Luchtvaartkennis - 2019 | 4

DeutschdeLaMeurthewedstrijden­"Indische"DouglasBostoninFinland

AFSCHEID

ISSN1381­9100

secretaris.luchtvaartkennis@knvvl.nl www.luchtvaartkennis.net

Redactie HarmJ.Hazewinkel

Dr.Beguinlaan64 2272ALVoorburg tel.:070­3862465

email:hjhazewinkel@hetnet.nl

ArnoLandewers

Zuiderkruis16 2665WSBleiswijk tel.:06­43778843 email:alandewers@gmail.com

VoorzitterAfdeling Luchtvaartkennis LoetKuipers Livingstonelaan1250 3526JVUtrecht tel.:030­8785187 email:loetk@hotmail.com

Secretaris/Penningmeester FrankvandeGoor JanvanEyckgracht68 5645TJEindhoven tel.:06­20654521 email: secretaris.luchtvaartkennis@knvvl.nl

Luchtvaartkennisishetofficiele orgaanvandeKNVvLAfdeling Luchtvaartkennis/Air­Britain NetherlandsBranch.

Luchtvaartkennisverschijnt4maal perjaarenisvoorledengratis.Losse abonnementenEUR36.Opgavevoor abonnenmentenbijLoetKuipers (adreshierboven).Hetovernemen vangegevensofartikelenuit Luchtvaartkennisen/ofverspreiden daarvanistoegestaanvoorniet commerciëledoeleinden,mitsonder duidelijkebronvermelding. Toezendingvanovergenomen artikelenwordtopprijsgesteld.

Foto'svoorpagina

Boven:DezwarteNieuport 29VwaarinBernardde RomanetindeCoupeDeutsch 1918dehoogstesnelheid neerzette,maarzichde overwinningzagontgaan.

Onder:Dan­AirHS748op Berlijn­Tegel(foto:Arno Landewers,juni1990)

TijdensdejaarvergaderingvandeAfdelingLuchtvaartkennisinmaarthebikreeds aangekondigddatdezejaargangdelaatstezouzijnwaarbijikalshoofdredacteurzou optreden.Datbetekentdusdatdithetlaatstenummervan LUCHTVAARTKENNIS is waarUmijnnaamindiekwaliteitaantreft.

LaatikbeginnenmeteenwoordvandankaanU,delezersvan LUCHTVAARTKENNIS,dieinaldiejarennietalleenditbladhebbengelezenmaarmij hebbengesteund,metbijdragenenaanvullingenenookmetpositievecommentaren. Speciaaldankgaatuiteraardnaarallenmetwieikinderedactiehebsamengewerkt.In deeersteplaatsisdaarnatuurlijkHermanDekker,metwieikin1982begonde eenvoudigegestencildeMededelingenvandeAfdelingLuchtvaartkennisomtevormen toteenechttijdschrift.LaterkwamenNicoGeldhofenFredGoth,beidenhelaasniet meerinonsmidden,ennualmeerdantwintigjaarArnoLandewers,aanwieikons bladdanookinvolvertrouwenoverdraag.Ennietindelaatsteplaatsdankik natuurlijkaldegenendieoverdejarenartikelen,foto’senaanvullendeinformaties hebbenbijgedragen.

LUCHTVAARTKENNIS neemtonderdeNederlandseluchtvaartbladeninhedenen verledeneenbijzondereplaats.Inonsbladkonoveralleonderwerpenopluchtvaarthistorischgebiedwordengeschreven,ookofmisschienjuistoverzakendieeldersgeen plaatsvonden.Wanthetisnietalleengemaaktvoor,maarookdoordelezers,diede meestuiteenlopendeonderwerpenoverdejarenaandroegenengelukkignog aandragen.Waarbijdiezelfdeofandereledendanweerwaardevollecorrectiesen aanvullingenverzorgden.Enalserdannietgenoegwasomeennieuwnummerte vullen,danheeftUhetmoetendoenmetverhalenoverwatmijopdatmomentspeciaal bezighield.Hetbladwerdinonderwerpkeuzemisschiensomseenzijdig,want afhankelijkvanwataangelverdwerd.MaardaaronderwasdanookweerveelwatU eldersnietgauwzulthebbengevonden.MaarzovondUveeloverNederlands­Indië, FrankrijkenFinland,maarvrijwelnooitietsoverJapanenverdweenmethet verscheidenvanWimSchoenmakerookdeRussischeluchtvaartuitbeeld.Datmetdit allesgeenbreedpubliekwordtaangetrokken,moetdaarbijopdekoopworden toegenomen.Maar LUCHTVAARTKENNIS isgelukkiggeencommerciëleuitgaveenU bentonsalslezerstrouwgebleven.DankpastdaarbijookaandeKNVvL,dieniet alleenjarenlangdeuitgaveverzorgdemaarwaardoorookfinancieelsomsmoeilijke tijdenkondenwordenoverleefd.

HetkanUnietzijnontgaandatikeengroteliefdehebvoorluchtracesenookvoorde Franseluchtvaartgeschiedenis.Voormijnafscheidsnummerbenikdanookspeciaal daaringedoken.Daarominditnummerdediversesnelheidsracesdieonderdenaam vanHenriDeutschdelaMeurthezijngevlogen,alishetmaaromdaterzulkemooie vliegtuigenvoorgebouwdwerden.VerderwordtUwkennisvandeFranse luchtvaarthistoriegetestinonzepuzzel,diegeheelaanFransevliegtuigenisgewijd. Nietalteonbekendevliegtuigen(hoopik)envoorechtonbekendeFransevliegtuigen wordtUverwezennaardelaatstebladzijdevanditlaatstenummerwaarvoorik verantwoordelijkheiddraag.

Ikbenervanovertuigddat LUCHTVAARTKENNIS ookonderdeleidingvanArnoaan luchtvaarthistoriciveelgenoegenzalblijvenbieden.IkhoopenverwachtdatUook hemdezelfdesteunzalblijvengevenalsUmijvelejarendeed.Zelfzalikzekerookin detoekomstblijvenbijdragenaanonsblad,zodatditnieteendefinitiefafscheidhoeft tezijn.

HARMJ.HAZEWINKEL

INHOUD

DewedstrijdensonderdenaamDeutschdeLaMeurthe(doorHJH) Hetweb­luchtvaarthistorieopInternet(doorFrankvandeGoor) DelaatstevluchtvaneenDouglasBoston­hoeeenvoorIndiëbestemde BostoninFinlandeindigde(doorFritsGerdessen)

OpbezoekinNederland:AeroAb11L­BUCD(doorHarmJ.Hazewinkel) Puzzel2019­Fransevliegtuigen

Avro/HawkerSiddeley/BritishAerospace748(doorHarmJ.Hazewinkel) EenFokkermonumentinNeurenbergamRhein(doorGertdenHerder) Boekbespreking

MutatiesNederlandsLuchtvaartuigRegister(doorArnoLandewers)

HarmJ.Hazewinkel

HenryDeutschdelaMeurthe(1846­1919)waseenFransindustrieel,diegrootwasgewordenindedanvroege petroleumindustrie.Maarzijnnaamleeftindeluchtvaartvoortindediversecompetitiesdiezijn naamhebbengedragen.Ze hebbenbijgedragenaandeontwikkelingvandeluchtvaartenhunverhaaliswaardverteldteworden.

DevadervanHenryDeutschdelaMeurthe,Alexandre Deutschwaszijncarrièrebegonnenmethetproducerenvan plantaardigeoliën,maarvervolgensovergegaanopde petroleum.In1881hadhijzijneersteraffinaderij,inRouen, gekocht.Sinds1877warenzijnbeidezoons,HenryenEmile aanhetbedrijfverbonden,datweldratotgrotebloeikwam, ookdoorsamenwerkingmetdeRothschilds.

AlvroegrealiseerdedejongeHenry,diezelfeentechnische opleidinghadgenoten,zichdatdetoekomstvandeolieindustrienauwverbondenzouzijnmethetsuccesvande verbrandingsmotor.Zomaaktehijomtebeginnen propagandavoordeautomobiel,schonkeenexemplaaraan deFransepresidentSadiCarnotenloofdemeteenookeen prijsvan100.000francsuitopautogebied.Hijwaseenvan deoprichtersvandeAutomobile­ClubdeFrance,maarwas evenzeergeïnteresseerdindeluchtvaart.Alslidvandejury vandeWereldtentoonstellingvan1889verklaardehijdat“in de gasoline motordeoplossingtevindenwasvande luchtvaart(‘navigationaérienne’)”.Dusloofdehijinapril 1900eenprijsvanweer100.000francsuitvoorheteerste luchtvaartuigdattussen1mei1900en1oktober1903een vluchtzoumakenvanhetParcSaintCloudnaarde Eiffeltorenenteruginminderdandertigminuten.Deprijs werdop19oktober1901gewonnendoorAlbertoSantos Dumontmetzijnluchtschipno.61.Inmaart1904volgdede aankondigingvande“GrandPrixd’Aviation”waarbijdoor DeutschdelaMeurthesamenmeteenandereluchtvaart­

mecenas,ErnestArchdeacon50.000francswerduitgeloofd voordegenediealseerstevliegendeenkilometeringesloten circuitzouafleggenmeteenvliegtuigzwaarderdanlucht. Hetduurdenogweltot13januari1908eerHenryFarman dezeprijswonmeteenvluchtteIssy­les­Moulineauxineen minuuten28seconden.In1906kwamDeutschdela Meurthemeteennieuweprijs,deeersteineenreeks wedstrijdendiezichspeciaalopsnelheidzoudentoeleggen. Nogdiverseprijzenzoudenhiernazijnnaamdragen,ookop anderegebiedendandeluchtvaartoverigens.Eenverschil metandereindieperiodeuitgeloofdeprijzeniswel,datde naamvandeschenkermeestalverbondenbleefaanéén specifiekevenement,zoalsdeSchneiderTrophy,terwijldeze vaakverderopluchtvaartgebiedweinigactiefwas2 .

ZijnliefdevoordeluchtvaarttoondeHenryDeutschdela Meurthetrouwensookopanderemanieren.Zoliethijin 1907opzijnkostenhetluchtschip“VilledeParis”bouwen dathijaandeministervanOorlogaanboodtervervanging vandeverlorengegane“Patrie”.In1909stondhijaande wiegvanhetInstitutaéronautiquevanSaint­Cyrenin1911 vandeleerstoelvoorluchtvaartaanhetConservatoiredes artsetmétiers.In1909washijoprichtervandeCompagnie généraletransaérienne,deeersteFranseluchttransportondernemingeninbegin1912richttehij,nadedoodvan EdouardNieuport,deS.A.desEtablissementsNieuportop. In1913werdhijpresidentvandeAéro­ClubdeFrance, waarvanhijookeenvandeoprichterswasgeweest.Maar

DeSpadS.20biswaarmeeSadi­LecointedeCoupeDeutschin1919opzijnnaambracht.

laatste)opvoeringkende3 .

DeCoupeHenryDeutschdelaMeurthe(1912­1920)

DeeerstecompetitiediedenaamvanDeutschdelaMeurthe droegwaseensnelheidswedstrijdrondParijs.Hiervoorstelde hij70.000francsbeschikbaar,waarvandriekeer20.000 francsincontanteneneenzilveren“objetd’art”terwaarde van10.000francs.Deprijszougedurendedriejarenieder jaarwordenuitgereiktaandebestuurdervaneen luchtvaartuig(“toutenginaérienautomobile”)dietussen1 maarten31oktoberdehoogstesnelheidbehaaldeopeen circuitrondParijs.Daarbijzoueennieuwewinnaarde prestatievanzijnvoorgangermettenminste10%moeten overtreffen.Alsditbinnenachtmaandennietwasgeschied kreegdevliegerdeeerste20.000francsenbegonmen opnieuw,totdepotleegwas;hetkunstvoorwerpgingals wisselprijsmeetotdelaatstewinnaar.Hettevliegenparcours liepvanSaintGermain­en­Laye(tenwestenvanParijs)eerst noordelijknaardekathedraalvanSenlis,dannaarhetzuiden waardetorenvandekathedraalvanMeauxendekerktoren

DezwareFiatR.700vanBrack­Papa.

vanMelunalsbakendiendenomtenslotteweernaarSaint

Deeerstejarenbleekweinigofgeenbelangstellingtebestaan voordezecompetitie,waarvandeafstandalthansdeeerste tijdookweleenopgavezouzijngeweest.OokDeutschdela Meurtheschijnterverderweinigaandachtaantehebben besteed.Zoduurdehetzesjaartotop27april1912Maurice TabuteaumeteenMoraneSaulniermet50pkGnomemotor hetcircuitaflegdein1uur47min.en48,8sec.,meteen gemiddeldesnelheidvan111,3km/u.Nogdezelfdedag probeerdeEmmanuelHelenhetindemiddagmeteen Nieuport(70pkGnome)maarmet1uur39min.19,8sec. (119,352km/u)waszijnprestatieminderdandevereiste10 %sneller.Daardoornietuithetveldgeslagenondernam Helenop1meieennieuwepogingenmet1uur35min.en 43sec.(125,370km/u)washijnuwelsuccesvol.Hetduurde meerdanachtmaandenvoordevolgendeconcurrent succesvolwasenzostreekHelendeeerste20.000francsop. DevolgendesuccesvolleconcurrentwasEugèneGilbertdie op27oktober1913hetcircuitaflegdein1uur13min.en25 sec.(163,461km/u).HijvloogeenDeperdussinmet160pk GnomeendezeprestatiewerdvoordeEersteWereldoorlog nietmeerverbeterd,zodatGilbertdetweede20.000francs binnenhaalde.

Deoorlogmaakteuiteraardeenvoorlopigeindeaande competitiemaarerstondennogsteeds20.000francste wachten.In1919kwamhetberichtdatdeprijsopnieuwter beschikkingzouwordengesteld.Vrijwelmeteenondernam Sadi­Lecointe4 metdegloednieuweSpadS.20bisdeeerste pogingdeprijstewinnen.Hijvlooghetcircuitop2 september1919,maardaarmeewashijtevroeg.Wantde Aéro­ClubdeFrancehaddecompetitienognietopengesteld, diebovendienonderenigszinsgewijzigderegels(en10km korter)zouwordengevlogentussen13oktober1919en31 oktober1920.Zokonhetgebeurendatmeteenop13oktober endevolgendedageneennieuwereekspogingenwerd ondernomen.Vierpilotendedenhunbestdeprijstebehalen, waarmeehetvoorheteersteenechtewedstrijdwerd.Gezien devoortgeschredentechniekmoesthetnietmoeilijkzijnhet ouderecordtebreken,maarwelom10%snellertezijndan devoorgaande.Erwasduseenzekervoordeelomalseerste eentijdneertezetten.Dieeerstewas,op13oktober,Niels Leth­Jensen,eenvanorigineDeensepilootdieals vrijwilligerinFransedienstaandeoorloghaddeelgenomen. HijvloogeenNieuporteendekkerdiebekendwerdals Nieuport“Madon”(180pkLeRhône9N)enlegdehetcircuit afinminderdan57minuten,dusmeteengemiddeldevan ietsmeerdan200km/u.Devolgendedagwashetdebeurt aanMauriceRostmeteenGourdou­LeseurreGLb(180pk Hispano­Suiza8Ab).Zijngemiddeldevan214,262km/uwas echternetnietvoldoendeomdesnelheidvanzijnvoorganger voldoendeteverbeteren.Dezelfdedagdeedookgraaf BernarddeRomaneteenpoging,metdeNieuport29V,een speciaalontwikkeldeversievandeNi29C.1jager(V= Vitesse)metvoorditdoelopgevoerde320pkHispano­Suiza 8Fbmotor.Motorproblemendwongenhemechteromzijn

Links:FrancescoBrack­Papa voorzijnFiatR.700.

Onder:desnelleDeMonge5­1 racer.(foto:PhotoRol/Muséede l’Air)

toestelopslechts20kmvanhetdoelneertezettenopLe Bourget,omnieteennoodlandingtemoetenmaken.De volgendedag,15oktober,washetdebeurtaanSadiLecointe metzijnSpad20bis.Eeneerstepogingmisluktemaareen tweedeleverdeeentijdvan46minutenen7secondenop,een gemiddeldevan247km/uwaarmeehijalthansvoorlopigaan koplag.Op21oktoberprobeerdeDeRomanethetnogeen keereninderdaadzettehijin42minuten31secondende snelstetijd(268,6km/u)neer.Alleen,hijkwamdrieluizige kilometerstekortomde10%grensteoverschrijden.Hoewel DeRomanetdusweldesnelstewas,bleefSadiLecointe bovenaanstaan.Datzathemoverigensnietlekkeren, inmiddelsoverstaptvanBlériot­SpadnaarNieuport­Astra, probeerdehijop3en24januari1920metdezelfdemachine alsDeRomanetdienssnelheidnogteovertreffen.Hijbleef echterstekenop266km/u.Toenachtmaandenlaterniemand snellerwasgeweestwerdSadi­Lecointeper3september 1920weldewinnaarvandelaatste20.000francsende trofee.

DeCoupeDeutschdelaMeurthe(1921­1922)

HenryDeutschdelaMeurthewasop24november1919 overleden.Zijnfamiliebeslootnaheteindevandeeerste competitieonderzijnnaamopnieuweenprijsuitteloven vooreensnelheidswedstrijd,diegedurendedrie opeenvolgendejarenzouwordengeorganiseerd.Intotaal werd200.000francsterbeschikkinggesteld.Iederjaarzou voordewinnaar60.000francsincontantenklaarliggen, terwijleenzilverencoupeterwaardevan20.000francshet sluitstukwas.Deelnamestondopenvoorallelanden,maar perlandmochtennietmeerdandriedeelnemersworden

1921

Dewedstrijdwasvoor1921vastgesteldop1oktoberenhet parcourswashetzelfdealsdatvandeCoupeGordonBennett van1920,d.w.z.metvertrekvanhetvliegveldVillesauvage bijEtampesnaardeboerderijvanMarmogne(Gidy),een afstandvan50km,diezeskeermoestwordenafgelegd. Zevenvliegtuigenwerdeningeschrevenvoordecompetitie van1921:

1.GlosterMarsIBamel(450pkNapierLionII),piloot JamesHerbertJames;

2.FiatR.700(837pkFiatA.14),pilootFrancescoBrackPapa;

3.Lumière­DeMonge5­1(320pkHispano­Suiza42/8Fe), pilootBernarddeRomanet;

4.HanriotHD22(320pkHispano­Suiza42/8Fe),piloot MauriceRost;

5.Nieuport­Delage29V(320pkHispano­Suiza8Fb),piloot FernandLasne;

6.Nieuport­Delagesesquiplan1921(340pkHispano­Suiza

Franseaanmeldingeneneerstzoudusmoetenworden uitgemaaktwelkedrieFransepilotenzoudenmogen deelnemen.EeneigenFransecompetitiewasdanook voorzienvoor28september.Zoverishetechterniet gekomen.Opvrijdag23septembermaakteDeRomanetmet zijnDeMonge5­1,waarmeehijalenigetijdproefvluchten hadgemaakt,zijnlaatstevlucht.Plotselingzagende toeschouwerseendeelvandevleugelbekledinglosrakenen naeenbochtstorttehetvliegtuigteraarde.DeRomanetwas opslagdood.Overdeoorzaakvanditfataleongelukwerd geruimetijdgespeculeerd,maarhetwerd–veleongelukken inFrankrijkenelderslater–uiteindelijkduidelijkdathette wijtenwasaan“flutter”,eentotdietijdonbekendfenomeen.

DeHanriotvanRostwastelaatgereedomtekunnen deelnemenenwerddaaromophetlaatstemoment teruggetrokken,ookomdatdeverzekeringsmaatschappij weigerdeditnietbeproefdevliegtuigteverzekeren.De metalenHD22wasvoorzijntijdzekereenbijzonder vliegtuigmaarheeftnooitkunnentonenwathetwaardwas. Deeliminatieproevenwarennuoverbodiggewordenende FransedeelnamebestondgeheeluitNieuportvliegtuigen. EendaarvanwasweereenNiD29V,diezouworden gevlogendoorLasne,maardeanderetweewarengeheel nieuwevliegtuigen,diegeenNieuportnummerschijnente hebbengedragen.Zewerdenaangeduidals “sesquiplan”,watnormaalstaatvoor anderhalfdekker,alwasdeondervleugelindit gevalnietmeerdaneenvleugeltjetussende wielen.DeconstructeurDelagehadgekozen vooreendikkevleugelendezehadvrijdragend kunnenzijn,maardeeisenvandeSTAé maaktendattweestijlenonderdevleugel moestenwordenaangebracht.Tweewerden gebouwd,waarvandeene(racenummer6)een rode,deandere(racenummer7)eenblauwe staarthad.

DebuitenlandseinzendingenwareneenGloster IdiedoordeontwerperHenryP.Folland “Bamel”werdgenoemd“omdatheteen kruisingwastusseneenbeer(bear)eneen kameel(camel)6”.JimmyJameshadmetdit vliegtuig,G­EAXZ,de1921AerialDerbyte Hendongewonnen.VoordeCoupeDeutsch

kreegheteenkleinervleugeloppervlakterwijldeintrekbare radiator,dieveelproblemenhadgegeven,werdvervangen doortweeLamblinradiatorenvanhettype‘casieràhomards’ (kreeftenpot).Deanderebuitenlandsedeelnemerwasde ItaliaanFrancescoBrack­PapameteenFiatR.700.Fiats ontwerperRosatelliwaseringeslaagddekrachtigemaar omvangrijketwaalfcilinderFiatA.12motorineen racevliegtuigintebouwen,waarvandanookveelwerd verwacht.

Opzaterdag1oktoberwerddewedstrijdgevlogenenSadiLecointewasdeeerstedie,om9uur41hetluchtruimkoos. Naruim9 ½ minuutwasdeNieuport50kmverderenmaakte SadidebochtbijLaMarmogne.BijTouryginghetopde terugwegechtermis.Deschroefbrakenwegvliegendedelen beschadigdendevleugel.Bijdenoodlandingwerdhettoestel geheelvernieldmaarSadi­Lecointekwamermetlichte verwondingenaf.Om10uur23volgdedeItaliaanBrackPapaenhijlegdedeeerste100kmafin20minuten5 seconden,watoverdieafstandeennieuwwereldrecord betekende.VeelverderkwamdeFiatechterniet.Naeen breukindebrandstofleidingmoestBrack­PapabijRuan,op 16kmvanLaMarmognezijnvliegtuigaandegrondzetten. JimmyJamesvertrok’smiddagsom3uur40.Hijlegdede eerste100kmafin22minuten10seconden,maartijdensde

eersterondemerktehijdateendeelvandebekledingaande linkeronderkantvandebovenvleugellosliet.Toendit verschijnselzichopdetweederondeaanderechterkantook voordeedvondJameshetverstandignaardegrondterugte keren,indachtigookwatmetDeRomanetwasgebeurd.Ook hierhad‘flutter’partengespeeld,alwerddatindietijdniet beseftendachtmenaanslechtstikwerk.

NuwarendetweeFransenovergeblevenenterwijlde schemeringalinvielstartteLasneom4uur21indeNieuport 29VdiehetjaartevorenookdeGordonBennettwedstrijd hadgewonnen.Metdrierondenvanruim23minutenwashij beslistnietdesnelste.Zijntotaletijdwas1uur9minutenen 56seconden.TerwijlLasnenogindeluchtwasvertrok Kirschindeandere“sesquiplan”.Hijvloog,misschien voorzichtiggewordendoorhetlotvanSadi­Lecointe,minder sneldandeze,maarlegdenogaltijddedrierondesvan100 kminelkzo’n21minuten,waarmeezijntotaletijd64 minutenen59secondenwerd.Datwasnogaltijdsnellerdan LasneendaarmeewasGeorgesKirschdewinnaarvan1921.

1922

DetweedewedstrijdomdeCoupeDeutschdelaMeurthe vondplaatsopzaterdag30september1922,volgensdezelfde regelsalshetjaartevoren.Welwasbepaalddatdewinnaar

Boven:DeHanriotHD22 namuiteindelijknietdeel aanderacevan1921.

Links:DeNieuport29V vanFernandLasne. (Foto:Muséedel’Air)

Boven:DeNieuportsesquipla

Onder:DeNieuportwaarinKirschin1921winnaarwerd.(Foto:Muséedel’Air) minimaal280km/umoestbehalen,desnelheiddiein1921 dewinnaarhadopgeleverd.Onderdedeelnemerswaren diverseoudebekenden,Sadi­Lecointe,FernardLasne, JimmyJamesenFrancescoBrack­Papa,enookde deelnemendevliegtuigenwarentendeledezelfde,zijhet verbeterdemodellen.Maarerwarenookinschrijvingenvan geheelnieuweenonbekendevliegtuigen–alzijndiein meerderheidnooitteEtampesvanstartgegaan.De deelnemerslijstwasalsvolgt:

10.BristolModel72(480pkBristolJupiterIV),pilootCyril Unwins; (Deracenummers7en8zijnonbevestigd,nummer9is onbekend).

1.GlosterMarsIBamel(450pkNapierLionII),piloot JamesHerbertJames;

2.FiatR.700(837pkFiatA14),pilootFrancescoBrackPapa;

3.SpadS.38(450pkLorraine­Dietrich12Eb),pilootJean Casale;

4.Nieuport29V(320pkHispano­Suiza8Fb),piloten Berthelin/FernandLasne;

5.Nieuportsesquiplan1922(370pkHS42),pilotenFernand Lasne/Sadi­Lecointe;

6.Nieuport41(400pkWrightH­3),pilootSadi­Lecointe;

7.Simplex–Arnoux(350pkHS42/8Fe),pilootGeorges Madon;

8.Landwerlin­Berreur(700pkFiatA­14),pilootCharles Nungesser;

HetaantalingeschrevenFransevliegtuigenoverschreeddus weerdedrieperlandtoegestaneenop27septemberwasdus weereenracevoorzienomuittemakenwiedeFranse kleurenzoudenverdedigen.Ooknubleekdezeoverbodig. DeNieuport41,eenraceversievanhetNieuport37C.1 jachtvliegtuig,heeftwelzijnracenummeropderomp gedragen,maarproblemenmetdeuitAmerikageïmporteerde motorverhinderdenSadi­Lecointezijneersteproefvluchten temakenopVillacoublay.NieuporttrokdaaropdeNiD­41 terugenSadi­Lecointezounuvliegenmetdeverbeterde sesquiplan.FernandLasne,dieoorspronkelijkdezemachine toegewezenhadgekregen,moestnugenoegennemenmetde oudeNiD­29V,dieeerstdoorBerthelinzouworden gevlogen.

DeSpadS.58waseenracevliegtuig,ontwikkelduitdeS.41 jagerendroegdenaam“LouisBlériot”.DeoverigeFranse concurrentenwarenechterminofmeeronbekenden.Georges Madonzoudestaartlozemachinevliegendiewasontworpen doorRenéArnoux,diealeerderdergelijkevliegtuigenhad

ontworpen.HijhaddaarvoordeSociétédesAvionsSimplex opgericht,waarvanderacerhettweedeproductwas.Op24 septemberwerdhettoestelechteropeenvandeeerste proefvluchtenvernieldendatwasheteinde.Delaatste Franseinzendingwasinzijntijdmetgrotegeheimzinnigheid omgeven.Inderegelwerdgesprokenvande“Nungesser” hoeweldezegroteFranse“aas”slechtsvoorzienwasals piloot.HetvliegtuigzelfwasontworpendoorGeorgesMarie LandwerlinenGeorgesAndréBerreurenwasinveel opzichteneenbijzondervliegtuig.Nietalleenwashetevenals deArnoux­machinezonderstaart,maarookhadhetde vleugelinnegatieveV­stelling,alsveellaterbijdeHansajet. Erwerdennogwelwindtunnelproevenuitgevoerd,maarhet toestelwasvoordewedstrijdnietvoltooidenverdween zondereenspoornatelaten.

Vandedriebuitenlanderswarentweeoudebekenden,deFiat vanBrack­PapaendeGlosterBamelG­EAXZ,waarvanhet vleugeloppervlaknogverderwasverkleind.Dederde inschrijvingwasvandeBristolModel72,diemet racenummer10zouwordengevlogendoorCyrilF.Unwins. BijdetestvluchteninEngelanddedenzichechterzulke problemenvoormetdespinneropdemotor,datdemachine werdteruggetrokken.

Zaterdag30september1922waseenprachtige,zonnigedag metweinigwindengoedzicht.Ideaalvooreenluchtraceen eengenoegenvoordeveletoeschouwersdiedewegnaarhet nognietzoeenvoudigtebereikenvliegveldVillesauvagebij

Etampeshaddengevonden.Deracezelfkendeechteropzijn zachtstgezegdeenmerkwaardigresultaat:slechtséén vliegtuigendannogwelhetlangzaamstehaaldede eindstreep.

Hetreglementstonddedeelnemerstoeomtevertrekkenop eendoorhentekiezentijdstiptussen9uurindemorgentot6 uurindeavond.Aangezienhetweergoedwas,besloten meerderepilotenindeochtendtevertrekken.Deeerstewas JeanCasaledieom10uur11hetluchtruimkoos.Hijlegdede eerste100kmafin24minutenen21seconden,maarkort nadathijaandetweederondewasbegonnenzagmenhet toestelterugkerenenlandenophetterreinvanvertrek.Een radiatorhadeenlekgekregen,demotorwasoververhiten menmerktedeonaangenameluchtvanbrandendeof tenminstesmeulendeverf.Gelukkigwashetvliegtuignietin devluchtinbrandgevlogen,maarde“LouisBlériot”van Casalewasuitderace.Ondertussenwasom10uur29BrackPapaookgestart,maarhijhadkennelijknietgoedopgelet, wanthijhaddestartlijngepasseerdachterderugvande tijdwaarnemersinplaatsvanvoorhenlangs–zodatgeen officiëletijdgenoteerdkonworden.Nietsvermoedendvloog hijzijndrierondesomeenuur,tweeminutenen27seconden latertelanden,eengemiddeldesnelheidvan288,400km/u. Eenmaalweeropdegrondkreeghijhetslechtenieuwste horendatzijnprestatienietmeetelde,maardathijdesgewenst opnieuwmochtstarten.InmiddelswasookLasneindelucht, dieom10uur36gestartwas.HijvloogzijnNieuport tweedekkermetgroteregelmaatenvolbrachtde300kmin

Links:DeNieuport29Vmet startnummer4waarmeeFernandLasne in1922winnaarwerd.(Foto:Muséede l’Air)

Onder:DestaartlozeSimplex­Arnoux namin1922uiteindelijknietdeel.

Deandereconcurrentenvertrokkennadelunch.Jamesging om14uur24deluchtinenzijnvooruitzichtenwarengoed. Na18minutenzagmendeGlosterechterterugkerenentot iedersverbazingaanzettentotdelanding.Watwasgebeurd?

JimmyJameshadzijnroutekaart,optriplexplankjes,aaneen koordomzijnnekgehangen,maartoenhijzijnkaartenwilde raadplegenwerdenzegegrependoordeslipstreamenwerd depilootdoorhetkoordvrijwelgewurgd.Hijslaagdeerwel inhetkoorddoortesnijdenmaartoengingendekaarten overboord.Doorditavontuurwashijnogaluitkoersgeraakt enhijwasblijdathijVillesauvagewistterugtevinden. Follandwasrazend,wantdeGlosterhadeengoedekans gehadtewinnen.EenverzoekomnetalsBrack­Papa opnieuweenpogingtemogenwagenwerdechterafgewezen. DestartvanItaliaanwasnietwaargenomenendevluchthad formeeldusnietplaatsgevonden,terwijlJameseencorrecte starthadgemaakt.Brack­Papawasinmiddelsom14uur38 vertrokkenvoorzijntweedepoging,dieechternaeenronde moestwordenafgebroken.DatlietalleenSadi­Lecointeover, diealslaatsteomtienvoorvierVillesauvageverliet.Hij vloogeeneersterondeindefraaietijdvan18 ½ minuut. Kortnadathijweergekeerdwas,zagmendesesquiplan echterterugkeren.Eenbougiehadzichdoorhetcarter geboordendemotor,doordraaiendopdeovergebleven bougie,raakteoververhitenerontstondeenbeginvanbrand. Sadizettedemotorafominzweefvluchthetterreinte bereiken.Meteenvleugelbelastingvan80kg/m2 isdatniet eenvoudigenhijkwamopeenongelukkigstukvanhetveld, roldenogwelzo’n20metermaarsloegtoenoverdekoptot ontzettingvandetoeschouwers.GelukkigstondSadialweer naasthettoestelnogvoordeeerstehulpwasgearriveerd.De CoupeDeutschwasvoorhemonbereikbaargeworden,maar Sadi­Lecointehadweleennieuwsnelheidsrecordover100 kmgevestigdmetdeindrukwekkendesnelheidvan325,401 km/u.NaSadi­LecointesteegBrack­Papaom14uur37op voorzijntweedepoging.Toenhijna100kmbemerktedathij overdeeersterondebijna21minutenhadgedaan,langzamer danzijneerstevlucht,hieldhijhetechtervoorgezien.

VanalledeelnemershaddusLasnealsenigederace uitgevlogen,meteenvliegtuigtypedatbeproefd,solidemaar bepaaldnietechtnieuwwas.Hetbeweesdatsoliditeiten

regelmaathetkanwinnenvaninnovatie.Hettoondeookdat eenongeluk–ofpurepech­ineenkleinhoekjekanzitten. Aangezienhetreglementbepaaldedatalseeninschrijver tweekeerachtereendewedstrijdwoneenderderaceniet gevlogenzouwordenmaardehelepotaanhemtoeviel,ging deCoupeDeutschnudefinitiefnaardefirmaNieuport­Astra. Hetzounogruimtienjaardurenvoorweereencompetitie omeenDeutschdelaMeurtheprijszouworden georganiseerd.

LaCoupeDeutschdelaMeurthe(1933–1936) Sindsin1925deCoupe“Commodore”LouisBeaumontwas gewonnendoorSadi­LecointemeteenNieuport42hadin Frankrijkgeensnelheidsraceindeluchtmeer plaatsgevonden.Hetwaseerstrondheteindvan1931datde AéroClubdeFrance(AéCF)aankondigdedateennieuwe snelheidsracezouwordengeorganiseerd.Hetinitiatiefwas afkomstigvanMlleSuzanneDeutschdelaMeurthe,dochter vanHenryenzelfookgeïnteresseerdindeluchtvaarten andereactiviteitendiedesteunvanhaarvaderhadden genoten.Zijhaddaaraaneenaantaleenvoudigevoorwaarden verbonden:“Dewedstrijdisinternationaal;hijstaatopen voorallemachineszwaarderdanlucht.Vooriedere competitiezaldeAéro­clubdeFrancedemaximum cilinderinhoudbepalen,dienimmermeermagzijndan8 liter.Hijkanzichafspelen,volgensbeslissingvandeAéroclub,telandoftewater,iederjaarofiederetweejaar.Hij moetgaanovereenparcoursvantenminste2.000km.Hij wordtdefinitiefgewonnendoordedeelnemerdiehemdrie keerheeftgewonnen.”

Debepalingoverdemaximalecilinderinhoudtoondede filosofieachterdezewedstrijd.Deluchtracesvandietijd, zoalsdieomdeSchneiderTrophyendeAmerikaanse NationalAirRaces,waargeenenkelebeperkingbestond, warenvooralgekenmerktdoorsteedszwaarderemotoren.De daarbijbehorendeluchtmonsterszoalsbijvoorbeelddeGee Beeracers,warensteedsduurderinontwikkelingen gevaarlijkeromtevliegen.BijdeCoupeDeutschstondeen bijdrageaandemeeralgemeneluchtvaartvoorop,met motorendiemeeralgemeengebruiktzoudenkunnenworden. Stroomlijnenandereverfijningen,naastdekwaliteitenvan depilotenzoudendoorslaggevendmoetenzijn.Ookzoudit deelnameopenenvoorkleinerevliegtuigentegenlagere ontwikkelingskosten.SuzanneDeutschdelaMeurthestelde eencoupeterwaardevan20.000francsendriemaal100.000 francsbeschikbaar,terwijldeFransestaatdaarnogeensdrie miljoenaantoevoegdevoorFransedeelnemersmetgeheelin

Frankrijkgebouwdetoestellen.

DeAéCFwerkteeenreglementuitdatinveelopzichtenleek opdatvandeeerdereCoupeDeutsch.DeFransestaathadhet vliegveldEtampes­Mondésirterbeschikkinggesteldende racezouzichditkeerafspelenovereentrajectEtampes–Chartres–Boncé­Dammarie–Etampes,eenafstandvan100 km.Metalenpylonsvanachtmeterhoogentweebordenvan eenmetergavendekeerpuntenaan.Na1000kmwaseen verplichterustpauzeingelast;tussentijdsmochtgetankt worden.Voorheteerstindergelijkewedstrijdenbepaaldede kleurvandevliegtuigenhetdeelnemendeland,zoalsdatin dietijdreedsbijautoracesgebruikelijkwas,metuiteraard blauwvoorFrankrijk.Dewedstrijdwasvoorzienvoor zondag28mei1933.Iederedeelnemermoestuiterlijk14mei eenvluchtvan100kmingeslotencircuithebbengemaakt over100kmmeteengemiddeldesnelheidvantenminste200 km/u.Zokonwordenvoorkomendatgeheelonbeproefde vliegtuigendelucht(ofjuistniet…)ingingen.

1933

Bijhetsluitenvandeinschrijvinghaddenzich13deelnemers aangemeld.

1.Albert140RV(205pkRégnierR6Bo),pilootEdouard Albert;

2.ComperSwift(146pkDHGipsyMajor),pilootNick Comper;

3.FarmanF.370(400pkFarman­12Brs),pilootAndréSalel;

4.Albert140(205pkRégnierR6Bo)

5.Kellner­Bechereau28VD(400pkDelage12GV),piloot MauriceVernhol;

6.CaudronC.362(170pkRenaultBengaliS),piloot RaymondDelmotte;

7.FarmanF.380(170pkRenaultBengaliS),pilootMaurice Arnoux;

8.CaudronC.366(205pkRégnierR6Bo),pilootHenri

Links:DeNieuport41 waseenraceversie vandeNieuport37C.1 jager,hieropdeSalon van1922.(Foto: Meurisse)

Onder:DeAlbert140 waseenvande vliegtuigendiein1933 uiteindelijkniet deelnamen.

9.FarmanF.358(130pkHispano­Suiza6Pa),pilootHenri Rabatel;

10.Potez53(310pkPotez9B),pilootGeorgesDétré;

11.CaudronC.362(170pkRenaultBengaliS),piloot LudovicArrachart;

12.Potez53(310pkPotez9B),pilootGustaveLemoine;

13.CaudronC.370ofPayenSP25(600pkBaudot Complex).

Demeestevliegtuigenwareningeschrevendoorhun fabrikanten,maarerwarenenkeleuitzonderingen.DeBritse Comper(startnummer2)wasingeschrevendooreen Fransman,GeorgesAversenguitOran,metalsgevolgdatook ditvliegtuigG­ABWW,deFranseblauwekleurhad gekregen.DeCaudronC.366(nr.8)wasingeschrevendoor demotorfabrikantRégnier.Hetvliegtuigondernummer13 doordemotorfabrikantBaudot.DeFarmanF.358was ingeschrevendoordeeigenaar,FernandLanglois.De startnummerswarendoorhetlotbepaald.

Defabriekendiedewedstrijdindejarentwintighadden gedomineerd,Nieuportvoorop,warennunietmeer vertegenwoordigd.Hunplaatswasingenomendoorandere belangrijkeFransevliegtuigbouwers:Caudron,Farmanen Potez,metdaarnaastenkeleminderbekendefabrieken.Onder dielaatstewasdein1926doorEdouardAlbertopgerichte S.A.desAvionsAlbert,diezichtotdietijdvooralhad toegelegdoplichtevliegtuigen.VoordeCoupeDeutsch werdentweevliegtuigeninaanbouwgenomen,aangeduidals A­120RV.Hetwaseengeheelhoutenlaagdekkermetvast onderstel.Metde205pkRégnier6Bomotorwerdeen snelheidvan370km/uberekend.Slechtséénexemplaar vloogwerkelijk,maardemotorwastelaatgereedomnogte kunnendeelnemen.EenjaarlaterslootAvionsAlbertde deuren.

Vallot;

Réalisationd’AppareilsPrototypes(S.R.A.P.).In1931ging hijsamenwerkingaanmetdecarosseriebouwerJacques Kellner,diezichookvoordevliegtuigbouwinteresseerde. VoordeCoupeDeutschontwierpBechereaueen aerodynamischverfijndegeheelmetalenlaagdekkermeteen spanwijdtevanslechts6,65mbijeenlengtevan7,15men eenvleugeloppervlakvan10m2.AlsmotorwerdeenDelage DE85(ook12GV)van350/400pkgekozen.Tweeweken voordewedstrijdwasdeKellner­Bechereaugereedende eerstevluchten,uitgevoerddoorkapiteinMauriceVernhol verliepenzonderproblemen.Op14meikreegdemachine echtermotorproblemendieresulteerdenineenstoomwolkdie depiloothetzichtontnam.Hijprobeerdenogeen noodlandingtemakenophetoude,nietmeergebruikte terreinvanVillesauvage.Hettoestelkwamechterongelukkig terechtenbrak.Vernholkwamermetlichteverwondingenaf.

DeoudeenbeproefdefirmaCaudronhadinMarcelRiffard in1933eengeniaalconstructeurindienstgekregen.Voorde CoupeDeutschontwierphijeenlaagdekkerracevliegtuigvan houtenconstructie,ontwikkelduiteenontwerpdathijreeds eerderopstapelhadgezet.Alsmotorhadmenoorspronkelijk deChaise8Cvoorzien(C.360)dieechternietgebouwdwerd bijgebrekaanfinanciënenvervolgensdeRégnierdienietop tijdklaarkwam.Riffardmoestnuzijntoevluchtnementotde RenaultBengaliS(SvoorSpécial),infeiteeenaangepaste Renault4Pdi.DitwerddeCaudronC.362,waarvantwee

doorCaudronwerdeningeschreven.Zezoudengevlogen ndoorRaymondDelmotteenLudovicArrachart.De motorfabrikantRégnierkochtdederdemachineomdaarhet enigegereedzijndeexemplaarvanzijnRégnierR6motorin teinstalleren.DiemotorwaszwaarderdandeBengaliSen zomoestennogenkeleaanpassingenwordengedaanenwerd ditdeC.366,diezouwordengevlogendoorHenriVallot.

DeeveneenseerbiedwaardigefirmaFarmanontwikkelde voordeCoupeDeutschtweeracevliegtuigen.Hetene,F.370, hadeentwaalfcilinderFarman(Waseige)12Brsmotor,diebij 4020t/min438pkgafbijeencilinderinhoudvannetonderde achtliter.Hetgeheelhoutenvliegtuighadeenonderstelvan eenwiel,datnietintrekbaarwasomdatdaarbovende brandstoftankzat.Meteengewichtvan1600kgwashetde zwaarstevanalledeelnemers.DeandereFarmaninzending, F.380,wasjuistzeerlicht,meteenleeggewichtvan340kg. HetwaseenverreontwikkelingvanhetF.230sportvliegtuig, hadweleenintrekbaaronderstelenwasverfijnder ontworpen,metnoggeringervleugeloppervlak.Demotor wasnetalsbijdeCaudroneenverbeterdeRenaultBengali 4Pdi.DittoestelzouwordengevlogendoorMauriceArnoux, terwijldeF.370wastoevertrouwdaanAndréSalel.Erwas nogeenderdeFarmaningeschreven.FernandLangloishadde FarmanF.358,met100pkHispano­Suiza6Padezwaarstein deF.350serie,aangeschafteningeschrevennogvoorhetzijn bewijsvanluchtwaardigheidhad.Hettoestelzouworden gevlogendoorHenriRabatel,voormaliginvliegerop Villacoublay.Zichrealiserenddathijgeenschijnvankans zoumakenmetzo’ntoesteltrokhijzichvoordewedstrijd terug.

DeFarmanF.370waarmee AndréSalelin1933deelnam. (Foto:WideWorldPhotos/NYT)

DePotezfabriekwasindietijdeenvandebelangrijkste Fransevliegtuigproducenten,vooralbekenddoorde veelzijdigePotez25.Racevliegtuigenhadhetbedrijfechter nognietgebouwd.TochbeslootHenryPotezinjanuari1933, dusnoggeenhalfjaarvoordewedstrijd,aandecompetitie deeltenemenendatnietalleenmeteenvliegtuigmaarook meteeneigenontworpenmotor.Ditwasgeengeringe prestatie,wanterkondusnietwordenvoortgebouwdop eerderemodellen.Alineenvroegstadiumwerdgekozen vooreenlaagdekkermet–nawindtunnelproeven–een intrekbaarlandingsgestel.Deslankerompwerdontworpen metdeomvangvanbeideuitgekozenpiloten,Gustave LemoineenGeorgesDétré,ingedachten,maarvooraldie vandemotor,dieeendiameterhadvan0,97m.Potez bouwdetotdantoeslechtsluchtgekoeldestermotoren,wat aerodynamischnadelenhadtenopzichtevande vloestofgekoeldelijnmotorenvanCaudron­Renault,Farman enRégnier,maarsnelleropgangtebrengendoorde luchtkoeling.Eennegencilinderstermotorwerdontwikkeld uitdePotez9A,diebinnendetoegelatencilinderinhoudvan 8liter310pkgafbij2520t/min.Op26aprilmaakte Lemoinedeeerstevluchtmetdenieuwemachine,dieals Potez53werdaangeduidenreedszijnracenummer“10” droeg.WeldrawasookdetweedePotez53gereed.

Hetminstisbekendoverhetvliegtuigdatonderracenummer 13werdingeschreven.PierreBaudot,voormaligtechnisch directeurbijBlériot,ontwierpin1933eenmotor,genaamd Complex(“complexesécurité”),dieinBelgiëbijdeMinerva fabriekzouwordengebouwd.Hetwaseenmerkwaardige stermotorvan32(!)cilindersvan250ccinvierrijenvan achtdieoptweekrukassenwerkten.Demotorzouaantwee contra­roterendeschroeveneenvermogengevenvan600pk.

Boven:DedoorBechereau ontworpenslanke28VD.(Foto:via Roger Giraud)

Links:DedoorDelmottein1933 gevlogenCaudronC.362.

Hijwerdbijgebrekaanfondsenechternooitvoltooid.Baudot wildezijnmotorineenCaudronC.360installeren,diedan C.370zouzijngeworden,maarin“LesAiles”van11mei 1933werdgemelddatdeCaudron­Baudot“Complex”was teruggetrokken.RolandPayenoverwoogdezemotorte gebruikenvoorzijnprojectSP25,eenvanzijneerstedelta ontwerpen.Uiteindelijkkwamookhiernietsvanterecht, maarPayenontwikkeldeverderenzijnPa100werdnog ingeschrevenvoordeCoupeDeutschvan1934.

Nietalleingeschrevenvliegtuigenpresenteerdenzichdus voorderace.SlechtsdeComperendeCaudrons,Farmansen Potezhaddenzichgekwalificeerd.Maarderacezou,nog voorhijplaatsvond,overschaduwdwordendooreentweede ongeval.Op23meikreegArracharttijdenseen trainingsvluchtmotorpechenzagzichgenoodzaakteen noodlandingtemakenindeomgevingvanAuneau.Ineen poginghoogspanningskabelstevermijdensloegdeCaudron tegendegrondenoverdekop.LudovicArrachart,eengroot pilootmetvelerecordsenlangeafstandsvluchtenopzijn naam,wasopslagdood.

HetongelukmetArrachartwasvoorhetMinistèredel’Air aanleidinghetreglementopenkelepuntenaantepassenom deveiligheidvoordepilotentevergroten.Zomochtnuna elke500kmeenstopgemaaktworden,werdeencontroleop defysiekegesteldheidvandevliegersbijelkestopgeregeld enwerdaangeradennietlagerdan300metertevliegen.Het meenemenvaneenparachutewerdaanbevolen.Driedagen latergingookdeCaudronvanVallotverloren,zijhetditkeer zonderernstigegevolgenvoordepiloot.Op26meiginghet toestel,waarschijnlijkdooreenoneffenheidinhetterrein,te vroegdeluchtinstorttekortdaarnaneer.Vleugelen

DeCaudronC.366werdin1933 ingeschrevendoorde motorfabrikantRégnieren gevlogendoorHenriVallot.

onderstelwarenbeschadigdenreparatieswarenopzokorte termijnuitgesloten.

DewedstrijdgingtussendetweePotez,deCaudronvan Delmotte,de“zware”FarmanvanSalelendeComper.Dat wasoverigensnietopdevoorzienezondag28mei.Hetweer wasteongunstigendewedstrijdwerduitgesteldtotmaandag 29mei.Gestartzouwordennaarstartnummer,iederetwee minutenvanaf9uur45.NickCompergingalseerstedelucht in,maarhadproblemenmetdekoeling,waardoorhij gedwongenwasnietopvollesnelheidtevliegenmaarzijn eersterondeaflegdemeteensnelheidvan240,8km/u.Hij wasdanookweldraalingehaalddoorSalel,die301,5km/u haalde.Delmottedeedhetmet258,8km/uindeeersteronde watkalmeraan.Devolgendedeelnemerkwamnietverder dan150meter.Hetongelijketerreinwaswaarschijnlijkde oorzaakdatde“lichte”FarmanvanArnouxbijdestartvan dewedstrijddoorzijnonderstelgingendeschroefbrak, waardoorverderedeelnamewasuitgesloten.Détré,dieop26 meialmeteenPotez36sportvliegtuighetparcourshad verkend,maaktemet321,4kn/udesnelsteronde.Want Lemoinewasverdwaaldgeweest.Hijhaddeschaduwvan eenwolkaangezienvooreenbosenzoeenkwartierverloren. Daarnapoogdehijzijnachterstandintehalenenzettezelfs eenvierderondeneervan365,1km/u.Maardaarnagafhij omnooitgeheelopgehelderderedenopenzettenaheteind vandevierderondezijntoestelaandegrond.Lemoinewas chef­pilootbijPotezenhetlagdusvoordehanddathijde wedstrijdmoestwinnen.NuwasdataanDétré.Dielagbijde verplichtestopna1000kmalvoor,ookalomdatzijnPotez metzijngrotebrandstofreservoirsalsenigehadkunnen afzienvaneentussenlandingna500km.Détrédeedwatvan hemverwachtwerdenlanddenaeenvliegtijdvan6uur11 minutenen45seconden,eengemiddeldevan322,8km/u meteensnelsterondevan329,4km/u.Delmottewasnazijn langzamestartwelsnellergegaanenhaduiteindelijkbij aankomsteengemiddeldebereiktvan316,1km/u.Hijkwam slechts6minutenen36secondentekortopdewinnaar.Dat lietComperalsderdeindeluchtendeFransevliegerswaren zosportiefomtewachtenmethetontkurkenvande champagnetotookhijgelandwas.

1934

Op27mei1934zouvoordetweedekeerdeCoupeDeutsch wordenvervlogen,ophetzelfdeparcoursalsin1933.De enkelewijzigingeninhetreglementwarenvanondergeschikt

belang.Ookditkeerstonddewedstrijdopenvoor buitenlanders,maarindepraktijkwasNickComper wederomdeenigedeelnemerdienietuitFrankrijkkwam. Hetschijntdebedoelingtezijngeweestdatviervliegtuigen, ingeschrevendoordeItaliaanseaero­clubzoudendeelnemen, maaruiteindelijkdedendezenietmee.OverdezeItaliaanse inzendingisverdernietsbekend,maarwelzijnstartnummers voordeItalianengereserveerd.Delijstvanstartnummersen deelnemerswasalsvolgt:

1.Potez532(315pkPotez9Bb),pilootGeorgesDétré;

3.Potez533(350pk9Bb),pilootGustaveLemoine;

4.CaudronC.366Atalante(217pkRégnierR6),pilootLouis Massotte;

6.Caudron­RenaultC.460(300pkRenault433),piloot RaymondDelmotte;

7.Caudron­RenaultC.460(300pkRenault433),pilootYves Lacombe;

10.Caudron­RenaultC.460(300pkRenault433),piloot AlbertMonville;

11.PayenPa100(Régnier),pilootLouisMassotte;

12.ComperStreak(146pkDHGipsyMajor),pilootNick Comper;

13.Caudron­RenaultC.450(300pkRenault433),piloot MauriceArnoux; Startnummers2,5en9,enmogelijkook8warenvoorItalië gereserveerd.

Hetwarendetweegroteconcurrentenvanderacevan1933 diezichweerinhetveldbegaven.Inhetvoorgaandejaarwas voorCaudronenPotezdevoorbereidingstijdgeringgeweest, nugingmenmeteenallebeschikbaretijdbenutten.Ook RégnierprobeerdehetnogeenkeerenNickComperkwam meteennieuwemachine.

Comperhadzijnnieuwevliegtuig,eeneenpersoons racevliegtuig,genaamd“Streak”ontworpenvoorde InternationalAirRaces,dieinaugustus1933inPorthmouth voorheteerstzoudenplaatsvinden,maaruiteindelijkniet doorgingen.NubesloothijdeStreaktegebruikeninde1934 CoupeDeutsch.DeStreakwasintegenstellingtotdeSwift eenlaagdekkermetintrekbaaronderstel.Demotorwaseen 146pkGipsyMajorenmaaktezijneerstevluchtop12april 1934.Op18meikreeghetderegistratieG­ACNCenop22 meivertrokCompermetdeStreaknaarEtampes.Hijzalzich toenalbewustzijngeweestdatzijnkansengeringwaren tegendeFranseconcurrentie.

BijdetweeFransefabriekendiein1933succesvolwaren geweesthadmenintussennietstilgezeten.Potezhad beslotenvoorttebouwenopheteerderesuccesenkwammet tweenieuwetoestellen,de532en533.De532wasinfeitede machine(“10”)vanLemoine,maarverfijnd. Windtunnelproevenhaddenuitgewezendateenlangereromp beterwasendecockpitkapwasslankergeworden.Demotor waseenPotez9Bbvan350pk.De533waseengeheelnieuw vliegtuigdatoponderdelenvande532verschilde,korterwas eneenkleinerevleugeloppervlaktehad.Decockpitwaslager enverdweenbijnageheelinderomp.

BijCaudron,injuli1933samengegaanmetRenault,had Riffardeennieuwvliegtuigontwikkeld,datC.460werd.Het toestelbouwdevoortopdeC.362,maarwasslankerenhad eenintrekbaarCharlestoplandingsgestel.DeRenault433 motorwasspeciaalvoordeCoupeDeutschontwikkeld.Het waseenontwikkelingvandeBengalimaarnumetzes cilinders(vankleinereinhoudomonderdeachtliterte blijven)die 300/305pkgaf.Caudronbouwdevier

exemplaren,maaromdathetintrekbare ondersteltochweldenodigeproblemen opleverde,beslootRiffardeenexemplaaruitte rustenmeteenvast,gestroomlijndonderstel. DitwerddeC.450diezouwordengevlogen doorMauriceArnoux;depilotenvandedrie C.460warenDelmotte,LacombeenMonville. MaardeCharlestoponderstellenbleven moeilijkhedengevenenophetlaatstemoment beslootRiffardookdeanderetoestellenmet vastgezetondersteltelatenvliegen.Verderhad demotorfabrikantRégnierbeslotenzijnoude C.366teverjongenenuitterustenmeteen nieuwe,verbeterdeR6motor.Hettoestelzou wordengevlogendoorLouisMassotteenkreegnudenaam “Atalante”7.ZowarenvijfCaudronmachinesinderace.

DoortussenkomstvanMassottewasRolandPayenincontact gekomenmetEmileRégnierdieaanhemhadtoegezegdeen motorvan180/200pktelenenvoorzijnnieuwePa­100 “Flèchevolante”.MaarhetongelukwildedattoenRégnieren Massottedeinaanbouwzijndemachinekwamenbekijken,ze vergezeldwerdendoorAndréHerbemont,dechef­ontwerper vanBlériot­Spad,diezichdenigrerendoverhettoesteluitliet. Hettoestelwasreedsingeschrevenonderstartnummer11, maarRégniertroknuzijntoezegginginendePa­100wasnu zondermotor.Hetwasdaarmeetelaatomin1934aande CoupeDeutschdeeltenemen.

Deracewerdopzondag27mei1934begunstigddoor prachtigweer,totgenoegenvandemenigtedienaarEtampes wasgetrokkenomvanhetschouwspeltegenieten.Daaronder warenookdeministervanluchtvaartgeneraalDenain,ende FransepresidentLebrun.Om9uurindeochtendvertrokde winnaarvan1933,GeorgesDétré,als eerstemetzijnPotez532,diebijnadehele lengtevanhetveld–1000meter–nodig hadomindeluchttekomen.Na985km moesthijechteronvrijwillignaardegrond doormotorpech.Lemoinevertrokals tweedeenomdatzijnPotez533een propellerhadmetvariabelespoedhadhij daarvoorminderdandehelftvandetijden startlengtenodig.Détréhadineen dergelijkenieuwigheidgeenvertrouwen gehadenhetzoublijkendathijdaarinniet helemaalongelijkhad.Bijhetbeginvande tweederonde,nadeverplichtestopna 1000km,bleekdeRatierschroef,watmen ookprobeerde,nietineenlagespoedte krijgen.Hetvermogenvandemotorinde startwasdaardoortelaagendePotez533 wasuitderace.Lemoinewasoverigens waarschijnlijkblijaandegrondtekunnen blijven,wanthijhadzeergeledenonderde Links:Détrévoorzijnin1933winnende Onder:DePotez53“10”waarmeeDétréin 1933deCoupeDeutschwon.(Foto:Musée

opgepomptkonwordenzodathetwielmoestworden vervangen,envervolgensstartproblemen.Uiteindelijk vertrokhijmettweeuurvertraging.Monvillezoudusvoor Lacombevertrekken,maartoenzijnkoudemotoreerst weigerdetestartenliephijookeenvertragingvaninzijn gevalnegenminutenop.Lacombevloognogweltotzijn dertienderonde,maarvondondankseenheelsnellelaatste rondezijnachterstandtoentegrootengafop.Comperwas devolgendeenvloogmetregelmaattotzijnonderstelniet meeringetrokkenbleefenhijindezesderondevande middagmoestopgeven.ZowarennogvierCaudronsinde lucht,waarvandestrijdvooralgingtussenDelmotteen Arnoux,wantMassotteindelangzamereC.366enMonville metzijnvertraagdestartdedennietmeerechtmeevoorde winst.Maartoenverscheenaanheteindvandeachttiende rondeArnouxalleenbovenhetveld.Delmottehadvanzijn motorteveelgevraagdover800kmenzijnolievoorraad verbruikt.Na1900kmginghijindebuurtvanChartres veiligaandegrond.ZogingArnouxalseersteoverdestreep. Zijngemiddeldeoverdeheleracewas388,977km/u. MassottehieldmetzijnC.366deeervanRégnierhoogen werdtweedemeteengemiddeldevan360,890km/uen

DePotez532“1”vanDétréin 1934.(Foto:Muséedel’Air)

Monvillederde.Zijngemiddeldevan337,240km/uwas negatiefbeïnvloeddoorzijnvertraagdestartenzijn vastgezettemaarnietgestroomlijndeonderstel.VoorCaudron washeteengrootsucces,datzichnogverderzouherhalen.

1935

DewedstrijdomdeCoupeDeutschwaseengeheelFranse aangelegenheid.HetwasuiteindelijkookgeheeleenCaudron aangelegenheid,wantalleandereingeschrevenvliegtuigen werdenomeenofandereredenteruggetrokken.Datwaren noginteressantevliegtuigen,waarvanhetjammerisdatze niettezienwaren.Dewedstrijdzouplaatsvindenopzondag 19mei1935enhetreglementwasslechtsopondergeschikte puntenaangepast.Ingeschrevenwarendevolgende vliegtuigen:

1.Caudron­RenaultC.430(180pkRenault438),piloot CharlesFranco;

2.CaudronMartinet­Régnier(280pkRégnierR161­01), pilootLouisMasotte;

3.Caudron­RenaultC.450(330pkRenault456),piloot AlbertMonville;

4.NennigC.3(280pkRégnierR161­01),pilootGuyBart;

5.Caudron­RenaultC.460(330pkRenault456),pilootYves Lacombe;

6.Caudron­RenaultC.460(330pkRenault456),Maurice Arnoux;

7.PayenPa101(380pkGnome­Rhône7KdrTitan),piloot

De“Atalante”,dedoorMassotte in 1934 gevlogenCaudronC.366. (Photo:Rol/Muséedel’Air)

ArnouxinzijnCaudronC.450 “13”voordestartvoordetweede 1000kmin1934.(Foto:Photo Rol/Muséedel’Air)

JeanMeunier;

8.Caudron­RenaultC.460(330pkRenault456),piloot RaymondDelmotte.

EdmondNennigwaschef­werktuigkundigevandeAéro­club RolandGarrosopOrly(waarvanSuzanneDeutschdela Meurthevoorzitterwas)enhadreedsenkelelichte vliegtuigenontworpentoeningesprekkenmetGuyBart,die opdatzelfdeOrlyeenvliegschoolhad,hetdenkbeeldwerd geboreneenvliegtuigtebouwenvoordeCoupeDeutsch 1935.Hetwerkaanhetvliegtuig,waarvaneenmodelwas beproefdindewindtunnelteSaint­Cyr,begonInjanuari 1935.Hettoestelwerdgebouwdineenruimtevande drukkerijvanMichelDulud,eenleerlingvanBartteParijs. SlechtsvijfdagenvoorteEtampes­Mondésirde toelatingsproevenzoudenplaatsvinden,werdhettoestelnaar ditvliegveldgebracht.Hetwaseenslankeeendekker, ontworpenronddeomvangvande–nietaltegrote–Guy Bart.Messierhadeenonderstelgeleend,Ratiereenpropeller enRégnierbleekbereidomzijnnieuwezescilindermotorter beschikkingtestellen,die250pkzougeven,dieookeerst vijfdagenvoordetoelatingsproevenarriveerde.Geletopde haastwaarmeedeNennigC.3gebouwdmoestworden,was debouwvandemotorkapuitbesteed.Helaasbleekdezetoen hijarriveerdedriecentimetertekorttezijn…Erwasgeen tijdmeeromditteherstellenenzogingdeC.3nooitdelucht in.TweejaarlaterbouwdeNennignogeentweederacer,de C.5diegrotendeelsidentiekwasaandeC.3maarmetvast ondersteleneenMiniémotor.Ookditvliegtuigvloognooit, wantvoorhetzoverwashaddendeDuitsersFrankrijkbezet.

DeCaudronC.460vanDelmotte in1934.(Foto:NYTPhoto)

werdhetdePa­101entoenooknogeenNACA­kapwerd aangebrachtleekhettoestelmeeropdeAmerikaanse racevliegtuigenuitdietijd.Echter,deTitanmotorhadeen cilinderinhoudvan19literendaarmeevoldeeddePa101 nietaandevoorschriften.Payenheeftdaarnanogdiverse vliegtuigengebouwd,maaronsverhaaleindigthier.

RégnierhaddeC.366naardeBlériotfabrieklaten overbrengenomhemdoorAndréHerbemontgeheeltelaten herzien.Hetvliegtuigkreegnueenintrekbaarlandingsgestel endecockpitwerdnugeheelverzonkeninderomp.De nieuweR6motormetRootscompressorgafnu310pk.Maar tijdenseenproefvluchtkortvoordetoelatingwarener problemenmetdecompressorindevluchtenmoestMassotte hetinmiddels“Martinet”genoemdetoestelmeteensnelheid van250kmaandegrondzetten.Datwasteveelvoorde “Martinet”dienuuitderacewas.

NahetongelukkigeavontuurvandePayenPa­100in1934 zatdeconstructeurnietstil.HijoverwoogeenDuitseHirth HM508Dmotorvan400pkteinstalleren,maarookbood

BijCaudronwasmenverdergegaanmetdeontwikkelingvan deC.460,dieuitgerustzouwordenmetdenieuwe twaalfcilinderRenault446.Inhetlichtvanhetgrotere gewichtvandenieuwemotorbeslootRiffardnutweenieuwe rompentebouwen,inplaatsvandemoeizameaanpassing vandebestaande.TweewerdenopstapelgezetalsC.560, maaralgauwbleekdatdezewaarschijnlijknietoptijdklaar zoudenzijn.GelukkigwarendeC.460’snogbeschikbaaren dezewerdennuuitgerustmetdeRenault456,eenverbeterde versievande433.DebeideC.560svlogennogwel,maarhet werddaarbijduidelijkdatzenietdoordetoelatingzouden komen.NuwerdeenC.450metvastonderstelmaarvoorzien

vandezelfdemotoralsdeC.460gereedgemaakt,terwijlvoor deandereopengevallenplaatseenberoepwerdgedaanopde toteenzitterverbouwdeC.430RafaleF­AMVA,dieeen Renault438motorvan180pkkreeg.

DederdeeditievandestrijdomdeCoupeDeutschop19mei 1935werdnietbegunstigddoorgoedweer.Hetwasfrisen winderigenslechtsafentoelietdezonzichzien.De belangstellingvanhetpubliekwasdienovereenkomstig beperkt.Om9uurgingFrancometdeC.430alseerstede luchtin,gevolgddoorLacombe,ArnouxenDelmotteopde C.460s.Monvillehaddepechdatzijnmachinenietwilde starteneneerstbougiesmoestenwordenverwisseld,wateen tijdverliesvanzestienminutenopleverdeendeeersten keerdenalterugtoenhijdeluchtinging.Francomoest opgevenindevierderondenadathijteveeloliehadverloren. IndeachtsterondehadookArnouxolieproblemen.Hijmoest eennoodlandingmakenbijPussay,opzeskilometervan Mondésir.NadeeersteduizendkilometerwasDelmotteaan kop,met2uur14min.en41sec.,eengemiddeldevan445,7 km/u.Lacombelagopdetweedeplaats,Monvillewasderde. Evennahalftweevertrokkendedriemachinesweer.

DeCaudronC.450“13”vanArnouxin destartvoordetweede1000kmin1934. (Foto:PhotoRol/Muséedel’Air)

Onder:SuzanneDeutschdelaMeurthe in1935tussentweepiloten,terwijl MonvillealindecockpitvanzijnC.450 zit.(Foto:PhotoRol/Muséedel’Air)

MonvillewaszosportiefzijnmachineaftestaanaanArnoux –wathetreglementtoestond–zodatdezedeheleracekon uitvliegen.Arnouxhadechterdepechdathijterugmoest naarhetveldwegenstevettebougies,maarhijkonweer vertrekken.OndertussenvochtenDelmotteenLacombehun dueluit,datuiteindelijkdoorDelmottewerdgewonnen.Zijn totaletijdwas4uur30min.17sec.,eengemiddeldevan 443,965km/u.Lacombefinishtena4uur42min.en53sec. (424,203km/u);indevijftienderondewaszijnwindscherm losgeraaktenhadhijdatverdermetzijnlinkerhandmoeten vasthouden.Arnouxwerdderdemet5uur44min.en9sec. (348,685km/u).

1936

MetdeachtereenvolgendeoverwinningenvanDétré,Arnoux enDelmottewasdeCoupeDeutschdefinitiefinFranse handengekomen.DeAéCFbeslootdaaropeennieuweserie vandriewedstrijdenteorganiseren,waarvandeeerstezou plaatsvindenop13september1936.Volgensdeorganisatoren wasdezelatedatumgekozenomnoodlandingeninopenveld tevergemakkelijken,waardeoogstdanbinnenzou.Hetwas eenwatdoorzichtigargument.Belangrijkerwas

vervolgensdeeerstebetaaldevakantiesdevoorbereidingen vertraagdhadden.Zevenvliegtuigenwerdenuiteindelijk ingeschreven8:

1.Caudron­RenaultC.450(330pkRenault456),pilootYves Lacombe;

2.Caudron­RenaultC.461(360pkRenault458),piloot MauriceArnoux;

3.Caudron­RenaultC.461(360pkRenault456),piloot RaymondDelmotte;

4.Caudron­RenaultC.560(450pkRenault446);

5.Caudron­RenaultC.561(450pkRenault446);

6.Lignel20(310pkRégnierR161­01),pilootHenriBuret deSaint­Anne;

7.Lignel?

DeLignel20waseenproductvandeSociétéFrançaisede ConstructionsAéronautiques(SFCA)dieinfebruari1936 werdbestelddoordepilootHenriBuretdeSainte­Anneen denaam"LaFoudre"hadgekregen.OmdatdeRégnier motornietoptijdklaarwas,werdhetcontractontbondenen namdeLignel20nietdeel.Sommigebronnengevennogde inschrijvingvaneentweedeLignel,maarhetisnietduidelijk welkemachinehiermeebedoeldkanzijngeweest.

DatlietCaudronalsenigedeelnemeraandeCoupeDeutsch van1936.Voordiewedstrijdwerdendrieexemplarenop stapelgezet,tweealsC.560eneenalsC.561.DeC.560leek veelopdeC.460endeC.561haddeverzonkencockpitvan deC.461waarvanhijooknauwelijksteonderscheidenwas. Hetgrootsteprobleembleekechterdatdevernieuwde Renault446V­12motornogsteedsoververhitraakte, ondankseennieuwkoelingssysteem.Alsgevolgvandevele

Dein1935totraceromgebouwde CaudronC.430Rafale.

DegeheelherzieneC.366als Caudron­RégnierMartinetin 1935.

stakingenindatvoorFrankrijkbewogenjaar1936washet ooknietmogelijkoptijdeenoplossingtevinden.DeC.561 werdnogweldoorDelmotteenmargevandewedstrijd gedemonstreerd,maarvaneenaanvalophetsnelheidsrecord over100kmkwam,ookdoordeslechte weersomstandigheden,niets.Methetuitvallenvande C.560/561blevenslechtsdrieCaudronsoveromdestrijdom deCoupeDeutschaantegaan.

Destartop13septemberwasvoorzienom8uurmaarooknu speeldehetweeropnieuwparten,zodateerstomhalftwaalf Lacombealseerstevertrok,gevolgddoorArnouxen Delmotte.Dezelaatstebleekhetsnelste,meteeneersteronde van390,875km/u,maarindeachtsterondemoesthijmet motorpechaandegrond.Bijdelunch,nadeeerste1000km, lagArnouxvierminutenvooropLacombeenzijn gemiddeldesnelheidwas414,350km/u.Nadelunch vertoondezicheenvreemdschouwspel.Depropellersvande tweeovergebleventoestellendraaiden,maargeenvanbeide pilotenscheenlusttehebbentevertrekken.Arnouxhad moeilijkhedenmetdestartmotorenLacombemetde regulateurvandeschroef.Lacombekonzijnvertragingtot tienminutenbeperken.Enzelfseenhelerondevliegenvoor Arnouxdeluchtinging.Dezehadruimeenhalfuur verspeeldenhoewelhijnogwelzijnbestdeed,washijniet instaatLacombeintehalen.Dieopzijnbeurtwas langzamergaanvliegenomdathijwerdgehinderddoorde benzine­enalcoholdampendieindecabinedrongen.Toen hijeindelijkopdegrondstondenwistdathijgewonnenhad, spronghijmeteenuithettoestel.Daarbijvergathijdatde machine,alsdebrandstofeenmaalopwas,koplastigwas. HetgevolgwasdatdeC.450tothilariteitvandeomstanders opzijnneusgingstaan.Hetwasoverigensopmerkelijkdat hetoudstevliegtuigdewedstrijdhadgewonnen.

Links:DeCaudronC.461van Delmottevoorhetbeginvande wedstrijdop13september 1936.(Foto:PhotoRol/Musée del’Air)

Rechts:DePayenPa101met Gnome­Rhônemotor.(Foto: Fotobureau“Holland”)

Onder:Delmotte,metzijntrouwe hond“Moumousse”,wordtnazijn overwinningin1935gefeliciteerd doorMlleSuzanneDeutschdela Meurtheenministervanluchtvaart generaalDenain.(Foto:FrancePresse)

Boven:Wathadkunnenzijn:deLignel30.

Tenslotte DestrijdomdeCoupeDeutschvan1936zoudelaatstezijn. Welwerdeenvolgendeeditienoguitgeschrevenvoor12 september1937,maardebelangstellingbleefbeperkttot CaudronenLignel.Maarvooraldemotorenende arbeidsonrustblevendeontwikkelingvannieuwevliegtuigen hinderenentoenuiteindelijkCaudronbeslootnietdeelte nementrokookLignelzichuitsportieveoverwegingen terug.Erisnogsprakegeweestvaneenwedstrijdin1938en zelfsin1939maarhetiseruiteindelijknietvangekomen.De CoupeDeutsch,zoalsallesnelheidsracesinEuropa,verliep bijgebrekaanbelangstellingvandevliegtuigbouwers.Zo langhetcompetitie­elementaanwezigwas,bleefhet aantrekkelijkvooreenaantalgrotefabriekenomopdie manierdeaandachtopzichtevestigen,netzoalsenkele kleinereofindividueleontwerpersereenmiddelinzagen zichopdekaarttezetten.Deeennadeanderverloorechter debelangstelling,totalleenCaudron­Renaultvandegrote

1.ZieoverSantosDumont LUCHTVAARTKENNIS 4/2006.

concernsoverbleef.Daarmeewasdewedstrijdgedoemdte verdwijnen,temeerookomdatdeFransefabriekenindie jarenwelwatanderstedoenhadden.Caudronheeftuitzijn racersnogwelenkelelichtejachtvliegtuigenontwikkeld, maareengrootsucceswerddatniet.

ZoeindigdeeenreekssnelheidsracesdiemetnameFrankrijk veeleerenmooievliegtuigenheeftopgeleverd.

2.BijmijnwetenwarennaastDeutschdelaMeurthealleenAndréMichelinendekleurrijkeJamesGordonBennettdeenigen wiernaamaanmeerderecompetitiesopluchtvaartgebiedwasverbonden.Erzijnopluchtvaartgebiednogmeerprijzenmetde naamDeutschdelaMeurthegeweest,diehierverderbuitenbeschouwingblijven.

3.Ditgegevenkwameerstbijhetschrijvenvanditartikeltotmijnkennisenkondushelaas nietmeegenomenwordeninhet verhaaloverluchtvaartenklassiekemuziekinhetvorigenummervan LUCHTVAARTKENNIS

4.OfficieelSadiJosephLecointe.

5.Uitgezonderdwarendielandendietussen1914en1918inoorlogwarenmetFrankrijk,tenzijdezelid warenvande Volkenbond(tekstreglementinFlight12mei1921);hetenigelandwaaropditzoukunnenslaaniswaarschijnlijkRoemenië, tenzijook“opvolgerstaten”alsTsjechoslowakijeenPolenerondergerekendwerden.

6.Omdatditlaternietmeerwerdbegrepenwordtindiversepublicatiesdittoestel“Camel”genoemd…

7.VolgensdeGrieksemythologiewildedejageresAtalantaslechtstrouwenmetdemandiesneller rendedanzij.

8.Eriswelenigeverwarringoverdestartnummers6en7.Sommigebronnensprekenookoverdedeelname vaneenMaillet, maarditmoeteenvergissingzijn,alsgevolgvanhetfeitdatdeSFCAzijneerstevliegtuigennogalsMailletenlaterealsLignel aanduidde.

Bronnen

ChrisBarnes,Bristol’srotundracer,inAeroplaneMonthly,March1981; LouisBlériot,L’envolduXXesiècle,EditionsLarivière,Clichy2010; CharlesClaveau,LesConstructeursFrançais1919­1945,inLeTraitd’Union(diverseafleveringen); Jean­LouisCorolleretMichelLedet,LesavionsPotez,LelaPresse,Outreau,2008; LouisDemaizière,Ungrandpilote,Romanet,France­empire,Paris1980; ThomasG.Foxworth,TheSpeedSeekers,MacdonaldandJane’s,London,1975; PierreGaillard,LesavionneursCharlesGourdou&JeanLeseurre,Icare230,septembre2014; GilbertHatry,Renaultetl’Aviation,EditionsJ.C.M.,Paris,1988; AndréHauet,LesAvionsCaudron–tome2,LelaPresse,Outreau,2002; FerdinandC.W.Käsmann,Weltrekord­Flugzeuge,AviaticVerlag,Oberhaching,1999; BernardMarck,Dictionnaireuniverseldel’aviation,TallandierEditions,Paris2005; EdouardMihalyetHarryRobinson,LesavionsCaudron­Renault,Ed.Larivière,Clichy2001; RolanddeNarbonne,Potez53,unpur­sangnéenunéclair,inLeFanadel’Aviationno.403,juin2003; FrancisNicole,Payen:unrêvedevitesse,inLeFanadel’Aviationno.266,janvier1991; AlainPelletier,Coursesaériennes–l’aged’ordel’aviation1909­1939,E­T­A­I,Anthony2016; SergePozzoli,Caudron­Herbemont"Martinet",inLeFanadel’Aviationno.52,février1974; SergePozzoli,LesNennigC.3/C.5,inLeFanadel’Aviationno.62,janvier1975; RichardRiding,ComperStreak,inAeroplaneMonthly,January1977; RichardRiding,ComperSwift,inAeroplaneMonthly,September1978; LucienRobineau(red.),LesFrançaisduCiel–Dictionnairehistorique,Lecherchemidi,Paris,2005; HarryRobinson,LesCaudron"CoupeDeutsch"deMarcelRiffard,inLeFanadel’Aviationno146­149,janvier­avril 1982; LéonardRosenthal,AlainMarchand,MichelBorgetetMichelBénichou,Nieuport1909­1950,Ed.Larivière,Clichy1997; RobertR.Roux,L’éphémèreKellner­BechereauKB28,inLeFanadel’Aviationno.253,décembre1990; KenWixey,Folland’sracers,inAeroplaneMonthly,June1989.

HETWEB­LuchtvaarthistorieopInternet

FrankvandeGoor

NetwerkOorlogsbronnen

Opdezewebsiteiseengrotehoeveelheidinformatieoverde TweedeWereldoorloginNederland,afkomstiguitdiverse bronnen,dooreenzoekfunctietoegankelijkgemaakt. https://www.oorlogsbronnen.nl

KoninklijkeBibliotheek–Delpher

DeKoninklijkeBibliotheekheeftper1augustus2019de verzamelinggedigitaliseerdetijdschriftenenz.uitgebreidmet enigehonderdennieuwetitels.Onderdezetitelsbevinden zichondermeer:Avia(1911­1951&Vliegwereld(19351951),maarookeengrootaantalspecifiekmilitaire tijdschriftenenpublicatiesuithetvoormaligeNederlands Indië.

https://www.delpher.nl

BelgianAviationPreservationAssociation

Belgischevrijwilligersorganisatiediezichbezighoudmetde restauratievanvliegtuigenendaaraangerelateerdespullen. Zijopererenvanuithunrestauratie­werkplaatsmuseumin Gembloux(Wallonië).

https://www.bapa.aero

Fokkerenzijnvliegtuigen

Dezewebsiteheeftalsdoeleenzovolledigmogelijkbeeldte gevenvandevliegtuigendiedoorofnamensFokkerzijn gebouwd.Uvindterveelfoto'seninformatie.Omdatdesite nogvolopinontwikkelingis,ishetzinvolomregelmatigeen kijkjetenemennaardevoortgangvandeopbouw. https://www.fokker­history.com

EersteWereldoorlog

Aandewebsite'forumeerstewereldoorlog'iseenwiki gekoppeldwaardeledeninformatiekunnenplaatsen.Ook overdeluchtvaartzijnerhoofdstukkenbeschikbaar.Desite wordtregelmatigbijgewerktenaangevuldenisgoed toegankelijk.

www.forumeerstewereldoorlog.nl/wiki/index.php/Inhoudsover zicht

NederlandsMilitairErfgoed

OpdesiteNederlandsMilitairErfgoedwordendeelcollecties enbelangrijkebronnengezamenlijktoegankelijkgemaakt doorinstellingendiemilitaircultureelerfgoedbeheren. Enerzijdsishetdoeldatcollectieonderdelenmetbetrekking totéénonderwerpdieverspreidwordenbewaarddoor verschillendeinstellingenbijelkaarwordengebracht. Anderzijdsishetdoelhettoegankelijkmakenvanbronnen, diealdannietalleencompleetbijmeerdereinstellingen aanwezigzijn,waarvandeonlinebeschikbaarheidvangroot belangis.DemeestedataisafkomstigvanhetNationaal MilitairMuseumendeNederlandseDefensieAcademie,maar metdevernieuwdewebsitewillenwemeerinstellingen benaderenomdatatedelenopditplatform. https://nlme.nl

FederalAviationAdministration(USA)

DewebsiteominformatievaninAmerikageregistreerde luchtvaartuigenteraadplegen. https://registry.faa.gov/aircraftinquiry/

NederlandsInstituutvoorMilitaireHistorie(nimh)

Hetnimhpubliceertmetenigeregelmaataanvullendbeelden videomateriaalinhunbeeldbank.Dezebeeldbankisviahet internettoegankelijkviaonderstaandelink. https://nimh­beeldbank.defensie.nl

BeatrixdeRijk

BeatrixdeRijk(1883)wasdeeersteNederlandsevrouwdie haarvliegbrevethaalde.Op6oktober1911ontvingze vliegbrevetNo.652uitgereiktdoordeAéroClubdeFrance. NaWO1zegdezedeluchtvaartvaarwel.Zeoverleedop74jarigeleeftijdin1958inDenHaag. http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/da ta/RijkBeatrix

https://atria.nl/nieuws­publicaties/bijzonderevrouwen/vrouwelijke­pioniers/beatrix­de­rijk­biografie/

F35LightingKLu

Geenluchtvaarthistorie,maarweleenleukeinkijkinde eersteervaringenvandeKLumetdeF35Lightning. https://magazines.defensie.nl/vliegendehollander/2019/06/01_ f35­slider

OostwoldAirport

HetgroenstevliegveldvanGroningenheefteeneigen website.Opdezesitedegebruikelijkeinformatieoverhet vliegveldendemuseum­hangaardieerwordtgebouwd. Onderhetkopjegeschiedenisstaateenkortevideooverhet ontstaanvanhetvliegveld. http://www.oostwold­airport.nl

Uitdeoudefilmdoos

OpdesitevanBasRomeijnFilmswordenz.g.'Retrofilms' methistorischeonderwerpenuitderegioBarendrechten Rotterdamgeplaatst.ZoisereenfilmoverdeGrafZeppelin diein1932vliegveldWaalhavenbezoekt,endevliegshow vanTuschinskiopWoudensteinin1919.Delinksverwijzen naardesitevanBasRomeijnendeversieopYouTube. https://basromeijnfilms.blogspot.com/2019/05/1932­de­grafzeppelin­bezoekt­vliegveld.html https://youtu.be/fbr3SwG7KA4 https://basromeijnfilms.blogspot.com/2019/04/1919­devliegshow­van­tuschinski­op.html https://youtu.be/GRAdCWRPTgY

EnkeleFokkerfilms:

Eentelevisiedocumentairevan±54minutenoverde NederlandsepionierenvliegtuigbouwerAnthonyFokker (1890­1939).Gemaaktopbasisvanuniekenauthentiek beeldmateriaalmetmuziekuitdejaren10,20en30. https://youtu.be/NSpueGPvoVA

BedrijfsfilmoverhetFokkerAircraftconcern.Opgenomenin dedagendatErik­JanNederkoornnogdescepterzwaaide. Bandisgereduitdepuinhopenvandesloper,diehetterrein vanFokkerbouwrijpaanhetmakenwasvoornieuwbouw https://youtu.be/jg_a7ZG5c6I

Op23augustus1943kreeghet15ezelfstandigeverkenningsregimentvandeRodeVlagOostzeevloot,onderdeel vandeSowjet luchtstrijdkrachten,opdrachtvooreenverkenningoverdeFinseGolftotHanko.Om15.45steegBoston“Gele5”op van PrijoetinooostelijkvanLeningrad.Datwasroutinewerk.

Debemanningbestonduit:Lt.vliegerSergeiSemjonowitsj Oesatstjew,waarnemerLt.DmitriStepanowitsjWodinow, telegrafistsgt.maj.PawelIgnatjewitsjWjazowskiyen schuttersgt.StepanMikhajlowitsjKonontsjik.Deze bemanningwasvolledigbekendmetderouteendeDuitseen Finsewaarnemingspostenopdekleineeilanden.

DeBostonsvlogenopca.6000meterenkondenmetvolgas enineenlichteduik540km/uhalen,wathetvoor jachtvliegtuigenmoeilijkmaaktehenteonderscheppen(tot Ilmavoimatin1943deBf109G­2ingebruiknam).Visuele waarnemingenwerdendoorgegevenaandeDuitseradar (FuMG40G1)inEstlandendeFlukoReval2 (FlugwachkommandoTallinn).FlukoRevalgafdemeldingen dooraandeFlakendeluchtverdedigingvanHelsinki.Van Malmi(Helsinki)starttenom16.30u2Bf109G­2van 2/LeLv34:Kpt.KullervoLahtela(MT­225)ensgt.IAimo Gerdt(MT­231).ZewerdenaangestuurddoordeFuMG40G opMalmi.

DeBf109G­2klomzonderextratankinzesminutennaar 6000meter,haddan20­25minutenbeschikbaarvooractieen moestdanterugomnietzonderbenzineteraken.De onderscheppingwasdusprecisiewerk.

LahtelaenGerdtonderscheptendeBostonca.15km zuidelijkvanHelsinki.HeteerstesalvovanLahtela schakeldedeschuttersuit,methettweedeverloordeBoston beplatingvandelinkermotor.DeBostongingineenduiken

devliegermanoeuvreerdeheftigengewiekstomde achtervolgerskwijtteraken.Diekondenhemamper bijhoudenenzagengeenkansmeeromgerichtteschieten, medevanwegedeslipstream.DeBostondaaldetot boomtophoogtebijdeEstsekust,maarhaderkennelijk genoegvanlangsgehad.

Lt.Oesatsjewmaakteom16.45ueenwaterlandingvlakbijde kustca.15kmoostelijkvanTallinn.DeFinnenzagenhet toestelinondiepwaterliggen.Om17.20ulanddenzeop Malmi,zewarendus50minutenonderweggeweest.Kpt. LahtelahaddoorgegevendatdeBostonwellichtgeborgen konworden.Vandebemanningoverleefdealleenlt. Oesatsjew,diegewondwas,hetgevecht.HijwerdDuits krijgsgevangene.Hijisverhoordmaarverderisnietsover hembekend.

DeFinnenclaimdendeBostonalsoorlogsbuitwaarmeede Duitsersakkoordgingen.Hettoestelwerdop28augustus geborgendoordeMarineBergungsgruppeRevalenvervoerd naardehavenvanTallinn.Devolgendedagwerdhetdaar onderzochtdoorkpt.AhtiaineneneenFlieger­Stabsingenieur endaarnaovergedragenengedemonteerd.Op21september werdhettoestelinHelsinkiopeentreingeladenenhetkwam opde24eaanbijLentovarikko(Luchtmachtdepot)te Tampere.Daarwerdhetgrondigonderzocht,metverrassend resultaat:dezeBostonbleekgebouwdtezijnvoorNederland.

Lentovarikkostuurdeop16oktober1943eenrapportaande

twee3­bladigemetalenHamiltonpropellers,type23E50­287;

Goodyearbanden,8x26”;

Instrumenten:metrischmetNederlandsetekst,snelheidsmeterinmijlen;

Tekstplaatjes(aanwijzingen):Nederlands; ­GeneratorEclipseM­124Volt,2accu’sExidetypeTAS­17, 68Amp;

2brandblussersinderompenéenopelkemotor; ­Zuurstofinstallatievoor4manmet8flessenvan4liter;

Camera30x30cm,Russischtype; ­Russischeradio­installatie;

InstructiesvoordebemanninginhetEngels,ook aanwijzingenvoorgebruikalstorpedovliegtuig.

Bewapening:

Voor2Colt­Browning7,62mm; ­12,7mmUBTinrugkoepeltypeUTK­1; ­12,7mmUBTopbodemluik; ­FototoesteltypeAFA­33.

Camouflagekleurenorigineel:DupontDarkGreen,Dark EarthenSky.Inhetkielvlakwarenkogelgatengerepareerden overgeschilderd.

NederlandseoranjedriehoekenovergeschilderdmetUSAAF kentekensendaaroverdeRussischester.

NederlandseregistratieDO­119; Douglasfabrieksnummer6283; TypeDB­7C.

Hetvliegtuigisgeslooptnadatbruikbareonderdelenwaren verwijderd,w.o.watinstrumenten,depropellersende banden.Demotorengingennaarhetmotormagazijnenzijn lateralsschrootverkocht.Ilmavoimatheeftnogmeer

ingerichtalssnelle(foto­)verkenner.Deoffensieve bewapeningwerdverwijderdendedefensievewerd verzwaard,met12,7mmMG’sineenrugkoepelenopeen bodemluik.

DezeMLD­bestellingstaatlosvandeserievan32DB­7Bdie op24december1941alsnoodmaatregelaandeMLDin NederlandsIndiëwerdtoegewezen.Zesvandezetoestellen kwamenop27februari1942aanteTjilatjap,22werden afgeleverdinAustraliëenvierzijnnietverscheept.Vandeze vierzijnerdrieaandeSovjet­Uniegeleverd.

Deregistratiesvande48DB­7Czijnmeermalengewijzigd. HetbegonmetD47t/mD94,inaansluitingopderegistraties vandeDornierWal(D1t/mD46).Toenechterde32DB­7B werdentoegewezen,kregendiederegistratiesD47t/mD78 enwerdendeDB­7CgenummerdvanafD79,dust/mD126. VervolgenskregendeDB­7CML/KNIL­registraties,omdat zebijNo.18Sq.inAustraliëindienstzoudenkomen:DO+3 cijfers,DO101t/mDO148.Defabrieksnummerswaren6265 t/m6312.DeFinseDB­7ChadderegistratieDO119wat overeenkomtmetfabrieksnr.6283.Nummeringinde100seriewasechternietcorrect,omdatdiebijdeMLbestemd wasvoor(bewapende)lesvliegtuigen(FK.51).

1.FuMG=Funkmessgerät 2.RevalisdeDuitsenaamvoorTallinn.

Bronnen SuomenIlmailuhistoriallinenLehti(SIL),4/2016,p.18­22. PenttiManninen;LaatsteverkenningsvluchtvaneenDB­7C op23aug.1943.

Dr.P.C.Boer.

Opvrijdag25juni1926wasophetvliegveldWaalhavendeAeroAb11L­BUCDtezien.Diemogel maarkortvoorwantnogdezelfdedagvertrokdemachinealweerrichtingKopenhagen.Waalhavenwasdanookonderdeel vaneengroteEuropesetournee.

DeAe

kapiteinVilémStanovsk boordwerktuigkundige.DeAb11waseenvariantvande A11verkenner/lichtebommenwerper,diewasgebouwddoor deTsjechoslowaaksevliegtuigfabriekAerotePraagVysočany.Hettypewasverschenenin1923enwaseen ontwikkelingvandeA12(alzoudendenummershet omgekeerdedoenvermoeden).TerwijldeA12een240/260 pkMaybachMbIVamotorhad,werddeA11uitgerustmet een240pkWalterW­IV.UitdeA11werdenverschillende versiesontwikkeld,waaronderdeAb11bommenwerper,die voorzienwerdmetvaneen240Breitfeld­DaněkPerunII motor.EenaantalrecordvluchtenwerdmetdeA11gemaakt, maarhetgaatnuomdegrootste,die23landenzouaandoen in50dagen.

Allereerstginghetinzuidelijkerichting,totviaBarcelona Marokkowerdbereikt,waareerstRabatenvervolgensFez enCasablancawerdaangedaan.Dezesdedagwaseen rustdagendaarnazounaarPortugalwordengevlogen.Dat landwasjuisthettoneelvaneenmilitairestaatsgreepvan generaalGomesdaCosta.Ergerwasdathettoestelonderweg vanCasablancanaarLissaboneennoodlandingmoestmaken. Eerstop19junikonwordendoorgevlogennaarMadrid.Op 21junilegdeStanovský deafstandvanMadridnaarParijs (1150km)afinzesuuren45minuten.Intweeuurentien minutenvlooghijop23junivanParijsnaarLondenenop vrijdagmorgen25juniwerdomkwartovernegenuitLonden

OmhalftweelanddedeL­BUCDopWaalhaven,maarhet bezoekwasslechtsvankorteduur.Reedsomkwartvoordrie werddereisvoortgezetinderichtingvanKopenhagen.De reisgingverdernaarStockholmenvandaarnaarUttiin Finland.HetbezoekaanFinlandhadvoordeAerofabriek nogeengunstigresultaat,wantin1927besteldeFinlandacht AeroA11vliegtuigen.VanuitFinlandwerddetocht voortgezetnaarLeningradomdaarnaviadeBaltischestaten naarWarschautegaan.HoewelPraagnuwelweerdichtbij was,werdeerstafgebogenrichtingBoekarest.Hiernawerd AnkaraaangedaanwaarnatenslotteviaAtheneenRomenaar Praagwerdteruggekeerd.Op23julistonddeL­BUCDweer opTsjechoslowaaksebodem.In50dagenwarenverdeeld over27etappes15.070kmafgelegd,waarbij92uuren4 minutenindeluchtwarendoorgebracht.

DeAeroA11waseeninveleopzichtensuccesvolvliegtuig waarvanzo’n440exemplareninverschillendeversies werdengebouwd.EenreplicavandeL­BUCDistezienin Praag.

TechnischegegevensAb11: Motor:1Breitfeld­DaněkPerunIIvan240pk Spanwijdte:12,80m,lengte:8,60m,vleugeloppervlak:36,6 m2

Leeggewicht:1080kg,geladengewicht:1588kg

Max.snelheid:216km/u,kruissnelheid:190km/u,plafond: 7000m,vliegbereik:750km.

Bronnen: VáclavNěmeček, Československáletadla,Naševojsko, Praag,1968

JohnW.R.Taylor,CombatAircraftoftheWorld,EburyPress, Londen1969

JiříRajlichenJiříSehnal,Vzduchjenašemore,Naševojsko, Praag1993. Diversetijdschriftenenkranten

DeTsjechischevliegerswordenopWaalhavenbegroet.(fotoviaEdwinHoogschagen)

Links:EenFinseA11metopdeachtergrondeenKoolhovenF.K.31,rechts:deFinseA11AE­47.(beidefoto'svia FritsGerdessen)

DeSeries2A/222G­ATEH,dietussen1965en1968voorChannelAirwaysvloog.

In1981opendedeBritsemaatschappijDan­AireenluchtverbindingtussendeBerlijnseluchthavenTegelenSchiphol.Vanaf 1986werddezediensttweemaaldaagsuitgevoerdmetdeHS748enomdathetdeenigerechtstreekseverbindingwastussen West­BerlijnenNederlandheeftUwhoofdredacteurnogaleensdaarvangebruikgemaakt.Hijheeftdaaraanookgoede herinneringenendatisvoldoenderedenomhiereensmeeraandachtteschenkenaanditinonslandtochminderbekend geblevenvliegtuigtype.

DeA.V.Roe&Co.(Avro)fabriekhadgeruimetijdvooral naamgemaaktophetgebiedvanmilitairevliegtuigenzoals deLancaster,LincolnenShackleton.Deprestatiesophet gebiedvanverkeersvliegtuigenwarennogalmagergeweest. DeLancastrianenYorkwarenverbouwdeofaangepaste militairevliegtuigenendeTudorwasdoorallerleiredenen ookgeensuccesgeworden.MaartoendeBritseregeringmet hetbefaamdeofzomenwilberuchteDuncanSandysWhite PaperonDefencevan1957de–nogalvoorbarige­conclusie trokdatdetijdvanbemandegevechtsvliegtuigenvoorbijwas zagmenbijAvrowelindatdecivielemarktniet veronachtzaamdkonworden.Nahetnodigeonderzoekkwam mentotdeconclusiedatdebestevooruitzichtenlagenopde marktvooreenopvolgervoordeDC­3/C­47Dakota, waarvanopdatmomentnogzo’n3000rondvlogen. Natuurlijkwarenookdaarconcurrenten,deFriendship voorop,maardiebehoeftewasgrootendaarmoestentoch mogelijkhedenliggen.

Ontwerp

HetontwerpbureauvanAvro,onderleidingvanJ.R.Ewans begonin1958methetontwerpenvanhetnieuwetype,datde aanduidingAvro748kreeg.Nadiversemogelijkheden, waaronderookeenhoogdekker,tehebbenoverwogenkwam menmeteenlaagdekkermethogergeplaatstemotoren, waardoorderomptochrelatieflaagbijdegrondkonblijven. Hetwaseenzelfdeconfiguratiealsopdethansvrijwel vergetenAviationTradersAccountant,dieinjuli1957zijn eerstevluchthadgemaakt1.Vrijwelvanzelfsprekendwerd

voorRollsRoyceDartmotorengekozen,dieookgebruikt werdenopdeFriendship,deViscountendeHandleyPage DartHerald.Hettoestelzouplaatsbiedenaan44passagiers. Hetserieuzeontwerpwerkbegoninjanuari1959,nadatde directievandeHawkerSiddeleyGroup,waartoeAvro inmiddelsbehoorde,hetgroenelichthadgegeven.Anders danbijveelanderenaoorlogseBritseontwerpenwasde748 eengeheel“privateventure”,zonderoverheidssteun.

Eerstevluchten

DeeerstevluchtvandeAvro748vondplaatsop24juni1960 teWoodfordmetChiefTestPilotJimmyHarrisonentweede vliegerColinAllenaanhetstuur.Hetnieuwevliegtuig, G­APZV,wasopdieeerstevluchttweeuuren41minutenin delucht,opdatmomenteenrecordvooreeneerstevlucht vanverkeersvliegtuig.Hettweedeprototype,G­ARAY, maaktezijneerstevluchtop10april1961.Daarbijwas vertragingopgetredenalsgevolgvaneenbrandindeAvro fabriekteChaddertonbijManchesterin1960.Ondertussen warenookdeeerstebestellingenbinnengekomenenop10 december1959waseenlicentieovereenkomstgeslotenmet deregeringvan Indiavoordebouwvande748ineen speciaaldaarvoorgebouwdefabriekteKanpur.

Series2

Deeerste748swarenuitgerustmetdeRollsRoyceRDa.6 Dartmotorendie1600pkleverden,maarondertussenwas 2105pkRDa.7Mk531motorverschenen.Meteen dergelijkesterkeremotorkonookeenhogergewicht,dus

Boven:een748vanDan­AiropTegel,28.12.1989.(Foto:H.J.Hazewinkel). Onder:AerolineasArgentinaswaseenvandeeerstegebruikersvande748.

meerbetalendelading,wordenverwezenlijktofbij gelijkblijvendeladingeengrotervliegbereik.Ookgafdit meermogelijkhedenvoorhetopererenophogergelegen vliegvelden.HettweedeprototypeG­ARAYwerduitgerust metdenieuwemotorenenmaaktezoop6november1961de eerstevluchtalsAvro748Series2.Weldrawerdditde standaardversieenslechts23Series1toestellenwerden gebouwd,inclusiefvierteKanpur.Toenop1juli1963de HawkerSiddelleyGroupineenreorganisatiealledaaronder vallendebedrijvensamenvoegde2 werddeAvro748vanhet enemomentophetanderedeHS748.

Verdereontwikkeling

Deontwikkelingvande748gingintussendoor.In1967 verscheendeHS748Series2AmetMk532motorenen hogerstartgewicht.Vanaf1971wasdezeookmogelijkmet eengrotevrachtdeurenversterktecabinevloer.DeSeries2B, uitgerustmetMk536­2motoren,hadeenietwatvergrote spanwijdteendiversetechnischeverbeteringennaasteen

drienaardeQueen’sFlightgingen(waarzedeHeron vervingen)endrie VIP­transportwerden.Maarfeitelijkwas deAndoverinveleopzichteneennieuwontwerp.Eenandere nieuweversiewasde748Coastguarderbestemdvoor maritiemepatrouilles,maarhoeweleenenkelexemplaarwerd gebouwdengedemonstreerdindiverselandenvolgdengeen bestellingen.Eenlaatsteontwikkelingwasdeopde748 gebaseerdeATP(AdvancedTurbo­Propeller)metPratt& WhitneyPW124(laterPW126)motoren.

Gebruik

Deverkoopvande748verliepaanvankelijknogallangzaam. BelangrijkwasdatAerolineasArgentinasop25januari1961 negen(laterverhoogdtottwaalf)exemplarenbestelde.Deze werdenafgeleverdin1962en1963.Anderevroegeklanten warendeBraziliaanseluchtmacht(zes,afgeleverdin 1962/63),SkywaysCoachAir(drie)enBKSAirTransport (tweemaaleenexemplaar).Na1964namhetaantal bestellingentoeenindecember1968haddenHS748seen

Boven:G­ASPLvanBKSAirTransportopSchiphol.(foto:RuudPieters) Onder:EenvroegeafnemerwasdeBraziliaanseluchtmacht.(foto:HawkerSiddeleyGroup)

vlees,reageerdedeArgentijnseregeringmetdeschrappen vandebestellingenkochtdeFriendship.

Toenin1988deproductieteneindewas,waren382 exemplarengebouwd(waaronder88geassembleerdinIndia) endaarmeewasde748hetbesteBritseverkoopsuccesopde civielemarktnadeViscount.Maardatwaswelineen periodevaneenkleine28jaarenineenzelfdeperiodehad Fokker1008Friendships(inclusiefdeFokker50)verkocht. Datneemtnietwegdatde748eenvliegtuigwasdatinvele landengoededienstenbeweesennogbewijst.InNederland ishettypenietingebruikgeweestmaarinBelgiëisde Andoverwelgebruikt.Deinhetbegingenoemde maatschappijDan­Air,eenvandegrootstegebruikers,was welregelmatigmetzijn748sinNederlandtezien.Eerstging hetomvluchtenvanSchipholnaarbestemmingenals

Technischegegevens(Series2): Motor:2Rolls­RoyceDartR.Da.7Mk.531van2105pk Spanwijdte:30.02m,lengte:20,42m,hoogte:7,57m Max.snelheid:502km/u,kruissnelheid:440km/u,plafond: 7620m,vliegbereik:1770–3260km

Voorverdereinformatiemogewordenverwezennaarhet recentdoorAirBritainuitgegevenboek“TheAvro748–The fullstoryofthe748,AndoverandATP”doorRichardJ. Church

1.Opmerkelijkgenoegwordtdezevergelijkinginde geraadpleegdeliteratuurnergensgemaakt.

2.NaastA.V.Roeverdwenendaarbijookbekendenamenals ArmstrongWhitworth,Blackburn,DeHavilland,Folland, GlosterenHawker.

PUZZLE2019­FRANSEVLIEGTUIGEN

Omdat ditnummermijnlaatstealshoofdredacteuris,staatdejaarlijksepuzzelditkeerinhet tekenvanmijngroteliefde,deFranseluchtvaart.Ikbesefdatditnietvooriedereeneen algemeenbekendterreinis,maardegekozenvliegtuigenzijnbetrekkelijkbekendeenhetmoet dusmogelijkzijnmetbehulpvandehandboekendieUongetwijfeldopUwnachtkastjeheeft liggentochdeoplossingtevinden.Dieoplossinggraagvoor15januarinaarhetnogsteeds bekendeadresDr.Beguinlaan64,2272ALVoorburgofpere­mailaanhjhazewinkel@hetnet.nl. Eenkleinehandreiking:allevliegtuigenzijnvanverschillendeconstructeurs.Voorecht onbekendeFransevliegtuigenwordtUverwezennaardeachterpagina.

EenFokkermonumentbijNeuenburgamRhein

Gertden Herder

(Foto:GertdenHerder,NeuenburgamRhein,26juni2019)

OpdefotohierbovenzietUeenhoutzagerijbijNeuenburgamRheininhetuiterstezuid­westenvanDuitsland.Afgelopen zomerbezochtGertdenHerderhetgebouw,omdathet,naeentrefferopinternet,bleektegaan omdeoverblijfselenvande hangaar,waarFokkerooitzijneersteSpin(althansdeeerstevolgenszijnautobiografie)bouwde.

Hetbetreftdereusachtigeoverkapping(bestaandeuitijzerenasbest)vandeZeppelin­hangaardievoorheeninBadenOos stond,enin1910doorMaschinenfabrikAugsburg­NeurenbergAG(MAN)werdgeconstrueerd.Op14september1910ging ZeppelinLZ6,indehangaaraanwezig,invlammenop,maardehangaarzelfbleefbehoudenenwerdopgeknapt.Intussenkon FokkererterechtomzijneersteSpintebouwenenophetaangrenzendevlakkelandtebeproeven.Wewetenhoeditafgelopen is:deSpinwerdbijafwezigheidvanFokkerdoortoedoenvanzijncompagnonDaumonherstelbaarbeschadigd.

Dehangaarwerdin1923geslooptingevolgehetVerdragvanVersailles.Vervolgenswerddedakopbouwindelenverplaatst naarhetzuidelijkergelegenNeuenburgomdiensttedoenvoordehoutzagerij.Daarishet­in vervallenstaatenongebruiktnogvandaagdedagtevinden;hetissinds1981een"TechnischesKulturdenkmal".Hetlijkteroverigensopdathetgebouwin Duitslandmeeralseenmonumentuithetluchtschip­tijdperkwordtbeschouwddaneenFokker­monument.DeZeppelinLZ6 wasoverigensongeveer160meterlang,enpastegeheelindehangaar,zoalsweopdefoto'sop devolgendebladzijdezien. Voordehoutzagerijiseendeelvanongeveer55metervandekarakteristiekeoverkappinggebruikt.

Voordeliefhebbers:hetgebouwistevindentussenNeuenburgenAuggen,aandeSiedlungstraße,Auggen;coördinaten 47o48'28.1''N,7o34'59.5''E.

MeerinformatieoverdeoorspronkelijkZeppelinhangaarinBadenOosistevindeninnummer 2014/1vanhettijdschrift "DenkmalpflegeimBaden­Württemberg­nachrichtenbladderLandesdenkmalpflege",datals pdf­bestandistevindeninhet "Archiv"ophttps://journals.ub.uni­heidelberg.de/index.php/nbdpfbw

(Foto:GertdenHerder,Neuenburgam Rhein,26juni2019).

Onder:ZeppelinLZ6indehangaarin Baden­Oos,augustus/september1910.

BOEKBESPREKING

Wunderwaffen,uitgeverDaedalus,9delenverschenenvanaf2015(wordtvervolgd) Indezerubriekbestedenweinderegelgeenaandachtaan stripverhalen,hoezeerwijenvelenmetonszullenhebbengenotenof noggenietenvandeavonturenvanBuckDanny,TanguyetLaverdure, SteveCanyonofveleanderen.JanKeersemakerstuurdeons,naar aanleidingvandevermeldingvandeLockheedL­133in LUCHTVAARTKENNIS 2019/2hetvolgende,watwellichtdoorde tekeningentochinteressantis.

DitonwaarschijnlijkestripverhaalspeeltzichineenNazi­Duitslandna 1945.Deinvasieismislukt,endeheldvanhetverhaalstrijdttegende geallieerdeninDuitsland,aanhetOostfrontenindeDuitse ZuidpoolbasisNeuschwabenland.Deverhaallijnsteuntophetduidelijk uitkomendemisdadigekaraktervandeNazi's,waarbijdeGeallieerde leidersafstekenalsbraveburgers.Ookbuitenzintuiglijke waarnemingenenniet­menselijkewezenskomenerinvoor.

VoorluchtvaartenthousiastenishetleukomtypesalsdeLippischP13a, deHorten229enXVIIIA,deFocke­WulffTriebflügel,FW­189,de TankTa­183enTa­223,deBlohmundVossBV­194,AradoAr­234, MesserschmittMe­163,Me­262enMe­263,FlettnerFl­282Kolibri“in actie”tezientegenLockheedP­80's,GlosterMeteorsF4,DeHavilland Vampiresen(inEuropa!)deBoeingB­29.Indeel9komtdeLockheed L­133tentonele.

Voordeliefhebbers.

SAFO

Ookalgeeneigenlijkeboekbespreking,maarmeereenaankondiging.Detrouwelezersvanonsbladzullenwaarschijnlijkop dehoogtezijnvanhetbladvandeSmallAirForcesObserver,afgekortSAFO.Vorigjaarisdesamenstellervanditblad, waarinveelonbekendegegevenstevindenzijn,wegenshogeleeftijdenslechtegezondheid,endoorhet ontbrekenvaneen opvolger,gestoptmetdeuitgave.ViaFritsGerdessenkregenwijhetberichtdateen“tekstsearchablethumbdrive(flashdrive)” –eenvertalingweetikzogauwniet–metalle164uitgavenvanSAFO,lopendvan1975tot2018,nubeschikbaaris.Voorde nummers1­137isditeen300dpiformaatalsookeenformaatophogeresolutie(600dpi)omdefoto’sentekeningenbeterte zien.Allenummersna137zijnophogeresolutieeninkleur.Deprijsvoordeze“thumdrive”is$20(postinbegrepen)inde VerenigdeStatenen$28daarbuiten.Betalenkand.m.v.eenchequeinUSDollars,uitgeschrevenaanJimSanders,27965 BerwickDr.,Carmel,CA93923,USAofmetPaypalopsafo@redshift.com.

Prijsverhoging

Per1januari2020zalereenprijsverhogingplaatsvinden.

HetlidmaatschapvandeafdelingLuchtvaartkennisgaat van€58naar€59,50(basislidmaatschapKNVvL€ 20,50en€39,­afdelingstoeslag)Eenabonnementop LUCHTVAARTKENNIS wordt1euroduurderenkostper 1januari2020€37.Deverhogingvande afdelingstoeslagenabonnementenisinovereenstemming methetopdeAlgemenevergaderingvan16maart2019 aangenomenvoorstel.

JAARVERGADERING2020

DeAlgemenejaarvergaderingvande afdelingLuchtvaartkenniszalplaats vindenopzaterdag7maart2020inde 'WitteBoerderij',Hoofdweg743,2131MA Hoofddorp,aanvang13.00uur.Leden waarvanhete­mailadresbekentiszullen eenuitnodigingontvangen.Overigeleden enbelangstellendenkunnende vergaderstukkeneindjanuari2020 opvragenbijde secretaris/penningmeester.

MUTATIESNEDERLANDSLUCHTVAARTUIGREGISTER

Samenstelling:ArnoLandewers.Erkunnengeenrechtenwordenontleendaandeindezerubriekgepubliceerde gegevens. 142

Nietofficiëlegegevenswordentussenvierkantehaken[]weergegeven.Mutatiesvanhouders/eigenarenwordenhierniet opgesomd.Opwww.landewers.net/reg.htmlvindtUhetNederlandseLuchtvaartuigRegisterper5mei2014,metallemutaties sindsdiedatum(datwilzeggen:indemeestegevallenslechtseendatum,eventueelaangevuldmetnietofficiëlegegevens).

Uiteraardzijnalleaanvullingenmeerdanwelkom;dezezullenopdeInternetpaginawordenverwerkt.

Nieuweinschrijvingen

PH­ADO

PH­ADQ

PH­ADU

PH­AFE

PH­AFR

PH­ANK

PH­ATN*

PH­AWC

PH­BAE

PH­BKC

PH­DHD

PH­DOC

PH­MDB

PH­MLZ

PH­PDB*

PH­PVZ

PH­RGB

PH­TTK*

PH­VRV

PH­WUR

PH­YER*

PH­1604*

PH­1628*

PH­4S6

PH­4T7

PH­4T9

PH­4U1

PH­8X6

CanadairCL­600­2D24

RegionalJet900

CanadairCL­600­2D24

RegionalJet900

CanadairCL­600­2D24

RegionalJet900

AlpiAviationPioneer400 Reims/CessnaF177RG CardinalRG

RobinsonR44Raven II CameronZ­350

Cessna172PSkyhawk AquilaAT01­100A

Boeing787­10

Cessna172NSkyhawk

EurocopterEC135P3H

Cessna172KSkyhawk SOCATATB­20Trinidad

KubíčekBB70Z RobinsonR66 TecnamP2002­JFSierra CameronA­250 Van'sRV­3B

IniziativeIndustrialiSkyArrow 650TCNS

KubíčekBB42Z GrobG­109

Schempp­HirthDuoDiscusT SharkAeroShark TL­UltralightTL­3000Sirius DenneyKitfoxMk.I

PipistrelTaurus503 FreshBreezeMonster

Doorgehaald

PH­CWT

PH­ECN

PH­EWG

PH­FCF PH­HAN PH­HSW

10.10.2019 16.10.2019

16.10.2019

23.10.2019 23.09.2019

16.10.2019 09.09.2019

07.10.2019 24.10.2019

11.10.2019

11.10.2019 26.09.2019

14.10.2019 08.10.2019

06.09.2019

19.09.2019 25.09.2019

30.10.2019 25.10.2019

20.09.2019

20.09.2019 30.10.2019

28.10.2019 29.10.2019

30.10.2019 08.10.2019

04.10.2019 11.09.2019

VoorheenS5­AAL,gebouwddoorBombardier Aviation,Dorval,Canada.Toestelinopslag. VoorheenS5­AAN,gebouwddoorBombardier Aviation,Dorval,Canada.Toestelinopslag. VoorheenS5­AAK,gebouwddoorBombardier Aviation,Dorval,Canada.Toestelinopslag.

[AviationFacilitiesRotterdamBV],voorheen G­BAJA.

VoorheenPH­ATN. VoorheenHA­TUT,D­EFZQ,N52414. [BredaAviation,Bosschenhoofd],voorheen G­GAEC. [KLMNV,Amstelveen],“VlijtigLiesje”/”Busy Lizzie”.

[Aero­ClubMaritime,DenHelder],voorheen G­IDHC,LN­DAA,SE­GOX,N734RX. [ANWBMedicalAirAssistanceBV,Lelystad], gebouwddoorAirbusHelicoptersDeutschland, DonauwörthalsAirbusHelicoptersH135. VoorheenPH­MDB,N84758. [Martinair/KLMFlightAcademy],voorheen I­OHDB,F­OHDB. VoorheenD­OWGV.

VoorheenOO­SEA. VoorheenS5­DKG.

VoorheenOE­AMP,gebouwddoorTomaserin 2011. [Alterra,Wageningen],voorheenPH­WUR, I­RAWJ.

VoorheenD­OPIP. [Y.Vanderwelde,gestationeerdGoetsenhoven, België],voorheenSE­UUD,OY­XNC,D­KAZE. VoorheenOY­9467. VoorheenD­ENMK,gebouwddoorSkystar AircraftCorp. (bouwjaar2017). VoorheenPH­8X6.

LindstrandLBL150A RobinR1180TDAiglon TecnamP2008­JC SOCATATB­20Trinidad Lancair360 Boeing737­8K2 Boeing737­8K2 UltramagicM­105 CameronA­140

18.09.2019 24.10.2019

BvLverlopen25.08.2018. NaarDuitsland. Naar India. WerdG­HFCF. NaarFrankrijk. WerdPR­HSW. WerdPR­GZQ. NaarFrankrijk. Buitengebruikgesteld.

PH­LAG

PH­LHU

PH­MDB

PH­NHU

PH­RED

PH­SAM

PH­VCY

PH­269

PH­1145

PH­1398

PH­1574

PH­3C4

PH­7S9

PH­7W1

PH­7W2

PH­7X5

PH­8E1

PH­8Z9

PH­9B5

PH­9B8

PH­9J5

Nagekomen

PiperPA­28­181ArcherII TecnamP2002­LF Cessna172KSkyhawk EurocopterEC175B PiperPA­18­125SuperCub PiperPA­44­180Seminole PiperPA­18SuperCub SchleicherKa6CRRhönsegler SchleicherASW20 Rolladen­SchneiderLS8­t Rolladen­SchneiderLS7­WL CosmosBIPhaseII FreshBreezeBulliX4T PapTeamPAPROS125GB FlyProductsJetTop80 AdventureX­Tiger NirvanaRodeo125 FreshBreezeSportiX122 FreshBreezeSnap120 FreshBreeze122AL2F WalkerjetRR

28­8090296

14.10.2019

25.10.2019

30.09.2019

25.10.2019

14.10.2019

30.09.2019

14.10.2019

30.09.2019

28.10.2019

02.10.2019

19.09.2019

14.10.2019

09.09.2019

30.09.2019

30.09.2019

28.10.2019

06.09.2019

21.10.2019

28.10.2019

31.10.2019

25.10.2019

OngevalSeppe07.09.2019. WerdG­CLJY. BvLverlopen01.08.2018. WerdG­NHVU. OngevalWillemstad21.06.2019. BvLverlopen01.11.2017. FataalongevalWillemstad21.06.2019. GeenBvL. NaarLitouwen. NaarDuitsland. NaarTsjechië. GeenBvL. GeenBvL. GeenBvL. GeenBvL. GeenBvL. Buitengebruikgesteld. GeenBvL. GeenBvL. GeenBvL. GeenBvL.

PH­KZDwerdPJ­JAC.PH­LAKwerdF­HXDT(ingeschreven05.2019).PH­LIKwerd2­KNIL.PH­NHRwerdOO­NHR (ingeschreven05.2019).PH­NHSwerdOO­NHS(ingeschreven05.2019).PH­PBYwerdN459CF.PH­364werdF­CJOC. PH­396werdD­5396.PH­544werdD­5744(06.2010).PH­548werdD­6455.PH­718werdOO­YBC.PH­853werd D­KURC.PH­955werdD­7366.PH­1231werdD­KXFL.PH­1455werdD­KVNV.PH­1599werdD­0895.PH­1617werd D­KLCT.PH­1618werdD­KYPP.PH­4E3werdEI­GPV.

PH­FRAvoorheen(N71JS),EC­MET(aanvulling).PH­1627voorheenOK­7201,N7CG(aanvulling).

PH­ANW

PH­BTI

PH­ECM PH­HSS

PH­IBC

PH­LNA

PH­RHB

PH­SPY

PH­STF

PH­STL

PH­ZFC PH­ZFJ (PH­1233)

Cessna152

Boeing737­306

EurocopterEC120BColibri

Boeing737­83N

AirbusA330­343

FokkerF28Mk0100

PiperPA­46­350PMalibuMirage

Reims/CessnaF172NSkyhawk II deHavillandCanadaDHC.6­300 TwinOtter

CessnaU206GStationairII

FokkerF27Mk050

FokkerF28Mk0100

Rolladen­SchneiderLS4

15285766 28720 1492

WerdI­SANW,afgeschrevennaongeval13.08.2019Asiago, Italië.

Werd5Y­KYN,C5­MAD,ST­TAD.

WerdEI­FGL,G­KLNP,LN­OCD(05.2019).

WerdPR­GIB,TC­SKS,M­ABFU,TC­IZD,N547RL (07.2019).

WerdTF­GAY,OE­IDU(04.2019).

Werd(EP­IDK),CS­TPF,HP­1900PST(04.2019).

WerdOY­TPJ,G­PTEA,D­EREK,D­EKCC(05.2019). WerdG­BXSR,EI­GIU(09.2019).

WerdS7­AAR,C­GACU(05.2019).

WerdF­HSTL,afgeschrevennaongevalPuechPetit (Frankrijk)28.09.2019.

WerdOO­VLY,JU­8883,2­OLGA(07.2019).

WerdOE­LVG,VH­UQG(05.2019).

Nietopgenomen,werdD­8161,F­CHBM(04.2019).

WerdD­7293,afgeschrevennaongevalLüneburg(Duitsland)

CessnaU206GStationairII PH­STL,voorzienvaneenAllison turboprop(Soloy­conversie)was tussen1996en2011ingebruikop Hilversumalsparachutisten vliegtuig(endaarvooropTeuge,als HB­CKZ).Eindseptembercrashte hettoestelinFrankrijk,tijdenseen nachtelijke(enongeautoriseerde) vluchtmeteenparachutist.(foto: ArnoLandewers,Hilversum,zomer 2000)

MINDERBEKENDEFOTO'S

Ditnummer,waarinalzoveeloverFranseluchtvaarttevindenis,wordtafgeslotenmetvierfoto’svanFransevliegtuigen, diewaarschijnlijkaanvelenvanUminderbekendzullenzijn.

Links:DeAlbessardTri­avion.JosephAlbessard ontwierpditvliegtuigmettweevleugelsachter elkaarin1925.Hetwerdgebouwdindefabriek vanLouisPeyretenmaaktedeeerstevluchtenin juli/augustus1926teVillacoublay.Motoreerst 70pkAnzani,laterSalmsonvan95pk.

Onderlinks:DeNicolas­ClaudeNC­2 “Aquilon”waseencanard­sportvliegtuig ontworpendoorLéonClaudeengebouwddoor deindustrieelJeanNicolasteAuxerre.Deeerste vluchtvondaldaarplaatsop5april1937.Het toestelkreegdeFransevoorlopigeregistratie FW­005.MotorTrain4ATvan50pk.

Boven:DeLeyatHélicatwaseen experimenteelvliegtuig,ontworpen doorMarcelLeyatengebouwddoor Lioré­et­OlivierteLevalloisin1931. Eenderdevleugeltussendetwee vastevleugelszouvoorgrote stabiliteitzorgen.Renault4Pb motorvan95pk.Hettoestel,ook bekendalsLeO41,wasgeensucces enwerdin1932gesloopt.

Links:DeLauret“L’Ailette”,een tweepersoonssportvliegtuig ontworpenengebouwddoor CharlesLauretteCoulommiers. HetdoelwasomHandleyPageslots tebeproeven.MotorSalmson9Adr van60pk.Eerstevluchtenin september1938teCoulommiers. Metdeoorlogkwamende experimentenaanhuneinde.