LUCHTVAARTKENNIS 2011-01 by Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL)

LUCHTVAART HISTORISCH TIJDSCHRIFT JAARGANG 60-2011-1

iederichs Flugzeugbau in Doetinchem 1942-1944 De Fokker FIII van Deruluft Fokker C.IV in Spanje/2 De Fokker C.I0 in Finland Nederlandse Weerschepen/2

LUCHTVAARTI<ENNIS-2011-1

Finse Fokker C.1O FK-104 toont goed de beschildering

Nog een Finse C.1O FK-110 van LeLv12 te Utti in 1943

ISSN 1381- 9100

Van de redactie

luchtvaartkennis@knvvl.nl www.luchtvaartkennis .net

De enquête die bij de vorige uitgave van ons blad werd rondgestuurd, heeft een verheugend hoge res-

Redactie

pons gehad - meer dan een derde van de leden / lezers heeft de moeite genomen deze in te sturen. Dat is - zeker ook nog gelet op de helaas opgetreden technische problemen bij de verzending - een bovenge-

Ham1 J. Hazewinkel,

middeld aantal. Aan alle inzenders hierbij van harte dank. De resultaten zullen worden bekend gemaakt

Dr. Beguinlaan 64,

en besproken op de jaarvergadering, maar reeds nu kan tot tevredenheid van bestuur en redactie wor-

2272 AL Voorburg,

den geconstateerd dat algemeen waardering bestaat over de wijze waarop LuchtvaartKennis thans ver-

tel: 070 - 386 24 65

schijnt. Aan de punten van kritiek zal voor zover dat enigszins mogelijk is aandacht worden gegeven.

Nico Geldhof, Rouboslaan 6, 2252 TP Voorschoten, tel: 071 - 5615663

Inhoudsopgave 2010

Arno Landewers, Zuiderkruis 16,

Zoals ieder jaar is nu voor belangstellenden een inhoudsopgave voor het jaar 2010 beschikbaar. Deze

2665 WS Bleiswijk,

kunt U digitaal aanvragen op het adres hjhazewinkel@hetnet.nl of - mocht U een uitgeprinte versie

tel 010- 4829002

prefereren - door een kaartje naar het redactieadres te sturen.

Voorzitter Afdeling Luchtvaartken11 is

en Air Britain/ Netherlands

Branch Ton van Soest, Engelsholm 112, 2133AJ Hoofddorp, tel: 023 - 563 1646 Secretaris Afdeling Luchtvaartkennis Ruud Merison, Beertsterstraat 5, 9671 BK Winschoten. Secretaris Air Britain/ Netherlands Branch Loet Kuipers, Livingstonelaan 1250, 3526 JV Utrecht, tel: 030-8785187 Vormgeving Luukzwerk Kerkstraat 2, 2471 AP Zwammerdam. info@luukzwerk.nl Luchtvaartkennis verschijnt vier maal per

NHOUD

jaar en is voor leden gratis. Losse abonne menten € 30,-. Opgave voor abonnementen

Diederichs Flugzeugbau in Doetinchem 1942-1944

Fokker FIII Deruluft

De Fokker C.lV in Spanje (deel 2)

Fokker C.I0 in Finland

De Nederlandse Weerschepen (deel 2)

bij de heer Kuipers, adres hierboven. Het overnemen van artikelen uit Luchtvaartkenni s

e% ~~f verspreiding daarvan voor

niet-commerciële doeleinden is toegestaan, mits onder duidelijke bronvermelding; toe zending van overgenomen artikelen wordt

op prijs gesteld.

LUCHTVAARTKENNIS-2011-1

Arno landewers Nederland heeft op luchtvaartgebied vele fabrieken, grote en kleine,

lige Nationalsozialistische Fliegerkorps (NSFK) -

gekend. Weinig bekend is dat gedurende de Duitse bezetting ook in

Ölwerke'. Begin dat jaar was een krediet van RM

Doetinchem de Duitse Diederichs Flugzeugbau actief was.

vraagd (en toegekend) bij de Bank der Deutschen

Reparaturweft en een ruimte van de Germania (Reichsmark) 50.000,- (HfI. 37.500,-) aangeLuftfahrt om de aanschaf van machines te bekosn de loop van 1942 wist Walter Diederichs,

in Wuppertal). Na baantjes als autoverkoper

tigen ' . Voorwaarde voor het krediet was een eigen

de eigenaar van Diederichs Flugzeugbau uit

en assistent van zijn vader (die blikslager was)

bijdrage in de bedrijfsmiddelen van RM 20.000,-.

Emmerich in Duitsland, zijn bedrijf sterk uit

richtte hij in 1929 de "Diederichs & Co. Kom-

Walter Diederichs was niet onbemiddeld: hij

manditgesellschaft" op, aanvankelijk gevestigd

verklaarde RM 80.000,- als eigen kapitaal bezit-

te breiden. Diederich Flugzeugbau opende een tweede vestiging in bezet Nederland en betrok

in Bochum, later in Dortmund. Helaas vermeldt

ten en was samen met zijn twee zusters eigenaar

de gebouwen van Nemaho in Doetinchem (20

de geschiedenis niet waar deze firma zich precies

van vier huizen in Wuppertal-Barmen (totale

km noordelijk van Emmerich). De vestiging in

mee bezig hield; feit is wel dat Diederichs & Co

waarde RM 127.800,-), zodat deze investering

Doetinchem werd al snel vele malen groter dan

ten onder ging door financiële malversaties van

geen probleem was. Begin 1942 moeten de idee-

de vestiging in Emmerich, er werkten tussen 1942

de "Co". De luchtvaart carrière van Diederichs

en rond uitbreiding zijn ontstaan, in april 1942

en 1944 honderden mensen aan de productie van

begon toen hij hierna dienst nam bij de marine,

meldt het Reichsluftfartministerium (RLM) aan

onderdelen voor Messerschmitt en reparaties van

waar hij een vliegopleiding kreeg en diende bij

Diederichs dat goedkeuring is verleend aan de

onder meer DFS 230 zweefvliegtuigen en Bücker

de Seefliegerabteilung. Rond deze tijd behaalde

ingebruikname van de fabriekshal van Nemaho

Bü 131 Jungmann lesvliegtuigen. De gerepareer-

hij ook het zweefvliegbrevet en een licentie als

in Doetinchem voor de reparatie van DFS 230

de Jungmanns werden ingevlogen vanaf vliegveld

zweefvlieginstructeur.

zweefvliegtuigen en het daarvoor vervaardigen

Groenendaal bij Doetinchem.

In november 1941 richtte Diederichs de gelijk-

van onderdelen. Walter Diederichs investeerde

Walter Diederichs

namige Flugzeugbau op, gevestigd in Emmerich,

vervolgens nog eens RM 60.000,- uit eigen mid-

die zich aanvankelijk richtte op de productie van

delen om de uitbreiding te financieren ' .

Walter Diederichs werd op 26 februari 1900 ge-

lichtmetalen onderdelen voor vliegtuigen. Twee

boren in het Duitse Barmen (in 1930 opgegaan

kleine werkplaatsen werden gepacht: de voorma-

Nemaho [n 1920 moest in Doetinchem een pand voor

De fabriekshal aal' lJet Zaagmolenpad in Doetinchem, waar tussen juli 1942 en het bombardement van19 maart 1945 Diederichs Flugzeugbau was gevestigd.

een elektromotoren fabriek worden gebouwd. De plaatselijke NV Houthandel G ..]. Horsting kwam bij deze gelegenheid in contact met de Duitse firma Hetzer in Weimar, fabrikant van gelijmde houtspanten. Hetzer was patenthouder van een methode waarbij met behulp van dunne buigzame planken en een speciale lijm (gebaseerd op caseïnelijm) zware gebogen spanten konden worden geconstrueerd. Horsting en Hetzer kwamen overeen een gezamenlijke fabriek voor gelijmde spanten op te richten, de "NV Houthandel voorheen G ..]. Horsting, zich bedienende van de naam Eerste Nederlandsche Maatschappij voor Houtconstructies", in de wandeling Nemaho ge-

LUCHTVAART KENNIS-2011-1

Opslagvan DFS 230's in Doetin chem (Achterh oeks A rchief, collectie J.C. W. Mass ink).

Hoewel de DFS 230 nooit in Nederland is ingezet, speelde het toestel wel een rol in de Nederlandse luchtvaartindustrie tijdens de Duitse bezetting. Naast de honderden DFS 230's die bij Diederichs Flugzeugban in Doetinchem werden gerepareerd, werd Fokker als onderaannemer ingeschakeld voor de productie van deze toestellen . In Amsterdam werden 348 stel vleugels, 616 ailerons en 190 trimvlakken gebouwd. Reden genoeg voor een korte beschrijving van ontwikkeling en inzet van deDFS 230.

noemd. In 1921 leverde Nemaho het eerste bouw-

juni 1942 werd overeengekomen dat Diede-

werk af: een kerk in Enschede. De Delftse werk-

richs Flugzeugbau de gebouwen op 6 juli in

tuigbouwkundige H.E. Deleth werd directeur

gebruik zou nemen '- Nemaho werd financieel

toen in 1934 Houthandel Horsting Nemaho ver-

gecompenseerd: jaarlijks werd Hf!. 18.000,

DFS, het Dentsches Forschnngsinsitut für Se-

kocht. De eerste order buiten Nederland kwam in

- (RM 24.000,-) aan pacht betaald (waarbij

gelfug, kwam voort uit de Rhön-Rossitten-Gesellschaft (RRG), die in 1925 was opgericht om

1935: een hangaar op vliegveld Hato op Curaçao.

het RLM aantekende dat dit zeer gunstig was

In 1939 werd de fabriekshal te klein, en na een ka-

omdat het om een volledig nieuw, modern en

de ontwikkeling van het zweefvliegen te stimu-

pitaal injectie van de Zaanse houthandel William

zeer geschikt pand ging); tevens werd Nemaho

leren. Dat zweefvliegen in die tijd een dergelijke

Pont NV werd begonnen met de nieuwbouw van

eenmalig Hf!. 93.546,- betaald om de terug-

belangrijke rol was toegekend, had alles te maken

een fabriekshal op een terrein aan het Zaagmo-

verhuizing naar het oude pand te bekostigen.

met het verbod op de ontwikkeling van gemoto-

lenpad in Doetinchem, enkele honderden meters

De oude fabriek was inmiddels verkocht voor

riseerde vliegtuigen in Duitsland als nasleep van

verwijderd van het oude pand en gelegen aan de

sloop, maar de werkzaamheden waren nog

de Eerste Wereldoorlog. DFS was vooral een we-

Oude Ijssel. De nieuwe bedrijfshallen hadden

niet begonnen. Deleth vond deze vergoeding

tenschappelijk instituut, met afdelingen voor o.a.

een oppervlakte van 6700 m', het volledige ter-

te gering, hij wees er tijdens de bespreking op

meteorologie, aerodynamica en instrumentatie.

Niet lang na de aanvang

dat er onder meer een nieuwe opslag voor hout

De afdeling voor ontwikkelingvan zweefvliegtui-

van de Duitse bezetting kreeg Nemaho opdracht

rein besloeg 37.500 m '

en verlfaciliteiten moesten worden gebouwd.

gen stond onder leiding van Hans Jacobs, terwijl

een verwoeste hangaar op vliegveld Eindhoven te

Hem werd daarom ook een krediet bij de Aero-

Prof. Lippisch een afdeling leidde die zich op de

herbouwen. Deleth weigerde aanvankelijk de op-

Bank (welke kredieten verleende aan Diede-

ontwikkeling van staartloze (zweef)vliegtuigen

dracht met als argument dat het bedrijf zo druk

richs) vestiging in Den Haag aangeboden 6 •

met order was bezet dat geen nieuwe opdrachten

richtte. DFS was gevestigd in Darmstadt-Gries-

Inderdaad werd kort na 6 juli 1942

heim, niet ver van de Wasserkuppe in het Rhön

konden worden aangenomen. Na dreiging met

Diederichs Flugzeugbau actiefin Doetinchem;

gebergte, waar in de beginjaren de experimentele

beslaglegging en arrestatie werd de hangaar toch

in augustus werkten al75 mensen in de fabriek.

zweefvliegtuigen werden getest.

gebouwd, echter in een zodanig slechte kwaliteit

De bedoeling was dat aan het eind van het jaar

Hoewel DFS zich aanvankelijk met

dat al binnen een jaar reparaties moesten worden

12 DFS 230's per maand konden worden ge-

veel succes richtte op de ontwikkeling van civiele

uitgevoerd om instorting te voorkomen.

repareerd; in augustus zou worden begonnen

(zweef)vliegtuigen, werd in 1936 de aandacht ge-

Eind 1941 kwam de nieuwe fabriekshal aan het

met drie exemplaren. Opvallend is dat het

trokken van de militaire autoriteiten nadat DFS

Zaagmolenpad gereed. Nemaho heeft maar twee

RLM vaste prijzen voor reparatie van een DFS

succesvolle remkleppen voor duikvluchten had

maanden van het nieuwe onderkomen gebruik

230 betaalde: RM 7000,- per machine, waarbij

ontwikkeld, die ook bruikbaar waren voor duik-

kunnen maken; waarschijnlijk in maart of april

de winst 7% was (dus RM 490,-) '. De in 1941

bommenwerpers.

1942 werd Deleth meegedeeld dat de Duitse be-

aangeschafte frees-, draaien boormachines

zetters de gebouwen vorderden om plaats te bie-

werden in juli en augustus vanuit Emmerich

den aan de vestiging van Diederichs Flugzeugbau.

naar Doetinchem overgebracht'. Deze machi -

In 1932 was door DFS een groot zweefvliegtuig

Hetis niet duidelijk hoe de plannen voor vestiging

nes werden ingezet voor productie van onder-

gebouwd (de OBS) dat werd gebruik als vliegend

van Diederichs in Doetinchem zijn ontstaan.

delen voor de Messerschmitt hoofdvestiging

observatorium voor meteorologische waarnemin-

Mogelijk heeft het incident met de Eindhovense

in Augsburg 9 • De opbrengsten hiervan waren

gen. In navolging van experimenten in Rusland,

hangaar ook een rol gespeeld; Nemaho was het

zeer profijtelijk en vertegenwoordigden het

ontstond militaire belangstellingvoor zweefvlieg-

eerste bedrijfin Doetinchem dat met vordering te

grootste aandeel in de omzet.

tuigen voor troepentransport. Hans Jacobs kreeg de opdracht om op basis van de ervaringen met de

maken kreeg.

Eind december 1942 werkten in de vestiging

Verder was Doetinchem niet onbekend in Emme-

Doetinchem van Diederichs Flugzeugbau 176

OBS een dergelijk zweefvliegtuig te ontwerpen.

rich: tijdens de jaren '30 waren diverse Nederlan-

mensen, waaronder IS vrouwen; hiervan wa-

In 1937 maakte het prototype van dit ontwerp, de

producti~medewerkers .

ders uit de grensstreek werkzaam in Emmerich,

ren 125 mensen

DFS 230, de eerste vlucht met Hanna Reitsch aan

en de Geldersche Tramweg-Maatschappij (GTM)

Emmerich waren op dat moment zeven men-

de stuurknuppel. De DFS 230was opgebouwd uit

onderhield een dienst tussen Doetinchem en Em-

sen werkzaam. Het jaar 1942 werd afgesloten

een met linnen overtrokken staalbuizen romp. De

merich.

met een winst van ruim RM 16.650,- op een to-

vleugels bestonden uit een houtconstructie, ook

tale omzet van RM 525.100,-; de zaken liepen

met linnen overspannen, en waren voorzien va n

Diederichs Flugzeugbau in Doetinchem

dus onmiddellijk goed. In een verslag van een

spoilers aan de bovenzijde. Naast de vlieger was er

bezoek van een delegatie van de Aero-Bank

plaats voor negen soldaten in volle bepakking. De

Tijdens een bespreking in Doetinchem op 12

op 29 juli 1943 wordt vermeld dat er ruim 120

LUCHTVAARTI<E N NIS -2 011 - 1

zitplaatsen konden verwijderd worden om ruimte

afgezette soldaten: op 27 april 1941 deden 1500

ber 1943 bevrijdde een Duitse eenheid de Itali-

te maken voor vracht. Het toestel werd bewapend

Duitse parachutisten in Griekenland een poging

aanse dictator Mussolini uit zijn gevangenschap

met een licht machinegeweer aan de rechterzijde

Engelse troepen de pas afte snijden door inname

in Gran Sasso in de ItalIaanse Alpen, waarbij 12

van de cabine. De DFS 230 was voorzien van een

van de brug over het Kanaal van Korinthe. Een

van remrakketten voorziene DFS 230's werden ingezet. Verder werden op 24 mei 194424 DFS

afwerpbaar onderstel, er werd geland op een ski

eenheid met genietroepen werd met behulp van

onder de rompneus, hoewel ook op het afwerp-

DFS 230's aangevoerd. De meest massale inzet

230's ingezet tijdens een (vruchteloze) poging de

bare onderstel kon worden geland. Latere versies

van de DFS 230 vond plaats tijdens de Duitse

Joegoslavische partizanenleider Tito gevangen

werden O.a. voorzien van een tweede machinege-

invasie van Kreta op 20 mei 1941; er werden 75

te nemen. Een waarschijnlijk laatste offensieve

weer op de romprug, een grotere laaddeur en dub-

exemplaren ingezet voor de aanvoer van infante-

rol voor de DFS 230 was op 21 juli 1944, toen

bele besturing.

rie.

200 soldaten werden vervoerd naar de Vercors in Eind april 1942 werd de DFS 230 uit

productie genomen. er waren toen naar schatting

zuidelijk Frankrijk om een offensief tegen verzetstrijders te ondersteunen.

In juli 1939 werd de serieproductie gestart.

ruim 1600 exemplaren gebouwd (andere bronnen

Een laatste bekende inzet van DFS

Aangezien DFS niet over productiefaciliteiten

spreken zelfs over meer dan 2200 exemplaren).

230's betrof bevoorradingsoperaties voor inge-

beschikte, werden de toestellen door diverse be-

De DFS 230 werd echter nog tot aan het einde van

sloten Duitse troepen in de Hongaarse hoofdstad

drijven gebouwd onder supervisie van Gothaer

de Tweede Wereldoorlog ingezet.

Waggonfabrik. De DFS 230 werd gebouwd bij

In de strijd aan het oostfront, welke

Budapest, waarbij een park als vlIegveld was ingericht. Tussen 28 december 1944 en 12 februari

Erla Machinenwerk in Leipzig, de Hartwich

halverwege 1941 losbarstte, werd de DFS 230

1945 gingen hierbij naar verluidt 36 DFS 230's

speelgoedfabriek in Sonnenberg (nabij Berlijn),

voornamelijk ingezet voor bevoorrading. Toen

verloren.

door Bücker en in Tsjechoslowakije door CKD/

eind 1941 het Russische leger een offensief startte

BMMenMráz.

tegen de uitgeputte en door de strenge winter

De DFS 230 werd toegevoegd aan de

verzwakte Duitse troepen raakten twee Duitse

uitrusting van de luchtlandingstroepen, waarbij

steunpunten geïsoleerd: één bij Damjansk en

ieder eenheid 24 combinaties zweef- en sleep-

een kleiner bij Cholm. Bij Cholm zaten ongeveer

vliegtuig kreeg toegewezen. In eerste instantie

3500 soldaten omsingeld, in een gebied waar geen

werd de Junkers Ju 52 ingezet als sleepvliegtuig,

bruikbare vliegvelden waren. Voorraden werden

maar later ook de Heinkcl He 111 en Messer-

per parachute gedropt en per DFS 230 of Gotha

schmitt Me 110 en eenmotorige vliegtuigen als de

242 (een iets groter type zweefvliegtuig) aange-

Henschel Hs 126,JunkersJu 87 en de Avia B.534

voerd. De toestellen konden slechts een enkele

{in Duitse handen gevallen na de inlijving van

reis maken, de vliegers werden na aankomst bij

Tsjechoslawakije).

de infanterie ingedeeld. Na drie en halve maan-

Op 10 mei 1940 beleefde de DFS 230

den werden de manschappen ontzet door Duitse

het debuut op het strijdtoneel toen tijdens de

grondtroepen. Er zijn ook berichten dat de DFS

Duitse inval in de Lage Landen het Belgische Fort

230 werd ingezet tijdens de bevoorrading van bij

Eben Emael met behulp van 41 DFS 230's werd

Stalingrad omsingelde Duitse legers eind 1942/

overvallen. Hierbij vlogen de al losgekoppelde

begin 1943, de officiële Duitse communiqués ma-

toestellen overigens over Maastricht (en dat was

ken daar echter geen melding van. Het was aan

de enige gelegenheid dat DFS 230's boven Ne-

het oostfront gebruikelijk dat DFS 230's werden

derland konden worden gezien, hoewel weinigen

gebruikt als mobiele werkplaats; bij iedere ver-

de toestellen opgemerkt zullen hebben). Een ge-

plaatsing van vliegende Luftwaffe eenheden werd

plande volgende inzet was ongetwijfeld tijdens de

een met gereedschap en reserveonderdelen volge-

nooit uitgevoerde Duitse invasie van Engeland.

stopte DFS 230 meegesleept.

Maar, een klein jaar later moesten Engelse militai-

De DFS 230 werd ook gebruikt tijdens een aantal

ren toch de strijd aanbinden met door DFS 230's

spectaculaire speciale operaties. Op 12 septem-

Die Deutsche LuftriistUllg 1933-1945 (band 1) door Hcmz J. Nowarra (Bernard 1& Graefe Verlag, 1993) Figlrting Glrders ofWorld War 11 door James E. Mrazek (Robert Hale Ltd., 1977) Irttp://stosstruppen39-45.tnpod.com/id7. Irtml "Budapest" in '40-'45 Toen 1& Nu,lIummer 40 (uitgeverij QI/O Vadis) De LuftwaJfe - Opgang ell elllde vall de Duitse luchtmaclrt door Alfred Price (Standaard uit geverij, 1989) Nederland werkt voor de LuftwaJfe, deel 3B: - Vliegtuigen van Fokker door Peter Gnmm en Wijbe Buising ill Bulletin Air War 1939-1945 No. 316 (oktober 2010), Studiegroep Lucht oorlog 1939-1945 - Vijalldelijke zweefvliegers boven Maastricht! door Ary Ceelerr ill Tllermiek 110.42005

Unieke opname vallhet vervoer vall de bij Eben-Emael gebruikte DFS 230's op Het Bat in Maastricht, 24 mei 1940 (collectie Peter Grimm).

Technische gegevens van de DFS 230(A-l versie). Spanwijdte 22 m, lengte 11.25 m, vleugeloppervlak 41.3 m2, leeggewicht 860 kg, maximaal startgewicht 2100 kg.

LUCHTVAARTI<ENNIS - 2011-1

Transport van een DFS 230 in Doetinclunl (Achterhoeks Archief, collectie Massink).

'.c.

mensen werkzaam zijn in de productie en dat naast reparaties van zweefvliegtuigen ook vleugels worden gerepareerd voor Fokker. Dezelfde delegatie bezocht ook "een privévliegveld in een ander stadsdeel" dat voor Diederichs gevorderd was. De bedoeling was het veld voor invliegwerk te gaan gebruiken en uit te breiden.

Vliegveld Groenendaal Het "privé vliegveld " was vliegveld Groenendaal, gelegen aan de noordoostelijke zijde van Doetinchem, tussen de wijk de Vijverberg en het bosgebied Slangenburg. Toen de Doetinchemse uitgever Cees Misset in 1936 een Koolhoven F.K. 43 aanschafte, de PH-CMD, besloot hij een standplaats voor het toestel vlak bij huis te creëren. Op zijn initiatief waren in het genoemde gebied enke-

[werd] door en voor rekening van de Luchtrecla-

dan 100 toestellen. De vliegtuigen werden per

le projecten gerealiseerd die in de crisisjaren voor

me Maatschappij". Misset was ook eigenaar van

trein vanuit Duitsland aangevoerd, en na korte

broodnodige arbeid zorgden. Zo werden een ka-

de NV Natuurzwembad Groenendaal, de over-

opslag in een loods in de Doetinchemse binnen-

novijver, een wielerbaan en een openluchtzwem-

drachtvond dan ook plaats zonder dat er geldstro-

stad per vrachtauto naar het Zaagmolenpad ge-

bad aangelegd. Erwerd geen halfwerk verricht: op

men op gang kwamen en had ongetwijfeld te ma-

bracht. Diederichs Flugzeugbau was het enige be-

zowel de wielerbaan als in het zwembad werden

ken met weigering van uitbetaling aan bedrijven

drijf waar aan de lopende band zweefvliegtuigen

in liquidatie van de bij vorderingen gebruikelijke

werden gerepareerd; eind 1943 concludeerde het

Op zondagmiddag 6 april 1936 landde

vergoeding. Vliegveld Groenendaal werd na de

RLM dat deze "industriële" werkwijze zeer effec-

regelmatig internationale wedstrijden gehouden. onder grote belangstelling de PH-CMD voor de

vordering voorzien van een kleine militaire bezet-

tief was, van hogere kwaliteit dan reparaties in de

eerste keer op Groenendaal'o. Het toestel werd

ting. In de buurt van het vliegveld waren al eerder

NSFK werkplaatsen en ervoor zorgde dat vlieg-

ingezet voor de Eerste Nederlandsche Luchtre-

zoeklichten en luchtafweer geplaatst, dit had ech-

tuigen die voorheen afgeschreven zouden worden

clame Maatschappij NV, een volle dochter van

ter niets met het vliegveld te maken (de bosrijke

nu ook gerepareerd werden". Afgaande op order-

Uitgeversmaatschappij C. Misset NV. Onder de

omgeving en de aanwezigheid van verblijfsruimte

nummers kan worden geconcludeerd dat er tussen

vleugels van het geheel rode toestel stond "Misset

bood een hiervoor aantrekkelijke combinatie).

augustus 1942 en september 1944 een kleine 3S0

reclame die met de PH-CMD werd gemaakt, het

Uitbreiding van de activiteiten

Diederichs moeten zijn gerepareerd.

toestel werd vooral ingezet voor pleziervluchtjes,

Vanaf 1943 werd Diederichs Flugzeugbau ook in-

In februari 1944 ontstonden korte tijd

rondvluchten en het gaf acte de présence tijdens

gezet voor reparaties van Bücker Jungmanns. Dit

financiële problemen doordat het RLM een reke-

festiviteiten in de omgeving".

DFS 230's en ongeveer 100 BückerJungmanns bij

Vakbladen", en dat was dan ook de enige lucht-

verliep wellicht via Fokker. Emil Meinecke, op

ning (totaal Hlf. 140.000,-) nog niet betaald had.

In november 1936 nam de Doetin-

dat moment hoofd van het Fokker invliegbedrijf

Diederichs moest bij de Aero-Bank aankloppen

chemsche Zweefvliegclub de Grunau 9 (ESG)

voor Bticker Bestmanns op Hilversum", ging

om de salarissen te kunnen betalen".

PH-S3 in gebruik. Er werden vanaf Groenendaal

regelmatig naar Doetinchem om vanaf Groenen-

Om aan personeel 'voor de zweef-

lierstarts met het toestel gemaakt. Naast de PH-

daal gerepareerde Jungmanns in te vliegen. Uit

vliegtuigbouw' te komen werd door Diederichs

CMD en PH-S3 zullen weinigvliegtuigen gebruik

bewaard gebleven afrekeningen die Diederichs

geadverteerd in een aantal door Misset uitgege-

hebben gemaakt van het vliegveldje. Tijdens de

aan het RLM stuurde kan in ieder geval worden

ven bladen '6. Het administratieve personeel van

officiële opening op 2 en 3 mei 1936 waren KLM

opgemaakt dat in juni 1943 al minimaal vijfJung-

Diederichs bestond voor het grootste deel uit

Fokker F.VIl PH-ACJ, de NLS Pander PH-AIB

manns in reparatie waren. Dezelfde afrekeningen

Duitsers, maar op de werkvloer waren voorname-

en de Cierva C.30A PH-HHH aanwezig". Het

laten ook zien dat in de loop van 1943 reparatie

lijk Nederlanders actief. Er zou op geringe schaal

zweefvliegen werd tijdens de mobilisatie stilge-

werkzaamheden werden uitgevoerd aan diverse

sabotage zijn verricht door het doorsnijden van

legd, terwijl de PH-CMD door de LVA gevorderd

typen zweefvliegtuig van de NSKF (Akaflieg

kabels in het besturingssysteem van DFS 230's.

werd, en op 10 mei 1940 waarschijnlijk verbrand-

Mü 13; DFS Weihe; Gövier; Kranich; Olympia

Dit overigens volgens naoorlogse verklaringen,

de in de Koolhoven fabriek op Waalhaven.

en Grunau Baby), allen in bescheiden aantallen

er zijn echter geen geschreven bronnen die dit

Dat het vliegveld in de loop van 1943

(van de Grunau Baby's het meeste: zes). Niet uit

bevestigen. Dat er niet altijd even loyaal werd

door de Duitse bezetters is gevorderd blijkt uit een

te sluiten is dat deze toestellen in de werkplaatsen

gewerkt blijkt uit de instelling van extra politiebewaking bij Diederichs op 29 april 1943 in ver-

notariële akte, waarmee de op het vliegveld aan-

in Emmerich zijn gerepareerd.

wezige hangaar op 8 april 1943 werd overgedra-

De reparaties aan de DFS 230's bleven de hoofd-

band met onrust rond z.g. April-Meistakingen

gen van de Eerste Nederlandsche Luchtreclame

moot van het werk: eind 1943 kwamen maande-

die zich vanuit Twente over delen van Gelderland

Maatschappij NVin liquidatie aan de NV Natuur-

lijks wel2S tot 30 machines binnen, die in groep-

uitbreidden. Aanleiding was de aankondiging dat

zwembad Groenendaal. De akte vermeldt dat" de

jes van vijf of zes werden geleverd aan Diederichs.

alle militairen van de Nederlandse krijgsmacht

hangaar, staande nabij 'Groenendaal' op terrein

Een lijst met ter reparatie aangeboden DFS 230's

in krijgsgevangenschap moesten terugkeren. De

van de heer H.J. Veenink [ ... ] indertijd gebouwd

tussen augustus 1943 en januari 1944 telt meer

staking werd binnen een dag gebroken na zware

LUCHTVAARTKENN IS-2 0 11-1

legden ook nog eens onevenredig veel beslag op

en drie bewoners omkwamen.

het beperkte aanbod van elektriciteit. Op de dag dat operatie Market-Gar-

Rond deze tijd werden in de bossen rond Doetinchem V-I en / ofV-2 raketten opgesla-

den begon, werd door de Nederlandse regering

gen. Dit zou de geruchten kunnen hebben gevoed

in Londen opgeroepen tot een algemene spoor-

dat Diederichs Flugzeugbau was betrokken bij

wegstaking, waaraan onmiddellijk gehoor werd

fabricage van onderdelen voor deze wapens. In

gegeven. Onder deze omstandigheden zagen

de archieven is hier geen bevestiging voor gevon-

vrijwel alle bedrijven geen andere mogelijkheid

den.

de poorten te sluiten. Rond deze tijd besloot de

Opslag vat! DFS 230's it! Doetit!chem. Op de achtergrot!d de torm vat! de Catharit!akerk, welke tijdet!s het bombardemmt vat! 21 maart 1945 veYtlieid werd. (AchterilOeks Archief, collectie W. Massit!k).

,.c.

nazi-top om alle vliegtuigbouw activiteiten in

Het einde

Nederland stop te zetten, wat ook een abrupt

Op maandag 19 maart 1945 verschenen vroeg in

einde betekende van de vliegtuigreparaties bij

de ochtend 30 Engelse Hawker Typhoon jacht-

Diederichs. Vrijwel onmiddellijk werden de fa-

bommenwerpers boven Doetinchem. De toestel-

briekshallen van Diederichs Flugzeugbau ingezet

len waren van No.263 squadron RAF, gestatio-

als reparatiewerkplaats voor militaire voertuigen.

neerd op de vliegstrip bij Mil!. In twee aanvallen

Begin september 1944 was in Doetinchem al een

op lage hoogte werd 14,2 ton aan brisantbommen

reparatiewerkplaats van de Wehrmacht ingericht

op het complex van Diederichs Flugzeugbau ge-

in de werkplaats van de Geldersche-Tramweg

worpen. Hierbij waren voltreffers, waarbij drie

Maatschappij (GTM), vlak bij de panden van

doden vielen (twee inwoners van Doetinchem

Diederichs. Na enkele luchtaanvallen werd in

en een Duitse militair) en de panden verwoest

oktober uitgeweken naar een papierfabriek, en

werden. Eén van de bommen kwam in de Doetin-

waarschijnlijk werd toen ook het fabriekscomplex

chemse binnenstad terecht, waarbij vier doden

Duitse repressie, waaronder afkondiging van

van Diederichs in gebrUik genomen. Het kan nog

vielen.

standrecht.

enige tijd geduurd hebben tot de op dat moment

Op 21 maart en 23 maart 1945 vielen

aanwezige vliegtuigen konden worden afgevoerd;

er opnieuw, maar op veel grotere schaal, bommen

Septe mb er 1944

er zijn berichten dat dit pas in februari 1945 ge-

op Doetinchem. Hierbij werd het centrum vrij-

De ongeorganiseerde Duitse terugtocht rond de

beurde. Waarschijnlijk werkte de reparatiewerk-

wel geheel vernield en vielen in totaal meer dan

razendsnelle bevrijding van België begin sep-

plaats voor militaire voertuigen onder de vlag van

170 doden. Het bombardement van 23 maart be-

tember 1944 (met als hoogtepunt 4 september,

Diederichs Flugzeugbau " .

trof een vergissing: het doel waren de nabijgele-

"dolle dinsdag") leidde tot grote concentraties

Op 7 oktober 1944 bombardeerden

van Duitse troepen in en rond Doetinchem. Deze

honderden RAF bommenwerpers Emmerich,

bombardement van 21 maart zijn diverse theorie -

werden namelijk aan de grens tegengehouden, het

waarbij in het kader van een actie om de Duitse

en. Op 1 april bereikten Canadese troepen Doe-

eigen volk mocht de wanordelijke en ontredderde

gen Duitse stadjes Anholt en lsselburg" , over het

tinchem, nadat ze op 28 maart vanuit Duitsland

de Achterhoek waren binnengetrokken, en op 2 groepen soldaten niet zien. Nadat vanaf8 septem-

olieproductie lam te leggen de vestiging van Ger-

april was de laatste Duitse tegenstand gebroken.

ber het gemeentelijk gasbedrijf wegens beperkte

man ia Ölwerke het hoofddoel was. Meer dan 95%

Het terrein met de verwoeste panden

kolenvoorraad per dag maar enkele uren gas kon

van het stadje werd verwoest, waarbij kan worden

van Diederichs Flugzeugbau kwam weer beschik-

leveren, viel op 17 september de stroom uit in

aangenomen dat de activiteiten van de lokale ves-

baar voor Nemaho, dat de panden herbouwde

Doetinchem. Dit had alles te maken met het begin

ting van Diederichs Flugzeugbau ook tot een eind

(zonder de karakteristieke toren op het portiers-

van operatie Market-Garden, waarbij geallieerde

kwamen.

gebouw), en tot aan het faillissement eind 2009

Nijmegen in een poging de grote rivieren over te

Eind september 1944 werd vliegveld Groenen-

enkele kleinere bedrijven gevestigd.

steken. De stroomverbinding met de centrale in

daal beschoten door jachtbommenwerpers. Op

Ondanks naspeuringen is het niet ge-

Nijmegen werd verbroken, en dit zou zo blijven

13 oktober 1944 vie l een bom nabij het vliegveld,

lukt het lot van Walter Diederichs te achterhalen.

parachutisten landden bij onder meer Arnhem en

was Nemaho er gevestigd. In de gebouwen zijn nu

tot na de bevrijding. Er werd weliswaar overge-

waarbij drie Duitse militairen gewond raakten.

Het vliegveld Groenendaal heeft in

schakeld op alternatieve aanvoer, maar dit leverde

Het is niet dUidelijk of het vliegveld of de lucht-

april 1945 nog kort dienst gedaan als basis voor Austers van de RAF. Tussen 12 en 17 april was

bij lange na niet genoeg stroom op. De ingekwar-

afweer batterijen het doelwit vormden. Op 5 fe-

tierde Duitse troepen (waaronder ook nog rich-

bruari 1945 volgde een zwaardere aanval, in de

hier het No.661 AOP squadron te vinden dat uit

tingArnhem oprukkende SS-eenheden kwamen)

omgeving van het vliegveld vielen ongeveer 60

Grave afkomstig was. Op de 16de arriveerde uit

en "geëvacueerde" NSB -gezinnen uit het westen

bommen, waarbij woonhuizen werden vernield

Gilze -Rijen het No.657 AOP squadron RAF, dat

LUCHTVAARTKENNIS - 2011-1

al de 2lste doortrok naar Otterlo. Hoewel de lan-

(klikken op de boeken naast de telefoon, rechtsbo-

dingscirkel er nog tot in de jaren '50 heeft gelegen

ven). Het fi lmpje duurt een minuut of 5i ongeveer

is het vliegveld sinds 1945 niet meer gebruikt. He-

halverwege het fi lmpje luchtopnamen van Doetin-

Bank der Deutschen Luftfahrt mei 1942 (in Bundesar-

den ten dage liggen op het oostelijk deel van het

chem vanuit de Koolhoven F.K. 43 PH-CMD, en

ch.v Berlijn).

voormalige vliegveld enkele voetbalvelden, het

wat beelden van de opening van vl iegveld Groe-

westelijk deel is natuurgebied. In mei 1995 kwam

nendaal in mei 1936 met o.a. Cierva PH-HHH.

Correspondentie rond investeringskrediet voor aan schaf machines tu ssen Diederichs Flugzeugbau en

Verslag bezoek Aero-Bank NV aan Diederichs 29 juli 1943, opgemaakt Amsterdam 2 augustus 1943 [

het voormalige vliegveld nog kort in het lokale

(in Bundesarchiv Berlijn).

nieuws toen directeur van Leeuwen Boomkamp

Op www.brooksart.com/ Rumbold.html is een

10 Graafschapbode 7 april 1936.

van Ultra Light Nederland (gevestigd op Lely-

afbeelding van een schilderij van de aanval op 19

stad) beweerde in onderhandeling te zijn met het

maart 1945 op Diederichs Flugzeugbau te vinden.

I n de meidagen van 1940 vloog hij een Fokker D.21 ,

gemeentebestuur van Doetinchem over vestiging

Het torentje van het portiersgebouw is aan een

na de oorlog was Bulten in dienst bij Avio Diepen en

van een ULV vliegschool op Groenendaal. Al de

vrije interpretatie onderhevig geweest (vergelijk

één van de eerste Nederlandse helikoptervliegers op

volgende dag meldde het college van burgemees-

met foto), de loop van de Oud Ijsse l op de achter-

ter en wethouders dat er van onderhandelingen

grond is wel geheel correct.

dePH -HAA. 12 Verder waren diverse hoogwaardigheidsbekleders aan

geen sprake was en het starten van vliegactiviteiten vanafGroenendaal ondenkbaar was.

wezig' o.a. A. Ple,man (KLM), H. Wallaardt Saw!

Noten

(KNVvL), W.M. Van Nijenhoff(Fokker) en C. Kolff (NLS). De Fokker FVII PH-AC) bleeft / m 19 mei

Antecedentenonderzoek RLM naar Walter Dicdc·

Bronnen Naast de in de eindnoten genoemde brol1tle/l is gebruik gemaakt van: Doetinchem in oorlogstijdj vijf jaar Duitse bezetting in Doetinchem en Gaanderen

Misset had als vlieger Hein Bulten in dienst genomen.

richs, juli 1942 (in Bundesarchiv Berlijn).

1936 staan ter bezichtiging, het toestel werd door

BriefDiederichs Flugzcubau aan Bank der Deutschen

P. Noomen naar Schiphol teruggevlogen.

Luftfahrt dd 11mei 1942 betreffende investeringskre-

13 Nederland werkt voor de Luftwaffe, deel3B, Vlieg-

diet (in Bundesarchiv Berlijn). 3

Buising in Bulletin Air War 1939-1945 No. 316

Bank betreffende Oicderichs Flugzeugbau, Den Haag,

(oktober 2010), Studiegroep Luchtoorlog 1939-1945.

16 oktober 1942 (in Bundesarchiv Berlijn). 4

tuigen van Fokker, door Peter Grimm en Wibe

Kred.tprotokoll Nr. 12 NV Hollandsei,. Buitenland

14 Niederschrift uber die Prufungsschlussbesprechung

Bericht uber die Aufstellung des)ahresabschlusses

bei der Firma Diederichs Flugzeugbau, Emmerich und

zum 31. Dezembcr 1942 u. die PriJfung der Büchcr

Doetinchem, am 1S. Dezcmber 1943 - Abrcchnung

der Firma Dicderichs Flugzeugbau, Emmcrich (verslag

des)ahres 1942 (iQ Bundesarchiv Berlijn).

van Hcinrich Sceker, vcrcid. Buchcrrcvisor u. Wirt

15 Verslag Aero-Bank NV van telefoongesprek met

schaftstreuhändlcr, Emmcrich) (in Bundcsarchiv

procuratiehouder Mevr. Ria Reinders van Dicde-

Berlijn).

richs Flugzeugbau, opgemaakt 14 februari 1944

Brief Bank der Deutschen Luftfahrt aan NVHolland

(in Bundesarch.v Berlijn).

sche Buitenland Bank 30juni 1942

Huisarchiefp.] . Grimm, diverse berichten verzet.

inclusief verslag bespreking RLM, Diederichs en

In een memo van de Aero-BankAmsterdam aan "Büro

Nemaho van 12 juni 1942 (111 Bundesarchiv Berlijn).

Berlin " van 5 januari 1945 over een boekhoudkundige

De Aero-Bank / Bankder Deutschen Luftfahr AG was

kwestie komt de zinsnede "Zu unserem Schreibens [...l

een in 1940 opgerichte bank welke luchtvaartbedrijven

in Angelegenhe.d der Unterbeteiilgung D.ederichS"

van kredieten voorzag. In september 1941 werden de

voor (in Bundesarch.v Berlijn).

vestigingen in Amsterdam en Den Haag van de NV

18 Trouw, 22 maart 1995.

Hollandsche Buitenland Bank bijkantoren van de Aero -Bank.

Kreditprotokoll no. 7 NV Hollandsehe Buitenland Bank betreffende Diederichs Flugzeugbau, Den Haag,

1940/45j 1. Volkerj Oudheidkundige Kring "Deutekom" en Oudheidkundige Vereniging "Gander'~ 1996 Zestig jaar NEMAHO te Doetinchemj W van Keulen, in JaarboekAchterhoek en Liemers 1981, De Walburg Pers/ Oudheidku/ldige Verwiging "De Graafschap". - En nooit was het stil... .., kroniek van een lucht oorlog, deel 2: luchtaanvallen op doelen in en om Nederland door Gerrit J. Zwanwburg, Ko ninklijke Luchtmacht, 1990

5 augustus 1942 (in Bundesarchiv Berlijn).

Met dank aan: Karel Berkhuyzen, Peter Grimm, Heinjansen en Peter van Kaathoven Een lijst met vliegtuigen die bij Diederichs Flugzeugbau zijn gerepareerd is te vinden op www.

la/ldewers.net/artikel.html Op www.missetinoorlogstijd.nl is een alleraardigst filmpje te vinden met beelden van het vooroorlogse Doetinchem

Bücker Bü 131D Jungmann werknumm er 4191 (BG+AY), die tusseu 18 september 1943 en 29 april 1944 in reparatie was bij DiedericlJs Flugzeugbau

LUCHTVAARTI<ENNIS -2 011 -1

De Fold<er F.III op de langste luchtlijn in europa.

In de dertiger jaren onderhielden Fokker verkeersvliegtuigen de langste verkeerslijn ter wereld, tussen Nederland en Indië. Maar nog eerder vlogen Fokkers de langste luchtlijn in Europa. Dat was de 1200 km lange verbinding tussen Moskou en I(önigsberg en het vliegtuig was de F.III. p 30 april 1922 vertrok van het vliegveld Devau bij Königsberg

Sowjet-Rusland als het "rode gevaar". Geen wonder dat beide elkaar wisten

(Koningsbergen, thans Kaliningrad) een Fokker F.lll met de

te vinden. Op 6 mei 1921 werd een Duits-Russische handelsovereenkomst

registratie RR1, gevlogen door de Duitse piloot Erich Just, voor

gesloten, op 16 april 1922 gevolgd door het verdrag van Rapallo, dat de basis

de eerste verkeersvlucht van Duitsland naar Moskou. Na tussenlandingen

voor nauwe samenwerking tussen beide landen legde. Een goede verbinding

in Kowno (Kaunas) en Smolensk landde het toestel negen uur later in de

tussen de beide hoofdsteden was dus van belang. Met de trein nam zo'n ver-

avond op het Moskouse vliegveld Chodynka. Op tijd om de volgende dag,

binding destijds zo'n 110 uur in beslag (waarbij ook nog extra tijd verloren

de eerste mei - de belangrijkste Sowjet-feestdag -, onder begeleiding van

ging door het verschil in spoorbreedte). De Duitse ondernemingen Sablat-

Russische militaire vliegtuigen deel te nemen aan de parade boven het Rode

nig en Stahlwerk-Mark hadden al aangeboden zo'n lijndienst op te zetten,

Plein. Daarmee was de luchtverbinding van Sowjet-Rusland met Duitsland

maar in Moskou wilde men het terrein niet geheel aan de Duitsers overlaten.

officieel ingewijd.

Een uitsluitend Russische onderneming ging echter boven het vermogen van

Rusland en Duitsland waren na het einde van de Eerste Wereldoor-

dat land. Een op 8 september 1921 door Lenin ondertekend besluit van de

log feitelijk van het internationale toneel uitgesloten, Duitsland als verliezer,

Raad van Volkscommissarissen (ministerraad) legde daarop niet alleen de

RR1 ell RR3 ill mei 1922 bij het begill vall de Deruluft diellst De eerste van tien Russische F.3's wasRR1

Eellfoto va 11 RR1, waarscllijlllijk op het vliegveld Chody"ka.

LUCHTVAARTI<ENNIS - 2011 - 1

dringende noodzaak van een luchtverbinding met Duitsland vast, maar ook de opdracht hierover met Duitse ondernemingen te onderhandelen. Zo ontstond het plan voor een gezamenlijke Duits-Russische onderneming op dit terrein, zoals die ook op andere gebieden als scheepstransport (Derutra) en petroleum (Derunaft) bestonden. Dit werd de Deutsch-Russische Luftverkehrs-Gesellschaft AG, kort Deruluft.

Deruluft Op 24 november 1921 werd in Berlijn de oprichtingsovereenkomst van Deruluft ondertekend door de Sowjet-handelsvertegenwoordiger Boris Stomonjakow en door Perdinand Rasch namens Aero -Union, een holding voor AEG, Zeppelin, Metallwerke en de Hamburg-Amerikalijn (Hapag); de Deutsche Luft Reederei (DLR), later Deutscher Aero -Lloyd (DAL) zou aan Duitse kant als uitvoerder optreden. Beide partijen namen met ieder 2,5 miljoen mark aan de onderneming deel, een kapitaal dat werd volgestort in Amerikaanse dollars en Nederlandse guldensl. Rusland nam de kosten op de luchtlijn op zich, wat natuurlijk voor de Duitse zijde voordelig was. Vanaf 1924 zou ook Duitsland aan de kosten bijdragen. Op 17 december 1921 ontving de onderneming een exclusieve concessie voor een luchtlijn tussen Moskou en Königsberg voor de duur van vijf jaar. Königsberg, de meest oostelijk gelegen stad in het toenmalige Duitsland, was gekozen als begin- of eindpunt, omdat verkeersvliegtuigen toen nog niet snel genoeg waren om de afstand Moskou-Berlijn in een dag bij daglicht af te leggen en nachtvliegen nog niet mogelijk was. Bovendien was de Poolse corridor voor Duitse (of Russische) vliegtuigen gesloten, zodat daar een omweg over de Oostzee moest worden gemaakt. Oorspronkelijk was het de bedoeling de lijn in twee etappes te vliegen - Königsberg-Witebsk en Witebsk-Moskou - maar de Litouwse regering weigerde het overvliegen

De RR2 in de la nding

van haar grondgebied zonder tussenlanding toe te staan, zodat te Kowno en Smolensk werd geland. april weer te beginnen. In de wintermaanden werden nog slechts bijzondere

De Fo kke r F.III in dienst

vluchten uitgevoerd; in 1922 werden op 90 dergelijke vluchten nog eens 242

Als vliegtuig voor de nieuwe route werd de Pokker P.lII gekozen, waarschijn-

passagiers vervoerd. Een van die vluchten vond plaats op kerstavond, toen de

lijk omdat dit al het standaard vliegtuig van de DLR was. Tien exemplaren

bekende Duitse verkeersvlieger Willy Polte er in slaagde ondanks de slechte

werden besteld, uitgerust met 360 pk Rolls-Royce Eagle vnI motoren en

weersomstandigheden kerstgroeten en geschenken voor het Duitse Deruluft

vierbladige schroef. Op de RRI op 30 april volgde de volgende dag de RR3

personeel in Moskou over te brengen.

met de Duitse vlieger Joachim Stollbrock aan het stuur. Op 2 mei werd met

De route voerde over grote schaars bewoonde en vanuit de lucht dikwijls on-

de RR2 de eerste post in Moskou aangevoerd. Op 3 mei vertrok de eerste

bekende gebieden, zodat het traject - ook al door het ontbreken van radiosta-

machine uit Moskou, dit keer gevlogen door een Russische piloot, Ivan F.

tions - niet in rechte lijn, maar langs rivieren en spoorwegen werd gevlogen,

Wojedilo, voormalig oorlogsvlieger in de Russische burgeroorlog en drager

ondertussen hopend dat de motor het hield.

van twee Ordes van de Rode Vlag.

In de eerste tijd vertrokken de vliegtuigen om 09.00 uur uit Kö-

De F.lII's hadden cl ns 1651 tl m 1660 en werden geregistreerd als

nigsberg. Om 16.15 werd te Smolensk geland en om 16.45 weer vertrokken

RRI tl m RRlO, waarbij RR stond voor Rossiiskaja Respoeblika (Russische

waarna om 19.45 Moskou werd bereikt. In omgekeerde richting werd om

Republiek). Om onbekende reden werden ze niet volledig in de volgorde van

06.30 in Moskou opgestegen, Smolensk aangedaan tussen 09.30 en 10.00

de constructienummers geregistreerd (zie tabel). Deze registraties waren

uur en om 15.15 uur in Königsberg geland 2 • Later werden de vertrek- en aan-

uitgegeven nog voor de instelling van een Sowjet-Russisch luchtvaartuigre-

komsttijden nog wel eens gewijzigd. Een verslag uit 1924 vertelt dat de reizi-

gister. In oktober 1922 werd een Russisch register geopend met als nationa-

ger uit Berlijn eerst om 18.00 uur de nachttrein nam, die om 05.52 uur in het

liteitskenmerk R en registraties van vier letters, wederom beginnend met R,

station van Königsberg aankwam. Een autodienst bracht hem daarna naar

conform een aanbeveling van de CINA van juli 1922 om in het vervolg bij re-

Devau, van waar om 06.45 of 07.00 uur de luchtreis naar Moskou begon.

gistraties geen cijfers, maar alleen letters te gebruiken. Ook voor de Deruluft

De eerstvolgende landing was om 08.30 uur te Kowno, als de toestand van

vliegtuigen werden nieuwe registraties uitgegeven, beginnend met R-REBA

dat vliegveld dat tenminste toeliet. Om 14.00 uur werd Smolensk bereikt, de

(RR3) maar de maatschappij bleef aan de cijferregistraties vasthouden tot

eerste stop op Russische bodem, waar ook de douane- en paspoortcontrole

de internationale wijziging van nationaliteitskenmerken in 1929. Waarom

plaatsvonden. Eindpunt was het Moskouse vliegveld Chodynka, waar om

de Deruluft vliegtuigen dit afwijkende systeem behielden is niet duidelijk,

17.30 uur werd geland. 3 Dit vliegveld, reeds voor de wereldoorlog op 3 ok-

maar wellicht omdat ook Duitsland destijds cijferregistraties gebruikte.

tober 1910 plechtig geopend, droeg vanaf 1923 de naam "Centraal Vliegveld

Aanvankelijk werden vijf vliegtuigen ingezet op de lijn, die twee maal per

'L.D. Trotski' ", maar die naamgever viel in ongenade en in 1926 werd het

week, op zondag en woensdag, werd gevlogen. In 1923 werd de frequentie

herdoopt in "M.W. Proenze vliegveld". De reisduur over de ongeveer 1200

verhoogd tot drie maal per week en vanaf juni 1924 werd zes keer per week

km was door de lucht teruggebracht tot zo'n 24 uur. Als de wind meezat, kon

(alleen zondags niet) gevlogen. In 1922 maakten de F.III 's ongeveer 100

het natuurlijk nog sneller en met een sterke westenwind in de rug wist de

vluchten, waarbij 286 passagiers werden vervoerd, 1047 kg post en 19.915

piloot Viktor Hoffmann op 22 augustus 1924 de afstand tussen Königsberg

kg vracht, bagage en kranten. Totaal werd 174.768 km gevlogen met een re-

en Moskou zelfs in 4uur 55 minuten (i.p.v. de gebrUikelijke ruim 8 uur) afte

gelmaat van 85,3 %. Op 1 november eindigde de reguliere dienst om op 1

leggen. Een enkele keer werd ook het gehele traject Moskou-Berlijn door de

LUCHTVAARTI<ENNIS -2 011 - 1

Krestinsky en de volkscommissaris voor buitenlandse handel Leonid B. Krassin. Andere vlieggasten waren de Russische schrijver Sergej Jesenin, die samen met de befaamde danseres lsidora Duncan op 10 mei 1922 uit Moskou te Königsberg aankwam, en de dichter Wladimir Majakowski. Deze laatste reisde zelfs tweemaal, op 3 juli 1923 en op 25 mei 1925, door de lucht van Moskou naar Königsberg. Na de eerste vlucht wijdde hij een gedicht "Moskou-Königsberg" aan zijn ervaring. In de zomer van 1924 vloog de vierjarige jongen Günter Primel, met enkele andere passagiers, in de RR6 (piloot Hans Lange) naar Moskou, maar de meest ongebruikelijke reiziger was op 31 augustus 1924 Tatjana, een jonge berin, bestemd voor de Berlijnse dierentuin. Met de uitbreiding van de frequentie steeg ook het aantal passagiers en in 1925 verlaagde Deruluft het tarief van 225 tot 100 roebel- een

Bij een crash belandde RR2 op z'n rug. (via Tlleo Wesselink)

vliegticket kostte toen evenveel als een treinkaartje. In het algemeen werd de dienst Moskou-Königsberg met grote regelmaat uitgevoerd. In 1923 werden 215.480 km gevlogen met een regelmaat van 96

lucht uitgevoerd. Zo vloog de ploot Joachim Stollbrock metRR4 in augustus

%, in 1924352.786 km met 95,7 % en in 1925492.237 km met 94,5 %; het

1922 reeds in 18 uur tussen beide hoofdsteden om de Sowjet-Russische ver-

jaar 1926 bracht de score zelfs op 98,2 % over 514.185 km. Op 31 juli 1924

tegenwoordiger in Duitsland, N.N. Krestinsky en twee begeleiders op hun

werd de Duitse vlieger Joachim Stollbrock in Moskou plechtig geëerd om-

bestemming te brengen.

dat hij als eerste Deruluft piloot 100.000 km in dienst van de maatschappij

Passagiers en vracht

vlieger Alexander P. Bobkow. Ook de vliegers Viktor Hoffmann en Ivan F.

Het vervoer van - vooral diplomatieke - post en vracht was aanvankelijk de

Wojedilo volbrachten dit aantal kilometers in de lucht.

had afgelegd. Op 15 september 1925 viel deze eer te beurt aan de Russische

belangrijkste taak van de Deruluft lijn. Een bijkomend voordeel was dat het telegraafnet, met diplomatieke en regeringstelegrammen inmiddels zwaar

Smokkel

overbelast, hierdoor verlicht werd. De posttarieven vanuit Duitsland geven

Geheel vlekkeloos verliep de dienst Königsberg-Moskou uiteraard niet. Het

ondertussen een beeld van de destijds woedende inflatie. Bij de opening van

eerste incident had overigens slechts indirect met de Fokker F.llI te maken.

de dienst op Moskou bedroeg het tarief voor een briefkaart of brief onder

De Duitse vliegers namen, aldus de Deruluft vlieger Antonius Raab in zijn

20 gram acht mark, waar dan nog eens 40 pfennig voor bestelling in het

memoires, op verzoek van leden van het Sowjet-gezantschap in Berlijn re-

buitenland bij kwam. Op 10 september 1922 werd dat tarief al verhoogd tot

gelmatig producten mee, die bij de Russische bevolking zeer in trek waren,

25 mark, met een buitenland toeslag van 3,50 mark, totaal dus 28,50 mark.

zoals scheermesjes en dameslingerie, die ze verstopten in de vleugelbekle-

Maar vanaf24 augustus 1923 bedroeg alleen die toeslag al 36.000 mark en

ding. Aan het einde van het vliegseizoen 1923 grepen de Sowjet-autoriteiten

het totaalbedrag 176.000 mark - om daarna nog te stijgen.

in - de vliegtuigen werden in Moskou vastgehouden en de vliegers verhoord.

Passagiers waren in de eerste tijd voornamelijk diplomaten en regerings-

Enige weken later was het conflict bijgelegd, maar Willy Polte - kennelijk

functionarissen. Onder die eerste passagiers waren zo de reeds genoemde

de belangrijkste zondaar - moest zijn positie bij Deruluft opgeven, wat hem overigens niet verhinderde een glanzende carrière in de verkeersluchtvaart maken. Waarschijnlijk was de smokkelarij al veel eerder bekend, maar werd

Deze foto van de RR3 toont duidelijk dat de registratie niet alleen op de romp, maar ook op de staart werd aangebracht.

met ingrijpen gewacht tot het einde van het seizoen om de lijndienst niet in gevaar te brengen.

LUCHTVAARTI<ENNIS - 2011 -1

Franl< van de Goor

Het immense internet blijft ons maar verrassen met interessante websites. Ook deze keer weer een willekeurige selectie. Nederlands Instituut voor Militaire Historie Een neusstandje van de RR6. (via Tlleo Wesselink)

Het Ministerie van defensie heeft de internetsites van de diverse defensie onderdelen geherstructureerd. In plaats van een eigen website en bijho-

Incidenten

rend adres is ieder onderdeel tegenwoordig gekoppeld aan de algemene

Het eerste vermeldenswaardige incident met een F.lII vond plaats op 9 sep-

Defensiesite - www.defensie.nl - dat als webportaal dient. Zo ook het

tember 1924, toen de piloot Riessner op weg naar Königsberg bij Gzjatsk

NIMH, dit instituut is nu bereikbaar via onderstaande link.

(thans Gagarin) in dichte mist terecht kwam en een noodlanding moest maHet NIMH is inmiddels gestart met het digitaliseren van duizenden his-

ken. De piloot en zes passagiers liepen slechts lichte verwondingen op. Een ernstiger ongeval vond plaats op 8 oktober van hetzelfde jaar, toen Otto

torische glas negatieven en -positieven. Deze historische opnamen werden

Steger, met de RRI wederom in de buurt van Gzjatsk met dichte mist te ma-

in de jaren '20 en '30 door de toenmalige Luchtvaartafdeling gemaakt.

ken kreeg. Toen de mist steeds dikker werd, besloot Steger bij Wjasma terug

Daarnaast is een begin gemaakt met het digitaal opnemen van beelden

te keren. Hierbij raakte de linkervleugel een boom en het toestel stortte neer.

van de Marine Luchtvaartdienst. Dit materiaal is afkomstig uit de jaren

De boordwerktuigkundige Henry Papen hagen raakte gewond, maar Steger

'50. Beide series zijn, naar verwachting in de eerste helft van 2011, te vin-

was op slag dood; er waren geen passagiers aan boord. Drie dagen later werd

den in de nieuwe NIMH-beeldbank.

het lichaam van Steger met de RR7 naar Duitsland overgebracht. De RRJ

www.defensie.nl/nimh

was beschadigd, maar werd in de nieuwe Deruluft werkplaats in Moskou onder de leiding van chef-werktuigkundige A. Soldatkin weer hersteld. In

Museum Vliegbasis Deelen

juli 1925 kwam de RRI weer in dienst. Het was de eerste grote reparatie op

Het museum Vliegbasis Deelen is gevestigd te Arnhem/Deelen aan de

Chodynka; tot die tijd was al het onderhoud en grote reparaties in Königs-

weg Hoenderloo-Schaarsbergen. Het biedt ruimte aan een tweetal ex-

berg gedaan, met slechts kleine reparaties in Moskou en, vanaf mei 1923, in

positieruimtes, een vergaderzaal, een werkplaats, kantoor, archief en een

Smolensk.

uitgebreide bibliotheek. Op de website vindt u meer informatie.

In 1925 vonden in totaal vier ongevallen plaats: een door motorstoring, een

www.museumvlbdeelell.nl

door sneeuwstorm, twee door de toestand van het terrein, geen van allen fataal. Verder waren er 18 noodlandingen en waren vijf vliegtuigen bescha-

Dutch Hawker Hunter Foundation

digd.

De Dutch Hawker Hunter Foundation (DHHF) is in 2005 opgericht door

Een miljoen kilometer

gend monument en klassiek Luchtmacht jachtvliegtuig terug te brengen

een aantal vliegtuigenthousiasten met als doel de Hawker Hunter als vlieOp 7 augustus 1925 hadden de vliegtuigen van Deruluft in de lucht een

in het Nederlandse luchtruim. De DHHF Hunter(s) wordt gevlogen door

miljoen kilometer afgelegd. In Berlijn en Moskou werd dat op grootse wijze

een klein team van actieve en oud-luchtmachtvliegers, en het onderhoud

gevierd, waarbij ook een jubileumboek werd uitgegeven, met vele foto's en

wordt gedaan door ervaren vrijwilligers. De militaire en civiele autoritei-

andere illustraties'. Tekenend is dat dit boek nergens in Russische archieven

ten hebben DHHF toestemming verleend om binnen het kader van haar

en bibliotheken meer te vinden is - het bevat te veel bijdragen en foto 's van

doelstelling met de HuntervanafVliegbasis Leeuwarden te opereren. Op

personen die in later jaren als "volksvijanden" werden gearresteerd, waaron-

de website kunt u kennis maken met de crew, vliegtuigen de gebruikelijke

der de reeds genoemde Krestinsky en Stomonjakow.

foto's, video en verdere informatie.

Vanaf datzelfde jaar werd de lijn doorgetrokken en het traject Berlijn-Kö-

www.dutchhawkerhunter.nl

nigsberg door Deruluft, in opdracht van de DAL, drie maal per week in beide richtingen gevlogen. De veiligheid was aanzienlijk vergroot door de instal-

Avia Vliegwereld

latie van meteorologische stations langs de gehele route. Het volgende jaar

Avia Vliegwereld is een website voor iedereen met een passie voor, en in-

werden tussen Königsberg en Berlijn ook nachtvluchtvoorzieningen geïn-

teresse in de hedendaagse commerciële luchtvaart. Sinds de eerste versie

stalleerd. Langs het hele traject werden op een afstand van 25-30 km schijn-

van deze website in 1999 gelanceerd werd verzorgt de site achtergronden

werpers geïnstalleerd. De eerste vlucht werd op 1 mei 1926 uitgevoerd door

bij belangrijke en minder belangrijke ontwikkelingen in de sector. Avia

de Lufthansapiloot Herman Köhl, die om 2 uur 's nachts met een Junkers

Vliegwereld brengt dus niet het meest recente luchtvaartnieuws, maar

G 24 met tien passagiers aan boord van Berlijn vertrok. Voortaan kon het

belicht het hoe en waarom achter het nieuws. Deze insteek zorgt ervoor

gehele traject op een dag in 15 uur worden afgelegd. De lijn werd inmiddels

dat de reportages een interessante mix opleveren van historische feiten en

gevlogen in samenwerking met de Deutsche Luft Hansa AG (DLH), waarin

(Iuchtvaart)politieke, maatschappelijke en economische achtergronden.

in januari 1926 de DAL enJunkers Luftverkehr waren samengegaan.

In de rubriek 'Highlights' gaat men in detail in op bepaalde in het oog springende gebeurtenissen of ontwikkelingen in de luchtvaartsector,

Naar de Oekraïne

terwijl in er in de rubriek 'De Stopover' ruimte is voor meer luchtigere

De Fokker F.lII vloog in Rusland overigens niet alleen tussen Moskou en

onderwerpen met betrekking op de commerciële luchtvaart, reizen en de

Königsberg. Vanaf 14 februari 1923 werd door Deruluft in opdracht van de

maatschappij in het algemeen.

Oekraïnse regering twee maal in de week een verbinding onderhouden tus-

www.aviavliegwereld.nl

LUCHTVAARTI<ENNIS -2011-1

sen de Russische hoofdstad en Charkow in de Oekraïne. De vliegtuigen ver-

Inmiddels was in 1926 RR2 verongelukt en RR7 kwam in 1927 aan zijn eind.

trokken om 08.00 uur uit Moskou en landden om 13.00 uur op het vliegveld

Van de overgebleven toestellen werden twee in mei 1927 gehuurd door, en

Sokolniki bij Charkow. De lijn werd later onderhouden samen met de Oekra-

later verkocht aan Oekrwozdoechpoet, in april 1928 gevolgd door een der-

inse maatschappij Oekrwozdoechpoet en kwam in 1928 geheel ten einde.

de. Ze werden gebruikt op de lijn Moskou-Tiflis (Tblisi) met door die maatschappij gebruikte registraties in de RRU" serie (RRUAO, 'AU en 'AW).

De laatste jaren van de F.III

De motoren van de Fokkers waren nu echter wel op, ook al werden ze twee

De trouwe F.lII had er inmiddels de langste tijd wel opzitten. Het is een be-

keer per jaar nog apart onderhouden door monteurs van Rolls Royce. Een

wijs voor de kwaliteit van dit Fokker ontwerp, dat alle tien F.III's waarmee

F III verongelukte in 1928 en de overgebleven twee werden later nog in het

Deruluft in 1922 was begonnen eind 1926 nog in dienst waren, ondanks de

nieuwe registratiesysteem van de Sowjet Unie CCCP-222 en -223. Nog voor

vaak primitieve condities waaronder gewerkt moest worden. Dit was niet

het eind van 1929 waren beide uit dienst.

in de laatste plaats te danken aan een strak, Duits "gründlich" onderhouds-

De Grulich V la RR5 werd aangeboden aan Mosoaviachim,

systeem, dat voorzag in dagelijkse, 50-uurs, 75-uurs en ISO-uurs controles.

een vliegschool te Moskou, geopend op 14 februari 1929 als onderdeel van

Ondertussen werden de toestellen ook op diverse manieren comfortabeler

Osoaviachim, de organisatie voor luchtvaartpropaganda en verdediging,

gemaakt. Een toilet werd aangebracht (op zo'n afstand geen overbodige

en mogelijk in dat jaar daaraan verkocht. De nog overgebleven F.lI Is van

luxe), de stoelen werden verbeterd en verwarming geïnstalleerd. Ook kregen

Deruluft gingen in 1928 naar de WWS (Wojenny wozdoesjnye sili - lucht-

de vliegtuigen grotere wielen om de landing zachter te maken en het starten

strijdkrachten) voor gebruik als lesvliegtuig, maar in juni 1929 informeerde

van zachte velden te vergemakkelijken.

WWS bij de luchtvaartmaatschappij Dobrolet of deze er nog emplooi voor

Twee vliegtuigen, RR2 en RR5, werden in 1925 in de werkplaats

had. Toen dat niet het geval was, werden ze afgeschreven en gesloopt, met

van de DAL op Berlijn-Staaken gemoderniseerd volgens een ontwerp van

uitzondering van een die naar de Osoaviachim van de Beneden Wolga ging

DAL-chefconstructeur Karl Grulich. Belangrijke wijzigingen waren een

en daar in juni 1931 CCCP-C52 werd.

vergroot kielvlak, een verbeterd navigatiesysteem, een nieuw onderstel en

Zo kwam een einde aan het gebruik van de Fokker F.lll in Rus-

een aparte cabine voor de bemanning met dubbele besturing. De bwk zat nu

land, waar het toestel zich met trouwe dienst gedurende vele jaren over de

naast de piloot en niet langer in de cabine, waardoor een extra passagiers-

langste route van Europa meer dan bewezen heeft.

plaats vrij kwam. De motor werd naar voren verplaatst - aanvankelijk nog een Rolls Royce Eagle, maar op RR5 later een door Siemens gebouwdeJupi-

Individuele geschiedenis

ter IV van 450 pk. Ze werden aangeduid als Grulich V I, resp. V la.

Alle Deruluft F.IIls werden ingeschreven in april1922.De niet gebruikte let-

Toen eind 1926 een nieuwe concessie werd verleend voor het traject, werd

terregistraties uit 1922 zijn tussen haken vermeld.

tevens bepaald dat de helft van de vliegtuigen in Duitsland zou worden geregistreerd. Ze kregen de registraties D-200 (RR 8), D 902 (RR 2), D 904

c/n

reg.

(RR 4), D 906 (RR 6) en D 910 (RR 10). Maar de F.III was nu echt wel aan

1651

RR4

vervanging toe. Fokker had al in 1923 getracht Deruluft te interesseren voor

OeWP RRUAO, 06.29 CCCP-222, 07.10.29 uit dienst,

de F.Y, die als RR13 in Moskou was beproefd, en in juni 1925 werd de F.Yn H-NACR, als RR21, in Moskou getest. De keus viel echter uiteindelijk op de

opmerkingen (R-REBI) 06.1926 D 904,14.05.27 RR4, 02.08.27 12.10.29 reg. doorgehaald.

1652

RRI

Dornier Merkur die vanaf april 1927 de F.llI ging vervangen.

(R-REBF) 08.27 OeWP RRUAU, 1929 CCCP-223, verongelukt 29.08.29.

1653

De RR4 met op de romp het embleem van de Russische Federatie

RR2

(R-REBD) 1925 Grulich VI, 06.1926 D 902, verongelukt 12.1926

LUCHTVAARTI<ENN I S - 2011 - 1

Vliegtuigindustrie Groot-Brittannië De vliegtuigindustrie van Groot-Brittannië heeft lange tijd in de voorhoede van de luchtvaartinnovatie gestaan. Grote constructeurs zoals Avro, De Havilland, Handley Page en Vickers hebben hun wortels in de vroegste dagen van de Britse luchtvaartgeschiedenis. Maar ook de vele 'Aviation Industry' toeleveringsbedrijven zoa ls Rolls Royce, Dunlop, Rotol, Smiths en Hobson en vele andere hebben bijgedragen aan deze bijzondere positie en verdienen enige erkenning. De site 'Aviation Ancestry' probeert dit te rea liseren door middel van het publiceren van advertentie en reclamemateriaal uit de pe riode 1900-1970. Voor de onderzoeker van luchtvaartgeschiedenis biedt deze site een fraai overzicht van de belangrijkste luchtvaartgerelateerde producten uit Groot-Brittannië, veelal voorzien van locatie en contact informatie.

De RRlO in de vlucht. (via Thw Wesselink

De advertenties, voornamelijk afkomstig uit een verscheidenheid aan tijdschriften, boeken, brochures, etc., geven over het algemeen een

1654 1655

RR3 RR5

(R.REBA) 05.1928 D 1389, 10.1928 RR3,

mooi tijdsbeeld met betrekking tot de stand van zaken en wensen van

10.1928 naarWWS

de (Britse)luchtvaart in deze periode.

(R-REBG of'BH) 1925 Grulich V 1,06.1928 V la,

www.aviationancestry.com/index.html

1929 Mosoaviachim (?) of 09.1929 uitgeschreven 1656

RR6

(R-REBJ) 06.1926 D 904,10.1928 naarWWS, 26.06.31

Haring in the Air

Osoaviachim CCCP-C52

Op de site van Jaap Haring vinden we een viertal presentaties in pdf-

1657

RR7

(R-REBC) 1927 verongelukt

format uit het LVNL - Historisch Archief (LVNL = Luchtverkeerslei-

1658

RR8

(R-REBB) 10.1926 D 200,16.05.28 verongelukt

ding Nederland) te weten:

1659

RR9

(R-REBG of'RH)04.1928 OeWP RRUAW,

'Verkeersleiding en navigatiehulpmiddelen vóór 1940 op Schiphol',

1660

RRlO

11.10.28 verongelukt

'Navigatie hulpmiddelen vóór 1940 op regionale Nederlandse luchtha-

10.26 D 910,10.28 naarWWS

vens', 'Nederlandse weerschepen' en 'Meetvliegen in Nederland'.

OeWP =Oekrwozdoechpoet (Oekraïnse luchtvaartmaatschappij), WWS =

www.haring.in/LVNL/

Wojenny wozdoesjnye sili (luchtstrijdkrachten)

Faith in Autralia Bronnen

Als aanvulling op het artikel 'Drama in Ierland' in Luchtvaartkennis

Lennart Andersson, SovietAircraft and Aviation, 1917-1941, Putnam,

2010-4 nog enkele internet links m.b.t. Charles T.P. Ulm.

Londen 1994.

www.airwaysmuseum.com/AvroXVH-UXX.htm

Lennart Andersso~l, Aerojlot Origins (Red Stars 6), Apali Oy, Tampere,

www.nzstamps.org.uk/air/air34/dec3.html

2009 Giinter Frost, Deutsche Flugzeuge im sowjetischen Luftverkehr der 20er

www.nzstamps.org.uk/air/air34/newgui/lea.html http://adbonli/le.anu.edu.au/biogs/A120337b.htm

Jahre, in Jet + Prop, 5/99 en 6/99. WS. Sawin, Awiatsjija w Oekrajne, Osnowa, Charkow 1995

Let Let Let - Warplanes

Karl-Dieter Seifert, Der deutsche Luftverkehr 1926-1945 - auf dem

Op deze 'Aviation Enthusiast Web Site' is ooit gestart met het doel in-

Weg zum Weltverkehr, Bernard 6' Graefe, Boml, 1999.

formatie te verzamelen voor de modelbouwhobby. Inmiddels bevat de

Wolfgang Wagnel} Der deutsche Luftverkehr - Die Pionierjahre 1919-

site veel informatie, ook niet modelbouw gerelateerd, in de vorm van

1925, Bernard 6' Graefe, Koblenz, 1987 W Zwetkow, Wozdoezjnye perewozki Wostotsjnoj Proessii,

artikelen voorzien van fotoma teriaal, foto coll ec ties, o.a. een deel van

KalinÏllgrad 1999 W Zwetkow, Der Flug von Königsberg nach KalinÏllgrad, KalinÏllgrad

www.letletlet-warplanes.com

het KNVvL-fotoarchief, teke ni ngen, publicaties, enz., enz.

Vliegtuig verzamelgids

2006 Met dank aan TIleo Wesselink.

Even snel op zoek naar luchtvaart gerelatee rde informatie, kijkt dan eens op de portaa lsite 'vliegtuig-verzame lgids'. Hierop staan honder-

Not en

den li n ks, moge lijk ook de link die u zoekt!

http://vliegtuig-verzamelgids./Il

Per 08.0 1. 1924 werd het kapitaal omgezet in de Goldmark, met een totaal van 300.000 Goldmark, ook weer in twee gelijke delen. Later werd het kapitaal nog verder uitgebreid.

Flight, 11.05.1922; waarschijnlijk betreft het hier steeds locale tijd. De tussenlanding te Kowno wordt hier niet aangegeven ).L.C.M. Tschroots en H.H.C. Tschroots·Bocr, Luchtvaart en Luchtpostencyclopedie,

deel I,blz. 191. 4

DERULUFT - 1 Million Luftkilometer, Denter & Nicolas, Berlin C 2, 1925.

LUCHTVAARTI<ENNIS - 2011 - 1 nog enkele andere producten - auto's, motoren, hydroglisseurs, boten en ... meubels) die zijn naam dragen. Daarnaast zijn nu dus ook de vliegtuigen opgenomen van SPAD, onderdeel van het Dit alles is door Max Schep op heldere wijze be-

Blériot concern na de overname va n het bedrijf

schreven en op de voor deze serie gebruikelijke

van Deperdussin in 1914. Verder worden trou-

wijze r uim geïllustreerd. Beide delen over de P-40

wens ook weer enige andere bedrijven van het

zij n daarom een nuttige en waardevolle bijdrage

concern beschreven (Blanchard, Guillemin en -

aan de geschiedschrijving over de vliegtuigen van

voor het eerst - ANEC), zij het dit keer niet de

de ML/KNIL - en over een mooi vliegtuig.

producten van de SFCA (Ligne l, Maillet) die wel

Harm J. Hazewinkel

in de eerdere uitgave stonden. De meest bekende Blériot machine is natuurlijk de van de Kanaalvlucht bekende Blériot XI, en voor velen za l het daarbij wellicht ook blijven. Als

l'envol du XXe siècle Blériot-Aéronautique Docavia no. 63, Editions Lariviere, Clichy, 2010.

we dan zien dat de laatste vooroorlogse machine uit 1914 het nummer XLVI droeg, dan is duidelijk dat Blériot verder nog heel wat ontworpen en gebouwd heeft - en wat in dit boek allemaal te vin-

240 blz, ISBN 978-2-84890-156-5; 32 x 28 cm,

den is. En dan hebben we het alleen nog maar over

prijs (in Frankrijk) € 55.

de tijd voor de Eerste Wereldoorlog.

In 1995 bespraken wij in dit blad wat wij toen "het

Terwijl het deel over Blériot voor de gelukkige

mooist uitgevoerde luchtvaartboek van de laatste

bezitter van de uitgave uit 1995 natuurlijk niet

decennia" noemden - 'Blériot, l'envol du XXe si-

echt nieuw is , kan die zijn hart geheel ophalen

ècle'. Geschreven door de kleinzoon van de grote

bij het volgende hoofdstuk over SPAD. De over-

luchtvaartpionier Louis Blériot behandelde het

name van die fabriek was waarschijnlijk de beste

alle vliegtuigen die door of onder diens naam wa-

zet van Blériot, want gedurende lange tijd in en na

ren gebouwd. Aan het ei nd schreven wij reeds vol

de Grote Oorlog was SPAD succesvoller dan het

Curtiss P-40N , Part 2. 1945-1950

verwachting uit te kijken naar het beloofde deel

moederbedrijf. Het is bij ons weten de eerste keer

History, camouflage and markings, Dutch Profile

over de andere fabriek van Blériot - SPAD.

dat de complete productie van deze firma, van de

lI, uitgave Dutch Profile Publications www.

Het is allemaal wat anders gelopen en het heeft

merkwaardige A-I met een schutterskoepel vóór

dutcltprofile.lll, Zwammerdam, 2010, 40 blz.

ook wat langer geduurd, maar nu is dan toch en

de propeller tot de SPAD 7l0, wordt beschreven.

110.

op A4 formaat, ISBN/EAN 978-94-90092-03.

wel in één deel het boek over Blériot en SPAD

Daaronder zijn natuurlijk oude bekenden als de

Prijs € 17,50.

verschenen. Niet weer bij de uitgeverij Maeght,

SPAD VII en XIII, maar bij veel vliegtuigen zal

Curtiss P-40 is voor mij een van de mooiste jacht-

die - uitgever van kunstboeken - van dat eerste

de Nederlandse lezer zich toch minder kunnen

vliegtuigen uit de Tweede Wereldoorlog. Daar zal

boek zo'n prachtuitgave maakte, maar in de be-

voorstellen. In Nederland zijn verkeersvliegtuigen zoals de Spad 33 en 56 in elk geval nog te zien

niet iedereen het mee eens zijn, en de machine

kende Docavia reeks. De nieuwe uitgave is dus

komt er in de litteratuur niet steeds heel gunstig af.

minder kunstzinnig (en volumineus), maar nog

geweest, maar daarnaast was de fabriek ook tus-

Daarover te twisten zou het kader van een boek-

steeds heel fraai uitgegeven, zoals we van Docavia

sen de oorlogen succesvol met diverse jachtvliegtuigen (S.61, S.81 en vele andere). Ook werden

besprekingen te boven gaan en laten we daarom

gewend zijn. Maar het gaat natuurlijk in de eerste

gewoon blij zijn dat in de bekende en hier reeds

plaats om de inhoud en is ook in deze uitgave al-

nog diverse racevliegtuigen en lesvliegtuigen

meermalen lovend besproken reeks Dutch Pro-

leszins de moeite waard.

gebouwd.

fi les na het deel over de P-40s van de ML/KNIL

De auteur beschrijft zowel het leven en werken

Voor beide fabrieken, Blériot en SPAD, geldt dat

in de oorlog (Dutch Profile no. 10) nu ook het deel

van zijn grootvader, als ook alle vliegtuigen (en

tussen de oorlogen, tot de nationalisaties van

over het naoorlogse gebruik is verschenen.

1936/37, veel bekende, maar vooral veel minder

Tegen de tijd waarover dit deel handelt, was de

bekende types en projecten, militair en civiel,het

P-40 natuurlijk wel behoorlijk verouderd; de pro-

licht zagen. Voor de liefhebber biedt het boek

ductievan de P-40N was in Amerika reeds in 1944

daarom ook menige verrassing. Men zou daarbij

gestaakt. Dat nam niet weg dat No.120 Squadron

als nadeel kunnen noemen dat de beschrijvingen

nog steeds met dit toestel was uitgerust toen de

soms wat summier zijn, en dat we veel meer zou-

Japanse capitu latie de terugkeer naar Indië moge-

den willen weten. Maar wie bedenkt om hoeveel

lijk maakte. Hoewel, mogelijk maakte - we weten

vliegtuigen en types het gaat, beseft snel dat een

allemaal hoe het in de jaren 45-50 gelopen is en

uitgebreidere tekst een onhanteerbaar (en onbe-

dat de Nederlandse terugkeer met het nodige (of

taalbaar) boek zou opleveren. Laten we daarom

achteraf bezien misschien minder nodige) wa-

gewoon blij zijn dat de geschiedenis van deze

pengeweld gepaard ging. Dat mondde uiteinde-

grote firma nu zo compleet is beschreven.

lijk uit in de Eerste en Tweede Politionele Actie

Harm J. Hazewinkel

tegen de Republiek Indonesië en daarbij hebben ook de P-40s van No.120 Squadron hun rol nog moeten spelen. Niet alleen bij No. 120 Squadron, want een P-40N vloog ook bij de Photo Verkenningsafdeling (PVA). Eerst in juli 1949 eindigde de operationele inzet van de P-40N, die toen werd verva ngen door de P-51 Mustang.

• LUCHTVAARTI<ENNIS-2011-1

Aanleveren materiaal voor de LuchtvaartKennis

Luchtvaart 2011 (onder eindredactie van Henk Heiden). Uitgeverij De Alk; Alkmaar; www.alk.lll; 2010 208 pag. softback; ISBN :978-90-6013-360-6. Prijs € 17,90.

Wat tips voor het correct aanleveren van tekst

Sinds 1976 verschijnt jaarlijks bij de Alk in Alk-

en restmateriaal :

maar het jaarboek over de luchtvaart. De titel is veel ouder: al tussen 1962 en 1970 bestond de ti-

Teksten aanleveren zonder opmaak! in MS-

tel al als "Kleine Alk", sinds 1976 is het een "Grote

Word of Adobe Pages.

Alk". Vanaf2003 zijn het formaat en de auteur ge -

Geen headings in kapitalen (hoofdletters) ook

wijzigd: Ruud Vos heeft het stokje overgenomen

niet in koppen en of platte tekst.

van Bart Van der Klaauw. Door al die jaren werd

Geen harde returns, alleen nieuwe regels aan-

en wordt hierin aandacht besteed aan de nieuwe

geven.

ontwikkelingen binnen de luchtvaart.

Alle teksten in 1 corpsgrote, wederom geen op-

Begonnen wordt met de vliegtuigen, die tus-

maak!

sen september 2009 en augustus 2010 de eerste

Fotobijschriften, tabellen enz. in een apart do-

vlucht hebben gemaakt, gevolgd door nieuwe vliegtuigen. Daarna komen de ontwikkelingen wereldwijd in de grote (civiele) luchtvaart, zakenluchtvaart, kleine luchtvaart, helikopters en de militaire luchtvaart aan bod. Opvallend is dat weinig echt nieuwe vliegtuigen ontwikkeld en ook daadwerkelijk gebouwd worden. Dit heeft

Gloster Meteor F.4 in Dienst bij de Belgische Luchtmacht Vliegtuigen van de Belgische Luchtmacht deel 1; Flash Aviation Group, Eindhovel1, 2010; 50 pag. Softback; ISBN :978-90-71553-25-7; prijs € 16,-

cument aanleveren, of aan het eind van het artikel. Foto's / scans: Indien er geen mogelijk is om foto 's/ tekeningen in te scannen geen probleem, deze aanleveren bij de redacteur. Scan's aanleveren liefst als tiff, in een zo groot

alles te maken met de complexiteit van de tegen-

Over de naoorlogse Belgische militaire lucht-

mogelijk bestand. 300 dpi op een formaat van

woordige vliegtuigen.

vaarthistorie is niet heel erg veel geschreven.

tenminste 20 cm breed. Een te lage resolutie

Nederland komt uiteraard ook uitgebreid aan

Daarom wordt een reeks

scan heeft invloed op de lay-out en scherpte van

bod, met speciale aandacht besteed aan de Fok-

vliegtuigen van de Belgische luchtmacht uitge-

de foto / tekening.

ker 100 Next Generation in de vorm van een apart

bracht. Het eerste deel van deze reeks gaat over

Materiaal wat van het internet afgehaald is niet bruikbaar voor drukwerk (te weinig resolutie)

monografieën over

hoofdstuk. De ontwikkelingen van de luchtvaart

de Gloster Meteor F.4 zoals deze bij de Belgsche

in Nederland worden afzonderlijk besproken.

Luchtmacht heeft gediend.

en eventueel misbruik van rechten.

Soms is het boek al wat achterhaald. Het beëin-

Het boek begint met een summiere beschrij-

Materiaal wat uit boeken gescant wordt en als

digen van het passagiersvervoer bij Martinair

ving van de ontwikkeling van de eerste Engelse

de publicatie niet vermeld wordt is strafbaar.

werd bij voorbeeld nog niet genoemd. Dat zou te

straaljager, de Gloster Meteor, gevolgd door een

Dat geldt ook voor tekeningen! (Wij houden er toch ook niet van dat er uit LuchtvaartKennis

maken hebben met de sluitingstermijn. Het boek

beschrijving van de Meteor in Britse dienst. Na

wordt afgesloten met verkoopoverzichten van de

de Tweede Wereldoorlog werd de Meteor aan

materiaal gebruikt wordt zonder enige vermel-

meeste typen burgervliegtuigen en het Neder-

een aantal West-Europese landen gepresenteerd.

ding of toestemming!)

lands civiel register (alleen motorvliegtuigen en

België had 48 F.4's en in eerste instantie 12 T.7's

Voor meer vragen of oplossingen: mail naar

ballonnen).

besteld. Dan volgt een beschrijving van de Meteor

info@lluukzwerk.nl

Ten opzichte van het vorig jaar is het aantal pa-

in Belgische dienst, die voor de Meteor 4 duurde

Luuk Boerman

gina's flink gestegen van 176 naar 208. Het boek

van 1949 tot 1954, en die opgevolgd werd door de

is rijkelijk voorzien van kleurenfoto's, meestal fa-

Meteor 8. Ook de Meteor T.7 komt even aan bod.

brieksfoto's. In een enkel geval klopt het bijschrift

Het tekstdeel wordt afgesloten door een verhaal

Oplossing puzzel

niet, zoals het geval is met een Venezolaanse Mil

van een van de eerste Belgische vliegers op de Me-

De puzzel in het laatste nummer van 2010 heeft

Mi172, aangezien voor een Kamov Ka-28.

teor, Harry "de lange" Saeys. Er staat ook een lijst

weer voor veel oplossingen gezorgd, en meestal

Het boek is prettig leesbaar geschreven. De op-

met alle Meteor F.4's.

goede. Alleen het zesde plaatje, een Short So-

bouw van de hoofdstukken is min of meer alfa-

Het grootste deel van het boekje bestaat uit foto's

lent, werd nog wel eens voor een Sandrigham

betisch met soms ook nog subblokken. Daardoor

van de Meteor. Er zitten heel bijzondere foto's tus-

aangezien. Interessant was dat de meeste inzen-

gaat de overgang tussen de diverse onderdelen

sen waaronder een van een wel heellaagvliegende

ders de Amerikaanse Fokker aanduiding F.ll

niet altijd helemaal goed, waardoor soms wat

boven het strand van Koksijde. Ook kleurenfoto's

gebruikten en niet de Nederlandse benaming B.

vreemde titels verschijnen als "Einde ... ". Het zou

maken deel uit van het boek. De laatste pagina's

IV. Er moest dus geloot worden en daarbij kwam

ook prettig zijn als in het boek staat aangegeven

zijn ingeruimd voor een aantal kleurenprofiles.

J. Prinz te Hendrik Ido Ambacht als winnaar uit

tot wanneer de actualiteit is bijgewerkt. Dit staat

Deze profiles en de foto's maken het boek uiterst

de bus. De prijs - om in stij l te blijven een re-

wel bij het register.

interessant voor de modelbouwer. Jammer is wel

productie van Thijs Postma's schilderij van een

Het is een handzaam en compact overzicht van

dat de fotobijschriften in een lichtgrijs en klein

Latécoère 631 - werd beschikbaar gesteld door

de belangrijkste gebeurtenissen en ontwikkelin-

lettertype zijn geplaatst, waardoor deze wat moei-

de winnaar van vorig jaar, Tjeppe Ettema.

gen in het afgelopen jaar. Daarom is het nuttig om

lijker leesbaar zijn. Het boekje is verder goed uit-

De juiste oplossing is: 1. Latécoère 631 2 .Sik-

dit werkje in de boekenkast te hebben staan.

gevoerd.

orsky S-42 3. Grumman UF-l (G-64/ SA-16/

Loet Kuipers

Naast de modelbouwers kunnen ook liefhebbers

HU -16 etc.)Albatross 4. Savoia-Marchetti S.55

van de Belgische luchtmacht en andere geïnteres-

5. Dornier Do R4 Super Wal 6. Short S.45 Solent

seerden er plezier aan beleven.

47. MartinJRMMars 8. Fokker B.IV/F.ll

Loet Kuipers

9. Republic RC-3 Sea Bee 10. Saunders-Roe SR/ Al.

• LUCHTVAARTKENNIS-2011-1

Harm J. Hazewinkel

FOKKER C.IV •IN SPANJE nl<ele

Van twee kanten kwamen aanvullingen op het

meer blijkt dat de C.lV ook gebruikt is voor

artikel over de Fokker C.lV in Spanje in het

gifgas aanvallen. Zoals vaker het geval is in de

vorige nummer van Luchtvaartl<ennis. Gert P.M.

geschiedenis, worden daarbij puzzelstukjes aan

Blüm wist nog meer te vertellen over de machine

elkaar gekoppeld die tezamen het beeld moeten

die aan de competitie te Madrid deelnam. I<arel

gaan completeren. Maar ook nu blijven er weer

I<alkman stuurde verdere informatie over het

gaten over in de historie, die hopelijk voor

gebruik van de C.lV in Marokko, waaruit onder

anderen weer een uitdaging vormen tot invulling.

De C.IV met Napier Lion

Motor Buenos Aires Z. Amerika" 6 staat handgeschreven " C4 No. 1924 Van

Toen de Fokker C.lV begin 1922 verscheen was deze uitgerust met een

Spanje gezonden". Deze cryptische toevoeging moet haast wel betekenen

Amerikaanse Liberty motor. Pas nadat de productie op gang was gekomen

dat het toestel van Spanje uit naar Argentinië werd verscheept. Ook vermeldt

werden ook versies met een Napier Lion motor of een Rolls Royce Eagle uit-

de jaarrekening over 1923 dat een C.IV met Napier Lion motor en een aantal

gebracht Deze motoren verbeterden de prestaties, maar waren ook duurder

onderdelen in oktober 1923 in consignatie werd verzonden naar S.A. Hugo

in aanschaf dan de Liberty'. In januari 1923 werd als eerste nieuwe versie

Stinnes in Buenos Aires, Argentinië? Dit op verzoek van de moedermaat-

een C.IV toestel met de Lion motor uitgebracht. Deze werd na een kleine

schappij uit Hamburg.

verandering aan het richtingsroer van de registratie H-NABW voorzien. Dit

De C.IV in Argentinië komt daarna een aantal keren in het

kenmerk met het Bvi nummer 30 was door Fokker op 24 januari 1923 aan-

nieuws met recordvluchten, uitgevoerd door de Letse Vlieger Otto Ballod.

gevraagd' en de door de fabriek ingevulde lijst met gegevens hiervoor dateert

Dit betrof onder meer:

van 3 februari 1923 ' . Het toestel wordt hierin een C.IV sportvliegtuig ge-

- een (Argentijns?) snelheidsrecord op 9 december 1923

noemd met fabrieksnummer 4118, voorzien van een Napier Lion motor met

- een wereldhoogterecord met 500 kg nuttige last op 19 januari 1924

nummer 24820. Onderin het richtingsroer stond overigens ook het fabriek-

- de verbetering van het Zuid-Amerikaans hoogterecord op 28 juli 1924.

nummer 4118 geschilderd.

Daarnaast was het toestel vanaf 16 september 1923 tentoongesteld in Bu-

Nadat het toestel op Schiphol was beproefd, werd het op 7 februa-

enos Aires om geld in te zamelen voor het vervolg van de wereldreis van de

ri 1923 per S.S. 'Selma' van Rotterdam naar Spanje verscheept'. De kostprijs

Argentijnse Majoor Pedro Zanni per Fokker C.lV ' .

is dan op f 53.404,96 vastgesteld, waarbij ongeveer de helft voor rekening van de motor komt. Toen het toestel werd verzonden gaf de fabriek nog in

Gekocht door de Aero Club

een brief naar Amerika ' aan dat het na de Spaanse competitie waarschijnlijk

In november of december 1924 wordt uit de "Goederen in consignatie" een

zou worden doorgezonden naar Indië, omdat daar belangstelling voor dit

C.lV met Napier motor verkocht aan de Aero Club Buenos Aires. Dit moet

type zou bestaan.

wel het toestel met de fabrieksnummers 1924/ 4118 zijn. Er wordt door Fok-

Naar Argentinië

f53.000), want de opbrengst bedraagt f40.000 ·. Hoe het de C.lVNapier bij

ker bij de verkoop een flink verlies geleden op de boekwaarde (van bijna Het heeft er de schijn van dat het toestel echter Spanje niet heeft verlaten

de Aero Club is vergaan is een puzzelstukje dat nog ontbreekt. Otto Ballod

voor oktober 1923. Op een kostprijs berekening "C.4 machine met Napier

zal het toestel niet meer vliegen, want hij verongelukt dodelijk op 23 december 1924 met een zweefvliegtuig te Tandil in de provincie Buenos Aires '0.

Andere C.IV Lion's

Een andere opname van de C,IV met de - mogelijk voor gifgasgranaten bestemde - container aan de zijka nt (via Rob Hamallll).

Dat de ervaringen met de Napier Lion motor in de C.IV (en de variant hiervan die als DC.l of CD.l wordt aangeduid) positief waren blijkt wel uit het feit dat er, ondanks de hoge prijs, meer exemplaren van deze versie zijn gebouwd. Als eerste volgde de DC.l / C.IV H-NABZ met het fabrieksnummer 4132, die later naar Italië werd verkocht. Ook de twee C.lV toestellen die voor de afgebroken vlucht om de wereld van Zanni werden gekocht, waren voorzien van de Lion motor. Ten slotte werd het type met deze motor ook door het Departement van Koloniën in serie voor Indië besteld, te weten tien C.lV's en tien DC.I's. Hoewel deze laatste order pas in Juni 1924 werd ge plaatst, heeft Fokker begin 1923 een goede neus gehad voor de mogelijkheden ald aar van deze combinatie. Tot zover het verhaal van Gert Blüm. Karel Kalkman zond een

• LUCHTVAARTI<ENNIS - 2011 - 1

verslag van een Amerikaanse waarnemer in Marokko" en een artikel over de chemische oorlogvoering in de Rifoorlogl2. Hieraan ontlenen wij het volgende.

Een andere C.IV met Lion motor was de machine die door Grasé in Italië werd gedemonstreerd en hier gefotografeerd te Rome op 9 septem ber 1924.

Een Amerikaanse waarnemer De Amerikaanse kolonel Margetts was eind 1925 in Spaans Marokko als

gebruikt zijn voor bommen met mosterdgas, dat men om voor de hand lig-

(onofficieel) waarnemer bij de oorlog die zich daar toen afspeelde. Op 30

gende redenen liever buiten het vliegtuig had.

augustus was hij op het vliegveld van Tetuán, waar hij tussen de 50 en 60 gevechtsvliegtuigen vond, allen Breguet of Fokker types, de laatste met Rolls-

Postvliegtuig

Royce motoren, de eerste met Fiat motoren (Breguet XIV). Er was slechts

Karel Kalkman wijst ook nog op het mogelijk gebruik van de C.lV als post-

één jachtvliegtuig aanwezig, een Fokker eendekker. Dit moet een Fokker

vliegtuig door de Compafiia Espafiola de Trafico Aereo op de route Sevilla-

D.X zijn geweest, waarvan Spanje in totaal tien exemplaren heeft gekocht,

Larache lS. Hierover is verder weinig of niets bekend, dus aanvullingen zijn

die tussen 1924 en 1927 inderdaad in Tetuán zijn gebruikt, overigens meer

welkom.

als trainer dan als jachtvliegtuigIJ. De enige activiteit in de lucht bestond uit

Noten

dagelijkse verkenningsvluchten door een of twee machines met twaalfbommen van 11 kilo.

In de motoren inventaris van Fokker per I januari 1924staan de Liberty (400 pk)

Op 21 oktober kwam Margetts aan te Melilla, waar zich op dat

opgenomen voor f7.000, de Eagle (met 352 pk) voor f 11.500 en de Lion (450 pk) voor

moment de twee escuadrillas met Fokkers bevonden. Hier had hij een ont-

f30.000.

moeting met de commandant, kapitein Alfonso de Orleans, neef van de

Herman Dekker, 7S jaar Nederlandse Luchtvaartuigregisters

Recapitulatie kostprijs C.lV toestel No. 1924 (Veere 41 18) in collectie Aviodrme

Van 18 Januari 1924, collectie Aviodrome

Spaanse koning. Het viel hem op dat de Spanjaarden zo veel verschillende

Document in collectie Aviodrome

types vliegtuigen gebruikten, met als gevolg dat Spaanse vliegers vele uiteenlopende modellen moesten kunnen vliegen. Dit was, aldus werd hem

BriefNVNV No. 622/ NAMC van 7 februari 1923

geantwoord, omdat de Spaanse luchtmacht nog steeds experimenteerde en hoopte een standaard type in dienst te nemen zodra een bevredigend toestel

Goederen in consignatie NVNV per 31 december 1923.

was gevonden.

Fokker Bulletin 13 november 1924, blz. 4 9

Specificatie VerkooprekeningNVNV 1924

Mosterdgas

10 Fokker Bulletin februari 1925, blz. 2

Margetts maakte geen melding van het gebruik van gifgas (met name

mosterdgas) door het Spaanse leger, maar het is inmiddels allang bekend

"Exracts from the Diary of all American observer in Morocco" in "The Field Artillery

Journal"Vol. XV I, M.rch -Aprill926, no. 2.

dat deze vorm van chemische oorlogvoering destijds door Spanje werd ge-

bruikt 14 • Daarover is in Spanje en Marokko een hele discussie losgebroken,

Maria Rosa de Madariaga en Carlos Lázaro Ávila} "La guerra qufmica en el Rif (19211927) ; Estado de la cuestión » in « Revista Historia 16 » no. 324, april 2003.

die ons verder niet hoeft bezig te houden, maar in elk geval staat wel vast dat

13 Jaime Vel.rde Silió, Aviones Espafiolcs desde 1910, blz. 81.

naast andere Spaanse vliegtuigen (Breguet XIV, D.H.4 en D.H.9, Potez XV)

14 Reeds in de roman "Imam" van Ramónj. Sender uit 1930, maar ookin de memoires

ook de C.lV voor dit doel is gebruikt. Overigens schijnt dit gebrUik beperkt

. van 19n.cio Hidalgo de Cisneros "Cambio de Rumbo" uit 1964 (Duitse vertaling

te zijn geweest. In de persoonlijke papieren van kapitein Alfonso de Orleans,

"Kurswechsel " uit 1976) en van Pedro Tonda "La Vid. y Yo" uit 1971.

de commandant van de C.IVs, wordt slechts melding gemaakt van een bom-

bardement met mosterdgas op de dorpen Beni Zalea en Uad Lau (región de

Zie ookTheo Wesselink en Thijs Postma, De Nederlandse vliegtuigen, Haarlem 1982,

blz. 31.

Gomara). Het moet echter niet uitgesloten worden geacht dat de containers aan de zijkant van de C.IV, die op de foto in het vorige nummer te zien waren,

• LUCHTVAARTKENNIS - 2011-1

Fol<l<er C.IO in Finland Frits Gerdessen Finland was voor de Tweede

fensie) en aan kol. Lundqvist. Men gaf daarbij aan dat voor Finland in eerste instantie luchtgekoelde

Wereldoorlog een belangrijk

motoren in aanmerking kwamen en een prestatieblad met de Bristol Pegasus IV werd bijgevoegd.

afnemer van Fokker vliegtuigen

Op 6 april 1936 maakte majoor Niilo Jusu enkele vluchten met de 714, die nog niet aan de LVA was

- zowel de C.5, de C.ID als

afgeleverd. Daarna werd, al op 18 mei, een contract afgesloten voor vier toestellen en licentie-

de D.21 werden er gebruikt.

rechten. De Finse C.1O werd uitgerust met een Bristol Pegasus sterrnotor, zodat de romp breder

Finland was ook het land waar

moest worden gemaakt. De toestellen kregen de registraties FK-78/ 81 en

nog het langst een Fokker C.ID

hadden de rompnummers 5428-5431. Alleen met de FK-78 werd in Nederland gevlogen. Het NLL

rondvloog.

maakte rapport Y.933 over de starten landingsproeven. De FK-79 onderging trillingsproeven.

et als in vele andere Europese landen

De toestellen werden op 18 december 1936 en 2

werd in de jaren dertig in Finland de

januari 1937 verscheept en kwamen op 16 januari

dreiging van de naderende oorlog gevoeld. Vanaf 1935 werd het materieel van de

1937 aan bij Varikko, het Finse luchtmachtdepot. Dit was serie 1.

Finse luchtmacht, llmavoimat, uitgebreid en

Bij de beproeving in Finland vertoon-

gemoderniseerd, onder de bekwame leiding van

de de FK-78 een kleine vleugeltrilling. Het was

kolonel, later generaal J.F. Lundqvist, luchtmacht-

geen flutter maar behoefde toch verbetering. Op

commandant van 1934 tot 1946.

aanwijzing van Fokker werd de horizontale stijf-

Nadat Fokker in 1934/35 een serie van 13 C.5e

heid van de vleugels vergroot. Valtion Lentokone-

had geleverd, toonde Ilmavoimat ook belang-

tehdas (VL), de Staatsvliegtuigenfabriek te Tam-

stelling voor de inmiddels verschenen C.1O. Op

pere, nodigde ir. M.Beeling en chef tekenkamer

5 december.1935 stuurde Fokker documentatie

H.Barto uit voor een bezoek, en op 28 juli 1937

aan het Puolustusministeriö (m inisterie van de-

vlogen ze naar Finland. In Tampere werd één dag

De eerste voor Pillialldgebouwde C.10, de PK-78 op Sc/lip/JOl, 1936.

Em goed gecamoufleerde C.10

LUCHTVAARTI<ENNIS-2011-1 over zaken gesproken. Barto was zeer ingenomen over de moderne tekenkamer van VL. Lt. Urho Heiskala demonstreerde een duikvlucht met de

De ski's, zoals in gebruik op de Finse C.lO's

inmiddels verbeterde FK-78. Ir. Beeling vloog vervolgens mee als waarnemer. Heiskala dook

LLv 10 (lento-

verticaal van 4500 m naar 1500 m. De snelheids-

laivue = vliegtuigafdeling)

meter bleef staan bij iets boven 425 km/u, en ir.

ontving op 11 juni 1937 zijn

Beeling veroorzaakte hilariteit toen hij vertelde

eerste C.1O (FK-78), en later

dat men de leidingen van de snelheidsmeter, waar

de rest van Serie I. Serie Il

hij speciaal op zou letten, verkeerd had aangeslo-

werd vanaf 5 mei 1938 aan

ten ..... Fokker stuurde in januari en september

LLv 10 afgeleverd. Serie III

1936 prestatiebladen met de Pegasus XX. Toepas-

ging, met ingang van 1 au-

sing van die motor vereiste een wijziging van het

gustus 1938 naar LLv 12, dat

landingsgestel. Op 28 januari 1937 werd daartoe

de tot dan gebruikte C.S'en

tekening 39644 verzonden.

aan LLv 14 overdroeg. Aan-

In december 1936 was reeds alle documentatie

gezien echter al vier van de

naar Finland verstuurd: correspondentie, af-

13 C.S'en door ongeval-

nameprotocollen, tekeningen, stuklijsten, een

len verloren waren gegaan,

Duitstalig onderhoudsvoorschrift, enz. Fokker

kreeg LLv 14 in juni/juli

had de C.1O ontworpen en gebouwd met een Fai-

1939 vier C.lO'cn.

rey-affuit voor de waarnemersmitrailleur. Finland wilde echter een Hawker MG-ring. Fokker bood

De Winteroorlog

op 11 december 1936 desgevraagd de benodigde

1939-1940

tekeningen voor de wijzigingen aan voor f 1.380,

Nadat de Sovjet-Unie in

waarop een bestelling volgde.

1939 - als uitvloeisel van het Molotow-Ribbentrop

Licentiebouw in Finland

pact

- bases had afgedwongen in

op 12 oktober 1936 bestelde het Finse Ministerie

de Baltische Staten, kwam

van Defensie serie Il bij Valtion Lentokonetehdas

ook Finland onder druk. De

- 13 toestellen, reg. FK-82/ 94. Een bestelling voor

Sovjets wilden gebied ruilen

serie lIl, van 17 stuks, reg. FK-9S/ 111, volgde op

en bases vestigen. De Finnen

12 februari 1937. Later, op 24 april 1942, werd om

gaven niet toe en de onder-

de in de oorlog geleden verliezen aan te vullen se -

handelingen liepen stuk. De

rie IV besteld, vijf stuks met reg. FK-11l/ll5 (de

Sovjets zetten een incident

originele FK-111 was verloren gegaan). Deze toe -

in scène op de Kannas, de

stellen werden in januari/februari 1943 in dienst

strook land tussen het Lado-

gesteld. In totaal ontving I1mavoimat, de Finse

gameer en de Finse Golf, en vielen vervolgens op

luchtmacht, dus 39 C.lO 'en.

30 november 1939 Finland aan. Dit conflict stond

De FK-79 met Perseus motor

De eerste in Finland gebouwde C.I0, FK-82,

later bekend als de Winteroorlog. Wegens de ge-

maakte de eerste vlucht op 11 januari 1938. Het

spannen situatie stonden de Finnen klaar. LeR 1,

laatste toestel van serie II werd op 16 juni ingevlo-

het Eerste luchtvaartregiment, onder commando

gen. Serie III volgde direct daarna; nr. 1 (FK-96)

van kol. Y. Opas, beschikte over vier afdelingen,

Uv 10

werd op 20 juni ingevlogen, en nr. 17 (FK-9S) op

waarvan drie met C.l0:

LLv 10 gebruikte de C.1O als duikbommenwerper

19 december 1938. Serie IVwerd ingevlogen tus -

LLv 10 te Lappeenranta, cdt. maj. K. W.Janarmo,

en voerde naast verkenningen aanvallen uit op al-

sen IS december 1942 en 9 januari 1943 .

drie lentue met 12 C.1O.

lerlei doelen, zoals colonnes, wegen, schepen en

LLv 12 te Suur-Merijoki, cdt. maj. A. Nisonen,

bases. Wegens slecht weer werd LLv in decem-

Met de C.1O werd weinig geëxperi -

Operaties

menteerd. Zover bekend betrof dat alleen de

drie lentue met 13 C .I0.

ber drie weken niet ingezet. Nadat de Sovjets in

FK-79. Tijdens de reparatie na een ongeval werd

LLv 14, cdt. kpt. J. Moilanen te Laikko, met drie

februari 1940 een groot offensief inzetten en een

in 1939 een Bristol Perseus motor met driebladi-

lentue:

grote overmacht in de lucht hadden, opereerde

ge propeller ingebouwd . De FK-79 werd hiermee

1. Lentue te Käkisalmi met drie C.1O

LLv 10 nog voornamelijk 's nachts. Op 10 januari

niet operationeel ingezet, maar diende her en der

2. Lentue te Laikko met een C.lO en een C.S

werden 1/ en 2/ LLv 10 overgeplaatst naar Men-

3. Lentue te Laikko met vijf C .S

suvaara, aan de Noordoostkant van het Ladoga-

als oefen- en verbindingsvliegtuig. Tijdens groot onderhoud in 1942 werd weer een Pegasus inge-

LLv 16, cdt. kpt. A.Viherto, met negen Blackburn

meer, maar wegens verliezen keerden ze op 31

bouwd. Aangezien Finland in 1939 80 Pratt &

Ripon te Värtsilä en vijf Junkers K.43 te Sorte-

januari terug naar Lappeenranta. Nu werden 1/

Whitney Twin Wasp Junior motoren had besteld

vaala.

en 2/ LLv 10 samengevoegd als Groep Kalaja (cdt.

voor de in licentie te bouwen D.21, werd aan Fok-

Finland hield de ongelijke strijd vol tot 13 maart

Lt. H.Kalaja). LLv 10 opereerde later van Taipals-

ker gevraagd of de tekeningen voor de D.21 Wasp

1940, en moest bij de op 12 maart 1940 gesloten

aari en Puumala, vanwaar op 10 maart de laatste

ook bruikbaar zouden zijn voor de C.1O Wasp.

vrede een aanzienlijk gebied afstaan, met o.a. de

opdrachten werden uitgevoerd.

Deze D.21 tekeningen waren inderdaad groten-

stad Viipuri. De bevolking vertrok. Geen Fin wil-

LLv 10 heeft 135 operationele vluchten gemaakt

deels bruikbaar voor de C.1O en Fokker bood

de onder de Sovjets leven.

en bijna 27 ton bommen geworpen. Drie vliegtui-

rond IS januari 1940 aan een serie tekeningen

gen gingen verloren waarbij zes man zijn gesneu-

voor de C .lO te leveren, met onbeperkte licentie

veld .

voor f 4.800.

•

• LUCHTVAARTKENN I S - 2011 -1 gevuld met C.S'en en op 27 februari met twee C.lO'en. Hiermee werden nog 20 vluchten gemaakt. Op 30 november had LeR 1 29 C.lO'en in eerste lijn. De andere vijf waren in reparatie en onderhoud bij Vlo Op 13 maart was dat verminderd tot 12. Acht toestellen waren verloren gegaan en de overige 14 waren in reparatie.

De ver volgoo rl og 1941-1944 Finland kocht en kreeg tijdens en na de Winteroorlog een groot aantal vliegtuigen, terwijl ook enige reorganisatie van Ilmavoimat plaats vond. Op 22 juni 1941 viel Duitsland de Sovjet-Unie binnen, en op de 2Se voerde dat land bomaanvallen op Finland uit. Dat was het begin van de Vervolgoorlog, waarin Finland, tot op zekere hoogte, bondgenoot was van de Duitsers. Finland was ingelicht over de Duitse plannen en had al gemobiliseerd. Finland hield het tegen de Sovjet-Unie vol tot de zomer van 1944, toen een groot offensiefwerd ingezet. Op 4 september werd gecapitu-

De C.1O vloog in Finland ook op ski's. Hier de FK-81 in december 1937

en ca. SOO.OOO pamfletten geworpen. Vier C.1O

leerd. Toen de oorlog begon, was LLv 10 opgehe-

waren verloren gegaan en zeven man gesneuveld.

ven, maar LLv 12, 14 en 16 hadden elk één lentue

LLv 14 opereerde aan de oostzijde van

met de C.lO.

de Kannas, en was vanaf 1 december in actie. Op

LLv i 2, commandant maj. O.Holm, te

2 december verongelukte de enige C.1O van 2/

Mikkeli. i / en 2/LLv12 hadden resp. twee Cur-

In de nacht 19-20 februari van 19.00 tot 02.40

LLv 14, waarbij It.vl. Sario om het leven kwam. 1/

tiss Hawks en drie Gloster Gladiator. 3/ LLv 12

maakte LLv 10 met vier toestellen 14 aanvals-

LLv 14 maakte hoofdzakelijk individuele vluch-

had zeven C.1O.

vluchten boven de Kannas, ten zuiden van Vi-

ten met de C.l0, en werd op 21 december bij

LLv 14, commandant maj. L.Larjo, te Padasjoki.

ipuri. De eerste toestellen vertrokken met een

LLv 12 te Konnunsuo gelegerd. Op 2 januari was

i /LLv 14 had zes Gladiators, 2/LLv 14 had geen

kwartier tussenruimte, na terugkeer vertrokken

l / LLv 14 weer terug onder "eigen" commando.

vliegtuigen en 3/LLv 14 zes C.lO'en.

ze na ongeveer drie kwartier weer. De FK-SS, -SS

Er werden verder geen verliezen geleden. LLv 14

LLv 16, commandant maj. R.Pajari, te Rissala.l/,

en -lOS maakten elk vier vluchten, de FK-90 twee.

maakte 145 operationele vluchten met de C.I0 en

2/ en 3/ LLv 16 hadden resp. zes Gladiators, drie

De vluchten duurden ongeveer een uur. De Russi-

wierp 7916 kg bommen en 1251500 pamfletten.

Lysanders en vier C.lO'en.

sche LuA was actief en de C.lO'en bombardeerden

Een voorbeeld: In de nacht van 1-2 februari wer-

AI aan het begin van de Vervolgoorlog was dui-

diverse doelen, hoofdzakelijk colonnes. 16 man

den vijf verkenningsvluchten gemaakt op een

delijk, dat de tweepersoons verkenners hun tijd

namen hieraan deel, vijf maakten één vlucht, 10

hoogte van 1000 à 1500 m: twee met FK-106,

hadden gehad. Hun werk werd grotendeels over-

twee vluchten en één (Lt.vl. Sauru) drie vluchten

twee met C.S FO-74 en één met FO-76. Hierbij

genomen door jachtvliegtuigen: Gloster Gladi-

(twee met FK-90 en één met FK-l0S). De toestel-

werden diverse doelen gebombardeerd.

ator, Fokker D.21 en Morane 406. De C.lO werd

Een voorbeeld van de operaties :

len vervoerden meestal twee bommen van 50 kg en acht van 12'h kg.

LLv 16, commandant kapt. A.Yiherto,

nog wel af en toe ingezet als artillerieverkenner.

opereerde vanaf Värtsilä met Blackburn Ripons

LLv 12 opereerde eveneens boven de Kannas,

en in Noord-Finland met Junkers K.43's. Begin

en deed hetzelfde werk als LLv 10, alleen niet als

januari werden deze verouderde vliegtuigen aan-

duikbommenwerper. Op 12 december werden 2/ LLv 12 en 3/LLv 14 als Osasto Salo (Detachement Salo) onder bevel van 1 LeRgesteld. Toen Lt. Salo op 23 december sneuvelde, werd dit detachement weer opgeheven. Intussen was LLv 12 op IS december overgeplaatst naar Kunnunsuo. l / LLv 12 vloog op 14 februari de laatste operaties met de C.lO, en werd daarna uitgerust met de Gloster Gladiator. Twee weken later ging ook 2/ LLv 12 op de Gladiator over. Op de 27e werden twee C.lO'en aan 2/LLv 16 overgedragen. 3/LLv 12 bleef tot het einde van de oorlog actief met de C.lO, en deed o.a. nachtelijke aanvallen op Sovjettroepen, die over ijs bij Viipuri over de Finse Golfkwamen. Op 13 maart werd de laatste opdracht gevlogen. 3/LLv 12 had toen nog drie C.lO'en. De afdeling had met de C.1O 307 operationele vluchten gemaakt, en daarbij 26.631 kg bommen

De FK-82 te Tampere in 1938

LUCHTVAARTI<ENNIS-2011-1

Een neusstandje van de FK-I03, 24 mei 1942

In alle oorlogen werden individuele C.lO'en door allerlei afdelingen gebruikt als verbindings- en oefenvliegtuig en schijfsleper, en door de voor operationele opleiding door T-LeLv 17 en 25. Ilmavoimat had nog andere tweepersoons verkenners, de Westland Lysander en Fokker C.S. Beide typen werden opgebruikt bij TLeLv 14, dat er in augustus 1944 van elk nog één had.

Operaties 3/LLv 12 ondersteunde het leger ten noorden van het Ladogameer, en leed in de eerste maanden van de oorlog flinke verliezen. Eind augustus waren alle vliegtuigen verloren gegaan of uitgeschakeld. Nadat weer een aantal in bedrijf was werd o.a. artilleriewaarneming gedaan. De verliezen waren echter zodanig dat 3/LLv 12 over maximaal drie C.lO'en kon beschikken, en er meestal individuele vliegtuigen uitgestuurd moesten worden. Begin 1944 werd vastgesteld dat de D.21's en C.lO'en niet meer voor dagverkenningen ingezet konden worden. Besloten werd om 3/ LLv 12 uit te rusten met de Bristol Blenheim. De laatste vlucht met een C.1O was op 8 juni 1944. LLv 12 verloor vijf C.lO'en. Drie man zijn gesneuveld en één werd krijgsgevangen gemaakt. 3/LLv 14 opereerde op de Kannas, en

was wel het geval bij een verkenning in de avond

leed eveneens verliezen. Besloten werd om LLv

van 29 februari 1944. Lt. Jouko Laitinen en sgt.

uit te rusten met de Fokker D.21 en Morane 406,

Jokipii vlogen met de FK-94 een verkenning bij

en op 26 oktober was de C.1O periode ten einde.

Kämenitsanjärvi. In het maanlicht zagen ze een

Deze vliegtuigen werden overgedragen aan

Polikarpov U-2 met navigatielichten aan. Lt. Lai-

om het verkeer op een weg te tellen was om er

LLv 16. 3/LLv 14 had 132 vluchten gemaakt en

tinen viel het toestel aan en sgt. Jokipii zag het een

300 meter boven te vliegen, hield voet bij stuk en

vier toestellen (waarvan één door een ongeval) en

bos in duiken.

wilde het op zijn laatste oorlogsvlucht niet anders

acht man verloren.

Tweede Lt.wnr. Paavo Kahla, die op 10

schoten. Kahla antwoordde dat de beste manier

doen ..... De FK-104 steeg om 06.00 op en werd

3/LLv 16 vloog de hele Vervolgoorlog

september 1939 bij LLv 14 was geplaatst, onder-

om 06.22 voor het laatst door een Finse waar-

met de C.lO. Dikwijls werden de C.lO'en en de

scheidde zich zodanig, dat hem op voordracht van

nemingspost gezien. De Finse radioluisterdienst

Lysanders van 2/LLv 16 gezamenlijk ingezet. De

gen. Lundqvist op IS april 1942 het Mannerheim-

ving een Duits bericht op dat een verkenner was

taken omvatten tactische aanvallen, artilleriever-

kruis werd toegekend. Hij had toen 157 vluchten

neergeschoten. Ongeveer een jaar later vond een

kenning, fotoverkenning en verbindingsvluch-

gemaakt. Op 27 juli 1944, toen hij tot kapitein

herder het wrak bij Kittilä. De FK-98 maakte op

ten. Meermalen raakte de toestellen in gevecht

werd bevorderd, was dat 300. Het Mannerheim-

17 november 1944 de laatste vlucht van de oor-

met Russische vliegtuigen en de LuA eiste ook

kruis was de hoogste Finse militaire onderschei-

log.

zijn tol. Ook hier waren de verliezen aanzienlijk.

ding, ingesteld op 16 december 1940 in aanvul-

Lt.waarnemer Paavo Kahla had op 12 augustus

ling op het in 1918 ingestelde Vrijheidskruis. Het

Motoren

1942 veel geluk bij een vlucht met FK-109. Zijn

werd genoemd naar de Finse opperbevelhebber

op 2 juni 1942 werd een overzicht gemaakt van

vlieger, vdg. P. Mannermaa, werd gedood door

Carl GustafEmil Mannerheim.

de C.1O' en en de bijbehorende motoren.

LuA, en Kahla zag kans om in de vliegercockpit te

In september 1944 werden de FK-98,

klimmen en naar de basis Hirvas terug te vliegen,

FK-104 en FK-1l1 bij 3/HLeLv 26 ingedeeld.

in reparatie. Wegens de grote verliezen waren er

waar hij in de landing over de kop ging. Het toe-

HLeLv 26, uitgerust met de Brewster Buffalo,

vijf bij besteld.

stel kon worden hersteld. Op 26 juli 1944 raakte

werd gebaseerd in Noord-Finland voor de strijd

Aan motoren beschikte Ilmavoimat over:

Kahla gewond bij een ander ongeval met FK-109.

tegen de terugtrekkende Duitsers. Kpt.wnr.

- acht Pegasus XII, waarvan een in onderhoud,

Op 31 augustus 1944 maakte LLv 16 de laatste

Paavo Kahla was inmiddels commandant van 3/

- negen Pegasus XXI, waarvan vier in onderhoud

vlucht met een C.lO. De afdeling had elf vliegtui-

HLeLv 26. 3/HLeLv 26 maakte vijfverkennings-

(waarvan drie incompleet).

gen en negen man verloren.

vluchten, de laatste, met fatale afloop, op 23 okto-

Uit Warschau werden, uit Duitse oorlogsbuit, nog

Twee keer heeft een C.1O van LLv 16 een Russisch vliegtuig neergeschoten.

Er waren nog 12 C.10'en aanwezig, waarvan vier

ber 1944. Op die dag keerde de FK-104 met kpt.

zes Pegasus XII verwacht.

Kahla en sgt. Liinamaa niet terug van een weg-

Voor 17 C.lO (incl. vijf bestelde) waren dus 20

In de nacht van 28 juli 1942 vlogen kpt. Lasse

verkenning bij Kittilä. De 22e vertelde Liinamaa

motoren (incl. zes uit Warschau) beschikbaar.

SaxelI, de commandant van 3/LLv 16, en elt.

aan lt. Juurikainen, een Buffalovlieger, dat hij

De bruikbaarheid van de overige drie was onzeker. De reserve was dus drie voor 17 vliegtuigen:

Kahla met de FK-78 een verkenning boven Maas-

met Kahla een wegverkenning moest vliegen en

elkä, en ontmoetten om 01.35 twee tweedekkers.

daarvan wel niet zou terugkeren. Dit was de laat-

17,5%.

SaxelI en Kahla namen ze onder vuur. Beide toe-

ste opdracht van 3/HLeLv 26. Juurikainen waar-

Men probeerde nog meer motoren uit Duitse oor-

stellen verdwenen uit zicht en SaxelI kreeg later

schuwde Kahla voor de zeer accurate Duitse Flak,

logsbuit aan te kopen. In november 1941 werd

een Polikarpov R-S toegewezen. Om deze tijd

en werd bijgevallen door zijn collega Riekki. Vier

een partij van 25 Pegasus XII gemeld, waarvan

van het jaar is het daar nauwelijks donker. Dat

dagen eerder had de Flak twee Buffaloes neerge-

drie in onderdelen. Er waren 12 Pegasus XII be-

• LUCHTVAARTKENNIS - 2011 - 1

steld en uit Warschau werden nog tienO nieuwe verwacht. Uit Wilna werden

Hellblau 65), als op de juist in Duitsland gekochte Dornier Do 17Z (typelet-

drie gebruikte Pegasus XI verwacht. Wat hier van is terecht gekomen is niet

ter DN). De kleuren werden in het algemeen gewijzigd bij onderhouds- en

dUidelijk.

reparatiebeurten.

De Pegasus XII had een reductie van 0,666:1, de XI 0,572:1.

De sotamalaus verviel op 29 september 1947. Bij reparaties enz. werd het zwart overgeschilderd.

Na de oorlog

De lichtblauwe swastika werd op de gebruikelijke zes plaatsen

Na de oorlog waren nog zes C.lO'en over: FK-98,-99,-1l1,-1l3,-1l4 en -115.

aangebracht. Op 1 april 1945 werd deze vervangen door een wit-blauw-witte

De FK-98 heeft niet meer gevlogen en de FK-99 is op 11 december 1945 neer-

roundel.

gestort. De toestellen werden nu ingezet als verbindingsvliegtuigen schijfsle-

Aan het begin van de Vervolgoorlog werd in navolging van de

per. De FK-98, -113 en -115 werden op 1 oktober 1952 afgevoerd. De FK-lll

Luftwa/fe het gele oostfrontkenteken aangebracht: een band om de romp,

en -114gingen nog enige tijd mee. De FK-1l4 maakte op 8 mei 1955 de laatste

op de motorkap en de onderkant van de vleugeltips. Op 13 juni 1944 werd

vlucht, en de laatste, FK-l11, is op 25 januari 1958 neergestort, waarbij sgt.

bevolen het geel op de bovenkant van de motorkap over te schilderen. In sep-

maj.vl. A. Allinen en sgt.maj. A. Kukkonen om het leven kwamen.

tember 1944 werd het oostfrontkenteken verwijderd.

Door dit verlies zat llmavoimat opeens zonder schijfsleper en daarom wer-

Induviduele vl iegtuigen

den in Zweden 2 SAAB 17's gekocht. De afgeschreven toestellen werden verkocht en belandden op een

FK-78

Rompnr. 5428, vleugels 5475, Pegasus 17097.

schroothoop te]ämsä, waar weinig mee gebeurde. En zo was het mogelijk dat

07-11-36 Eerste vlucht. E.Meinecke.

de romp van FK-113 in 1994 kon worden geborgen en vervoerd naar Neder-

02-01-37 Verscheept naar Finland 28-07-42 R-5 neergeschoten door kpt. L.Saxell.

land om als voorbeeld te dienen voor de bouw van een replica.

06-12042 Bij Onegameer neergeschoten door LuA en op eigen gebied neer-

Technische gegevens

gestort. tSgt.vl. O.Sarin en tvdg. R.Raivio Vlieguren 659 u 45'.

Motor negencilinder Bristol Pegasus XII of XXI 830 pk,

FK-79

Propeller tweebladig, hout, D = 3,20 m, Weybridge ofVL

02-01-37 Verscheept naar Finland

Rompnr. 5829, vleugels 5476, Pegasus 17098.

09-04044 Onderhoudshangar op Hirvas uitgebrand. Toestel verloren ge-

Spanwijdte 12,00/10,50 m

gaan. 635 u.

Lengte 9,01 m

FK-80

Hoogte 3,31 m

18-12-36 Verscheept naar Finland

Rompnr. 5830, vleugels 5477.

16-08.41 Door

Vleugeloppervlak 31,5 m2

jachtvliegtuig

neergeschoten

nabij

Käkisalmi.

tLtm.T.Kepsu en tvdg. P.Arkko. 343 uAO'. Leeggewicht 1890 kg

FK-81

Totaal gewicht 2700 kg

18-12-36 Verscheept naar Finland

Rompnr. 5831, vleugels 5478.

26-01-40 Vermist, niet teruggekeerd van vlucht omgeving Uuksu. Max. snelheid 299 km / u op 0 m 356 km/u op 4000 m

tLtm.T.Heilä en tlt.wnr. R.Vaittinen. 232 u.25'.

Kruissnelheid 245 km / u

FK-82

Duiksnelheid 540 km/u

11-01 -38 Eerste vlucht.

Serie 11 nr. 1

26-06040 Benzinegebrek. Neergestort bij Toivala. tLt.vl. U.Venna, Itm.

Vliegduur 4 uur

T.Kankkunen gewond.132 u.50'. Stijgtijden

FK-83

1000 m 1'30"

12-02-38 Eerste vlucht.

Serie II nr. 2

3000 m 5'20"

27-01-41 Bij bombardementsoefening door het ijs gedoken te Rissala.

5000m 11'

tVdg.vl. K.Hyytiäinen en tsgt. E.Ahola. 283 uAO'.

Absoluut plafond 8000 m

FK-84

Serie II nr. 3

06-04 -38 Eerste vlucht. 2 vaste Browning mitrailleurs 7,7 mm in de rompzijkant.

30-08-40 Bij schietoefeningen propeller geraakt en motor losgeraakt. Neer-

1 beweegbare mitrailleur 7,62 mm L-33/34

gestort bij Taipalsaari. Kpl.vl. A.lrri gesprongen, vdg. V.Koski gewond.Sl7

Fairchild MG camera op de bovenvleugel

u.25'.

Bommenlast 400-600 kg

FK-85

Richtkijker voor duikaanvallen AGA Baltic

13-04-38 Eerste vlucht.

Radio type P-12-16 (fins) ofTelefunken FuG 7A

Serie II nr. 4

19-08 -43 Noodlanding na motorstoring in de start van lmmola. Vdg.vl. R.Sartjärvi en sgt. L.Wickström. 686 u.SO'.

Camouflage

FK-86

Serie I, van Fokker, was donkerbruin met aluminiumkleurige onderkant.

05 -05-38 Eerste vlucht.

Serie Il en III waren donker olijfgroen met aluminium onderkant. Dit kleu-

20-08042 Ongeval in de start van Hirvas en verbrand. Sgt.vl. V.Vähänen op

renschema was in 1934 het eerst toegepast op het oefenvliegtuig VL Tuisku,

22-08 overleden. Sgt. P.Määttänen gewond. 458 u.2S'.

en later voor alle Finse militaire vliegtuigen voorgeschreven.

FK-87

In 1940 werd na proeven een nieuw camouflageschema vastgesteld: boven-

13-05-38 Eerste vlucht.

Serie II nr. 5

Serie 11 nr. 6

en zijvlakken een onregelmatig patroon van donker olijfgroen en zwart, en

15-01-40 Vermist op vlucht naar Pitkäranta. tLt.vl. L.Mustonen, tvdg.

de onderkant aluminium. De scheiding tussen de onder- en bovenkleuren

R.Turtiainen.16S u.lO'.

onregelmatig verlopend. Dit schema stond bekend als "sota malaus" (oor-

FK-88

logskieuren).

21-05-38 Eerste vlucht.

Serie 11 nr. 7

De reflecterende aluminiumkleur van de onderkant beviel echter niet en

30-10041

in 1942 werd besloten over te gaan tot mat lichtblauw, de DN-kleur (RLM

gegaan.378 u.lS'.

In brand gevlogen tijdens opwarmen op Solomanni en verloren

LUCHTVAARTI<ENNIS -2011- 1

FK-89

FK-lOS

Serie Il nr. 8

Serie 111 nr. 10

19-05-38 Eerste vlucht.

20-07-38 Eerste vlucht.

24-09.41 Verdwaald en in de grond gedoken bij Tienhaara. tSgt.vl. R.Setälä

05-08-41 Te Läskelä door een jager in brand geschoten. 244 u.SO'.

en tvdg. R.Jänkävaara. 263 u.OS'.

FK-106

FK-90

Serie III nr. 11

19-07-38 Eerste vlucht.

Serie Il nr. 9.

21-05-38 Eerste vlucht.

11-09-41 Tgv. motorstoring noodlanding op Russisch gebied. Kpt.vl.

31-07-41 Bommen ontploft bij afwerpen. Toestel vernield. tSgt.vl. R.Setälä

R.Magnusson en vdg.J.Sarasto licht gewond en door de frontlijn terug. 225 u.2S'.

en tsgt. E.Perttola.207 u. FK-91

FK-107

Serie II nr. 10

Serie III nr. 13

08-06-38 Eerste vlucht.

23-07-38 Eerste vlucht.

13-07-41 Door LuA in brand geschoten en noodlanding bij Tohmajärvi.

23-11-41 Door LuA neergeschoten en op Russisch gebied neergekomen.

Sgt.vl. H.Stenlund 15-07 overleden, sgt. R.Koski gewond. 206 u.l0'.

Sgt.vl. A.Rissanen krijgsgevangen, tsgt. EJoki. Door eigen artillerie ver-

FK-92

nield.362u.lS'.

Serie II nr. 11

14-06-38 Eerste vlucht.

FK-108

10-12-41 Ongeval op Onegameer. tVdg.vl. V.Ovaskainen en tvdg.

26-07-38 Eerste vlucht.

E.Olkkonen omgekomen. 412u.SO'.

31-07-41 Bommen ontploft bij afwerpen. Toestel vernield.

FK-93

R.Kalliorinne en tsgt. O.Peri. 249 u.40'.

Serie II nr. 12

Serie III nr. 14

16-06-38 Eerste vlucht.

FK-109

01-12-39 Getroffen door LuA boven de Kannas. Noodlanding te Kiven-

22-07-38 Eerste vlucht.

tSgt.vl.

Serie III nr. 12

nava. tSgt.vl. U.Nissilä, vdg.I.Ritavuori gewond.123 u.SS'.

12-08-42 Vdg.vl. P.Mannermaa tijdens de vlucht gesneuveld door LuA.

FK-94

Lt.wnr. P.Kahla klom naar voren, wrong zich op de knieën van Mannermaa,

Serie II nr. 13

en stuurde het toestel naar Hirvas, waar het bij de landing capoteerde.

16-06-38 Eerste vlucht. 09-04-43 Onderhoudshangar op Hirvas uitgebrand. Toestel verloren ge-

17-08-44 Bij laag vliegen tegen de grond te Säämäjärvi. Lt.vl. E.Salo en sgt.

gaan.

R.Koski gewond. Ze werden door commando's teruggebracht.S23 u.30'.

FK-9S

FK-110

Serie III nr. 17

Serie 111 nr. IS

19-12-38 Eerste vlucht.

28-07-38 Eerste vlucht.

19-12-39 Door een jager neergeschoten bij Johannes. tVdg.vl. K.Rintala en

08-08-44 Onherstelbaar beschadigd door bombardement op Onttola. 366

tsgt. S.Mäkelä omgekomen. 113.45'.

u.3S'.

FK-96

FK-111

Serie IU nr. 1

Serie 111 nr. 16

20 -06 -3 8 Eerste vlucht.

29-07-38 Eerste vlucht.

23 -12.40 Door een jager neergeschoten bij Uusikirkko.Lt.vI.I.Salo en sgt.

29-01-40 Door LuA neergeschoten bij Metsäpirti. tVdg.vl. R.Nenonen en tvdg. S.Roschier. 94 u.

E.Saloranta. 173 u.3S'. FK-97

Serie 111 nr. 2

FK-ll1(2) Serie IV nr. 1

22 -06 -38 Eerste vlucht.

15-12-42 Eerste vlucht.

22-08-42 Neergestort bij Kontupohja. Oorzaak onbekend. tKpl.vl.J.Aarva

25 -01-58 Neergestort op vlucht Oulu-Vaasa. tSgt.maj.vl. A.Allinen en tsgt.maj. MA.Kukkonen.163S u.2S'.

en tkpl. T.Alanko. 366 u.1O'. FK-98

FK-1l2

Serie IU nr. 3

Serie IV nr. 2

22 -06 -38 Eerste vlucht.

15-12-42 Eerste vlucht.

17-11.44 Laatstevlucht.69S u.OS '.

08 -06 -43 Getroffen door LuA en noodlanding in het bos bij Sumeri op vij-

Serie III nr. 7

andelijkgebied. Sgt.vl. S.Peijari en vdg. K.Kotsalo staken het toestel in brand

FK-99

28-06-38 Eerste vlucht.

en wisten de eigen linies te bereiken. 74 u.30'.

11-12-45 In sneeuwstorm verongelukt bij Pirkkala. tKpt.vl. T.Hyrkki en

FK-1l3

t mec. M .Usvakari. 609 u.SO'.

28-12-42 Eerste vlucht.

FK-I00

26-04-50 Noodlanding tgv. motorstoring in het bos bij Urjala. Onherstel-

Serie III nr. 4

Serie IV nr. 3

04-07-38 Eerste vlucht.

baar beschadigd. Kpt. T.Kallio. 990 u.20'.

21-07-41 Door LuA neergeschoten bij Papero tLt.vl. K.Sikiö en tsgt.

FK-1l4

K.Novaro. 392 u.40 '.

31-12-42 Eerste vlucht.

FK-I01

Serie IV nr. 4

08 -02 -55 Laatste vlucht.829 u.OS '.

Serie III nr. 5

12-07-38 Eerste vlucht.

FK-11S

04 -12-39 Verongelukt in slecht weer bij Heinjoki. tVdg.vl. V.Liukkonen en

09-01 -43 Eerste vlucht.

Serie IV nr. 5

tsgt.J.Paldanius. 153 u.lS'.

22-12-50 Noodlanding

FK-102

V.Salminen gewond. 667 u.3S'.

Serie 111 nr. 6

wegens

brandstofgebrek

bij

Tuusula.

Sgt.

11 -07-38 Eerste vlucht. 02-12-39 In slecht weer verongelukt bij Simpele. tLt.vl. E.Sario en tvdg.

Ltm = Lentomestari = adj.onderofficier bij Ilmavoimat. Bij het leger is dit

AJoro. 171u .45'.

stm. = sotilasmestari. Bij Ilmavoimat is Itm. vervangen door stm. De rang

FK-103

Ltm. is vervallen.

Serie III nr. 8

14-07-3 8 Eerste vlucht.

Uit "Suomen Ilmavoimien Historia verbindingsvliegtuigen

21 -01 -43 Verbrand tgv. een aanval met brandbommen op Nurmoila. 300 u.4S'. FK-104

Serie 111 nr. 9

15-07-38 Eerste vlucht. 23-10-44 Door Flak neergeschoten te Kittilä. tSgt.vl. P.Linnamaa en tkpt. P.Kahla. 633 u.3S'.

13'~.

Duikbommenwerpers en

• LUCHTVAARTI<ENNIS -2011-1

NEDERLANDSE ONGEVALLEN EN INCIDENTEN 1958 Herman Dekker 14.01.1958 PH-LKB Lockheed 1049E Super Constellation Bermuda(VP) Na aankomst te Bermuda bleek de boord-accuspanning na afzetten van de motor" IS volt te zijn. Er hing een sterke zuurlucht in de neuswiel ruimte en er was een brede strook zurige vloeistof zichtbaar op de

09.02.1958 PH-NCV Piper J3C-65 Cub

rompplaten. Beide accu's waren zeer heet, de linker was leeg. Er waren geen

Sittard Bij een veel te harde landing werd het onderstel volkomen vernield

reserve accu's van de KLM aanwezig. Ongeveer 5 uur later tweedehands

terwijl diverse rompbuizen verbogen waren en dus vernieuwd moesten

accu's van de USAF in ruil voor de onze gekregen. "Deze behoeven niet

worden. Van de motor was het aanzuigfilter ingedrukt en de propeller was

teruggegeven worden en waren van redelijke kwaliteit". Gezagvoerder:

afgebroken. Het toestel werd verder gedemonteerd teneinde te Hilversum

Kooper. Boordwerktuigkundigen: A.F. Bijland en C.J.H. Kievits.

gerepareerd te worden.

15.01.1958 G-AOCE de Havilland D.H.104 Dove

18.02.1958 PH-EAA de Havilland D.H.82A Tiger Moth

Dungeness(G) Vanwege het slechte weer te Southend moest de uit Rotterdam

Seppe Noodlanding.

komende Dove uitwijken naar Lydd. Na twee afgebroken naderingen stopten

18.02.1958 PH-UAL de Havilland D.H.82A Tiger Moth

beide motoren onverwacht terwijl er nog voor zeker een uur brandstof in de

Rotterdam Bij het taxiën tegen een baken gebotst.

tanks zat. De bestuurder maakte een noodlanding op het strand en daarbij

19.02.1958 PH-DFK Douglas DC-6B

werd het vliegtuig ernstig beschdigd; het werd afgeschreven. De gezagvoer-

Caïro (S U) De nadering, om ca. 01.00 uur's nachts, door de derde piloot was

der liep verwondingen aan het gezicht op, de (Nederlandse) stewardess en

redelijk normaal, hoewel op het rugwindbeen de snelheid nog zodanig hoog

vijf passagiers bleven ongedeerd.

was dat de bwk het commando "20· kleppen" niet uitvoerde maarwachtte tot

Bestuurder: H. Dennison. Stewardess: W. van Pelt.

de snelheid daar ver genoeg voor gedaald was, tot 310 km/u. Bij het inzetten

25.01.1958 PH-VIB Vickers Viscount

van de rechter bocht aan het eind van het rugwindbeen was de snelheid weer

LOlldell(G) Emergency exit #2 was middels een noodreparatie te Londen

wat aan de láge kant, 230 km/u. en toen werd het onderstel neergelaten. Wel-

tijdelijk gerepareerd. De gezagvoerder nam contact op met LO dienst en be-

iswaar vond de gezagvoerder toen hij op dat moment naar buiten keek, de

sloten werd het luik toch maar te vervangen. Het uitnemen lukte niet erg, er

hoogte wat lager dan normaal, maar niet zo verontrustend dat hij ingrijpen

waren vier man, schroevendraaiers en gepast geweld nodig om het er (na 10

noodzakelijk achtte en na een waarschuwende opmerking over de hoogte

minuten!) uit te krijgen. De bemanning was daar nogal verontwaardigd over.

ging hij door met de administratieve voorbereiding van de stuurhutcontrole

Gezagvoerder: Vooren.

na de landing. De bestuurder kon vanuit zijn positie de baan niet goed zien

30.01.1958 PH-CGC Convair 340

en boog zich voorover om een beter uitzicht te krijgen, kort daarna volgde

Schiphol Landde terwijl het weer niet aan de minimale meteorologische

de aanraking met de heuvels. Uit het onderzoek bleek dat eerst de rechter

voorwaarden voldeed.

vleugeltip een heuvel van 177 meter hoogte raakte, daarna schroef #4, het

01.02.1958 N733PA Douglas DC-7C

rechter onderstel en het neuswiel een ongeveer 90 meter verderop liggende

Schiphol De nadering op zich verliep wel normaal, hoewel de daalsnelheid

heuvel van 179 meter hoogte en vervolgens schroeven #3 en #4 een weer 80

wat hoog was door het vroegtijdig terugnemen van het gas. Daarna volgde

meter verder gelegend heuvel van 182 meter hoogte raakten. Bij de eerste

een duidelijk geval van falend cockpitmanagement. Bij het bereiken van de

aanraking verloor het vliegtuig enige delen van het rechter roltroer, bij de

minimum hoogte van 200 ft en op ca. 3/4 mijl van het lLS-referentiepunt,

derde werden het rechter wielstel, schroef #4 en delen van het stabilo en het

meldde de gezagvoerder dat hij de lichten van de aanloopverlichting zag. De

hoogteroer afgerukt. De gezagvoerder nam de besturing over en zag kans

tweede bestuurder keek naar buiten en besloot op grond van wat hij daarvan

het toestel met twee uitgallen en twee op vol vermogen werkende motoren

zag tot een doorstart, hij meldde dat aan de gezagvoerder en gaf tegelijkertijd

in de lucht te houden. De cabinebemanning bereidde de passagiers op een

de commendo's "gear up" en "take-off power". De boordwerktuigkundige

noodlanding voor, de tweede piloot posteerde zich bij het voorste noodluik.

zette de onderstelhandle in "up", zette de carburateurverwarming af en be-

De noodlanding werd zeer kundig uitgevoerd, vlak voor touchdown werd de

gon startvermogen te geven. Op dat moment nam de gezagvoerder de be-

electriche installatie uitgeschakeld en de twee resterende motoren afgezet.

sturing over omdat naar zijn mening voldoende van de naderingsverlichting

Het toestel reeds eerst een eind op neuswiel en linker hoofdwiel en na enige

te zien was. Hij sloot het gas en gaf het commando "gcar down" . Hij bracht

tijd zakte de rechter vleugel op de baan. Er kon niet geremd worden maar

het gas zover terug dat de onderstelwaarschuwingshoorn begon te loeien, iets

de gezagvoerder zag kans het toestel tot aan het eind op de baan te houden,

gas erbij zodat het geloei ophield, vlak voor de landing begon het echter weer.

daar kwam het in de overrrunzone terecht waar het neuswiel afbrak en het

Bovendien waarschuwde de bwk dat het onderstel niet vergrendeld was, al-

met een grond zwaai tot stilstand kwam. Daar bleek toen dat motor # 1 nog

leen het neuswiel gaf groen licht. De gezagvoerder werd door het onderstel-

draaide en die werd alsnog door de bwk afgezet. Na een haastige ontruiming

probleem zodanig afgeleid dat hij zijn daalsnelheid niet afvlakte waardoor

en rollcall werd de tweede bestuurder gemist. Hij werd in levenloze toestand

hetvliegtuigca. 40 meter voor het begin van de baan aan de grond kwam. De

op enige afstand links van het toestel aangetroffen. Zijn verwondingen toon-

hoofdwielen klapten direct weer in. Bij de uitloop werden een aantal nade-

den aan dat hij door een schroef was geraakt.

ringslichten vernield. De uitloop was 1400 meter waarbij het vliegtuig steu-

De Raad was van mening dat zowel de gezagvoerder als de bestuurder de

nend op neuswiel, vleugelkleppen en romp over de baan schoof. Het toestel

voorbereiding voor de landing en het aanvliegen zéér onzorgvuldig en onop-

werd ernstig beschadigd.

lettend hadden uitgevoerd. Wèl sprak ze haar waardering uit voor de wijze

Gezagvoerder: A.D. Reedy. Co-piloot: S. Hushing. Boordwerktuigkundige:

waarop de gezagvoerder de DC-6 in de lucht gehouden had en de daaropvol-

111.K. Fisch. Purser: E. Nicolette. Stewardess: J. Lepine.

gende vakkundige landing. Dc captain kreeg een ontheffing van twee weken,

LUCHTVAARTI<ENNIS-2011 - 1

de derde piloot een reprimande. Gezagvoerder: H.]. Musselman.Tweede bestuurder: K. Moraal. Derde bestuurder: W.J. Kroon. Boordwerktuigkundige:].M. de Koning. Telegrafist:].H.M. Smit. Pu rser:]. Schouten. Steward: W.F. Prinsen. Stewardess: E.M.E. Kwant.

15.04.1958 G-AMSH Douglas C-47A Woensdrecht Taxiede tegen een boom ! 22.04.1958 PH-# Venlo Buitenland ing in de bomen. Het vliegtu ig werd ernstig beschadigd,

26.02.1958 PH-DAl Douglas C-47A Kopenhagen(OY) Het toestel werd over het spiegelgladde platform vers leept

de bestuu rder werd met botb re uken in het ziekenhuis opgenome n. Vreemd

door een tractor. Door een hevige windvlaag kwam het min of meer dwars

Bestuurder: Van Klaveren.

achter de tractor te staan en a.g.v. het doorslepen kwam er veel kracht op

29.04.1958 PH-LDE Lockheed 749A Constellation Beiroet(OD) Ongeveer twee uur na vertrek uit Karachi ontstond er brand in

het staartwiel te staan. De staartwielvork brak af, en de staartcone, rechter

genoeg komt dit ongeval niet in de officiële opgaven voor!

stabilo en hoogteroer werden ernstig beschadigd. Het bleek het doorzetten

motor #1 omdat, zoals later bleek, cilinder #1 was afgebroke n. Aanva nkel ijk

van een oude scheur te zijn. Hierna werd de inspectiecyclus van deze vorken

lukte het niet de brand te blu ssen en werden voorbereidingen getroffe n voo r

gewijzigd. Gezagvoerder: P.V. van de Klooster. Boordwerkt uigkundige: Van

een noodland ing op het dichtstbijzij nde vliegveld. Dat was ]iwani, nog in Pa-

Sickie.

k istan, waar inmiddels met lantaarns provisorisch een baan was gemarkeerd.

28.02.1958 PH-DAT Douglas C-47A Schiphol Landde 'below limits'. 02 .03.1958 PH-LKI Lockheed 1049G Super Constellation Lissabon (CS) Landing 'los on fuel'. 03.03.1958 PH-UFP Auster Mk.1I1 Rotterdam Een incident waar ikniet méér van weet dan dat het om lIAS uur

De gezagvoerder kende d it veld nog uit zijn oorlogstijd. Bij de nadering bleek echter dat het vuur toch gedoofd was en de bemanning besloot alsnog de reis naar Beiroet, op drie motoren, voort te zetten. Gezagvoerder: P.W. West. Co-piloot: H.]. Nederlof. Boordwerktuigkundigen: H.B. Harmsen en T. Stoker. Navigator: W. Möger. Telegrafist: G.]. Kooyman. Purser: A.J . van Hulst. Hofmeester: W. Kuin . Stewardess: S.M. Rijpstra.

01.05.1958 PH-LKV Lockheed 1049C Super Constellation Manilla(PI) Tijdens de daling voor Manill a was propeller #1 niet meer te

plaatsvond en dat het toestel voor reparatie naar Hi lversum werd gebracht.

06.03.1958 PH-NCZ Piper PA-12 Super Cruiser Beek En hierover heb ik geen enkele informatie. 06 .03.1958 PH-NID North American AT-16ND Harvard IIB Den Helder Gevaarlijk vliegen tijdens het doelsIepen. 25 .03.1958 PH-DPI Douglas DC-6 Woensdrecht Het toestel had een re-skinning progrtamma ondergaan. Bij

verstellen, noch automatisch noch met de hand. Na de land ing kwam motor #1 niet in reverse terwijl met het uit reverse brengen van motoren #1 en #4 de laatste in flat pitch bleef staan. Voltage booster werkte niet meer. Na verwisseling van de verstelmotor en enig licht soldeerwerk was alles weer in orde. Wèl had men intussen een vertragi ngvan 15'h uur opge lopen.

de proefvlucht liep motor #3 na vaanstanden ongeveer 300 toeren terug. De

Gezagvoerder: Houba. Boordwerktuigkundigen: L.SA. Kuiper en Simon.

schroef ging dus met 300 RPM in tegegestelde richting draaien.

linge hydraulische lekkage in gondel twee opgemerkt. De bedieningscilinder

02.05.1958 PH-ACB Ned. Helicopter Ind. NHI.3 Krabbendijke Harde landing. 04.05 .1958 PH-197 Slingsby T.30A Prefect Woensdrecht Bij de landing on zeer oneffen terrein kwam de ne us van het

van het linker hoofdlandingsgestel bleek aan de neerlaatzijde langs de zui-

vliergtuig in een ca. 25 cm. diepe kuil terecht. Het vliegtuig zakter erin en

25.03.1958 PH-LKS Locl<heed 1049C Super Constellation Manilla (PI) Tijdens de grondstop te Manilla werd bij het tanken een plotse-

gerstang te lekken. Omdat in Manilla geen reservecilinders aanwezig waren

draaide over de neus over de kop. Het bleef, rustend op de vleugeltips en de

werd de betreffende cilinder gedemonteerd en uiteengenomen. Er bleek een

bovenkant van het kielvlak, liggen. Lichte schade.

pakkingsring gebroken. Vanuit Bangkok werden nieuwe pakkingen gezon-

Bestuurder: C. Koning.

den en daarmee werd de zaak afdoende gerepareerd. De totale vertraging hierdoor was bijna twee dagen. Gezagvoerder; Van Riemsdijk. Boordwerk-

10.05.1958 PH-NGL Auster MI<.III Rotterdam Omstreeks 12.30 uur startte de bestuurder van vliegveld Hilver-

tuigkundigen: W.F. de Vries en P.]. Busink.

sum voor het maken van een sleepvlucht met een reclamenet naar Rotter-

29.03.1958 PH-167 Grunau Baby IIb PH-218 Grunau Baby IIb Gilze-Rijen De lierman lierde aanvankelijk te langzaam waardoor de PH-167

ca. 40 minuten op de voortank moet zn gevlogen. Na de landing op Zes tien-

dam--Zestienhoven via de bollenstreek. Devlucht duurde twee uur, waarvan hoven we rd alleen de achtertank bgevuld. Omstreeks 15.07 uur startte de

niet hoger van vier meter steeg en de kabel van de haak viel. Deze kwam op

bestuurder voor het maken van een formatievlucht met reclamenetten boven

de klaarliggende kabel van de PH-21S terecht. Omdat de PH-167 niet verder

Rotterdam. De formatie bestond uit twee vliegtu igen met netten. B de start

steeg begon hij toen harder te lieren en trok toen die tweede kabel mee. Voor

werd zoals gewoonlijk de voortank gebruikt. Na de start schakelde de be-

hij de situatie door had en stopte, was de kabelparachute van de tweede kabel al tegen de linker vleugel van de PH-167 geslagen. Vijf ribben en de achterIijst gekraakt. Bestuurder: R . v.d. Pant.

08 .04.1958 PH-216 Grunau Baby IIb Venlo Tijdens z'n eerste solo was de leerling te ver van het veld gekomen en moest een buitenlanding in een heideveld met verspreide den nenboompjes maken.ln de uitloop en boompje geraakt, gat in de linker vleugel. Bestuurder: H. Groeneveld.

10.04.1958 PH-# Göppingen Gö 4-111 Terlet De instructeur werd tijdens de vlucht onwel en kon het toestel nog maar net aan de grtond zetten voor hij over de stuurknup pel in elkaar zakte en overleed. Instructeur:]. ("Pa") Rood.

13.04.1958 PH-I77 DFS Olympia Helden De laatste bocht werd te laat, te laag en te steil ingezet. Het vliegtuig raakte enkele bomen en sloeg voorover tegen de grond. Romp voor de voorste hoofdspant afgebroken, rechter vleug tip beschadigd. Bestuurder:]. L.J. Huberts.

LUCHTVAART K EN NIS-2011-1

stuurder niet over op de achtertank. Na enige tijd sloeg de motor af en toen

troffen. Het kreeg opeens meer helling waardoor de rechter ondervleugel de

schakelde hij over op de achtertank. Hoewel deze geheel gevuld was sloeg de

grond raakte en vrijwel direct daarna vloog het hele toestel tegen de grond.

motor niet weer aan. Hij wierp z'n reclamesleep af en koos een geschikt ter-

De Tiger Moth werd onherstelbaar beschadigd, de bestuurder werd licht aan

rein voor een noodlanding ergens tussen Schiedam en Rotterdam. Tijdens

het gezicht gewond. Bestuurder: A.M. Meeuwsen.

de nadering sloeg de motor nog wel min of meer aan, maar niet in die mate

25.05 .1958 PH - UCM Piper L-4J Grasshopper Hilversum Na een paar starts en landingen te hebben uitgevoerd, wilde de

dat voortzetting van de vlucht verantwoord was. Maar dit was er wèl de oorzaak van dàt het door de gewonnen hoogte en

bestuurder weer een landing uitvoeren. Hij zat nog wat hoog en zette een

snelheid het grootste deel van z'n uitgekozen terrein 'verspeeld' had. On-

slip naar links in. Tijdens deze slip schoot de stuurknuppel op een hoogte

geveer 60 meter voor het eind van het veld en de daar achter liggende weg

van 60 meter los van het stompje waarop hij bevestigd is. Hij trachtte daarop

kwam het toestel aan de grond en stuiterde weer hoog op. Op dat moment

tevergeefs de knuppel weer op het stompje te plaatsen en toen dat niet lukt,

zag de bestuurder op die weg een fietser die onverstoorbaar doortrapte en

het stompje zelf met de hand te bereiken. Ook dat lukte door zijn strak aan-

bij ongewijzigd beleid geraakt zou worden. Teneinde hem te ontwijken trok

getrokken schouderriem niet. Intussen vervolgde het vliegtuig al slippend

de bestuurder het toestel, dat inmiddels in vrijwel overtrokken toestand

de daling, waarbij langzamerhand de dwarshelling naar links groter werd.

was, naar rechts weg en kon daardoor inderdaad nèt langs de fietser scheren.

Tenslotte raakte de linker vleugel een boom, waarna het vliegtuig op een

Toen was een botsing met een lantaarnpaal echter niet meer te vermijden.

lege plek in de bossages tegen de grond sloeg nabij de hoofdingang van het

Het vliegtuig zwaaide 180E om en sloeg in het aan de andere zde van de weg

vliegveld. De bestuurder werd ernstiggewond, het vliegtuig werd geheel ver-

gelegen weiland tegen de grond. De bestuurder bleef ongedeerd. De oorzaak

nield.

van het niet aanslaan van de motor vermeldt de historie niet, de bestuurder

Het vliegtuig was verhuurd geweest aan iemand in Groningen, daar werd

veronderstelde een lek in de aanzuigleiding. Bestuurder Th. Konn. Fietser

geconstateerd dat de knuppel los achterin lag en men zette hem weer op het

M.G. Hofsteede

stompje. Weliswaar constateerde men ook dat de bevestigingspen plus borg-

11.05.1958 PH -N EX Pip er PA-18A-125 Sup er Cu b 18 Beerta Tijdens de vlucht schoor er een leiding in de cockpit los. Direct een

veer ontbraken, maar liet wèl de ongeborgde knuppel op z'n plaats achter. Op

noodlanding uitgevoerd om de zaak te repareren.

hoewel enige overlandvluchten werden uitgevoerd, geen inspectiestaten

22 mei was het toestel weer op Hilversum terug, maar van die dagen konden,

Bestuurder: Van der Meulen.

worden overlegd. Kortom, de Raad was uiterst kritisch over de gang van za-

15.05.1958 PH-245 Schleicher Rhönlerche 11 Ypellburg langs de baanEr werd zeer onregelmatig gelierd zodat de bestuur-

ken op Eelde èn op het veiligheidsbeleid bij de NLS. Dit ongeval was er de oorzaak van dat de stomp waarop de stick bevestigd

der besloot los te koppelen. Bij het uitrollen botste hij tegen een der vaten die

was verlengd moest worden. In geval van nood kon daarmee dan een nood-

langs de baan waren geplaats om de landingslichten tegen vallende kabels

landing uitgevoerd worden. Bestuurder: A.M. Dwinger.

te beschermen. Deuk in de gording ter hoogte van het voetenstuur, linker stabilo aan de onderkant beschadigd. Bestuurder:]. Vastenouw.

25. 05. 1958 PH-235 Schleicher Rhö nl erche Castricum Vanwege de draaiende wind werd de baan verlegd. Het vlieg-

20.05.1958 PH-UDY de Havilland D.H .82A Ti ger Moth Eelde De bestuurder sleepte met een door de Rijksluchtvaartschool

langzame lieren werd niet genoeg hoogte gemaakt. De bestuurder besloot

ter beschikking gestelde Tiger Moth zweefvliegtuigen van de Noord-

te ontkoppelen en te gaan landen. Rechtuit leek hem vanwege de rugwind

tuig zou even naar de nieuwe startplaats overgevlogen worden. Door het

NederiandseAero Club op.En van dezegelegheid maakte hij gebruik om voor

niet wenselijk. Dus draaide hij een bocht, maar de snelheid was zo laag dat

zichze lf oefenvoorzorgslandingen te maken. Deze keer liet hij de snelheid

het toestel afgleed. Gelukkig was de hoogte nèt genoeg om het toestel weer

te laag worden zodat het toestel in de laatste bocht in vrijwel overtrokken

vlak te leggen maar toen was cr wat de plaats van de landing ook geen enkele

toestand raakte, het begon snel door te zakken. ZÓ snel dat vol vermogen

keus meer; buiten het veld en gelukkig stond er maar één struikje. Dat werd

niet maar mocht baten en het toestel sloeg dan ook in vrijwel horizontale

geraakt met de linker vleugel: grondzwaai en beschadigde romp.

toestand tegen de grond. Het werd zeer ernstig beschadigd, de bestuurder

Bestuurder: H. van Oosten.

bleef ongedeerd. De T iger moest afgeschreven worden, hoewel de staart (èn de identiteit) voortleefde in de PH-ALG. Na dit ongeval (en dat van de PH-

26 .05.1958 TC-#Douglas C-47A Eelde Ter gelegenheid van het vliegfeest sprong een groep Turkse parachu-

UDE op 11/6) werd het gebruik van RLS-toestellen voor sleepdoeleinden

tespringsters uit deze Dakota. Ze sprongen echter zes seconden te laat waar-

verboden. Best uurder: ].F. Modder.

door ze alle zes buiten het beoogde gebied terechtkwamen. Eén springster

20.05.1958 PH-203 Slingsby T.34A-l Sky Terlet Op ongeveer 70 meter hoogte brak het breukstukje. De bestuurder

kwam op de vleugel van een Canberra terecht en werd er daarna door de op-

legde het toestel direct vlak en dook wat snelheid aan. Daarna koos hij ervoor om niet rechtuit te landen maar naar de startplaats terug te vliegen. De voorschriften schrijven een landing rechtuit voor. Hoewel de hoogte voor ee n co mpleet circui t te gering was, had de zaak nog wel goed kunnen aflopen, maar hij vloog met vrij geringe snelheid èn met rugwind. Toen hij tijdens de laatste bocht ook nog de verstoorders opende gleed het zweefvliegtuig af, raakte in een tolvlucht en sloeg tegen de grond. Romp volledig vernield, bei· de vleugels op meerde re plaatse n gebroken. De bestuurder kwam er nog goed va naf, een gebroken middenvoetsbeentje en wat schaafwonden. Bestuurder: ].F.w. Hekk ing.

20.05.1958 PH-I Slingsby T.41 Skylark 11 Ruurlo De bestuurder koos voor de landing een groot grasveld waarbij hij over een hoge bomenrij moest inzweven. Direct achter deze bomen kwam hij in in wervelingen en daa lwind terecht. Harde landing, kapsluiting ontzet.

24.05.1958 PH-NGO de Havilland D.H.82A Tiger Moth Eelde Tijdens het oefe nen van "crazy-flying" t.b.v. van het komende vliegfeest op 26 mei werd het laag stuntende vliegtuig getroffen door een remoustik ge-

LUCHTVAARTI<ENNIS - 2011 - 1

bo llende parachute vanaf getrokken. Ze kwam met het hoofd op het beton terecht en werd ernstig gewond. De identiteit van de C-47 is mij niet bekend, volgens persberichten was hij eigendom van de paraclub "Türk Hava Hurumu" en in het communicatietranscript werd hij steeds aangeroepen als C61. Ik heb nogal wat moeite gedaan de identiteit te achterhalen, helaas is dat tot nu toe niet gelukt. Mogelijk betreft het een miltair toestel en ook werd gesuggereerd dat het mogelijk de TC-ALP was·, en wel op basis van het cln 9061 Gezagvoerder: M. Sinag. Parachutiste: A. Tekirdagliogu.

28.05.1958 PH-226 Slingsby T.41 Skylark 11 Nieuwe Wehl Bij de buitenlanding bleek de snelheid te hoog en de uitloop dus te lang. Voor het prikkeldraad een grondzwaai geforceerd maar toch zijdelings tegen het draad geschoven. De romp werd over de volle lengte door he t prikkeldraad beschadigd. Bestuurder:J.Jungblut.

01.06.1958 PH-NGM de Havilland D.H .82A Tiger Moth Hilversum Na het opppikken van de reclamesleep kwam de combinatie boven de Hoornseboeg in daalwind terecht en de bestuurder zag geen andere mogelijkheid dan het afwerpen van sleep. Daarna kon hij nog net hoge bomen ontwijken. Bestuurder:). Daams.

Bestuurder: L.]. Beenker.

01.06.1958 PH-227 Slingsby T.41 Skylark 11 Zwolleker-spel De nadering voor de buitenlanding was geheel normaal. Vlak

10.06.1958 PH-LKH Lockheed 1049G Super Constellation Caïro(SU) Vóór de start vanaf Caïro had men problemen met de aileron be-

voor het uitgekozen veld lag een brede grenssloot en bij het passeren daarvan

sturing. Met 'boost on' was bij het verdraaien van het stuurwiel een schok-

zakte het toestel plotseling sterk door. Het sloeg tegen het talud aan de over-

kende beweging voelbaar. Besloten werd terug te keren naar het platform

kant tegen de grond en liep gescheurde rompspanten en wat gaten onder in

waar de passagiers weer uitstapten. Na enig trouble shooten kwam men tot

de romp op. Bestuurder: R. Bouwman.

de conclusie dat de storing in een servo-boostervan het linker aileron moest

04.06 .1958 PH-CGK Convair 340 Schiphol Tijdesn het olievullen werd de betreffende technicus weggeroepn

schuilen. Er werden daarna met vlucht KLs65 servo-boosters en con trolvalves uit Amsterdam aangevoerd. Daarna waren de klachten verdwenen. AI

om bij het brandstof tanken te assisteren. Hierna vergat hij de olietankdop

met al28 uur vertraging. Gezagvoerder: Andreasson. Boordwerktuigkundi-

weer aan te brengen en de klep te sluiten. Na de start moest het toestel wegens

gen: C. Repelius en Sugathadasa.

ol ielekkage dus terugkeren en onder toezicht van de brandweer landen.

10.06.1958 PH-UAU de Havilland D.H .82A Tiger Moth Harderwijk De bestuurder zou een oefenvlucht Rotterdam-Os-Harderwijk-

04.06 .1958 PH-UDM de Havilland D.H .82A Tiger Moth Loosdrecht Naar verschillende getuigen verklaarden, beschreefhet vliegtuig

Rotterdam maken. Boven Harderweijk draaide hij een volledige linker bocht

boven Oud-Loosdrecht enkele steile bochten. Even later ging het boven de

van 360 waarbij hij eigenlijk alleen op de stand van de neus lette. En niet

plas ten Z. van Oud-Ioosdrecht met langzaam lopende motor in een liinker

op z'n snelheid dus. In het laatste kwart van de bocht begon de neus door

tolvlucht vanaf een hoogte van ca. 500 meter naar beneden. Na enkele

te zakken en dat probeerde hij met iets trekken te corrigeren. Maar de neus

vrilleslagen werd op zeer lage hoogte, naar schatting op 20 à 30 meter, de

bleef zakken en toen probeerde hij de bocht te beëindigen door het toestel

tolvlucht beëindigd en het vliegtuig opgetrokken, waarbij het aanzwellen

weer vlak te leggen. Maar ook dat lukte niet, het toestel zakte alleen maar

van het motorgeluid door de getuigen werd gehoord.

verder door en kwam in een tolvlucht naar links terecht. Ook bij het weer

De bestuurder trachtte snelheid te winnen en het vliegtuig recht te leggen.

uit de vrille halen reageerde het toestel uiterst traag, dus toen dat tenslotte

Hij slaagde hierin niet, het vliegtuig zakte door en raakte met de wielen het

lukte was zijn hoogte tot enkele meters gereduceerd. Als tijdens het laatste

water, waarna het ook met de linker ondervleugel het water raakte en over de

deel van de laatste vrilleslag had hij weer volgas gegeven en alle zou nog goed

kop sloeg. Het vliegtuig zonk onmiddell ijk. De bestuurder en zijn passagier

afgelopen zijn als die garage daar niet gestaan had. Nu was hij gedwongen

konden zich tijdig uit het wrak bevrijden en bleven ongedeerd.

het toestel zeer scherp op te trekken om die te vermijden, hierbij raakte het

Bij het onderzoek bleek uit niets dat de motor op enig moment, vooral bij het

weer volkomen overtrokken en sloeg achter die garage tegen de grond. Het

uit de tolvlucht halen zoals de bestuurder beweerde, niet correct had gefunc-

vliegtuig werd zwaar beschadigd, de bestuurder bleef ongedeerd.

tioneerd. En bovendien is bij het uit een vrille halen van een Tiger Moth ook

Bestuurder:]. van Kalker.

geen motorwerking nodig! Als er al iets niet goed gefunctioneerd had, dan was dat naar het oordeel van de Raad de bestuurder zelf: "Bij dit alles mag de

11.06.1958 PH - UDE de Havilland D.H.82A Tiger Moth EeideErwerden zweefvliegtuigen van de NNAC opgesleept en de Bestuurder

Raad niet buiten beschouwing laten dat de heer R.]. van de Heijde vóór de

kwam terug om eerst te gaan tanken. Tijdens de eindnadering meende hij

onderhavige vlucht enkele glazen bier heeft genuttigd, hetgeen in strijd is met

met z'n uitloop te veel voorbij de benzinepomt terecht te komen en hij besloot

de voorschriften, en dat hij reeds eerder door de Raad disciplinair is gestraft,

nog een keer rond te gaan. Hij vloog op zeer geringe hoogte nogmaals een

terwijl voorts vermelding verdienst, dat de betrokkenen reeds enige malen

circuit. Vóór het inzetten van de laatste linker bocht trok hij het vliegtuig iets

terzake van overtredingen van voorschriften van of krachtens de Lucht-

op en sloot het gas. Hij lette daarbij niet op z'n snelheidsmeter. Na de bocht

vaartwet door de Strafrechter is gestraft". Hem werden zijn bevoegdheden

zakte het vliegtuig door en sloeg, met de linkervleugel eerst, tegen de grond

voor de duur van twee jaar ontnomen. Bestuurder: R.). van der Heijde.

en kwam daarna op de rug tot stilstand.

05.06.1958 PH-232 Slingsby T.34 Sky Echt Ter hoogte van Echt was het afgelopen met de thermiek en besloot

Na dit ongeval (en dat van de PH-UDY op 2015) werd het gebruik van RLS-

de ebstuurder tot een landing op de sportvelden van voetbalclub EVV. Hij

Wordt vervolgd

toestellen voor sleep doeleinden verboden. Bestuurder: P.J.M.T. Koop.

zweefde net over het doel in, kwam net over de middellijn aan de grond en toen bleek dat het toes tel op de harde lössgrond nauwelijk vertraagde. Op het laatste moment stuurde hij naar links teneinde een frontale botsing met de neus te vermijden. Maar de rechter vleugel botste wèl tegen de doelpalen. Het vliegtuig werd ernstig beschadigd en de doelpalen vernield.

LUCHTVAARTKENNIS - 2011 - 1

NEDERLANDSE WEERSCHEPEN VOOR HET TRANS-ATLANTISCHE LUCHTVERKEER/2 Nico Geldhof

spectie, van de RLD en van het K.N .M.l. zitting hadden. Het eerste van de twee onder Nederlandse vlag te exploiteren weerschepen ontving de naam Cirrus. Het tweede in juli 1946 van Amerika overgenomen schip was de ex-USS Forsyth/ PF102. Ook dit schip had tij dens de oorlog als weerschip bij de U.S. Coast Guard dienst gedaan, tot op 2 augustus 1946 de uit dienst stelling volgde. Het kwam als Cumulus onder Nederlandse vlag. Beide schepen werden ontwapend afgeleverd. Daarna volgde een verbouwing tot weerschip, waarbij de accommodatie aan boord werd aangepast aan de nieuwe taakstelling op het aan Nederland toegewezen weerstation Kilo. Volledigheidshalve zij nog vermeld, dat de Belgische regering het ex-USS Sheboygan/PF57 van de Amerikanen overnam. Ook dit tot de Tacoma-klas-

Tijdens de internationale conferentie in september 1946 werd navolgende

se behorende schip had tot 9 augustus 1946 als weerschip bij de U.S. Coast

verdeling van de weerstations overeengekomen :

Guard dienst gedaan. Na de overname op 7 april 1947 te New Orleans werd het als Luitenant t/z Victor Billet voor haar nieuwe taak bestemd.

Station

Positie

Bezet door

Alfa

62.00 N .B.- 33.00 W.L.

Verenigde State n

een provisorisch karakter droeg. Buiten de normale bemanning werd de accommodatie aan boord uitgebreid voor ongeveer twintig experts. Dit waren

De Cirrus onderging een inwendige verbOUWing, die voorshands

Bravo

56.00 N .B.- 31.00 W.L.

Verenigde Staten en Canada

Charlie

51.45 N.B.- 33.30 w.L.

Verenigde Staten

radiotelegrafisten, radartechnici en meteorologen. In totaal had het schip

Delta

45.00 N.B.- 43.00W.L.

Verenigde State n

een bemanning van 56 koppen. De technische uitrusting was voor begrippen anno 1946 zeer modern en uitgebreid. Afgezien van een aantal uitgebreide

Echo

34.00 N .B.- 52.00 W.L.

Verenigde Staten

Foxtrot

35.00 N.B.- 40.00 W.L.

Verenigde Staten

zend- en ontvanginstallaties voor communicatie met schepen en vliegtuigen

Golf

46.00 N .B.- 29.00 W.L.

Verenigde Staten

en voor de weerberichtgevingwas ook een radiopeil- en bakeninstallatie aan

Hotel

36.00 N.B.- 70.00 W.L.

Verenigde Staten

boord aanwezig. Hiermee werd om de drie minuten een reeks morsetekens

India

60.00 N.B. - 10.00 W.L.

Groot-Brittannië

uitgezonden, die onderbroken werden door het herkenningsteken BNOS, een afkorting voor Belgium Netherlands On Station. Ten slotte beschikte

Juliet

63.30 N .B.- 18.30 W.L.

Groot-Brittannië

Kilo

47.00 N.B.- 15.00 W.L.

België en Nederland

het schip over een navigatieradar, een radar voor de hoogtewindwaarnemin-

Lima

39.00N.B.-17.00W.L.

Frankrijk

gen en een Loran-installatie. Voor uitvoering van oceanografische waarne-

Mike

66.00 N.B.- 01.00 O.L.

Groot-Brittannië, Noorwegen, Zweden

mingen kon zo nodig een op dit terrein ervaren expert de reis meemaken. De Cumulus kreeg een veel omvangrijker verbouwing dan de Cirrus. Nadat

Deze posities waren speciaal gekozen vanwege het daar voorkomende ge-

de bewapening was verwijderd werd een nieuwe brug op het schip gebouwd

ringe scheepvaartverkeer, waardoor normaal in de praktijk geen geregelde

en de bovendekse accommodatie sterk uitgebreid. Door al deze werkzaam-

weerrapportage kon worden verwacht. Indien de weersomstandigheden dit

heden kwam het schip pas op 23 januari 1950 gereed voor de indienststelling.

toelieten moest het weerschip op de bovengenoemde geografische positie

De Cirrus (roepletters PIWK, later gewijzigd in PBVC) maakte op 29 augus-

binnen een vierkant van 10 mijlen (18,52 km) "op station" blijven. Deze vaar-

tus 1947 haar eerste proefvaart, gevolgd door een driedaagse oefentocht op

ruimte kreeg al gauw bekendheid als het "s trafschopgebied ". Aanvankelijk

de Noordzee. Alras bleek dat het verwijderen van alle bewapening tot gevolg

werd verondersteld, dat de luchtvaart voor 80% alleengebruiker van de aan-

had dat het schip op zee als een behoorlijke "slingerbak " tekeer kon gaan.

geboden diensten van de weerstations zou zijn. De overige 20% werd voor

Het beheer over beide Nederlandse weerschepen werd in handen

non-aeronautical benefits toegedacht. Dit betrof voornamelijk specifieke

gegeven van de Rotterdamse rederij Van Nievelt, Goudriaan & Co's Stoom-

meteorologische activiteiten die voor Europese landen van waarde waren.

vaart Maatschappij N.V.

Elk schip had dezelfde radio-, radar- en meteofaciliteiten aan boord. Indien gewenst kon de Amerikaanse marine surplus-fregatten

I n bedrijf

voor het bezetten van de weerstations leveren. Het betrofhier Patrol Frigates,

op 11 september 1947 vertrok de Cirrus voor de eers te weerpatrouille naar

een type onderzeebootbestrijdingsschip afgeleid van de Britse River-klasse,

de Golf van Biskaje. Eenmaal "op station" werden om de drie uur zogenoem-

dat tijdens de Tweede Wereldoorlog nu als Tacoma-klasse in een serie van

de synoptische waarnemingen uitgevoerd. Deze hadden betrekking op be-

96 stuks door Amerikaanse werven was afgeleverd. Van dit Amerikaanse

paling van de windrichting, de windkracht, baro meterstand, terwijl verder

aanbod werd inderdaad gebruik gemaakt. Zo nam de Franse regering drie

de vochtigheid en zichtafstand werden vastgesteld alsook de wolken hoogte

Tacoma-fregatten over, terwijl België en Nederland elk respectievelijk één

geschat werd. Om de zes uur werd een hoogtewindwaarneming uitgevoerd.

en twee van deze schepen aankochten. De Britten kozen vier opgelegde ex-

De baan van een opgelaten loodsballon met een diam eter van twee meter

korvetten van de Flower-klasse, die speciaal voor de weerdienst werden om -

werd dan met behulp van twee sextant-theodelieten gevolgd. Ten slotte werd

gebouwd.

om de twaalfuur een radiosondewaarneming met een soortgelijke ballon uitgevoerd, waarbij de radar track hield. Alle verzamelde gegevens werden ver-

De Nederlandse bijdrage

volgens in een code vercijferd en via de radiodienst van de RLD aan Sc hiphol

op 5 mei 1947 werd het ex-USS Abilene/PF 58 door de Nederlandse rege-

doorgegeven . Ten slotte zorgde een telexverbinding dat alle informatie bij

ring overgenomen. Het schip had tot 21 augustus 1946 eerst als weerschip

het KNMI in De Bilt terecht kwam, die dan verantwoordelijk was voor de

bij de North Atlantic Weather Patrol van de U.S. Coast Guard dienst gedaan.

uitwisseling en verspreiding van de verkregen aërologische gegevens.

Daarna was het tot de datum van uitdienststelling in gebruik als Air Sea Res-

Om beurten bleven de Cirrus en Cumulus maximaal 24 dagen op station, waarna de aflossing plaatsvond. De totale reisduur bedroeg 30 à 36 dagen.

cue Ship. De officiële nieuwe eigenaar werd de Staat der Nederlanden, beter gezegd de Rijksluchtvaartdienst (RLD), ressorterend onder het Ministerie

Na elke reis genoot de bemanning twaalf tot twintig dagen rust op de basis Rotterdam.

van Verkeer en Waterstaat. De Directeur-Ge neraal van de RLD regelde alle

Na 95 reizen meerde de Cumulus op 21 maart 1963 voor de laat-

zaken betreffende de weerschepen. Hij werd daarbij geassisteerd door een

ste maal in Rotterdam af. De Cirrus bracht als laatste zeegaande schip met

weerschepencommissie, waarin vertegenwoordigers van de Scheepvaartin-

stoomzuigermachines onder Nederlandse vlag in totaal 163 reizen op haar

LUCHTVAARTI<ENNIS - 2011 - 1 naam. Op 6 augustus 1970 volgde de uit dienst stelling. Beide sche-

opdracht verstrekte tot de bouw van een vervangend oceaanweerschip. Dit

pen werden uiteindelijk voor de sloop verkocht.

nieuwe schip, het eerste en enige in Nederland gebouwde weerschip, ontving wederom de doopnaam Cumu lus. Het was in alle opzichten een fraai

Krimp

en vooral doelmatig ingericht schip. Bij het ontwerp was terdege rekening

In het voorjaar van 1949 werd om economische redenen besloten

gehouden met de voorgaande ervaringen zoals die met de vorige twee weer-

het aantal in dienst zijnde weerstations tot tien terug te brengen.

schepen waren opgedaan. Opvallend veel aandacht werd aan de inrichting

Dit had onder meer tot gevolg, dat België in mei van dat jaar afzag

van hutten en bemanningsverblijven geschonken. De crew van 62 koppen,

van verdere exploitatie van het gemeenschappelijk met Nederland

onder wie zestien man meteo- en radiopersoneel, had dan ook niets te klagen

te bemannen weerstation. Op korte termijn moest nu een nieuw

over de aangeboden gerieflijke accommodatie aan boord. In het oog lopend

roulatiesysteem worden gevonden. Nederland ging dientengevolge

was de hoge opbouw op het achterdek, waarin de meteorologische werkruim-

het weerstation Kilo samen met Frankrijk bezetten. Vijf jaar later

ten waren ondergebracht. Na de werfoverdracht op 18 april 1963 werd de

werd ook weerstation George opgeheven. De Verenigde Staten en

Cumulus (2) direct op station gebracht. Het schip maakte reizen van 30 tot

Canada waren nu verantwoordelijk voor het bezetten van de in de

36 dagen, waarvan circa 24 tot 28 dagen op station binnen het vereiste vier-

westelijke oceaan gelegen weerstations B, C, D en E. Voor de over-

kant van tien mijl op post werd gebleven. Voor de bemanning brak dan een

gebleven weerstations A, I,], Ken M werd tegelijkertijd een ander

vrij monotoon bestaan aan van allerlei activiteiten die dan routineus werden

roulatiesysteem ingevoerd. Nu was het Verenigd Koninkrijk vanaf

afgehandeld. Behalve de kookkunst van de scheepskok bracht de "post van

1954 met vier schepen ingeschakeld, terwijl Frankrijk, Nederland

thuis" dan de nodige afleiding. Bij aankomst op positie werd de uitgaande

en Noorwegen/Zweden ieder met twee schepen in dit verband wer-

post aan het vertrekkende weerschip afgegeven. Na circa twaalf dagen werd

den opgenomen. In de loop van 1959 stelde Frankrijk voor dit doel

de monotonie in het bestaan luidruchtig verbroken door de komst van een

twee speciale schepen ter beschikking, de France I en 11.

Lockheed Neptune met rood-wit-blauwe rozet, die op zeer lage hoogte één

Rond 1960 bracht het straaltijdperk in de luchtvaart een steeds om-

of twee containers met post van het thuisfront afwierp. Voor de marinebe-

vangrijker accentverschuiving in de meteodienstverlening teweeg.

manningen waren dergelijke postvluchten een uitstekende navigatie-oefe-

De nieuwe op de transatlantische route in gebruik genomen straal-

ning naar een niet-alledaagse bestemming! Ook de Orion-vliegtuigen, later

vliegtuigen vlogen op grotere hoogten en met hogere snelheden dan

als vervangers van de totaal opgevlogen Neptunes aangeschaft, werden tot

voorheen met zuigervliegtuigen het geval was geweest. Het waren

aan de terugtrekkingvan de Cumulus (2) voor dit doel gebruikt.

nu niet zozeer de slechtweerfronten, maar vooral de optredende jet streams in de hogere sferen die bij de vluchtuitvoering een be-

Versnelde afbouw

langrijke rol gingen spelen. Bovendien waren tussenlandingen op

De vervroegde afvoer van de Cirrus in augustus 1970 betekende dat Ne-

de vluchtroute niet langer vereist en kon de reisduur hierdoor aan-

derland voor het weerstationnet géén vervangend schip in de vaart bracht.

zienlijk worden bekort. Vanwege deze gunstige factoren was de in-

De Cumulus (2) moest daarom de stationsdiensten van de Cirrus zoveel

ternationale luchtvaart minder afhankelijk van de meteorologische

mogelijk overnemen. Het schip kreeg na indienststelling opdracht een

omstandigheden geworden. Ook uit het oogpunt van vliegveilig-

half jaar lang station K te bezetten, dat daarna wederom voor een half jaar

heid en assistentie op communicatie- en navigatorisch gebied werd

gewisseld werd met station M. In het eerste geval vond de aflossing van de

het belang van het aanwezige netwerk aan weerstations in de loop

bemanning in het Spaanse La Coruna plaats, op M in het Noorse Bergen.

der jaren geleidelijk teruggedrongen. Nochtans werd betrouwbare

Vanwege de sterk verminderde dienstverlening aan de luchtvaart werd de

meteorologische voorlichting vóór elke transatlantische vlucht nog

bemanningssterkte gaandeweg gereduceerd tot 21 koppen en zes ambtena-

steeds van essentiële betekenis geacht. In de jaren zestig bleek bo-

ren. Met ingang van 1 juli 1975 werd het aantal weerstations op de Atlanti-

vendien, dat de meteodienstverlening bij een afnemend gebruik

sche oceaan tot vier teruggebracht, namelijk M, L, C en R. Station Romeo

door de luchtvaart voor andere gebruikers (zoals scheepvaart en

op 47.00 N.B.- 17.00 W.L. was een nieuw toegevoegd station, dat van 1975

visserij) jaarlijks juist weer een belangwekkende groei vertoonde.

- 1985 voor Franse rekening werd bemand en bezet. De Verenigde Staten en

Deze tendens was voor de ICAO een gegronde reden om als in-

Canada hadden inmiddels al hun schepen uit de oostelijke oceaanhelft te-

ternationale instantie de verantwoording voor het verzorgen van

ruggetrokken. In hetzelfde jaar werd het aldus gewijzigde weerschepennet

de oceaanmeteorologie niet langer voort te zetten. Vooral op aan-

nauw verweven met de steeds verdergaande ontwikkeling van de weersatel-

dringen van niet varende, maar wèl betalende naties werd de nog

lieten. Bovendien werden nieuwe meterologische waarnemingssystemen ge-

steeds aanwezige meteobehoeftevoorziening nu overgeheveld naar

integreerd in die van de weerstations en de satellieten. Die nieuwe systemen

de World Meteorological Organization (W.M.O.). Een andere, nog

voor automatische weerberichtgeving en -verzendingwaren onder meer aan

belangrijker ontwikkeling die tot dit besluit heeft geleid was de rap

boord van koopvaardijschepen aangebracht. Ook waren nu drijvende of ver-

toenemende toepassing van meteosatellieten ten dienste van de in-

ankerde boeien op diverse posities op de oceaan uitgelegd, die eveneens voor

ternationale weerberichtgeving. Aanvankelijk werden de aldus ver-

automatische waarneming en rapportage waren ingericht. Ten slotte waren

kregen waarnemingsgegevens als een nuttige aanvulling op die van

er de waarnemingen die vliegtuigen tijdens hun oceaanvlucht verrichtten

de weerstations beschouwd.

en waarvan volop gebruik werd gemaakt. Deze stroom aan meteogegevens

Begin jaren tachtig waren in totaal 26 belanghebbende landen in

werd (en wordt nog steeds!) via satellietcommunicatiesystemen centraal

Europa en Noord-Afrika deelnemend lid in deze organisatie. De

ingezameld en verwerkt tot een continu uitgebrachte weerberichtenvoorzie-

meteoberichtgeving via de satellietverbindingen kreeg evenwel

ning door de World Weather Watch.

steeds méér de overhand. Hierdoor was het bestaansrecht en daar-

De sterk stijgende financiële lasten voor het onderhouden van het satelliet-

mee de toekomst van het weerstationsnet in feite beslecht. Per 1 juli

en weerstationsysteem vormden in 1981 aanleiding om één van de vier nog

1973 werd het aantal weerstations ingekrompen tot acht. Na ophef-

resterende stations met slechts één schip te bezetten. Dat dit schip op gere-

fing van station Alfa werd een jaar later ook station Echo opgeheven

gelde tijden het station moest verlaten ten behoeve van de bemanningsaflos-

en waren nog slechts zeven stations in bedrijf.

sing en/of inladen van de benodigde victualiën werd als een noodzakelijk kwaad beschouwd.

Nieuw Nederlands weerschip

Wordt vervolgt

De sedert 1960 steeds stijgende onderhoudskosten voor het in bedrijf houden van de Cumulus waren oorzaak, dat de RLD in 1962

LUCHTVAARTKENN I S - 2011 - 1

MUTATIES NEDERLANDS LUCHTVAARTUIG REGISTER Samenstell ing: Arn o Landewers (ema il: alandewers@gmail.com). Complete regist er op www.hdekker. info/ Er kunnen geen rechten worden ontleend aan de in deze rubriek gepubliceerde gegevens.

Nieuwe inschrijvingen PH-ABQ DHC.8-311

244

08.12.10

PH-AOM AirbusA330-203 PH-BCA Boeing 737-8K2

1161 37820

21.10.10 06.12.10

PH -DCI PH-EHI PH-EPBPH-FZF

3202916 336-14915 073 20122

03.12.10 15.1l.l0 01.10.10 03.11.10

PH-HUT- Cameron A-I60 PH-HZY Boeing 737-8K2

11468 30646

22.12.10 22.11.10

PH-ITW Cessna 421C Golden Eagle 11

421C0024

01.12.10

PH -JAB- Cameron N-133 PH-JBN Cameron Z-21O PH-KND Grob G-115A

4079 11398 8047

08.10.10 08.07.10 30.09.10

PH-OWL Piper PA-28-181 Archer 111 PH-OYI Boeing 767-304ER

2843654 29138

15.11.10 06.10.10

PH-PJO Czech Aircraft Works Sportcruiser PH-PKD Cessna 560XL Citation Excel

PI00I033 560-6077

18.10.10 20.12.10

PH-RED Piper PA-18 -125 Super Cub

18-568

05.11.10

PH-SAM Piper PA-44-180 Seminole

44-7995150 02.1l.l0

PH-TBJ Bröndli BX-2 Cherry PH-XRC Boeing 737-7K2

214 29347

22.12.10 02.11.10

PH-ZFD

20177

04.1l.l0

PH-1466- Diamond HK.361TC Super Dimona 36.611

29.09.10

PH-1473PH-1474 PH-1476 PH-4H2 PH-4H5 PH-4H9

Schempp-Hirth Ventus-2 cT Schleicher ASK 21 Rolladen-Schneider LS 6-a Tecnam P-2002 Sierr. Aveko VL-3A-3 Murphy Renegade Spirit

107 21239 6160 457 77 338

16.11.10 04.01.11 14.12.10 20.10.10 26.10.10 11.10.10

PH-8P4 PH-8P5 PH-8P6 PH-8P9 PH-8Q2 PH-8Q;3

Fresh Breeze XCi tor Parajet Volution Moonair Ol Fly Products Trike Flash FE Pap Team PAP ROS 125 GB Fresh Breeze ThoriX Fresh Breeze ThoriX Fly Products Race C 130 Parasport Fun-Simonini 125 Fresh Breeze Snap 120

188 561 M2740 219 042 40 062132 206253 326

07.01.11 22.12.10 9.10.10 09.11.10 08.12.10 29.11.10 26.10.10 28.10.10 26.10.10

PH -8 ~

PH-8Q6 PH-8T8

British AerospaceJetstream Jabiru AircraftJabiruJ430 Sky Balloons Sky 105-24 Fokker F27 Mk050

Fokker F27 Mk050

Capita I Aviation Services BV, Hoofddorp (houder), eigenaar Airplanes Jetprop Finance Ltd., Shannon(El), Bvl 7658, voorheen 5N-DAP, C-GCDD, YR-GPV, CFEEV, C-FXXV, HS-SKK,C-G FOD. KLM NV, Amstelveen, Bvl 7645, voorheen F-WWKP, "Piazza San Marco- Venezia". KLM NV, Amstelveen (houder), eigenaar CIT Aerospace International, Dublin(EI), Bvl 7657, voorheen (PH-BGM). AIS Activa BV, Lelystad, Bvl 7656, voorheen 4X-CIJ, N916AE. J.H. Holterman, Delden (per 29.11.10 Bentelo), Bvl 7652, voorheen G-EHIH. H.E. Pais, Ter Apel, Bvl 7641, voorheen G-BXIW. SAMCO Aircraft Maintenance BV, Maastricht-Airport (houder), eigenaar Aero CenturyCorp., Buriington(N), Bvl 7648, voorheen OO-VLK, PH-FZF, OE-LFA, PH-EXG. BAS Ballonvaarten BV, Laren(GLD), Bvl 7661. Transavia Airlines CV, Schiphol (houder), eigenaar ILFC, Los Angeles(N), Bvl 7654, voorheen OY-TDA, PH-HZY, 9Y-TJQ, PH-HZY. Uniwest Group BV, Deventer, Bv17655, voorheen D-IDAC, N54ITF, N42IWT, N98409. RienJurg Promotions BV, Hengelo, Bv17643, voorheen PH-JAB. Sky Promotions BV, Tilburg (houder), eigenaar ABAB Groep, Best. CV Vliegschool Seppe, Bosschenhoofd (houder), eigenaar Khair, Roosendaal, BvI 7640,voorheen D-EOTA. D.P.F. O'Regan, Den Haag, Bvl 7651, voorheen l-MACA, N 10733. TU I Airlines Nederland BV, Rijswijk (houder), eigenaar Aercap Partner 1 Ltd, Shannon(EI),Bvl 7642, voorheen G-OBYI. J.L . Bron, Drachten; O. van de Velde;J.A. Dijksman; P. Smid, Bv1 7644. Air Service Liège, Hasselt(OO)(houder), eigenaar Wingmann BV, Breda, Bvl 7659, voorheen (OO-OIL), (N5223D). Flight Systems Holland BV, Geldrop (houder), eigenaar J. Thüring, Kathmandu(9N), Bv17650, voorheen OO-OOA, (OO-OOA), R-213, 51-15682, N719K. Stella Aviation Charter BV, Teuge, Bvl 7647, voorheen G-BRUI, N2230E, G-BRUI, N2230E. A.J. Gremmen, Druten, Bvl 7662, voorheen (PH-GRM), NVAV No. 231. Transavia Airlines CV, Schiphol (houder), eigenaar ILFC, Verenigde Staten, Bvl 7646,voorheen OY-TDZ, PH-XRC. SAMCO Aircraft Maintenance BV, Maastricht-Airport (houder), eigenaar Aero Cen turyCorp., Buriingham(N), Bvl 7649, voorheen OO-VLX, PH-ZFD, OO-VLX, EIFKC, PH-EXC. Stichting Zweefvliegaccomodatie Schinveld, Schinveld, Bvl 7639, voorheen F-CHQf. RV. van Maarschalkerweerd, Ede, Bvl 7653, voorheen D-KCT K. Aero Cluh "Sa lland ", Lemelerveld, Bvl 7663, voorheen I-ILPO. L. Paulus, Apeldoorn, BvI 7660, voorheen OY-XPU. Notarispraktijk Feikema BV, Castricum, Bvl 21010. J. van der Beek, Middenrneer, Bv121012. M.G.L. Albers, Oed-E rkenschwick(D), Bvl 21009, voorheen SE-XNH; EAA nu mer 772; officieel ingeschreven met c/n 338-772. B.H.M.Janssen, Boven-Leeuwen, Bv121020. A.A.P.C.A. Vromans, Haarlem, Bvl 21019. J. Meijering, Zeerijp, BvI 21015. R.C.M. Van Bergen, Baarlo(LB), Bv121016. T. Schmitz, Nieuwegein, BvI 21018. G. Timar, Druten, Bv121017. A.M. Zijlerna, Middelsturn, Bvl 21011. M.J.W. Harhers, Rijssen, Bvl 21014. K.W.P. Breijs, Uden, Bvl 21013.

Verandering van houder/eigenaar PH-ALl PH-BAZ PH-BBS PH-BI A PH-BRT PH-BXV PH-EGC

Reims/Cessna F150M Commuter Cameron N-145 CameronA-250 Cameron A-300 SOCATA TB-9 Tampico Boeing 737-8K2 Piper PA-34-220T Seneca lil

PH-E UD AgustaAW139

F15001161 17.12.10 4363 08.10.10 08.10.10 11341 11275 08.10.10 125 12.07.10 19.08.10 30370 34-8133115 15.1l.l0 30.11.10 15.10.10 31295

PH-EZR Embraer ERJ 190-100STD PH-FCH SOCATATB-9Tampico PH-FZG Fokker F27 Mk050

190-00375 1300 20202

26.08.10 09.11.10 0l.l0.10

PH-FZH Fokker F27 Mk050 PH-HBB SOCATA TB -20Trinidad PH -HED Eurocopter EC 120 B Colibri

20210 1079 1068

06.10.10 10.12.10 01.12.10

DynamicAviation BV, Hoogezand. BAS Ballonvaarten BV, Laren(GLD). BAS Ballonvaarten BV, Laren(GLD). BAS Ballonvaarten BV, Laren(GLD). R.C. M .Jacobs, Someren. KLM NV, Amstelveen (houder), eigenaar ALC B378 30370 LLC, Delaware(N). J.T. van der Pal Beheer BV, Alkmaar. E.M. Moester,Winterswijk. Bel Air Aviation A IS, Holsted(OY)(houder), eigenaar AE Helicopters(3) Ltd ., Hamiiton(N). KLM Cityhopper BV, Schiphol (houder), eigenaar Grace Leasing Co Ltd, Tokio(JA). AIS Activa BV, Lelystad. SAMCO Aircraft Mainenance BV, Maastricht-Airport (houder), eigenaar AeroCenturyCorporation, Buriingame(N) Volito Commuter KB, Ma lmö(SE). Vricar Holding BV, Groningen. H.J.M.M. van Doorne, Mierlo.

LUCHTVAARTKENNIS - 2011 - 1 PH-HGG PH-JDK PH-KXM PH-KXX PH-LMT

Beech B36TC Bonanza Lambert M212-200 Fokker F27 Mk050 Fokker F27 Mk050 Fokker F27 Mk050

EA-683 002 20252 20262 20192

PH-LNE PH-NAM PH-OCA PH-RAJ PH-RPR PH-RPS PH-RPV PH-RPW PH-RPX PH-RPY PH-RPZ PH -RWL PH-RWX PH-SPZ PH-TXA PH -ULN PH-VVV PH-WBM PH-XJB PH-XXV PH-214 PH-388 PH-465 PH -495 PH-548 PH-620 PH-628 PH-647 PH-735 PH-1116 PH-1214 PH -1239 PH -1265 PH-1308

Fokker F28 MkOIOO Czech Aircratt Works Sportcruiser Schroeder Fire Balloons G Cessna 421 C Golden Eagle MBBBO 105C MBBBO 105C MBBBO 105CB MBB BO 105CB MBB BO 105CBS-4 MBB BO 105CBS-4 MBB BO 105CBS-4 SOCATA TB-9C Tampico Club Schweizer 269C Robin DR400/ 140B EcoAyer Cessna 510 Citation Mustang Tecnam P-92-J Echo Czech Aircratt Works Sportcruiser Ultramagic N-250 Diamond DA 40 D Star North American B-25N Mitchell Schneider Grunau Baby IIb Schleicher K 7 Rhönadler Schempp-Hirth HS.4 Std. Cirrus Schempp-Hirth HS.4 Std. Cirrus Grob G-102 Astir Club Standard Eiri PIK20D Glasflügel H .303 Mosquito B GlasAügel H.303 Mosquito B Schleicher ASW 19B PZL-Bielsko SZD-50-3 Puchacz Schleicher Ka 2 Rhönschwalbe Schleicher K 7 Rhönadler Rolladen -Sc hneider LS 4b Schempp-Hirth Ventus-2 cT

11322 07SC047 342 421C0457 S-356 S-355 S-249 S-250 S-425 S-544 S-777 1268 SI740 2597 510-0111 006 08SCI79 250/ 08 D4.113 108-32782 93 171 / 60 156G 394 1354 20625 130 ISO 19314 B-2 113 48 7109 4758 44/ 143

22.1 2.10 08.12.10 06.10.10 10.12.10 01.10.10

28.10.10 26.10.10 20.10.10 22.12.10 05.11.10 05.11.10 05.11.10 05.11.10 05.11.10 05.11.10 05.11.10 30.11.10 07.10.10 29.12.10 01.09.10 01.12.10 26.08.10 07.01.11 24.09.10 23.11.10 02.09.10 05.10.10 14.12.10 06.12.10 04.10.10 18.11.10 17.12.10 09.09.10 23.12.10 20.09.10 30.11.10 27.05.10 10.12.10 11.07. 10 13.08.10 PH-1360 Schempp-Hirth Ventus cT 26.10.10 124/ 398 PH-1379 Schlcicher ASW27-18E 29523 01.07.10 PH-2F5 COMCO-IKARUS Fox C 22 9109-3368 19.10.10 PH-2F7 Aviasud Mistral 01.12.10 154 PH-2Z7 Tecnam P-92 Echo 249 18.10.10 PH-3A7 Air Création Mild GTE 582 ES T98005 16.07.10 10.08.10 PH-3D8 Kappa KP-2URSova 05.01.11 08/ 98 PH-3FI Fantasy Air Allegro 2000 01-1002 08.10.10 PH-3GI ATECZephyr Z 100699 A 07. 01.11 PH -3 L1 ASO Viper Stranger VUl 12070503 19.10.10 0011 -3746 01.12.10 PH-3L2 COMCO-I KARUS Fox C 22C PH -3R7 Air Création Clipper 582XP 16.08.10 5381041 PH-4A9 Air Création Mild GTE 503S 132 30.12.10 PH-4D9 Air Création Mild GTE 503S 126 03.12.10 PH-9A3 Adventure M3 DGM4189 01.10.10 PH-9C4 Parasport Fun-Simonini 125 PS200208SiNL 15.11.10 PH-9G6 FlyProduct Gold 130+ M24787 04.10.10 PH-9M2 Fresh Breeze Snap 120 04.11.10 38 PH -9Z6 Fly Products Race C 8224 16.11.10

PARC Air BV, Den Helder.

J.0.c. Dekeyser, Mere lbeke(OO). Volito Commuter KB, Malmö(SE). Denim Air ACMl BV, Mijdrecht (houder), eigenaar Mass Holding NV, Mijdrecht. SAMCO Aircratt Mainenance BV, Maastricht-Airport (houder), eigenaar AeroCentury Corp.,Burlingame(N). Mass Jet Lease BV, Mijdrecht. R. Schilling, Neustadt am Rübenberge(D). G.J. van Oost, Unne . Coco Air BV, Amsterdam. B.M. Aviation BV, Amstelveen. B.M. Aviation BV, Amstelveen. B.M. Aviation BV, Amstelveen . B.M. Aviation BV, Amstelveen. B.M. Aviation BV, Amstelveen. B.M. Aviation BV, Amstelveen. B.M. Aviation BV, Amstelveen. L. Koonstra, Opeinde. Rotor & Wings Holding BV, Uitwellingerga. Onroerend Goed A. Dijkshoorn BV, Geervliet. JetNetheriands BV, Schiphol (houder), eigenaar AirField Holding BV, Hilversum. E.R. Driehuis, Leiden. E.J.W. de Cleyn, Hulshout(OO). R. de Jong, Rhede(D). Juliet Bravo Ltd ., Ghargur(9H). Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen . S.Janes, Neunkirchen(D). E.R. Bosho/f, Oirschot. A. Schuitmaker, Breda (houder). D.M.N. den Besten, Wageningen . M.C.J.M. van der Heijden, Heesch. W.A.]. Arends, Elst(GLD). M. Lodder, Bilthoven;].]. van Dijk, Nieuwegein; E.E. Klomparends, Bilthoven. R.D. Mout, Den Haag. L.M.M. Boermans, Bleiswijk + 2 mede eigenaren. LandessegelAugschule Thüringen e.V., Schöngleina(D). W.L.A. Daa nen, 's-Hertogenbosch; M.C.].M . van der Heijden, Heesch. ].H.]. Tunderman, Gemert; A.C.]. van Rijn, Odiliapeel. K. Wolters, Kraggenburg. N.G.M . Oerlemans, Rosmalen. N.G.M . Oerlemans, Rosmalen; D.J.A Teuling, Eindhoven. D.N. Wolters, Apeldoorn. R. Piepers, Emmeloord. B. te Hennepe, Aalten . H .P. Zwieren berg, Triemen. ]. Tusveld, Oost huizen. P.A. M. Opheij, Best; H.W.J.M. Beeren, Nederweert; W. Hoving, Geldrop. H.W.].M . Beeren, Nederweert. Cycloon Holland, Venlo (houder). T. Klip, Zandeweer. R.W.F. Kortenhorst,joure. M. Waanders, Rijssen. H.A. van Deurzen, Elsendorp. J. L. F. Saanen, Budel; P.A.M. Opheij, Best. P.].A. Van de Griendt, Waalwijk. A. Buitenhuis, Almere. R. Breure, Nieuwerkerk aan den Ijssel. R. van Feggelen, Heerewaarden. J.]. Korenstra, Ouwsterhaule. A. Geijbels, Oisterwijk. ]. van de Kamp, Empe.

Verander ing van woonplaats/vestigingsplaats PH -HBB PH-HUB PH-JVO PH-1440 PH-3X4 PH-4A9 PH-8Z4

SOCATA TB-20 Trinidad SOCATA TBM-700 Reims/ Cessna FA 150KAerobat Schempp-Hirth HS.4 Std. Cirrus Aerospool Dynamic WT9 Air Création Mild GTE 503S Fresh Breeze SportiX 122

Vricar Holding BV, Groningen (15.12.10 Haren(GN». Flying Thorn BV, Eindhoven (03.01.11 Geldrop) . A. Buitenhuis, Lelystad (23.11.10 Almere). B. Berendsen, Deltt (23.11.10 Utrecht). T. Ganzevoort, Borger (09.11.10 Wanneperveen). A. Buitenhuis, Lelystad (23.11.10 Almere). E.]. Bos, Ede (30.09.10 Ederveen). Per 24.08.10 is BETAV BV, Montfoort gevestigd in Oegstgeest. Deze mutatie geldt voor PH-71O, PH-835, PH-ll06, PH -1423 en PH-ACX.

1079 127 FAI500041 256G DY 092/ 2002 132 1398

Doorhalingen PH -AJC PH-AJ R PH-ASY PH-BDN PH-BDZ PH-CLZ PH-DAY PH -DCX PH-DM U PH-DMV

Brändli BX-2 Cherry Robinson R44 Astro Cessna I72P Skyhawk Boeing 737-306 Boeing 737-406 SOCATA TBM-700 C2 Ultravia Pélican PL Cameron N-133 de Havilland Canada DHC.8 -3 15 de Havilland Canada DHC.8 -3 15

67 1192 17275551 24261 25355 299 637 4649 568 570

28.09.10 09.11.10 13.12.10 12.10.10 29.11.10 20.10.10 04.11.10 27.12.10 12.11.10 18.10.10

Naar Duitsland. Werd G;CGRL. Naar Cyprus. "Luchtvaartuig gesloopt". Werd HS -DDP. WerdN48UM . Ongeval Rottevalle 14.03.10. Buiten gebruik gesteld. Werd N568AW. Werd N570AW.

~ PH-EC] PH-ELI PH-EWK PH-FZH PH-GW] PH-HEW PH-HSA PH-HSW PH-HZB PH-HZC PH-]NX PH-LPT PH-MlO PH-MPP PH-NAT PH-OE] PH-OFD PH-PBN PH-PWA PH-REK PH-SPK PH-SOX PH-SRU PH-WC] PH-WSW PH-ZFT PH-ZZY

Eurocopter EC 130 B4 Robinson R44 Astro Tecnam P-92-] Echo Fokker F27 Mk050 Colt 105A Robinson R44 Clipper Boeing 737-8K2 Boeing 737-8K2 Boeing 737-8K2 Boeing 737-8K2 Cessna 560XL Citation Cameron Can-120 Special Shape Fokker F28 Mk0100 Boeing 747-412SF S.M.A.N. Pétrel Boeing 737-7BD Fokker F28 Mk0100 CameronA-180 Va n's RV-8 Brändli BX-2 Cherry Cameron Z-120 Dornier 328-100 Piper PA-28-161 Cherokee Warrior I! Lindstrand LBL 180A RobinsonR44Astro Fokker F28 Mk0070 Morane Saulnier M.S. 893 E Rallye 180GT Gaillard PH-466 Schleicher AS K13 PH-1116 PZL-Bielsko SZD-50-3 Puchacz PH-1137 Schempp-Hirth HS.6 Janus CM PH-ll75 Schempp-Hirth Ventus-2 cM PH-1230 Centra ir 101D Pégase PH-IX6 Sky-Walker Sky-Walker I! PH-2P6 Cosmos BI 90 PH-3E7 Zenair CH601UL Zodiac PH-3K4 Zenair CH701 STOL PH-3N6 Zenair CH601UL Zodiac PH-4B9 Aériane Sirocco PH-9A7 Mamba Air Mantis 3 W130 PH-9El Fly Products Race C

LUCHTVAARTI<ENNIS - 2011-1

3604 0656 011 20210 2210 0785 34171 37160 28374 28375 560-5641 10086 11293 24061 OSS 33920 11259 4234 80836 157 10307 3060 28-7816485 ISO 0463 11559

07.12.10 11.11.10 19.10.10 28.12.10 24.11.10 08.11.10 08.11.10 27.10.10 24.11.10 05.01.11 09.12.10 06.10.10 22.12.10 31.08.10 10.11.10 28.09.10 02.11.10 27.12.10 03.09.10 06.01.11 21.10.10 01.09.10 13.10.10 24.11.10 01.11.10 31.08.10

12704 02.11.10 13460 01.12.10 22.12.10 B-2113 05.01.11 4 04.11.10 74 101.D.0512 15.11.10 04.11.10 239 21034 08.11.10 6-9051 13.12.10 7-9058 22.11.10 6-9096 18.11.10 07-001 06.10.10 04.11.10 JB 1961 SG39-431-34596 04.11.10

Ongeval Maasvlakte 27.06.10. Naar Verenigd Koninkrijk. Buiten gebruik gesteld. Naar Zweden. Buiten gebruik gesteld. BvL verlopen 24.08.09. Werd 9Y-T]S. Werd 9Y-T]R. WerdZS-ZWQ Werd G-GDFC. Naar Duitsland. BvL verlopen 24.07.09. Naar Nigeria. Werd D-ACGD. Naar Nieuw-Zeeland. Werd C-GOEJ. Buiten gebruik gesteld. Buiten gebruik gesteld. Werd G-HPWA. Toestel niet op tijd overgeschreven. Naar Duitsland. Werd OO-ELI. BvL verlopen 27.09.09. Buiten gebruik gesteld. Naar Duitsland. Werd ZS-SKA. BvL verlopen 10.06.09. Naar Duitsland. Naar Duitsland. Naar Duitsland. Naar Duitsland. N aar België. Naar Duitsland. BvL verlopen 02.09.09. Naar Frankrijk. Naar Tsjechië. Blijkt geregistreerd te zijn in Frankrijk. BvL verlopen 24.07.09. BvL verlopen 26.08.09. BvL verlopen 29.08.09.

BvI aanvragen/toekenningen, reserveringen en ICAO TA aanvragen (PH-ABQ) de Havilland Canada DHC.8-311

244

(PH-AMQ)Cessna T206H Stationair TC

(PH-BMW) Kolb Twinstar Mk.II! (PH-CXF) Fokker F28 Mk0100

T20608954 29.11.10 03.12.10 I 37820 01.09.10 02.09.10 K0021 08.12.10 11303 22.09.10

(PH-CXN) Fokker F28 Mk0100

11333

21.09.10

(PH-CXP) Fokker F28 Mk0100

11337

22.09.10

(PH-BCA)Boeing737-800

(PH-CYA)

(PH-EHl) ]abiru Aircraft]abiruJ430

336-14915

(PH-GAS)

28.10.10

18.01.08 23.11.10 23.11.10 17.08.10 30.09.10 21.03.08 18.11.10 10.09.10 10.09.10 07.09.10

(PH-HSD) Boeing 737-8K2 (PH-HSE) Boeing 737-8K2 (PH-IRM) Aero Designs Pulsar I

39260 39259 143

(PH-ITW) Cessna 421C Golden Eagle II (PH-NIM) Ultravia Pélican PL (PH-OBO) Van's RV-7A (PH-OWL) Piper PA-28-181 Archer III (PH-OYE) Boeing 767-304ER

421C0024 691 72747 2843654 28979

18.11.10 27.10.10 28.10.10 15.10.10 07.04.10 03.08.10 03.08.10 12.08.10

(PH-OYI) Boeing 767-304ER

29138

07.04.10 03.08.10 03.08.10 12.08.10

Gereserveerd CHC Helicopters Netherlands BY.18.11.lO Bvl aanvraag en lCAO -TA aanvraag Capital Aviation Services BY. Gereserveerd Kempen Aircraft Maintenance BY, Budel. CAO TA aanvraag, voorheen N5250X. Toegekend KLM NV, Amstelveen. ICAO -TAaanvraag, voorheen (PH-BGM). Gereserveerd A.H. van den Berg, Son, voorheen (PH-MAX), OO-C25. Bvl aanvraag SAMCO Aviation Maintenance, voorheen (PH-EZD), XA-JXT, D-AGPF, PH-CXF, N863US, PH-EZD. Bvl-aanvraag SAMCO Aircraft Mainenance, voorheen (PH-EZM), XA-SHK, D-AGPN, PH-CXN, N881US, PH-EZW. Bvl aanvraag SAMCO Aviation Maintenance, voorheen (PH-EZO), XA-SHL, DAGPP, PH-CXP, N883US, PH-EZO. Gereserveerd D. de Boer. Reservering door lVW ongedaan gemaakt. Opnieuw gereserveerd D. de Boer. Gereserveerd J .H. Teijgeler. Bvl aanvraagJ.H. Holterman. Gereserveerd van Harten. Reservering overgenomen door Haven Management. lCAO -TA aanvraag Tranavia. ICAO -TA aanvraag Tranavia. Bvl aanvraag BJ Rond, Den Haag, gebouwd door Sheikh Mohammad Al Mualla en Paul F. Baron. Bvl aanvraag Uniwest Group BY. Bvl aanvraag R. van Nimwegen, Haaksbergen, NVAVNo. 310. lCAO-TA aanvraag V.E. Kruis, Breda. Bvl aanvraag D.P.F. O'Regan. Gereserveerd TUI Airlines. Bvl aanvraag. lCAO-TA abusievelijk toegekend aan PH-OYE met c/ n 29138. lCAO-TA correcte toegekend aan PH-OYE met c/ n 28979. Voorheen G-OBYE, DAGYE,G-OBYE. Gereserveerd TUlAirlines. Bvl aanvraag. lCAO-TA abUSievelijk toegekend aan PH-OYI met c/ n 28979. lCAO-TA correct toegekend aan PH-OYI met c/ n 29384.

LUCHTVAARTKENNIS - 2011 - 1 (PH-OYJ) Boeing 767-304ER

(PH-PKO) Cessna S60XLS+ Citation Excel (PH-SAM)Piper PA-44-lS0 Seminole (PH-SBH) Robinson R44 Raven II

293S4

07.04.10 03.0S.1O 03.0S.1O 12.0S.l0 S60-6077 11.11.10 44-799S1S0 29.10.10 129SS 20.12.10 22.12.10

(PH-SIr) Fokker S.I1.1Instructor

621S

01.11.10

(PH-TBJ) BrÃ¤ndli BX-2 Cherry (PH-TFO) Boeing 737-S00 (PH-UHN)Cozy Classic Canard

214 3S014 CC1002

(PH-USN) Van's RV-1O (PH-XRC) Boeing 737-7K2 (PH-1469) Schleicher ASK 21

407S6 29347 21OS4

(PH-1470) Schleicher ASH 31M (PH-1471) Schempp-Hirth Ouo DiscusXLT

31030 22S

(PH-1474) Schleicher ASK 21 (PH-147S) Schleicher ASH 2SMi (PH-1476) Rolladen-Schneider LS 6-a (PH-1477) Schempp-Hirth Duo Discus XLT (PH-4H6) Spacek SO-1 Minisport (PH-4H9) Murphy Renegade Spirit

21239 2S22S 6160

(PH-SP4) (PH-SP7) (PH-SQ) (PH-SQ6)

ISS 061076 40 2062S3

17.11.10 10.12.10 27.0S.1O 14.09.10 04.11.10 19.10.10 00.09.10 16.09.10 30.09.10 14.10.10 IS.IO.1O 04.11.10 09.11.10 09.11.10 11.11.10 27.07.10 00.09.10 24.09.10 11.12.10 14.10.10 26.10.10 30.09.10

Fresh Breeze XCitor Fly Products Gold 130 Fresh Breeze ThoriX Parasport Fun-Simonini 12S

IS 33S

Gereserveerd TUI Airlines. Bvl aanvraag. lCAO-TA abUSievelijk toegekend aan PH-OYJ met c/n 2S979. ICAO-TA correct toegekend aan PH-OYJ met c/ n 293S4, voorheen G-OBYj. Bvl aanvraagASL NV, eigenaar Wingmann BV, Breda. Bvl-aanvraag Stella Aviation Charter BV. Bvl aanvraag Rotorvision BV, Barneveld. lCAO TA aanvraag, voorheen (PH-SHB), O-HGVW, G-CGGR.ln de correspondentie werd,vrijwel zeker abusievelijk, gesproken over PH-SHB Opnieuw gereserveerd door St. KLu Historische Vlucht, voorheen (PH-Sn), (PHSII), E-24. lCAO-TA aanvraag A.j. Gremmen, Druten, voorheen (PH-GRM). ICAO TA aanvraag TUI Airlines Nederland BV, Rijswijk. Gereserveerd H. Teijgeler. Bvl aanvraag W.E. Huhn, Chieti(I), voorheen LX-ACE. ICAO-TA aanvraag B.M.A. van Ruth, Panningen. Bvl aanvraag lLFC. Toegekend Vliegclub Teuge. lCAO-TA aanvraag, voorheen G-CJJR, BGA4SSS. Toegekend A.F. Versteege, Beekbergen. Toegekend Twentse Zweefvliegclub. ICAO-TA aanvraag. Toegekend Aero Club Salland. Toegekend S. de Vries, Warmond. Toegekend L. Paulus. Toegekend Zweefvliegaccomodatie Schinveld. Bvl aanvraagJacob Kessel BV, Kessel, voorheen OK-KUl 22. Toegekend M.G.L. Albers. Bvl aanvraag. Bvl aanvraag B.H.M. Janssen. Bvl aanvraag E. van der Veen, Wijnjewoude. Bvl aanvraag G. Timar. Bvl aanvraag M.j.W. Harbers.

Verder werden de volgende kenmerken gereserveerd: (PH-ACF) 12.10.10 Air Charters Europe; (PH-BLW) 20.10.10 R. van Diemen; (PH-CJW) 04.10.10 Wilco Air BV; (PH-CTH) 19.11.10 F.l. Group; (PH-EPB) 10.09.10 H.E. PaIs; (PH-GAT) 02.12.10 van Kesteren, ex (PH-GAT), (PH-HGB); (PH-GGX), (PH-GGZ) 10.12.10 Transavia Airlines CV; (PH-GUM) 02.12.10 van Kesteren; (PH-HUT) 16.0S.l0 Cameron Balloon Promotions; (PH-IER) 20.12.10 Cameron Balloon Promotions; (PH-JLJ) 04.11.10 Pijnappel, voorheen (PH-RSZ); (PH-NJV) 24.09.10 Stella Aviation Charter BV, voorheen (PH-NVJ); (PH-PKO) 30.09.10 ASL NV (00); (PH-RSZ) 20.10.10 Pijnappel, 24.11.10 door aanvrager ongedaan gemaakt, werd (PH-JLJ); (PH-TIC) 06.12.10 TIC; (PH-UMG) 02.12.10 van Kesteren; (PH-WBI) en (PH-WBJ) 01.12.10 opnieuw gereserveerd van Kesteren; (PH-ZWS) 11.10.10 Zwinkels. (PH-IAA) t/ m (PH-IAZ) 2S.09.10 gereserveerd voor Unmanned Aerial Vehicles van Stichting Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium.

Toekenningen (PH-1472) 00.11.10 Zweefvliegclub Volkel; (PH-4HS) OO.OS.1O Gietel; (PH-4J I) 00.12.10 Kocs; (PH-SN9) 00.12.10 Sengers; (PH-SPI) 00.12.10 van Kesteren; (PH-SP2) 00.12.10 Wieringa; (PH-SP4) 00.11.10 Jansen; (PH-SPS) 00.11.10 Vroomans; (PH-SPS) 00.09.10 van Beek; (PH-SP9) 00.09.10 van Bergen; (PH-SQI) 00.09.10 de Vries.

Ve rvallen/niet opgenomen reserveringen (PH-ACF) Piper PA-IS-ISO Super Cub

IS-S760

(PH-AWM) (PH-BGM) Boeing 737-S00

37S20

(PH-CER) (PH-CGA / -CGB) (PH-CLD) (PH-CMA) (PH-OKN) t/ m (PH-DKQ), (PH-OKR), (PH-OKT t/ m (PH-OKZ)

IS.06.09 06.0S.09 20.01.10 01.09.10 23.01.09 14.06.07 OS.11.09 27.02.06 31.0 LOS

(PH-EZO) Fokker F2S MkOIOO

11303

21.09.10

(PH-EZO) Fokker F2S Mk0100

11337

21.09.10

(PH-EZW) Fokker F2S Mk0100

11333

21.09.10

(PH-GAT) (PH-JTH) Piper PA-lS-13S Super Cub

06.02.09 IS-3606

(PH-KHN) (PH-LES)

03.0S.04 2S.0S.09 19.01.09

(PH-LUM) (PH-MAX) Kolb Twinstar Mk.IlI

K0021

(PH-MOA) (PH-NVJ) (PH-OLS) Pilatus PC -12/ 4SE

1012

23.04.09 02.12.10 OS.12.10 OS.I1.09 24.09.10 07.01.09

Gereserveerd Th. van der Heijden, Bergen(N H), voorheen (PH-BCG), SH-VET, SYAJR.12.1O.1O door IVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd Hesselink, 06.10.10 door lVW ongedaan gemaakt. toegekend KLM NV. Werd kenmerk PH-BCA toegekend aan c/ n 37S20. Gereserveerd Vliegwerk Holland, 23.11.10 door lVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd Coast Guard/ Defensie, 07.10.10 door lVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd R. van Kesteren, 07.10.10 door IVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd Elsendoorn, 07.10.10 door IVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd Kempen Airport Maatschappij BV, Budel, 07.10.10 door 1VW ongedaangemaakt. Bvl-aanvraag SAMCO Aircraft Maintenance. Geweigerd door lVW, werd (PHCXF). Bvl-aanvraag SAMCO Aircraft Maintenance. Geweigerd coor lVW, werd (PHCXP). Bvl-aanvraag SAMCO Aircraft Mainenance. Geweigerd door IVW, werd (PHCXN) Gereserveerd van Kesteren, voorheen (PH-HGB), 24.11.10 door 1VW ongedaan ge maakt. Gereserveerd door Stichting Historische Vlucht KLu, 12.10.10 door lVW ongedaan gemaakt, voorheen (PH-GAM), R-116, S4-2406. Gereserveerd door Future Fun Ballooning, 12.10.10 door lVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd Stien Freelance Ballooning VoF, 12.10.10 door IVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd Kurvers, 12.10.10 door I VW ongedaan gemaakt. ten onrechte geclaimd door A.H. van den Berg, Son. Kenmerk PH-BM W gereserveerd. Gereserveerd Denim Air, 24.11.10 door lVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd Stella Aviation Charter BV, dezelfde dag gewijzigd in (PH-NJV) Gereserveerd De Hondert Margen, voorheen N 12SBP, HB-FQD, 24.11.10 door IVW ongedaan gemaakt, bleef N 12SBP.

~ (PH-PCL) (PH-SIV) Fokker S.IV (PH-SLj) (PH-SPP) (PH-TCH) (PH-TRW) (PH-VIV) (PH-VMB) (PH-WBI)/(PH-WBj) (PH-ZME) Van's RV-lO (PH-1460)Schleicher ASW 20BL

LUCHTVAARTI<ENNIS - 20 11- 1

40355 20695

06.06.08 24.03.09 22.08.06 07.09.09 18.09.08 24.03.09 17.06.09 23.08.06 24.04.09 21.03.05 24.03.10

Gereserveerd T. Kurvers, 04.11.10 door IVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd door Aviodrome, 09.11.1O door IVWongedaan gemaakt. Gereserveerd Zwakenberg, 09.11.10 door IVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd Stichting Piper Pilots, 09.11.10 door IVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd Solid-aiR, 09.11.10 door IVWongedaan gemaakt. Gereserveerd Bird Air Service, 09.11.10 door IVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd Teijgeler, 09.1l.l0 doorlVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd Devoort, 09.11.10 doorlVWongedaan gemaakt. Gereserveerd R. Wiegers, 09.11.10 door IVW ongedaan gemaakt. Gereserveerd H.J. van der Zouw, 09.11.10 door IVW ongedaan gemaakt. BvI aanvraag V.H. Telkamp, Loosdrecht, 00.11.10 door aanvrager ongedaan gemaakt,werd D-KjZZ.

Nagekomen PH-BGK voorheen (PH-BGL), N1786B. PH-VIG voorheen OE-VMN, OE-VDP. PH-WTWvoorheen F-GXRU, F-WWHG. PH-1468 voorheen G-CJKR, BGA4579/ JKR, RAFGSA R12. PH-4F5 voorheen 83-AHN (Frankrijk). PH-ECQwerd (SE-jLR), N17lDW. PH-HIL werd 5B-CLC. PH-LXP werd 9QCAB. PH-MKL werd (D-IOMK), D-COMK. PH-MPB werd I-WNOI. PH-SZB werd N31NL.PH-TFS werd D-ETWN. PH-VSD werd D-ENCN. PH-VVD werd N249MW. PH-212 werd D-0216. PH-394 werd D-6454. PH-539 werd D-7161. PH-1l25 werd D-3625. PH-1144 werd D-KDjA. PH-1160 werd D-3831. PH-1261 werd D-1267. PH-IY2 werd OH-U633 . PH-AEC Piper PA-28-181 Archer III PH-ALE Reims/Cessna F406 Caravan 11 PH-BDY Boeing 737-406 PH-CFA Fokker F28 Mk0100 PH-CXA Fokker F28 MkOl00 PH-CXG Fokker F28 Mk0100 PH-CXL Fokker F28 MkOlOO PH-CXQ Fokker F28 Mk0100 PH-DAE Piper PA-31-350 Navajo Chieftain PH-DML de Havilland Canada DHC.8-315 PH-FLV Fokker F27 Mark 400 Friendship PH-FMS Fokker F27 Mark 500 Friendship PH-FNH Fokker F27 Mark 600 Friendship PH-FYA Fokker F28 Mk0100 PH-HIB Agusta-Be1l204B (PH-HOA)Fokker S.11.1 Instructor PH-JCN Fokker F27 Mk050 (PH-jWA) Cessna TU206G Turbo Stationair 6 PH-KBS Schweizer 269C PH-KSC SAAB 340B PH-KSE SAAB340B PH-LMZ Fokker F28 Mk0100 PH-LNH Fokker F28 Mk0100 PH-MKS Fokker F28 Mk0070 PH-NOA Piper PA-23-250 Aztec E PH-PDW Piper PA-28-181 Archer 1I PH-RVE Fokker F28 Mk0070 PH-SHH Eurocopter AS 365 N3 Dauphin PH-SHI Eurocopter AS 365 N3 Dauphin PH-TAC Fokker F28 Mk0100

2843039 F406-0012 24959 11323 11276 11306 11314 11338 31-7752061 562 10349 10370 10385 11253 3169 6199 20307 U20605128 S1545 340B-179 340B-186 11309 11341 11521 27-7305142 28-7690211 11571 6593 6657 11296

(PH-TKY)Boeing 757-236 PH-TRU Sud Aviation SE 210 CaraveIle VIR PH-UTN Fokker F27 Mark 0604 PH-UTR Fokker F27 Mark 0604 PH-WXB Fokker F28 Mk0070 PH-XLK Aérospatiale-Aeritalia ATR.42-320 PH-XLS Aérospatiale-Aeritalia ATR.42-500 PH-439 Glasflügel H.206 Hornet

25059 102 20324 20329 11575 093 528 62

Werd G-PALY, F-HAHO (09.10). Werd 5Y-WAW, ZK-CII, ZK-VAA, ZK-XLC, ZK-CEC (06.10). Werd N959PR, A6-JAK (11.10). Werd SE-DUB, N131ML, F-WQJE, G-BYDO, El-DBR, F-GPXj, EP-ATE (09.10). Werd D-AGPA, VH-XWM (09.10). Werd D-AGPG, VH-XWR (11.10) Werd D-AGPL, VH-XWS (09.10). Werd D-AGPQ, VH-XWT (11.10). Werd OY-OLE, SE-KCY, OY-OLE, D-INES, (SE-MFD), LY-AXC (07.10). Werd EC-ICA, C-FPAE (09.10). Werd G-FEAE, N742FE, N19QQ, PK-ZMM (04.10). Werd F-BPUB, HB-ISY, HA-FAB, A6-FCY (10.10). Werd OO-FEA, EI-FEA, N729FE, N19NN, PK-ZMV (04.10). Werd I-ELGF, G-CGSF (10.10), N283AP (1l.l0). Werd PK-LBC, PK-OAT, N 1304X (09.10). Werd OO-PCH, ZU-F)T (09.10). WerdjA8200, OY-PC], PK-BRW (10.10). Werd EC-ESG, G-BYFZ, N206TG, N206CF, HR-AVU (08.09). Werd F-GjGQ, 25.07.10 ongeval Gien (Loiret)(F) en afgeschreven. Werd N145NC, XA-ACB, N179CT, VH-XRX, HS-GBB, HS-HPE (08.10). Werd N142NC,XA-ACR, N186CT, VH-)RX, HS-GBA, HS-HPI (08.10). Werd (EP-lD)), XA-SHI, N388DF (05.10). Werd PT-MRX, (F-OLLN), XA-TCP, ZP-CAL (10.10). Werd N322K, HP-1731PST (09.10). Werd G-BSFL, EI-BXP, N250MC, (N244RA), G-NRSC, G-RVRZ (11.10). Werd EI-DDZ, inschrijving doorgehaald 08.10. Werd HA-LMF, (4L-GIB), 9H-AFS (lUO) Werd 5N-BGF, C-GGVW (10.10). Werd 5N-BIX, C-GGV) (07.10). Werd PT-MQA, (PH-CXR), F-GLLl, F-WQUH, EI-DFC, F-GPXM, EP-ATC (12.10). Werd G-BPED, N948FD (08 .10). Werd N555SL, N2296N, N98KT, 07/08.10 gesloopt Van Nuys(N). Werd U-02 (KLu), AE565 (marine Peru)(12 .1O). Werd U-04 (KLu), AE566 (marine Peru)(12.1O). Werd HA-LME, 4L-GIC (09.10). Werd F-WQNO, F-GVZj, CS-DTN (09.10). Werd F-WQN), F-GHNS, F-WQN), VT-ADQ, F-WKVl, ZS-XSS (10.10). Werd D-8524, 27.06.10 ongeval Willingen(D) en afgeschreven.

Bronnen Divisie Luchtvaart Ministerie van Verkeer en Waterstaat, H. Dekker, Air Britain, Airnieuws/H. Wad man

._------------------------- ---Wordt abonnee van LUCHTVAARTI<ENNIS voor 30,· pijaar. Naam: Adres: Plaats: e-mail :

LUCHTVAARTKENNIS verschijnt vier maal per jaar en is voor leden gratis Knip of kopieer de bon en stuur op naar: Abonnement LuchtvaartKennis pla L. Kuipers David Livingstonelaan 1250 3526 JV Utrecht email:loe tk@Jhotmail.com