LUCHTVAARTKENNIS 2009-04 by Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL)

LUCHTVAART HISTORISCH TIJDSCHRIFT JAARGANG 2009-4

TVAAR I<ENNIS

LUCHTVAARTKENNIS

Deeln emer aan de rondvlucht in 1952: Pairchild 24 PH-NDH.

D eeltIellIer aan de rondvlucht in 1952: Piper Super Cruiser PH-NCZ

1 SN 1381 - 9100

luchtvaartkennis@k nvvl.nl www.luchtvaartkennis.net Redactie Harm J. Ha zewinkel, Dr. Beguinlaan 64, 2272 AL Voorburg, tel: 070 - 386 24 65 ico Geldhof, Rouboslaan 6, 2252 TP Voorschoten, tel: 071 - 5615663 Arno Landewers, Zuiderkruis 16, 2665 WS Bleiswijk, tel 010- 4829002 Vormgeving Luukzwerk Kerkstraat 2, 2471 AP Zwammerdam. info@>luukzartwerken.nl Voorzitter Afdeling LucIJtvaartKennis en Air Britain/ Netherlands Branch Ton van oest, Engelsholm 112, 2133 AJ Hoofddorp, tel: 023 - 563 1646 Secretaris Afdeling LuchtvaartKennis Ruud Merison, Beertsterstraat 5, 9671 BK Winschoten. Secretaris Air Britain/ Netherlands Brallch Loet Ku ipers, Livingstonelaan 1250,3526 JV Utrecht, tel: 030-8785187

VAN DE REDACTIE Voor U ligt thans het eerste nummer van LuchtvaartKennis nieuwe stijl. Veel dank gaat daarbij uiteraard in de eerste plaats uit naar Luuk Boerman, die tijdens de jongste jaarvergadering van onze afdeling spontaan aanbood de vormgeving en productie van ons blad op zich te nemen, een aanbod waarvan dankbaar gebruik is gemaakt. Het eerste resultaat ligt nu voor U en inmiddels is Luuk Boerman ook deel van de redactie gaan uitmaken. W ij hopen dat het resultaat ook aan Uw verwachtinge n beantwoordt. Uiteraard is zo'n eerste nummer altijd een experiment en kan alles beter. Uw opmerkingen, ideeën en (opbouwende) kritiek worden dan ook met belangstelling ingewacht, al durven wij natuurlijk niet te beloven dat aan alle wensen gevolg kan worden gegeven. Wij hopen evenzeer dat U met deze nieuwe LuchtvaartKennis in de hand ook velen in Uw omgeving voor ons blad zult weten te interesseren, want hoe meer leden/abonnees, des te meer wij kunnen doen. Van onze kant beloven wij dat LuchtvaartKennis zijn door de jaren heen gewaarborgde en alleen maar gegroeide kwaliteit zal handhaven, waarbij het ruimte zal bieden aan juist die minder bekende aspecten van de - in de eerste plaats Nederlandse - luchtvaartgeschiedenis, die elders wellicht minder aandacht krijgen. Tenslotte, maar niet in de laatste plaats, willen wij op deze plaats, nu ons blad op een andere manier wordt geproduceerd, onze dank uitspreken aan Richard Schotanus van het KNVvL secretariaat, die gedurende vele jaren er voor heeft gezorgd dat LuchtvaartKennis kon verschijnen.

De Redactie van LuchtvaartKennis

IN HOU D

Nederlandse Ron dvlucht 1952

151

Gijs I(üller, Nederlands eerste vl ieger

155

Gewonden per vliegtuig, voor het eerst in Indië

161

Nederlandse vliegvelden 1920

165

De opst ijging van een \Montgolfière' op Curaçao

167

Ongevallen en Incidenten 1956

170

Reg ister Nederland

179

Puzzel

184

LuchtvaartKennis verschijnt vier maal per jaar en is voor leden gratis. Losse abonnementen ( 29. Opgave voor abonnementen bij de heer Kuipers, adres hierboven. Het overnemen van artikelen Uit Luchtvaartkennis

e%~~f

verspreiding daarvan voor

niet-commerciële doeleinden is toegestaan, mits onder duidelijke bronvermeldingj toe· zending van overgenomen artikelen wordt

op prijs gesteld.

LUCHTVAARTKENNIS

M i/es Messenger PH-NDR

Harm J. Hazewinkel

a de bevrijding was ook de sportvIiegerij in Nederland herleefd - en dus ook de voor de oorlog zo populaire rondvluchten, die tevens een reünie van sportvliegers waren. De Nederlandse Rondvlucht van 1952, waarover door een gelukkig toeval nogal wat materiaal, inclusief een journalistieke impressie, bewaard is gebleven, moge als voorbeeld dienen voor de wijze waarop de sportvliegers nu ruim een halve eeuw geleden hun sport beoefenden. Nadat in 1949 de Benelux rondvlucht voor het eerst weer was georganiseerd, zou in 1950 ook de eerste naoorlogse Nederlandse Rondvlucht worden gehouden.

Alleen - de weersomstandigheden werkten niet mee en de rondvlucht moest worden afgelast. In 1951 klaarde het weer gelukkig bijtijds op en het succes was van dien aard dat de KNVvL besloot nu jaarlijks een voorjaarsreünie van sportvliegers annex rondvlucht te houden. De belangstelling was in 1952 dan ook groot voor dit evenement dat van 23 tot en met 25 mei werd gehouden. Sterker nog, met meer dan zeventig

De staart \lan Piper Cub PH-UCZ met daarachter een Fokker S-l1 \lall de RijksLucht\laart School

NEDERLANDSE RONDVLUCHT 1952 deelnemers en deelneemsters, verdeeld over 32 vliegtuigen, werd de rondvlucht van 1952 een absoluut record. Natuurlijk, later zijn grotere aantallen sportvliegtuigen bijeen geweest, maar sportvliegen was in die naoorlogse jaren toch minder verbreid dan in volgende decennia. Maar hoe dan ook, in mei 1952 was bij de

NLS geen vliegtuig meer te huren, terwijl het merendeel van de sportvliegers met een privévliegtujg zich eveneens had ingeschreven.

Pro gramm a Voor de deelnemers was, zoals in een circulaire van de KNVvL aan alle Nederlandse sportvlie-

Ercoupe PH- CG op een winderig vliegveld Texel.

"even" het vliegveld Hi lve rs um aan te doen. "G een rechtgeaa rd sportvlieger", zo gi ng de circulaire verder, "mag bij deze gelege nheid op het: appel ontbreken - gee n sportvliegtu ig mag die dagen aa n de grond blijven . De KNVvL wil ton en, dat de privévliegerij - in weerwil van de moeilijkheden welke deze in de weg worden ge legd - in ons la nd kerngezo nd is en door een schare e.nthousi aste sportsmen (e n -women!) beoefe nd wordt." Rest nog te vermelden dat de kosten beperkt wa ren gehouden tot 3S gu lden (in hu idige tege nwaarde iets mi nde r dan lI S euro) per pe rsoon .

De deelnemers gers en de besturen der Aero- en Vliegclubs d.d. 21 april was rond gedaan, een zonder meer aantrekkelijk programma opgesteld. Nederlandse rondvluch ten waren, ook voor de oorlog en anders dan in ommige ons omringende landen, nooit zuivere snelheids- of ook behendigheidswedstrijden, maar steeds en vooral gericht op gezelligheid en saamhorigheid. Om het programma aa ntrekkelijk te houden was er voor gekozen om ieder jaar de nodige variatie aan te brengen, zodat een Nederlandse Rondvlucht nooit een kopie werd van de vorige. Dit keer trof het, dat de Rondvlucht kon samenvallen met de (her)opening van het vliegveld Texel en dus werd op de eerste dag op Ypenburg verzameld om daarna gezamenlijk naar Nederlands grootste Waddeneiland te vliegen; wie dat wilde kon ook rechtstreeks naar Texel gaan, maar aangemoedigd werd dat niet. Op Texel werd overnacht, na een door de gemeen-

te aangeboden diner. D e volge nde ochtend zou worden besteed aan een excursie naar de broedplaatsen op het natuurreservaat van het vogeleiland, gevolgd door een picnic. Nadat daarna het eiland uit de lucht zou zijn bezicht igd, zou dan de officiële opening van Texel plaatsvinden, waarna men zich naar Leeuwarden zou verplaatsen. Aldaar vonden van donderdag 22 tl m zaterdag 24 mei de in die tijd traditionele Friese luchtvaartdagen plaats en de aankomst van de sportvliegers - buiten het officiële programma - vormde de afsluit in g van de laatste dag. Die avond werd, na aperitief in de officiersmess en diner in de stad afgesloten met een feest georganiseerd door het Comité "Ons Ga rnizoen". De volgende dag, zondag, werd naar Teuge gevlogen waar een Hollandse koffietafel zou worden aangeboden. D aarmee was het officiële gedeelte ten ei nde, maar de deelnemers waren nog wel uitgenodigd op de terugweg

N og in april werd bij de KNVvL uitgegaan van dee lname door I S à 20 vlieg tuigen en ongeveer 4S personen. Zoals we reeds vermeldden, lag het werkelijke aantal nog aa nzienlijk hoge r en het had nog mee r kunnen zijn, wa nt er waren ook nog enkelen die ge en gelege nheid zagen zich vrij te maken, zoals een sportvlieger die u itgerekend op dat moment moest opkomen vo or herhalings oefeninge n. De LSK liet echter weten dat "krachtens het algemeen geldende verbo d vo or het vliegen va n m il itaire vlieg tuige n op Zondagen, Zij ne Excelle nt ie de Mi nister va Ll Oorlog afwijzend beeft beschikt" op de uitnodiging deel te nemen '. O ok liet de Marine Luchtvaa rtdi enst weten dat door d iverse omstandighede n dit jaar geen vliegtuig kon deel nemen. Desalniettemin stond de teller uiteindelijk op 32 vliegtuigen - zie bijgaa nde lijst - en zo'n 73 deelnemers. Daarmee was ook zo ongeveer de bele ederland se spo rtvliegtuigenvloot te zien op de route. Twaalf ve rschille nde vliegtuigtypen moeten dit voor de spotters ook een moo ie dag hebben gemaakt. Drie Austers (een Autoca r en twee Autoc rats), een Bücker Bestmann (de bekende PH-AAA), twee Tiger Motbs, vier Ercoupes, twee Fairchilds, een Luscombe Silva ire, een M iles Messenger, een Mraz okol, dertien Piper Cubs, twee Piper Super Cruisers en da n nog de Fokke r S.11 van Woensdrecht lieten zowat ieder t ype zien dat aan sportvliegt uigen in Nederland de luch t in kon.O nder die deelnemers was eige nlijk de he le Nede rla ndse portvliege rwereld, hetzij als piloot, hetzij meevliegend. Daa ro nder waren uiteraard heel wat bekende name n. Maar ook onder de passagiers waren die te vinden.

Voo raan de Ercollpe PH-HJP m et daa rachter de T iger Mo th PH -UAE va n de R ijks L uchtvaa rt Sch ool.

LUCHTVAARTKENNIS

Bücker Bestma/!n PH-AAA van B. Janssen, aanfraaie bescl.ilderillgu. deed melllliet in die tijd.

Zo vloog m r. E. Fra nq uinet, in die tijd bekend als P.R.O.Peller, mee met ). de Feyter in de Ercoupe PH -HJ P. D e beke nde sportvli eger Noordenbos deelde de Piper Cub PH -UC met ). Beek. In de Miles Messe nge r PH-N DR vervoerde K. Obe rman niet all een zijn medepiloot H .J . Ve rsteeg, maar ook bu rge meester A rnold d 'Ailly van Amsterdam (die zich in Leeuwarden bij het gezelschap ha d gevoegd) en alth ans voor een deel van de tocht de destijds beke nde journal iste en schrij fste r Martie Verde nius. Aan haar vers lag zu llen wij h iero nder nog het een en ander ontlenen. Kl aas de Geus va n den H euvel, di e reeds voor de oo rl og ac ti ef was, werd nu vergezel d doo r zijn eveneens vliegende dochter. Uiteraard waren de dive rse kopst ukke n van de KN VvL, voorzi tte r Kol ff voorop (in de Auster va n A. Smulders), ook aanwezig - de algemee n secretar is P. Yperlaan en tweede secretaris mevr. G. Blok van Laer (in de Fairch ild van C. Kries), Avia-Vliegwereld redacteur J . de Groot (in de Super Cruiser van ). Volder) en J. va n Hatt um, sec retaris va n de afd eli ng Moto rvl iegen, die mee vloog met o ns zo beke nde en helaas overl eden lid H ei n Schwin g. A l met al dus een groot gezelsc hap, dat elkaar t ro uwens uit eerdere bijee nko msten goed kende.

Texel D e ke uze voor Texel als ee rste bestemm in g lag, met de opening van het vliegveld, vo or de hand. terker nog, burgemeester C. de Ko ni ng van Texel had zich speciaal tot de KNVvL gewend om te bereike n dat Texel zijn deel zo u kr ijge n aa n de Rondvlucht, zowel ter bevordering van de beke ndheid va n het nieuw te openen vliegveld als ter bevordering van het vreemdelingen ve rkeer. Die opening zou zoals gezegd op zaterdag zijn, maar vr ijdag kwam het gezelschap aa n, de meesten vanaf Ype nburg, maa r so m m igen va n elders, zoals m r. Bla isse die - dat kon toen nog - met zij n Ercoupe PH -NC F va n Schiphol

ver trok. Met aa n boord ookMartie Ve rdenius. Het begin is opwindw d. "Ga an we?"

"Wegaan." "Wat zegje nou ?" "H appy landi ng." "Many happy lan dings." "Schiphol tower, tllis is Ercoupe Na tI Charley Fox, taxi clearance - over." A ntwoord van torelI: "Erco upe N an Cha rley Fox you are cleared to tai holding position rrmway three two - wind is th ree zero degrees fifteen knots - Qu ee/'l N an H ow is two IJine seven eigh t inches - over." H et kon wa t mij betreft ook Arabisch z ijn, maar desalniettemin z ijn we een 1/lI r later op Texel geland, /'I a nog enkele z innen dialoog tussen het vliegtuig en de toren. 2 Met go ed gevoel voor ceremon ieel werd op het moment dat het eerste vlieg tuig op het vliegve ld landde de KNVvL vl ag gehesen, om eerst te worden gestreken wanneer het laatste vliegtuig naa r Leeuwa rden was vert ro kken. D ie avond ontv ing het gemeentebes tuur de sportvl iege rs op de mees t hartelijke wijze, al ontging een deel va n het gebeuren aa n o nze meereizend e verslaggeefster 's Avonds is er een diner, wat aangeboden wordt doo r het gemeentebes tuur va n Texe l. H et is een heel aardig gemeen tebes tullr met maar één to espraak, die niet alleen goed te verstaa /! is, maar ook nog kort. Daa rtra wordt er een encyclopaedie aa ngebade/! over de luchtvaa rt, maar omdat op da t moment mijn kralen aan alle ka/llen van mij/! hals /l aar beneden sprongen en we met de hele omge ving bezig warell ze weer bij elkaa r te krijge/!, weet ik niet precies wie gaf en wie kreeg, maar naar de ste mming te oordele n op de verdere avond Ilias het in elk ge val naar ieders genoegen. De volge nde dag werd begon nen met een excu rsie naar het vogelreservaat. H et grote aa ntal deelnemers, groter da n verwacht, maakte dat de excursi ega ngers in groepen moesten worden

verdeeld en gedeeltel ijk naa r "De M uy" gingen, en een gedeelte naar de Mee uwenkolonie in de Wes terduinen . Een gids voerde O/'I S letterlijk van het en e ei naa r het andere, soms co mpleet met vogel er op en ik kreeg hierdoo r het ge voel dat het eigenlijk zo voo r ons even er neergelegd was en dan weer opge borgen tot, er een volgende excursie kwa m bewonderen, maar toen ik iemand hiervan mijn vermoedens meedeelde, keek hij me aan of hij /li et een vandaa l te maken had en omda t ik het sneu vOlld een al te slechte bel/rt te maken, hield ik /II e tOelll1laar in. Op het vliegve ld Texel was het in midde ls fees t en de bevolking van het eila nd was sa mengestroo md om de sportvliegt uige n t e be wonderen, terwijl een aa ntal notabelen ook de gelege nheid kreeg om als passagier hun eila nd uit de lucht te zien. De LSK had - wellic ht indacht ig dat Texel in mei 1940 ook een mili ta ir vliegveld was gewee t - een eenheid H arvards gestuurd. De offi ciële open ing va n het vliegveld geschiedde door de D irecteur-Generaa l van de RLD, J .W.F. Backer, die er op wees dat het belang va n het vliegveld natuurl ijk de sportvli ege rij oversteeg, en zel fs zinspeelde op aanvoerlijnen i n eigen la nd naar het zich steeds ve rde r ont wikkelende internationale lucht ve rkee r. Toen was het tijd naar Leeuwarden te gaan.

leeuwarden O nze verslaggee fs ter Mar tie Verdenius h ad inmiddels de Ercoupe van Blaisse ve rru ild voor de M iles van Oberma n en Versteeg: Om vijf lIu r vlogen we door naar Leeuwarden. Ik zat in

een Miles Messe nger, die er niet alleen va n binnen en blliten erg mooi uitzag, maar ook nog al over veel paa rdekrachten scheell te beschikken, als je dat woord tenminste ill de lucht kutlt gebruiken . Voor in z aten twee heren, waarvan de een absoll/Il t zijll fa milie in Dokbull moest dag zeggen, en op dat moment was ik erg blij, da t ik me z o hoog verzekerd had, wat ik zag hierdoor een kee r ofwat tussen die twee schijn heilige ruggen de wereld zo raar op z ijn kop, dat mijn hele le velI in vliegensvlllgge vaart voorbij mijn gedachten schoot. Dit is dus niet alleen bij verdrill ken het geval, Ma ar ze meende n het Il iet slech t, wan t de een vroeg naderhall d werkelijk belatlgs tellend, of ik nog last van luchtz iekte had geha d. In Leeuwarden waren de Luchtvaartdagen inm id dels ten einde. De laatste dag was daarbij opgelu isterd door de aa nwezigheid van Prins Bern ha rd, di e met een Fokker 5.14 was gekomen. Va n het programma hadde n de sport vliegers uiteraard niets ku nnen meema ken, omdat daarbij vr ijelijk ronddartelende spor tvliegt uigen te ve el gevaar zouden

oplevere n. Wel kon men nog de huldiging en het vertrek van de Amerikaanse "Skyblazers" met hun Thunderjets bijwonen. Daa rna gi ng het gezelschap per bus naar Hotel de Kro on, waar het di ner werd aangeboden ("Avond kled ing gewenst") en zo u worden overnacht. Maar niet dan nadat eerst nog een feestavo nd in Ho tel Am icitia had plaatsgevonden.

In Leeuwarden waren veel redevoeringen en larlgzamerhand krijg ik een mateloos respect voor ma/men, als je ze zo roerend gedwee aan de buitenkant ziet luisteren. Nu zijn ze natuurlijk meer in training, omdat wij anders uren tegen ze aanpraten, waar ze ook niet altijd onderuit kunnen, maar aardig blijft het. Ik heb dank zij mijn kostschoolervaring een onfeilbare techrl iek irl het dooreten, zonder dat men het zien kan, wat ik mijn beide buurheren met genoegen bijbracht en waarvoor zij mij innig dankbaar waren.

De laatste dag

Rechts de Mraz Soko/ PH-NEM, met in het midden de sta nda ard van Prins Beru hard.

Het was die laatste dag prachtig helder weer, al deed de opme rking van de dochter van Klaas de Geus van den H euvel anders vermoeden. De volgende morgen werd ik gedistribueerd in een Auster Autocrat bij een meneer met een aardige dochter, die zei dat ze wel goed vloog, alleen met remous, daar kon ze niet zo veel van . "Is er dan remous?" vroeg ik. "Ja, erg '~ zei ze vakkundig. "Laat uw vader dan vliegen '~ vond ik practisch. "Och, waarom?" vroeg ze. Ik ging er maar niet verder op in, omdat na die familie in Dokkum mij niets meer gebeuren kon . Daar een enthousiast mens uit Texel, die een rondvluchtje mee had mogen maken, zijn arm, om zijn op de grond gebleven familieleden na te wuiven, door het raampje had gestoken, en dit niet gemaakt had kunnen worden, wat nogal winderig was daarboven, werd mij aangeraden een trui te lenen. Burgemeester d'Ailly heeft er één over, werd mij verteld. Het is prachtige copie om een trui van de burgemeester over je hoofd te hebben gehad, van Leeuwarden naar Teuge en toet! weer van Teuge naar Hilversum en u weet nu meteen, dat deze vanaf LeeuwarduJ enthousiast meegevlogen heeft. Daarmee werd de

Deelnemers Piloot

V liegtuig

J oh. Beck

Pi per

K.A. van Beek

Piper Super Cru iser

PH-NCY

W.]. Blaisse J. H . Blei n A.L. Bruy

Erco upe PiperCub

PH-NC F

PiperCub

PH -NA B

D.N. Dietz

Tiger Moth

PH -U DP

W. Fenenga

Piper Cub

PH-UCG

J. de Feyter

Ercoupe Auster Autocrat L uscom be Silva ire

G-AJRF PH-U DW

D. Hoogeveen

PiperC ub

PH-UCZ

Jhr. C. . Hora Siccama ].A.). v. H ulsen

Auster Autocar

PH-NE H PH-VC E

B.J anssen

Piper ub Bücker Be tma nn

P.R. de J ong .C.A. Kri es

TigerMoth Fairchild 24

PH-UCC PH-NDH

K. de Ge us v.d. Heuvel H .). den Hollande r

Reg istratie PH -UCS

PH-HJ P

PH-AAA

A. Lopes Cardozo

PiperC ub

PH-UCM

Tweede naoorlogse Nederlandse Rondvlucht

A. v.d . Mos t v. Spijk

PiperCub

PH- CT

afgesloten - e n hebben we even mogen zien hoe

K.].E.Oberman

de Nederlandse sportvliegerij in die jaren werd

R.W. Oosterh uis

Miles Messenger PiperCub

PH-NCW

beoefend. "

H .F.Y.M. Schwi ng D.].Smit A.H.M. Smulders

PiperC ub PiperCub

PH -UCR PH -UC H

Auster Autocrat

PH-NDM

].G. H . v.d. Stadt

TigerMot h 3

W. Stell ing

Piper ub M raz Sokol

Noten 1. Wel is onder de deelnemers een Fokker S.II van Woensdrecht geweest; mogelijk is deze op zondag niet

de lucht in gegaan. 2. Alle citaten uit het artikel "Voor spek en bonen mee de lucht in ", in Elseviers Weekblad, 7 juni 1952. 3. Aldus ingeschreven; in werkelijkheid schijnt hij de Ercoupe PH-NeG van Uges te hebben gebruikt.

R. Uges ]. v.d. Vli et J. Volder ]. Hoekst ra

Ercoupe Piper Super C ruiser Fairchi ld 24

A.B. H ofma n

TigerMo th

Lt.vl. H.]. Holthu is

Fokker S-ll

B.A.M. Sch rei ner

P iper Cub

PH-NDR

PH -NB P PH-NEM PH-NBD PH-NCZ PH -NF W PH-UD C PH-N S

LUCHTVAART K E NN I S

100

J A A R

GEL EDE N

Gijs Küller Nederlands eerste vlieger

e op 28 juni 1881 te Loe nen aan de Vecht geb oren Gijsber tus Petrus (Gijs) Küller, werktuigkundi g ingenieur in Den H aag, is reeds in 1908 sa men met zijn vriend PJ. Adrian, directeur va n de H aagsche AutomobielMaatschappij, bezig met zweefproeven in de omgeving van genoemde stad. M idden april 1909 deelt hi j mee dat hij do or bem iddeling van Ad ria n bij Ch . Hou ry, een hande laar te Parijs in automobielen en vl iegtuigen (Spécialité: Modèles Wright authe ntiques), een Wright tweedekker heeft besteld en in Frankrijk zal leren vliegen. Wanneer het to estel midden juli nog niet ge reed is, kan Küller het contract verbreken en schaft hij zich, nadat gebleken is dat ook een Blériot Xl in verba nd met leveringsproblemen van de motor niet snel verk regen worden, vo or twaalfdui ze nd gulden ee n Antoinette eendekker aan. H et is geen ni euw exemplaar, maar is in wezen de Antoinette IV; de eendekke r waarmeeHubertLatham op 19j uli 1909 in het Kanaa l is gevallen en waa rmee hij, nadat het toestel opnieuw opgebouwd is, in august us onder wedstrijdnum mer 13 te Reims heeft gevlogen. In september meldt de pers dat Kül! er het van een 50 pk Antoinette motor voorziene vl iegt uig op de 17e van d ie maand te Chä lons (Mou rmelo n-le-Grand) in ont va ngs t hee ft genom en, nadat het ge durende tien minute n voorgevloge n is'. Omdat Latha m, de eni ge lee rmeester voor de Antoinette op dat moment, te veel co ntracten moet nakomen, dient Kü ller zelf te leren vl iegen. Op 24 september begint hij met zijn roloefeninge n op het terrein va n 2,5 bij 2 km.

Zondag 26 september 5.30 uu r voormiddag. In rechte lij n 3 keer heen en weer geweest. Elke keer de grond verlaten. Een keer steeg ik tamelijk ho og, vertraagde motor en ging toen snel omhoog. Heb het toestel, dat ook nog scheef ging, met ailerons in goede positie gebracht, en zeer goed gedaa ld. Laatste keer sterk voorover geheld, zonder stootblok te breken. Langste vlucht naar schatting ongeveer 1 km. {Zenuwachtig bij begin.}

Maa ndag 27 september 6.30 uur voormiddag. Zou proberen een bocht te ma ken. 3 keer geprobeerd, niet verder da n ee n halve bocht gebracht. Versche idene ma len tot 10 m hoogte geweest, gelukkig zeer goed gedaald. {Zeer zenuwachti g en verde r zo de gehele dag.}

Dinsdag 28 september 5.30 uur voormiddag. Een afvaart. Begin boch t zeer goed, steeg plotseli ng bij het gebruiken van de ailerons. Daalde goed op slecht terrein, een der spankabels gebroken. Spoedig gerepareerd. Zou in rechte lijn terugkere n naar hangar. Steeg zeer ho og, geb ru ikte ailerons, nog hoger, vlak bij ha nga r, daalde steil, brak schroef, schokbreker, ge hele onderstel. {Was gehele tocht zeer ka lm.}

Zaterdag 2 oktober 5.30 uur namiddag. Reeds tamelijk donker. Voor J. toch een tour al rollende volbracht, die puik en zonder een enkele emotie verliep. J. heeft niets gezien vanwege donker. {Kalm.}

Woe nsdag 6 oktober De eerste vliegpogingen Op een paar blaadjes besch rij ft Kü ller da n zijn eerste vliegpogingen op de Antoinette IV, d ie nog steeds het wedst rij d nummer 13 op de romp hee ft staan, en ook zijn gemoedstoesta nd hierbij:

6.30 uur voormiddag. Enige malen veld rondgedraaid, bochten met veel succes genomen, evenals in de nam iddag. Door de wind wo rden de vluch ten zeer gehinderd. Zelf zeer tevreden over het resultaat.

Dond erdag 7 oktober Vrijdag 24 september 6.30 uur namiddag. Begonnen, wilde een rechte lijn beschrijven. Alles ging gek en vree md. Sensatie va n de snelheid overweldigend. Beweginge n wa ren over het algemeen verkee rd en te grof. Maakte goed een bocht. Zag een kui l niet, brak een der houten steunen en de as der w ielen. {Tamelijk ka lm bij begin.}

Zaterdag 25 september

6.30 uur voormiddag. 3 en 4 malen het veld al vliegende en even rollende over gerold. Bochten zeer goed, alles ging prachtig. 5.00 uur namiddag. Hoopte heden de tour de piste te doen. Bij afgaan bleek motor niet erg veel kracht te hebben. Al vliegende bochte n gemaakt. Hangar Borotof2 vle ugels gebroken. De bocht n iet ku nnen nemen. W ind? Iets minder kortaf schrijft hij de volgende dag aan zi jn vriend Adri an over zi jn vorderingen:"In rechte lijn ben ik met de z aak ongeveer klaarj in de bochterl wil het niet. Men moet, terwijl men de bocht neemt, hoogtes tuur en ailerons

3.00 uur namiddag. [n rechte lijn in to taal 5 keren heen en weer gerold. Laatste 3 ke ren de grond verlaten, langste vlucht ongeveer ISO m. De motor bijna volle avance gegeven. {Erg zenuwachtig bij begin.}

Klaas Jan Sijsling

A llefoto's via Klaas-Ja n Sijsling

bewerken. Dit alles maakt de beweging zeer slingerend, met het eindresultaat, dat ik de bocht niet omkom en de hoogte inschiet. Enige malen ben ik boven de 12 meter geweest. Voeg daarbij, dat met de pijlsnelle vaart men dan vlak bij het einde is, dan begrijpt men, dat het landen zeer lastig en gevaarlijk wordt. Elke keer lukte mij dit tot verbazing van de werklui, tot ik gisteren al te ver doorschoot en vlak voor de hangars was. Er niet aan denkende daaroverheen te vliegen, daalde ik bijna recht naar beneden. De reparatie zal zeker enige dagen aanhouden." In een interview midden oktober deelt Küller over dit voorval met de Antoinette (met op dat moment, naar zijn zeggen, een spanwijdte van zo'n 14 meter, een lengte van 13 meter en een gewicht van 540 kg) nog mee: "Ik wilde dalen, toen een rukwind me dicht bij eUJ loods dreef; om er overheen te schieten was de afstand te kort en zo sloeg één vleugel tegen de loods, mijn machine z wenkte en de andere vleugel kwam tegen een boom." De schade aan het toestel is groot en levert Küller een gepeperde rekening op. Op 6 november zet hij zijn proeven met de Antoinette voort. Küller schrijft vervolgens:

Zaterdag 6 novemb er 6.30 uur voormiddag. Zou het terrein niet verlaten, doch ging reeds bij eerste bocht de lucht in. Heb 2 toeren gerold, uitgescheden voor de wind. 3.00 uur namiddag. 2 toeren gemaakt waarin zeer goede bochten . Geen volledige toer. Zeer kalm.

Zondag 7 nove mber 7.00 uur voormiddag. Eerst 2 toeren, ongeveer 3 minuten gevlogen, bijna gehele tijd van de grond. Daarna 10 toeren, waarvan 7 gevlogen, ongeveer 15 à 20 minuten. Grote verbazing van allen. Daarna nog 2 toeren, gedeeltelijk gevlogen. Zeer kalm. 3.30 uur namiddag. Zeer veel toeschouwers. Toestel veranderd (stand vleugels). Kon grond niet verlaten, met moeite enige bochten. 2 x 2 toeren. Toestel weer veranderd. Een toer tamelijk, veel publiek wat hinderde, tamelijk zenuwachtig.

Maandag 8 nove mbe r Was te ongeschikt om 's morgens te vliegen, 's middags te veel wind. Op 11 november komen gasten (onder wie Küllers vader en jhr. Ram, secretaris van het Hoofdbestuur van de NVvL) langs. Küller schrijft vervolgens:

Zondag 14 novemb er Wind, toestel blijft niet in de lucht.

Maand ag 15 novemb er Geen wind, toestel blijft nog niet in de lucht. Staalkabel van de amortisse ur gebroken. Over de aan het toestel aangebrachte veranderingen bericht het blad De Luchtvaart: "Nadat de heer Küller in het begin van november enige goed geslaagde vluchten had verricht, moest er iets aan het toestel worden veranderd. De hellingshoek van de vleugels was namelijk iets te groot, waardoor de staart enigszins te hoog kwam te staan. Toen nu de hellingshoek iets verminderd werd, bleek het toestel niet behoorlijk meer te kunnen vliegen . Sedert is het eigenlijk niet meer in zijn oude toestand geweest en bleef het tobben, zodat alleen enkele korte vluchten gemaakt konden worden. Toch werd er nog op 16 november bij een windsterkte van 5 ml sec gevlogen en op 21 november een hoogte tussen de 30 en 40 meter bereikt. Door al het veranderen om het toestel goed te maken bleken evenwel ten slotte de vleugels onbruikbaar te zijn geworden. Deze worden nu gerepareerd en tevens van 'gauchissement' voorzien, waardoor de kleine vleugels komen te vervallen."Küller, aan wie de Société Antoinette intussen een leertoestel heeft toevertrouwd, kondigt eind november aan dat hij naar Argentinië wil gaan om daar te demonstreren. Begin december adviseert zijn vriendAdrianl hem om de Antoinette IV met zijn gewijzigde vleugels niet te snel te accepteren en het toestel eerst grondig door Latham te laten beproeven. Waarschijnlijk heeft Küller naar dit advies geluisterd, want korte tijd daarna maakt Latham een tocht met dit vliegtuig, die overigens niet goed afloopt: het onderstel van de machine wordt beschadigd. Latham weigert echter de schade te betalen en aan Küller wordt bovendien geadviseerd de nog weinig gebruikte motor te vervangen door een nieuwe. Adrian schrijft dan aan Küller dat hij gelooft dat de Fransen een poging doen hem al zijn geld af te troggelen . Hij merkt zelfs op dat hij die 'bandieten' er wel toe in staat acht. Hoe alles is geregeld en wat daarna precies is gebeurd, is niet helemaal duidelijk. Küller zegt zijn tocht naar Argentinië af en maakt te Mourmelon op 20 december met een Antoinette een vlucht van vier ronden op een hoogte van 30 meter, waarbij hij een afstand van ongeveer 16 km aflegt. Een dag later heeft hij een geluk bij een ongeluk: in een vlucht op 20 meter hoogte raken motor en schroeflos van de vliegmachine en valt het toestel stuurloos in een werveling neer. Door

Dond erdag 11 novemb er

een wonder blijft Küller ongedeerd.

De gehele dag wind, tegen de avond 2 tochten geforceerd, lukte matig, kon echter niet de gehele tocht in de lucht blijven .

Leid ing van de vl iegs chool

Zaterdag 13 novem ber Enige vluchten, toestel wil echter niet in de lucht blijven. Wind. Bij het vertrek verlies ik een wiel, amortisseur bij het landen wat gebroken.

EerJ botsing tusse n de A ntoillette van Kiiller en de Fa rman l'an C/J euret, zee r waarschijnlijk tijden s de vliegweek te Veron "

In januari 1910 vertrekt Latham naar de vliegweek te Heliopolis en neemt hij (volgens Les moteurs et aéroplanes Antoinette) de Antoinettes IV, VI en VII mee, zodat Küller zonder eigen vliegtuig zit. Aan hem wordt dan de leiding van de vliegschool gegeven, ook al heeft hij zelf

LUCHTVAARTKENNIS

Leiding van de vliegschool In ja nu ari 1910 vertrekt Latham naar de vliegweek te Heli opolis en neemt hij (volge ns Les moteurs et aéroplanesAntoinette) deA ntoinettes IV, VI en VII mee, zodat Küller zonder eigen vliegt uig zit. Aan hem wordt dan de leid ing va n de vliegschool gegeven, ook al heeft hij zelf zijn brevet nog niet officieel gehaald. Deze baa n, waari n hij leerli ngen opleidt en proefvluchten met Antoi nettes houdt, zal hij ge du rende o ngeveer vijf maanden uitoefenen. Na nog eind januari mooie vluchten te Mourmelon gemaa kt te hebben, neemt Küller op 4 febr uari com ma ndant Estienne mee de lucht in. Met hem treft hij ook de voo rb ereidingen voor de opleid ing va n de Fra nse officieren Jost en C lavenad, die op Antoinettes gaan vliegen'. Dat Küller int ussen een ui ts tekende piloot is, blijkt op 27 februari, wa nneer hij bij een wind kracht van 15 m/ sec een tweetal welgeslaagde vluchten doet. Hij wo rdt dan ook bij de land ing door alle aanwez igen toegejuicht. Kü ller blijft daarna prestat ies leveren. Zo vliegt hij op 2 maart te Mourmelon met enige leerli ngen en legt hij 20 ro nden om he t parcours af. Daarna onderneem t hij nog twee vluchten van 15 mi nuten op een hoogte van 50 me ter.

Brevetproeven Op 10 maart vertrekt Küller van Mourmelon naar Pau, waar hij verscheidene kopers van een Antoi-nette zal inw ijden in de kunst van het vliegen. Zelf acht hij de tijd gekomen om ook ee ns de proeven voor het brevet uit te voeren om zo mee te kunnen doen aan de internationale vliegwedstr ijden. Op 13 maart doet hij een eerste poging, maar de machine laat het dan afweten, zodat hij moet landen. Aa n het ein d van de volgende dag, 14 maart, lukt all es wel en legt Küller op een Antoine tte va n zijn leerling Walter de Mumm de proeven binnen een uur tijd te Pau af. In de ve rgadering van 5 april kent de Aéro -Club de France hem het brevet van 'pilote av iateur' met nummer 46 toe. O fficiee l wordt zijn naam op 7 april aan de lijst va n die vere ni ging toegevoegd. Kü lier wordt zo de tweede gebrevetteerde Nederlander, omdat de later begonnen Van R iemsdijk minder lang gewacht heeft met het vliegen voor het brevet. Kort na zijn brevetproeven deelt hij de ociété

Antoinette mee dat h ij per 1 april ontslag wil nemen, maar al vlot wordt overeengekomen dat hij tot en met 27 apr il bij de maatschappij za l blijven en zij n vlieglessen in Mourmelon za l voortzetten.

Eerste vliegfeesten Daa rna gaat Küller zij n opwachting maken op vliegfeesten. Zij n eerste optrede n als wedst rijdvlieger heeft plaats in Tours, waar van 30 apr il tot 5 mei een vliegweek wordt gehouden, waaraan naast Küller ook aviateurs als Duray, havez, D ickson, Molon, Métrot en Baronn e de la Ro che deelnemen. In di t gezelschap slaat hij o p de A ntoinette met wedstrijdnummer 6 een goed fi guur, want op de t weede vliegdag wint hij de snelheidsprij s, terwijl hij op 4 mei de enige is die in een zware storm du rft te vliegen. Na in Pau nog wat geoefen d te h ebben, doet Küller mee aan de vliegweek di e va n 22 tot en met 29 mei te Verona (Italië) ge hou den wordt. Ten opzichte va n de prestaties van collega's als Paulh an, E fi moff, Chavez, C heu ret, Duray en Cattaneo zijn di e van Küll er mager, omdat hij me t zij n motor sukk elt. Op de eerste d rie dagen van de vliegweek is het weer slecht, zodat geen enkele aviateu r meer dan 10 m inuten vliegt. Küll er wint op 23 mei de snelheidsprijs, maar daarna laat zij n motor hem in de steek, zodat hij nauwelijks aan vliegen toe komt. O p 27 mei wi nt hij weer de snelheidsp rijs. Wa nneer h ij die dag ook om de afsta ndsprij vliegt, breekt er iets aan de schroef va n zijn machine, waard oor de ta nk beschadigd wordt en een ontploffi ng in de motor plaatsvindt. Kü ller slaagt er nog in te lan den, midden tussen de toe chouwers. Iedereen blijft ongedeerd, maar het vlieg tuig krijgt nogal schade. O m nieuwe motorproblemen te voorkome n, b es telt KüUer op de laatste dag van de vliegweek te Vero na een E.NV-motor. Tijdens de vliegweek te Rouen (19-26 juni) blijft het sukkelen met de Antoi nettemotor. Terwijl andere aviate urs, onder wie Hanr iot, D ubonnet, Catta neo, Verstraeten, Lat ham, D ickson, Audemars, Efi moff, Morane, Paillette en Christiaens pres teren, moe t: Kü ller werkloos toekijke n. Pas tegen het eind van de vl iegweek

weer en zich zo vóór Latham en Dickson als eerste klasseert bij de dagprijs voor de grootste totale afstand. Eind juli schrijft Kü ller zich met t wee toestellen in voor de Grande Quinzai ne de la Baie de eine, di e eind augustus en begin septem ber za l plaatsvinden . Het comité te Le Havre kent hem de wedstrij d nummers 13 en 14 toe en vi ndt het bove ndien goed dat hij een va n de twee Antoinettes al op 5 september naar Bordeaux, waar di e maa nd een vliegweek is gepland, zal zenden, op voorwaarde dat het andere toestel bij de Grande Qu inza ine bet rokken zal blijven.

Naar Schotland Eerst echter is de Schotse vliegmeeting (6 en 8-13 aug ustus) op de renbaan te Lanark, gelegen bij de grote steden Glasgow en Edi nburgh, aan de orde. Küller o ndervi ndt daar bijzo nder vee l tegenslag. O p reis naar deze meeting, waarin hij als mededin gers onder anderen de aviate urs Rad ley, D rexel, Chavez, Dickson, Ogilvie en Cattaneo hee ft, raken zijn eigen Antoinette en de Bléri ot va n Chavez door vonken va n de t rein in brand en worden ze zwaar beschadigd. Gelukkig zijn op een andere trein nog reservevleugels en een complete romp aanwezig. Küller bestelt direct een andere E.N .V.motor, terwijl zijn mecaniciens wielen en hout in de loodsen op het vI iegveld verzamelen. Het o nderstel dat dan door hen gebouwd wordt, w ij kt no odgedwo ngen afvan het gebruikelijke chassis van een Antoinette. Na lang wachten ka n Küll er op 11 augustus voor het eerst de lucht in. D e motor werkt echter zwak en staat zelfs na het losraken van een van de draden van de magneetontsteking stil, precies op een mo ment dat een Windvlaag het toestel pakt. Het gevolg is een noodlanding, waarbij de machine met de staart omhoog komt te staan en de sch roef beschad.igd wordt. Een tweede propeller ondergaat die dag he tzelfde lot, maar met een derde schroef kan Küller, bij zijn collega's bekend als de Vl iegende H ollander, op deze 11 aug ustus toch nog een mooie vlucht doen, ook al werkt de 65 pkE.N.V.-motor niet naar b eho-

kan een E.N.v.- motor in de A lltoinette met wedstr ijd num mer 17 worden geïnstalleerd en is Küller in staat de schade in te halen. H ij wordt dan nog achtste bij de prijs voo r de grootste totale af-

re n. De volgende dag doet hij een poging tot het maken va n ee n lange afstandsvlucht. De motor werkt weer zwak, zodat na enige t ijd het toestel (me t wedstrijd nummer 22) zakt en Küller een landing moet maken in een bos jonge dennenbomen, waa rbij de schaa tsen zwaar beschadigd rake n en de schroef verspl interd wordt. In het

stand (192 km tege nover 747 km vo or Dickso n) in de vli egweek. Voora l op 26 juni leve rt Küller een uitstekende prestati e, wanneer h ij 99 km (met tussenl anding) aflegt in ongun st ig

boek Wi t h t he airmen wordt deze gebeurte nis sme uïg beschreven: "Very often an engine does stop when a man is in a very awkward p/ace. Then he has an exciting time, as a ru/eo There was, for examp/e, the very awkward situatiol1 ill which Kljl/er fot/nd himselj when he was f1ying at th e Lanark aviation meeting.Kü1/er is a very clever Dt/tcil airmail, and he f1ies the Antoinette mOllop/arl e - a big,jine machine which has a reputation

Kü ller te Tou rs

all over the worldfor its ability to fly in high winds. Kü ller had fitted a new engine to his machi~le, and set out to test it one afternoon. He flew several times round the course, and tiJen steered back, by a short cut, to reach the open space near the sheds. In order to reach this, he had to cross over a wood. fust as he got to the edge of th is wood, his engine began to fail. Something had gone wrong with the electrical equipmult. Everybody watclIed in horror. The machine could be seen to be steadily dropping towards the tops of the trees. Küller struggled gallantly to get over the wood. H e tilted the bow of his machine up and up, and worked /rard at the engine controls, doing everything that he could think of But it was no good. The engine lost power until it finally stopped. Down came the machine in a sharp glide. TIJere was no possible chance of missing the trees. The onlookers held their breath. Then, with a crash that could be heard quite a long way oJ!, the monoplane disappeared into the wood. There was a rush from the sheds towards the wood. People feared, of course, that Küller was killed. They plunged into the wood, which was very thick, and sought for the wrecked machine in all directions. but it was some time before they could discover it. When they did so, astrange sight met their gaze. The monoplane had settled down upon the tree tops, breaking branches in all directiolls. The broken ends stuck up through t/re planes in dozens ofplaces, and supported the machine some distance above the ground. And in the drive r's seat, quite unhurt, but very annoyed at the wreckage of his beautiful machine, sat KWler. He had taken the precaution, before starting, of strapping himself into his seat, and had not been jerked out by the shock of the fall. " Weer in Frankr ijk Betere prestaties kan Küller op de Grande Quinzaine de la Baie de Seine leveren. Dit festijn vindt van 25 augustus tot en met 6 september plaats en bestaat uit een vijfdaagse meeting te Le Havre, een driedaagse wedstrijd waarbij tussen Le Havre en Trouville over de brede

...

~-_

..........

tYr_

.,-"

~ ..

_......,,_

.1"'"

- ;-

.. _

1.-

~_~__

rane het hoogterecord op 2582 mete r brengt, ook twee mooie vluchten van 50 en 25 min uten tegen de sterke wind in zien. Het beste bewaart hij echter voor de laatste twee vliegdagen. Op 5 september verkr ijgt hij de prijs voor het snelst vert rekken, de ee rste prijs in de snelheidswedstrijd over 9,6 kilometer en ook de prijs voor de langste duurvlucht op die dag (een uur en drie kwartier). De volgende dag doet hij met geringer succes mee aan de snelheidswedst rijd over 19,2 km, maar wordt hij met 150,4 km tweede bij de wedstrijd voor de grootste totale afstand. In het eindklassement wordt hij op dit laatste onderdeel uiteindelijk zesde met 439,6 km tegen 1226,6 km voor de winnaar Simon. Onder wedstrijdnummer 19 doet Küller mee aan de vliegweek (U-18 september) te Bordeaux (iets preciezer te Beau-Désert bij Mérignac). Daa r levert hij met Thomas, die ook op een Antoinette vliegt, slag om de totale afs tandsprijs. Uitei ndelijk wint Thomas met 2100 km en wordt KülIer, d ie tijdelijk motorproblemen heeft, tweede met in totaal 1750 km. Hij plaatst zich daarmee voor belangrijke aviateurs als Simon, Aubrun, Bielovucic en Morane, die op hu n beurt echter de snelheidsprijzen, de hoogtep rijzen, de passagiersprijs en de prijzen voor de langste vlucht in deze vliegweek verdelen. O verigens verkrijgt Küller op 15 en 17 september ook nog de prijs voor de eerste start.

Seinemonding gevlogen wordt, en een vijfdaags vliegfeest te Deauville. A Is concurrenten van Küller zijn aanwezig aviateurs als Simon, Latham, Morane en Aubrun. Op 27 augustus is Küller het eerst in de lucht en wint hij zo de prijs voor het snelst vertrekken. Naast deze vlucht

Milaan De laatste buitenlandse vliegweek waaraan Küller in 1910 meedoet, is die va n Milaan (25 september tot en met 3 okto ber), waar hij wed-

maakt hij er die dag nog een paar. De volgende morgen is het slecht weer en maakt hij slechts een korte tocht, maar op 29 augustus doet hij er weer meer. Na de vluchten over de baai, waaraan Küller niet meedoet, staat hij in het afstandsklassement vijftiende met 86 kilometer tegen 565,8 kilometer voor de op de eerste plaats genoteerde piloot Simon. Te Deauville laat Kiiller op 3 september, de dag waarop Mo -

strijd nummer 3 krijgt toegewezen. Zijn prestaties zijn in deze plaats iets geri nger dan die van concurrenten als Fischer, Ruggerone, Cattaneo en Legagneux. l n de snelheidswedstrijden krijgt Küller, die t wee Antoine ttes, waaronder een tweezits exemplaar, meegenomen heeft, het steeds moeilijker getuige he t volgende verslag va n zijn vlucht met het eenpersoo ns toestel op de eerste vliegdag: "Die zondag is tegen twaalf

_ _ _ _ ___

uur alles klaar en zet KWler de pet achterstevoren op, de stofbril (hier liever gezegd de windbri/) voor de ogen en zo rijdt hij, handen aan de beide stu urwiele~l, voetul op het richtingstuur, naar buiten. 'Contact!~ schreeuwt de man aan de schroef 'Daar zo ~ antwoordt de vliegman, en dan, met een flinke ruk, loopt de schroef aan, begint als een dolle te keer te gaan, ons hele kluiten aarde in het gezicht werpend. Dan een armzwaai en voort gaat het. Nu is een Antoinette zwaar en moet lang lopen om op te komenj het veld is hier en daar te zacht en na een honderd meter gaat de vogel la ngzamer en staat eindelijk stilj de motor staat zachtjes te pruttelen. 'Dood gelopen', zegt een va n de monteurs. Met veel moeite krijgen we het toestel met vereende krachten op de weg, de schroefbegint weer te jagen en blaast ons gezamenlijk de petten weg en daar gaat hij er van door, komt zachtjes van de grond op en draait met een sierlijke bocht om de eerste witte boei. Goddank, Holland zit dus ook in de lucht. Er staat een prijs op voor ieder die voor één uur 50 km 'gedraaid' heeft, en zo komt Küller na een tiental toeren ook weer kalmpjes neer.

Dan om één gaat hij weer op om te dingen naar de snelheidsprijs. Nu is dat vrijwel niet te doen tegenwoordig tegen de Blériots. Deze lichte toestellen, gebouwd voor een 25 pk motor (indertijd de A~lzani) zijn thans alle voorzien van de zevencilinder Gnomemotor van 50 pk, die er natuurlijk mee speelt. Zelfs heeft men er van 14 cilinders van 100 pk gebouwd, die echter hier, jammer genoeg, niet aanwezig zijn. De Blériots vliegen daardoor ongeveer een 100 km in het uur - en Küller had het er lelijk te kwaad mee. Om ze nog zoveel mogelijk bij te blijven, nam hij zijn bochten zo kort als het milar kon, op het gevaarlijke af soms (daar de bochten hier en daar ti scherp zijn), zodat het toestel angstig scheef hing. Maar het was een prachtig gezicht die elegante vogel daar als een valk, op zijn breed uitgespannen vlerken, met zijn lang smal lijf en bredere staartom de bochten te zien vliegen. Onze landgenoot had dan ook de voldoening om na de vijfBlériots als numero 6 te komen te staan

LUCHTVAART KENN I S

voor de andere Antoinettes en verdere typen."Na deze mooie vlucht doet

de motor het niet meer naar behoren en pas op dinsdag kan Küller met een ande re motor weer vliegen. Uitein delijk wordt h ij te Milaan op de lijst voo r de grootste totale afstand, d ie door Fischer op een Farman met 1222 km aangevoerd wordt, zevende met 318 km.

Küller in Nederland Na al deze prestaties in het buite nland komt Küller naar Nederland, waar h ij nog op drie plaatsen demonstreert. Eerst verschijnt hij op de Molenhei, waar op 30 oktober en 1 nove mber door de Eerste Nederlandsche Vliegvereeniging (E.N.v.) vl iegverton ingen gepland zijn. In de lokale bladen wordt gemeld dat hij daarheen twee Antoinettes heeft gezonden, maa r waarschijnlijk zal bedoeld zijn éé n exemplaar met nog voldoende reserveonderdele n om er een tweede bij te maken. Op de eerste dag stijgt hij precies om drie uur, het aangekondigde t ijdstip, voor het oog van vele duizenden op en maakt hij een fraaie vlucht van acht minuten. Ook de tweede vlucht om vier uur is een die bewondering oogst. Küller laat dan in een tien minuten durende tocht een mooie acht zien. Na de landing stroomt het publiek het terrein op en wordt de aviateur met geestdrift toegejuicht. 'sAvonds biedt het bestuur van de E.N.v. Külle r een diner, geheel in stijl, aan: op het menu staan onder andere marchandise aviatique, vol au vent Küller, monoplans rótis du Molenheide (patrijzen die bij de Mole nheide geschoten zij n), glace grande duchesse Antoinette en tutti frutti Anzani. De volgende dag is er geen officiële demonstratie, maar vliegt Küller wel en neemt hij eerst zijn vriend P.J. Adrian en daarna Henri Meyer, redacteur van de Kampioen, mee de lucht in en legt met elk van hen twee baanronden af. Adrian wordt hiermee de eerste Nederlandse vliegpassagier boven Nederlands bodem. Op 1 november gaat Küller weer verder met zijn demonstraties, waarvoor ook de cadetten van de K.M .A. zijn uitgenodigd. De militairen komen, maar ander publiek is er vanwege de regen- en hagelbuien nauwelijks. Om de cadetten niet teleur te stellen, besluit Küller in een plasbui op te stijgen. Het water dringt zich al echter heel gauw in de E.N.V.-motor, zodat de ontsteking niet meer goed werkt en de aviateur na een halve baan moet dalen. Bij de tweede vlucht weigert de motor in een bocht en wordt het toestel bij de snelle landing gegrepen door een valwind, zodat de schaats vernield, de schroef gebroken, de as van de voorwielen verbogen en de bootromp beschadigd wordt. Na het herstel van de schade houdt Küller op 4 november nog enige proefvluchten en de volgende dag neemt hij na een solovlucht tweemaal een passagier mee. Een derde, extra vliegdag op 6 november wordt door de geringe reclame en een stormwind door slechts enige honderden mensen bezocht. Küller maakt die dag in verband met het weer twee korte vluchten in zijn eentje en besluit het vliegfestijn op de Molenhei met een eveneens kor te passagiersvlucht. De volgende dag wordt het toestel naar Ede gebracht. Daar zijn op 9, 10 en 11 november vliegfeesten gepland op het terrein van Verwey en Lugard, waa raan naast Küller ook Koolhoven en Wijnmalen mee zullen doen. De laatste geeft in Ede fraaie demonstraties, maar Kool hoven kan niet vliegen, omdat zijn toestel nog niet

R esten van een A ntoinette te Gilze-R ijer! na de storm van 24 decem ber 1916

gearriveerd is. Küller, wiens Antoinette bij het vervoer van Breda naar Ede zeer geleden heeft, kan de eerste dag ondanks het feit dat slechts zes van de acht cilinders functioneren, een mooie vlucht van zes minuten laten zien. Daarna vertikt de motor het. Ook de volgende dag komt hij door een defecte motor en een lek in het benzinereservoir niet aan vliegen toe, terwijl de derde vliegdag vanwege slecht weer niet door kan gaan. 's Avonds wordt begonnen met het vervoer van de Antoinette van Küller richting Soesterberg, waar de volgende dag de vliegfeesten op het andere vliegkamp van Verwey en Lugard voortgezet zullen worden. Op 12 november vervoert Wijnmalen zijn toestel door de lucht van Ede naar Soesterberg, waar Küller bezig is zijn vliegtuig in gereedheid te brengen. Overigens verklaart Küller aan een verslaggever op dit moment in het bezit te zijn van drie Antoinettes, waarvan een nog nieuw en ongebruikt is. De volgende dag is het nog steeds mis met de motor, de mecaniciens geven het op en zelfs de motorkenner Koolhoven kan hem niet weer aan de praat krijgen. Küller laat dan uit Parijs een nieuwe E.N.V.-motor komen en pas op 16 november kan hij opnieuw aan de demonstraties meedoen en twee korte vluchten maken. Bij de tweede tocht breekt hij de vlucht af, omdat de vreselijke wind hem belet bochten te maken. Op 17 november daarentegen is hij de enige die vliegt, want Wijn malen en Kool-hoven zijn gaan toeren en denken dat het vliegen te Soesterberg vanwege een sneeuwbui niet door zal gaan. Boven een besneeuwd Soesterberg maakt Küller echter met een goed werkende motor twee mooie tochtjes, waarna het begint te stortregenen en te sneeuwen, zodat voor de rest van die dag en ook de volgende de zwarte vlag gehesen wordt.Op 19 november worden vooroefeningen gehouden voor de grote vliegwedstrijden van 20 november. Die dag vliegt Küller viermaal, maar blijft hij worstelen met een niet goed werkende motor. Door sneeuw wordt de grote vliegdag echter afgelast en wordt de nationale vliegmeeting verschoven naar 26 en 27 november. Op deze beide dagen werkt de motor van de Antoinette naar behoren met het gevolg dat Küller schitterend kan vliegen en zelfs niet voor Wijn malen, tot dan de vliegheld van de meeting, behoeft onder te doen. Omdat de motor van de Farman van Wijn malen het op de eerste vliegdag vijftien meter voor de startstreep laat afweten, kan Küller de wedstrijd voor het eerste vertrek winnen. Bovendien wordt hij die dag eerste bij de snelheidswedstrijd over tien km (vier ronden). Wijnmalen is met zijn tweedekker op dit gebied geen concurrent voor hem, maar Koolhoven met zijn Hanriot is dat wel. In de rechte einden is deze laatste sneller, maar Küller neemt de bochten beter en wint uiteindelijk. Ook de tweede vliegdag krijgt hij de prijs voor het eerste vertrek en mag hij zich winnaar noemen bij de snelheidswedstrijd. Küller legt het parcours ondanks een stevige wind

in vrijwel dezelfde tijd af als de vorige dag, ter wij l Wijnmalen en Koolhoven van deze wedstrijd afzien. In totaal verdienen Wijnmalen, Küller en Koolhoven met hun prijzen op deze twee prachtige vliegdagen respectievelijk 800, 700 en 100 gu lden. Kort daarna deelt Küller mee dat hij naar de Oost za l gaan om daar te vliegen. Hij neemt daartoe twee Antoinettes mee en laat bij Breda een exemplaar achter. Vermoedelijk is dit de Antoinette met een Antoinettemotor van 50 pk gewees t die volge ns de pers eind november 1911 nog op de M olenhei staat. De lotgeva llen van Küller in Ind iëworden hier niet beschreven s. Op 27 oktober 1911 is hij weer terug in Ne-

Frank van de Goor

Het immense internet blijft ons maar verrassen met interessante websites. Ook deze keer weer een willekeurige selectie.

derland en deelt hij mee voorlopig genoeg te hebben van vliegen en zij n drie toestellen te koop aan te bieden voor vijftienduizend gulden, hetzelfde bedrag dat hij al in septe mber in Indië voor de daar aanwezige twee A ntoinettes met reservedelen vroeg. Vermoedelij k zijn deze twee Antoinettes in Indië volled ig vergaan, terwijl het

Europe se Federati e Historische Luchtvaa rt Met het openen va n ee n website is de Europ ese Fede ratie Historische Lu chtvaart (EF H A) van start gegaa n. O p deze website ku nnen organisaties, perso nen met historisc he vlieg tuigen en overige belangstellenden zich inschrijven. E FH A is een initiatief va n de Nationa le Federatie Historische Luchtvaart ( FHL) en wil een platform/belangenbehartiger zij n voor de Europese historische luchtvaa rt. www.efha.eu/index.html

exemplaar op de Molenhei, dat vanwege de hoge transportkosten niet naar Indië meegenomen is, uiteindelijk bij de E.N.v. belandt. Na zij n terugkeer in Nederl and krijgt Küller namelijk zo'n hoge rekening (duizend gu lden voor een jaar stalling) gepresenteerd, dat hij de Antoinette aan de vereniging als betaling laat. Zeer waarschijnlijk is dit toestel bij de storm te Gilze-Rijen op 24 december 1916 beschadigd en nog later bij verkoop van de inboedel van de E.N.v. door de vliegtuigbouwer J ooP Carley meegenomen. In november 1911 wordt door de pers gemeld dat Küller zijn dien ste n aanbiedt aan het Turkse gouvernement om als verkenner boven het oorlogsterrein bij T ripoli te vliegen 6. I n februari 1912 verzoekt hij de Minister van Oorlog om in aan merking te komen tot benoeming van militair instructeur in de vliegkunst en in april schrijft hij zelfs dat hij weer op een tournee naar het buitenland wil gaan. Van al deze zaken komt echter niets en in 1913 deelt de pers mee dat Küller definitief met de vliegsport is gestopt. Deze sport wordt door hem als te kostbaar en nog steeds te gevaarlijk beschouwd. De in zijn aviatische loopbaan door veel motorpech achtervolgde Küller is op 14 januari 1959 te Helvoirt overleden.

Navion Als aanv ulli ng op het art ikel over de orth Ameri an / Ryan Navion in het vorige num mer van Luchtva art ke nnis (3/2009) enige relevante websites. Pilotfriend - Certified Aircraft database: North Amer ican / Ryan Nav ion hi story, perfo rm ance and specifications.

www.pilotfriend.com/aircraftperformance/avion.htl11 De huidige houder va n het Nav ion type certificaat, de firma Sierra Hotel Aero Inc, heeft een aantal historische documenten, afbeeld ingen en het type certifi caat aircraft specification no-A782 op haar website geplaatst.

http://Ila vion.cam/navionhistory. htm I

The History of Fli ght De website 'The H istrory ofFlight' geeft op een overzichtel ijke wijze veel informatie over de luchtvaarthistorie. Aan de linkerzijde vinden we de keuzemogelijkheden. Daarna komen we rechtstreeks uit bij de pagina met de informatie of we krijgen weer een aantal keuze mogelijkheden. Dit houdt de website overzichtelijk. Als we door deze site bladeren komen we natuurlijk ook geregeld Nederlandse onderwe rpen tegen, O.a. Fokker en K LM . Leu k o m eens te bekij ken zijn Classis Aviation Postersen Classis Airl ine Posters. De voornam ei ijk Franse, posters/affiches geve n een mooi beeld van de luchtvaart tij dens het interbellum.

Geraadpleeg de bro nnen Grahame-White, C. & Harper, H. (1912). With the airmen. London: Henry Frowde and Hodder & Stoughton. Küllerarchief, Aviodrome, Lelystad. Les moteurs et aéroplanes Antoinette (2006). Geraadpleegd op 28 mei 2007 via www.hydroretro.net/etudegh/antoinette.pdj Talloze landelijke en plaatselijke dagbladen.

www.centllry-oj-jlight.ll et

Air-Racing History Noten 1.

Snelheid heeft in de wereldgeschiede ni s altijd een rol gespeeld. Ook in de luchtvaart zijn er alt ijd vliegtu igraces geweest. Van de eerste luchtvaartraces te Rei ms (1909), de be kende Schneider Trophy, de hedendaagse

In de Aviodrome bevindt zich een door Ch. Houry, G.P. Küller, R. Demanest en H. Latham ondertekend 'procès-verbal de réception d'un aéroplane Antoinette'

minuten op de monoplaan Antoinette 50 H.P. na IV gemaakt heeft. Met bre is

Red Bu ll A ir Rac ing en Reno Nat ional Air Races!. De website Air-Racing H i tory is gewijd aan h t racen me t vliegtuigen en recordvluchten.

niet juli bedoeld, want Latham bevond zich op 17 juli met de Antoinette IVte San

www.air-racing-history.com

waarin gesteld wordt dat H. Latham op 17 bre 1909 te Chälons een vlucht van 10

gatte in afwachting van beter weer voor de tocht over het Kanaal. bre is een afkar ting van septembre, nct zoals bre en bre in Frankrijk nog aan het begin van de

Mars et Hi storia

twintigste eeuw afkortingen waren van novembre en décembre.

Op de website van de Nederlandse Ve ren iging voor Militaire Historie 'M ars et Historia' staat het door Drs. F. Anders geschreven artikel. H et

2. Bedoeld is (de hangar van) De Bolotolf

ontstaan en de vroege ontwikkeli ng van de m ilitaire luchtvaartafdeling in Nederland : de opkomst va n het vliegt uig als nieuw wapensys teem in de Nederla ndse krijgsmacht. Op deze site is natuurlijk nog veel meer militaireluch tvaarthistorie te vi nden. Op de hoofdpagi na kun je bijvoorbeeld ee nvoudig op trefwoorden zoeken in alle jaarga ngen van het kwartaal blad Mars et Historia die in Pdf- fo rmaat op de webs ite staan .

3. In het voorjaar van 1909 is Adrian bestuurslid van de Vakafdeeling voor Aviatiek

van de NVvL geworden. 4. Naast deze twee personen zijn 0.3. De Mumrn J Laffont, Wachter, Verliac en de Russische officier Doroginski leerling van Küller. Zie over Küllerin Indië: H.J. HazewinkeI J Boven Goenoegen Sawah, in Lucht-

vaartKennis 1994, blz. 107· 110 en 143·145, en Wim Schoenmaker, Aviateurs van

www. marsethistoria.nl/artikelen/luchtvaartajdeling.htm www.marsethistoria.nl

het eerste uur, blz. 105· 109. 6

Sinds 29 september 1911 was het Ottomaanse Rijk in oorlog met Italië.

•

LUCHTVAART KENNIS

Het is algemeen bekend dat bij de LA-KNIL een aantal totambulancevliegtuig omgebouwde De Havilland DH-9's in gebruik is geweest. Wanneer en onder welke omstandigheden deze voor de eerste keer

Hans Vo ssers

operationeel gebruikt zijn was alleen niet bekend.

hij zijn ervaringen op 20 april 1925, toen hij 'in ballast' vloog in de De Havilland DH-9 H-130:

anneer en onder welke omstan-

digheden deze voor de eerste keer operationeel gebruikt zijn was alleen niet bekend. Het begint met een gedeelte uit een klein bericht in de NRC van IS februari 1926: Zaterdag 16 Januari was het de eerste keer, dat een gewonde aviateur door een hospitaalvliegtuig naar het hospitaal te Tjimahi werd getransporteerd.' Hoewel een in-

teressant artikel bevat het een fout en geeft het geen details over de gewonde. De fout is dat ĂŠĂŠn en ander gebeurde op 8 januari 1926. De gewonde aviateur was Jan Huisjes, sergeantmajoor leerling-vlieger van de LA-KNIL'. Jan Huisjes werd op 5 januari 1900 geboren. Op 18 jarige leeftijd trad hij toe tot het KNIL waar hij uiteindelijk terechtkwam bij het ISe bataljon infanterie. In mei 1925 begon hij aan de vliegopleidingl. Maar Jan Huisjes had toen al vliegervaring want hij was al in 1923 als onderofficier geselecteerd voor de opleiding tot piloot. Van zelf vliegen kwam alleen eerst niets. Wel kon hij vaak meevliegen, om "vliegvast" te worden. Hij vloog onder meer met Sim de Ruiter en Kapitein Ten Seldam. Zelfbeschrijft

Ook de Sergeant Majoor Huisjes, een jeugdig vliegenier, ondervond de gevolgen van de woelingen in de atmosfeer toen hij den 20 April met de H 130 in ballast van Kali Djati naar Andir terugkeerde. Hij vloog van Kali Djati in Z.W. richting, met het doel over het noodlandingsterrein Tjileuntja langs de Westelijke hellingen van den Boerangrang te vliegen. Er stond een stevige W. wind. Des te meer hij de hellingen van den Boerangrang naderde, des te meer werd het toestel heen en weer geslingerd. Nu eens werd het op den rechter-, dan weer op den linkerzijde geworpen, meermalen zakte het plotseling honderden voeten om het volgende oogenblik krachtig omhoog te worden getrokken. De hevigste gevolgen van den verraderlijken luchtstrooming werden echter ondervonden toen het toestel zich boven den Westelijken uitlooper van den Boerangrang bevond en het noodlandingsterrein Tjileuntja was gepasseerd. De vliegenier was toen op een hoogte van 4500 voet. De machine dook plotseling met den neus omlaag en werd met

zooveel kracht naar beneden getrokken, dat de bestuurder van zijn zitplaats werd gelicht. Het toestel kraakte onder de zware klappen die het had te verduren. Huisjes beschrijft daarna wat hij hierop deed: Ik hield den stuurstok krachtig omvat en hoewel ik den stuurstok daarbij geheel naar achteren drukte, reageerde het toestel daarop niet. Na ongeveer 800 voet op deze wijze te zijn neergestort, richtte het toestel zich weder op, waarbij de vleugels klapperden en het heele toestel trilde. De verdere vlucht tot Bandoeng verliep, behoudens enkele zware remousklappen zonder bijzonderheden.' Jan Huisjes volgde de vliegopleiding op de vliegschool te Kali-Djati. Zijn instucteur was Kapitein Stomp die hem na 14 lesuren zijn eerste solovlucht liet maken. Hij maakte verder de nodige uren op de Avro 504 en de Fokker D.VII. Begin 1926 beschikte hij over het kleinbrevet en was overgegaan op de De Havilland DH-9. Op de ochtend van 8 januari 1926 ging het fout. Jan Huisjes maakte met de H-1l8 voor het eerst een vlucht na onderhoud. Hij merkte dat de motor haperend begon te lopen en op enig moment vloog de motor in brand.

Jan Huisjes probeerde nog te landen wat geen pretje geweest moet zijn met een brandende motor. Dit eindigde met een crash waarbij Jan Huisjes zijn rechterbeen op vijf plaatsen brak en brandwonden aan gezicht en handen opliep. Het was voor hem daarom onmogelijk om snel weg te komen. Een inlandse helper heeft hem uit het brandende wrak gesleurd en daarmee zijn leven gered. 5 Op Kali-Djati waren ook de twee De Havilland DH-9 Ambulancevliegtuigen gestationeerd, 'omdat de vliegschool zich daar bevindt en men er dus de meeste ongelukken heeft'.2 Dit waren de H-1l5A en H1l7A die in 1925 door de technische afdeling waren omgebouwd. Ze

boden plaats aan een vlieger, een gewonde op een brancard en een verzorger. De op Kali-Djati aanwezige arts Dr. Weber verbond Jan Huisjes en constateerde dat een spoedoperatie niet nodig was. EĂŠn van de twee ambulancevliegtuigen werd in gereedheid gebracht om Jan Huisjes naar het hospitaal in Tjimahi te vervoeren. Het vliegtuig werd gevlogen door Luitenant Koster, Dr. Weber ging mee als verzorger. Na een mooie vlucht werd geland op het exercitie terrein bij het hospitaal te Tjimahi. Een uur na het ongevallagjan Huisjes al in het ziekenhuis. Dr. Weber lichtte nog toe dat door het gebruik van het ambulancevliegtuig de gewonde 'slechts ongeveer een halve minuut bij het opstijgen en

een halve minuut bij het neerstrijken schokken te verduren had gehad, die door de prachtige veerinrichting nog tot een minimum beperkt werden. Bij vervoer met eell auto gaat het ongeveer drie kwartier over een slechten weg'.' In een aantal opzichten was deze vlucht een primeur. Ten eerste was het de eerste keer dat een gewonde met een De Havilland DH-9 Ambulance vliegtuig in Nederlands-IndiĂŤ ver-

voerd werd. In de tweede plaats was het ook de eerste keer dat met een dergelijk toestel een landing gemaakt werd op het exercitie terrein te Tjimahi. 'Proeflandingen met hospitaalvliegtuigen zijn er niet gedaan, aangezien bij het eventueel n iet kunnen opstijgen de kosten van demontage en montage te hoog zouden zijn'.' Omdat niet zeker was dat het vliegtuig weer op kon stijgen vanaf het exercitieveld, was uit Andir personeel en materiaal gestuurd om het vliegtuig eventueel te demonteren en naar Andir over te brengen. Er kon vanaf het veld te Tjimahi alleen in zuidelijke richting worden gestart omdat aan de zuidkant geen hoge bomen stonden. Op het veld, van zuid naar noord, bevonden zich ook enkele hellingen waardoor het opstijgen werd bemoeilijkt. Bij gunstige wind wilde Luitenant Koster proberen van Tjimahi te starten. De wind was blijkbaar gunstig want aan het eind van de ochtend vertrok hij samen met Dr. Weber naar Kali-Djati. Voor Jan Huisjes was het vliegen helaas afgelopen. Na een langdurig verblijf in het ziekenhuis werd hij afgekeurd en keerde in juni 1927 met het SS Tjerimai naar Nederland terug en vestigde

Jan Huisjes in de cockpit Va/I eell AvroS0 4K.

D e vliegklas va n mei 1925, Jall H uisjes zit geheel ree/lts. Ja ll Hu isjes

LUCHTVAA R T KENNIS

P 4 juli j.l. overleed in zijn woonplaats Welland in Canada ons lid en vaste medewerker aan LuchtvaartKennis JooP Gerritsma. Gedurende minstens 2S jaar heeft JooP Gerritsma aan het blad LuchtvaartKennis bijgedragen, eerst vooral door foto's van Canadese vliegtuigen, later in toenemende mate met artikelen over verkeersvliegtuigen, een onderwerp dat zijn grote liefde had. Bij het vijftig jarig bestaan van de Fokker Friendship verscheen dan ook een boek van zijn hand, en zijn laatste grote activiteit was zijn bijdrage over de Nederlandse verkeersluchtvaart in het boek "100 jaar vliegen voorbij". Reeds bij het verschijnen van d at boek, eind vorig jaar, stond zijn gezondheid hem helaas niet meer toe de overtocht uit Canada te maken en het door hem op dat moment nog verwachte herstel is helaas uitgebleven. In de loop der jaren hebben wij]oop Gerritsma leren kennen als een vriendelijk mens, maar ook als een serieus onderzoeker met een sterk oog voor

H et uitgebrande wrak va n de DH-9 H -118.

deta il. Zijn bijdragen aan ons blad waren dan ook altijd de moeite van het lezen waard. Wij zullen ze missen.

Hann J. Hazewinkel zich in H elle ndoorn. Dat hij niet meer kon vliegen was een zwa re slag voor hem. Z ijn zoon Piet herin nert zich: Boeiend kon hij vertellen over het leven op Andir en de ervaringen in de lucht. H oe hij, vliegend langs de vulkaantoppen, een arm buiten het vli egtuig hield en dan waarnam hoe het vliegtuig ook daar op reageerde. ' Dan zong

De eeuw van het dak

ik soms uit volle borst, dan was het leven goe d."

Paul van Daalen,

M aar de luchtvaart bleef trekken. Soms gingja n met zijn zoon op de

100 jaar Nederlalld el' de Zeppelins, uitgeverij Sticl.ting uitgeverij

Solex naar de vliegbasis Twenthe om bij de startbaan naar de straal-

leesmijnboek.nl, ISBN/ EAN 978-90-5595-046-1,371 blz, prijs € 24.95 (excl. verzendkosten).

jagers te kijken. J an Huisjes overleed op 26 juli 1976.

Bronnen:

Pa ul va n Daalen was als RLD functionaris betrokken bij het opstellen

Correspondentie met Piet Huisjes, zoon van j an Huisjes

van certificatie-eisen ten tijde van de poging van Rigid Airship Design

Gerard Ca sius Nederlands Instituut voor Militaire Historie

om een luchtschip te gaan ontwikkelen. Om zijnkennis van luchtscheep-

Vlucht door de tijd, 7S jaar Nederlandse Luchtmacht

documentatie te verzamelen. Na afronding van het opstellen van de cer-

vaart op niveau te brengen begon hij met grote voortvarendheid allerlei

Website H istorische kranten in beeld, Kon in kl ijke Bibliotheek

tificatie eisen en de daarop volgende pensionering van van Daalen, be-

www.kranten.kb.nl Website Cultureel Erfgoed van de KVBK en de Militaire Spectator

gon deze zijn kennis van de luchtscheepvaart op te schrijven. Resultaat is dit boek, dat alleen per internet verkrijgbaar is www.zeppelinsnederlal1d.

www.kvbk-cultureelerfgoed.nl

,al/ en dat eind 2007 verscheen_ Wie op internet wel eens zoekt met trefwoorden als "luchtschip· of "zeppelin" wordt in de reclame-kolommen

Note n:

van de bekende zoekmachi nes geconfronteerd met aanbevelingen voor dit boek, dat als "hét boek over de Nederlandse luchtscheepvaart" wordt

Krantenbericht NRC Maandag 15 februari 1926, Avondblad. Krantenber icht Soerabajasch Handelsblad 8 januari 1926. Op 16 januari stortte

aangeprezen.

2e Luitenant Groeneveld met een Avro 504 neer. Hij overleefde dit ongelu k niet.

Van Daalen heeft een uiterst leesbaar boek geschreven, waar het enthou-

Ze Luitenant Groeneveld was een klasgenoot van Jan Huisjes en was op J mei

siasme en de fascinatie voor luchtschepen vanaf spat. Het doet wat dit

1925 tegelijk met hem aan de vliegop leidi ng begonnen.

betreft sterk denken aan het werk van wijlen Hugo Hooftman, helaas ook wat betreft het niet al te zorgvuldig omgaan met historische feiten_ Het

Krantenber icht Soerabajasch Handelsblad I I april 1925.

Ie Lt. C. Giebel, van 01 -03-1947 tot 15-09-1950 luitenant-generaal en Chef van

boek, dat een non-fictie onderwerp behandeld in romanvorm, is opgebouwd met behulp van een bijzonder stijlfiguur: de raamvertelling.

Gelijk metjan Huisjes begonnen ook d volge nde personen aan de vliegopleiding:

de Luchtmachtstaf; Ie Lt. W.K. Boogh, hij brak in 1935 een lans voor een offe n

Deze keuze pakt in eerste instantie buitengewoon charmant uit, maar

sieve vloot van twee motorige "slagvliegt uigen·, e n had daarmee grote inv loed

ontaard in een aantal tenenkrommende en overbodige passages aan het

op de aanschaf van de Glenn -Martin bornmenwerpersj 2e Lt. P.A. Saroj

eind van het boek. De hoofdpersonen in de raamvertelling zijn geïnspi-

2e Lt.). Swartjes en 2e Lt. B.M. Groeneveld (ove rl ede n 16-0 1-1926}.

reerd door]acob (Co) van Tijen (in het boek ten onrechte Jan genoemd) en Adriaan Viru ly. Beide worden vanafhun schooltijd tot het bejaarden-

Reportage van de vliegervaringen van Jan Huisjes, sergeant-majoor-vliegenier

bij de LA van het KN IL door Piet Huisjes. (z ie hiervoor

huis gevolgd. Ter illustratie : er moet een werkstuk voor school worden

www.aerojil<.illfo/factjii<s).

gemaakt waardoor beide jongens, na het verzamelen van veel informatie

Volgens het kra nt enbericht in het Soerabajasch Handelsblad raaktejan Hui sjes

en voeren van gesprekken met deskundigen, natuurlijk worden geïnspi-

in een vri ll e en stortte hij daardoor neer.

reerd de luchtvaart in te gaan (waarbij de één met luchtschepen te maken krijgt, de ander met vliegtuigen). Naast een algemene beschrijving van de geschiedenis van luchtschepen wordt het grootste deel van het boek gevuld met de Nederlandse bemoeienis met de luchtscheepvaart. Zo wordt uitgebreid ingegaan op het Boerner Oceaanluchtschip, waarbij slechts terloops wordt vermeld dat het project niet doorging (hetgeen alles had te maken met de oplichterspraktijken van Arno Boernerl, iets wat van Daalen geheel niet noemt). Een ander groot deel van het boek behandeld de geschiedenis van het "Syndicaat voor Luchtschipverkeer met Nederlandsch-Indië", dat, zoals bekend, in de jaren 30 pogingen deed Zeppelin luchtschepen aan te schaffen. Van Tijen werd door het syndicaat in dienst genomen en kreeg, wegens zijn achtergrond in de scheepvaart en als sportvlieger, de mogelijkheid meerdere vluchten naar Zuid Amerika te maken met de "Graf Zeppelin". De beschrijvmg van een rondleiding door het luchtschip, met veel oog voor technische details, de operationele gang van zaken aan boord en de besturing van het luchtschip2 behoren tot het beste deel van het boek. Het deel van het boek dat de naoorlogse luchtscheepvaart beschrijft is overbodig lang, met een tenenkrommende epiloog over hoe het had kunnen aflopen met Rigid Airship Design (met een beschrijving van een "Open Het Dorp"-achtige televisieavond waarbij RAD wordt gered van de financiële ondergang). Over de werkelijke gebeurtenissen rond de ondergang van RAD wordt nauwelijks geschreven. Samen met de vele grove onnauwkeurigheden worden de pretenties van het boek niet waargemaakt. Hoewel lezenswaardig door de aanstekelijke enthousiaste schrijfstijl moet het gezien worden als een aardige bundeling anekdotes (met de bijbehorende reserves qua waarheidsgehalte en nauwkeurigheden). Het ontbreken van een regIster wordt daarom niet als een tekortkoming gezien. Vermeldenswaardig tenslotte zijn de vele interessante foto's, hoewel deze een veel betere afdrukkwaliteit verdienen (die matige kwaliteit zal debet zijn aan de manier van uitgeven van het boek).

Arno Landewers

SIAl

MARCH ETTI M.II f '1 PoK.UI"" IN IULLAN ~lJU

de individuele geschiedenis van alle 48 in België gebruikte toestellen, met van alle een illustratie. Maar er is in dit boek veel meer te vinden. Allereerst wordt ingegaan op de ontwikkeling van het type en de keuze daarvan door de Belgische luchtmacht, alsook de aanpassingen voor het gebruik. Uitgebreid wordt ook ingegaan op het optreden van de SF 260M op diverse luchtshows, individueel of met het demonstratieteam "The Swallows".Ongevallen en incidenten, vaak met foto's, ontbreken uiteraard ook niet. Na een technische, en ook goed geïllustreerde beschrijving wordt afgesloten met een ""gallerij" van foto's en gebruikte emblemen. Het is het soort boek waarvan men zou hopen dat ieder vliegtuigtype op die manier zou worden beschreven, niet alleen omdat het een heerlijk kijkboek is, met veel fraaie opnamen, maar vooral ook omdat latere generaties dankbaar zullen zijn dat dit alles zo nauwgezet is vastgelegd. Ook een idee voor vliegtuigen van de Nederlandse luchtmacht en marine?

Harm J. Hazewinkel

Gloster Meteor De auteur Aart van Wijk deelde ons mede dat de prijzen van zijn boeken over de Gloster Meteor als volgt in prijs zijn verlaagd: Het paard van Phaëthon: Oude prijs EUR25,--, Nieuwe prijs EUR 10,-Alle paarden van Apollo: Oude prijs EUR 100,--, Nieuwe prijs EUR 40,-Prijzen inclusiefbtwj exclusief verzendkosten. Nadere info op de onderstaande website. Uitgeverij Eques Nubium KvK 34293890 Bankrekening 41 2697963 Zanglijster 16 1423RS Uithoorn 0297-564664 Domeinnaam: wWIII.glostermeteor./I1 ud: http://home.ltetrJet.nl/-aart.va~lwijk/ (- is een "tilde")

SIAl MarcheUi Serge van Heertum en Marc Arys,

Agile Penguins in Belgian Skies, Uitgave Flash Luchtvaart Winkel, Einhoven, 2009. 145 blz., 21 x 24 cm, rijk geïllustreerd. Prijs ( \lR<,1 ... IHIII!1 M A.R. ,o"IIY' 26,OO,ook te bestel0' .. Ol len door dit bedrag vermeerderd met € 5,00 verzendkosten over te maken op girorekening 31 26 138 t.n.v. Flash Luchtvaart Winkel te Eindhoven. Veertig jaar geleden, in 1969, koos de Belgische luchtmacht als eerste luchtmacht ter wereld de SIAl Marchetti SF 260M \~

... ,or -

als lesvliegtuig voor de basisopleiding van zijn piloten. Thans is bij Flash een boek verschenen dat geheel aan dit vliegtuig is gewijd, zoals dat door dezelfde auteurs eerder gebeurde met de Fouga Magister (zie LuchtvaartKennis 4/2007). Net als in dat eerdere boek vinden we hier

dit jaar plaats op zaterdag 21 november 2009 in het Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome Aanvangstijd 13.00 uur ie zelfde dag vindt aldaar de Luchtvaartbeurs plaats en bij aanmelding vooraf is de toegang tot de beurs (niet het museum) gratis. Aanmelding kan geschieden bij Loet Kuipers via de emailloetk@Jltotmail.com. Aldaar, of via telefoonnummer 030-87 85 187 zijn ook nadere inlichtingen te verkrijgen. Het adres van de Aviodrome is Pelikaanweg 50 te Lelystad en het is vanaf station Lelystad of Harderwijk te bereiken met bus 148, halte Vliegveld/Eendenweg en vandaar ongeveer 5 minuten lopen. Gelet op de lage frequentie van deze busverbinding doet men er goed aan zich tevoren te oriënteren over vertrek- en aankomsttijden.

LUCHTVAARTI<ENN IS

In deze vierde afleve ring van de serie over vliegterreinen in Nederland, zoals te vinden in het Handboek voor Luchttoerisme dat de I<NVvL in 1920 uitgaf, aandacht voor een aantal bases van de Marine Luchtvaartdienst. De Kooy De meeste MLD bases hebben vroeger of later hu n poorten gesloten, maar zo niet De Kooy, ook al heeft het inmiddels een andere bestemming. H et komt in het bovenvermelde boekwerkje twee maal voor, eerst in de 'Beschrijving der Vliegkampen', daarna nog eens in het hoofdst uk 'De marinevliegkampen in Nederland '. We beginnen met dat laatste. Aan het Noord-Hollandsche kanaal t ussen Koeg ras en den Helder gelegen, werd dit marine-landvliegtuigenkamp den 17den O cto ber 1918 in dienst gesteld. Het is tevens de standplaats van den commanda nt va n den M.L.D. en de plaats, waar aan mari nevliegers het eers te onderricht, n.l. dat in het vliegen op landvliegtuigen, gegeven wordt. Het terrein dat uit grasland bestaat, is door een zeer uitgebreid d raineeri ngssysteem geschikt gemaakt om in alle jaargetijden gebruikt te worden. Aan drie kanten is het begrensd door open veld, terwijl de hangars in een der hoeken zoodanig geplaatst zijn, dat men altijd langs deze heen kan sta rten

Militair vliegterrein van de Marine Luchtvaartdienst. Oppervlak bes taat uit goed gedraineerd grasland uitgeb reidheid naar alle richti ngen ongevee r 1 K.M. Me t Soesterberg en Sch iphol een der beste Nederlandsche te rreinen. De wi ndrichting wordt aangeduid door een win dzak. O p het terrein bevi nde n zich gro ote steenen hangars. Benzine en olie zijn steeds ve rkrijgbaar; alle mogel ijke herstellingen kunn en .in de ui tgebreide werkplaatsen word en uitgevoerd . Telefoon is aa nwezig; bovendien ee n radiostation . H et terrein is makke lijk te vinden, daar het Zuidelijk va n Den Held er ligt, aan de Zuiderzeekust. Daar het terrein aan drie kanten do or zee is omringd, heerscht er altijd een zeer regel matige, zij het ook wat sterke wi nd. Een tochtje la ngs het oo rdzeestrand met tot beslui t ee n land ing in De Kooy is een uitstapje vo or den toeris t bij uitnemendhe id.

Souburg H et vliegterrei n Souburg wordt ook twee keer beschreven. Eerst weer het deel uit 'De marinevliegkampe n in Nederland'. Wat het marinelandvliegterrein te So uburg aa ngaat, in Maart 1918 werd overeenstemming met de daartoe aa ngewezen autoritei ten der landm acht verkregen om tren t afbakeni ng van exerciti e- en vliegterrein. Het voor vliegterreinen uitgekozen land was echter 's winters een moeras, zoodat het geheel gedra ineerd en door een afwateri ngssloot omgeven moest worden. Door het slechten van een oud fort is het mede zeer vergroot en verbeterd, zoodat het thans niet alleen als een der beste vliegvel den door kan gaan, maar ook een bela ngrijk land ingsterrein op den koers

VLIEGTERREINEN IN NEDERLAND 1920 en landen. Ook is de atmospherisc he toes tand zeer gunstig. Hevige "remous" kent men hier, zelfs op wa rme zomerdage n en bij harde n wind, niet. Dit is een zeer belangrijke fac tor voor de in structie, d ie dan ook gedurende den ganschen dag en met vrij ha rden wind plaats kan vinden. De werkplaatsen, aan de hangars vas tgeb ouwd, zijn rui m en ingericht voor het doen van alle herstellingen en const ructies. Door de ligging van het kamp aan een vaarwater (een eisc h waaraan alle kampen van den M.L.D. voldoen) wordt een zeer econom isch bed rijfverkregen, daar hierdoor de transportkosten lager zijn da n voor vliegkampen, welke niet aan het water gelegen zijn. De aanlegplaats bij het ka mp in het kanaal is voorzien van twee sterke kranen, terwij l de werkplaatsen door middel van over rails loopende wagens in verbi nding staan met den aanlegsteiger. Een krachtig marine-station voor draad looze telegrafie en telefo nie bevindt zich op eenigen afstand van het ka mp, en wel op zoo danigen afstand, dat de masten nooit hinderpalen kunnen zijn voor het opstijgen en dalen der vliegtuigen. De noodige volgauto's met aan hangwagens, benevens magazijnwagens zijn aanwezig voor het verleenen van hulp bij eventueele noodlandingen bu iten het terrein, terwijl in den Helder een ziekenauto aanweezig is. Het andere stukje heeft wat meer aa ndacht voor het toeristische aspect.

de r verkee rsvlieg tuigen Nederland-Engeland is. Verscheidene noodlandingen werden reeds op het terrein ge daa n. Het vliegkamp is nog niet in dienst gesteld; hangars en werkplaatsen zijn niet aanwezig. In het deel 'Beschrijving der Vliegkampe n', da t ook hier weer wat mee r op het luchttoerisme ger icht is, leze n we het volge nde over ouburg.

Militair vliegterrein van de M.L.D. Grasland van zeer goede hardh eid en groo te uitgestrektheid. Ongeveer 800 M. naar alle richtin ge n. Het m idden va n het terrein is aangegeven door een witten cirkel. H et terrein is gelegen midden tusschen Vlissingen en M iddelburg aan den straatweg t usschen deze steden. Hangars zijn niet aanwezig, benzine en olie even min. Langs het terrein loopt de electrische tram Vlissi ngen-Middelburg, die in een lO-tal minuten naar beide plaatse n voert. Een u itstapje na ar Souburg in den zomer met een ritje naar Vlissinge n (s trand) of Middelburg (marktdag) is bijzonder aan te bevelen.

De Mok Nu we toch bij de marine zijn, kunnen de an dere vliegka mp en van dit krijgsmachtonde rdeel niet onvermeld blij ven . Over De Mok schrijft het KNVvL boekje het volgende. D it vliegkamp voor watervl iegtuigen op het eiland Texel werd in augustus 1917 in dienst gesteld. H et ontleent zijn naam aan de aldus genoemde ko m of inham, welke door een geu l met de reede van Texel in ve rbinding staat. Deze liggi ng biedt het voordeel, dat, wanne er bui ten te veel zee staat om te landen, de kom in combinatie met de geul, zulks toch mogelijk maakt; de helling waarlangs de vl iegtuigen te water gelaten en weer uit het water gehaald worden, ligt dan ook zeer beschut. Vli egt uigen, welke bestemd zijn voor den M .L.D. in 005tIndiĂŤ worden hier ingevlogen en verpakt. De hangars en de daaraan verb onden uitgebreide werkplaatsen voldoen zeer goed. Alle te verrichten herstelli ngen kunnen worden ge daa n; ve rblijven voor officieren en het overige personeel zijn aa nwezig. Het kamp mo cht zich dan ook in een druk bezoek van buiten landsche, n.1. Italiaansche, Deensche en Engelsche vliegers verheugen. Een station voor draadlooze telegrafie is aanwez ig voor de communicatie, zoowel met vliegtuigen als met den wal. Voor verbinding met den Helder en het verlee nen van hulp aan vliegtuigen dienen eenige sleep- en motorbooten.

Battle of Britain Memorial Flight De vliegtuigen va n de RAF Battle of Britain Memor ial Flight (BBMF) zijn regelmatig in Ne derl and te zien. Eind april begin me i vaak ee n rondvlucht in verband met de bevrijdingsfeesten en soms zijn ze ook te zien op de KLu opend agen en speciale herdenki ngen. Op hun website de zi jn gebru ikeli jke zaken te vi nden. De historie va n de flight, informat ie over de vliegtuigen en hu n beman ningen, een display schema, nieuws en andere wetens waa rdigheden en de benodigde in for matie voor het geva l je een bezoekje wil brengen aan hun thuisbas is. www.rafmod.uk/ bbmfl Tijdschriften Het Engelse tij dschrift Aircraft III ustrated va n uitgeverij lan Allan is zins kort geheel gewij d aan de C lassicAviat ion, en aldus 100% pure classic. De naam is ook aangepas t en is nu kort maar kracht igA ircraft. www.aircrajtmagazine.co.llk/ De website van dat andere Engelse tijdschrift over de h istorische luchtvaart Flypast is ook in een nieuw jasje gestoken. Aan deze site ha ngt ook een Aviatio n Forum! me t veel nieuws/ wetenswaardighede n over de historische luchtvaart in al haar facetten in Groot Brittannie. wwwjlypast.com Gliding is fun Henk van der He ijden heeft zijn website geheel gew ijd aan het zweefvliegen. Naast informatie over vluchte n etc. is er ook rui mte voor histor ie. De keuze 'History and movies' brengt ons naar zweefvliegpioniers, de eerste zweefvlucht en een leuke verzameli ng vooroorlogse (zweefvl ieg) filmp jes. www./rcl1kvallderll eijdetr.1I1/ index.html Fokke r G-l In deze rubriek is reeds in aflevering 2/2003 aandacht besteed aan de Fokker G-l jachtkr uiser. lnmiddels is daar de website van Pim Pouw bijgekomen. Deze ite is geheel gewij d aan het heront werpen /bouwen van een vliegende replica va n de Fokker Gl Mercury. wwwfokker-gl.111/

Veere De Mok was de marinebasis in het noorden, Veere in het zuiden. Over dit vliegkamp is het boekje kort - maar wel positief. Voor een watervliegkamp is de ligging van het kamp bij Veere zeer gunstig. Moeilijk kon in het Zuiden van ons land een betere plaats worden gevonden voor een basis van watervliegtu igen, daar het Veersche gat bij de meest voorkomende winden zeer beschut ligt. De inrichting is analoog met De Mok, doch op kleiner schaal. In September 1918 werd het vliegkamp in dienst gesteld.

Vroege Vogels De 'St ichtin g Vroege Vogels' heeft als doel (h istorische)vliegtuigen en motoren zorgvu ldig te restaurere n en/ of te herbouwen. De resultaten zi jn te bewonderen door een bezoek te brengen aan hun hangaar/museum op vliegveld Lelystad. D e collecti e bestaat uit ongeveer twintig, zeldza me of we inig bekend t ypes, waarvan een aantal zich in luchtwaardige staat bev inden en geregeld vliegend zijn te bewonderen. Bijzonder is ook de collectie rotat iemo toren uit de beginjaren van de luchtvaart. Op de site vinden we aan de li nkerzijde het keuzemenu met de, min of meer, gebrui ke lijke onderwerpe n. Zoais informatie over de stichting, de mense n, de vliegtuigen & rotat iemotoren, agenda, nieuws en links naar andere relevante websites. www.vroegevogels.org/ Vliegtuig verzamelgids De 'Vliegtuig Verza melgids' is een zogenaamde portaaipagina met doorverwijzingen naar websi tes. In dit geval, va nzelfsprekend, naar vliegtuig gerelateerde websites, d ie netjes in rubrieken zijn gegroepeerd. /r ttp://vliegtuig.verza melgids.nl/ Nederlandse Militaire luchtvaart Historie O p deze webs ite vi ndt u een foto collect ie van de Nederlandse M ilitaire Lucht vaart, voornamelijk van de KLu en haar voorga ngers. Er wordt aandacht besteed aan de hi stori e va n de Testg ro ep Vliegtuigbeproeving (K-3001) en vliegende Klu-schaa lmodelen. Ook wil men de hi torie van het Vliegveld Twent he een plaats geven. De site is echter niet erg actueel, de laatste aanv ulli ngen c.q. w ijzigingen zijn van 2007. www.l1ml/1.nl

LUCHTVAARTKE N NIS

CURAÇAO

De opstijg illg vall de bal/oll va ll Ma sters olI op Curacao, 2 1 j Ulli 191 2.

vaart. In dat jaar kwam een zekere Robert Mas terson, zich "Professor Masterson" noemend e, als pat iënt terecht in het St. Elisabeth Gasthuis in Willemstad. H ij verdi ende zij n brood met het geven van demonstrat ies met ee n hete luchtba llon, een Montgolfière, echter een captive ballon, d ie dus met een kabel aan terra fi.rma was vastgemaakt. Zijn act bestond eruit met zijn ballon op te stijgen en er dan op zekere hoogte met een parachu te uit te springen. Masterson bezocht een aanta l la nden in Midden en Zuid Amer ika en was in apri l 1912 in Caracas aangekomen, om daar demonstraties te. geven . Op 19 april - een andere bron dateert het op 14 april - steeg h ij op van het H ipódromo del Pa raisó in Caracas en steeg tot een hoog te van 600 meter boven de stad, hetgeen overeenkomt met een hoogte boven zeeniveau van 1600 mete r, want Caracas ligt in de bergen. Een niet geringe prest atie. Ken nelijk be ha alde Masterson meerdere successen, want hij bleef actief in Venezuela tot in juni 1912. Op dit punt wordt de dater ing wat ve rwarre nd, want Venezolaa nse bronnen vermelden de

Op het destijds in een verre uithoek van het Nederlandse koloniale

rijk gelegen

Curaçao

kwamen de berichten over het nieuwe fenomeen \\Iuchtvaart" in het eerste decennium van de vorige eeuw slechts spaarzaam door.

Gerard Casius

ranten waren er nauwelijks, en dan nog alleen weekbladen, zonder ill ustraties en die hielden zich voornamelijk bezig met scheepsberichten, prijzen van marktpro ducten en loaal nieuws. Daa rin veranderde wat toen de Luitenant ter Zee Alfred Emile Rambaldo (1879-1911) aan boord van het pa ntserschip Hr.Ms. De Ruyter op 2 januari 1909 de St. An nabaai, de haven van W illemstad, binnenvoer. H ij was het d ie, overtui gd van de grote toekomst van de luchtvaart, in 1907 het initiat iefhad genomen voor de oprichting va n wat spoedig de KNVvL zou worden. Met evenveel enthousiasme begon hij op Cu raçao on middellijk met het belegge n van

laatste demon tratie op 27 juni, hetgeen in tegenspraak is met het vervolg va n het verhaal op Curaçao. H oe dan oo k, vast staat dat Mastersons succesreeks in Venezuela tot een abrupt einde kwam door ee n ongeval. De professor landde wat onfort uinlijk op het dak van een hu is en viel er doorheen, hetgeen resulteerde in zijn verplegi ng in het St. Elisabeth Ga thu is. H et was niet ongewoon dat hij vo or verpleging naar Curaçao kwam, want het eiland had een in de regio reputatie voor goede me dische zorg, scholing en als handelsce ntru m.

Moedige Professor auwelij ks hersteld besloot de "professor" het op Curaçao nog eens te proberen. Aan moed ontbrak het hem dus niet, vooral niet als men weet dat zijn vader en broer reeds waren doodgevallen bij aviatische ondernem ingen. Hij kond igde aan met de ballon te zullen opstijgen en er op een hoogte van 5000 voet (1500 meter) uit te zullen springen met een parachute. Een fotoalbum van de Fraters op uraçao (in het Centraal Historisch Archief in Willemstad) vermeldt de aangekondigde datum van de eerst e opstijging als zon dag 19 juni 1912. Hier hebben we een moeilijkheidj e, want 19 juni 1912 was een woensdag. Ook zou, zoals vermeld, volgens de Ve nezolaanse bron Masterson op 27 juni nog in Venezuel a zijn geweest. O ver de datum is dus wat onzekerheid, die wellicht te verklaren is uit het feit dat bet genoemde herinnerings-fotoalbum pas jaren later is samenges teld en aa ngeboden aan een frater ter gelegenheid va n zij n pensioner ing. In ieder geval, op een zondag rond juni 1912 zou het gaan gebeuren op het plein voor de katholieke kerk op Pietermaai. D e dake n van de huizen en de masten van de schepen in het Waaigat, het binnenwater achter de zakenwij k Pu nda van Willemstad, zaten vol met mensen. Op Berg Altena, het oplopende te rrei n achter de kerk, stond het publiek rijen dik ongeduldig op het wonder te wachten.

vergaderingen om ook daar het nu t van de luchtvaa rt te bepleiten en ge-

Eerste poging

d urende de bijna vijf maanden dat de De Ruyte r op de A nti llen verbleef, zag hij zelfs kans er op 6 maart 1909 ee n heuse afdeli ng va n de KNVvL

De opstijging va n een onbest uurba re ballon in de krachtige passaatwind van Curaçao is hachelij ke zaak en alhoewel de professor het ap-

op te richte n, met 261eden. Het enthousiasme tempe rde snel toen Rambaldo op 27 april met zijn

paraat me t touwen aan de gro nd had verankerd, waren niettemin twee vissersboten uitgeva ren voor het geval iets misging. Helaas, het bleek al-

marinesch ip weer het ruime sop moest kiezen en het zou nog tot 1912 du ren vo or Curaçao iets aan den lijve zou onderv inden over de lucht-

les overbod ig. Om de ballon met hete lucht te vullen werd onder de open onderzijde een vuur ges tookt van in petroleum gedrenkte lappen. De

hete lucbt moest in de ballon stromen, hetgeen na veel moeite tegen bet middaguur lukte. Het ding strekte zich en ging eindelijk rechtop staan, maar toen scheurde het omhulsel. Teleurgesteld droop het publiek af.

Tweede pog ing 's Middags zou Masterson het weer proberen, doch weer liep het op niets uit. Ook op maandag moest het publiek teleurgesteld naar huis. Tenslotte lukte het op de daarop volgende dinsdag wèl, vóór men er eigenlijk erg in had! De ballon steeg op, maar zodra hij boven het dak van de Pietermaaikerk uitkwam, kreeg de wind hem te pakken en werd het gevaarte het Waaigat ingeblazen. Professor Masterson kwam terecht in de onwelriekende modder - de oever van het Waaigat was voor de dienstboden van de aangrenzende woonhuizen de gebruikelijke stortplaats voor de emmertjes faecaliën - en baggerde zo snel als hij kon achter zijn ballon aa n. Einde voorstelling! Er is ook een versie van het einde van de ballonvlucht die verhaalt van het in bra nd vliegen van de ballon zo gauw die zich van de grond verhief, wa arna ook in deze variant het Waaigat de eindbestemming werd. Wij nemen aan dat dit niet juist is en dat de brandende petroleumlappen die voor het verwarmen van de lucht in de ballon moesten zorgen voor een zeer zichtbare rookontwikkeling hebben gezorgd waardoor de indruk ontstond dat de ballon zelf in brand vloog. Zo eindigde de allereerste luchtvaartdemonstratie op Curaçao. Een jaar later zouden er zelfs vliegtuigen zwaarder dan de lucht naar Curaçao komen om hun kunsten te vertonen, waarbij opnieuw de vlakke wal langs

het Waaigat als vliegterrein moest dienen, maar alhoewel de gebruikte Curtiss Pusher zich enige meters van de grond verhief, eindigde deze poging eveneens in de modder van het binnenwatertje. (Nu is het Waaigat een stuk smaller geworden door demping van de oevers en, voor de kenners, ter plekke bevinden zich nu de markthal en het postkantoor. Masterson liet zich du idelijk niet ontmoedigen, want op 12 oktober 1912, bijvoorbeeld, bevo nd hij zich op La Sabana, San]ose, Costa Rica, waar hij vanuit zijn ballon reclamefolders voor een drogisterij boven de stad uitstrooide.

Bronnen: Herinneringsfotoalbum van de Fraters, ca. 1930, in Centraal Historisch Archief, Curaçao Chronologia de Frank Boland en Venezuela

(www.museotransporte-caracas.com/ BOLAND/ PORTADO.htm) Alfredo Schael- The Privilege ofknowing FrankBolandWebsite van de Latin American Aviation History Society, www.laahs.com Hace Ocho Décades op www.lagloria .co.cr Daniel Hagedorn - Conquistadors of the Sky, a History of Aviation in Latin America, NASM Washington DC, 2009. Gerard Casius - 1912, Begin van de Luchtvaart op Curaçao. in The Antillean Navigator, december 1991. De heer Monte vertelt over vroeger, in The Antillean Navigator, augustus 1991, blz. 14

De Ma sterson bal/on wordt opgeblazen.

LUCHTVAARTKE NN I S

22.01.1956 PH-LKW Lockheed 1049C Super Constellation Schiphol T ijdens de pre-fli ghtch eck va n de bwk werd het toestel getankt. De tankb emanni ng ga f door dat ongeveer 3100 USG was getankt en de bwk na m zonder controle ee n bepaalde verde ling over de diverse tanks aan. Toen het toestel daarna aa n de kop van de baa n stond te proefdraaien sloeg moto r #3 af en na terugkee r naar het platform hield ook #2 er mee op. De tanks #2 en #3 bleken beide leeg te zijn. De zaak werd hoog opgenomen en de bwk kreeg een berisping. WĂ¨ l we rd daarna de standaa rd tankverdeling gew ijzigd en wel z6 dat de sta nd va n de kranen bij de start identiek was aa n die op de 749.

00 .01.1956 PH-NFV Piper PA-18A Super Cub

Herman Dekker 02.01.1956 PH-NEG Auster Mk.V Ypenburg Het toestel werd va n de RLS-hangaar naar het p latfo rm getaxied. D oor de sterke wind werd het uit de koers ged uwd en reed toen recht op de wind -T af. H oewel de bestuurd er hev ig remde was de ve rtragi ng nihil, het veld was zeer modderig en het enige effect was ee n glijspoor ter lengte van ca 15 mete r. Het toeste l kwam tege n de wi nd-T tot st ilstand, het maakte ee n neus tand waardoor de propellert ips afbraken en toen het ter ugv iel kwam de bode mta n k op de w ind-T te recht en we rd S cm inged ru kt. Bestuurde r: M.F. No or man van de r D ussen .

08.01.1956 PH-LKB Lockheed 1049E Super Constellation Schiphol Ongeveer 7 mi nu ten na de start werd ee n doffe kna l gehoo rd van motor #2. De instru men ten gaven oo k enige afw ijkingen aan, BMEP en fuel flo w za kten 12 psi. resp. 150 Ibs. terwij l bij visuele inspectie waar te nemen was dat de moto r trilde. De propeller werd gevaanstand en er werd weer koers naar chiphol gezet. T ijdens de ter ugvlucht begon bove n Harderwij k ook motor # 1 kuren te vertonen, bij de analyzer controle bleek "cyU OI.m. ee n k.e. te hebbe n". Men besloot deze motor bij te laten staan met het oog op ee n eventuele overshoot. Na de landing rookte en vla mde de moto r uit de uitlaat. Bij inspect ie had motor #2 meta al en een beschadi gde turbine. Van motor #[ waren de bougies va n ci li nder JO zeer vet en lekte een oliekee rring va n de turbin e. Gezagvoerde r: Boonstra. Boordwerktll igkllnd igen:J.H. Brin khu is en B. Hulze bos.

10.01.1956 PH-CEM Convair 240 Schiphol Het toes tel had bij na 20 mi nute n staa n wachten tot de sneeuwruimvoer tlligen de baan hadd en verlaten. De gezagvoerder had de rotatiesnelheid i.V.m. de baa ngesteld heid vastgesteld op 106 kts. Bij 110 kts t rok hij de knuppel naar achtere n maar er geb eurde niets. Pas bij 120-125 kts kwam het toes tel los m aa r klom niet ond anks een geheel getrokken knuppel; het bleef vlak boven de baan hori zontaal vliegen . Na intrekken van de wielen kreeg het hoogteroe r enig effect, maa r de best urin g was pas weer norm aal o p rui m JOO O meter hoogte. Ondanks overleg met Conva ir werd gee n duidelijk oorzaak vastges teld, nat uurlij k werd weer aan de kabelspa nners gedacht (P H -T El 25.5. 1953) maa r ook opgeworpen natte sneeuw zou de boosdoener geweest ku nnen zijn. Bestuurder: . Mattern. 16.01.1956 PH-UAG de Havilland D.H.82A Tiger Moth Hilversum De bestuu rder zou gaa n oefenen in het ma ke n van doorstarts. Tijdens z'n eerste nadering sloot hij te vroeg he t gas, besefte dat ook en gaf toe n weer gas bij. Als hi j dat iets la nger had doorgeze t was er niets aan de hand geweest m aar to en hij een zoda ni ge hoogte had bereikt dat hij dach t het veld wel te halen, sloot hij weer het gas. H et toestel zakte nog wat door en omdat hij bovendien niet goed oplette, raa kte de rechter vleuge l een bijna negen mete r hoge boom . H et vliegtu ig werd hierdoor afge remd, verlo or snel hoog te en botste met de rechter ondervleugel tegen de gro nd. De vle ugel, en het rechter ond erste l brake n beide af en het toestel gi ng op de neus staan en sloeg ove r de kop . Best.: B.T. K lijnsma.

Er werd een reparatie aa n het li nke r r lroer uitgevoerd. Ove r het ontstaa n va n de schade heb ik gee n info rmatie.

11.02.1956 PH-LDE Lockheed 749A Constellation Schiphol Het to es tel stond al op de baa n om te vertrekken toen er iets niet in orde bleek te zij n met moto r # 1, de vlotter van de linker inspu itpomp was defect. Na re parat ie van de carburate ur en nadat de passagiers al weer ware n inges tap t bleek het nog steeds niet in orde te zijn. Toen we rd die carburateur maar vervange n. 15.02.1956 PH-LDE Lockheed 749A Constellation Schiphol Motor #2 lekte noga l wat oli e en dat kon niet op tijd gereparee rd worden. De dienst naa r New Vork werd toen ove rgeno men door de PH-LOK. Deze zou echter de Biak-di enst vl iegen en die we rd toen overgenomen door de PH-LDR. Zo we rd er nogal eens geschoven met toestellen om de dienst regeling rond te krijgen. In dit geval moest voor de PH-LDR extensie gevraagd worden omd at het toes tel over 54 uren aan ee n inspecti e 6 toe was terw ijl de Bia k-vlucht in totaal 80 uren kostte. 29.02.1956 PH-LDO Lockheed 749A Consteilation Abada n(EP) Bij aa nkomst te Abada n bleken beide accu's overgekookt en verder o nbruikbaar te zijn . Men ko n vaststellen dat het elektrisch sys teem verder onbeschadigd was. Bij de di verse depots van luchtvaartmaatschappije n waren geen andere accu's aanwezig en in Basra (10 km ve rderop) bleek na enige telefonades de sit uatie ident iek. Overvliegen va nu it Beiroet zou veel te lang (18120 uur) du ren. O p Abadan was geen enkele voorziening voor de SO pa sagiers, overbrengen naar Ba ra was onmogelijk omdat de gre ns pas 1817 uur later overschreden kon worden. Nog afgezien va n de tijd voor het ve rkrijgen van visa! Kortom, er werd besloten zo nder accu's te sta rten voo r de etappe naar Beiroet. T ijdens de vlucht is zoiets niet zo'n probleem, de generatoren geven dan wel ru im voldoe nde vermogen. Alleen in noodgevallen en situaties waarbij de stroomafg ifte niet altij d vo ld oende is (taxiĂŤn) hebben die accu's een belangrij ke funct ie. Gezagvoe rder: Houba. Boordwerktu igkund igen: H. C. Peters enJ. P. de We erd. 05.03.1956 PH-LKB Lockheed 1049E Super Constellation Schiphol Er werd geconstateerd dat in de lead ing-edge van de PH-LKB ee n plaat voorkwam die n iet aa n de te stellen eisen voldeed. Daarom werd de "Positon" aa n het winterprog ramm a onde rworpen i.p.v. de PH LKD. Omdat de PH-LKX op dat moment te Tokio een motorwisseling onde rgi ng die wat langer duurde da n verwacht werd moest de PH-LKP de vlucht naar Joha nnesburg overne men. H iertoe moest weer een exte nsie worden aa ngevraagd. 05.03.1956 PH-LKX Lockheed 1049C Super Constellation Tokio (jA) Wegens tec hnische pro blemen moest te Tokio een motor verw isseld wo rden. H ierbij o ntstonden dusdanige problemen dat het toestel met een ve rt raging van een week op Sc hiphol zou terugkeren. Voor de uitvlu cht naar Tok io werd daartoe de PH-LK ingeze t die daardoor haa r uren voor de 6-inspec ti e, met toeste mm ing van de RL D, ruim ove rschreed.

05 .03.1956 PH- NEB de Havilland D.H.82A Ti ger Moth Ypenburg Schroef raakte de grond. 08.03 .1956 PH-NFN Superma rine Sp itfire T.Mk.9 Ypenburg Tijdens de landing begon het toestel naar rechts weg te lopen. De bestuurder wist dat in die richting het veld modderig was en dat er nog veel plassen lagen. Hij probeerde met sturen en remmen de zaak te corrigeren maar dat lukte niet. Er restte hem niets anders dan een doorstart. Maar omdat de gashefboom bij de Spitfire nog wel eens de neiging heeft dicht te trillen was de stelschroef vast aangedraaid. Dit had tot gevolg dat hij vanaf de stand 'dicht' tot aan de stand 'half open' moeilijk beweegbaar was. Normaal is dat geen probleem, maar wel als er opeens snel gereageerd moest worden. En dat was nu het geva l. D e bestuurder moest steeds harder drukken om er beweging in te krijgen en opeens schoot hij in een klap in de stand 'open' en gaf de motor dus vol vermogen. Door het motorkoppel volgde een snelle rolbeweging en de linker vleugeltip sloeg tegen de baan. Bovendien neigde het toestel voorover waardoor ook de propellertippen de baan raakten. Het toestel kwam wel los, en met een beschad igde vleugeltip en omgebogen propellertips werd nog een rondje gevlogen en volgde een normale wiellanding. Bestuurder: B. de Geus.

12.03.1956 PH -LKF Lockheed 1049G Super Constellation Lissabon(CS) Het vliegtuig vertrok van het vliegveld van Lissabon naar Santa Maria op de Azoren. Kort nadat het de kruishoogte van 16000 ft had bereikt werd een lek in de hydraulische installatie geconstateerd, waarop het besluit genomen werd naar Lissabon terug te keren. Vlak voor de landing wilde de gezagvoerder het vliegtuig afvangen, maar het was hem, ondanks hulp van de tweede bestuurder, niet mogelijk

ling-vlieger die als oefening een rookmasker op had op de linker stoel en rechts zat een leerling-instructeur d ie overgelest werd van de DC-3 op de Convair. De ED startte juist van baan OS en EC kreeg opdracht voor een doorstart. De EC vloog daarna rechts van de baan en de opdracht een bocht naar links te maken werd eerst niet goed verstaan en zodoende wat laat uitgevoerd. Hierbij vloog de EC op geringe afstand over de stijgende ED heen. Gezagvoerder: Rowland. Leerling-instructeur: Hope.

30_03.1956 PH-213 Schneider Grunau Baby lIb Soesterberg Deuk in de romp. 31.03.1956 Douglas DC-6B Schiphol Het toestel van Aramco arriveerde met de klacht dat de cabineverwarming niet werkte. Na reparatie door KLM zou het weer vertrekken maar het keerde terug van de baan vanwege een ernstige brandlucht. Er bleken papierresten in de kachel te zitten. KLM-monteurs verv ingen toen maar de hele kachel.

02.04.1956 PH-149 Schneider Grunau Baby lIb Teuge De leerling vloog een te laag circuit en bij het indraaien uit het dwarswindbeen haakte de linker vleugeltip achter een afrastering. Het toestel sloeg met de neus tegen de grond en de romp lag van spant 1 tot 7 geheel open. Achterligger van linker vleugel en hoogteroerligger ook gebroken. De bestuurder bleef ongedeerd. Bestuurder: c.). Mulder.

04 .04.1956 PH-l73 DFS Olympia Zeist Uitwijkend voor twee elkaar opvolgende buien kwam de leerling in ee n positie van waaruit het veld (Soesterberg) onbereikbaar was

de stuurkolom merkbaar naar achteren te bewegen. Het gevolg was dat het vliegtuig met hoge daalsnelheid met alle wielen nagenoeg tegelijk aan de grond kwam. De klap was z6 hard dat de rechter tiptank er tijdens de uitloop af viel en ook de vleugels zelf aan weerskanten van de romp plooiingen in de huid vertoonden. Hoewel de neuswielbesturing en het remmen enige moeilijkheden opleverden, kon de gezagvoerder het vliegtuig op de baan tot stilstand brengen. Na vervanging van de defecte pakking die de lekkage had veroorzaakt en enig noodreparat ies werd het toestel op 20 maart, zonder passagiers natuurlijk, naar Schiphol teruggevlogen. De gehele reparatie duurde bijna een maand, op 18 april werd weer de eerste proefvlucht gemaakt. Gezagvoerder: F.C. Bik. Tweede piloot: R. de Roos. Derde bestuurder/navigator: W.R. Filet. Telegrafisten: A.H. Welschen en J.F. de Bueger. Boordwerktuigkundigen: H. Wolff en D. FrommĂŠ. Stewards: C. van Rysinge en T. Schulkes. Stewardess: E. van Ravensberg.

18.03 .1956 PH-NAD Auster Mk.V PH-NFE Piper PA-20-135 Pacer Beek De bestuurder van de Auster had net z'n reclamesleep afgeworpen en wilde gaan landing. Toen hij in de eindnadering was, draaide ISO meter voor hem de Pacer de baan op. Met vol gas slaagde hij erin een botsing te voorkomen. Over de radio werd even een -alleen letterlijk!discussie op hoog niveau gevoerd! Bestuurder PH-NAD: M .F. Noorman van der Dussen.

23 .03.1956 PH-CGB Convair 340 Amber 6 De gezagvoerder meldde een airmiss. Hawker Seafury 26van de Marineluchtvaartdienst kwam drie maal voor hem langs op een afstand van 20 ft. Bestuurder: Seafury Ltzv2).F.H. Loos. 26.03.1956 PH-UDZ de Havilland D.H.82A Tiger Moth Hilversum Langzaam taxiĂŤnd zakte opeens een wiel weg, de grond was losgewoeld door een mol. De schroef raakte de grond en werd beschadigd. Een en ander werd nog een forse schadepost want bij de reparatie van het veld bleek dat er forse ingrepen in de drainage nodig waren. 28.03.1956 PH-CEe Convair 240 PH-CED Convair 240 Schiphol De EC was bezig met de nadering van baan OS, er zat een leer-

geworden. Hij koos voor een buitenlanding op het voetbalveld van de Zeister HBS. Tijdens de nadering ondervond hij plotseling sterk dalen, z6 sterk dat hij de ca. acht meter hoge bomen voor het veld niet meer kon ontwijken. Het vliegtuig werd hierdoor sterk afgeremd en viel tussen de bomen op de rijweg en werd zo zwaar beschadigd dat het niet meer werd opgebouwd. De bestuurder bleef ongedeerd. Bestuurder: H.H. Brink.

07.04.1956 PH - NGB Piper PA-18A-150 Super Cub Melissant De (Zwitserse) bestuurder maakte een oefensproeivlucht en raakte daarbij met de rechter vleugeltip de grond. Rompbuis verbogen en de randboog van de vleugeltip gebroken. Bestuurder: A. Rohner. 07.04.1956 PH-174 DFS Olympia Eibergen Tijdens de uitloop na de buitenland ing bleef het stabilo steken in een zandheuveltje. De romp brak doormidden en de schaats en staartslof werden afgerukt. Bestuurder: C.H. Munnig Schmidt. 21.04.1956 PH-POL Auster Mk.III

LUCHTVAARTI<E NNI S

Eelde De best uu rder zou tij dens zijn eerste solovlucht starten en landen oefenen. D e eerste land in g en doorsta rt gi ngen go ed, maar de twee landing was veel te hard. Het toestel st ui terde een aanta l ke ren op en tot beslu it gin g het op de neus staan zodat de prope ller afbra k en de motorbeplating beschadigd werd. De bestuu rder verklaa rde later dat het toestel tijdens het stuitere n naa r lin ks afweek en het vo or zweefvli ege n gema rkee rde gebied dreigde in te rijden. O m dat te ve rhinderen had hij -te hard- geremd. Bes tuurder: W.R. G. Vosseberg. 22.04.1956 PH-152 Schneider Grunau Baby IIb Eilld//O l/ell D e leerling moest zijn nader ing iets ruim er maken omdat er een Gö 4 werd opge lierd. D aa rdo or was het veld niet mee r bereikbaa r en hij mo es t dus buiten he t veld landen. H ij kwam met ca 100 km / u gesto ke n en iets traverserend met de neus tegen de grond en het toestel sloeg over de kop. Het we rd zwaa r beschadigd, gebroke n rechter vleugel, linker vleugel torsieneus inged rukt, rompneus ingedr ukt en enige spanten verspli nterd . D e bestuu rder werd licht aa n het gezicht gewond . Best uurder: Goevaers. 27.04.1956PH-NDL Fairchild 24R-64A Argus 111 Texel Het schietprogramm a va n Aero Ypenbu rg was om 16.00 uur afge lope n en de hoeder van de schapen di e op het ve ld we rden ge weid meende dus naar huis te kunnen gaan. Toen de bes t uurd er van de PH N DL net gesta rt was merkte hij dat het grondpersoneel z'n tas in een ander toestel had gelegd en hij keerde ter ug. Vla k voor touchdown werd hij verblin d door de zon en besloot tot een oversho ot. Op dat moment voelde h ij ee n harde klap tege n het onderstel en zag dat z'n linker wiel plus la ndingspoot verd we nen wa ren . Va nuit de lu cht zag hij o p het veld de bet reffende delen plus een dood schaap liggen en hij zag grondperso ne el en collega's met bran dblu smate riaal naa r de baan gaan. O mdat op Ypenbu rg de voo rzien ingen bij ee n crash lan di ng to ch beter ware n, besloot hij toch maa r daa r naa r toe te vliegen. De één-wielslandi ng daar voerde hij perfec t uit, pas op het laatste moment moest hij de vleuge ltip op de grond laten zakken en er ontstond dan ook geen extra schade. Best uurder: M J P. de G eus. 28.04.1956 PH-211 Göppingen Gö 4-111 Twel1te T ijdens de start liet de lee rli ng de rechter vleuge l zakken zodat die in de grond haakte. De instructeur ontkoppelde wel di rect maar de snel heid was nog te la ag. Het toes tel kwam met een harde klap weer aan de gro nd. Schaats, wat spa nten en beplati ng besc hadigd. Bestuurder: A.M . Bickers. 30.04.1956 PH-51 ESG 29 Castricum D e lee rling zou ee n sledevaart maken en all een op de laatste paar honderd me ter even loskomen. Dat ging allemaal prima, maar na het loskomen duwde hij de kn uppel naar voren en vloog het toes tel tegen de grond. H et sloeg over de kop en werd zwaar beschad igd, spanbok, rec hter vleugel, taa rtboom en richtingsroer gebroken. De dag daarn a zo u het BvL ve rlopen en het was de bedoel ing het toestel daarna definitief uit de vaart te neme n. Het werd dus nie t mee r gerepareerd. Bestuu rder: Va n Gils. 30.04.1956 PH-184 Schneider Grunau Baby IIb Castricum Tijdens de nadering viel in een slippende bocht opeens de wind weg, he t toestel zakte door en de rechter vleugel raakte een paar st.rui ken langs de ra nd van het veld. Het vliegtuig zwiepte om en de re ch ter vleugel brak do ormidden, en toen daarna de romp tegen de grond sloeg brak de staart er af. Bestuurder: E.L Sanders. 01.05.1956 PH-NFH Auster J/l Autocrat Krefeld(D) Tegen de best uurder we rd proces-ve rbaal opgemaakt wegens stun ten en laagvliege n bove n het Duitse Krefeld . Bestuurder: G. Hasse. 06.05.1956 PH-163 Schneider Grunau Baby IIb Hilversll m Bij het bi nnendraa ien raakte de lin ker vleugel de boomtoppen . H et sloeg met de neus tegen de grond en het ra akte een paar palen

van een hek. Lin ker vleugel en ro mp gebroken. De best uurder liep verwonding aan een lendenwe rvel op. Bestuurder: E H. v.d. Brul.

16.05.1956 PH-UAW de Havilland D.H.82A Tiger Moth L ei l1! uide~l D e leerl ing was bezig met een navigati e-oefe nvlucht to en boven de Westeinder Plassen opeens het weer vers lechterde. Zelfs op 400 ft had hij geen grondzi ht meer. H ij besloot tot een vo orzorgsla ndi ng en voerde die correct uit op een weiland van 3S0xSO meter. 's-M iddags arrivee rden ee n vl ieger-instructeur en een werkmeester van Hilve rsum en na inspectie (èn toestem m ing van de RLD) vloog de ins tructeur de T iger Moth terug naar H ilvers um. Bestuu rder: ].C.M. Dekker. Instructeur: HJ Beaudoux.

16.05.1956 Gtiens Een door Aero Ypenburg gehuu rde, Engelse, helikopter maakte een nood- dan wel voorzorgsland ing bij t iens. Het rapport zegt dat het toestel "na bijtanken en evt. provisorische herstell in gen" weer opsteeg en op Leeuwa rden landde. Daa r bleek het echter een civiel toestel te zijn dat daar helemaal niet had mogen landen. Geen kenmerk bekend, er hi ngen aa n beide zijden van de romp borden met opschrift "D RE ES". Bestuurder: Batenburg.

21.05.1956 PH-1 79 Göppingen Gö 4 -11 Deelel1 Bij de nadering stonden een paar (militaire) fietsers in de weg zodat de fe itelijke landing iets verderop plaatsvond. In de uitloo p daar raakte het toestel met de rechter vleugel een st ruik, zwiepte om en kwam in een bosje tot stilstand. Beide vleugels beschadigd. Bestuu rder: J. Vastenouw.

21.05.1956 PH-194 Slingsby T.30A Pr efect Deelen De leerling maakte bij zijn eerste solostart te weinig hoogtej hij trok gewoon niet genoeg. Boven de lier was hij nog maar op 200 meter en dat was niet ge noeg voor een normaal circuit. Hij slaagde erin de land i.ng op het veld uit te voeren, maar z'n snelheid was wat hoog zodat het toestel weer omhoog kwam. De leerli ng legde op drie meter hoogte weer vlak maar ton was de snelheid wat laag zodat het toestel weer in vlakke stand uit de lucht viel. H arde landing dus. Li nker vleugel gebroken, hoofdligger gebroken, beplating gescheurd. Best uurder: E.W. Scholten. 23.05.1956 PH-NEX Piper PA-18A-1 25 Supe r Cub Melissal1t Motorstoring na de start. Bestuurder: v.d. Meulen. 24.05.1956 ge enkabelballon Roosel1daal l. n het kader van de a. s. verkiezingen liet de heer Rademakers een helium gevu lde weerballon op met daaraan de tekst "N.O.U. stemt Rademakers" . H et veroorzaakte enige con ternatie bij de autoriteiten over toestemminge n van resp. RLD en de burgemeester. Tegen de middag plofte de ballon en stortte het geheel ter aarde. Het was de bedoeling in de vo lgende drie weken door het hele land dergelijke ballonnen op te late n. Inm iddels waren de autoriteiten eruit, er was wel degelijk toestemming nodig ing. art.S3 van de luchtvaartwet. Dat kon dus allemaal niet meer voor de verkiezingen en misschien hebben we daarom daarna we l nooit meer iets van N.O.U (Nederlandse Oppositie Unie) gehoord. 25.05.19 56 PH-UED SAAB 91A Safir Lieveren Na ongeveer een ha lf uur vliegen begon de motor onregelmatig te lopen en omdat geen oorzaak te vi nden was en het verschijnsel verergerde, besloten de beide leerlingen tot een noodlanding. De schade bleef gering. De oorzaak bleek te liggen in het feit dat de knop van de carburateurverwarming door trillingen spontaan van "warm" naar "koud" ka n lopenj dit gecombi neerd met de gevoeligheid voor carburateurijs va n deze de HaviU and Gipsy Major motor bleek de oorzaak gewees t te zijn . T rouwens, de vor ige noodla nd ing met de PH-UED (23.9.1952) was ook al een gevolg van di t verschij nsel. Er was al eens een modificatie -vergroting van de veerspann ing- uitgevoerd, maar die bleek niet afdoende te zijn geweest. Bestuu rder: A. Kooi. NB. De Raad bes/oot dit incident niet in eel1 openbare zittil1g te behal1delen hoewel "..geblekel1 is dat l1a

dertien gelijksoortige incidenten de earlStructie nog steeds Iliet aangepast is." 27.05.1956 D-5449 Scheibe L-Spatz Venlo D e bestuurder voerde de lierstart wat ongelukkig uit. H ij t rok, terwij l de lier nog niet volgas draaide, zó steil op dat de liermotor afsloeg toen hij op ongeveer 120 meter hoogte was. Hij ontkoppelde en probeerde middels een normaal ircu it terug te keren. Aan het ei nd van de rugwi ndbaan, hij was nog op 50 me ter ho ogte, zette hij een linker bocht in voor de eindnade ring. In deze bocht overtrok hij het toe tel en dat raakte in een tolvlucht. He t sloeg in een bouwland tegen de grond. H et vliegtui g werd zeer ernstig beschadigd, de bestuurder werd licht gewond. Best uurder: R. Beiten.

02.06.1956 PH-IS1 Sch neider Grunau Baby IIb Twente O p de aa ngewezen landingsplaats bleek een jeep te staan. En omdat aan weerskanten ruimte genoeg was, kon dat toch geen onoverkomelijk probleem genoemd wo rden. Voor deze bestuurder wèl. Hij zette z'n toestel toch op de afgesp roken plaats aan de grond en merkte in de uitloop hardhandig hoe onoverkomelijk zo'n jeep wel kan zijn. Een schokkend e ervaring! Lin ker vleugel ernstig beschadigd, gat in de romp Best uu rder: J.A. Meurs inge.

04.06.1956 PH-U BU Bee ch D18 S Eelde Bij dit type vliegtuig is de handle voor de oliekraan van dezelfde vorm als die van de parkeerrrem en de staartwiel-Iock. Dan kun je dus -Murphy's Law!- moeilijkheden verwachten. Een sit uatie die bij de type-keuring had moeten worden onderkend. Bij de aanvang voor een nachtvlucht greep een leerli ng in het donker mis en sloot de oliekraan. Na het intrekken van de wielen kreeg motor #1 moeilijkheden. De instructeu r zag de oliedruk op 0 staan, liet de motor direct vaanstanden en landde direc t weer. Hierna werd die olie-ha ndle zodanig geborgd dat hij weliswaar nog te bedienen was maar dat er een grote kracht voor nodig was. Ins tructeur: R. Overwijn. Leerlingen: C. L. Lievaart enJ.L. Lammers. 08.06.1956 PH-NEX Pip er PA-18A-125 Sup er Cu b Hardenberg T ijdens het sproeien ontstond een probleem met de luchtschroef van de sproeistofpomp. Er moest een noodland ing gemaakt worden. Bestuurder: v.d. Meulen. 09.06.19 56 PH-196 Sling sby T.30A Prefec t Hilversum De bestuurder naderde met te weinig snelheid, de landing was hard. Linker vleugel beschadigd. Bestuurder: W.J. de Bode. 10.06.1956 PH-1 84 Sc hn ei der Grunau Baby IIb astricum D e leerling maakte het zichzelf moeilijk. Hij kwam loodrecht op de baan invliegen en wilde na een rechter bocht met een d raaiing van 180 in een linker slip overgaan. "De benodigde stuurbewegingen welke, door de wisselwerking van de roe ren, voor deze ingewikkelde vl iegfiguur benodigd zijn, werden niet door de leerling beheerst." Het toestel verloor snelheid en vloog met de ne us tegen de grond. Neus t/ m spant 1 verpletterd, vleugelbaldakijn afgerukt, rechter vleugel gebroken, linker vleugelt ip afgebroken etc. Bestuurder: A. Kemp. 12.06.1956 PH -223 Slingsby T.41 Skylark 11 Ter/et Bij het aanvliegen van het veld was de hoogte al zo gering dat het voorgeschreven circuit niet meer gevolgd kon worden. Na nog evenwijdig aan de ten oosten van het veld lopende hoogspanningsleidingen gevlogen te hebben probeerde hij toch met een linker bocht het landingsterrein te bereiken. Hij kwam toen in een gebied met daalwind terecht. Hij kon nog nèt over de ca 30 meter hoge leidingen komen, daarna verloor hij snel hoogte en het toestel sloeg voor de 50 meter verder staande bomenrij tegen de grond. De rechtervleugel raakte het eerst de grond en brak af. Het vliegtuig d raaide naar rechts, zwaaide over een afrastering en kwam met de staart in de vliegrichti ng tot stilstand. In de uitspraak van de Raad voor de Luchtvaart staat "het zweefvliegtuig werd nagenoeg geheel vernield", maar het werd toch wel weer gerepareerd. Bestuurder: W.). Su ringh.

12.06.1956 PH- NFX Piper PA -1 BA-150 Super Cub Ka/hom Tijdens het sproeien kwam het toestel in aanraking met hoogspanningsleidingen. Het moet een forse botsing geweest zijn, schade aan schroef, vleugel, sproeibomen gebroken. 15.06.1956 PH- NE V Piper PA-18A-135 Super Cub Schoondijke Tijdens de eind nadering ondervond de bestuurder al zoveel dali ng dat hij besloot de landing zonder flaps uit te voeren. Daar is op zich natuurlijk geen bezwaar tegen, maar in dit geval duurde het wat lang voor dat het toestel tenslotte aan de grond kwam. De bestuurder rekte het wat om vlak bij de tankwagen uit te komen en toen hij besloot tot touchdown duurde het nog even voor het toestel aan de grond was. Voor de uitloop zou hij normaliter voldoende ruimte te hebben, maar hij besefte even niet dat hij flaploos geland was. Hij durfde niet te hard te remmen en was aldus gedwongen om aan het eind van het veld scherp naar rechts te draaien om niet over de kop de sloot daar in te gaan. Het toestel schoot zijdelings door en gleed toch nog de sloot in. Schade was aanzienlijk, linker hoofdwiel afgebroken, schroef beschadigd, linker vleugelstijlen geknikt, sproei-installatie linker vleugel afgerukt, schroef van sproeipomp verbogen. De bestuurder bleef ongedeerd. Bestuurder: J.D. Markestein. 15.0 6.1956 PH -UE H SAAB 91A Safir Ameland De vlucht zou via Schiermonnikoog en Terschelling van Eelde naar Texel gaan. Onderweg wilde de bestuurder even laag over een

zandplaat strietsen. Hierbij kwam hij ècht laag, zó laag dat de schroeftippen het zand raakten. Geschrokken trok hij het toestel direct weer naar 1500 ft op, controleerde z'n instrumenten en vloog door naar Texel. Daar bleken de schroeftips over ongeveer zeven cm verbogen te zijn. De dag daarna zijn ze met een Beech opgehaald. Deze stunt werd hem natuurlijk niet in dank afgenomen, hij werd voor negen maanden van de opleiding verwijderd. Bestuurder: W.C. Kragt. Mede-leerling W.L. Oliemans.

15.06.195 6 PH -UEU Fokker S.11.1 Instructor Hilversum Na een onder de gegeven omstandigheden normaal te achten aanloop van ca 1 ometer kwam het vliegtuig los en hield de bestuurder het op ca twee meter boven de grond. Tijdens een korte stijgvlucht tot 15 à 30 meter hoogte, maakte de bestuurder op een afstand van ca 60 meter voor de Zuidoostelijke rand van het veld een snelle, overtrokken rolbeweging, een z.g. flick roll, waarna hij het vliegtuig weer in normale stand bracht op een hoogte van ongeveer 20 meter. Direct daarop zakte de rechtervleugel weg, welke beweging de bestuurder met zijn rolroeren

LUCHTVAART K EN NIS

niet kon corrigeren. H et vliegtu ig verloor daa rop snel hoogte en wegens de ge ringe ho og te was een botsing onve rm ijdelijk. H et botste voo r de bossage aa n de rand va n het terrei n tege n de grond en kwa m ca zes meter verder in de bomen tot stilsta nd. De romp werd va n de vleugelconstructie losgerukt. Best uurder: D.H. Lambermont.

16.06.1956 PH-LKA Lockheed 1049E Super Constellation Pres twick(G) Van motor #4 viel de olied ruk weg en kwam ee n brandmelding, die verdween na het aft rekken va n ee n bank e02 . Met de motor in vaa n stand teruggekeerd naar Schiphol. Gezagvoerder: Stuu rma n. Boordwe rktuigku ndigen:]. Delte nre en N. Blon k. 16.06.1956 PH-NGE Piper PA-22-150 Tri-Pacer PH-U CS Piper L-4J Grasshopper Eelde Zoals het be hoo rt keek de bes tuurde r van de PH-UeS eers t links en toen rechts. Maarzittend in een taxiënd vliegtuig is vóór je kijken ook heel versta ndig. Dáár stond namelijk de PH- GE. Toe n hij na zo'n 25 meter taxiën dan ook voor zich kee k was het te laat, hij zette nog wel de motor af maar de 'CS' reed toch met d raa iend e propeller tegen de li nker vleugel va n de 'GE' en van de buitenste twee meter bleef niet veel over. Va n de PH-ue werde n ook de rechter vleuge l en de sc hroef beschadigd. Bestuu rder: .R . Knol. 16.06.1956 PH-UDW Luscombe 8A Silvaire Special Hilversum De nutt ige lad ing va n de Silva ire is zeer geri ng, n.l. 215 kg. Met twee pe rsone n van 80 kg blijft er dus slechts rui m 50 kg over voor brandstof en olie. Aangezien in dit geval de best uurder 82 kg woog, er 5 1,3 kg brandstof en 3,5 kg olie aa n boord was, bleef er du s 78,7 kg voor een passagier over. Vla k voor het ve rtrek kwam het verzoek van een instr ucteur o m een passagier mee te nemen. De bestuurder realiseerde zich op dat moment de consequenties niet, terwijl aa n de verschijningsvorm va n die passagier toch duidelij k zichtbaar was dat hij zwaarder was: 102 kg. Goed, de start werd dus uitgevoerd met een overbeladen toestel. Toen hij het toestel echter ook nog los trok bij ee n te lage snelheid ging het mis. Het toestel steeg nog wel naar een meter of zes, maar zakte direct daarna weer terug. De bestuu rder probeerde door omhoog te st uren deze da li ng nog tege n te gaan, maar toen was het lot natuu rl ijk helemaal bezegeld. Totaal over trokken stootte het toestel weer tegen de gron d en stuiterde weer de lu cht in waarna de bestuurder waarschijnlijk de start wilde afb reken . Op zich wel versta ndig, maar hij nam nie t alleen het gas terug maar ging ook remmen, dus bij de volgende aa n raking met de grond ging het vanwege de geblokkeerde remmen over de kop. Bestuurder: ].C.E. Raming. 17.06.1956 PH-DPT Douglas DC-6 Athule( x) T ijdens de nadering, op het mo ment dat ' full fl aps' werd gegeven, hoorde de bema n ning een klap en direct daarna moest fu ll aileron gegeve n worden om het toestel rech t te houden. a de landing bleek dat de rechter remklep ge broken was en onder een andere hoek stond als de rest. 18.06.1956 PH-LDE Lockheed 749A Constellation Rome(I) De land ing was al niet no rmaal omdat tijdens de vlucht mo tor #3 in vaa nsta nd gezet was m aa r tijde ns de uitloop begon het toeste l naar li nks afte wijken. Dat kon middels stu ren en re mmen niet gecorrigeerd worden, beide hadden gee n enkel effect. Het toestel kwam tenslo tte in het gras tot stil ta nd. Daar bleken de betreffende leidingen doorgesnede n te zijn bij botsingen met de baan lamp en. Bestuurder: R.E. Roy. Boordwerktuigkundige: Meyer. 25.06.1956 PH-DFK Douglas DC-6B Schiphol Na de land ing bleek dat één of meer motoren niet in reverse gebrac ht ko nden worden. Achterafko n dat met tests ook niet meer vastgesteld worden, alle leek goe d te functioneren. Wèl bleke n t wee banden lek te zijn, mogel ij k a.g.v. het daardoor noodzakelij ke hardere rem men . Zie ook 28/ 6. Gezagvoerder: C. v.d. Plas.

25.06.1956 PH-NFl Hiller UH-12B Emmeloord De heli kopter werd van Ype nb urg naar een veld bij Emmeloord geferried om in de daa ropvolgende wee k te worden ingeze t voor spro eiwerk. Vlak voor de landing h ield de motor er ab rup t mee op en moest een noodlanding gemaakt worden. Een autorotatie-Ianding met dit toestel was heel goed mogelijk maar de daalsnelheid daarbij was a.g.v. de sproei-installatie aanzienlijk hoger dan normaal. Toen de bestuur echter ook z'n voorwaa rtse snelheid niet terugbracht to t nul werd het toestel door het gewas zo sterk afgeremd dat he t over de kop sloeg en zwaa r werd besc had igd . De beide inzittenden bleven ongedeerd . Van de FrankJin-motor in de Hille r waren geen betrouwbare verbruikscijfers bekend en omdat de motor net gereviseerd was kon ook geen gebruik gemaakt worden va n ervari ng met dit toestel. De bestuurder ging nogal lichtzinnig met z'n vluchtplann ing om, zonder sproei-installatie zou de beschikbare brandstof waarschijn lij k amper genoeg geweest zij n voor deze vlucht. Met de ex tra weerstand van de sproei-installatie en het sig htseeing rondje boven Emmeloord was het dus net niet genoeg. Bestuurd r:J.c.P. St uy. 28.06.1956 PH-DFK Douglas DC-6B Schiphol Na de vluc ht uit Rome bleek dat motor #2 niet in reverse gebracht kon worde n. Vanwege een defecte micro-switch liep de betreffende pomp niet. 30.06.1956 PH-I72 DFS Olympi a Gilze-Rijen D oor het haastige instappen vergat de bestuurder z'n sigaret uit te maken en dat merkte hij pas tijdens de start. Hij werkte de sigaret door het raampje naar buiten, maar waarschijnlijk zijn daarbij vonken in het vliegtu ig gewaaid . Even later constateerde hij een brandlucht die steeds sterker werd en hij zette dus haastig een landing in. Al tijdens de nadering werd het uitzicht ernstig belemmerd omdat de cockpit geheel met rook gevuld was. De la nding ging goed en de brand werd snel geblust met de brandblusser uit de militaire kabel-ophaalauto die vlakbij sto nd . Bestuurder: A. Graafmans. 01.07.1956 PH-187 Schneider Grunau Baby IIb Langeveld De bestuurder vloog een te lang rugwindbeen en kon daardoor het veld niet meer bereiken. Bij de bu itenlanding botste hij met de rechter vleuge l tegen een struik. Vleugel beschadigd. Bestuurder: Th. Lagerwey. 03.07.1956 PH- helikopt er De Wijk Noo dl and ing. 04.07.1956 PHAssen Langs de Norgervaart werden auto's door een landbouwsproeivl iegtuig 'bewerkt'. 13.07.1956 PH-NEX Piper PA-18A-1 25 Super Cub Borger ompagnie De bestuurder startte met de wind in de rug voor de volgende sp ro eivlucht. Tijde ns de aanloop begon het vliegtuig naar links uit te wijken en hij slaagde er niet in dat te corrigeren. Om te verhinderen dat het toestel in de grenssloot van het veld zou terechtkomen stelde hij de stortinstallatie voor de spuitstoftank in werking en gaf volledige kleppen. Dat lukte, het toestel wipte over de sloot maar de rechter vleugelst ijl raakte de afrastering en hetvliegtuig kwam met volgas draai ende motor, sterk naar rech ts traverserend, in driepuntspositie in het aa ngre nzende bietenveld aan de grond. Na een uitloop van ca 85 meter stond het stil. De schade viel nog mee, het buizenframe was licht ontzet en verbogen, de vle ugelstijl verbogen en de schroef vertoonde krassen van het prikkeldraad . Bestuurder: T.R. van der Meulen. 15.07.1956 PH-206 Göppingen Gö 4-111 Beek Tijdens de naderi ng wat veel dalen zodat de bestuurder koos voor een verkort circuit. Bij het indraaien boven de terreingrens wa hij echter al zólaag dat de rechter vleugel het hek raakte. Triplex, doek en ribben op d rie plaatsen ve rbrijzeld. Bestuurder: H.J.A. Winkelman.

16.07.1956 PH-UEE SAAB 91A Safir Ee/de Tijdens een nachtlanding vi ng de lee rling te hoog af en hoewel de instructeur d irect reagee rde met gas geven was de la nding toch behoorl ij k hard. Bovendien kwa m het toes tel traverserend aan de grond en daardoo r bra k de spoo rschaar van het rechter hoofdwiel en kwa m het w iel dwars op de bewegi ngsr ichting te staa n. Het toestel trok naar rechts, kwa m in het gras terecht, daar sc hoot nog de pal va n die poot uit de loek en klapte de hij helemaal in.

pen en daardoor was de overtrek een feit. Een ontzettend harde landing volgde, me t het logische gevolg dat eigenlijk alles aan het vliegtuig ontzet was. Best uu rder: J.A. Meursi nge.

25.07.1956 D-EDAB Bücker Bü 181 Bestmann Wi lJ terswijk H et was de bedoeling om van Düsseldorf - Lohausen naar Borkum te vliegen. Na enige tijd hoorde de best uurder plo tseling een

Instructe ur: e.G .). Reijers. Leerl ing: van Egmond.

17.07.1956 PH-NEV Piper PA-18A-135 Super Cub Urk Alvo ren s te tarten inspecteerde de bestuu rder, samen met de g wk te voet het d rass ige veld. Daarna ma akte hij ter controle nogmaals een taxi-run me hoge snel heid en besloot toen te starten. Deze beslissing was waa rschij nlijk mede ingegeven do or het feit dat de ta nkwagen al ver trokke n was en de spuitvloeistof d us niet meer teruggetankt kon worden en ook gewoon door een te optimistische kijk op de toestand van de baan . T ijdens de start spatte het water hoog op en nèt op het moment dat hij kleppen gaf om het toestel op de gebru ike lijke wij ze los te trek ken ging het door een grote plas. Daa rdoor werd he t toestel sterk afgerem d, het kwam weliswaar los maar het staartwiel haakte achter de afrastering aan de overzijde van de grenssloo t. D oor deze tweede afrem m ing daalde het toestel was, d raaide naa r links en de spuitboom raakte de grond. Het toestel sloeg hard met de neus tegen de gron d en kwa m tot stilstand. Romp voor- en onderkant ontzet, motorbok ontzet, schroef verbogen, onderstel afgebroken, linker vleuge l getordeerd. En da n te bedenken dat het toestel pas op 13 juli weer 'in de vaart' was geko men na het ongeval I S juni. Bestuurder: F.F. Tyburg.

hard metaalachtig geluid en nam het toerental sterk af. Hij besloot tot een noodlanding en koos daarvoor een groot roggeveld omdat de weilanden in de b uurt niet geschikt leken; drassigen veel bomen en struiken. H ij bracht het toestel in driepuntspositie aan de grond. Door het hoge

17.07.1956 PH-244 Schl eich er Rhönl er che Ter/et Wat lang doorgeslipt voor de land ing zo dat het toestel nog scheef

gewas werd het sterk afgeremd. ln de uitloop passeerde het toestel een tussen het gewas lopen pad dat vanuit de lucht niet zichtbaar was. Hier-

h ing. De rec hte r vleugel haakte in de hei en er ontstond een forse gro ndzwaa i. Romp ontzet. Instructeur: E. van der Kaa.

bij brak het onderstel af. De oorzaak bleek een gebroken drijfstanglager va n cil inder #2 te zijn en bovendien was het motorblok gescheurd. Bestuurder: E. Reimann.

18.07.1956 PH-221 Schneider Grun au Baby IIb PH-176 DFS Olympi a Ter/et De land ingsuitloop voerde (te) dicht la ngs de daar liggende PH 176. De rechter vleugel raakte tijdens de laatste meters de linker vleugeltip ter hoogte van het rolroer. Beide toestellen werden beschadigd. Bestuurd er: D.H. H inlopen.

20.07.1956 PH-161 Schnei de r Grunau Baby Bb RoermolJd 21.07.1956 PH-182 Göppingen Gö 4-11 Vo/kel De landing werd (te) dicht langs ee n roggeve ld uitgevoerd. De li nker vleugel bleef haken en het toes tel ma akte een grondzwaai. De staa rt brak af. Bestuu rder: H .F. Beenhakker. 23.07.1956 PH-NFV Pip er PA-18A Super Cub Dubbeldam De start werd met enige rugw ind uitgevoerd en het vliegtuig kwa m pas los vlak voor het pr ikkeldraad aa n het eind van het weiland. Het staa rtwiel bleef haken, het vliegtu ig bonsde weer tegen de grond en sloeg daarna hard tegen de overka nt va n een achter het weiland lopende sloot. H et kwa m in het aang renzende bouwland tot stilstand. H et vliegtuig werd geheel vernield, de best uurde r ernstig gewond. H ij kon wel zelf het wrak verlaten maar had een hoeveelheid parathion over zich gek rege n. Toeges nelde helpers wasten he m direct aan de slootkant. Bes tuurder H . Kelder. Voor operaties va nafhet betreffende veld was nog geen vergun ni ng verleend, na d it ongeval bleek dat op de aanvraag daarvoor de gegeven ve ldbeschrijving ook niet in overee nstemming met de werkelijkheid was. 24.07.1956 PH-IS1 Schn eider Grunau Baby IIb Ter/et Te laat merkte de bestuurder dat op ca tien meter hoogte de starthaak los raakte. Toen het toestel bij na ove rtrokken raakte prikte h ij wat bij en dacht tegelijkertijd te ontkoppelen. Hij bediende echte r de kl ep-

26.07.1956 PH-DFH Dou glas DC-6 B Schiphol Vlak voor vertrek bleek wat brandstof te lekken en een gwk loste dit eenvoudig op door een rubberstop in de drainleiding te proppen. a aankomst te Prestwick werd getankt en daarna lekte een vrij grote hoeveelheid door de naden van de beplating van de vleugel neus. De afdichting van de benzine peilstok bleek lek, en daar de drainleiding afges loten was liep een ruimte in de vleugel gewoon vol. De betreffende gwk werd geschorst. Bestuurder: De Haas. Boordwerktuigkundigen: ].G. H. Brejaart en 1. Zwiers.

28.07.1956 PH-168 Sc hnei der Grunau Bab y Bb Woensdrecht Bij de harde stuiterlanding schoot de voet van de bestuurder van het voetenstuur zodat de tweede landing traverserend was. De gebroken schaats kwam door de rompbodem heen. Bestuurder: A.L. Hobbel.

03.08 .1956 PH-218 Schneid er Grunau Baby IIb Ter/et Op I S à 20 meter hoogte knapte het breukstukje. De bestuurder probeerde rechtuit te landen maar botste daarbij met de linker vleugel tegen een berkenboompje. Het toestel zwiepte naar links en kwam traversere nd aan de grond . Romp ontzet. Bestuurder: e.P. Koremans.

05.08.1956 PH-NFE Piper PA -2 0-135 Pacer Beek De bestuurder lette voor z'n landing niet op de windrichting en la ndde met enige rugwind. Het toestel was enigszins overbeladen met d rie passagiers en te nslotte had de bes tuurder slechts geringe ervaring in het algemeen en zeker op dit type. Kortom, toen het toestel tijdens de land ing naar links begon weg te lopen probeerde hij met bij remmen te corrigeren. En dat is nu juist een tech niek die ervaring vereist. Het vliegtuig maakte een scherpe bocht naar rechts. Waarbij de rechter onderstelhelft bezweek, en kwam na over een korte afstand in achterwaartse

LUCHTVAART KENNIS

richt ing bewogen te hebben tot stilstand. D e inzittenden konden het vlieg tu ig ongedeerd verlate n. Bestuurder: ].E.M. Zwaans.

07.08.1956 HB-XAD Hiller 360 Willemsdorp De bestuu rde r steeg op teneinde een sproeivlucht te gaan uitvoeren. Op ca t ien meter hoogte raa kte het aandrijfmechanism e va n de hoofd ro tor defect. Het motortoerental liep op tot boven de maximum limiet terwijl dat van de rotor afnam. Hij was ged wo nge n een au torotatielandi ng te make n. Dat leek prima te lukke n maar helaas was de geringe voorwaartse snelheid, gecombineerd met een uitholling in het weila nd, nog voldoende om het toestel zóver voorover te laten neige n dat de rotorbladen tegen de grond sloegen. Hierdoor werd de motorbok ontzet en werd de staartboom door ee n vervormd rotorblad doorgesnede n. De bestuurder bleef onge deerd. Best uurd er: E. Müller.

08.08.1956 PH-l77 DFS Olympia Ven lo De gehele vlucht werd gemaakt met de spoilers ui t. D an kom je niet ver, deze vlucht eindigde in een jonge bosaanplant. chade aan neus en stabilo. Best uurder:].H. Peters.

08.08.1956 PH-210 Göppingen Gö 4-111 Amelal1d Tijde ns de nader ing leek het toestel wat veel in de r ichting va n ee n gebouwtj e te koerse n. De inst ructeur gaf opdracht wat rec hts aa n te houden. Inmiddels was het toestel ook op afva nghoogte gekomen. De leerl ing re ageerde met een scherpe boch t naar rec hts en daarbij raakte de rechter vleugel de g rond en kwam het toestel met een grondzwaai tot stil stand. taart afgebroken . I nstructeur: H. Diderich. 09.08.1956 PH-NFl Piper PA-18A-150 Super Cub Erls Na een spuitrun t rok de bestuurder het vliegtuig middels in een kli m mend e re chte r bocht op tot ee n hoogte van ca 40 meter. H ij sloot gedee lte lijk het gas en zette ee n dalende lin ker bocht richt ing het vo lgende te bespuiten perceel in . In deze bocht verzuimde hij de bij de ro lroerstand behorende richtingsroeru itslag te geven zodat het toes tel in een slippende bewegi ng de bocht inze tte. Omdat zijn snelheid ook zeer laag was, ongeveer 45 mph was de marge t.o.v. de overt reksnelhe id te gering om een derge lijk manoe uvre nog te kunnen uitvoe ren. H ij probeerde de zaak met gasge ven nog wel te corrigere n maar dat leverde in de hem nog restere nde t ij d te weinig snel heids wi nst op om uit de overt reks it uati e te ge rake n. Teme er omdat hij ook nog de neus ging optrekken . Het toestel sloeg nog steeds slippend naar lin ks tege n de grond en werd vern ield. De bestuurde r werd ern st ig gewond. Bestuurder: KJ Begheyn. 09.08.1956 PH-246 Schleicher Rhönlerche Hilversum Bij het ind raaien voor de landing was de snel heid laag en de bestuurder prikte tijd ens de bocht wat bij, maar het toeste l nam echter totaal gee n snelheid op. De rec hter vleuge l raakte de grond, daarna kwam het toeste l met een grondzwaai tot sti Istand. Romp ontzet, hoofdligger beslag uitgeru kt. Bestuurder: C. . W illemse. 09.08.1956 PHVeel1dam Een sproeivliegtuig besproeide een aa ntal wielrijders. 10.08.1956 PH-DAl Douglas C-47A Sch iphol De boo rdwerktuigkundige liet zich door een gwk overt uigen dat er ni ets aa n de hand was. Bij nader onderzoek bleek de brandstoftank wèllek. 15.08.1956 PH-UAW de Havilland D.H.82A Tiger Moth Hilversum Tijdens een doorstart boog de inst ructeur zich wat voorover om opdrachten via de spreekbuis aan z'n leerling te geven. Terwijl hij dat dee d week het toestel wat naa r lin ks uit en kwam bove n het terre ingedeelte dat in geb rui k was vo or zweefvliegen. Daar werd juist de PH201 opgelierd. De Ti ger Moth vloog tege n de li erkabel d ie zojuist door een alerte lierman was gekap t en doo r de even alerte zweefvlieger was losgekoppeld. De kabel wond zich om de schroefas en de motor begon o nregel matig te lope n. De inst ru cteur nam direct de bestu ring over en maakte, met 500 meter kabel op sleeptouw, een goede nood landing. Instructeur: D.H . Lambermont. Leerling: W. Kö nig Daan. Li erman: R.J.

M UllllÎg Schmidt. Bestuu rder PH -201 : O.C. Robeer.

18.08.1956 lS-BYV Cessna 195 Mozambique(CR) H et toestel vertrok van de Chite ngo strip in het Goronoza wildpark. Aan boord waren de best uu rder (een Nederla nder) en verslaggever en twee foto grafen en zij zouden vers lag doen va n het bezoe k va n de Portugese president aa n het wildpark. Het wrak werd gevonde n op 29 augustus, alle in zittenden waren om het leven gekomen. Best uurde r: 1. Verkaik. 26.08.1956 PH-200 Slingsby T.21B Sedbergh Soeste rberg Nadat het toes tel opgelierd was en de sleepkabel gevallen was, raa kte de kabelchute verward in de C RD- 6 antenne die daar in de buurt sto nd. De antenne werd kapot getrokken. Bestuurder: J.J. Blanken zee. NB . Eel1 uur la ter werd l10g eell baanlamp op dezelfde matlier beschadigd. 29.08.1956 PH-150 Schneider Grunau Baby IIb Terlet T ij dens z'n ee rste solola nd ing dacht de leerling de kleppen te bed ienen maar het was de ont koppelingshandle. Hij kwam dus veel te hard binnen en vloog het toestel tegen de grond. Onderkant van de romp ernstig be chadigd . Best uu rder: O.H. ten H of. 30.08.1956 PH-UAM de Havilland D.H.82A Tiger Moth PH-UAO de Havilland D.H.82A Tiger Mo t h Hilversum N a de la nd ing kreeg de leerling opd racht de PH-UAO naar de hangaa r terug te taxiën. H ierb ij lette de inst ructeur die op de voorste zitplaats zat, n iet goed op. Plo tse ling doemde de geparkeerde PH-UAM voor hen op en ee n botsing was niet mee r te vermijden. De 'AO ' reed achter tegen de 'AM' aan, het linker wiel tegen het richtingsroer, het rec hter tegen het hoogteroer en de schroefbeschad igde het kielvlak. Instructeur: H. Schnitger. Lee rl ing: G. Domburg. 02.09.1956 PH-160 Schneider Grunau Baby IIb Beek De PH -I48 was zoj uist ge land en de be tuurder van de ophaalwage n besloot op eigen initiati ef er naar toe te rijden om hem terug te sle pen. Omdat het veld wat rond liep zag de bediening van en bij de lier deze auto niet rijden zo dat de PH -160 'gewoon' gestart werd. Op het moment dat de auto rec ht vo or de PH -160 was begon de start en ondanks di rec t ontkoppelen was een botsing niet meer te voorkomen. Het vliegtuig botste met het midden van de rechter stijl tegen de achterkant van de au to. Best uurder: M. Smeets. 07.09.1956 OY-ACG S.A.1. Kl-lI l U·2 Rotterdam Geen ongeval of incident maar toch vermeldenswaard: de onofficiële opening van de nieuwe luchthaven! De Deen was met zijn vrouw o p de terugweg van de Farnborough Airshow en meldde ruim va n tevoren aa n Schi pho l dat hij een t ussenlanding ging maken op Zestien hove n. Onku ndig van het feit dat deze luchthaven nog niet in bed rijf was. O m een of andere reden was hij daarna per radio niet meer bereikbaa r. Schipho l waarschuwde direct Rotterdam en daar begon met haastig all erlei pal en en andere obstakel te verwij deren. Drie kwartier later maakte hij daar een veilige landi ng. Bestuurder: S. Grumm- chwense n. 09.09.1956 PH-96 Schneider Grunau Baby Ha Dee/el1 Het toestel moest eve n naar de hangaar gevlogen worden. De landing zo u dan gesch ieden op een grasrand langs een geplaveide weg. Langs geplaveide wegen willen nog wel eens verke ersborden staan. Bestuurder wist va n het bord maar wist het niet te ont wijken; vleugelneus beschadigd. Bestuu rder: C. Bevoort. 13.09.1956 PH-LKK Lockheed 1049G Super Constellation Prestl1lick(G) La nding onder de limiete n. 15.09.1956 PH-197 Slingsby T.30A Prefect PH-183 Göppingen Gö 4-11 Te rle t De bestuu rder va n de PH-197 lette tijdens de landing niet goed op. H ij bot te tegen de rech ter vleugeltip va n langs de baan liggende PH183. De rechte r hoofdligger van de PH-197 was gebroken, de Goevier

had ee n beschadigd rolroer en drie gekneusde ribbe n. Bestuurder: H. va n der Meer.

16.09.1956 PH-234 Schleicher Rhönlerche Terlet Bij de touchdown werd het toeste I doo r ee n oneffe n heid in het terrein weer de lucht in gestuiterd. Daa rn a kwam het met een hard e bons weer aan de grond. D e oneffen heid was door de lage snelheid en het gewicht va n de passagier (90 kg, vó ór in het toestel) door de bestuurder n iet meer te vermijden. Best uurder: Th. Lager wey.

20.09.1956 G-ALYB Auster V Rotterda m De bestuurde r zo u van Sout hend naa r H il vers um vliegen en had op z'n vliegplan het, nog ongeo pende, Zest ie n hoven als u itwij khaven opgegeven . Toen z'n brandstofvoorraad krap werd maakte hij daa rvan gebr uik en landde, na su nset, op de pro visor isc h verlichtte baan . H iervoor werden oliegieters met brand ende tu iten gebru ikt. Bestuu rd er: He neage.

20.09.1956 G- ... Vickers Viscount N... Boeing C-97 Stratocruiser Sch iph ol De Visco unt gezagvoerder diend e een airmiss rapport in . Bij zijn nadering passeerde hij het st ijgende PAA-toestel op korte afs tand. Het bleek dat de Stratocrui ser a.g.v. 'radio-co mpass tro ub le' een andere u itvliegroute volgde dan hem uitd ru kke lijk was voorgesch reven.

22.09.1956 PH-NFH Auster J/l Autocrat Weert De bestuu rder voerde een recla mesleepvlucht uit van H ilve rsum naa r Beek. Omdat de benzinemeter va n de bui ktan k defect was schakelde hij na de start direct over op die buiktan k. Uit erva ringwist hij dat hij daar mee ongeveer twee uur kon vliegen. Na g -1 uur vliegen schakelde hij over op de fronttank, en daa rna liep de moto r nog enig tijd goed maar begon toen te sputteren. Hoe hij daa rn a ook van tank wisselde, het hielp niet en de motor stopte toen volledig. Hij wierp de reclamesleep af en maakte een perfecte noodl anding onder Weert. De volge nde dag werd brand stof va n fron t- naar buiktan k geheveld en werd weer gestart vanaf ee n door de polit ie afgezet deel va n de rij ksweg. Bij later onderzoek bleek de motor geheel in orde en de bu iktank geheel gevu ld terwij l de fro nttank nagenoeg leeg was zodat er slechts geco ncludeerd kon worden dan hij de brandstofta nks in een ande re volgorde had gebru ikt da n hij dacht. Best uu rder: P. F. Tyburg.

23.09.1956 PH-l48 Schneider Grunau Baby IIb Beek Over het gebeuren heb ik geen infor mati e, wel ove r de gevolgen . Achterste vleugelbevest igi ngspunt I i nker vleugel verw ronge n, aan beide vleugels twee ribben gebroke n ca 50 cm va naf de vleugelwortel, rompbekleding losge late n, diagonaalspa nt gescheu rd, afd ich tt riplex t ussen vleugels gescheurd . Bestuu rder: G.J. Schr ijen. 23.09.1956 PH-215 Schneider Grunau Baby IIb Woens drecht D e bestuurder vloog het circuit te ruim en kon slechts met grote moeite het veld nog bereiken. Op het moment dat hij vlak over het hek bi nnenkwam zag h ij vo or zich op de beoogde land ingsplaats een transpor tkarretje staan. Hij had toen natuurlijk geen enkele speli ng meer om te m anoeuvreren. Toch probeerde hij met wat opt rek ken en bijsturen dat karretje te ontwijken. Dat lukte maar de vraag blijft of hij daar nou echt beter van werd! H ij raakte met de rechter vleugeltip een boom en met de staart de afras tering en werd daardoor geheel uit de ko ers geslagen. H ij kwam traverserend aan de gro nd, maakt ee n gro ndzwaai van 180· waarbij de sc haats, he t achter te deel va n de romp en het stabil o beschadigd werden . Bes tuurder: W. Ad riaansen. 26.09.1956 PH-NGP Hiller UH -l2C SchiplUiden a ee n ontmoeti ng met m ilita ire straaljagers ter hoogte van Maass luis op 150 meter hoog te zette de bestuurder ve iligheidshalve de vlu cht voort op 60 meter hoogte. Ter hoogte van Schipluiden hoorde hij opeens een schril sissend gelu id dat uit de motor leek te komen. H ij kee k om, ofh ij m isschie n rook of anderszi ns tekenen va n de storing zag, maa r hij zag niets. Toe n h ij weer voo r zich keek wa de hoogte inm idd els nog

slechts 30 meter en het toerental verminderd tot 290 omwentelingen per m inuut. Hij probeerde nog met gas geven het toerental te verhogen maar dat lukte ook niet. AI deze handelingen werden later verwijtbaar geacht, de enige juiste reactie onder de gegeven omstandigheden was volge ns de Raad voor de Luchtvaart een direct ingezette autorotatie-Ianding. u had hij nog maar een hoogte van 25 meter en dus slechts ongeveer vier seconden om die voor te bereiden. Bovendien moest hij die ook nog geforceerd uitvoeren tenei nde niet in een voor hem opdoemende sloot terecht te komen. H ij wilde door sterk afvangen het toestel aan de grond zetten, hie rbij raakte de staartboom de grond en boog op waardoor de staart rotor de hoofdrotor raakte. In de daaropvolgende zeer harde klap waarmee de schaatsen aan de grond kwamen, zwiepten de rotorbladen zover door dat de staartboom eraf geslagen werd. De motorophanging werd ontzet. In de uitloop kwam het toestel toch nog in de sloot terecht en vlogen enige benzineblikken door hun traagheid door de onderste cockpit ruit. De best uurder bleef ongedeerd. Bestuurder: E.J.W. SchülIer.

30.09.1956 PH-UCS Pi pe r L- 4J Grassh op per Kessel De vlucht zou va n Hilversum naar Beek voeren. Een minuut of tien voorbij Utrecht begon de motor te sputteren en de bestuurder besloot tot een noodlanding. Net over de Maas werd een perfect terrein gevonden en de la nd ing verliep prima. Het bleek trouwens een Duits noodlandingsveld uit de oorlog te zijn. Na een uur of twee wachten op ee n monteur van H ilversum werd de toeloop van toeschouwers zo groot dat men bang begon te worden dat het toestel beschadigd zou worden. De bes tuurder opende de motorkap, zag dat beplating tegen een bougie leek te klemmen, verwijderde die en toen bleek de motor weer perfect te lopen . Met behu lp van de politie werd een baan vrijgemaakt en werd weer gestart. Ze vlogen terug naar Hilversum en daar bleek dat het gewoon carburateur-ijs geweest moest zijn, aan de motor mankeerde niets. En inderdaad, tot aan het stotteren hadden ze met de carburateurverwarmi ng op ' koud ' gevlogen, daarna wel op 'warm' maa r ee n motor op 1200 tpm produceert n iet genoeg warmte om dat ijs vlot te doen smelten . Bestuurder: J.P. Kipke.

Wo rdt vervolgd

LUCHTVAARTKENNIS

Samenstelling: Arno landewers (email: landewers@kpnplanet.nD. Complete register op www.hdekker.info/ Er kunnen geen rechten worden ontleend aa n de in deze rubriek gep ubliceerde gegevens.

Nieuwe inschrijvingen PH-AAG

Bombardier CL-600-2B I9 7763

RegionalJet 100

07.07.09

olid-aiRBV, Eindhoven (houder), eigenaar GLM Airlines BV, Rijswijk, Bvl 74 69, voorheen N492CA, C-FMNB.

PH-BCF

Denney Kitfox Classic IV

C-95120133

15.06.09

PH -BVD

Boeing777-306ER

35979

07.08.09

T. van der Heijden, Bergen(NH), Bvl 7451, voorheen 5H-MVT, PH-BCF, NVAVNo. 178. KLM N V, Am stelveen (houder), eige naar Gassia Leasing Ltd c/o Maples Finance Ltd, Kaaiman Eilanden, "Amboseli National Park", Bvi 7476.

PH-EVB

Eurocopter EC-155 BI

6802

14.08.09

Helicopte rs Netherlands BV, Den Haag (houder), eigenaar Parilease

SAS, Parijs(F), Bvl 7489. PH-EZE

Embraer ERJ 190-100STD

190-00288

29.06.09

KLM Cityhopper BV, chiphol, Bvi 7463, voorheen PT-TZC, (PT-TZA),

PH-EZ F

Embraer ER] 190-100STD

190-00304

14.08.09

KLM Cityhopper BV, Schiphol, Bv1 7490, voorheen PT-TZR.

(PT-TZC). amernn Z-600

11263

29.06.09

Greetzz VoF, Eindhoven, Bvl 7464.

PH-HSA

Boeing737-8K2

34171

15.06.09

Transavia Airlines CV, Schiphol, Bvl 7450.

PH-JAJ

Glasair Sportsman 2+2

7294

15.06.09

N.]. Nanninga, Den Haag, Bvl 7452.

PH-JJK

Glasair Sportsman 2+2

7 137

22.06.09

Two Socks BV, Numan sdorp, Bvl 7460, voorheen N655SP.

PH-KXR

Fokker F28 MkOIOO

11410

15.07.09

PH-GRW'

Aircraft Financing and Trading BV, Amsterdam (houder), eigenaar Mexican Aircraft Finance lIl, Amsterdam, Bvl 7473, voorheen XA-KXR, PH-KXR, T -IEC, PH-KXR, XA-SHG, PH-KXR.

PH-KZS

Fokker F28 M ko070

11540

12.08.09

KLM Cityhopper BV, Schiphol, Bv l 7487, voorheen F-GLIS, PH-RRS, PH-EZS, (PH-EZB).

Een Regional Jet van de D eense maatsc"appij C; mber op R otterdam, 27 juni De Bo mba rdier CL-600-2B / 9 R egiona l Jet is U

gelan ceerd, waarbij een verlengde versie van de CL- 601 werd ontwikkeld tot passagiersvliegtu ig met 50 z itpla atsen. In mei 1991 vloog " et prototype van

2008 (Joto : A . La ndewers)) il

afstammeling van de

Can ada ir CL -600 CI.allenger. In / 9 76 verwierf Canada ir de rec"ten van

de Regional Jet, in oktober van dat jaar werd

"et eerste exemplaar afgeleverd

(aa n Luft/la nsa).ln 1995 versc/.een de -200 serie, met efficiĂŤn tere motorm, en

deze door Bill Lea r als LearStar 600 "ntworpen z akenjet. In november 1978

de -200LR (Long Range) met vergrote br",ulstoftanks. Ho ewel ontwikkelt als

vloog " et prototype vo"r

passagiersvliegtu ig, vindt de Region" / Jet ook gretig aftrek als zakellvliegtuig

"et eerst. Problemen met de motorwen eert "oog

startgewic"t z orgden ervoo r dat de p roductie in 1983 werd gestaakt, met 83

(zoals I. et nu in Nederland ingesc"reven exemplaar).

mac/Jin es afge leverd. De uit de CL-600 ontwikk elde CL-601, me t een ander

Vermddellswaardig is nog dat de CL -604, een verbeterde versie I/an de CL-601

type motorer. eII lagere massa, was een meer succesvol " ntwerp, IlOewel l. et

(waarb ij erva ringen uit 11ft R egiona' Je t programma werden gebrui kt) teil groot

productieaall tal tot 259 exemplaren beperkt bleef In 1989 (Cana dair was

verkoop succes is.

imiddels overgenomen door Bombardier) werd I. et Region al Jet programma

PH-KZV

Fokker F28 Mk0070

11 556

13.07. 09

KLM Cityhopper BV, Schiphol, Bv l 7471, voorheen F-G Ll V, PH-RRV.

PH-LGR

Va n's RV-6

OOI

23.06.09

H .]. van der Zouw, Utrecht, Bv17461, voorheen

727 LV, gebouwd door

Hector de Dominicis, Veren igde Staten. PH-LIS

Lancair Legacy

L2 K-3 17

19.08.09

P.W.c. Buchrnhornen, Nuenen, BvI 7492.

PH-LOT'

Ult ra magic F-33 Pharox Lamp

F33/0 l

17.08.09

A.P.H. Kurvers, Zutendaal(OO)(houder), eige naar Nationale Postcode Loterij,

11 234

05.06.09

Amsterda m, Bvl 7491. PH-LOV' Cameron A-21O

M. van Dijk, Kootwijkerbroek (houder), eigenaar AdolfDan BV, Capelle aan den Ij ssel, BvI 7441 (aanvu ll ingLvK3/2009, p 145).

PH-MIS

SOCATA TB -10 Tobago

739

02.07. 09

AIS Activa BV, Lelystad, Bvl 7467, voorheen D-EAPR.

PH -M] P

Fokker F28 M k0100

11 505

30.07.09

Mass J et Lease BV, Mijdrecht, Bvl 7481, voorhee n B-12296, F-OLLH,

PH-PNG

Pilatus PC-12/47E

1121

11.08.09

H.J. Heij st, Amsterdam, Bvl 7486, voorheen HB-FQU.

PH-PXA

Eurocopter EC-135 P2+

0760

17.07.09

KLPD Dienst Luchtvaart Politie, chiphol-Oost (houder), eigenaar Ministerie

F-WLLH, PT-M RT, PH -JCJ.

va n Binnenl and se Zaken en Konin krijkrelaties, Den Haag, BvI 7474, voorheen D -HCB O, D-H ABE. PH -PXB

Eu rocopter EC-135 P2+

0784

17.07. 09

KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oos t (houder), eigenaar Ministerie van Binnenlandse Zaken en Kon inkr ijkrelaties, De n Haag, Bvl 7475, voorheen D-HCBS.

PH-PXC

Eurocopter E -135 1'2+

0795

23 .07. 09

KLPD Dienst Luchtvaa rt Poli tie, Sch iphol -Oos t (houder), eigenaar Ministerie van Binnenlandse Zaken en Kon inkrijkrelat ies, Den Haag, Bvl 7478, voorheen D-HCBV.

PH-PXF

Eurocopter EC-135 P2+

0809

23 .07.09

KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Sch iphol -Oost (houder), eigenaar Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, Den H aag, BvI 7479, voorheen D-HCBY.

PH-RNG

Beech 1900D Airliner

UE-70

13.08.09

Orange Aircraft Leasing BV, Sassenhei m (houder), eigenaar Fast Forward

Pl-I-RUL

Pilatus PC-I 2/47E

1130

17.06.09

E.S. Ma nageme nt BV, Roggel, BvI 7453, voorheen H B-FQU.

PH-S FT

Piper PA-28-161 Warrior il

28-841611 9

06.08.09

KN Singles and Twins Aviation Consultants BV, Lelystad, Bvl 7482, voorheen

PH-SJ K*

Cameron Z-56

11 316

23.07.09

Aerostat Ballonvaa rten, Moordrecht, BvI 7480.

PH-TEV

Cessna 500 Citation

500- 00 86

22.07.09

Freight BV, Schiphol-Zuid, Bv! 7488, voorheen ZS- PZ H, N70ZV.

G-BPMR, N4373S. Un iwest Group BV, Teuge, BvI 7477, voorheen (PH -T EU), D-ICIA, LX-YKH, C-FMAN, N5 03GP, N586CC. PH-TNS'

KubicekB B20XR

709

06.08.09

B. Stu iver, Odo orn, Bvl 7483.

PH-VDL

Cessna 182T Skylane

18282134

09.07. 09

Aviation Charters BV, Vlaard inge n, Bvl 7470, voorheen N6336D.

397

PH -YOY

Dyn'Aero M R Club

19.06.09

Menerga Energie Systemen Nederland BV, Warmond, BvI 7457.

PH -ZLA

Reims/Cessna FA 150KAerobat FAI5 00007

29.06. 09

MDAAviation Ltd ., Ashbou rne(C), Bvl 7465, voorheen PH -ZLA, 0 0 - KD.

PH-ZSL'

Sky Balloons Sky25-16

138

13.07.09

Van Harten Ballonbeheer BV, Barneveld, BvI 7472, voorheen G- BZSL.

PH-ZOM

Boeing 737-8H X

29677

15.06.09

Tra nsavia Airl ines CV, Schiphol (houder), eige naar Avia tion Capital Group

PH -363

Schleicher K 8B

8660

06.07.0 9

J. Regeer, Oss, Bvi 7468, voorheen PH-363.

PH-430

PZL-Bielsko SZD-30 Pirat

Corp., Verenigde taten, Bv l 7449, voorh een (F- GZHF), NI779B.

PH-1426' Schempp-H irth Discus bT

B-455

22.06.09

Gooise Zweefvliegclub, Hi lversum, Bvi 7459, voorheen PH-43 0.

40/352

19.06.09

F.W.j. va n der Wouwe, Eind hoven, Bvl 7458, voorheen HB-2I88, Ingeschreve n me t c/ n 40.

PH-9 0

Snellen V20

1 se rie I

10.08.09

A.M. Wen ing, Enschede, Bvl 7485, voo rheen PH-90, gebouwd door

PH-1433

DG Flugzeugbau DG -lOOOS

10-130S83

17.06.09

Zweefvliegcl ub Flevo, Biddinghu izen, Bvl 7456.

PH-1441

Glasfl眉gel H.201B Standa rd LibelIe

NVVliegtuigbouw, Deven ter. 173

17.06.09

PH-1446' Schempp- Hirth Duo Di scus T

2.1 1

07.08.09

Venlose Zweefvliegclub, Maasbree (houder), eigenaa r Stichting

J. Ve rzuu, Eind ho ven, BvI 7454, voorhe en BGAi632/CLR.

PH-1447

Schleiche r ASW 19B

19249

17.06.09

J. Peek, Leeuwarden, Bvl 7455, voorheen D -2656.

Zweefvliegsport Ve nlo, Ven lo, Bvl 74 84. PH-1449

Schleicher ASK 21

21200

24.06.09

Vliegclub Haamstede, Oud-Beij erland, Bv l 74 62, voorheen D-0543.

PH-1451

Schleicher ASW 24

24198

30.06.09

Zweefvliegclub D en Helder, Slootdor p, Bv! 7466, voorheen D-6245.

PH-4D4

Zenair CH60lXL Zodiac

6-7405

23.06.09

R.J. va n Overbeeke, Vorden; P.G.A. Bomers, Amsterdam; J.T.G. H . Klei n Gun newiek, Croen lo; J. E. Meuwszen, Winterswijk, BvI 20937, gebouwd door Czech Aircraft Works, Sta re Mesto(OK).

PH -8V6

Fresh Breeze Bulli-X

945

25.08.09

A. H. Bosch, Sleeuwijk, BvI20947. K. va n der Garde, Den H aag, Bvl 20946.

PH -8 V8

Fres h Breeze XCitor

143

14.08.09

PH-8V9

Fly Products Komp ress

EK I82

26.08. 09

R.J.M . Nelissen, Horst, Bvl 20948.

PH-8W2

Adventure M3

PHM469

23.07.09

G. P. den Braber, Harska mp, Bv120942.

PH-8W5

Adventure M3

478 0

22.07.09

W.J. H . Otten, Heerlen, BvI20941.

PH-8W6

Adven ture M4

ABT 05/05

23. 07.09

C. Plu im, Wenum Wiesel, Bvl 20945.

PH-8X2

Pap Team PAP 1400 F2

2009-1

23.07.09

W. de Vries, Lunteren, BvI 20943.

PH -8Y5

Fresh Breeze 110 AL 2F

1688

22.07.09

P.A. de Goede, H eerhugowaa rd, Bv12094没.

LUCHTVAARTKENNIS pH-8Y6

Fly Products Gold 130+

M23737

22. 07.09

PJ. de Goede, Heerhugowaard, Bv1 20939.

pH -9T7

Fresh Breeze Snap 120

11 5

23.07.09

C.W. de Keijzer, Veghel, Bvl 20944.

pH-9Z6

Fly Produ cts Race C

8224

22.07.09

P.F. Roet, Hantumhuizen, BvI 20938.

Met de Wind mee VoF, Ede (GLD).

Verandering van houder/eigenaar p H-ABH

Cameron N -120

4088

13.07.09

PH-AFT

SOCATA TB -20 Trinidad GT

2204

10.08.09

F.E.A. Aviation BV, Goor.

PH-ALW

Reims/ Cessna F 1n M Skyh. 11

FlnOl 226

24.06.09

SAS Beheer BV, Teuge.

pH-BGF

Boei ng 737-7K2

30365

25.03.09

KLM NV, Amstelveen (houder), eige naar N BB Amsterda m Lease Co. Ltd., japan.

PH-BGG

Boeing 737-7K2

30367

01.04.09

KLM NV, Amstelveen (houder), eigenaar KLM Financial Services BV.

Deze mutatie had slechts een boekhoud ku ndige reden; omdat de volgende transactie al bekend was, werd deze in ove rleg niet aangebracht. 18.04.09

KLM NV, Amstelveen (houder), eigenaar Prospero Leasing Ltd. c/ o Maples Finance Ltd., Kaaiman Eilanden.

PH-BKB

Colt 21A Clo udhopper

1251

05.08.09

BallooningAdventure VoF, Enschede.

PH-BWR

Reims/Cessna FI SOH Comm.

F150-0365

24.06.09

SAS Beheer BV, Teuge.

pH -C BD

Reims/ Cessna F 152 11

FI5201791

17.06.09

R. Hijmans, Anna Paulowna.

PH-EZA

Embraer ERj 190-100STD

190 -00224

02.06.09

KLM Cityhopper BV, Schiphol (houder), eigenaar S.L. Amethyst Ltd.,

PH -GID

Robinson R44 Raven Il

11084

17.06.09

Rotavisie BV, Barneveld.

PH-IBL

Pott ier P. 220S Koala

467

17.06.09

L.L.C.M. Philippe, Santa Crista D'A ro (EC).

Tokyo (JA); S.L. Taurus Ltd., Tokyo(JA).

pH-IRO

Reims/ Cessna F 1nM Skyhawk F i n OlO 88

24.06.09

SAS Beheer BV, Teuge.

PH-JBB

Reims/ Cessna Fln M

Fl n 0097 1

06.08.09

VliegbedrijfTom van der MelIl en BV, Oostwold Scheemda.

pH-JGB

Robin DR400/ 160 Chevali er

2302

02.07.09

Transal Aero Services BV, Arnemuiden.

PH -J A

Cessna 182N Skylane

18260367

18.08.09

Vli egbed rijfTom van der Meulen BV, Oostwold Scheemda.

PH-KAC

Ces na I nM Skyhawk

l n62999

24.06.09

SAS Behee r BV, Teuge.

PH-LLU

Piper PA-34-200 Seneca

34-74501 85

00.0 6.09

R. D. Aalbers, Arn hem

PH-LSV

Dassault Fal on 50EX

3 15

02.07.09

Flyi ng Service NV, Deurne (houder).

pH-MCG

Coresande Limited, Dubli n(EI).

Boei ng 767-31AER

24428

19.08.09

pH-MC H Boeing 767-31AER

24429

19.08.09

Coresande Li mited, Dublin (EI).

PH-NFR

11 63

01.0 7.09

P. Kooistra, Sint Nicolaasga.

25.08.09

B.p.M. Verlinden, Maa rtensdijk.

Schroeder Fire Balloons G

pH -N NN Czech Aircraft Works Sportcr.

08SC I59

PH-PS I

North Amer ican 1'-51D Mustang 122- 40965

06.08.09

VliegbedrijfTom van der Meulen BV, Oostwold Scheemda.

PH -SMA

Re ims/ CessnaF l nH

Fl n- 0506

24.06.09

SAS Beheer BV, Teuge.

p H-TCM

Tecnam p-2 002-j F

04.08.09

F.C. p. Werneke, Weesp.

pH-TGM

Reims/ Cessna Fl nN Skyhawk Fl n Ol8 87

24.06.09

SAS Beheer BV, Teuge.

PH-T XA

Cessna 510 Citation Musta ng

510-01 I I

31.07.09

AirField H olding BV, Hilversum.

PH -WEN

Hughes 269 C

47-0591

06.08.09

VliegbedrijfTom va n der Meulen BV, Oostwold Scheemda_

pH-192

Sli ngsby T.30A P refect

735

15.07.09

S.]. Vermeer, Soest.

PH-2n

Sch leicher K 7 Rhรถn adler

1080

13 .07.09

G. Buijs, Moerkapelle.

PH-403

NVVliegt uigbouw Sagitta 01 3

27.08 .09

G. Tolenaar, Loosdrecht.

PH -425

Grob G- 102Astir Club Standard Jeans

11 54

23.06.09

C.C. Meerbach, Bergen op Zoom.

PH-449

Schleicher AS Kl3

13413

10.08.09

C.N. Koster, Hellouw.

PH-61I

Rolladen- chneider LS 3a

3177

15.07.09

J.M.F. Zacheriasse, Wijchen.

PH -7S2

Glaser-Di rks DG-300 Elan

3E80

07.05 .09

S.S. van den Berg, Nieuwege in;].]. va n Straaten, Zweeloo.

p H-I066

Grob G-I02 Astir Club Standard 1439

15.07.09

R. Siemelink, Losser.

PH -1209

Diamond HK.36TC Super Di m. 36.679

26.08.09

H.T. Kleinenhammann, Issum(D).

PH-2S8

Solar Wings Pegasus Q 15

6n3

14.08.09

A.B. Zijderlaan, Polsbroek.

PH -9C2

FlyProduct Max 130

M2440

24.06.09

H . Spiker, Balkbrug.

pH -9H2

Fresh Breeze Mon ster

27. 07.09

M. Rouwhorst, Delden.

PH-9Y3

Adventu re F3

2018N

14.07.09

R.H.M. der Vries, Amsten rade.

De vliegtuigen die op naa m stonden van T.K. va n der Meulen, Oostwold Scheemda, staan per 06.08.09 op naam van Vliegbed rijfTom van der Meulen EV, Oos twold Schee mda . Deze mutatie geldt voor PH-LFA, pH -LFB, PH -On, pH-pCF, PH-POL, PH-TOL, PH-TOO, PH-TOP en PH-TOR. De PH-T OF en pH -WAA werden respectievelijk op 18.0S. 09 en 21.08.09 overgesch reve n.

Verandering van woonplaats/vestigingsplaats pH -CEC

Diamond DA 40 -180 Star

4033 1

P.A. Wijnand, Oudesch ild (20.07.09 Schin op Geul) .

PH-JHS

Rans S- 6S uper Coyote 11

06981239

J.H. Sa lden, Hoorn (10.08.09 Wognum).

PH -1386

cheibe Bergfal ke IV

5868

D. C. Vercruijsse, Westdorpe (08.07.09 Axel).

PH-9G2

Fresh Breeze Snap 120

213

K. H oekstra, Zwaagwesteinde (17.06.09 Gron inge n)(houder), eigen aa r Cred ion SY.

Per 06.07.09 is Stichting Zweefvl iegaccommodatie Sch inveld, Maastricht gevestigd in Schin veld . Deze mutatie geldt voor PH -lOS, PH -412, pH-I 168, pH-122S, PH1226, PH-1288, pH-1326, PH -1327 en PH-1393.

Doorhalingen PH-AEJ

Piper PA-28 -18 1 Archer lIJ

PH-BJA

Werd F-HAEj.

2843 641

17. 06.09

F I7201921

20.0 8.09

BvL verlopen 15.06.08.

Li ndstra nd LBL 180A

579

15.07. 09

BvL verlopen 12.04.08.

PH-AM B Reims/Cessna F 172N Skyh. 11 PH-BZS

Kubicek BB20GP

384

01.07. 09

Naar Litouwen.

PH-EAA

Agusta AW 139

31141

14.07.09

Werd P4 -C HC.

PH-ENG

Bölkow BO 208CJunior

510

20.0 8. 09

BvL verlopen 06.06.08.

PH-HHE

Rei ms/ Cessna FI72N kyh.

F I7201 617

22.07.09

Naar Slowakije.

PH-HZY

Boeing 737-8K2

30646

21.08.09

Naa r Denemarken .

PH-JEJ

Fuji FA200-180AO Aero Sub.

FA200 -253

24.08. 09

BvL verlopen 29.06.08.

PH-JFL

Pilatus PC-6/ B2-H4 Turbo Port. 947

PH-KVE

Fokker F27 Mk050

24.06.09

Naar Tsjechië.

20206

31.07.09

Naar Griekenland . Naar Griekenland.

PH-KVF

Fokker F27 Mk050

20207

31.07. 09

PH-LOR

Cameron A-300

3862

13.07.09

Bu iten gebruik gesteld.

PH-MJK

Fokker F28 MkOl00

11 470

16.07. 09

Werd D-AFKF.

PH-MJ P

Fokker F28 MkO l00

11505

27.08.09

Werd D -AF KE .

PH-ND)

Robin H R 100/2 10 Safari

210

15.07.09

BvL verlopen 16.05. 08 .

PH-OAL

Piper PA-31 Navajo

31-7812037

20.08. 09

BvL verlopen 13.06.08.

PH-OAM Schroeder Fire Balloons G

542

15.07.09

BvL verlopen 12.05.08.

PH-WKW Robinson R44 Raven II

10473

06.07.09

Werd G-SHRT.

PH-YTS

Raven Europe .55A

E-124

24.08.09

BvL verlopen 13.06.08.

PH-ZDI

Fokker F27 Mk050

201 99

23.07. 09

Naa r Griekenland.

PH-ZEN

Ze nair CH60 l XL Zodiac

6-9524

19.06.09

Naar België.

PH-284

Schleicher K 7 Rhönadler

7058

16. 07.09

BvL verlopen 08.05.08.

PH-340

Schleicher Ka 6 R Rhönsegler

6471

16.07. 09

BvL ve rlopen 20.04.08.

PH-399

PZL-Bielsko SZD-24 Foka 4A

W-349

23.06.09

Naa r Frankrijk

PH-621

Eiri PIK20D

20626

24.07.09

Naar Duitsland.

PH-831

Glaser-Dirks DG -400

4-222

24.06.09

Naa r Denemarken .

24206

16.07.09

BvL verlopen 17. 05.08.

PH-1019

Schleicher ASW 24

PH-1l21

SlingshyT.31B Motor Cadet III 712

15.07.09

BvL ve rlopen 01.05.08.

PH-1201

Schempp-Hirth HS.6JanusA

17.06.09

Na ar Duitsland. Naa r Duitsland.

PH-2Y4

Take OffMeriin

26508

04.08.09

PH-3F4

Zenair CH 601U L Zodiac

6-9050

18.06.09

Naar Frankrijk.

PH-9V5

AdventureA4

A03305

24.06.09

"Gekanaba li seerd ".

PH-9W7

Fresh Breeze 110 AL 2 F

1481

24.08.09

BvLvcrlope n 01.09.07.

De doorhaling van Adventure A4 PH-9K7 (c/ n DAQ;l429) per 03.06.09 i.v.m. verlopen van het BvL (zie LvK 3/2009, p 147) werd ongedaan ge maakt omdat vóór doorhaling het BvL inmiddels verlengd was.

Bvl aanvragen/toekenningen, reserveringen en leAO TA aanvragen (PH-ACF) Piper PA-18-150 Super Cuh

18-8760

15.06.09

Gereserveerd Th. van der Heijden, Bergen (N H), voorheen (P H-BCG), 5H-VET,5Y-AJR.

(PH-A M) ) Brändli BX-2 herry

213

21.07.09

Bvl aa nvraagj.G.H . Hermsen.

(P H-BCG) Piper PA-18- 150 Super ub

18-8760

00.06.09

Gereserveerd Th . van der Heijden.

15.06.09

Reservering gewijzigd in (PH -ACF).

(PH-BVD) Boeing777-306ER

35979

16.07.09

Bvl aanvraag KLM N V.

(PH-EMW) Diamond DA 40 D Star

D4.335

05.08.09

Gerese rveerd Air Se rvice Limburg, voorheen OE-DXA.

(P H-EMY) Diamond DA40 D Star

D4.356

05.08.09

Gereserveerd Air Service Limburg, voorheen OE-DX B.

(PH-EUB) Eurocopter EC -155 BI

6802

21.07. 09

Bvl aanvraag CHC Helicopters Netherland BV.

(PH-EZG) Embraer ER) 190-10 0ST

190-00315

15 .06.09

Bvl aanvraag KLM Cityhopper, voorheen PT-TXD .

(PH-IWO) Royal Aircraft Factory SE-SA

SE5-AF5447

28.05.09

Gereserveerd K.A. Doornbos, Hoogeveen.

04.06. 09

BvI aanvraag, gebouwd door Albert H. Braun, voorheen

640A B.

(PH-)AT) NA P-51 D -NA Mustang

122-41463

26.06.09

I AO-TA aanvraag Wings over Holland, voorheen N6395, N345, NI 0000,

(PH-MI) SOCATA TB-lO Tobago

739

02.06.09

BvI aanvraag AIS Activa BV.

(PH-MJO) Fokker F28 MkO IOO

11 293

07.07. 09

N 132, N5438V, FAS4 1O, 44-74923. ICAO -TA aa nvraag Mass Holdi ng NV, Mijdrecht, voorheen HL7774, PK-TWI, G-MAMH, N859US, PH-EZY. (P H-MJP) Fokker F28 MkOlOO

11 505

14.07.09

ICAO-TA aanvraag Mass Holding NV, M ijd recht.

(PH-RNG) Beech 1900D Airliner

UE-70

23. 06.09

Douaneverklaring thv Fas t Forward Freight BV.

(P H-RWX) Schweizer269C

S1740

24.07.09

BvI aa nvraag Rotary Wings, Uitwellering (houder), eigenaar P.J.M. Bos,

(PH-SA H) Piper PA-28R-201 Arrow III

28R-7837 120

24.08. 09

BvI aanvraag Stella Aviation Charter BV, Teuge, voorheen SE-KPV, N3535M.

(PH-SFT) Piper PA-28-161 War rior II

28-8416119

20.07.09

Bvl aa nvraag KN Singles and TwinsAviation Consu ltants BV.

Uitwelleri ng, voorheen F-GYCB, D-HCWK, N4 1S.

LUCHTVAARTKENNIS

(PH -1452) Slingsby T.31B Motor Cadet II [

02.07.09

Bv1 aa nvraag W. Den Baars, samengesteld uit romp SSK/ FF I55 1 en vleugel

SSK/ FFI430. (PH-SW2) Adventure M3

PHM469

14.07. 09

Bvl aanvraag G.P. den Braber.

(PH-SW6) Adventure M4

ABT 05/ 05

13.07.09

Bv1 aa nvraag C. Plu im.

(PH-SX2) Pap Team PAP 1400 F2

2009-1

OS.07.09

BvJ aa nvraag W. de Vrie .

(PH-SY5) Fresh Breeze 11 0 AL 2F

16SS

04.06.09

Nogmaals BvJ aanvraag P.A. de Goede. Als type werd Ozone Rush L, c/ n

(PH-SZ7) Adventure Funflyer

QH M4756

2 1.0S.09

Bv1 aa nvraag M. Borst, A mersfoo rt.

(PH-9BS) Fresh Breeze 122 AL 2 F

1701

07.0S.09

Bv1 aa nvraag M. D. de Koe, Lu nteren.

(PH-9T7) Fresh Breeze Snap 120

11 5

13.07. 09

BvJ aanvraag C.W. de Keijzer.

RL G-26E-030, gegeven, maar dat is het scherm.

Verder werden de volgende kenmerken gereserveerd: (PH-IVE)

05.06.09

R. Wiegers.

(PH-SJK)

24.06.09

Wilco Air BV.

(PH -T s)

05.06.09

R. Wiegers.

(PH -VOL)

22.06.09

Transal Ae ro Services BV.

(PH-vrv)

17.06.09

Teijgeler.

Vervallen/ niet opgenomen reserveringen (PH-EAO) 14.0S.0S Gereserveerd l. Visser, 00.06.09 vervallen . De in vorige aflevering vermeldde rese rve ring van PH-EG B (en het vervallen van deze reserveri ng) herust op een misverstand; het betreft hier de reservering van PH-FGB. (PH-FGB) SOCATA T BM-700 N

35S

22. 12.0S

Gereserveerd Luchtvaartbedrijf De Ke mpen BV, Budel, sa men met PH -FSB, met de bedoeling later te kiezen uit één van deze kenmerken .

(PH-OLY) (PH -TEU) Cessna 500 Citation

500-008 6

00.02.09

vervallen, er werd gekoze n voor PH-FSB.

10.06.09

Gereserveerd Transal Aero Service, 00.06.09 reservering vervallen.

09.01.09

Gereserveerd Uniwest Group BV

02.07.09

Reservering gewijzigd in PH-TEV.

Nagekomen PH-1LA werd OY-CKT. PH-LWW werd O-OLWW. PH-MVT werd SP-ROB. PH-2S5 werd 0-6957. PH-53 1 werd F-CMAX. PH -S17 werd 0 -2823. PH-1072 werd 0-6716. PH-1362 werd 0 -5239. PH-OM P

DH Canada OHC.S-3 15

564

Werd EC -IOK, C-FYRO (05. 09).

PH-H SU

Boeing 737-S BK

33021

Werd NSOSSY, O -A PBO (05. 09).

PH-H SV

Boeing 737-SBK

3301 6

Werd NS07SY, O-A PBC (04.09).

PH-KSI

SAAB 340B

340B-2 17

Werd XA-TKL, N217JJ (04.09).

PH-RLF

SAAB 91D Salir

91.373

14.07.7S doorgehaald, opslag, S4 naar Noorwegen, 03 naar Zweden, werd SE-SAB

PH-VWM Cessna 3lOR II

31OR1 25 0

Werd TJ-AHA, (F-GFZR), F-GRMP, N345MB (05.09).

PH-524

lOS

Werd OO-YPC, 0 -7205 (09).

(04.09). Glasflügel H.205 Club LibelIe

Opmerkingen Deze aflevering bevat mutaties vanaf week 25, 2009 (beginnend maandag I S juni) tot en met week 34,2009 (eindigend zondag 23 augustus), plus de gebruikelijke aanvullingen op vorige afleveringen. Er ve rscheen I nieuw type in het register: de Bombardier RegionalJet. Elders op deze pagina's wordt het toestel nader beschreven. De Glasair portsman, ook een nieuw type, zal worde n beschreven in de komende aflevering va n deze rubriek. De Lancair Legacy is een verbeterde versie van de Lancair tweezitters, waarvan er al diverse in Nederland vliegen. De ASW 24 PH-1451 vloog al sinds 2005 in Nederl and met Duits kenmerk; hetzelfde geldt voor de Citation PH-TEV, die sinds 2004 voor Un iwestvloog.

Bronnen Divisie Luchtvaart Ministerie van Verkeer en Wate rstaat, H. Dekker, Air Britai n, Ai rn ieuws/ H. Wadm an.

De nieuwe vormgeving van Luchtvaartl<ennis maakt het ook mogelijk de jaarlijkse puzzel foto's te gebruiken. Dit keer vliegtuigen die in Nederland vlogen in de tijd dat onze Afdeling werd opgericht. Oplossingen uiterlijk 1 december naar Puzzel LuchtvaartKennis, pl a Dr. Beguinlaan 64, 2272 AL Voorburg.

LUCHTVAART I< E NNIS

Deelnemer aan de rondvlucht in 1952: Luscombe Si/vaire PH-UDW; NLS logo op de staart.

------------------------------Neem een abonnement op LUCHTVAARTI<ENNIS voor 29,- pijaar. Naam: Adres: Plaats: e-mail:

Luchtvaart l<ennis verschijnt vier maal per jaar en is voor leden van de Afdeling Luchtvaartkennis va n de I(NVvL gratis. Knip of kopieer de bon en stuur op naar: Abonnement LuchtvaartKennis pla L. Kuipers Livingstonelaan 1250 3526 JV Utrecht.