Tijdschrift van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart
Jaargang 28 l Maart 2011
Nieuw Nederlands duurrecord
ballonvaren Eén jaar topsportcoördinator l Eeuwfeest zweefvliegen Luchthaven l Invoering Veiligheid Management Systeem Studeren met Leonardo da Vinci l Vallen in een toverkijker | Maart 2011
1
inhoud
Het laatste nieuws via
www.knvvl.nl
Maart 2011
3 Voorwoord Frits Brink, Voorzitter KNVvL 4 Nederlands duurrecord ballonvaren: prestatie van Europees formaat
6
Eén jaar topsportcoördinator Doe mee met NK zeilvliegen 2011
7
Invoering Veiligheid Management Systeem Light Vallen in een toverkijker
8 9
‘Vliegen naar Ameland is de ultieme uitdaging in Nederland’
Column Luchthaven Met korting naar de Aviodrome
10 Eeuwfeest zweefvliegen 11 Küller maakt eerste vlucht in Nederlands Indië 12 Studeren met Leonardo da Vinci 14 Gezellig begin van het vliegseizoen in Wageningen 15 Agenda en verder Win je KNVvL lidmaatschap met de Air Sports Mail fotowedstrijd
16 Neem een abonnement op Luchtvaartnieuws
Verschijnt 5x per jaar en is een uitgave van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL). KvK 40409050 ‘s-Gravenhage. NE ISSM 0040/6023 Adres: KNVvL, Houttuinlaan 16A, 3447 GM Woerden, T: (0348) 437 060, F: (0348) 437 069, E: info@knvvl.nl Redactie en acquisitie: Veva Ekkelenkamp, Marijke van Geem, Bart Pelt Aan dit nummer werkten mee: Tekst: Maya de Best, Frits Brink, Henk Broeders, Marijke van Geem, Sabine Gijzen, Harm J. Hazewinkel, HBP, Frouwke Kuijpers, Erik Louwes, Frits Snijder, Rob Somsen, Annet Vieregge, Maarten Wormer Foto’s: Henk Broeders, Ary Ceelen, Bart Doets, Jos van Duin, Frans de Guise, Harm J. Hazewinkel, Arie de Jong, Maikel Kouwenberg, Erik Louwes, Peter Snepvangers, Frits Snijder, Bas Verheugt, Ronald Verriet, Joost Visschedijk, Henny Wiggers Coverfoto: Joerg Bajewski Ontwerp en vormgeving: Verheul Communicatie, Alphen aan den Rijn. Druk en verzending: Okay Color Graphics, Alphen aan den Rijn. Kopij: aanleveren in Word (*.doc) als ‘platte tekst’ (= zonder enige opmaak). De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden kopij te corrigeren, in te korten of niet te plaatsen. Geplaatste artikelen geven niet noodzakelijk de mening weer van redactie en uitgever (KNVvL), tenzij zij expliciet in functie zijn onderschreven. Anonieme bijdragen worden niet geplaatst, evenals bijdragen met lasterlijke uitlatingen jegens personen of instanties. Beeldmateriaal: van digitale foto’s het onbewerkte bronbestand uit de camera aanleveren. Bestandgrootte 1 MB, liefst groter, vanwege de voor druk vereiste resolutie (300 dpi). De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden beeldmateriaal op kwaliteit te beoordelen, te selecteren of niet te plaatsen. Publicatierechten: tenzij de inzender anders aangeeft, gaan redactie en uitgever (KNVvL) er vanuit dat ingezonden tekst en beeldmateriaal vrij van rechten in ‘Air Sports Mail’ gepubliceerd kunnen worden en ook ter beschikking staan voor gehele of gedeeltelijke publicatie op officiële websites van de ‘KNVvL’. Voor het overige mag niets uit deze uitgave op enigerlei wijze worden gereproduceerd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ©All rights reserved. No part of this magazine may be reproduced in any form or by any means without prior permission from the publisher. Advertenties: tarieven voor zakelijke advertenties zijn opvraag baar op het redactieadres, zie boven, of via communicatie@knvvl.nl.
2
| Maart 2011
Luchtvaartnota onderweg Foto Kas van Zonneveld
De Luchtvaartnota is eindelijk in behandeling genomen door de Tweede Kamer. Op 7 februari werd over de nota gediscussieerd door de vaste Kamercommissie voor Infrastructuur en Milieu. Enkele dagen daarvoor hadden wij als KNVvL, met enkele andere stakeholders, onze gedachten uit kunnen wisselen met de commissie leden over de inhoud van de nota. Wordt de positie van de kleine luchtvaart door deze nota voldoende beschermd en gefaciliteerd? Wordt de belangrijke rol van de luchtsporten en recreatie naast de andere onderdelen van General Aviation erkend binnen het totale vliegverkeer in ons land? Ik heb moeten vaststellen dat dit in slechts zeer geringe mate het geval is. De Luchtvaartnota zet in op het optimaliseren van de netwerk kwaliteit in combinatie met een concurrerende en duurzame luchtvaart ten dienste van de Nederlandse economie. De vrijwel uitsluitende aandacht gaat daarom uit naar de ‘grote’ commerciële luchtvaart en de militaire luchtvaart. Dat 90% van het totaal aantal vliegbewegingen op het conto van de ‘kleine rest’ kan worden geschreven is een argument dat kennelijk niet overkomt. Het gevolg is dat de kleine luchtvaart naar de marges wordt verwezen: niet echt gefaciliteerd, maar slechts gedoogd. Wat zich wreekt is dat General Aviation niet integraal in het proces voorafgaande aan de totstandkoming van de nota is meegenomen. Dat zie ik als een gemiste kans; immers, de enorme kennis en ervaring die in onze luchtsport- en recreatiesector voorhanden is, werd onvoldoende benut. Niet voor niets wordt de sportvliegerij gezien als
de kraamkamer voor de professionele luchtvaart. Dit heeft ons in samenwerking met AOPA, NACA en NVL doen besluiten een Strategische Visie General Aviation in Nederland uit te brengen. Inmiddels heb ik enkele keren met de staatssecretaris Joop Atsma contact gehad. Zijn intentie om een goede balans aan te brengen tussen de verschillende sectoren binnen de luchtvaart waardeer ik. De sportieve achtergrond van deze staatssecretaris geeft, naar mijn mening, een zekere garantie. Ik reken erop dat de in het verlengde van de Luchtvaartnota verschenen Strategische Visie General Aviation in Nederland de leemte die de Luchtvaartnota mijns inziens heeft laten zien zal kunnen opvullen door een positieve reactie van Atsma. Op deze wijze zou hij de lijn kunnen doorzetten van zijn voorganger Camiel Eurlings en diens voorganger Melanie Schultz van Haegen. Bij de behandeling van de Luchtvaartnota door het Parlement bleek wel dat met name de Kamerleden Maarten Haverkamp (CDA) en Matthijs Huizing (VVD) een luisterend oor hebben voor onze problemen. Als ik dit combineer met het veelal zeer constructieve overleg met de ambtelijke top van het departement van Infrastructuur en Milieu stel ik vast dat weliswaar hard gewerkt moet worden om onze belangen voor de toekomst veilig te stellen, maar dat de inzet van velen van ons zeker niet tevergeefs is geweest. De conclusie is daarom ook, met dank aan de popgroep De Dijk: ‘we zijn er nog niet, maar we zijn onderweg!’
Frits Brink, Voorzitter KNVvL
| Maart 2011
3
Nederlands duurrecord ballonvaren:
prestatie van Europees formaat Hij is twaalfvoudig Nederlands kampioen ballonvaren en heeft sinds 10 januari 2011 ook het Nederlands duurrecord ballonvaren op zijn naam staan. Henk Broeders voer non-stop met zijn Vaillant
ballon ÂPH-VNL en legde een afstand van 498 km af in 20 uur en 37 minuten. Voor Air Sports Mail maakte de ballonvaarder een verslag. Tekst Henk Broeders Foto’s Peter Snepvangers, Maikel Kouwenberg en Henk Broeders
4
| Maart 2011
O
p zondagavond 9 januari 2011 steeg ik om 19.25 uur op vanuit Zundert. Het weiland van Kees Snepvangers was het decor waar de Vaillant ballon, de PH-VNL, vaarklaar
werd gemaakt. Deze ballon van Ad Ballon is op dit moment de meest energiezuinige ballon, ontworpen volgens de allernieuwste technieken. Na het opstijgen begon de nachtvaart. Het was kraak helder met duizenden sterren en een kwart maan. De ballon zette koers richting Eindhoven waar ik op 5.000 ft met een snelheid van 20 knopen overheen voer. Vanaf de grond kon mijn volgploeg duidelijk de Vailliant ballon zien, zelfs zonder de brander aan. Ruhrgebied
Na overleg met de Duitse Langen Information moest ik de Duitse grens passeren tussen de 6.000 en 10.000 ft, omdat er op dat moment erg veel vliegverkeer was boven het Ruhrgebied. Dankzij het heldere weer had ik wel een schitterend uitzicht op het Ruhrgebied. Vanwege de afnemende bovenwinden deed ik er ruim twee uur over om het immens grote gebied over te steken. Na het Ruhrgebied had ik toestemming naar 15.000 ft te gaan en dus de wind van 40 knopen op te pikken. Deze windsnelheid zou mij richting Berlijn en Warschau brengen, maar eenmaal op hoogte bleek de windsnelheid gehalveerd te zijn tot slechts 20 knopen. Het gasverbruik nam toe: in minder dan een uur was één gasfles leeg en dus besloot ik rond 23.30 uur mij volledig te richten op het duurrecord. Ochtendschemer
Ik kreeg toestemming van de luchtverkeersleiding om mijn vaart te vervolgen tussen de 4.000 en 7.000 ft. De wind kwam uit westelijke
besneeuwde velden. De kick van mijn recordpoging gaf me nieuwe
richting zodat deze mij over Warstein voer. Hoe verder ik met de
energie. Tegen 15.45 uur ben ik me gaan voorbereiden op de
ballon Duitsland inging, des te meer de wind afnam. Rond 01.00
landing die ging komen omdat einde daglicht periode in zicht
uur ’s nachts stond er nog maar 10 tot 15 knt wind. Het zicht
kwam. Mijn volgploeg stond de landingstijd aan de weg te klok-
bleef schitterend, maar op de grond waren de mistvelden zich
ken. Precies om 16.02 uur ben ik geland in een akker bij het
al aan het ontwikkelen. Hoe oostelijker ik voer, hoe kouder het
kleine plaatsje Podzig in Duitsland, na een vlucht van 20 uur en
werd. Dit was te zien aan de nog aanwezige sneeuwvelden die
37 minuten over een afstand van 498 km.
afstaken in het licht van de maan en de sterren. Rond 08.00 uur kwam de ochtendschemer langzaam tevoorschijn.
Record bevestigd
Normaal zou je dan na een prachtige nachtvaart gaan zoeken
Na de landing hebben we de ballon en mand opgeruimd en op de
naar een landingsplek, maar ik moest de knop omzetten omdat
trailer gezet. Die werd erg zwaar vanwege de vele gasflessen die we
ik met een duurrecord bezig was. Daar ik ook nog voldoende
bij ons hadden en dus kwam onze trailer vast te zitten. Na lang
gas in de mand had - op dat moment gebruikte ik één gasfles in
zoeken vonden we een boer die bereid was ons eruit te trekken.
1 uur en 10 minuten tijd - kon ik nog een heel eind doorvaren.
Hij moest twee enorme schuurdeuren openen om zijn Russische
Na zonsopkomst werd het erg heiig en ontstonden er lage stratus-
trekker van stal te halen. Na deze geheel unieke ervaring zijn we
cq mistvelden, maar dankzij de zon kreeg de ballon extra warmte
op zoek gegaan naar een restaurant en een hotelletje om de nacht
en werd het gasverbruik teruggebracht naar één gasfles in 2 uur
in een lekker warm bed door te brengen.
en 15 minuten. Hierdoor werden de mogelijkheden vele malen
De terugreis naar Nederland werd de volgende ochtend, na een
groter om zeker tot zonsondergang door te varen.
lekker ontbijtje, ingezet. Iets na 17.30 uur kwamen we aan bij Ad Ballon in Breda, waar onze collega’s klaarstonden om ons te
Kick
verwelkomen met heerlijke Bossche bollen en champagne. Hier
Naarmate de dag vorderde nam de wind verder af tot 6-7 knt.
werd het nieuwe Nederlandse duurrecord bevestigd. Ik ben
De volgploeg kon mij daardoor uitstekend volgen en we hadden
enorm trots op deze prestatie en natuurlijk ook petje af voor de
op een zeker moment zelfs mondeling contact op 30 meter af-
inzet van mijn grondploeg: Dook Weidema, Maikel Kouwenberg,
stand. De vermoeidheid nam toe dus trok ik mijn jas uit. Weer
Rik Baan en Iris van Ham. Ook wil ik Vaillant enorm bedanken
op scherp gezet door de kou en na een flinke stapel boterhammen,
voor de ballon. Dankzij die medewerking was deze prestatie van
kon ik er tegenaan. Ik genoot van de mooie kleine dorpjes en de
Europees formaat mogelijk!
| Maart 2011
5
Doe mee met NK zeilvliegen 2011 Tekst Annet Vieregge Foto Bart Doets
Het NK zeilvliegen 2011 gaat van start.
Pagen wederom een cross country seminar
Zoals ieder jaar bestaat het kampioenschap
aanbieden. Voorgaande edities waren een
uit een sleep- en een berggedeelte. Tijdens
dermate groot succes, dus bij voldoende
het Hemelvaartweekend van donderdag 2
belangstelling gaat Dennis op herhaling. De
tot en met zondag 5 juni zal op Deelen
kosten bedroegen voorheen € 500,- en dat
het NK slepen plaatsvinden. Voor het
was inclusief het vervoer tijdens de cursus.
berggedeelte, de Dutch Open, gaan we
Voorafgaande aan het vliegen zelf, geeft
van zondag 7 augustus tot en met zaterdag
Dennis een zeer op de praktijk gerichte
13 augustus naar het bij veel piloten
theorieles die twee uur duurt. Vereisten:
bekende Tolmin in Slovenië. Aansluitend
minimaal brevet 2, zelfstandig kunnen
vindt daar dan het Sloveense kampioen-
starten en landen en al enige ervaring
schap plaats. Bij voldoende deelname
hebben met thermiekvliegen. Heb je belang
worden er aparte scores en wedstrijden
stelling in dit XC-seminar, stuur dan een
gehouden (sportclass scoring en rigid,
e-mail naar wedstrijden@zeilvliegen.nl.
kijk voor meer informatie op de website).
Lees meer over het NK zeilvliegen op
Tijdens het NK zeilvliegen 2011 zal Dennis
www.zeilvliegen.nl.
Eén jaar topsport coördinator
Tekst Frouwke Kuijpers foto’s Frans de Guise, Arie de Jong In oktober 2009 is ze aangesteld als topsport coördinator bij de KNVvL: Frouwke Kuijpers. Het doel voor de KNVvL met deze aanstelling is om naast belangenbehartiging meer als sportbond te gaan functioneren. Hoe is het haar vergaan tijdens het eerste jaar bij de KNVvL?
“Op mijn programma stond het organiseren
wedstrijden en PR & Communicatie. Frouwke:
van KNVvL-dagen Sport en kennismaking
“De opkomst voor deze dagen was hoog en
met de verschillende afdelingen en
de reacties zijn positief. Wat de kennismaking
selecties,” vertelt Frouwke Kuijpers.
betreft ben ik bij bijna iedereen langs geweest
Ze vervolgt: “In de winter zijn de selecties
tijdens een wedstrijd of training. Het heeft
van alle a fdelingen uitgenodigd voor de
een goed beeld gegeven wat de opzet is
KNVvL-dagen Sport met een gezamenlijk
van een wedstrijd en wat de specifieke
programma. Ook bestuurders van afdelingen
kenmerken per tak van luchtsport zijn.
de verschillende wedstrijdcommissies op
werden uitgenodigd om meer feeling te
Ook de persoonlijke kennismaking met de
het programma. Hierbij zal het sportberaad
krijgen met het wedstrijdgebeuren.”
selectieleden is goed geslaagd.”
een grotere rol gaan spelen. Verder liggen er
De onderwerpen die aan de orde kwamen
De basis voor de topsportcoördinator is
nog mooie uitdagingen, bijvoorbeeld National
tijdens deze dagen waren onder andere:
gelegd. Frouwke: “Maar voor een goed
Air Games in Nederland en een apart bureau
doping, Human Factors, verbetering door
topsportklimaat binnen de KNVvL moet er
voor topsport. Met als rode draad natuurlijk
evaluatie, veiligheid en vliegerschap bij
nog heel wat gebeuren. Voor het komend
zoveel mogelijk ondersteuning verlenen aan
wedstrijden, talentontwikkeling, emotie bij
jaar staat een nauwere samenwerking met
de topsporters van de KNVvL!”
6
| Maart 2011
Invoering Veiligheid Management Systeem Light Bij luchtsporten hoort een zekere risico acceptatie. Dit betekent niet dat de risico’s die hierbij horen als gegeven beschouwd moeten worden. De KNVvL heeft het vergroten van de vliegveiligheid altijd hoog op de agenda staan en in het beleidsplan opgenomen. Niet dat het nu slecht gesteld is met de veiligheid binnen de luchtsporten, maar het kan altijd beter; bijvoorbeeld met het VMS Light. tekst Maya de Best
Het Veiligheid Managements Syteem Light, oftewel het VMS Light, biedt afdelingen een handreiking om bestaande werkwijzen beter op elkaar af te kunnen stemmen. Het systeem bestaat uit een methode om op een systematische wijze voorvallen te registreren en te analyseren, met een achterliggende procedure om verbeteringen door te voeren. Het is de bedoeling dat deze methode KNVvL-breed wordt geborgd.Omdat er verschillen zijn tussen luchtsporten zal niet voor iedere afdeling VMS Light hetzelfde zijn.
Vallen in een toverkijker
Uitgangspunt is wel dat er zoveel mogelijk gekeken wordt
Tekst HBP en Sabine Gijzen Foto’s Henny Wiggers
zorgt biedt het wel een mogelijkheid op een meer gestructu-
Wie heeft er als kind wel eens door een caleidoscoop
zaken die anders gaan dan gepland. In de bestaande KNVvL
gekeken? Een toverkijker waar je mooie regelmatige
veiligheidscultuur verzamelen de meeste afdelingen voorval
figuren van kleurige kraaltjes in kunt zien, door de
meldingen en worden vooral de ernstige ongevallen onder-
kijker naar het licht gericht te laten draaien. In Amerika
zocht. Het uitgangspunt van het VMS Light is dat ernstige
werd eind 2010 het 10-jarig jubileum van skydive
ongevallen voorkomen kunnen worden indien er structureel
evenement Kaleidoscope gevierd. Dit evenement begon
aandacht besteed wordt aan het signaleren van verbeter
om de NSL 4-man competitie op te leuken met grootse
mogelijkheden. Dat kan alleen als ongevallen niet als een
100-man formaties die spectaculair waren om vanaf
opzichzelfstaand incident worden beschouwd, maar als
de grond te zien. De door B.J. Worth ontworpen figuren
methode om verbetermogelijkheden te ontwikkelen.
nemen hierbij de mooiste vormen aan, van grote
Het invoeren van VMS Light heeft ook een signaalfunctie.
spiraalvormen tot waaiers en sterren. Namens Neder-
In het kader van zelfregulering is deze invoering een goede
land sprongen Jose Brouwers en Sabine Gijzen
methode om aan externe partijen zoals IVW en NOC*NSF
(als nep-Belg) mee in de formatie. Henny Wiggers hing
te laten zien dat we hier op een verantwoorde manier
erboven of eronder voor de spectaculaire foto’s.
invulling aan geven.
naar overeenkomsten tussen luchtsporten, met als streven een eenduidige inhoud en uitvoering van het VMS Light bij alle afdelingen. Een systeem dat voor alle afdelingen op hoofdlijnen toepasbaar is maakt het trekken van vergelijkingen tussen afdelingen makkelijker en bevordert het uitwisselen van ervaringen en kennis. Verbetermogelijkheden
Hoewel het VMS Light op zichzelf niet voor meer veiligheid reerde wijze met veiligheid om te gaan en te leren van
| Maart 2011
7
Joost Visschedijk won de meeste prijzen in de XC-Competitie. In de categorie Nationaal Nederland werd hij kampioen, gevolgd door Hans de Korte en Hijlko Soepboer. In de categorie Internationaal Nederland werd hij na Aad van Venrooi, tweede; Remco Bolt bezette de derde plaats. De winnaars kregen de prijzen zondag 30 januari uitgereikt tijdens de Nationale Delta en Paraglidingbeurs in Wageningen. Tekst Erik Louwes Foto Joost Visschedijk
XC-kampioen Joost Visschedijk:
‘ Vliegen naar Ameland is de ultieme uitdaging’
J
oost vertelt: “overlandvliegen is het
lijstje met vijf vragen. Als drie van de vijf
overbruggen, want er is één zekerheid:
avontuur, de vrijheid, het maximale
vragen met ‘ja’ kunnen worden beantwoord,
in het laatste stuk heb je geen thermiek.
er uit halen, de onzekerheid dat je
dan vliegt hij bijvoorbeeld een thermiekbel
Kijk, van oost naar west is een mooie vlucht.
niet weet waar je komt, niet weten waar
uit op zoek naar de volgende, of maakt hij
Van de zomer ben ik nog naar Lelystad
het eindigt. En als het dan lukt wat je
de oversteek. Ik ben veel meer iemand die
gevlogen. Maar na 100 kilometer houdt het
wilt, is dat een knaller. En elke keer weer
op intuïtie vliegt, maar natuurlijk niet
op. Je bent dan gedwongen om te stoppen,
proberen. Als het lukt, dan weet je dat je
alleen maar op gevoel. Je weet wat scherm-
terwijl het drie of vier uur in de middag is
weervoorspellingen goed waren, dat je je
vliegen is en je hebt je ervaring. Het gaat
en je nog wel een tijdje wilt vliegen.”
spullen goed op orde had, dat je je hoofd
niet helemaal onbewust.”
er bij had, dat de puzzelstukjes in elkaar
Met zijn vliegvrienden van de vereniging
Vanuit Bentelo naar het oosten vliegen
vallen. Dat is gaaf. En een volgende keer
Plus 4 vliegt Joost vanaf het weiland van zijn
is ook een optie voor Joost. “Natuurlijk!
is het weer opnieuw proberen, maar kan
vader tussen Bentelo en Delden. Binnen
200 kilometer door Duitsland, maar dan
het ook zijn dat het minder gaat, dat je je
de vereniging staat een monumentaal doel:
moet je goed op de veiligheid letten.
hoofd er niet goed bij hebt of je spullen
“Vliegen naar Ameland met een aantal
Als je ver wilt vliegen, heb je veel wind
niet helemaal goed voor elkaar.”
vrienden. Dat is heel moeilijk. De route
nodig, maar te harde wind is onveilig.
van 120 kilometer gaat tussen twee CTR’s
Als het niet meer veilig is, pakken we bij
Volgens Joost zijn er twee soorten piloten.
door, die van Leeuwarden en Eelde.
Plus 4 onze spullen in en gaan we naar
Piloten die vliegen op gevoel en piloten die
Aan het eind van de dag moet je voldoende
huis. Vliegen is mooi, maar je hoeft niet
de theorie aanhangen. “Een vriend heeft een
hoogte hebben om tien kilometer te
koste wat het kost je doel te halen.”
8
| Maart 2011
column Luchthaven
N
iet dat het vroeger allemaal beter was, maar sommige zaken
Wij mogen met recht twijfelen of en hoe zorgvuldig dat is uitgevoerd.
waren wel meer duidelijk en vooral onderscheidenlijk.
De consequentie van de nieuwe benaming in combinatie met de
Als iemand het over een luchthaven had, dan had je daar
verplichting tot het hebben van een luchthavenregeling is voor de
een bepaald beeld bij. Bijvoorbeeld een omheind terrein met een
luchtsporten een crime. Werd vroeger een aanvraag gedaan voor
stelsel van wegen voor het verkeer, gebouwen voor de afhandeling
een veldje, nu dient een luchthaven voor een luchtsport aangevraagd
van passagiers en vracht en één of meer startbanen waar vliegtuigen
te worden. Bij elke gemeente gaan direct de hakken in het zand
het luchtruim konden kiezen. Een verkeerstoren en een platform
en denkt de omgeving dat men Schiphol in de achtertuin krijgt.
mochten ook niet ontbreken, net zo min als een garage voor
De aanvraag voor eenvoudig beperkt medegebruik van een weiland
vliegtuigen die hangaar wordt genoemd. Voor een zakenreis of
ontaart initieel door een botte afwijzing gevolgd door een scala
vakantie ging je met je koffers naar een luchthaven omdat je
aan onderzoekseisen die de waarde van het mogelijke vlieggenot
wist dat je vanaf een sport- of zweefvliegveld niet ver zou komen.
verre te boven gaan. Waar de provincies, met uitzondering van
Voor kleinere vliegtuigjes was de benaming (sport)vliegveld.
o.a Zeeland, redelijk en professioneel reageren, strand vrijwel elke
Dat kon ook gewoon een groot grasveld zijn waar met pylonen
aanvraag op vermeende ecologische waarden. Een vogeltje of een
een startbaan was uitgezet. Zweefvliegers gingen naar het zweef-
muisje heeft al menige luchthavenlocatie geblokkeerd.
vliegveld, zeil- en schermvliegers naar hun stek en modelvliegers naar het clubhuis op het veld. Zo was het, en het was goed tot het
De rijksoverheid is volledig doorgeslagen door na delegatie van
moment dat iemand bedacht dat de Luchtvaartwet gemoderniseerd
de bevoegdheden aan de provincies de regeling ‘veilig gebruik
moest worden. Geen slecht idee, maar men verzuimde tevens de
luchthavens en andere terreinen’ te lanceren, waarmee op diverse
kans te grijpen om de wildgroei aan regelingen en de verstrooiing
terreinen elk motief om zich te bekwamen in de omgevingstechniek
van allerlei bepalingen te ordenen.
van een vliegveld aan de provincies ontnomen is. De regeling bepaalt
Ergens in de overheidsburelen is bedacht dat de aanduiding voor
tot in detail juist die zaken die lokaal met toezicht van de provincie
alle vliegvelden onder één noemer, zijnde ‘luchthaven’, gevat zou
in zelfregulering gestalte hadden kunnen krijgen. De voormalige
moeten worden. Wederom, wetstechnisch gezien, geen slecht idee.
zelfregulering van zeil- en schermvliegen is zonder toestemming van
Wel met verregaande consequenties. Alle meer dan 100 ministeriele
de KNVvL “gejat” en in de regeling opgenomen. Waarschijnlijk onder
regelingen zouden getoetst moeten worden op de bepalingen ten
het motto: beter kunnen we het niet maken, wel ingewikkelder!
aanzien van luchthavens. Alle bepalingen ten aanzien van luchthavens zijn immers met de nieuwe definiëring en duiding van toepassing op alle vlieglocaties, tenzij ergens staat dat het niet zo is.
drome Met korting naar de Avio Deze lente zin in een dagje in de wolken? Kom dan vliegensvlug naar de Aviodrome op de Luchthaven Lelystad! Speciale aanbieding
Naast deze entreekorting krijgen volwassenen
voor KNVvL-leden*
en 65+ers een bon voor gratis appelgebak.
Op vertoon van de KNVvL ledenpas* en deze
Alle kinderen krijgen een bon die recht
Air Sports Mail betalen leden voor entree
geeft op 50% korting op een kindermenu.
slechts € 10,00 in plaats van de gebruikelijke
Tot ziens in de Aviodrome!
€ 15,75 per persoon! Neem dit artikel of een kopie hiervan mee naar de kassa. Liever online je entreebewijs bestellen? Voer dan de actiecode ‘KNVVL’ in bij je bestelling.
* Maximaal 4 personen per pas. Deze actie is niet geldig in combinatie met andere kortingsacties en r estitutie op reeds gekochte tickets is niet mogelijk. Deze actie loopt t/m 31 maart 2011.
Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome Pelikaanweg 50 8218 PG Luchthaven Lelystad T: 0320–289840 E: info@aviodrome.nl I: www.aviodrome.nl
| Maart 2011
9
Wasserkuppe jaren zeventig, nog voor de val van de muur. Vanwege de hoge ligging nabij de zonegrens bouwde de NATO er een grote radarpost. Zweefvliegers landden incidenteel buiten op DDR grondgebied!
Orville Wright demonstreert glijvliegtuig in 1911.
Postzegels met Wright g lijvliegtuigen uit 1901 en 1902.
Zweefvliegers in Duitsland en in de VS maken zich op voor de viering van het 100-jarige jubileum van hun luchtsport. In beide gevallen dient een markante historische gebeurtenis als vertrekpunt.
Eeuwfeest zweefvliegen Tekst Frits Snijder Postzegels Ary Ceelen 100 jaar Wasserkuppe
elk jaar de beste vliegers en constructeurs aantrok. Prestaties in
Op 13 juli 1911 maken leden van de Flug-Sport-Vereiniging
hellingstijgwind en thermiek verbeterden met s prongen en er
(FSV) Darmstadt met hun glijvliegtuig de eerste starts vanaf de
Wasserkuppe in het Rhöngebergte. Het zijn gymnasiasten in de
veertig verleende de FAI de wedstrijd van 1937 met t erugwerkende
leeftijd van 16 tot 18 jaar die zomervakantie vieren. Hun vliegtuig
kracht de status van eerste WK Zweefvliegen. Grootste gevlogen
hebben ze zelf, zonder hulp gebouwd. De grootste afstand die ze
afstand: 351 km, hoogte: 3.295 m en duur: 19 uur en 1 minuut.
vliegend afleggen bedraagt 330 meter, 30 meter minder dan het
Op de laatste wedstrijddag waren er 30.000 toeschouwers. Zoals
record dat nog op naam staat van Otto Lilienthal. In 1912 keren
alle sporten in Duitsland stond de zweefvliegerij toen al geheel
ze terug met een verbeterd toestel. Hiermee legt hun meest
onder Nazi-controle. Sportiviteit week spoedig voor oorlogs
getalenteerde vlieger Hans Gutermuth 840 meter af in 1 minuut
geweld. De Wasserkuppe is tegenwoordig een zweefvliegterrein als
en 50 seconden: een officieus wereldrecord! Behalve als zweef-
alle andere, maar wel met een illuster verleden. Hoogtepunt van
vliegpioniers staan de FSV-leden te boek als de ‘ontdekkers’ van
de jubileumactiviteiten dit jaar is de 4e FAI World Sailplane
de Wasserkuppe. Deze vliegberg verwierf in de jaren twintig en
Grand Prix, een modern wedstrijdformat, waarvoor de Wasserkuppe
dertig wereldwijde reputatie als belangrijkste zweefvliegcentrum.
van 23 tot en met 31 juli start- en finishplaats is.
Aanjager was het Rhön Treffen, een wedstrijd die vanaf 1920
Kijk voor meer informatie op www.gfs-wasserkuppe.de
10
| Maart 2011
verschenen ook buitenlandse vliegers aan de start. Eind jaren
DFS vliegtuig uit 1911 direct na de start vanaf de helling.
In januari 2011 uitgebrachte postzegel ‘Segelflug auf der Wasserkuppe’. Afgebeeld is een vliegtuig uit 1920, ten tijde van het 1e Rhön Treffen.
Indrukwekkend De afstand van 840 m die Hans Gutermuth in 1911 in glijvlucht aflegt en de duurvlucht van 9 minuten en 45 seconden van
Küller maakt eerste vlucht in Nederlands Indië
Orville Wright maken geen indruk meer op ons. Maar het zegt wel iets dat hun prestaties pas in 1920 tijdens het 1e Rhön
Voordat we later dit jaar herdenken
Treffen op de Wasserkuppe werden overtroffen.
dat Fokker een eeuw geleden voor het eerst in Haarlem vloog, staan we stil bij een andere gebeurtenis die
Zweefvlucht Orville Wright
honderd jaar geleden plaatsvond.
Op 24 oktober 1911 vliegt Orville Wright met een nieuw glijtoestel
Op 18 maart 1911 ging in het toen
in stijgwind langs de Big Kill Devil Hill, iets ten zuiden van Kitty
malige Nederlands Indië voor het
Hawk, North Carolina. De bedoeling is om een verbeterd besturings
eerst een vliegtuig de lucht in.
syteem te testen. Voor de aanwezige journalisten en fotografen van grote kranten demonstreert Orville een duurvlucht. De wind
Tekst en Foto Harm J. Hazewinkel
waait met 40 mph en Orville hangt met zijn vliegtuig even stil boven de hoofden van de reporters. Hij blijft 9 minuten en
Het Suikercongres in Soerabaja was altijd een
45 seconden in de lucht: een duurrecord! In 2011 herdenken de
belangrijke en feestelijke gebeurtenis in een streek
Soaring Society of America, de Vintage Sailplane Association en
waar de suiker het voornaamste product was.
het National Soaring Museum deze prestatie als de eerste zweef-
Dit keer was besloten de feestelijkheden op te
vlucht boven het Amerikaanse continent. Van 21 tot en met
luisteren met een wel heel bijzonder gebeuren;
24 november organiseren ze een aantal jubileumsactiviteiten op
er zou gevlogen worden. Een van de beste Neder-
locatie in Kitty Hawk. Overigens bouwden de Wright Brothers in
landse vliegers uit die tijd, Gijs Küller, wasuitgenodigd
de periode 1899-1902 al vier gliders. Deze dienden voor onderzoek,
en bereid gevonden naar Indië te komen. Gijs Küller
vooral naar een geschikte besturing. De broers maakten er vele
vloog als eerste Nederlander in 1909 in Frankrijk.
honderden starts mee om het vliegen onder de knie te krijgen.
Op 7 maart 1911 maakte hij zijn entree in Soerabaja.
De grootste afstand die ze daarbij vlogen bedroeg 189,7 m.
De vliegweek was voorzien voor 22 tot en met 26 maart,
De laatste glider uit de reeks was qua constructie en besturing de
maar Küller wilde van tevoren zijn machine uittesten.
directe voorloper van de gemotoriseerde Wright ‘Flyer’, waarmee
Zo kon het Soerabajaasch Handelsblad op 18 maart
Orville en Wilbur op 17 december 1903 beiden sprongetjes tot
schrijven: “Overal praatte men er over, overal zag
260 m maakten. Dit vormde in 2003 al aanleiding voor de
men enthousiaste groepen; Küller had het stoute
Amerikaanse zweefvliegers om het eeuwfeest van de ‘powered flight’
stukje uitgehaald om over onze stad te vliegen.”
te vieren. Voor zweefvliegers is elke aanleiding om bijeen te komen
Later vloog Küller ook elders in de archipel.
legitiem! Er bestaat eigenlijk geen historische verbindingslijn tussen
Inmiddels bestaat Nederlands Indië niet meer en óf in
de Wright Brothers en de moderne zweefvliegerij in de VS. Deze is,
Indonesië Küllers vlucht wordt herdacht is niet bekend.
net als bij ons, veel meer schatplichtig aan de Duitse pioniers.
Maar laten wij hier even stilstaan bij dit jubileum en bij
Kijk voor meer informatie op www.soaring100.com
die grote Nederlandse luchtvaartpionier: Gijs Küller.
| Maart 2011
11
Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek studeren aan de Technische Universiteit Delft is bij de meeste luchtvaartliefhebbers wel bekend. Maar wat houdt die studie nu eigenlijk in en wat zijn de toekomst perspectieven voor studenten die de studie voltooien? En wat hebben Leonardo da Vinci en de kleine luchtvaart daar eigenlijk mee te maken?
Studeren met Leonardo da Vinci Tekst Maarten Wormer Foto Bas Verheugt
D
e faculteit Luchtvaart- en Ruimte-
decennium gestegen naar 480. Mede hier-
afgesloten met het bacheloreindproject,
vaart is met zijn 2500 studenten
door heeft de faculteit besloten deze groei
dat tien weken beslaat. In deze periode
een van de grootste faculteiten
een halt toe te roepen door middel van
werken tien studenten fulltime aan de
aan de TU Delft. Tevens is het de enige
een numerus fixus tijdens het collegejaar
uitwerking van een concept, waarbij
lucht- en ruimtevaarttechniek faculteit in
2011-2012. Het gevaar is namelijk dat
de gehele fase van initieel idee tot aan
de Benelux. Hierdoor zijn veel studenten
door de populariteit van de studie en
gedetailleerd ontwerp wordt benut.
van internationale afkomst. Ieder jaar
wildgroei de kwaliteit van het onderwijs
Na de bachelorfase begint de master
stromen grote aantallen Belgische en
niet te handhaven is.
opleiding van twee jaar. De student kiest in deze fase een specifieke richting om
Duitse studenten in, maar ook een flinke hoeveelheid studenten met een Aziatische
Vijf jaar studeren
zich te specialiseren in aerodynamics,
achtergrond kiezen voor een masteropleiding
De opleiding streeft ernaar de studenten
materials, structures, control & operations
aan de faculteit. Mede hierdoor is de
op te leiden tot hoogwaardige luchtvaart-
of de ruimtevaartrichting. Hiermee wordt
opleiding aan de faculteit Luchtvaart- en
en ruimtevaartingenieurs, waarbij ook
de student klaargestoomd voor het
Ruimtevaarttechniek de enige volledig
verbreding een sleutelrol speelt. Helder
bedrijfsleven. Een accreditatiecommissie
Engelstalige opleiding in Delft. Het totaal
communiceren, werken in teams en
heeft de afstudeerders de rating ‘excellent’
aantal eerstejaars studenten dat ieder
compromissen sluiten behoren tot het
gegeven, mede hierdoor is een goede
jaar de opleiding begint is het afgelopen
curriculum. De bacheloropleiding wordt
positie op de arbeidsmarkt gegarandeerd.
De spectaculaire vliegshow van de studievereniging Leonardo da Vinci op Seppe Airport in september 2010.
12
| Maart 2011
Vaak gebeurt het dat de gemiddelde
student zich daarop voorbereiden? Studie-
enthousiast te maken voor luchtvaart
studieduur van de luchtvaart- en ruimte-
reizen, zoals aanstaande intercontinentale
techniek, door op middelbare scholen
vaarttechniek student langer is dan vijf
reis naar China en Japan, geven een goede
voorlichting te geven en de technische
jaar. Dit komt door het volle programma,
kijk op de lucht- en ruimtevaartindustrie.
opleidingen onder de aandacht te brengen.
de hoge studielast, de hoge werkdruk en
Een uitgelezen mogelijkheid voor een
het kwalitatief hoogstaande curriculum.
groot aantal masterstudenten om eens
Even zo vaak is het echter ook de verbreding
een blik te werpen in de bakermat van
van de studenten, door middel van extra
de hedendaagse noviteiten. Maar ook in
curriculaire activiteiten die de studieduur
Nederland zelf is er jaarlijks een uitgebreid
wat verlengt.
aanbod van excursies en lezingen naar een groot aantal lucht- en ruimtevaart
Studievereniging
gerelateerde bedrijven en instellingen.
Leonardo da Vinci
Een andere rol die de vereniging Leonardo
De Vliegtuigbouwkundige Studievereniging
da Vinci binnen de faculteit speelt is
‘Leonardo da Vinci’ biedt vele activiteiten
het bewaken van de kwaliteit van het
waarmee de studenten zich kunnen
onderwijs. Samen met enkele studenten
ontplooien buiten het curriculum om.
worden de vakken geëvalueerd, docenten
Een zevental studenten zet zich een jaar
aan de tand gevoeld en geprobeerd het
lang fulltime in om deze vereniging te
vakkenaanbod eerlijk te houden.
besturen. Samen met een groot aantal leden
Met al deze activiteiten probeert de
worden allerlei activiteiten georganiseerd.
studievereniging de studenten lucht-
De activiteiten verschillen van het verzorgen
en ruimtevaarttechniek te prikkelen om
van de boekenverkoop voor de bachelor-
open te staan voor de mooie aspecten die
studenten tot aan de organisatie van een
de studie biedt.
De luchtvaarten ruimtevaartsector in Nederland verdient meer aandacht en prioriteit ten behoeve van de kenniseconomie
Helaas is het zo dat de regering dit niet ondersteund en geen geld over heeft voor
vliegshow in het kader van het 65-jarig bestaan van de studievereniging. Dit vond
Relatie kleine luchtvaart
de luchtvaart- en ruimtevaartsector in
plaats in september 2010. Ook werd dat
Een verbinding tussen de studie en de
Nederland. Hierdoor blijft Nederlandse
jaar voor het eerst in de geschiedenis van de
kleine luchtvaart lijkt niet voor de hand te
kenniseconomie achter op dit gebied,
vereniging een echte vliegrally georganiseerd
liggen, maar er vindt juist veel onderzoek
terwijl het de ambitie van de regering is
in België, waarbij een dertiental vliegtuigen
in de kleine luchtvaart plaats. Behalve dit
om bij de top vijf van kenniseconomieën
een uitdagend parcours af dienden te leggen.
is er de samenwerking met het Nationaal
in de wereld te behoren. Het is te hopen
Naast deze ontspanningsactiviteiten
Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR),
dat de verdere toekomst zonniger is,
wordt ook veel aandacht besteed aan de
waarmee mogelijkheden op het gebied
waardoor de luchtvaart- en ruimtevaart-
toekomst van de student. Wat zijn de
van luchtvaartinnovatie worden gezocht.
sector in Nederland de aandacht en
carrièremogelijkheden en hoe kan de
Ook wordt geprobeerd jongeren al vroeg
prioriteit krijgt die ze verdient.
Vernieuwde website KEI De website van het KEI, www.brevet.aero is in een nieuw jasje gestoken. Het werd hoog tijd voor een frissere uitstraling en een verbeterde navigatie. Met deze nieuwe website kunnen wij u nog beter van dienst zijn. Alle informatie over het aanvragen en verlengen van een zweefvlieg-, snorvlieg-, schermvlieg- en ballonvaardersbewijs zijn op deze vernieuwde site te vinden. Verder kunt u hier ook de nodige informatie over medische keuringen en het aanvragen van een display autorization vinden.
| Maart 2011
13
Gezellig begin van het vliegseizoen
in Wageningen
Honderden zeil- en schermvliegers en belangstellenden trapten het nieuwe vliegseizoen af tijdens de twintigste Nationale Delta- en Paraglidingbeurs in de Olympiahal in Wageningen. Op de beurs presenteren vliegscholen, dealers en clubs zich en is er ook de mogelijkheid voor piloten hun eigen vlieguitrusting aan te bieden. Maar het is bovenal een gezellig evenement waarbij piloten verhalen en vliegplannen voor het komende jaar uitwisselen. Tekst Erik Louwes, Maya de Best Foto’s Jos van Duin, Erik Louwes, Ronald Verriet
“W
e hebben inderdaad een grote tent meegenomen om
kunt beginnen met vliegen, het opleidingstraject en de kwaliteit
onze piloten te ontvangen. Je wilt er toch iets speciaals
van opleidingen.
van maken,” vertelt Ronald ten Berge. Sinds begin dit
Behalve dat de KNVvL stand het aanspreekpunt is voor
jaar is hij eigenaar van Action Air Sports en hij heeft zijn stand
geïnteresseerden, is het voor de afdelingen ook een goede manier
goed vol staan. “Het is toch het begin van het nieuwe jaar en dan
om te communiceren met de leden. De beurs, waar de hele
is het goed om iedereen weer te zien.”
zeil- en schermvlieggemeenschap samen komt, is een mooi
Dat geldt evenzeer voor de stand van Ayke Jager en Barry Zelden-
moment voor de afdelingen om zich te profileren. Niet alleen
rust van Air Time. “Je bent er tevoren heel erg druk mee. Je wilt
wordt er zichtbaar gemaakt wat de afdelingen voor de leden doen,
toch allemaal spullen meenemen die mensen zouden willen
maar wordt er onder andere van de gelegenheid gebruik gemaakt
kopen,” vertelt Ayke in de stand met helmen, schoenen en allerlei
om vrijwilligers te werven.
andere vliegspullen. “Maar natuurlijk staat centraal dat je iederBezoekersrecord
een weer even ziet en bijpraat.”
Organisator Ton Draaijer is aan het eind van de dag in zijn KNVvL aanspreekpunt
nopjes. Niet alleen is alles soepel verlopen, ook was het een
Niet alleen de ervaren piloten lopen rond op de beurs. In de
bijzonder g ezellige dag. Het bezoekersrecord is weer gebroken
gezamenlijke KNVvL stand geven bestuursleden van de afdelingen
en hij zint op een grotere beurs voor volgend jaar. Draaijer
Scherm- en Zeilvliegen voorlichting aan mensen die belangstelling
organiseert de beurs sinds twee jaar in samenwerking met een
hebben. Zo komen er bijvoorbeeld vragen binnen over hoe je
aantal ondernemers: “Dat bevalt goed.”
14
| Maart 2011
agenda en verder Evenementen 2011
NK Zeilvliegen (slepen)
Elsefly Fly-in
Nationaal Model
Wanneer: 02-06-2011
Wanneer: 14-07-2011
vliegkamp 2011
Aero Friedrichshafen, (DE)
6 WK Zweefvliegen vrouwen
Elsefly Vliegshow
Wanneer: 06-08-2011
Wanneer: 14-04-2011
Wanneer: 15-06-2011
Wanneer: 16-07-2011
NK Zeilvliegen (berg)
NK Zweefvliegen 2011
AirActive - luchtsportbeurs
Texel Airshow 2011
Wanneer: 07-08-2011
Wanneer: 16-05-2011
Wanneer: 09-07-2011
Wanneer: 30-07-2011
1 – 2011
e
#KNVvL twittert er op los! Sinds eind 2010 is de KNVvL ook te volgen via Twitter! Ook altijd al willen weten waar de
Win je KNVvL lidmaatschap met de Air Sports Mail fotowedstrijd! Ben je trots op jouw luchtsport en wil je dat aan iedereen laten zien? Pak dan nu je camera en doe mee aan de Air Sports Mail fotowedstrijd. Niet alleen kun je jouw KNVvL lidmaatschap winnen, misschien komt jouw foto wel op de cover van Air Sports Mail editie 1 2012. Je kunt meedoen in drie categorieën: Luchtsport & Natuur in harmonie, Sportief & Spectaculair en Mooi Moment & Gevleugelde Generaties
Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart zich mee bezighoudt?
Stuur per persoon maximaal vier foto’s in. Je kunt met meerdere foto’s
Volg dan de laatste ontwikkelingen op
in verschillende categorieën meedingen. De foto’s dienen wel voor
het gebied van o.a. operationele zaken
1 november 2011 per e-mail binnen te zijn bij de KNVvL. Stuur een e-mail
en communicatie via Twitter.
naar communicatie@knvvl.nl en vermeld in het onderwerp van de e-mail
Volg ons nu:
de bestandsnaam van de foto, evenals je eigen naam. Verder willen we
twitter.com/knvvl
graag weten waar, wanneer, met welke camera en, indien van toepassing, met welke lens de foto gemaakt is. Vergeet niet je naam, telefoonnummer, e-mailadres en postadres door te geven. Kijk voor meer informatie en voorwaarden op www.knvvl.nl
Voorwaarden - De ingezonden foto’s zijn niet in drukwerk, online of op andere wijze gepubliceerd; - Van iedere foto is het onbewerkte bronbestand* beschikbaar; - Door foto’s in te zenden geef je de KNVvL en Air Sports Mail de rechten om deze foto’s vrij van copyright te publiceren in Air Sports Mail, op www.knvvl.nl, in de nieuwsbrief en andere uitingen van de KNVvL; - De hoofdprijs is een KNVvL lidmaatschap, het betreft enkel de contributie aan de KNVvL, niet de contributie aan de afdeling; - KNVvL bestuurs- en personeelsleden en medewerkers van Air Sports Mail zijn uitgesloten van deelname.
| Maart 2011
* Toelichting: Bronbestand is het originele bestand uit de camera, dat liefst direct en anders achteraf beschikbaar moet zijn, als je bijv. een bewerkte of sterk gecomprimeerde foto instuurt.
15
Neem nu een abonnement op Luchtvaartnieuws Luchtvaartnieuws is een must voor iedere luchtvaartprofessional, luchtvaartsporter en luchtvaartvolger.
nu een jaarabonnement voor slechts
€19,95
Reismedia, uitgever van de website Luchtvaartnieuws.nl, brengt voor het eerst het kwartaalblad Luchtvaartnieuws uit. De website Luchtvaartnieuws.nl is al negen jaar toon aangevend in Nederland, België, Suriname en op de Antillen. Om meer diepte in het nieuws aan te kunnen brengen is nu het blad Luchtvaartnieuws gelanceerd. Vol interessante thema’s uit de (inter)nationale luchtvaartindustrie: van regelgeving, ontwikkelingen op luchthavens en commerciële luchtvaart, tot interviews met topmensen uit de industrie.
Neem nu een jaarabonnement en ontvang vier keer per jaar Luchtvaartnieuws plus onbeperkt toegang tot de website. Als lid van de KNVvL betaalt u slechts € 19,95 (normaal € 26,95)
Om gebruik te kunnen maken van dit aanbod gaat u naar www.luchtvaartnieuws.nl. Klik op de optie ‘registreer’ om u te registreren als basismember en vul, bij de betaalmethoden de kortingscode ‘KNVVLlummms200214’ in. U bent dan direct aangemeld op Luchtvaartnieuws.nl en ontvangt vier keer per jaar het blad Luchtvaartnieuws.