLEES B AAR. IN DE INZET D E O RIGI NEL E TEKST. FOT O : H A N D O YO TEJ O WAS ITO. INZ ETFOTO J . M . J . RO ZENBURG.

L AD INGSCAL CUL ATIE VAN EEN VAART M E T D E B A T A VIA O P 17 JUL I 1910 VAN SO ERABAJA NAA R PLU M PA NG. F O TO : ARCH IEF AUTEUR.

DO O R L E O N L E E M A N S E N P E T E R B OU M AN

SINDS 2017 HEBBEN WE EEN MELDINGSPLICHT EN REGISTRATIE VAN “ALLES WAT NIET DE BEDOELING WAS” TIJDENS EEN BALLONVAART. BIJ HET VMS-TEAM EN M.N. BIJ DE VM-MANAGER KNVVL-BALLONVAREN (LEON LEEMANS) KOMEN DEZE MELDINGEN BINNEN. PERIODIEK WORDEN DE MELDINGEN ANONIEM DOORGEZET NAAR HET ANALYSE BUREAU LUCHTVAARTVOORVALLEN (ABL). DE AFGELOPEN JAREN ZIJN DIVERSE MELDINGEN BINNENGEKOMEN BETREFFENDE HET ONWEL WORDEN CQ. FLAUWVALLEN VAN PASSAGIERS. Op de volgende pagina staan enkele voorbeelden van meldin-

• Airway: luchtwegen en nekwervelkolom

gen. Vanaf 2017 t/m 2020 ligt het aantal gedane meldingen

• Breathing: Ademhaling en de ventilatie

inzake onwel worden/flauwvallen op zes, op een totaal van

• Circulation: Actief bloedverlies en circulatie

91. In dit artikel proberen we een aantal aandachtspunten en

• Disablility: Bewustzijn en neurologische functies

tips te geven voor het moment waarop je te maken krijgt met

• Exposure: Lichaamstemperatuur en verder onderzoek

onwel worden cq. flauwvallen van passagiers.

Meer informatie hierover is onder meer te vinden op www. eerstehulpwiki.nl (ook handig in geval van andere incidenten

Kenmerken van passagiers uit de voorvallen

en accidenten)

• Passagiers zijn van oudere leeftijd • In een aantal gevallen is het gewicht van de passagier aan de hoge kant • Warmte kan wellicht een rol spelen

Een aantal aandachtspunten Flauwvallen kan soms redelijk onschuldig zijn. Bijvoorbeeld bij warmte of stress. Maar kan ook wijzen op een ernstig medisch probleem. Het onderscheid is dat een slachtoffer bij

Herkenbaarheid van mogelijk onwel worden cq. flauwvallen

een flauwte snel zal opknappen als ze plat liggen. Eventueel

Voorafgaand aan elke vaart heeft de piloot contact met de

kunnen (voor zover mogelijk) de benen behoedzaam wat in de

passagiers. Zoals kennismaking, briefing etc. In de gemelde

lucht worden gebracht. Zodra de betrokkende zich beter voelt,

voorvallen zijn deze contacten geen aanleiding geweest om

de persoon langzaam overeind laten komen. Neem de tijd (10

passagiers niet mee te nemen. Het is natuurlijk ook uitermate

minuten) en doe e.e.a. stapje voor stapje.

lastig om vooraf een inschatting te maken van mogelijk onwel worden of flauwvallen. Tips daarbij: • Vraag bij de boeking naar de leeftijd en gewichten van de passagiers • Informeer naar medische omstandigheden van de passa-

Flauwvallen kun je soms zien aankomen. De betrokkene wordt stil, soms bleek en slecht ter been. Je moet de betrokkene dan snel laten zitten (maar liever liggen). Soms kan dan zelfs de flauwte worden voorkomen.

giers • I nformeer bij de passagiers of ze het spannend vinden om de ballonvaart te gaan maken (stress?)

Bij een meer serieus probleem: een onwel persoon die niet reageert op aanspreken EN niet normaal ademt moet gereanimeerd worden. Hoeft de persoon niet gereanimeerd te

En dan gebeurt het toch …

worden, zorg er dan in ieder geval voor dat de ademweg

Professionele hulpverleners hanteren vaak de ABCDE-

openblijft. Eventueel moet de betrokkene daarvoor op de zij

methodiek bij onwel worden of flauwvallen, waarbij de vitale

worden gelegd. De mate van bewustzijn en de ademhaling

functies snel in kaart kunnen worden gebracht, zoals lucht-

geven belangrijke informatie over de ernst van de aandoening.

weg, ademhaling, bloedsomloop, bewustzijn en dergelijke.

Denk hierbij aan: benauwdheid, pijn op de borst of blijvende

Crew en piloot zijn vaak onervaren met een onwelwording cq.

flauwte. Voorkom afkoeling en laat het slachtoffer als hij/zij

flauwvallen van passagiers en met deze methodiek. ABCDE

dat wil, wat drinken. Soms helpt een zoete drank zoals jus

staat voor:

d’orange (geen alcohol) of wat ouderwetse kaakjes.

veiligheid

HET ONWEL WORDEN EN FLAUWVALLEN VAN PASSAGIERS

veiligheid 24

Enkele tips • Bel 112 of laat dat een passagier of de crew doen. Als 112

Tijdens de vaart wordt een passagier (70+) onwel, is misselijk

gebeld wordt, dan vraagt men naar wie je nodig hebt.

geworden en moet braken. Na vijf minuten leek het beter te gaan.

Politie, brandweer of ambulance. Je wordt dan doorver-

Piloot is laag gaan varen. Piloot wilde daarna het gezicht van de pas-

bonden met politie, brandweer of ambulance in de regio.

sagier zien om de situatie in te kunnen schatten, waarna hij besloot

Je telefoonnummer verschijnt automatisch op het compu-

om 112 te laten bellen en om een ambulance te laten komen (piloot

terscherm bij degene die je belt. Ook al heb je een geheim

is uitgebreid bekend met medische zaken). Snel geland en de mand

nummer. Daarom kun je ook teruggebeld worden. Indien

omgetrokken zodat de passagier buiten de mand in een stabiele

de melder niet precies weet waar hij/zij precies is dan kan

zijligging gelegd kon worden. Piloot heeft de passagier nagekeken

de Meldkamer Ambulancezorg (MKA) andere hulpbronnen

volgens de in medische spoedhulpverlening gebruikelijke ABCDE-

activeren op twee manieren:

methodiek (zie elders in dit artikel; zo behandel je de meest urgente

- AML (Advanced Mobile Location): dit systeem geeft de

problemen als eerste en zie je zo min mogelijk over het hoofd).

coördinaten door van de melder. Deze coördinaten wor-

Daarna is de passagier naar het ziekenhuis gebracht. Hier bleek dat

den omgezet naar de straat die het dichtst bij de locatie

de passagier een lichte TIA heeft gehad. De dag daarna is de pas-

is.

sagier weer ontslagen uit het ziekenhuis. Piloot heeft zijn gegevens

- VIL (Vaststellen Incident Locatie): De MKA stuurt een sms

doorgegeven aan de politie.

naar de melder; de melder opent de sms en kan dan een link activeren. Op de meldkamer kan men dan de locatie

Een stevige mannelijke passagier van 70 jaar valt na 20 minuten

van de melder zien.

varen achterover; de piloot kan hem nog net opvangen. De man is

• Vraag medepassagiers of zij beschikken over medische

even onwel geweest en heeft daarna water gekregen. Direct landen

kennis en/of EHBO-technieken en of zij mee kunnen helpen

kon niet, omdat de ballon boven de stad hing. Passagier is daarna

cq. controle en toezicht op de situatie kunnen houden.

afwisselend gaan zitten en gaan staan. Na een kwartier kwamen er

De piloot is tenslotte ook doende de ballon te varen.

velden met gewas, en de piloot heeft besproken om de ballon even-

Aanbeveling is dat piloten en crewleden een EHBO- en

tueel daar in te zetten. De passagier gaf aan dat hij het nog wel een

reanimatiecursus volgen. Hierdoor raken we wat meer ver-

kwartiertje kon volhouden. Piloot heeft besloten om door te varen

trouwd met dit soort situaties. Sommige ziektekostenver-

tot er betere landingsmogelijkheden waren. De ballon is geland en

zekeringen vergoeden dit.

de passagier voelde zich inmiddels weer goed. Piloot vraagt zich af

• Gebeurt e.e.a. tijdens de vaart: probeer zo snel mogelijk te landen.

wat dit kan zijn geweest ? Lucht- of hoogteziekte, spanning van de ballonvaart?

• Zorg voor wat te drinken in de mand (jus d’orange, water) en bijv. kaakjes en een aluminium deken (ter voorkoming

Een vrouw van bijna 90 viel tijdens de vaart even flauw. Toen zij bij-

van afkoeling) en adviseer passagiers om een flesje water

kwam, kreeg zij wat water en is de ballon z.s.m. geland. Uit gesprek-

o.i.d. tijdens de vaart mee te nemen. Neem als piloot altijd

ken met bekenden van de passagiere bleek dat de passagiere niet

ook zelf een flesje water o.i.d. mee, zeker bij warm weer.

langere tijd zelfstandig kon staan. Dit was niet bekend bij de piloot.

Tenslotte

Oma maakt een ballonvaart met haar kleinkinderen. Tijdens de vaart

In dit artikel hebben we geprobeerd een aantal aandachtspun-

wordt mevrouw onwel. De piloot laat mevrouw op de bodem van de

ten en tips te geven. In de Operations Manual is een voorbeeld

mand zitten. Hierna kwam ze vrijwel direct weer bij. De piloot heeft

opgenomen van een Emergency Response Plan. Bovenstaande

daarna met haar gesproken om te kijken hoe het ging. Mevrouw

is bedoeld als een aanvulling op dit ERP. Doe er je voordeel

vertelde dat het wel weer ging. De piloot is daarna lager gaan varen

mee. Dit artikel is geschreven door Leon Leemans (VM KNVVL

en is z.s.m. geland. Bij de landing is mevrouw gaan staan en heeft

Ballonvaren) en Peter Bouman (ballonvaarder). Peter heeft

ze zichzelf vastgehouden. De piloot heeft daags na de vaart nog

jarenlang gewerkt bij de GGD/RAV Midden Brabant als ambu-

contact gehad: oma is naar de huisarts geweest en bleek een begin-

lancechauffeur/hulpverlener.

nende longontsteking te hebben.

Ballon stijgt tijdens een ballonevenement op. Vlak voor de landing wordt een passagier onwel; zakt door haar benen en raakt buiten bewustzijn. De piloot is direct geland. De betreffende passagier heeft “niets van de landing meegekregen”. Na de landing kwam de passagier weer bij. Mevrouw heeft zich laten controleren door een arts, op aandringen van de piloot. De arts kon niets ontdekken behalve dan “wellicht was deze passagier bevangen door de hitte”. Temperatuur was 23/24 graden.

Interview met Wouter Verbist, de jongste ballonvaarder van Nederland D O O R G E RJA N CR E BOL D E R

‘DISCERE ET VEHERE’ ZOU DE WAPENSPREUK VAN ONZE JONGSTE NEDERLANDSE BALLONVAARDER KUNNEN ZIJN: ‘LEREN EN VAREN’ - EEN VARIATIE OP DE ZEEUWSE SPREUK ‘LUCTOR ET EMERGO’. In het sinds 1936 bestaande

tijd voor vrij te maken’ ver-

Zeeuwse dorp Vogelwaarde

telt Wouter. Ondanks het

woont de ballonfamilie

feit dat hij al vele vaarten

Verbist. Vader Omér - zelf

met zijn vader maakte –

enthousiast ballonvaarder -

‘van naar hem kijken heb

besmette zijn zoon Wouter

ik veel geleerd’ - was René

met dit onschuldige virus.

Zwarteveen zijn officiële

Enkele maanden geleden

instructeur. Het praktijk-

behaalde de 17 jarige Wouter

gedeelte leverde weinig

zijn brevet en werd daarmee

problemen op: ‘Zeeland is

de jongste ballonvaarder

een uitdagend gebied met

van Nederland. ‘Eén van de

water en wind waar je veel

jongste’, haast hij zich te

leert en ervaart. Navigatie

zeggen, ‘samen met Martijn

en meteo spelen hier een

Hoogeslag’. Toch voldoende

grote rol. Vanuit Goes naar

reden voor een interview dat

Zeeuws-Vlaanderen over-

vanwege afstand en Covid-19

bruggen we soms 10 tot

via internet werd gehouden.

15 km over water.’ Wouter maakte ook lesvaarten in

Paplepel

Inzell, West-Brabant en

Van jongs af aan mocht

België. Zijn examenvaart

Wouter met zijn vader de lucht

maakte hij met Peter van

in. Eén van zijn eerste herinne-

Harten: ‘we hadden een

ringen was een vaart waarbij

mooie Zeeuwse bries’.

de ballon snel steeg, tijdens

Het klinkt als een under-

een ballonmeeting op vlieg-

statement! Onlangs nam

veld Seppe. ‘Ik kreeg een krie-

Wouter samen met andere

bel in mijn buik zoals in een

Nederlandse ballonvaarders

achtbaan en dacht: later wil

deel aan een ‘Indian sum-

ik ook ballonpiloot worden’.

mer meeting’ in Oostenrijk.

Vanaf die tijd hielp hij met het

Z O V RIJ ALS EEN V OG ELTJ E M E T D E P H -H O P

gereedmaken van de ballon en

Voornaamste doel: uren maken. Maar ook het fun-

kreeg hij de taak om op de ventilator te letten. Toen hij zo’n

aspect werd niet vergeten. ‘Ik heb mogen varen op de PH-HOP

jaar of 12, 13 was vroeg zijn vader of hij nog steeds piloot

van Peter van Harten, een topervaring! Ook heb ik samen

wilde worden - en zo kwam de opleiding in zicht.

Martijn Hoogeslag een vaart van ruim 2½ uur gemaakt. Superleuk!’.

Opleiding Naast zijn studie procestechniek begon Wouter aan het theo-

Toekomst

retische gedeelte van zijn opleiding. ‘Achteraf realiseer ik me

Gevraagd naar zijn toekomstplannen vertelt Wouter dat hij

dat het belangrijk is om de theorie serieus te nemen en er echt

zich eerst gaat focussen op zijn B-rating en op een commer-

interview

DISCERE ET VEHERE

interview 26

W O U T E R E N OM ÉR Z ETTEN Z EELAND ALS B ALLONV AARP RO VINCIE OP D E KA A R T

ciële licentie. Daarmee ontstaat het eerste Zeeuws-Vlaamse familieballonbedrijf met twee piloten, een enthousiaste moeder én een trotse zus als onmisbare crewleden. Of hij later aan wedstrijden deel gaat nemen? ‘Ik ben wel competitief ingesteld maar dat moet nog even wachten’. Uiteindelijk is het doel om ook instructeur te worden. Zeeland en ballonvaren. Het lijkt een wat moeizame combinatie, waar sinds de in 1784 in Middelburg genomen proeven met een primitieve ‘lugtbol’ ogenschijnlijk maar weinig ballonactiviteiten plaatsvonden. Die stelling moeten we naar het land der fabelen verwijzen!

O P JO NGE LEEFTIJ D AAN DE B RANDER

of dient uw transponder of radio getest te worden?

Stuur deze dan op naar Service Center Terlet bv en u ontvangt uw instrument binnen 5 werkdagen retour. of op afspraak, dezelfde dag nog klaar.

EASA Approved EASA Part-M, Subpart F – Maintenance Organisation Approval No. NL.MF.3002 EASA Part-M, Subpart G – Continuing Airworthiness Maintenance Organisation (CAMO) Approval No. NL.MG.8002

Service Center Terlet bv Apeldoornseweg 203e 6816SM Arnhem

www.sct-terlet.nl

info@sct-terlet.nl

+31(0)26 44 31 251

ballonstof

Hoogtemeter aan kalibratie toe?

Netherlands

ADVERTEREN IN BALLONSTOF Twee vliegen in één klap Het is weliswaar niet vergelijkbaar met adverteren op Times Square, maar daar zijn de zéér aantrekkelijke advertentietarieven dan ook naar. Als ballonvaarders in Nederland en Vlaanderen tot je doelgroep behoren én je het leuk vindt om iets terug te doen voor je klanten, is adverteren in Ballonstof het overwegen waard. Je brengt je producten en diensten onder de aandacht en helpt tegelijkertijd mee om ons verenigingsblad in deze vorm in stand te houden. Zie het colofon voor de mogelijkheden of neem contact op via ballonstof@knvvl.nl of redactie@balloonfederation.be.

ballonstof 28

Wij zijn de club die: - uitdaagt - crew een team maakt - leert navigeren - ballon-skills test - stressbestendig maakt meer weten of eens een training/wedstrijd meedoen?

www.dbcc.nl

OPROEP: INFORMATIE FRIESE BALLONFEESTEN 1986-1995 D O O R ARJEN VISSER

Beste ballonliefhebbers, ik ben de beheerder van www. ballonfanarjen.jouwweb.nl. Op deze website probeer ik alle ballonnen die ooit deelgenomen hebben aan de Friese Ballonfeesten te vermelden. Het archief is echter nog niet compleet. Ik ben daarom op zoek naar foto’s, programmaboekjes, deelnemerslijsten etc. van de beginjaren (1986-1995) van de Friese Ballonfeesten. Mochten jullie mij hiermee kunnen en willen helpen, dan ben ik te bereiken via arjenvisser68@gmail.com. Ook als jullie mij op een andere manier aan informatie kunnen helpen, hoor ik het graag. Alvast bedankt!

THE QUICKEST WAY TO BE IN THE SKY BALLOON FLIGHT PLANNING SOFTWARE

New in 2021 ONZE 6 PIJLERS • QUICK SETUP • STRATEGIC PLANNING • QUICK RESERVATION • FLIGHT PLANNING • CHECK-IN • ANALYTICS

AL VANAF

30€ / maand

MOBILE WEB APP VOOR PASSAGIERS • Passagiers kunnen online namen en gewichten ingeven • Geef duidelijke instructies en een link naar Google Maps voor het bereiken van het opstijgterrein • Geef online toegang tot je vluchtkalender voor het eenvoudig (her-)plannen van een vlucht

GRATIS PROEF

HTTPS://QUICKRELEASE.AERO

DO O R DAN Y M A R I E N

ONDER DE TERM THERMIEK VERSTAAN WE DE STIJGENDE LUCHTSTROMINGEN DIE ONTSTAAN WANNEER DE ONDERSTE LUCHTLAGEN VERWARMD WORDEN DOOR DE ZON. DEZE OPWARMING GEBEURT NIET RECHTSTREEKS: DE STRALING VAN DE ZON WORDT DOOR HET AARDOPPERVLAK GEABSORBEERD EN WORDT OP ZIJN BEURT UITGESTRAALD NAAR DE BOVENLIGGENDE LUCHTLAGEN IN DE VORM VAN WARMTE. DIT BETEKENT DAT DE ZON EERST HET AARDOPPERVLAK EEN BEPAALDE TIJD ZAL MOETEN BESTRALEN ALVORENS THERMIEK ZAL ONTSTAAN. Onder normale omstandigheden daalt de temperatuur nog

een veel lager soortelijke warmte. Dit betekent dat op een zon-

een uurtje na het opkomen van de zon, waardoor de och-

nige dag vaste oppervlakken zoals bijvoorbeeld zand, beton,

tend een ideale periode is om een ballonvaart te maken,

bebouwing en asfalt snel zullen opwarmen terwijl dit voor een

zonder de storende invloed van thermiek. Ook wanneer er

wateroppervlak niet of nauwelijks het geval zal zijn. Ook droge

zich een grondinversie heeft gevormd als gevolg van nach-

naaldbossen en heidegebieden zullen veel beter opwarmen

telijke afkoeling, zal thermiek pas ontstaan nadat de tempe-

dan natte landschappen zoals polders of moerasgebieden.

ratuur genoeg is gestegen om deze grondinversie te doen verdwijnen.

Onstabiele opbouw Om thermiek te creëren moet de lucht onstabiel van opbouw

Instralingshoek en aardoppervlak

zijn. Dit wil zeggen dat de temperatuur van het stijgende

Het opwarmen van de onderste luchtlagen gebeurt niet

luchtdeeltje hoger moet zijn dan deze van de omringende

gelijkmatig waardoor de thermiek zowel qua plaats als in

lucht. Hoe groter het verschil tussen beiden, hoe sterker de

tijd sterk kan verschillen. De intensiteit en voorkomen van

stijgstromingen. Op een stralende zonnige dag in de zomer

thermiek hangt af van de hoek van instraling en de samen-

kunnen deze waarden gemakkelijk oplopen tot enkele meters/

stelling van het aardoppervlak. De hoek van instraling is de

seconde. Dikwijls zijn deze stijgstromingen niet zichtbaar,

hoek die het zonlicht maakt t.o.v. het aardoppervlak. Deze is

maar wanneer de stijgende lucht relatief vochtig is zal deze

afhankelijk van het tijdstip van de dag, de breedtegraad van

geleidelijk afkoelen en op een bepaalde hoogte verzadigd

de plaats waar men zich bevindt en het seizoen. Wanneer

zijn. Dit betekent dat de lucht 100% vochtig is en dat bij

de zon hoog aan de hemel staat, wordt met een bepaalde

verdere stijging en de bijbehorende afkoeling de aanwezige

hoeveelheid zonnestraling slechts een klein oppervlak opge-

waterdamp zal condenseren tot water. Dit water uit zich dan

warmd waardoor de temperatuur snel kan stijgen. Wanneer

in de vorm van een cumuliforme of verticaal groeiende sta-

de zon laag staat wordt dezelfde hoeveelheid zonnestraling

pelwolk. Wanneer de lucht echter erg droog is, zullen er geen

over een groter oppervlak verdeeld en zal de opwarming

stapelwolken ontstaan en spreken we van droge of blauwe

(veel) minder intens zijn.

thermiek. Deze laatste vorm van thermiek komt vaak voor op een zonnige (zomer)dag in een hoge drukgebied, waarbij de stijgstromingen zichtbaar worden via luchtspiegelingen boven bijvoorbeeld beton-, asfalt- of zandoppervlakten.

Ook de samenstelling van het aardoppervlak en het type bodem is van belang. De meeste vloeistoffen zoals bijvoorbeeld water hebben een grote soortelijke warmte, wat betekent dat er veel zonne-energie nodig is voordat de temperatuur ervan stijgt. Anderzijds hebben de meeste vaste stoffen

meteorologie

HET ONTSTAAN VAN THERMIEK

column 30

AD’S BALLON BESOGNES The Golden Age of Ballooning Een paar maanden geleden noemden we het huidhonger. Het is inmiddels november als ik dit schrijf. Ik kijk naar een film en zie dat mensen elkaar een hand geven, zelfs omhelzen. Ik ben verbaasd, vooral over mijn eigen reactie. Alsof ik staar naar een ver verleden, nee erger, alsof het nooit meer is zoals het was. Inmiddels ligt het bedrijf op de klippen, de omzet is met 75% gekelderd. Contracten uitgesteld, lonen vooruitgeschoven, personeel niet aan kunnen nemen, passagiers zijn boos omdat we niet varen terwijl de KLM wel vliegt. Ik heb wel tijd om de restanten van de brand van de loods in 2017 door te spitten. Ik dacht dat al mijn logboeken verbrand waren, maar het is slechts de buitenkant. Ik open een willekeurige pagina uit een van de logboeken, er staat een vaart gelogd op 6-9-‘92, de eerste wedstrijdvaart bij het EK in Luxemburg. Eerste taak: shortest distance. Ik stijg op, vaar een box en na 20 minuten zweef ik vrolijk over het opstijgveld in de buurt van het rode kruis. De wedstrijdleiding staat voltallig de op-en-neer gaande bewegingen van de ballonnen te bekijken wanneer ik laagscherend op 20 cm hoogte langs vaar. Ze zwaaien nog. Als ik na de vaart het scorebord ga bewonderen, staat er een penalty voor grondcontact. Het touwtje waarmee de wedstrijdbanier aan de mand bevestigd was had de grond had geraakt. Het kampioenschap zat meteen stuk, protesten hielpen niet. Ik ben daarna ook gestopt met wedstrijdvaren: het ballonvirus dat ik in 1974 opdeed voor wedstrijdvaren werd voorgoed de kop ingedrukt. Vandaag is het 22 november, we kunnen weer, met vier man maken we de ballon klaar. Er staat een huishouden-van-vijf te trappelen om de lucht in te gaan. Alle materialen zijn weer gekuist, mondkapjes op om onze glimlach te verbergen. Door de stratus heen kleurt de lucht langzaam blauw. Een vaccin schijnt aan de horizon, en daarachter nog een en nog een derde. Wat overblijft is het ballonvirus én een leuke serie van Monty Python op Netflix: The Golden Age of Ballooning.

AD HAARHUIS

T E K ST : REM KO W I G G E R

NADAT IN 1783 DE EERSTE VAARTEN MET EEN GASBALLON EN HETELUCHTBALLON HADDEN PLAATSGEVONDEN WAS HET PILÂTRE DE ROZIER DIE DE EIGENSCHAPPEN VAN BEIDEN WILDE COMBINEREN. HIJ BOUWDE EEN ZOGENAAMDE ROZIÈRE, WAARMEE HIJ OP 15 JUNI 1785 PROBEERDE HET ENGELSE KANAAL OVER TE STEKEN. DE OVERTOCHT LIEP NIET ALS GEPLAND EN PILÂTRE DE ROZIER VERLOOR BIJ DEZE POGING HET LEVEN. HIJ HAD ECHTER WEL DE BASIS GELEGD VOOR DE POGINGEN EIND 20E EEUW OM DE WERELD ROND TE GAAN IN EEN BALLON. Hoewel er een heel boek over (de historie van) Rozières te schrijven is, beschrijft dit artikel alleen de werking in

huid - die voor een isolerende laag lucht zorgde - en plaatsten ze op zonne-energie aangedreven ventilatoren in het hete-

hoofdlijnen en gaat het in op een aantal mijlpalen in

luchtgedeelte, die koude lucht (ca -40°C) naar binnen

de geschiedenis.

zogen. De afkoeling ’s nachts werd afgeremd door naast het gebruik van de branders bovenop de ballon

De Rozière

een tweede helium cel te plaatsen die een isolerende

De Rozière is een hybride ballon, die bestaat uit

tent draagt. Al deze factoren zorgen ervoor dat het

een heliumcel die de ballon draagt en een heteluchtdeel dat de gascel op temperatuur houdt. Rozières worden ontwikkeld om lang en hoog te kunnen varen. Bij

draagvermogen van de heliumcel onder invloed van temperatuur- en drukverschillen zo constant mogelijk te houden is.

pogingen de wereld rond te gaan, werd gerekend met vaartijden van enkele weken en vaarhoogtes in de straalstroom

Race rond de wereld

op een hoogte van zo’n 9-10 km, waar snelheden bereikt

Midden jaren ’90 waren drie teams bezig om als eerste in een

worden van 100-400 km/uur. Zodra de zon overdag de ballon

ballon non-stop de wereld rond te gaan: Steve Fossett met

opwarmt zal de heliumcel uitzet-

zijn ‘Solo Spirit’, Bertrand Picard en

ten waarbij een eventuele overdruk

Wim Verstraeten met de ‘Breitling

opgeheven wordt door helium te

Orbiter’ en Richard Branson met

ventileren. De afkoeling ’s nachts

de ‘Global Challenger’ (gevaren

zorgt ervoor dat de heliumcel

door Per Lindstrand). Na enkele

krimpt en dus draagvermogen ver-

mislukte pogingen waren het uit-

liest. Dit laatste wordt opgevangen

eindelijk Bertrand Piccard en Brian

door het heteluchtgedeelte onder

Jones die in hun Breitling Orbiter

de cel. Door dit gedeelte warm

3 als eerste per ballon de wereld

te houden blijft de heliumcel op

rond gingen, met een start in

temperatuur. Hoewel dit principe

Zwitserland en landing in Egypte.

voldoende is voor vaarten van

Met 40.000 km in 20 dagen tijd

enkele dagen, moest er voor de

schreven ze geschiedenis. In Juni

langere vaarten nagedacht worden

2002 was het Steve Fossett die als

over oplossingen om de aanwar-

eerste solo rond de wereld ging in

ming en afkoeling tegen te gaan.

zijn Spirit of Freedom. Na een start

Geventileerd helium komt immers

in Australië kreeg hij na 13 dagen

niet meer terug, en het verwarmen

en 33.000 km weer vaste grond

van de cel kost propaan en dat is

onder de voeten. In 2016 was het

weer gewicht. Om de aanwarming

Fedor Konyukhov die het record van Steve Fossett met twee dagen

tegen te gaan gebruikte Cameron voor zijn Rozières o.a. een zilveren stof (Mylar genaamd) die

verbrak: in 11d 5u en 32m voer hij vanuit Australië de wereld

de zon reflecteert. Verder maakten ze gebruik van een tweede

rond.

techniek

ROZIÈRES

ballonstof 32

EEN INDIAN SUMMER IN CORONATIJ D O OR M O N I QU E HOOG ES LAG

HET BORRELDE AL EEN TIJDJE: IK WILDE GRAAG EENS BALLONVAREN BIJ VRIENDIN IRENE FLAGGL IN OOSTENRIJK. HET IS EEN PRACHTIGE OMGEVING OM TE VAREN, MAAR TOT NU TOE WAS HET ER NOG NIET VAN GEKOMEN, EN HET IS TE VER WEG VOOR EEN WEEKENDJE. HET KWAM ER MAAR NIET VAN, TOT CORONA VAN ZICH LIET HOREN!

We lagen in Nederland begin dit jaar stil en er was een Notam

vooruitbetalingen, en als we niet zouden komen of eerder

die verbood om vóór 1 september 2020 ballonvaarten uit te

weg wilden, waren er geen kosten aan verbonden. Met veel

voeren. Een jaar zònder evenement kon ik me niet voorstel-

enthousiasme reden we op vrijdagavond 16 oktober met ons

len. Als het hier niet mag, dan maar naar andere opties kijken.

team naar Oostenrijk. Als je rechtstreeks rijdt valt de afstand

Zo ontstond het idee om in de zomer naar Oostenrijk uit te

van 1100 kilometer best mee: prima in een dag te doen.

wijken. Op 10 juli kwam echter het verlossende woord van Minister Grapperhaus: we mochten alsnog gaan varen! En dan

Het werd een onbeschrijfelijke week, maar ik ga het toch pro-

“moeten” natuurlijk eerst de passagiers in Nederland worden

beren. De sfeer onder de teams was geweldig, en iedereen

bediend. Er was nog wat in te halen.

had zin om te varen. Bovendien: het weer was uitzonderlijk goed. In 6,5 dag werden 12 vaarten gemaakt. Het tijdschema

Indian Summer

leek op vakantie: elke ochtend om 07:00 uur briefing (met

Maar het idee bleef staan. Waarom niet na “ons” seizoen,

koffie en wat lekkers), een zorgeloze ballonvaart, tanken bij

met een aantal leuke teams, eens ballonvaren in Oostenrijk?

de pomp van Irene en zelf de stand bijhouden. Bij terugkomst

Na een kort overleg met Rob den Boer en Irene Flaggl werd

een uitgebreid ontbijt, dat met koffie en lekkers meestal uit-

het idee concreet: het zou de “Indian Summer Stubenberg”

liep tot de lunch. Elke dag om 15:00 uur weer een briefing en

worden. Het enthousiasme onder de teams die we erover

een prachtige vaart.

spraken bevestigde het vermoeden dat we er allemaal “aan toe” waren. De derde week van oktober 2020 werd geprikt.

Cloudhopper

Ondertussen begonnen de donkere coronawolken zich boven

Bijzonder aan dit evenement was dat iedereen er voor de lol

Nederland samen te pakken, maar de persconferentie voor

was, zonder commercieel belang. Er werd binnen de teams

ons vertrek bracht vrijwel niemand aan het twijfelen. We gin-

regelmatig gewisseld van samenstelling en zo kwam het dat

gen immers naar geel gebied, en in Oostenrijk hoef je buiten

ik een vaart met de PH-HOP cloudhopper van Peter van Harten

niet eens mondkapjes op. Het maakte de beslissing een stuk

mocht maken. Na 31 jaar ballonvaren had ik het steeds met

makkelijker dat Irene met haar team super flexibel was: geen

succes ontweken, maar mijn lieve collega’s vonden dat het

ballonstof

JD BALLONVAREN IN STUBENBERG

“wel eens tijd werd”. Met wat gezonde spanning opgestegen (wat heb je op zo’n stoeltje weinig om je heen!) om vervolgens op 3750 voet de juiste windrichting te vinden voor een

die aangaf dat het kon. Bovendien was er een ‘live’ (meteo)

fly-in naar Stubenberg. Een “splash & dash” kwam ook nog op

verslag van de lokale piloten, die ons dagelijks voorgingen.

mijn pad. Daarna doorgevaren richting het opstijgveld, bij een

We zijn vervolgens opgestegen met alleen piloten aan boord,

tussenlanding koffie aangeboden gekregen (dankjewel Omèr!)

en extra gas. We hadden een plan A, B en C en je raadt het al:

en met koffie en al weer opgestegen om te proberen op lage

het werd de mooiste vaart van het evenement met continue

hoogte het startveld te halen. Dat laatste lukte op één veldje

zicht op de grond, een prachtig wolkendek naast ons, en een

na. Wat een geweldige belevenis, en wat leuk om te zien hoe

‘clear blue sky’ aan de andere kant. En niet te vergeten: met

iedereen me die ervaring gunde. Peter van Harten: nogmaals

besneeuwde bergtoppen aan de horizon.

grote dank voor deze bijzondere ervaring.

Schnapps met herten Love in the air

Het is een omgeving met schitterende landingsmogelijkheden,

Ander hoogtepunten waren het slagen van Bo Struijk voor

waarbij het enige “oponthoud” de aardige landeigenaren

haar brevet en van Tom Buekers als Flight Instructor, én de

waren, die je met schnapps verwelkomden en/of je hun her-

doop van de PH-HUG, de lieve ballon van Mees van Dijk, waar

tenboerderij wilden laten zien. Mocht je overwegen om naar

ik peettante van mag zijn. Wat een entourage bij het kasteel

Stubenberg am See in Oostenrijk te gaan, dan kan ik je de

en wat een geweldige sfeer. “Love is in the air” werd door

“Apfelwirt” van Irene en Peter Flaggl van harte aanbevelen.

het team van Hadelkamp snel gevonden en schalde door de

Het is een geweldig flexibel ballonvaart-hotel, met mooie

speakers.

kamers en appartementen, een heerlijk ontbijt, een opstijg-

Er was ook een meer uitdagende vaart, waar ik in Nederland

veld, propaan-tank en lokale piloten die je willen helpen om

waarschijnlijk niet aan zou zijn begonnen. Het wolkendek leek

de mooiste vaarten te maken. De piloten maken er zo’n 200

vrijwel gesloten. “Waarom dan wel in Oostenrijk?” vraag je je

vaarten per jaar, dus je hebt een behoorlijke kans op mooi

wellicht af. Nou, we hadden elke dag goede meteo-informatie,

weer. Voor meer informatie zie www.apfelwirt.at.

geschiedenis 34

EEN JUBILEUM EN EEN VERLIES Zestig jaar heteluchtballonvaart; Don Piccard overleden T E KS T H A N N A B B EN FO T O ’ S G R E G Y OS T ( KANAALOV ERS TEEK) EN NATIONA L BAL L O O N MUSEUM IO WA (P O RTRETTEN)

EEN MAAND VÓÓR DE ZESTIGSTE VERJAARDAG VAN DE MODERNE HETELUCHTBALLON OVERLEED DE DON PICCARD. SAMEN MET ED YOST WAS HIJ EEN VAN DE GRONDLEGGERS VAN DE MODERNE BALLONVAART. Ed Yost

Don Piccard

Zestig jaar geleden - op 22 oktober 1960 - maakte Ed Yost

Medio september overleed op 94-jarige leeftijd Donald Louis

(1919-2007) de eerste vrije, bemande ballonvaart met een

(Don) Piccard (1926-2020). De Zwitserse ballonvaardersfami-

moderne heteluchtballon, vanaf het verlate Bruning Army Air

lie Piccard verhuisde naar de VS toen pa Jean Félix daar les

Field in Nebraska, USA. Er werd al langer geëxperimenteerd

ging geven aan het prestigieuze MIT (Massachusetts Institute

met heteluchtballonnen, maar die hadden nog niet tot een

of Technology). Zoon Don kreeg op vierjarige leeftijd in 1931

bevredigend resultaat geleid. Yost had meer succes. Hij had

het Amerikaans staatsburgerschap. Na zijn studie trad hij in

ervaring opgedaan met het fabriceren van (gas)ballonnen

dienst bij de marine, waar hij zich o.a. toelegde op in de inzet

via zijn werk op de High Altitude onderzoeksafdeling van

van ballonnen en luchtschepen tijdens WO2. In 1947 haalde

General Mills, en richtte in

Don de landelijke pers nadat hij

1956 samen met enkele col-

een solovaart had gemaakt met

lega’s van die afdeling het

een gemodificeerde Japanse

bedrijf Raven Industries op,

Fu-Go ballon: een grote papie-

dat zich ging specialiseren in

ren ballon die door Japanners

ballonnenbouw. Een subsidie

tijdens WO2 werd volgeladen

van de Amerikaanse Marine

met explosieven en onbemand

aan het nieuwe bedrijf versnelde de ontwikkeling van een

ED YO ST

werd opgelaten, om in de VS en Canada verwoestingen

betrouwbare heteluchtballon.

aan te richten. In 1952 richtte

Het probleem van bevriezende

hij samen met enkele mede-

branders werd opgelost door

standers de Balloon Club of

de coil toe te voegen, en er

America op, een voorloper van

werden innovaties in stoffen, coatings, brandstoffen en enve-

de huidige Balloon Federation D O N P I CCARD

BFA. Don trad in 1962 in dienst

lopconstructies doorgevoerd.

bij Ed Yost’s eerdergenoemde

De verbeteringen brachten een

Raven Industries. In hetzelfde

revolutie teweeg in ballon-

jaar organiseerde hij ‘s werelds

nenland, want het varen met een luchtballon werd veiliger,

eerste FAI-wedstrijd voor heteluchtballonnen, vanaf het

eenvoudiger en rendabeler dan het ooit was geweest. Nadat

bevroren White Bear Lake in Minnesota. In 1964 richtte hij in

de eerste niet-militaire ‘burgerballon’ door Raven Industries

Californië zijn eigen ballonbedrijf op: Piccard Balloons. Het

in november 1961 werd afgeleverd, was het hek van de dam:

gebruik van verstevigde load tapes was een Piccard-innovatie

een nieuwe luchtsport was geboren. Ter promotie van zijn

die nog steeds wordt toegepast. In een artikel over Don

bedrijf in Europa realiseerde Yost op 13 april 1963 de eerste

Piccard naar aanleiding van diens overlijden, noemde de New

heteluchtvaart over Het Kanaal samen met die andere bekende

York Times de Piccard-familie eerder dit jaar ‘Balloon Royalty’

Amerikaanse ballonpionier, de eerder dit jaar overleden Don

- en niet zonder reden: oom Auguste bereikte in 1931 met

Piccard. Op de zwart-witfoto zie je Ed (L) en Don (R) kort voor

zijn stratosfeerballon een recordhoogte van 16,9 km; ma

de oversteek.

Jeannette wist in 1934 geschiedenis te schrijven door als eerste vrouwelijke ballonvaarder per ballon de stratosfeer te bereiken en Auguste’s kleinzoon Bertrand maakte samen met de Brit Brian Jones in maart 1999 de eerste non-stop ballonvaart rond de wereld.

HOE VERHOOG JE DE CILINDERDRUK IN DE WINTER? D O O R B A S VR I JH OF

DE DRUK OP EEN BALLONBRANDER IS AFHANKELIJK VAN DE TEMPERATUUR VAN HET VLOEIBARE PROPAAN. HOE LAGER DIE IS, DES TE MINDER BRANDERDRUK. OM ERVOOR TE ZORGEN DAT IN DE WINTER, ONDER KOUDE OMSTANDIGHEDEN, DE GASDRUK IN DE CILINDERS (EN DAARMEE OP DE BRANDER) OP PEIL BLIJFT, KUNNEN TWEE METHODEN TOEGEPAST WORDEN: VERWARMING VAN DE CILINDERS OF DRUKVERHOGING MET ANDERE GASSEN.

techniek

Lage temperaturen geven geringe branderdruk

IN KO UD E WINTERMAAND EN KAN VIA EEN D RUKREGEL AAR VANUIT EEN STI K ST OF C IL I ND ER D E GEWENSTE D RUK O P EEN P RO P AANCIL IND ER WO RD EN GE ZE T .

Cilinderverwarming Door de cilinders op te slaan in een

daarom minder geschikt voor systemen die een waakvlam hebben die wordt gevoed door

warme omgeving (kamertempera-

gasvormig propaan. Als de gasfase in

tuur), en ze pas kort van tevoren

de tank voor een groot deel uit stikstof

naar buiten te brengen, blijven ze vaak lang genoeg op temperatuur

bestaat, zal een waakvlam op gas-

– en dus voldoende op druk – om

vormig propaan moeilijker (of helemaal niet) branden. Ten tweede

de vaart te voltooien. Het opslaan van

moet je erop bedacht zijn

gevulde cilinders in een afgesloten ruimte

dat bij een verhoging van

brengt echter risico’s met zich mee. Cilinders kunnen ook op temperatuur

de temperatuur de cilin-

gebracht worden door ze te verwar-

derdruk in een cilinder

men in een badje met warm water of

met stikstof sneller zal oplopen. Dat kan een pro-

met behulp van elektrisch verwarmde

bleem vormen wanneer op

tankhoezen.

druk gebrachte tanks niet

Drukverhoging met andere gassen

volledig gebruikt worden.

De cilinderdruk kan ook verhoogd worden door

Voordat deze tanks opgesla-

toevoeging van een ander gas. Bij 0°C heeft

gen worden, moet de druk eerst tot 7 bar of minder worden

propaan een dampdruk van slechts 4 bar.

verminderd, door stikstof af te blazen. De cilinders moeten

Door een ander gas dan propaan onder

voorzien worden van een label, waaruit blijkt dat er stikstof is

druk in de cilinder te pompen, kan de

toegevoegd. Een derde nadeel is, dat bij gebruik van stikstof

cilinderdruk verhoogd worden tot een

de cilinderdruk tijdens de vaart zal afnemen. Bij een normale

acceptabele waarde, van bijv. 7 tot 10

cilinder is de druk niet afhankelijk van de vullingsgraad, maar

bar. Het meest gebruikte gas voor deze

bij een cilinder met stikstof zal de druk afnemen wanneer het

toepassing is stikstof (N2), maar in som-

vloeistofniveau in de cilinder daalt. Dat is vooral merkbaar bij

mige gevallen is ook CO2 of methaan

de laatste 25%. Omdat stikstof ook voor een deel oplost in het

(CH4) toegestaan. In tegenstelling tot

vloeibare propaan, levert dat een zwakkere vlam op.

propaan, blijven deze gassen bij de heersende temperatuur en druk in de tank gasvormig.

Tenslotte

Daardoor bevinden ze zich alleen in de vrije ruimte boven de

Tenslotte zijn bij lage temperaturen de rubberen o-ringen in

vloeistof, en hebben ze geen invloed op de vullingsgraad van

de slangkoppelingen stugger dan normaal. De kans op lek-

de cilinder.

kage neemt daardoor toe, en dat geldt des te meer als de cilinderdruk met stikstof wordt verhoogd. Bij drukverhoging

Beperkingen en voorzorgen bij gebruik van stikstof

door verwarming is dat risico veel kleiner; de o-ringen zijn dan ook warmer. Bij zeer lage temperaturen heeft die laatste

Het gebruik van stikstof heeft een aantal beperkingen.

methode daarom de voorkeur. Voor meer informatie zie ook

Ten eerste is het, net als CO2, een onbrandbaar gas, en

Bas Vrijhof, Theorie voor Ballonvaarders, 2e druk 2020.

ballonspotten

BALLONSPOTTERS Z OALS V ROEG ER WEER O P D E F IETS D E E E R S T E N A D E LOC K DOWN

D O O R KEVIN BO ON

ÉÉN VAN D E NIEUWE D IT JA A R

DRI E NI EUWE O P ÉÉN F O TO

R E FL E CT I E S S CH A FFE N M I LITAIRE TRAINING S B ALLON

E E N NIE U W E D U B B E L

E EN GEKEND UITZICH T IN WACH TBEKE

UITZICH T I N L O UVAIN

2020 wordt een jaar dat niet snel vergeten zal worden, om

piloot op zich. Resultaat: de drie eerste luchtballonnen na de

de overbekende redenen. In januari beloofde het nog een

lockdown komen het huis over, met wat emotionele tranen

mooi ballonspotjaar te worden. Op 5 januari spotten we onze

in de ogen worden kiekjes geschoten. Ballonspotten behoort

eerste luchtballon, niet wetende dat we vier maanden zouden

nog tot een niet toegestane niet-essentiële verplaatsing met

wachten op de volgende. Vrouwlief vroeg begin dit jaar om

de wagen, dus is onze bewegingsvrijheid beperkt tot de fiets.

het rustiger aan te doen, nu ja, de manier waarop was niet de

Begin juni vervalt de beperking en besluiten we onze spotregio

bedoeling. Voor het eerst in jaren is onze agenda leeg, leger,

met de nodige voorzorgsmaatregelen te vergroten. Juli wordt

leegst. Op de ochtend van 12 mei staat er een noordoosten-

een drukke ballonmaand en verdere verplaatsingen (binnen

wind, én is er groen licht gegeven voor ballonvaarten voor de

België) worden ingepland: Tielt-Winge, Kortrijk, Louvain-La-

ballonspotten

OVERZICHT 2020 CE R O U X - M O U S TY IS EEN V AAK GEB RU IKTE OP S T I JG L OCA TIE IN WAALS -B RAB ANT AD AMS

37 SI NT-NI KL AAS RESP ECT-D EEL NEMER

I NH AAL -RESP ECT-VAART

G RE N S G E VA L O P FOT O

RES PEC T IN METZ

O RI GINA L SINC E 1 9 8 1 A D A M S - OO- B SM

EERTS E V AART

O P A H EEF T P L EZI ER IND E LU C HT

V AN THE B EAST

Neuve, Ceroux-Mousty en Sint-Niklaas worden aangedaan,

soortgelijk initiatief. Het wordt onze enige ballonspot-trip

en het lijstje met nieuw-gefotografeerde ballonnen wordt

naar het buitenland. Enkele uitgestelde ballonmeetings in

aangevuld. Zelfs een authentieke Adams-luchtballon

september en oktober worden omwille van het virus en/of de

(OO-BSM; 1981) kan erop. Een virusuitbraak in de provincie

meteo alsnog geannuleerd. Maar de nieuwe luchtballonnen

Antwerpen zorgt ervoor dat we in augustus weer in de

in België blijven komen, waardoor we nog steeds op pad kun-

eigen regio spotten. Dan volgt september, de #respect-

nen. Terwijl we in maart nog dachten weinig tot geen nieuwe

maand waabij zorgverleners een ballonvaart krijgen aan-

luchtballonnen te kunnen fotograferen, is medio oktober het

geboden, wat een mooi schouwspel! In Metz (Frankrijk)

aantal nieuwe ballonnen op de lijst alsnog opgelopen tot 44.

organiseert de plaatselijke ballonclub een week later een

colofon

COLOFON

Ballonstof winter 2020. Kwartaalblad van de afdeling Ballonvaren van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL) i.s.m. de Koninklijke Belgische Ballonvaart Federatie (KBBF). Oplage 550 exemplaren.

De redactie van Ballonstof wenst u ﬁjne feestdagen

Redactie: Han Nabben, hoofdredacteur | Annette Witte, eindredacteur | Rutger Coucke, art director | Gerjan Crebolder, redactie Nederland | Luc van Geyte, Gert Laureys, redactie België. De redactie beslist over het opnemen van artikelen en behoudt zich het recht voor om artikelen te bewerken. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de artikelen komt voor rekening van de betrokken auteur. Contact: Ballonstof@knvvl.nl (NL) of redactie@balloonfederation.be (BE). Ballonstof niet ontvangen? Neem dan contact op met ledenservice@knvvl.nl of redactie@balloonfederation.be. Verschijningsdata en deadlines: Voorjaar deadline 28-2, verschijning 31-3 | Zomer deadline 31-5, verschijning 30-6 | Najaar deadline 31-8, verschijning 30-9 | Winter deadline 23-11, verschijning 24-12. Adverteren: 1/1 pag. € 260 | 1/1 pag. binnenzijde omslag of pag. 5 € 290 | 1/1 pag. achteromslag € 315 | 1/2 pag. € 140 | 1/4 pag. € 80 | 1/8 pag. € 42. Korting bij herhaald adverteren. Tarieven zonder BTW. Abonnementen: Losse nummers €7,95. Abonnement € 30,per jaar. Abonnementen worden automatisch verlengd tenzij een maand voor het verstrijken van de abonnementsperiode bericht van opzegging is ontvangen via ledenservice@knvvl.nl (NL) of redactie@balloonfederation.be (BE). Ballonstof is gratis voor leden van de KNVvL afdeling Ballonvaren, de DBCC en de KBBF. Bestuur KNVvL Ballonvaren: Voorzitter René Zwarteveen, +31(0)6-15054777, voorzitter.ballonvaren@knvvl.nl | Secretaris vacature, a.i. via KNVvL-bureau, secretaris.ballonvaren@knvvl.nl | Penningmeester Rick de Groot, penningmeester.ballonvaren@ knvvl.nl | Algemene bestuursleden Jan Oudenampsen, VMS, +31(0)6-53336933, Niels Kon, Rob den Boer | Woordvoerder Monique Hoogeslag, +31(0)6-23505807, woordvoerder.ballonvaren@knvvl.nl | www.knvvl.nl/ballonvaren Bestuur KBBF: Voorzitter Stijn Staelens, +32(0)474-489630 | Secretaris en ledenadministratie Evert Dehandschutter, +32(0)472-804884 | Penningmeester Luc Van Geyte, +32(0)495-225566 | Leden RvB Christophe Holvoet, Gert Laureys, Johan Vander Meiren | Woordvoerder Yves Lannoy, +32(0)478-515730. Email rvb@balloonfederation.be | Sportcommissie, sportcommissie@balloonfederation.be | www.balloonfederation.be © Ballonstof Magazine. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden verveelvoudigd, opgeslagen en/of openbaar worden gemaakt zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur. www.knvvl.nl/ballonstof ISSN 1386-1700

Han Nabben, Annette Witte, Rutger Coucke, Gerjan Crebolder, Luc van Geyte, Gert Laureys

ballonstof

LUCHTBALLONVERZEKERING

U wilt uw vingers niet branden... Dus kies voor een liefhebber en specialist met ruim veertig jaar ervaring Meer informatie: Walter van Burgel 076 - 5333 535 w.vanburgel@dekeyzer.nl Marloes Selten 076 - 5333 525 m.selten@dekeyzer.nl

De collectieve verzekeringsoplossing voor KNVvL en individuele ballonvaarder.

ballonstof 40

• Onderhoud, inspec�es en ARC’s • Verkoop Cameron ballonnen, GEFA-Flug luchtschepen en toebehoren • Dealer f.u.n.k.e. radio’s en transponders / Flytec apparatuur

twi�er.com/CameronEurope facebook.com/CameronBalloonPromo�ons