Ballonstof voorjaar 2023

3 Inhoud

Redactie

4 Voorwoord

Alex Jan Barends/Evert Dehandschutter

6 Quick Release

Redactie

8 Zijn we te zien?

Remko Wigger

10 Het Venturi-effect

Jonas De Bodt

14 Melden van incidenten

Team VMS-KNVvL

16 Het weer en kunstmatige intelligentie

Jelmer van der Graaff

17 Ballonspullen voor schoolklas

Juf Janine

19 Ad’s Ballon Besognes

Ad Haarhuis

20 #Ballonstof

Luc Van Geyte

23 Vraag & Antwoord

Redactie

24 5 + 5 = 10 riskante houdingen

Gordon Schwontkowski

26 Veiligheid bij start en landing

Wolfgang Schwarz en Klaus Hartmann

28 Raphaël Liégeois: ballonvaart astronaut

Christophe Holvoet

30 Oplossing Kerstpuzzel

Redactie

30 Ere-diploma voor François Schaut

Sandy Schaut

34 Indian summer in Oostenrijk

Youri Pruim

36 Jassen en tassen van ballonstof

Anneke Speelman

37 Ballonvaartagenda

Redactie

38 Ballongedicht

Dick Kleinluchtenbeld

VAN HET BESTUUR NL

Beste collega’s, het ballonvaartseizoen staat weer voor de deur en de periode van voorbereiden, plannen en trainen is nu van groot belang. De afgelopen winter hebben velen van jullie mooie vaarten gemaakt in de sneeuw of juist geheel tegenovergesteld in de zon. Een goede voorbereiding is het halve werk, en deze periode is daar het perfecte moment voor om alles goed na te kijken. Sommigen van jullie zullen denken “dat is toch vanzelfsprekend”.

Maar geloof mij, dat is helaas niet zo. Ook dit jaar zijn bij meerdere meetings in de sneeuw piloten erop gewezen dat hun papieren niet geldig waren. Ballon niet gekeurd, brevet niet geldig of geen geldig medisch brevet en zo kan ik nog wel even doorgaan. Met een nieuwe inspecteur bij ILT en zoals we al gemerkt hebben, een paar nieuwe serieuze heren bij de luchtvaartpolitie, is de tijd van “het zal wel meevallen” wel een beetje voorbij. Het aantal dossiers en de wijze waarop ze worden benaderd door instanties alleen al dit jaar, geeft al aan dat zij het heel serieus nemen.

Niets staat een mooi zomerseizoen in de weg en wij wensen iedereen vele mooie vaarten toe, maar vragen jullie ook serieus en gepassioneerd met het ballonvaren bezig te zijn. Want geloof mij, als je iets meemaakt of controle krijgt dan nemen zij hun werk heel serieus en zij verwachten dat wij dat ook hebben gedaan. Dat hebben meerdere collega’s ondertussen al ondervonden. Als je je zaken dan niet op orde hebt, dan heb je veel uit te leggen.

Uiteraard staan wij jullie graag bij in zo’n geval, met kennis en kunde dus trek gerust aan de bel. Een hele fijne zomer met elkaar!

Alex Jan Barends

Bestuur

KNVvL Afdeling Ballonvaren

VAN HET BESTUUR BE

De winter is achter de rug, de dagen worden weer langer en het ballonseizoen staat stilaan voor de deur. Velen van ons trokken afgelopen winter naar de traditionele meetings in de Alpen. Op het ene festival lag al wat meer sneeuw dan op het andere. De thuisblijvers genoten van de massa’s prachtige foto’s op social media.

Met het nieuwe seizoen voor de deur, vestigen we graag de aandacht op je vergunning. Is die momenteel nog ‘current’? Heb je voldoende vaarten gemaakt en de nodige opleidingen gevolgd die nog geldig zijn? Vergeet ook je crew niet! Als KBBF proberen we hier ons steentje in bij te dragen en cursussen aan te bieden waar mogelijk. In het verleden is dat steeds een succes geweest.

2023 zal een mooi jaar worden voor onze vereniging. We konden eind vorig jaar onze DTO boven de doopvont houden. De eerste cursussen werden reeds gegeven en zeer positief onthaald. De theorielessen krijgen stilaan vorm en hopelijk brengen deze vele nieuwe ballonvaarders voort. We zijn dan ook bijzonder trots dat we dit aan de leden van onze vereniging kunnen aanbieden.

Daarnaast is het ook een feestjaar. De KBBF bestaat maar liefst 90 jaar en dat gaan we vieren met alle leden. Later meer hierover. Dan rest er me enkel jullie nog een spetterende start te wensen van het ballonvaartseizoen 2023!

Evert Dehandschutter

Raad van Bestuur KBBF

WINNAARS KERSTPUZZEL

De kerstpuzzel ontving een record aantal inzendingen, zowel uit Nederland als uit België. Er waren dan ook mooie prijzen te verdelen. Uit de goede inzendingen trok notaris Mirjam Postma van De Hair Vrijdag Notarissen uit Oisterwijk vijf winnaars: Wim van der Kolk ontvangt vijfhonderd euro korting bij Digitool Flight Instruments. De 300 liter propaan van Gasnodig.nl gaat naar Martijn Hoogeslag. De tablethouder van Balloons4sale is gewonnen door Wim Maet. Benedicte Descamps mag een hoes-op-maat bestellen bij Phileas Creations en de Flymount Aero-40 van Balloons4sale is gewonnen door Dries Huyghe. De redactie dankt iedereen voor hun deelname, feliciteert de winnaars van harte met de gewonnen prijzen en last but not least dankt de bedrijven voor het ter beschikking stellen van de fantastische prijzen. De oplossingen van de puzzels staan verderop in deze Ballonstof.

MEER OVER WEER

Het Amerikaanse Department of Transportation en Federal Aviation Administration

FAA hebben een nieuw meteoboek uitgebracht, dat gebaseerd is op informatie uit eerdere zgn. ‘Advisory Circulars’. Het boek bevat 28 hoofdstukken en 531 pagina’s, en behandelt een veelvoud aan meteorologische onderwerpen die relevant zijn voor de luchtvaart. Engelstalig, ISBN 979-8370856723, ca. € 35, volledige titel ‘Aviation Weather Handbook FAAH-8083-28’.

VIRTUEEL VAREN OVER SINT NIKLAAS

In het Belevingscentrum in Het Landhuis aan de Grote Markt in Sint-Niklaas, kunnen bezoekers een unieke virtuele ballonvaart over ‘de stad van morgen’ maken. Met een VR-bril op vaar je over stadsvernieuwingsprojecten. Wie zelf een VR-bril heeft kan ook vanaf de bank thuis virtueel over de stad varen. Tot eind juni kun je voor voor een unieke ballonervaring in het belevingscentrum terecht, op woensdagen van 13.3017:00, op donderdagen van 9.30-13.30 en op zaterdagen van 9.30-17:00. Zie www. stadvanmorgen.sint-niklaas.be.

GORDON NIET NAAR ZWITSERLAND

Met de Gordon Bennett overwinning van Kurt Frieden en Pascal Witpraechtiger in 2021, zou de organisatie van de 66e Coupe Aéronautique Gordon Bennett dit jaar in Zwitserland plaatsvinden. Vanwege organisatorische omstandigheden van financiële aard kan de race daar echter geen doorgang vinden.

De Ballooning Commission (CIA) van de FAI heeft bij andere landen gepolst of er interesse was om de organisatie over te nemen. O.a. Polen en de Verenigde Staten meldden zich aan. De deadline voor aanmelding was 23 februari en inmiddels is besloten dat de 66ste Gordon Bennett Race toch doorgang kan vinden, vanuit Albuquerque, van 5-14 oktober.

Heb je een interessant onderwerp voor de rubriek Quick Release? Laat het weten via ballonstof@knvvl.nl

EVENEMENT VOOR BALLONLIEFHEBBERS

De Koninklijke Belgische Ballonvaart Federatie KBBF nodigt iedereen uit voor de Ballonvaardersdag 2023, die zal plaatsvinden op zaterdag 25 november. Net als de vorige editie, zal het evenement plaatsvinden in ‘t Bau-Huis in Sint Niklaas. Ballonfabrikanten en hun dealers zijn uitgenodigd om er hun materialen te presenteren, maar dat zijn niet de enige standhouders op deze unieke luchtballonnenbeurs. Wie er ook graag een stand wil opstellen, om zijn/ haar product of dienst voor ballonvaarders, crew of sympathisanten voor te stellen, is van harte welkom. Je kunt je daarvoor opgeven via ballonvaardersdag@balloonfederation.be.

INTERNET ALS WATERDAMP

Het Starlink-satellietnetwerk van Elon Musk dat overal op aarde draadloos internet aanbiedt via ‘de schotel’, bezorgt weerkundigen slapeloze nachten. De schotels die Starlinkklanten nodig hebben om internetsignalen op te vangen zorgen voor verstoringen van meteo-waarnemingen, omdat ze signalen afgeven die weersatellieten onterecht aanzien voor waterdamp - wat grote invloed heeft op de kwaliteit van de weersverwachting. Tijdens de 103e editie van de jaarlijkse bijeenkomst van de Meteorological Society in Denver trokken weerkundigen bij Starlink aan de bel. De problemen worden met iedere nieuwe Starlink-klant groter, terwijl er meerdere vergelijkbare satellietnetwerken in ontwikkeling zijn. Een werkende oplossing voor het probleem is nog niet gevonden.

LUCHTBALLON-INVASIES ZIJN VAN ALLE TIJDEN

In februari zorgden vermeende Chinese spionageballonnen boven de Verenigde Staten, Zuid Amerika en Canada voor opschudding (foto boven). Het was niet de eerste keer dat Amerika vanuit Azië met luchtballonnen werd belaagd. Tijdens de tweede wereldoorlog lanceerde Japan onbemande Fu-Go ballonnen die via de jetstream Noord-Amerika bereikten, om daar hun explosieve lading te lossen. Het waren de eerste intercontinentale langeafstandswapens, en vooral bedoeld om angst te zaaien. Eén ervan landde in Michigan en kwam in bezit van Don Piccard. Hij verkocht deze enige Fu-Go ballon die bewaard is gebleven in 2017 aan het Byron Area Historic Museum (foto onder). Ook tijdens andere conflicten werden luchtballonnen ingezet. In 1794 maakte het leger van de Oostenrijkse-Nederlanden voor het eerst kennis met ‘militaire luchtvaart’ toen de vijandige Fransen nabij Charleroi met de kabelballon Entreprenant vanuit de lucht de situatie van het geallieerde OostenrijksNederlandse garnizoen bespioneerde. En tijdens de Frans-Duitse oorlog (1870-1871) werden door Parijzenaren ballonnen ingezet om, voorzien van post en personen, de Duitse belegering van hun stad te omzeilen. Tijdens de tweede wereldoorlog liet de Duitse bezetter onbemande ballonnen opstijgen die waren voorzien van propagandaboekjes met de titel ‘Gerade Weil ich Deutscher bin’. Brandende lontjes zorgden ervoor dat de touwen waaraan de boekjes waren bevestigd één voor één knapten. Ook tijdens de Koude Oorlog werden er, zowel door het kapitalistische Westen als door het communistische Oosten, luchtballonnen ingezet voor spionage-doeleinden, en om propaganda te verspreiden. Zo liet de welbekende bedenker van de moderne heteluchtballon, Ed Yost, namens het Amerikaanse leger onbemande ballonnen opstijgen vanuit het toenmalige West-Duitsland, met westerse propagandafolders voor Oost-Europa aan boord. We kennen natuurlijk ook de ontsnappingen per luchtballon vanuit het toenmalig communistische Oost-Duistland richting het vrije Westen, in 1979 door de families Strelzyk en Wetzel en in 1989 door Winfried Freudenburg, die na een in eerste instantie succesvolle vaart in West Berlijn neerstortte. Recentelijk lanceerde Rusland ballonnen boven Kiev om acties van de Oekraïense luchtverdediging uit te lokken. Luchtballon-invasies zijn van alle tijden.

ZIJN WE TE ZIEN?

Twee typen radars houden het luchtruim in de gaten

DOOR REMKO WIGGER

BALLONVAARDERS OPEREREN VAAK IN HET KLASSE G LUCHTRUIM. COMMUNICATIE IS VEELAL TUSSEN DE PILOOT EN DE GRONDCREW EN WE ZIJN GOED ZICHTBAAR VOOR DE MENSEN OP DE GROND. VERPLAATSEN WE ONZE VAART BIJV. NAAR EEN GEBIED DAT IN EEN CONTROL ZONE VAN EEN VLIEGVELD LIGT – KLASSE C (CIVIEL) OF D (MILITAIR) – DAN IS HET NOG STEEDS LEUK DAT JOKE ONS ZIET VANAF HET TERRAS, MAAR IS ZICHTBAAR ZIJN VOOR DE VERKEERSLEIDING ZEKER ZO BELANGRIJK.

Hoe zorgen we daarvoor? Grofweg zijn er voor de luchtvaart twee typen radars die het luchtruim in de gaten houden, de Primary Surveillance Radar (PSR ) en de Secondary Surveillance Radar (SSR). Dit deel van Techniek en Meer gaat hier globaal op in. In de volgende edities beschrijven we de afzonderlijke onderdelen in meer detail.

De Primary Surveilance Radar (PSR)

De PSR is een (meestal) ronddraaiende radar die een signaal uitstuurt en de reflectie door bijv. een vliegtuig weer opvangt. De signalen bewegen zich voort met de snelheid van het licht (300.000 km/s). Door de tijd te meten die het signaal nodig heeft om weer terug te komen kan de afstand waarop het vliegtuig zich bevindt bepaald worden. De stand van de radar geeft ook aan in welke richting het vliegtuig gevonden kan worden. Helaas zijn het niet alleen vliegtuigen die het signaal reflecteren. Ook bergen, hoge gebouwen en slecht weer komen terug op de radar. Deze ‘vervuiling’ wordt clutter genoemd. Theoretisch zijn ballonnen weliswaar te zien op de PSR, maar door het zwakke signaal en de lage snelheid worden ze er door het systeem of de controller vaak als clutter uitgefilterd.

De Secondary Surveilance Radar (SSR)

De SSR is de civiele versie van de militaire IFF (Identification Friend or Foe). Voor militairen was het belangrijk onderscheid te kunnen maken tussen vriend en vijand. In het begin was dat niet meer dan een markering op het vliegtuig, maar vlak voor de Tweede Wereldoorlog werd de eerste transponder (transmitter/responder) ontwikkeld. Een radar op de grond zond een signaal uit, dat door een transponder in een vliegtuig beantwoord werd. IFF werd verder doorontwikkeld en voor de civiele luchtvaart in gebruik genomen als SSR. De transponder zoals wij die gebruik(t)en maakt gebruik van een viercijferige code (squawk) die we zelf in kunnen stellen.

Tot voor kort volstond een mode A/C transponder, tegenwoordig gebruiken we mode S.

Mode A : Transponder stuurt alleen squawk code terug

Mode C : Transponder stuurt naast de squawk code ook de drukhoogte mee terug

Mode S : Transponder stuurt aircraft ID, 24-bits code, locatie en overige informatie

In veel gevallen krijgen we door ATC een code opgegeven die we dan moeten voeren. Deze code maakt het voor de controller op de grond mogelijk snel te filteren. De 4-cijferige code bestaat uit getallen van 1-7 en er zijn er een aantal vastgesteld die voor ons van belang zijn:

7000 : VFR verkeer binnen Europa

7500 : kaping ( ‘seventy five, he has a knife’)

7600 : radio werkt niet (‘seventy six, ik zie niks’)

7700 : nood (‘seventy seven, we go to heaven’)

De meeste mode-S transponders zijn daarnaast voorzien van ADS-B (Automatic Dependent Surveillance-Broadcast).

De transponder zendt dan ook de GPS-positie naar grondstations en andere vliegtuigen. Apps als FlightRadar24 gebruiken ADS-B om posities van vliegtuigen te laten zien.

PSR en SSR zijn in veel gevallen gecombineerde antennes en de controller ziet de input van beiden dan gesynchroniseerd op hetzelfde scherm. Voor ballonnen is de SSR het meest toepasbaar als het gaat om zichtbaar zijn voor ATC. De verplichting tot het voeren van een transponder is voor ons in veel gebieden al doorgevoerd. Of deze uitbreiding zich verder doorzet of dat we straks in een aantal gebieden kunnen volstaan met een eenvoudigere variant (zoals de SafeSky app) zal nog moeten blijken. Maar de noodzaak om zichtbaar te zijn wordt in een steeds drukker wordend luchtruim steeds groter.

HET VENTURI-EFFECT en de invloed ervan op ballonvaren

DOOR JONAS DE BODT

DE WAARGENOMEN WIND OP HET OPSTIJGTERREIN OF TIJDENS DE VAART WIJKT SOMS

WEL EENS AF VAN DE VERWACHTE OF VOORSPELDE WIND. VAAK KUNNEN LOKALE EFFECTEN HET VERSCHIL VERKLAREN. DE TOPOGRAFIE, DE VEGETATIE EN DE BEBOUWING KUNNEN EEN GROTE INVLOED HEBBEN OP DE LOKALE WINDRICHTING EN -STERKTE.

HÉT FENOMEEN DAT HIERBIJ EEN GROTE ROL SPEELT IS HET VENTURI-EFFECT. DE MEESTE BALLONVAARDERS KENNEN HET VERSCHIJNSEL UIT DE BERGEN, MAAR OOK DICHTER BIJ HUIS SPEELT HET EEN BELANGRIJKE ROL.

Wat is het Venturi-effect?

Wind kunnen we omschrijven als een verplaatsing van lucht. Die lucht verplaatst zich steeds van een gebied met veel lucht (hoge druk), naar een gebied met weinig lucht (lage druk). Hoe groter het drukverschil, hoe harder het zal waaien. Soms kan de lucht gedwongen worden om door een vernauwing te stromen, denk maar aan een dal in de bergen. Hierdoor stijgt de luchtdruk aan de ingang van de vernauwing en krijgen we een lagere druk wat verder in diezelfde vernauwing. Omdat lucht zich dus altijd verplaatst van hoge naar lage luchtdruk, zal de lucht een versnelling ondergaan en gaat het harder waaien. De drukverlaging wordt het Venturieffect genoemd en het gevolg ervan is de versnelling van de wind. Het heeft zijn naam te danken aan de ontdekker van het effect, namelijk de Italiaanse natuurkundige Giovanni Battista Venturi (1746-1822).

Het Venturi-effect in de praktijk

Eén van de meest sprekende voorbeelden van het Venturieffect vinden we terug in het dal van de Rhône in ZuidFrankrijk. Soms waait er de zogenaamde Mistral. Dit is een harde noordelijke wind die ontstaat door een combinatie van een hogedrukgebied boven de Atlantische oceaan en een depressie boven de golf van Genua. Hierdoor komt er een noordelijke stroming op gang en zal de wind in het smalle Rhônedal aanzienlijk versnellen. Windsnelheden van meer dan 50kt zijn er geen uitzondering.

De Mistral is een vrij extreem voorbeeld, maar in vrijwel elke bergachtige regio treedt een soortgelijk Venturi-effect wel eens op, weliswaar op kleinere schaal. Belangrijk hierbij is wel dat de oriëntatie van het dal hetzelfde is als de heersende windrichting. Het Venturi-effect treedt dus bijvoorbeeld in een Noord-Zuid georiënteerd dal alleen op als er een noordelijke of zuidelijke stroming is. Wanneer je gaat ballonvaren in de bergen is het dus raadzaam om de oriëntatie van het dal te vergelijken met de heersende windrichting. Zo weet je of er een versnelling van de wind te verwachten is.

De hoogste windsnelheden kunnen overigens verwacht worden aan de uitgang van de vernauwing (dal).

Achter de uitgang neemt de windsnelheid sterk af en kunnen er soms ook grote windrichtingsveranderingen voorkomen. Het sterk toenemen van de wind in het dal kan ervoor zorgen dat je als ballonvaarder de ballon zo snel mogelijk aan de grond wilt zetten, maar dat is niet de beste beslissing. Op enige afstand van de doorgang neemt de wind weer behoorlijk af en kan er veiliger geland worden. Ook dichter bij huis vinden we dit fenomeen trouwens terug. In de valleien van de Ardennen merken we soms een versnelling van de wind, veroorzaakt door het Venturi-effect.

Tot nu toe hebben we gesproken over de versnelling van de wind tussen bergen of heuvels in, maar ook indien de lucht gedwongen wordt om over een bergkam of over heuvels te

DE WINDSTROMEN IN EEN VERNAUWING (DAL) LANGSHEEN BERGFLANKEN ©HELISIMMER.COM

TYPISCHE DRUKVERDELING BIJ DE MISTRAL © WEERPLAZA

stromen, zal de wind versnellen. Dit effect kan nog worden versterkt door de aanwezigheid van een inversie. Als de temperatuur toeneemt met de hoogte kan er geen uitwisseling van lucht met de hogere atmosfeer plaatsvinden. De inversie verhindert dus dat de lucht kan uitwijken naar boven en zo ontstaat er een vernauwing tussen de bergkam/heuvelrug en de inversie. De sterke windsnelheden boven de heuvelrug/ bergkam kunnen enigszins vermeden worden door hoger te varen en de daling in te zetten achter de berg of heuvel. Let wel, achter de berg/heuvel kan er steeds turbulentie voorkomen.

Ook in België observeren we regelmatig een toename van de wind over de toppen van de Ardennen, voornamelijk tijdens relatief koude stralingsnachten.

In een open veld naast bosrijke gebieden kan er in sommige gevallen ook een versnelling van de wind plaatsvinden. De wind kan immers niet door het dichtbeboste gebied en moet erover of eromheen. Uiteraard zijn de effecten veel minder uitgesproken. Bij een zwakke wind zullen we er zelfs nauwelijks iets van merken. Ook aan de loefzijde van een heuvel kunnen er iets hogere windsnelheden worden verwacht. De aankomende luchtstromen zullen immers gedwongen worden om de heuvel op te stijgen en zo krijg je daar een versnelling van de wind. Ook op een plateau kunnen we hetzelfde effect waarnemen. De wind kan daardoor soms langer vlagerig blijven dan je zou verwachten.

Andere toepassingen

Het Venturi-effect vinden we ook nog bij enkele andere toepassingen terug. Het effect speelt namelijk ook een rol bij het vullen van de ballon. Bij een ballon zonder scoop wordt het vullen en het warmen gehinderd door de wind. In de eerste plaats komt door de wind de warmte van de vlam voor een deel naast de ballon terecht. Maar daarnaast ontstaat door de luchtstroming onder de ballonmond een drukverlaging. De lucht stroomt van hoge naar lage druk waardoor de hete lucht uit de ballon wordt gezogen als gevolg van het Venturieffect. Door het aanbrengen van de scoop wordt dit verhinderd en wordt de warme lucht de ballon ingeleid. Zonder scoop gaat het vullen van de ballon mede door het Venturieffect dus vrij moeizaam.

Het is uiteraard minder van toepassing voor het ballonvaren, maar ook bij hoge gebouwen speelt het Venturi-effect een grote rol. Als de wind namelijk een gebouw of een muur tegenkomt, dan kan die lucht daar natuurlijk niet doorheen. Het moet er overheen of er langs. De lucht moet dus alweer door een vernauwing en zal versnellen. Bij hoge gebouwen wordt de wind als het ware tussen de gebouwen door geperst en daar waait het extra hard. Uiteraard zullen we als ballonvaarders hoge gebouwen vermijden en blijven we er steeds op veilige afstand van, maar het geeft ons wel een idee wat de luchtstromen doen als ze een obstakel tegenkomen: zodra de vrije luchtstroom wordt verhinderd zoekt de wind een weg eromheen en gaat ze versnellen.

Daarnaast kan het Venturi-effect ook dynamische lift veroorzaken. Als de wind over de top van de ballon harder waait, zal de luchtstroom aan de bovenkant van de ballon worden afgebogen en ontstaat daar een zone van lage druk. Dit creeert een aanzuigend effect en kan in sommige gevallen valse lift veroorzaken. Het fenomeen kan zich soms voordoen als de ballon nog op de grond staat. Het risico is er dan vooral als de ballon is opgezet in de luwte achter een obstakel. Maar ook tijdens de vaart bestaat de kans op valse lift. Dit gebeurt dan in zones met een sterke windschering. Het zijn gebieden waar je op korte verticale afstand van lage naar hoge windsnelheden gaat. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een low level jet.>>

HET VENTURI-EFFECT BOVEN EEN BERG © ZWEEFVLIEGOPLEIDING.NL

WINDKAART VAN BELGIË TIJDENS EEN OCHTEND MET EEN INVERSIE © UKV WEERMODEL

DE WINDSTERKTE NEEMT TOE AAN DE LOEFZIJDE VAN EEN HEUVEL ©ZWEEFVLIEGOPLEIDING.NL

Conclusie

Het Venturi-effect speelt op verschillende vlakken een belangrijke rol bij het ballonvaren. Wanneer lucht wordt gedwongen om door een vernauwing te stromen, zal de windkracht toenemen. En zo’n vernauwing kunnen we breed interpreteren. Van zodra de vrije luchtstroom wordt gehinderd kan het Venturi-effect al optreden. Bij een goeie vluchtvoorbereiding hou je dus niet alleen de windverwachting in de gaten, maar hou je ook rekening met de oriëntatie van het terrein en de lokale topografie. Daarnaast kan het effect soms ook valse lift veroorzaken in zones met een sterke windschering.

Wij zijn de club die:

- uitdaagt

- crew een team maakt

- leert navigeren

- ballon-skills test

- stressbestendig maakt meer weten of eens een

training/wedstrijd meedoen?

www.dbcc.nl

The FAA/EASA approved Balloon Instrument DigiTool DBI3

Features include: altimeter, variometer, and temperature indicating displays, flight timer, audio alarms, and an integral GPS showing ground track and speed. The DBI3 also has an on-board flash memory capable of storing up to 10,000 hours of recoverable flight data. It is powered by an integral LiPo battery lasting up to 12 hours per charge; no replaceable batteries to contend with. It has a metal body, one Bluetooth antenna and one GPS antenna. It also has a rotary switch that ensures safe travelling with the DBI3 totally disconnected from the battery.

Buy from our webshop www.dbi3.com or contact our BENELUX Sale Station via the Dutch Eric Baltussen at info@ballonsport-marl.de or +492365508785.

Price: 1,299 € (excluding VAT). Shipping included.

More than 1,500 units sold worldwide

Digitool Instruments AB

Dalagatan 13, Box 6190, 10233

Stockholm, Sweden

Samen maken we ballonvaren nóg veiliger HET MELDEN VAN INCIDENTEN

DOOR TEAM VMS-KNVVL

HET AANTAL MELDINGEN VAN INCIDENTEN ZIT IN EEN GOEDE STIJGENDE LIJN.

HELAAS MOETEN WE SAMEN MET ILENT ECHTER TEGELIJKERTIJD CONSTATEREN

DAT ER NOG TEVEEL INCIDENTEN NIET GEMELD WORDEN. DAT KAN VOOR EEN OPERATOR EN/OF PILOOT VERVELENDE (FINANCIËLE) GEVOLGEN HEBBEN.

Samen proberen we een goede en vertrouwelijke meldcultuur te organiseren, om ballonvaren nóg veiliger te maken. Welke incidenten verplicht gemeld moeten worden is echter niet voor iedereen duidelijk. Daarom hieronder de officiële EASA-lijst voor ballonvaren. Let op: uit het onderstaand overzicht kan niet worden geconcludeerd dat voorvallen niet hoeven te worden gemeld, indien zij zich buiten de categorie van activiteiten voordoen waarin zij zijn ingedeeld.

Vluchtuitvoering

- Elke vaart met een luchtballon of luchtschip dat niet luchtwaardig was, of waarvoor een onvolledige vluchtvoorbereiding het luchtvaartuig, de inzittenden of andere personen in gevaar heeft gebracht of had kunnen brengen.

- Onopzettelijk permanente doving van een waakvlam.

Technische voorvallen

- Defect van een van de volgende delen of bedieningsinstrumenten van een heteluchtballon: inhoudsmeter op de brandstofcilinder, een envelopkatrol, een bedieningslijn, een tetherlijn (bij het kabelen van een ballon), lekkage bij of aan de brander, lekkage bij gasslangen, lekkage bij of aan de brandstofcilinders, de envelop, de ventilator. Defect van een van de volgende delen of bedieningsinstrumenten van een gasballon of luchtschip: beschadiging van de brandstofleidingen, de (draag)gasklep, de envelop, het net, de overdrukklep, de lier bij thetheren (kabelen).

- Aanzienlijke lekkage of verlies van gas bij een gasballon, bijvoorbeeld door porositeit of niet op de juiste plaats zittende (draag)gaskleppen.

Interactie met luchtvaartnavigatiediensten en luchtverkeersbeheer

- Interactie met luchtvaartnavigatiediensten, bijvoor-

beeld: incorrecte diensten verleend, tegenstrijdige communicatie of afwijking van de klaring, die het luchtvaartuig, de inzittenden of andere personen in gevaar heeft gebracht of had kunnen brengen.

- Luchtruimschending.

Noodsituaties en andere kritieke situaties

- Elk voorval dat leidt tot een noodoproep.

- Brand, explosie, rook of toxische dampen in het luchtvaartuig, daarbij de normale werking van de brander buiten beschouwing latend.

- Inzittenden van het luchtvaartuig zijn uit de mand of gondel gevallen.

- Verlies van het vermogen van de piloot om diens taken uit te voeren.

- Het onopzettelijk optillen of meeslepen van personen met doden of gewonden tot gevolg.

Externe omgeving en meteorologie

- Een botsing of bijna-botsing op de grond of in de lucht met een luchtvaartuig, het terrein of een obstakel (ook een voertuig) die het luchtvaartuig, de inzittenden of andere personen in gevaar heeft gebracht of had kunnen brengen.

- Hinder voor het luchtvaartuig ten gevolge van vuurwapens, vuurwerk, vliegers, laserlicht, lichten met hoog vermogen, laserstralen, onbemande luchtvaartuigen, modelvliegtuigen of andere soortgelijke verschijnselen.

- Onverwachte slechte weersomstandigheden, die het luchtvaartuig, de inzittenden of andere personen in gevaar heeft gebracht of had kunnen brengen.

Een melding maken

Het melden van ballonvaart-gerelateerde voorvallen kan gemakkelijk en snel via: melden.ballonvaren.vliegveiligheid.nl

‘SNELHEID’ EN ‘AFSTAND’ ZIJN DE EERSTE WOORDEN

DIE BOVEN KOMEN DRIJVEN ALS WE DENKEN AAN

WEDSTRIJDEN, MAAR IN HET WEDSTRIJDVAREN

IS ‘PRECISIE’ HET JUISTE WOORD. IN NOVEMBER

2022 ORGANISEERDE DE KONINKLIJKE BELGISCHE

BALLONVAART FEDERATIE VOOR EEN 30-TAL

BALLONVAARDERS EEN THEORETISCHE OPLEIDINGSDAG

OVER WEDSTRIJDVAREN. OP BASIS HIERVAN NEMEN WE

JE IN DE KOMENDE EDITIES VAN BALLONSTOF GRAAG

MEE IN HET WEDSTRIJDVAREN: WAT IS HET, WAT KOMT ERBIJ KIJKEN, WELKE REGELS ZIJN ER EN HOE GAAT ALLES IN ZIJN WERK?

Het wedstrijdvaren zorgt voor de uitdaging om een vooraf bepaald doel/goal te bereiken, waar een kruis zal liggen. Hier kun je bij het passeren je marker uitwerpen. Wie het dichtste de marker bij het kruis gooit, wint de opdracht. Zo eenvoudig is het, denk je? Toch niet! We gaan er graag dieper op in.

Tactiek

Bij het wedstrijdvaren komen zeer verschillende zaken kijken. Hierbij denken we bijvoorbeeld aan de verschillende windrichtingen en snelheden op diverse hoogtes. Maar er zijn ook tijd-, hoogte- of afstandsbeperkingen, reglementen opgelegd door de wedstrijdorganisatie en de algemene luchtvaartregels.

Al deze zaken zorgen ervoor, dat bij wedstrijdvaren tactisch dient te worden nagedacht. Aangezien je niet kunt sturen, zul je met alle verschillende situaties rekening moeten houden om je doel te bereiken.

Teamsport

Wedstrijdvaren is een sport, voor zowel crew, piloten als organisatie. Naast het feit dat de teams weinig slaap hebben (vele competities zijn enkele dagen na elkaar twee vaarten per dag), heeft de organisatie veel werk om te zorgen dat er een wedstrijdvaart kan plaatsvinden of dat er resultaten beschikbaar zijn. Vaak blijven zij allen lang wakker om het weer te observeren, tasks sheets te maken en alle scores te verwerken. Maar voor we de organisatie en het wedstrijdvaren verder

COMPETITION BALLOONING

behandelen, beschrijven we eerst enkele betrokken relevante organisaties.

Organisaties

In eerste instantie is er de Fédération Aeronautique Internationale. De FAI is een internationale vereniging voor wedstrijden en recordpogingen bij vliegsporten, zoals ballonvaren. De regels die van kracht zijn op wedstrijden zijn afkomstig van de FAI. Elke luchtsport heeft zijn eigen commissie en klasse binnen de FAI. Voor de ballonvaart is dit de CIA (Commission Internationale d’Aérostation). Elk land heeft ook zijn eigen vertegenwoordiger, de NAC zoals men zegt. Voor België is dit de Aeroclub vertegenwoordigd met leden KBBF/Sportcommissie, voor Nederland het DBCC (Dutch Balloon Competition Club). Verder staan de Sportcommissie en de DBCC ook in voor de organisatie van wedstrijden, het promoten van het wedstrijdvaren en het trainen van officials en sportcommissarissen. Ook zijn zij het eerste aanspreekpunt tussen potentiële deelnemers voor het WK, EK of de World Air Games.

Volgende keer: AX-MER

In de volgende editie van Ballonstof nemen we je graag mee in de AX-MER rules (‘Model Event Rules’ MER for ‘Hot Air Balloons’ AX) en beschrijven we welke personen en functies er betrokken zijn bij de organisatie van de wedstrijd.

WIE HET DICHTSTE DE MARKER BIJ HET KRUIS GOOIT, WINT DE OPDRACHT. FOTO BEN BLÄSS. BULLSEYE! FOTO BEN BLÄSS

WEERSVERWACHTINGEN OP BASIS VAN KUNSTMATIGE INTELLIGENTIE

DE WEERMODELLEN DIE MENIG METEOROLOOG GEBRUIKT WORDEN STEEDS BETER. EEN HOGERE RESOLUTIE EN MEER OBSERVATIES ZORGEN VOOR STEEDS PRECIEZERE EN ACCURATERE VERWACHTINGEN. ÉÉN DING BLIJFT WEL HETZELFDE, NAMELIJK HET FEIT DAT HET MODEL REKENT DOOR NATUURWETTEN TOE TE PASSEN OP DE INITIËLE STAND VAN DE ATMOSFEER. DAT ZOU BINNENKORT WEL EENS KUNNEN GAAN VERANDEREN.

EEN WEERMODEL OP BASIS VAN MACHINE-LEARNING (GRAPHCAST) KAN VOOR VEEL VARIABELEN NU AL EEN ACCURATERE VERWACHTING GEVEN, MET EEN REKENTIJD VAN MINDER DAN 60 SECONDEN.

Uit een onlangs gepubliceerd wetenschappelijk rapport (zie ‘GraphCast: Learning skillful medium-range global weather forecasting’ op arxiv.org) is gebleken dat het weermodel o.b.v. kunstmatige intelligentie al op ruim 99% van de belangrijkste variabelen beter scoort dan ECMWF, het beste numerieke weermodel ter wereld. Verder zijn de berekeningen veel sneller om uit te voeren, met een wereldwijde 10-daagse verwachting die in minder dan één minuut kan worden geproduceerd.

Kenmerken versus gridcellen

Een cruciaal verschil tussen het GraphCast-model en een model als ECMWF is hoe de verwachting tot stand komt, vanuit de initiële stand van de atmosfeer. Bij de huidige, numerieke weermodellen worden natuurwetten toegepast op de initiële stand van de atmosfeer met behulp van gridcellen. Dat zijn een soort ‘blokken’ in de atmosfeer met één gemiddelde waarde, om de benodigde rekenkracht te reduceren.

Het Europese weermodel

ECMWF gebruikt bijvoorbeeld

gridcellen van ongeveer 9 bij 9 kilometer (horizontaal) met 137 verticale niveaus. Voor al die gridcellen wordt berekend hoe de situatie er op het volgende tijdstip uit zal zien.

Het GraphCast-model werkt anders. Het model is getraind met 39 jaar aan historische weergegevens via machinelearning. Het model kan daardoor bepaalde meteorologische

kenmerken - zoals lagedrukgebieden, hogedrukgebieden en fronten - herkennen. Met behulp van autoregressie (ofwel het voorspellen van toekomstige waarden op basis van waarden uit het verleden) wordt de verwachting gegenereerd. In plaats van alleen met getallen te werken, kijkt het GraphCast-model eigenlijk met een ‘menselijk oog’ naar de weerkaart, om in te schatten hoe bepaalde systemen zich zullen ontwikkelen en voortbewegen. Dat is de belangrijkste reden voor de meer accurate verwachtingen die het GraphCast-model biedt.

Betere resultaten op veel vlakken

Voor veel variabelen scoort het GraphCast-model al beter dan de beste traditionele tegenhanger, ECMWF. Het verschil tussen het GraphCastmodel en de waarnemingen is meestal ongeveer 10 tot 30 procent kleiner dan wanneer de waarnemingen worden vergeleken met de verwachtingen van ECMWF. Relatief gezien wordt meeste winst gemiddeld geboekt op een termijn van 3 tot 5 dagen vooruit.

BRON REMI LAM, ET AL: AFBEELDING UIT HET WETENSCHAPPELIJKE RAPPORT, MET (VAN LINKS NAAR RECHTS) DE VERWACHTE LUCHTDRUK VOOR 2, 6 EN 10 DAGEN VOORUIT. DE BOVENSTE KAARTEN TONEN DE OBSERVATIES, DE TWEE VOLGENDE RIJEN RESP. DE VERWACHTINGEN VAN ECMWF EN GRAPHCAST. DE TWEE RIJEN DAARONDER TONEN DE AFWIJKING VAN RESP. ECMWF EN GRAPHCAST T.O.V. DE OBSERVATIES. DE AFWIJKINGEN ZIJN BIJ ECMWF GROTER DAN BIJ GRAPHCAST, ZIE DE ONDERSTE GRAFIEK.

Als wordt gekeken naar de resultaten over het jaar 2018, dan scoorde het GraphCastmodel op 99,2 procent van de 1760 ‘doelen’ beter dan ECMWF, momenteel het beste numerieke weermodel ter wereld. Onder die ‘doelen’ vallen variabelen als luchtdruk, geopotentiaal, windsnelheid, temperatuur en luchtvochtigheid op een hoogte van 0 tot

Nieuwe advertentie ongeveer 15 kilometer.

Ook nog verbeterpunten

Hoewel de eerste resultaten van het GraphCast-model dus hoopgevend zijn, kunnen er ook zeker nog dingen worden verbeterd. Zo is de horizontale resolutie van deze versie ongeveer één waarde per 28 bij 28 kilometer, tegenover één waarde voor een gebied van 9 bij 9 kilometer voor de operationele run van ECMWF. Voor lokale verwachtingen is het dus nog niet geschikt. Verder is de verwachting van extreme weergebeurtenissen een aandachtspunt. Omdat deze maar zelden voorkomen is het model daar minder goed op getraind. Wanneer GraphCast kan worden gebruikt door weerliefhebbers en meteorologen is voorlopig nog even afwachten; het model is nu nog niet operationeel en/of publiekelijk toegankelijk.

De auteur van dit artikel, Jelmer van der Graaff, is meteoroloog en eigenaar van Jelmer Weather Consult (www. weatherconsult.nl). Hij is gespecialiseerd in het modelleren en analyseren van meteorologische data en verzorgt o.a. weersverwachtingen voor Weer.nl/Talpa Network en ondersteunt evenementen met weersverwachtingen en -adviezen. Dit artikel heeft hij op 28 januari namens Weer.nl gepubliceerd.

OPROEP

Wie helpt de kinderen in de klas van juf Janine aan ballonspullen?

SAMEN MET HAAR

LEERLINGEN HEEFT ZE NAGEDACHT OVER DE INRICHTING VAN DE NIEUWE RUIMTE. ZE KREEG VAN DE KINDEREN EEN FLINKE

UITDAGING MEE: ZE WILLEN NAMELIJK ENORM GRAAG EEN LUCHTBALLON IN DE NIEUWE KLAS! VOOR DIT IDEE IS JANINE NU NAARSTIG OP ZOEK NAAR OUDE BALLONONDERDELEN. ZE MOGEN KAPOT EN AFGEDANKT ZIJN. DENK EENS AAN AL DIE

SPULLEN DIE NIET MEER LUCHTWAARDIG ZIJN, EN AL JAREN ONGEBRUIKT IN EEN VERLOREN HOEKJE VAN JE BEDRIJF

STAAN TE VERPIETEREN: IS ER EEN BETERE BESTEMMING VOOR JE AFGEDANKTE MAND, BRANDER, ENVELOP, INSTRUMENT OF VENTILATOR TE BEDENKEN? WIE BALLONSPULLEN DONEERT ONTVANGT EEN PRACHTIGE, DOOR EEN VAN DE LEERLINGEN GEMAAKTE BEDANKTEKENING VAN HET GEDONEERDE OBJECT MET DE NAAM VAN JE BEDRIJF ERBIJ, EN EEN KORTE BEDANKVIDEO. LEUK VOOR OP JE WEBSITE OF SOCIAL MEDIA! JE KUNT JUF JANINE BEREIKEN VIA JANINEPEYRE@GMAIL. COM. HOE E.E.A. HET BESTE IN HALLUIN TERECHT KAN KOMEN, WORDT IN OVERLEG BEPAALD. ALVAST BEDANKT NAMENS ALLE LEERLINGEN VAN JUF JANINE!

DUURZAAM BALLONVAREN MET

CO2-GECOMPENSEERD GAS

Benegas is dé specialist in propaangas.

Wilt u een vulinstallatie op maat op uw eigen terrein?

Informeer naar de mogelijkheden bij onze experts.

Bovendien zetten wij ons in voor een groene toekomst om te kunnen blijven genieten van onze mooie natuur. Al ons propaan is CO2-gecompenseerd.

Wilt u meer informatie hierover?

Maak dan een vrijblijvende afspraak met een adviseur via info@benegas.com

AD’S BALLON BESOGNES

Dead or alive

Soms heb ik geen woorden meer. Is alles al gezegd? Er is geen luisterend oor meer, er zijn geen lezende ogen. Eind februari was Harrie de Greeff er ineens niet meer. Veel mensen die dood gaan kondigen dit van te voren aan, door een ziekte of door ouderdom, maar niet iedereen. Als dierbaren ineens wegvallen, hoe neem je dan afscheid? Vele plotseling overleden vrienden, familie en ballonvaarders komen terug in mijn gedachten. Ze lossen zelfs niet op in het stralende noorderlicht dat we vandaag in Nederland mogen aanschouwen. Onderstaande regels schreef ik na het wegvallen van een beste vriend. Hier in Ballonstof, vormen ze een ode aan de ballonvaarders van wie we afscheid moesten nemen.

AD HAARHUIS

VERBEKE_BALLOONING

Deze ochtend vroeg uit de veren voor een vaartje vanuit #stekene #levensgenieters #ballooning #ballon #hotair #ballonstof

REBECCA_BISSCHOP

Taart tijd ! #ballonstof #luchtballon #heteluchtballon #hotairballoon

ACHTERHOEKBALLONVAARTEN

Sinds deze week weer een extra ballonvaarder bij Achterhoekballonvaarten! En heel mooie vaarten gewenst boven de Achterhoek! #ballonstof

SCHOETERSSTIJN

Je dromen volgen, wat een voorrecht ... #winterwonderland #ballonstof #hotairballoon #oostenrijk #Kaiserwinkl23 #alpinballooning

HOTRBALLONVAARTEN

Jeppa Bear did fly again! The 2nd flight above the polar circle. Another amazing morning in Äkäslompolo. #frozenlake #finland #ballonstof

BRAMVANDERSLUIS

Nice hopper winter flight at Deventer! #ballonstof

EMILE_VERMEULEN

Wat een week!

#schnaps #tirol #ballonvaren #alpenvaarten #ballonstof #ballonfestivaltannheimertal

HOOGVLIEGER.EU

Genieten !!! (3:30 uur gevaren, afstand 100 km en 13.000 voet hoog) Filzmoos - Ebbs #ballonstof #ballonvaart #luchtballon #ballonvaren

BALLONVAREN_BE

Fruity skies over #Lusail #F1 #RaceTrack thanks to @hoogstraten.enjoy! #lusail #qbf23 #ballonstof #ballooning #hoogstraten #aardbei #qatar

KEVINVANDESSEL

New tattoo #crazytings @inkfinity8 #ballonstof #ballooning

LXRY_BALLOONS

We love flying! Geniet van het mooie Nederlandse landschap. #ballonvaart #ballonvaren #hotairballoon #hotairballoons #ballonstof #lighterthanair

VALERIE.VAN.POTTELBERG

Eerste vlucht van 2023 vanuit Heusden Zolder. #hotairballoons #ballonstof #sundaysbest

AIRMANBALLOONING

Aan het nagenieten van een geweldige week in Château-d’Oex! #airman #luchtballon #chateaudoexballoonfestival #chateaudoex #ballonstof

FLASH_BALLONVAARTEN

De eerste vaart van Morris in Nederland! #ikwilmee #phtss #hotairdonkey #eindhoven #mijneersteballonvaart #flashballonvaarten #ballonstof

#BALLONSTOF

De mooiste ballonfoto’s op social media

Plaats je ballonfoto’s met de ballonstof-tag op social media.

Op deze pagina’s plaatsen we een mooie selectie. Dank aan de fotografen te velde!

LUCHTBALLONVAART

Onder toeziend oog staan onze luchtballonnen startklaar om met jullie mooie herinneringen te maken #luchtballonnen #ballonvaart #ballonstof

WOUTBAKKER

First flight of 2023. #alulamoments #ballonstof

HYLKEJOURE

Last flight 2022. See you next year @balloonadventures_dubai #happynewyear #balloons #mydubai #ballonstof #hotairballoon #pilotlife

VRAAG & ANTWOORD

“IK VOLDOE NIET MEER AAN DE ERVARINGSEISEN. HOE KRIJG IK MIJN BREVET WEER GELDIG? MOET IK WEER OPNIEUW THEORIE-EXAMEN AFLEGGEN?”

Als bekend: iedere ballonvaarder dient onder andere in de 24 maanden voorafgaand aan een geplande vaart min. 6 vaaruren en 10 starts en landingen als PIC (pilot in command) te hebben gemaakt. Daarnaast moet je o.a. in de afgelopen 48 maanden een trainingsvaart met een FI (instructeur) hebben uitgevoerd (BFCL.160). Je mag ook binnen 24 maanden voor de geplande vlucht met succes een Proficiency Check hebben afgelegd.

Te weinig uren gemaakt

Wie te weinig uren of te weinig starts en landingen heeft gemaakt om het brevet geldig te houden/krijgen, of de Instructievaart niet heeft gemaakt, moet een Proficiency Check doen met een FE (examinator). Het brevet is dan weer geldig voor dezelfde groep en klasse als waarin de checkvaart is gedaan. Voor het aantal uren gelden ook vaaruren die onder supervisie van een FI zijn uitgevoerd binnen de geldigheidsperiode van het brevet. Uiteraard moet je ook een geldig Medical hebben om weer te mogen varen. Het aantal lesvaarten dat je als ‘herintreder’ nodig hebt om (opnieuw) examen te mogen doen, is afhankelijk van de mate waarin je kennis en vaardigheden zijn weggezakt (wat o.a. bepalend zal zijn, is hoe lang geleden je voor het laatst gevaren hebt). Er is geen formeel minimum vastgesteld voor het aantal lesvaarten dat je moet hebben gemaakt om opnieuw examen te mogen doen; je FI zal dat inschatten.

Hoe zit het met theorie?

Het BPL gaat een leven lang mee en is je leven lang geldig. Je mag echter de privileges die aan het brevet hangen alléén gebruiken als je ook aan de bovengenoemde currency/ recency eisen voldoet. Indien dat niet het geval is, maar je hebt wel een BPL, hoeft je niet opnieuw voor alle vakken schriftelijke theorie-examens af te leggen om het weer geldig te krijgen. Een check van je theoretische kennis zal dan onderdeel zijn van de eerdergenoemde Proficiency Check met de FE. In de huidige regelgeving maakt het daarbij niet uit of je slechts 2 maanden of al 10 jaar niet meer aan de currency-eisen van je (EASA-BPL) voldoet. In beide gevallen zal de check van je theoretische kennis plaatsvinden door de FE, als onderdeel van de Proficiency Check, maar deze check zal intensiever zijn naarmate je brevet langer is verlopen.

Neem vooraf contact op met de DTO, zodat je niet voor verrassingen komt te staan.

Brevet niet geconverteerd

Bovengenoemde regelgeving geldt voor het ‘nieuwe’ BPL. Wil je het ballonvaren weer oppakken, maar heb je nog een verlopen ‘oud’ brevet dat je voor 8 april 2021 had moeten converteren naar een EU-brevet (BPL)? Dan is de situatie bij herintreden anders. Overleg in dat geval met de DTO (en ILT) over welke theorie en praktijk instructie je nodig hebt en de te volgen route.

Commerciële rating

Als bekend: voor je commerciële rating moet je onder andere in de periode van 180 dagen voor de geplande vaart ten minste 3 vaarten als PIC hebben gevaren waarvan ten minste 1 in de relevante klasse OF min. 1 vaart onder supervisie van een FI hebben gevaren EN gedurende 24 maanden voor de geplande vaart een Profcheck met een FE hebben afgelegd in de groep waarin je wilt varen OF een refresher cursus bij de DTO hebben gevolgd en een training vaart met een daarvoor gekwalificeerde FI hebben gemaakt.

Als je de Operator Proficiency Check en de daarbij behorende vaart hebt afgelegd voldoe je ook aan deze eis: de Operator Proficiency Check (OPC) geldt tevens als Profcheck.

Als je niet voldoet aan de 180 dagen currency regel, moet je een vaart maken onder supervisie van een bevoegde FI OF de ontbrekende vaarten zonder commerciële passagiers wegvaren. Daarna - zodra deze afgetekend en wel in je logboek staan - ben je weer current. Als je de Proficiency Check niet hebt gedaan moet je deze alsnog doen of de refresher training en trainingsvaart via de DTO hebben gedaan. Het kan zijn dat je een geldig brevet hebt, maar geen geldige commerciële rating. In dat geval mag je wel ballonvaren, maar geen commerciële passagiersvaarten maken. Denk er wel om dat de commerciële rating alleen geldt voor die groep waarin je de Profcheck hebt gedaan (of kleiner).

Met dank aan Karel Abbenes. Heb je ook een vraag? Stel ‘m via ballonstof@knvvl.nl.

5 + 5 = 10

TIEN RISKANTE HOUDINGEN VOOR BALLONVAARDERS

DE COLLEGA-BALLONVAARDERS ZIJN OP HET FIESTA HUN BALLON AL AAN HET UITLEGGEN, TERWIJL JE SPONSOR ONGEDULDIG VRAAGT WAAROM JIJ NOG NIET BEGONNEN BENT. JE TABLET GEEFT 9 KT GRONDWIND AAN, EN DE VOORSPELLING ZEGT ‘VLAGERIG’. IETS VERDEROP KLEURT DE LUCHT WAT DONKERDER. BLIJVEN DE BUIEN VER GENOEG WEG? GA JA VAREN? BALLONVAARDERS MOETEN CONTINUE BESLISSINGEN NEMEN, DIE SOMS VAN CRUCIAAL BELANG ZIJN VOOR DE VEILIGHEID.

Menselijke factoren leiden vaker tot ongelukken en incidenten dan technische mankementen. Er bestaan vijf welbekende riskante houdingen die besluitvorming beinvloeden: machogedrag, anti-autoritaire houding, impulsiviteit, gevoel van onkwetsbaarheid en berusting [zie o.a. Leidraad voor Ballonvaarders 1.1b, red]. Deze ‘good-old big-five’ hebben de tand des tijds ruimschoots doorstaan en zijn vandaag de dag nog steeds relevant. De inzichten rond veiligheid zijn echter continue in beweging en hebben nieuwe additionele riskante houdingen opgeleverd die potentieel riskant zijn voor ballonvaarders, en tot ongelukken kunnen leiden.

Vijf nieuwe riskante houdingen

Net zoals er continue voortgang wordt geboekt met het veiliger maken van de materialen en instrumenten die we als ballonvaarders gebruiken, zit er ook evolutie in de inzichten rond riskante houdingen. Naast de eerdergenoemde big-five zijn er vijf aanvullende gedragingen ofwel riskante houdingen te onderscheiden, die hebben bijgedragen aan zowel ‘close calls’ als aan ernstige ongelukken. Deze zijn:

- Groepsdruk - Kritiekloos volgen van de menigte.

- Technische fixatie - Overtuiging dat techniek onfeilbaar is en beeldschermen alle antwoorden hebben.

- Of-of denken - Blindstaren op slechts twee mogelijke opties.

Het enkele feit dat ‘de meute’ iets doet of juist nalaat, maakt die handeling er niet per definitie beter of veiliger door. Groepsbeslissingen zijn geen vervanger voor algemeen aanvaarde standaarden, best practices en limieten. Of de groepsdruk alleen wordt gevoeld, of er ook daadwerkelijk is, maakt niet veel uit. Degenen die – bewust, onbewust, gepercipieerd of werkelijk – druk op je uitoefenen om bepaalde beslissingen te nemen zullen hoogstwaarschijnlijk niet thuis geven wanneer je door die beslissing een incident veroorzaakt: jij bent toch de piloot? Stel duidelijke, persoonlijke grenzen aan wat je wel en niet wilt, doet en kunt. Anders loop je het risico dat ‘de groep’ voor je beslist, en die beslissing is niet per definitie de juiste. Stel groepsbeslissingen waar nodig aan de kaak, vraag door wie een bepaalde beslissingen genomen heeft, op basis van welke informatie en overwegingen, en beslis altijd zelf over je handelen - al dan niet met behulp van een collega, instructeur of mentor waar je vertrouwen in hebt.

“BEEN THERE, SEEN THAT, DONE THAT”. ZELFVERZEKERDHEID IS GOED, ZELFGENOEGZAAMHEID IS RISKANT. BALLONVAREN KAN OOK EEN TIJDJE TÉ GOED GAAN. ROUTINES VERSLAPPEN, ALERTHEID DAALT, BEWUST OBSERVEREN NEEMT AF EN HET BLIJVEND LEREN VERTRAAGT OF STOPT (ILLUSTRATIE RUTGER COUCKE).

- Solistisch handelen - Niet openstaan voor andere inzichten, meningen, ideeën of observaties.

- Zelfgenoegzaamheid - Routines brengen je in een risicovolle comfortzone, die je alertheid verlaagt.

2. Technische fixatie

Ballonvaarders varen VFR en gebruiken technische hulpmiddelen als hoogte- en variometers en apps om inzicht te krijgen in weersontwikkelingen, om ladingscalculaties te maken, om het vaartverloop in de gaten te houden etc. De stelligheid waarmee schermen antwoorden geven op vragen, suggereert wellicht dat deze antwoorden altijd kloppen, maar de informatie op beeldschermen moet worden geinterpreteerd en gewogen. Let erop dat deze informatie niet vrijwel automatisch je eigen oordeel gaat

1. Groepsdruk

vervangen, maar blijf techniek zien als nuttig hulpmiddelen. Information-overload kan verlammend werken en ervoor zorgen dat je minder bevattelijk bent voor je eigen zintuigen en voor omgevingssignalen. Oefen regelmatig met het inschatten van je vaarsnelheid, je hoogte en je stijg- en daalsnelheid zonder technische hulpmiddelen. Beoordeel potentiële landingsplaatsen visueel op geschiktheid, ben alert op windstromingen die je voelt in de mand en op onverwachte koerswijzigingen. Kijk omhoog, omlaag en om je heen. Observeer en concludeer.

3. Of-of denken

Nu of nooit? Varen of thuisblijven? Uittrekken of in de zak laten? Zwart of wit? Als je slechts twee ‘of-of keuzes’ hebt, leidt dat meestal niet tot de beste beslissingen. Met slechts één alternatieve optie heb je nauwelijks keuzemogelijkheid. Tewijl er vaak meerdere opties zijn, als je ze maar wilt zien. Nu of nooit kent wellicht ook ‘nu nog even niet’ als optie: ‘nog niet’ bij het opstijgen koopt tijd, laat weertrends zich ontwikkelen of uitdoven, waarna de juiste optie zich mogelijk vanzelf aanbiedt. Word je sponsor tijdens een fiesta ongeduldig?

Een tussenweg tussen varen of inpakken kan ook statisch inflaten zijn, met een demonstratie of evening-glow. Als je out of the box denkt doen zich vaak onverwachts meer dan twee mogelijkheden voor.

4. Solistisch handelen

‘Door vragen te stellen wordt men wijs’. Waarom moet je alle antwoorden zelf hebben, alles zelf zien of doen? Tijdens de opleiding wordt er relatief weinig aandacht besteed aan de kracht van teamwork – van het gebruik maken van de kennis, expertise, meningen of observaties van je crew - of van de ogen en oren van je passagiers. Een zwaarder-dan-luchtgezagvoerder die niet vertrouwt op zijn copiloot is vrijwel ondenkbaar. Een ervaren crew biedt extra kennis, extra

inzicht, extra observatie- en beoordelingsvermogen en extra spierkracht. Maak er gebruik van: het verschil tussen risico en veiligheid kan teamwork zijn!

5. Zelfgenoegzaamheid

Het ballonvaren kan ook een tijdje té goed gaan. Routines kunnen roestig worden. Je alertheid daalt, bewust observeren neemt af, en het blijvend leren vertraagtd of stopt zelfs: “Ik weet het allemaal wel, en kan varen als de besten”. Je voelt je wellicht net iets té comfortabel, wat kan leiden tot zelfgenoegzaamheid en het nemen van steeds grotere risico’s. Varen bij ongunstig weer. Op een paar meter hoogte windmolens en electriciteitskabels passeren. Zelf ‘onderhoud’ plegen aan je materialen met onderdelen van de Praxis, laag over een bosvennetje varen. De eerste keer was het spannend, de tweede keer al iets minder en inmiddels is het routine. Slechte gewoontes nestelen zich ongemerkt in je comfortzone, en maken je minder alert op risico’s. Met het consequent aanhouden van duidelijke veiligheidsmarges creeer je een buffer voor potentiele risicio’s. Met het (onbewust) afbouwen van die marges vergroot je het risico juist.

Tenslotte

Herken je een van de houdingen? Vast wel, we zijn er allemaal wel eens schuldig aan. Ongeacht het ervaringsniveau van ballonvaarders, is er een aanzienlijke veiligheidswinst te behalen uit het bewust nadenken over eventuele riskante houdingen die je hebt, waar je alert op moet zijn en wat ertegen is te doen. Speel je eigen gedachtenpolitie. Probeer ingeslepen riskante houdingen te herkennen en te corrigeren, vóór ze je veiligheid in gevaar brengen, of die van anderen. We zetten ze alle 10 nog keer op een rij:

VEILIGHEID BIJ START EN LANDING – DEEL 1

HOE ZAT HET OOK ALWEER?

OF JE AL DECENNIALANG VAART, OF PAS SINDS KORT JE BREVET HEBT: SOMS IS HET GOED OM KENNIS DIE ALS BEKEND VERONDERSTELD MAG WORDEN WEER EENS OP TE FRISSEN, WANT EEN ONGELUK ZIT SOMS IN EEN KLEIN HOEKJE. IN EEN KORTE SERIE VAN TWEE ARTIKELEN BESCHRIJVEN WOLFGANG SCHWARZ EN KLAUS HARTMANN EEN AANTAL RELEVANTE ZAKEN DIE BIJDRAGEN AAN HET VERGROTEN VAN DE VEILIGHEID BIJ START (DEEL 1; DEZE EDITIE) EN LANDING (DEEL 2; VOLGENDE EDITIE).

Bevestiging Quick Release

Als standaardprocedure zeker je bij het inflaten altijd je ballon met een Quick Release, onafhankelijk van de windsnelheid. De reden daarvoor is dat onverwachte windvlagen altijd kunnen optreden. Belangrijk daarbij is, dat je ballon vastligt aan een stevig ankerpunt. Bij motorvoertuigen is dat meestal de voorkant, want daar zorgt het gewicht van de motor voor meer stabiliteit en werkt de handrem, die meestal de achterwielen vergrendelt, ook nog steeds indien het voertuig aan de voorkant wat wordt opgetild. In ongunstige omstandigheden kan je mand dan nog steeds in een halve cirkel rond het bevestigingspunt bewegen. Bij voorkeur maak je daarom de afstand tot het bevestigingspunt op de auto niet onnodig lang, zodat de ‘speelruimte’ beperkt blijft.

Snelheid van inflaten

Vanwege het grote oppervlak is je envelop een enorme windvanger en deze is daarom, zodra gedeeltelijk of geheel volgeblazen, tamelijk ongeschikt voor een langdurig verblijf op de grond. De (wind)krachten die op de ballon worden uitgeoefend zijn aanzienlijk, vooral zolang de envelop nog niet volledig gevuld is (zie tabel). Het is daarom van belang dat je tijdens het inflaten niet al te lang treuzelt en de ballon vlot en goed gevuld overeind zet. Je ventilator speelt hierbij een belangrijke rol; deze moet zoveel druk in de envelop genereren en behouden dat deze bol komt te staan. Tegelijkertijd: hoe boller de envelop wordt, des te meer tegendruk ontstaat er binnen in de envelop van uitstromende lucht, tegen de ventilatorstroom in. Het is daarom van belang dat de luchtstroom van de ventilator en envelopmond zo volledig mogelijk vult, zodat uitstroom van lucht wordt tegengegaan (zie afbeelding).

DOOR WOLFGANG SCHWARZ EN KLAUS HARTMANN

Positie ventilator

De ventilator is een apparaat dat met enige voorzichtigheid moet worden behandeld, waarbij vooral het roratievlak van de propeller en het verlengde daarvan een no-go gebied is (zie afbeelding). Ongevallen met ventilatoren zitten in een klein hoekje. Bij het onverhoopt losraken van de propellers van de as, versplintering van de bladen of schade door een defecte beschermkooi kunnen onderdelen plots gevaarlijke projectielen worden. Laat mensen daarom niet naast een ventilator plaatsnemen, maar erachter. De plek waar de ventilator tijdens het inflaten staat is naast de mand.

Hot inflation

Zodra er geen toename meer is van het volume van koude lucht in de envelop (vanaf ongeveer 85% gevuld) kunnen de branders aan. De ventilator blijft daarbij nog een tijdje meedraaien, om te voorkomen dat er alsnog lucht ontsnapt uit de mond van de envelop. De ballon staat verticaal overeind zodra de temperatuur in de envelop ongeveer 30° Celsius boven de buitentemperatuur ligt. Op dat moment is het volume met zo’n 12% (30 x 0,4 %) toegenomen, d.w.z. tot ongeveer 97%, en staat de envelop ‘strak’. De start van de vaart vindt vervolgens plaats vanuit de quick release.

DE OPTIMALE POSITIE VOOR DE VENTILATOR BEVINDT ZICH AAN DE ZIJKANT VAN DE MAND, VRIJ VAN MENSEN OP HET PROPELLERROTATIEVLAK EN ZODANIG OP DE BALLONMOND GERICHT DAT DEZE VOLLEDIG WORDT GEVULD MET DE LUCHTSTROOM VAN DE VENTILATOR, WAARDOOR LUCHTUITSTROOM UIT DE BALLON WORDT VOORKOMEN.

Dit artikel is geschreven door Wolfgang Schwarz en eerder gepubliceerd in BallonSport Magazin. Het is inhoudelijk gebaseerd op een presentatie die Klaus Hartmann - expert op het gebied van veiligheid en ongevallenpreventie in de ballonvaart - in november 2022 gaf voor het Deutsche Freiballonsport-Verband DFSV. Copyright Klaus Hartmann / DFSV.

Volgende keer deel 2: aandachtspunten bij het landen.

Windsnelheid (kt) Kracht in kg die inwerkt op een volledig gevulde envelop (met weerstandscoefficient 0,4).

Kracht in kg die inwerkt op een gedeeltelijk gevulde envelop (met weerstandscoefficient 1,6).

DE VELG VAN EEN WIEL IS GEEN GOED ANKERPUNT VOOR EEN QUICK RELEASE…

INTERVIEW MET ASTRONAUT EN BALLONVAARDER RAPHAËL LIÉGEOIS

OP 23 NOVEMBER 2022 STELDE HET EUROPEES RUIMTEAGENTSCHAP (ESA) IN ZIJN

HOOFDKWARTIER IN PARIJS DE VIJF ASTRONAUTEN VOOR DIE ZIJN GESELECTEERD VOOR DE KLAS VAN 2022: DE NIEUWE ASTRONAUTEN DIE IN 2026 OPERATIONEEL

MOETEN ZIJN. RAPHAËL LIÉGEOIS UIT BELGIË WERD, SAMEN MET SOPHIE ADENOT UIT FRANKRIJK, ROSEMARY COOGAN UIT HET VK, MARCO ALAIN SIEBER UIT ZWITSERLAND EN PABLO ALVAREZ FERNANDEZ UIT SPANJE, GESELECTEERD UIT 22.500 KANDIDATEN. RAPHAËL IS NAAST ASTRONAUT OOK BALLONVAARDER.

Na de ruimtereis van Yuri Gagarin in 1961 hebben ongeveer 600 astronauten missies in de ruimte gevlogen. Het laatste officiële cijfer dat te vinden is spreekt van 539 astronauten in 2015. Met de ontwikkeling van het ruimtetoerisme zal het aantal mensen dat in de ruimte is geweest de komende jaren waarschijnlijk exploderen, maar deze ruimtetoeristen worden over het algemeen niet als astronauten beschouwd.

Na Dirk Frimout die deelnam aan de vlucht STS45 - de vierde missie van het ruimteveer Atlantis in 1992 - en na Frank De Winne die deelnam aan de vluchten Soyuz TMA-1 in 2002 en Soyuz TMA-15 in 2009 en daarmee de eerste ISS-commandant uit een land van de Europese Unie werd, is Raphaël Liégeois de derde Belgische astronaut in de geschiedenis. We laten daarbij Kuifje, Marianne Merchez die in 1992 werd geselecteerd maar geen ruimtemissie vloog en Vladimir Pletser, die verantwoordelijk was voor de grondoperaties, buiten beschouwing.

Ballonpiloot

Al in 2005 schreef Raphaël Liégeois op zijn aanvraag voor een beurs om in Luik zijn ingenieursstudies te beginnen: ‘Mijn naam is Raphaël Liégeois en ik droom ervan astronaut te worden. Het beroep van ingenieur zou me toelaten...’. Hij werd

luchtballonpiloot toen hij studeerde aan de Ecole Centrale de Paris, waar hij lid werd van de studentenvereniging Air Piston. Deze vereniging, opgericht in 1989, bouwde tussen 2003 en 2006 een heteluchtballon. Het is via deze F-PECP ballon met de naam Tinkerbell –naar het personage van Peter Pan – dat Raphaël in contact kwam met de wereld van de ballonvaart, alvorens hij een opleiding tot ballonpiloot volgde bij een instructeur en op 31 oktober 2008 zijn licentie behaalde. Nadat hij terugkeerde naar België om zijn studies in Luik te vervolgen - maar ook om cursussen te geven en deel te nemen aan wetenschappelijk onderzoek - werd hij lid van de Belgian Balloon Club. Daarna ging hij van 2015 tot november 2017 werken en studeren in Singapore. Hij nam deel aan verschillende ballonmeetings in Zuidoost-Azië en als huwelijksreis fietste hij vanuit Singapore terug naar België, waarbij hij bij elke halte ontmoetingen met lokale dichters organiseerde. Sinds maart 2018 werkt Raphaël aan de universiteiten van Genève en Lausanne. Hij is daarbij lid geworden van het CAIBAC ofwel Centre Alpin International de Ballons à Air Chaud; de ballonclub van Château d’Oex.

Zakelijke afspraak

De selectieprocedure voor nieuwe astronauten is op 31 maart 2021 door de ESA gestart. Op 14 mei 2021 stuurde Raphaël

DOOR CHRISTOPHE HOLVOET

zijn sollicitatie. In zijn sollicitatiemail vermeldde hij onder meer dat hij luchtballonpiloot was. België is de vijfde grootste bijdrager bij ESA en de tweede grootste per inwoner, wat de kans vergrootte dat een Belgische kandidaat zou worden geselecteerd.

Op 28 mei 2022, rond het middaguur, zat ik met Raphaël, zijn familie en enkele vrienden in een restaurant in Han-sur-Lesse toen hij een telefoontje kreeg. Na het ophangen vertelde hij dat hij die avond en de volgende ochtend niet kon blijven voor de geplande ballonvaarten, omdat hij naar Toulouse moest voor een zakelijke afspraak. Raar, ik wist niet dat hij naast Lausanne, Genève en Stanford ook in Toulouse werkte, maar ik zei niets. Pas op 23 november 2022 kwam ik erachter dat hij was opgeroepen voor een medisch onderzoek in het ESA Space Medicine Centre, wat betekende dat hij de eerste drie selectiefasen had doorstaan en één van de 150 kandidaten was die nog in de running waren, van de oorspronkelijke 22.500.

Raphaël, je hebt vaak gezegd dat je er altijd van droomde om astronaut te worden, hoe vertaalde zich dat in je activiteiten toen je jong was?

“Mijn verbeelding van avonturen werd opgebouwd door te lezen, zoals voor veel kinderen, vooral Kuifje. Ik heb mijn leven nooit opgebouwd rond de droom om astronaut te worden. Ik was geen fan van ruimtefilms en -series, behalve Apolo 13, die ik vaak heb bekeken, maar volgde de heldendaden van Dirk Frimout en vooral Frank De Winne wel met grote passie. Op een dag bezocht ik het Eurospace-centrum in Redu en bracht een model van een space shuttle mee, wat mijn lievelingsspeelgoed werd”.

Je hebt een ballonbrevet, maar ook een voor gasballon en zweefvliegtuigen, een vaarbewijs en een duikbrevet. Wanneer en onder welke omstandigheden heeft u deze brevetten gehaald?

“Het waren ontmoetingen waardoor ik deze brevetten en certificaten kon behalen. De eerste keer dat ik een luchtballon bij de Centrale zag, vond ik het geweldig. De kwalificatie gasballon en nachtvlucht heb ik in 2019 gehaald dankzij vrienden. Ook al had ik eerder enigszins aan zweefvliegen gedaan in St. Hubert, en het was toen ik op de Ecole Centrale de Paris zat dat ik mijn zweefvliegbrevet en mijn duikbrevet haalde. Door de subsidies die Frankrijk aan studenten geeft, kun je geweldige dingen doen. Wat het vaarbewijs betreft heb ik, na een paar jaar als bemanning met vrienden te hebben gevaren -

waaronder met jou de “Le Télégramme Tresco Trophy” in 2013 tussen Bretagne en Guernsey - twee jaar geleden mijn binnenvaartbrevet gehaald en begin februari dit jaar het kustbrevet”.

Je begint je opleiding tot astronaut op 3 april in Keulen, voor 14 maanden?

“Ik heb het gedetailleerde programma nog niet, maar de 14 maanden in Keulen zullen in ieder geval gebruikt worden om de kandidaten bij te scholen, om ze Russisch te leren, om de basiswerking van de verschillende draagraketten en kennis van de toekomstige programma’s bij te brengen en voor teambuilding met de vier andere beroepsastronauten”.

In de komende missies zijn er missies op het ISS tot minstens 2030, het zogenaamde ‘Artemis programma’ waaraan in theorie nog de astronauten van de vorige klas zullen deelnemen, maar er zijn ook nog andere programma’s in voorbereiding. Aan welke missies zou je het liefst deelnemen?

“Als ik al naar het ISS zou kunnen gaan, zou dat geweldig zijn, dat is een doel waar ik een paar maanden geleden niet eens van durfde te dromen. En er is het Artemis-programma om terug te keren naar de maan. We dromen allemaal van ruimteoperaties die iets verder weg zijn. De eerste Artemis-vluchten zullen voorbehouden zijn aan ervaren astronauten, we zullen zien, in dit stadium is het onwaarschijnlijk dat het verder gaat dan het ISS. Het zou niet logisch zijn om Artemis na zes vluchten te stoppen, maar als de overeenkomsten niet worden verlengd, houdt het op. We zijn nog steeds afhankelijk van politieke beslissingen, er is niets getekend voor na Artemis-6 in 2030”.

Helaas heeft het ISS Rusland nodig om te functioneren, dus het stopzetten van alle samenwerking met Rusland zou het voortijdige einde van het ISS betekenen en het in twijfel trekken van andere programma’s?

“De ESA heeft alle samenwerking met Rusland stopgezet, inclusief het ExoMars-programma. Dit project om een robot naar Mars te sturen, dat in september gelanceerd zou worden, is geannuleerd. Gelukkig is er een vervangende oplossing gevonden met NASA en SpaceX, maar die is slechts voor enkele jaren. In het ISS is elke partner - Europa, Japan, Canada, de Verenigde Staten en Rusland - verantwoordelijk voor vitale systemen. Een van de belangrijkste doelstellingen van het ESA is het ontwikkelen van ruimtetechnologie en het uitvoeren van ruimteactiviteiten, waaronder bemande ruimteactiviteiten, op

vreedzame wijze en ten behoeve van de mensheid. Dit is ook het geval bij wetenschappelijk onderzoek, wat mij ertoe dreef, een ideaal dat soms op de realiteit stuit. Zo moet ik Russisch leren, wat voor iedereen een ongelukkige situatie is en voor de ESA een ingewikkelde”.

Sommigen vinden het verrassend dat u, met uw wetenschappelijke geest, ook gepassioneerd bent door muziek en poëzie.

“Er zijn verschillende manieren om dat te beantwoorden, sommige mensen hebben partituren van Bach geanalyseerd, het is een heel precieze constructie, heel wiskundig. Poëzie is een manier om gevoelens en emoties te condenseren, sommigen vergelijken het met wiskundige vergelijkingen. Er zijn overeenkomsten tussen de gegevens die je heel precies condenseert in partituren, verzen en vergelijkingen. Een andere manier om deze vraag te beantwoorden: ik herinner me dat mij in een van de laatste fasen van de selectieprocedure werd gevraagd wat mijn belangrijkste persoonlijkheidskenmerk is. Ik antwoordde ‘nieuwsgierigheid’. Nieuwsgierigheid voor veel dingen, weten-

OPLOSSING KERSTPUZZEL

De kerstpuzzel-2022 viel in de smaak. We ontvingen veel reacties, vooral op het kruiswoordraadsel, maar ook de ingewikkelde GEMAB-puzzel bleek voor veel ballonvaarders geen onoverkomelijke horde: hét bewijs dat ballonvaarders analytisch, vasthoudend en planmatig te werk gaan. De Gordon Bennett Challenge met de mutsen leverde daarentegen diverse verkeerde conclusies op. Onderstaand de juiste oplossingen.

1: Gordon Bennett Challenge

Het antwoord is B (een blauwe muts). De achterste ballonvaarder weet niet welke kleur muts hij op heeft. De voorste twee dragen dus beiden geen rode muts; zij moeten óf beiden een

schap, muziek, poëzie en voor de emoties die mensen voelen”.

Beseft u dat u waarschijnlijk nog meer gevraagd zult worden dan Dirk Frimout of Frank De Winne als spreker op TV en elders?

“Voor mij is het bijzonder belangrijk om met verschillende soorten publiek te communiceren over het werk dat we gelukkig mogen doen. Thomas Pesquet is een voorbeeld dat we als inspiratie zullen gebruiken, zodat iedereen dit prachtige avontuur met ons kan meemaken. Ik ben me ervan bewust dat het essentieel is om dit avontuur met het publiek te delen, vooral omdat de instelling die wij vertegenwoordigen met overheidsgeld wordt gefinancierd. Nu gaan we aan de basisopleiding beginnen, er is ons duidelijk verteld dat onze belangrijkste opdracht niet is om spreker te zijn, dit is iets wat we moeten doen wanneer we tijd hebben”.

Meer informatie

Indien u geïnteresseerd bent in ruimteonderzoek dan is de website van de ESA (www.esa.int) een aanrader.

blauwe muts op hebben, óf de één een rode en de ander een blauwe. Indien de middelste ballonvaarder voor zich een rode muts zou zien, dan zou deze ballonvaarder zelf een blauwe dragen. Maar aangezien deze het ook niet weet, draagt de voorste ballonvaarder dus een blauwe muts.

2: Grand Est Mondial Air Ballons Contest

De ballon met lekkende branderkraan is zwart, en de ballonvaarder met 120 uur ervaring is Zweeds:

3: Kruiswoordraadsel

Het antwoord is ‘pilot restraint harness’ (let op: restraint met een ‘t’ en harness met een ‘e’).

We vinden het een genoegen om jou te begeleiden in het hele traject voor jouw nieuwe ballon

Cameron Balloons Belgium is part of Atlantic Ballooning BVBA.

ERE-DIPLOMA VOOR FRANÇOIS SCHAUT

Prijs Ernest Demuyter toegekend tijdens de Vredefeesten 2022

DOOR SANDY SCHAUT

DE VREDEFEESTEN 2022 VAN DE STAD SINT-NIKLAAS ZULLEN WE NIET SNEL VERGETEN.

MIJN VADER FRANÇOIS SCHAUT KREEG ER HET ERE-DIPLOMA VAN DE KONINKLIJKE

BELGISCHE AERO-CLUB (KBAC), OFWEL DE PRIJS ERNEST DEMUYTER, VOOR ZIJN

BIJDRAGE AAN DE ONTWIKKELING VAN DE BALLONSPORT. HET BESTUURSTEAM VAN

DE KONINKLIJKE BELGISCHE BALLONVAART FEDERATIE EN DE FAMILIE SAX-ROSSENEU

SLAAGDEN ERIN MIJN VADER DEZE PRIJS TOE TE LATEN KENNEN IN HET STADHUIS VAN

SINT-NIKLAAS, GELEGEN AAN DE GROTE MARKT, EEN PLEK WAAR MIJN VADER VELE

BALLONHERINNERINGEN AAN KOESTERT.

Het Ere-Diploma is in het leven geroepen op 13 maart 1956 door de Raad van Bestuur van de Koninklijke Belgische AeroClub. Sinds 20 november 2017 is de prijs hernoemd tot ‘EreDiploma van de Koninklijke Belgische Aeroclub - Prijs Ernest Demuyter’. In de lijn van de befaamde ballonvaarder Ernest Demuyter, groot Belgisch aeronaut van het interbellum en eerste winnaar van de ‘Coupe Aéronautique Gordon Bennett’, heeft het ‘Ere-diploma van de Koninklijke Belgische Aeroclub - Prijs Ernest Demuyter’ tot doel het promoten, ontwikkelen van de luchtvaartsport en wetenschap in België en het bijdragen aan haar internationale uitstraling. De driejaarlijkse prijs wordt gefinancierd door het legaat van de ‘Albert en Lydia Demuyter stichting’ aan de Koninklijke Belgische Aero-Club.

Het feit dat mijn familie Ernest Demuyter kende, geeft voor onze familie een extra waarde aan de toegekende prijs.

Alidore Schaut, mijn grootvader zaliger, onderhield als sergeant-luchtvaartspecialist het ballonmateriaal van Demuyter en hielp hem bij het voorbereiden van meerdere vaarten. Alidore bouwde ook

samen met mijn oma Jeanne Van Laer de laatste vooroorlogse ballon Belgica voor Demuyter. Mijn vader François heeft als kind Demuyter meerdere malen ontmoet en later, toen hij zelf piloot was, kreeg hij op 13 juli 1957 bij een opstijging in Brussel zelfs eens de eer dat Ernest Demuyter hem

onder luid applaus van de mensenmassa een ‘Lachez tout!’ kwam toeroepen.

Ernest Demuyter was de eerste ballonvaarder die rekening hield met de toen nog schaarse meteorologische gegevens, waardoor hij de bijnaam kreeg van ‘Isobare’. Zijn deelnames aan de Gordon Bennett-wedstrijden (zie kader) leverde hem een ongeziene populariteit op in België. De prachtige trofee die Demuyter overhield aan drie opeenvolgende overwinningen kunt u bewonderen in de Luchtvaartafdeling van het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis in Brussel. Indien u zou van plan zijn dit museum eens te bezoeken, informeer u dan eerst want het ballonvaart-gedeelte wordt op dit ogenblik gerenoveerd.

Mijn vader François ging in Sint-Niklaas dus niet naar huis met de trofee uit het luchtvaartmuseum, maar wel met de beker die Ernest Demuyter met zijn Gordon Bennett-deelname won in 1924. Hij mag die nu drie jaar houden. De rest van het feestweekend in Sint-Niklaas verliep verder vlekkeloos met als apotheose de slotvaart op zondagavond met een schitterende meteo in het bijzijn van duizenden toeschouwers die na twee coronajaren luid juichten bij het opstijgen van de luchtballonnen. Het was alsof de hoogdagen van Ernest Demuyter even waren teruggekeerd.

FRANÇOIS SCHAUT OMRINGD DOOR ZIJN FAMILIE MET DE GORDON BENNETT-BEKER UIT 1924 (FOTO FRANS VAN WIELE)

DE CHARISMATISCHE

ERNEST DEMUYTER NAAST

DE ZILVEREN TROFEE DIE

HIJ DEFINITIEF WON NA

3 OPEENVOLGENDE

GORDON BENNETTOVERWINNINGEN IN 1922, 1923 EN 1924.

Ernest Demuyter

MIJN OPA ALIDORE SCHAUT (UITERST RECHTS)

MET ERNEST DEMUYTER (MIDDEN) IN 1938 OP INSPECTIE TE LUIK VOOR DE START VAN DE LAATSTE VOOROORLOGSE EDITIE VAN DE GORDON BENNETT-WEDSTRIJD

Ernest Demuyter (Gent, 26 maart 1893 – Ukkel, 7 februari 1963) studeerde af als licentiaat in de handelswetenschappen. Hij maakte zijn eerste ballonvaart in augustus 1908. Hij steeg toen op vanuit Gent met de gekende ballonvaarder Leon Gheude. Op 21 augustus 1910, maakte hij zijn eerst solovlucht en datzelfde jaar slaagde hij erin zijn pilotenbrevet te behalen. In 1912 behaalde hij ook een brevet als vliegtuigpiloot. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vloog Demuyter naar Frankrijk, en werd ingelijfd bij de luchtmacht. Aan boord van diverse luchtschepen zorgde hij onder andere voor de begeleiding van scheepskonvooien. Later werd hij instructeur en hield hij zich bezig met de meteorologische dienst. Demuyter won zesmaal de Gordon Bennett-beker, zoals u wel weet, dé prestigieuze prijs voor de gasballonvaarder die erin slaagt de langst mogelijke afstand af te leggen. En dit in tijden waarin men niet gebruik kon maken van de huidige technologie. Dus geen satellietbeelden, geen weermodellen, geen gps, geen transponder en wat weet ik nog allemaal aan boord. Bij de landing kwam het erop aan getuigen te zoeken, bij voorkeur mensen van officiële instanties. En dan was het avontuur nog niet gedaan want dan begon de soms moeilijke zoektocht naar een transportmiddel om zichzelf en het materiaal terug naar het land van herkomst te krijgen. Demuyter won de beker in 1920 (vertrek in Birmingham, VS), 1922 (vertrek in Genève), 1923 en 1924 (telkens vertrek in Brussel). Om u een idee te geven: in 1922 vloog hij met zijn ballon, de Belgica, in 25 uur 1372 kilometer ver tot Ocnitza in Roemenië. Omdat hij de trofee drie maal na elkaar won mocht hij de trofee definitief houden. In 1936 (vertrek in Warschau) en in 1937 (vertrek in Brussel) won hij opnieuw de beker met zijn OO-BFM Belgica. In 1937 vloog Demuyter in 46 uur 1396 kilometer, van Brussel naar Tukums in Letland. Zijn zesde overwinning leverde hem zelfs persoonlijke felicitaties van Koning Leopold III op. Ernest Demuyter werd gemeenteraadslid van Brussel in 1938 en maakte zijn laatste vaart op 23 juli 1939. Hij gebruikte zijn bekendheid als Gordon Bennett-wedstrijdvaarder om zijn politieke carrière verder uit te bouwen. Hij werd verkozen tot liberaal volksvertegenwoordiger voor het arrondissement Brussel. Hij vervulde het mandaat tot in 1963. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij actief in het Verzet en toen hij gezocht werd vluchtte hij naar Zwitserland. Demuyter vertelde zijn ballonavonturen en meteokennis in het boek ‘La Navigation Aérienne et les Randonnées Victorieuses du BELGICA’ (1925). In 1961 verscheen er nog een boek met de titel ‘BELGICA’ maar dit was meer gericht naar zijn politieke carrière.

EEN ‘INDIAN SUMMER’ IN HET

TERWIJL HET WEER IN NEDERLAND

WISSELVALLIG IS, VERTREKKEN WE HALF

OKTOBER RICHTING HOTEL APFELWIRT IN STUBENBERG, OOSTENRIJK. ALS WE DE WEERSVOORSPELLINGEN MOCHTEN

GELOVEN KON HET WEL EENS EEN

PRACHTIGE WEEK GAAN WORDEN

BOVEN DE VELE APPELGAARDEN IN DEZE

OMGEVING. ZONDAGMIDDAG ROND DE KLOK VAN HALF VIER KOMEN WE AAN. DE EERSTE BALLON ZIEN WE AL HANGEN.

Dan maar meteen door naar het startveld bij Schloss Schielleiten. Daar liggen een 10-tal ballonnen klaar, om een startschot te geven aan een geweldige week ballonvaren. We hebben net een lange rit achter de rug, dus besluiten wij om vanaf de grond het spektakel te aanschouwen. De voorspellingen waren immers dat we nog een flink aantal vaarten konden gaan maken.

Wedstrijd

Deze week zouden ook enkele wedstrijdelementen naar voren komen. Maandagochtend stond er een vossenjacht gepland. De nieuwe Kubicek-ballon van Rob den Boer was de vos. Gehuld in de Nederlandse driekleur en een oranje touch blijkt het een absolute knaller te zijn in de lucht. De jury gaf aan dat er één regel was tijdens het wedstrijdvaren, en dat was dat er geen regels zouden zijn. Nadat de vos het luchtruim koos volgden de andere 15 teams. Een dal verder zette de vos voet aan grond. Dan blijkt toch maar weer eens hoe uitdagend wedstrijdvaren kan zijn, zeker in een gebied waar de wind vaak variabel is. Maar omdat er geen regels zouden zijn, gaven we de ballon een zetje in de goede richting. Maar een wedstrijd zonder regels zorgt er ook voor, dat de jury zomaar kan besluiten tot diskwalificatie; helaas: gediskwalificeerd. Toch raakten een aantal ballonnen zonder hulp keurig bij het kruis. Een prachtige start van de week, en we konden ons alweer snel focussen op onze 2e vaart, die om half vier gepland stond. Ook dit werd een schitterende vaart, die ons naar Feldhöf bracht.

Genieten

We werden door de wedstrijdleiding alsnog beloond voor onze creativiteit. De dinsdagochtend mochten wij als vos

OOSTENRIJKSE STUBENBERG

optreden: als eerste opstijgen en vervolgens toekijken hoe iedereen probeert om dezelfde lijn te volgen. Met als resultaat dat een aantal ballonnen het kruis wisten te bereiken. Het wedstrijdvaren was een leuke bijkomstigheid; het allerbelangrijkste van deze week was genieten. En in deze prachtige omgeving was dat geen enkel probleem, zoals de foto’s laten zien. Die middag stijgen we wederom op vanaf Schloss Schielleiten om vervolgens bij Neudorf de landing te vinden. De woensdagochtend stond vaart vijf gepland met een andere startlocatie. We wijken voor een keer uit naar Stubenberg am See. Naast een groot meer ligt een klein veldje waar we konden opstijgen. Wie wilde kon een long distance doen als wedstrijd. Een aantal ballonnen gingen ervoor, en voeren via Hongarije naar Slovenië. De andere ballonnen kozen ervoor om in het dal te blijven hangen. Wij dachten dat een minimum distance wel leuk zou zijn en maakten een ‘achtje’ om op ons startveld weer de landing te vinden. Daarna toch nog even door voor een klein hopje boven het meer van Stubenberg. Prachtige weerspiegeling, de E-stairs ballon wist nog even met de voetjes het water te raken. Vaart zes vertrok weer vanaf het welbekende startveld en daar bracht de wind ons naar Haidenhof. De aanwezige bewolking was een voorteken dat de zon ons ging verlaten.

Speeltuin

De donderdagochtend bracht met een breed wolkendek een grauw weertype. Dat waren we niet meer gewend. Maar de wind bleef kalm zodat we toch konden varen. Hier en daar brak het wolkendek wat open tijdens de vaart, en dat gaf ons de mogelijkheid om de zon op te zoeken. Samen met de PH-SJK genoten we volop. Bergtoppen die boven de bewolking uit komen, wauw! Tijdens de vaart woensdagochtend was ons vanuit de lucht een grote kinderspeeltuin aan het meer van Stubenberg opgevallen. We besloten om op donderdagmiddag daar eens een kijkje te nemen, met een aantal teams. Enkele volwassenen werden er weer even kind.

Hulp

Dezelfde dag kon vaart nummer acht gemaakt worden. Door de flinke hellingen bij Stambach bleek het nog een aardige opgave om na de landing de kar bij de ballon te krijgen. Dankzij een ‘local’ met wat routetips wisten we de ballon te bergen. Wat deze omgeving kenmerkt is de bereidwilligheid van mensen om te helpen. De vrijdagochtend maakten wij onze laatste vaart. Ook hier hadden we nog een flinke helling als obstakel, maar uit het niets kwam daar een trekker aanrijden om ons te helpen. Zonder te vragen werden we geholpen om de ballon weer veilig in de kar te krijgen! We kijken terug op een ongekend prachtige week met veel leuke avonturen. Grote dank aan de organisatie die dit mogelijk maakte, met speciale dank aan Apfelwirt Flaggl Ballooning.

FLORIADE 2022

Duurzame tassen en jassen gemaakt van ballonstof

DE TUINBOUWTENTOONSTELLING FLORIADE DIE VORIG JAAR VAN APRIL TOT OKTOBER IN ALMERE PLAATSVOND HAD ‘GROWING GREEN CITIES’ ALS THEMA: HOE KUNNEN STEDEN

GROENER EN GEZONDER WORDEN? DE FLORIADE KWAM VOORAL IN HET NIEUWS DOOR

DE GROTE VERLIEZEN DIE DE STAD ERDOOR LEED, MAAR ER WAS OOK

EEN LICHTPUNTJE: WIE DE FLORIADE BEZOCHT, TROF ER PRODUKTEN

AAN GEMAAKT VAN… GERECYCLEDE BALLONSTOF.

Anneke Speelman is eigenaar van studio SpeelsDesign. Ze werkt veel met textiel, dat ze zo duurzaam en circulair mogelijk probeert te verwerken. Voor de Floriade ontwierp en produceerde ze tassen en kleding gemaakt van een luchtballonnenstof.

Tweede leven

De textielindustrie is vervuilend en in productielanden laten de werkomstandigheden te wensen over, aldus Anneke: “Dat kan ook anders. Na wat rondvragen kwam ik erachter dat de ballonstof van luchtballonnen die niet meer varen nog prima kan worden hergebruikt. Toen ben ik op zoek gegaan naar een ballon om deze een tweede leven te geven. Via-via kwam ik in contact met een Belgische verzamelaar van gepensioneerde luchtballonnen, Kenny Blancquaert. Ik kreeg van hem een mooie kleurrijke ballon (Ballons Libert OO-BLI, red). De stof was nog prima te hergebruiken nadat ik deze in stukken had geknipt en in mijn wasmachine de coating eraf had gewassen”.

Albuquerque

In Almere zitten veel ondernemers die duurzaam ondernemen. Zij exploiteerden op de Floriade gezamenlijk het

VOORBEELDEN VAN ARTIKELEN GEMAAKT VAN DE ENVELOP VAN DE OO-BLI.

ANNEKE SPEELMAN VAN STUDIO SPEELSDESIGN MAAKTE VOOR DE FLORIADE ARTIKELEN VAN ENVELOPSTOF

BALLONVAARTAGENDA 2023

Evenementen en wedstrijden in Nederland en België of georganiseerd door de FAI

MEETINGS

5e

september www.asac.asn.au

Evenementen en data onder voorbehoud. Voor definitieve data en uitwijkdata zie websites organisatoren. Een ontbrekend evenement in NL of BE of wijzigingen kun je doorgeven via ballonstof@knvvl.nl.

paviljoen ‘Circuloco’. Anneke’s ballonstofprodukten waren in dit paviljoen te bezichtigen en ook verkrijgbaar in de Floriadegiftshop. “Een Amerikaan die op de Floriade was, heeft me in contact gebracht met de organisatie van het Balloon Fiesta in Albuquerque”, vertelt Anneke. “Mogelijk komen mijn produkten daar ook te liggen. Het zou erg leuk zijn als dat lukt, we zijn nog in overleg erover”.

Relatiegeschenk

Ballonvaarders die op zoek zijn naar een relatiegeschenk of luchtballon-herinnering kunnen bij Anneke terecht voor een

tas, etui, jas of anderszins. Ze worden gemaakt van de eerdergenoemde OO-BLI die Anneke nog heeft liggen óf van een lap stof van je eigen gepensioneerde ballonenvelop.

Meer informatie en bestellen kan via www.speelsdesign.nl of info@speelsdesign.nl.

BALLONGEDICHT

Ken je een ballongedicht of heb je er zelf een geschreven?

Stuur het in via ballonstof@knvvl.nl. Het onderstaande gedicht ontvingen we van Dick Kleinlugtenbeld.

BALLONWOCHE INZELL

Als in het nieuwe jaar de kruitdampen van het vuurwerk zijn opgetrokken

Liggen wij weer in bed in thermokleding en skisokken

We zijn dan weer in training voor het leukste winter-evenement van het jaar

Ergens in Zuid Duitsland komen ballonvrienden bij elkaar

Een week lang dobbert men daar rond in het dal Dakpannen en schoorstenen worden gespaard, in ieder geval.

En gaat een ballonvaarder soms iets te ver …

Moet hij de volgende dag op rapport bij Alex en Omèr

Iedere ochtend, stipt om negen op de schaal van klok

Is er een briefing: wat doet het weer, welke richting, het is een gok

Onze meteoman Ab heeft dan al geschud met de weerkaarten

Gaan we al vroeg aan het bier of maken eerst mooie vaarten?

En blijven we in het dal of gaan we iets weiter?

Maar eerst nog even wachten op het gas van Hinterreiter

Dann gehen wir los, wie start als eerste de ventilator?

Is het wederom Wim van Beers of dit keer een andere hetelucht-gladiator?

Als je daar dan hangt boven Inzell, bereik je een hoogtepunt

Een ervaring van jewelste, iets wat je iedereen gunt

Zo’n mooi evenement, dat vergt een goede organisatie

Omèr, Alex Jan, Erik Jan en Wouter die mannen leverden weer een topprestatie!

En dames, jullie nog bedankt voor de koffie en traktatie!

Dick Kleinlugtenbeld

COLOFON

Ballonstof voorjaar 2023. Kwartaalblad van de afdeling Ballonvaren van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL) i.s.m. de Koninklijke Belgische Ballonvaart Federatie (KBBF). Oplage 600 exemplaren.

Redactie: Han Nabben, hoofdredacteur | Annette Witte, eindredacteur | Rutger Coucke, art director | Gerjan Crebolder, redactie Nederland | Luc van Geyte, Gert Laureys, redactie België. De redactie beslist over het opnemen van artikelen en behoudt zich het recht voor om artikelen te bewerken. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de artikelen komt voor rekening van de betrokken auteur.

Contact: ballonstof@knvvl.nl (NL) of redactie@balloonfederation.be (BE). Ballonstof niet ontvangen? Neem dan contact op met ledenservice@knvvl.nl of redactie@balloonfederation.be.

Verschijningsdata en deadlines: Voorjaar deadline 28-2, verschijning 31-3 | Zomer deadline 31-5, verschijning 30-6 | Najaar deadline 31-8, verschijning 30-9 | Winter deadline 15-11, verschijning 24-12.

Adverteren: 1/1 pag. € 275 | 1/1 pag. binnenzijde omslag € 305 | 1/1 pag. achteromslag of pag. vijf € 330 | 1/2 pag. € 150 | 1/4 pag. € 85 | 1/8 pag. € 44. Korting bij herhaald adverteren. Tarieven zonder BTW.

Abonnementen: Losse nummers €7,95. Abonnement € 30,per jaar. Abonnementen worden automatisch verlengd tenzij een maand voor het verstrijken van de abonnementsperiode bericht van opzegging is ontvangen via ledenservice@knvvl.nl (NL) of redactie@balloonfederation.be (BE). Ballonstof is gratis voor leden van de KNVvL afdeling Ballonvaren, de DBCC en de KBBF.

Bestuur KNVvL Ballonvaren: Bestuur KNVvL Ballonvaren: Voorzitter René Zwarteveen, +31(0)6-15054777, voorzitter.ballonvaren@knvvl.nl | Secretaris Rob den Boer, secretaris.ballonvaren@knvvl.nl | Penningmeester Hendrik Kort, penningmeester.ballonvaren@knvvl.nl | Alg. bestuursleden Alex Jan Barends (VMS), alex.barends@knvvl.nl - Bert Stuiver (Sport), high5ballooning@gmail.com - Bart Sebregts (ALV Hoofdbestuur), bart.sebregts@knvvl.nl | Woordvoerder Monique Hoogeslag, +31(0)6-23505807, woordvoerder. ballonvaren@knvvl.nl | www.knvvl.nl/ballonvaren

Bestuur KBBF: Voorzitter Yves Iannoy, +32(0)478-515730 | Secretaris en ledenadministratie Evert Dehandschutter, +32(0)472-804884 | Penningmeester Luc Van Geyte, +32(0)495-225566 | Leden RvB Christophe Holvoet, Gert Laureys, Johan Vander Meiren, Stijn Stealens, Djorry Simoen, Michael Aerens, Kenian Dekein | Woordvoerder Yves Lannoy, +32(0)478-515730. Email rvb@balloonfederation.be | Sportcommissie, sportcommissie@balloonfederation.be | www.balloonfederation.be

© Ballonstof Magazine. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden verveelvoudigd, opgeslagen en/of openbaar worden gemaakt zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur.

www.knvvl.nl/ballonstof

ISSN 1386-1700

Meer