2022_04

Boomblad

Op studiereis naar Roemenië Inspirerend mozaïekbos Bosbeheer voor dummies

Boomblad (Herfst 2022), jaargang 20 - nummer 4

Het Boomblad wordt uitgegeven door de West-Vlaamse bosgroepen en verschijnt vier keer per jaar. De Bosgroep Houtland en de Bosgroep IJzer en Leie zijn een initiatief van privébosbeheerders, de Provincie West-Vlaanderen en het Agentschap voor Natuur en Bos.

Redactie/foto’s: Clint Callens, Chris Couwelier, Miguel Depoortere, Jan Goris, Frederik Lembreght, Marie-Louise Martens, Tony Vanneste

Prepress: Philip Gesquière, Strategie & Ontwikkelingsectie Digitaal Design & Productie, Provincie

West-Vlaanderen

Druk: Strategie & Ontwikkeling - sectie Digitaal Design & Productie, Provincie West-Vlaanderen

Papier: Gedrukt op milieuvriendelijk papier

Oplage: 2000 exemplaren

Verantwoordelijke uitgever: Bosgroep Houtland vzw, Tillegemstraat 81, 8200 Sint-Michiels, vertegenwoordigd door Albert de Busschere

Beste West-Vlaamse bosgroepleden,

Sta me toe om me even voor te stellen zodat we kunnen kennismaken en u een idee heeft wie ik ben, waar ik voor sta en wat ik van plan ben te betekenen voor de bosgroep en voor u WestVlaamse boseigenaars. Ik ben Jef Vanhove en als de jongste van 7 uit een traditioneel West-Vlaams landbouwgezin groeide ik op in het toen nog bosloze Mesen. Het was geen eenvoudige tijd en na mijn hogere studies in Oostende ging ik met een stevige schoolse kennis van de elektromechanica aan de slag op de arbeidsmarkt. Gedurende ruim 42 jaar werkte ik in verschillende bedrijven waaronder Picanol. Daar was ik ruim 20 jaar verantwoordelijk voor de materiaalkeuzes en leidde ik de smeltafdelingen. Daarop volgden ruim 2 maal 10 jaar commerciële functies om dan de laatste periode te eindigen met een loopbaan van thuis uit met tal van commerciële beroepsbezigheden, reizen naar Turkse leveranciers, klantencontacten enz. Het was een boeiende en heel leerrijke tijd met veel menselijk contact, samenwerking, productie, zoeken naar efficiëntie en de opstart van meerdere nieuwe ontwerpen.

Patrick Trio, lesgever bij Escala/Syntra West, verzorgt de workshop ‘onderhoud van de kettingzaag’ tijdens onze landschapsdag op zaterdag 22 oktober. Zelfs wie al jaren met een kettingzaag werkte, kon heel wat bijleren. Het was verrassend om te zien hoe verschillende deelnemers lang verborgen knopjes op hun machine ontdekten en het schaamrood op de wangen kregen toen ze de toestand van hun luchtfilter van naderbij bekeken. Aan het eind was iedereen overtuigd dat een kettingzaag zelf slijpen helemaal niet zo moeilijk is en absoluut niet veel tijd hoeft te kosten. Patrick klaarde de klus rustig in minder dan 2 minuten.

02 Inhoud & colofon

03 Voorwoord

04 Op studiereis naar Roemenië

08 Nieuwe functie bij de West-Vlaamse bosgroepen

09 Inspirerend mozaïekbos

12

14

16

18

19

Ondertussen was ik net als velen onder u ‘boseigenaar’, sinds 1983 van 1ha bestaand Polderbos te Westrozebeke. Op vraag van de gemeente Staden werd dit bos aan hen verkocht in 2000. In 1986 kocht ik een maaiweide van 5.000m² te Poperinge, beboste dit met loofbos onderetage en de populierencultivar Boelare. Na de populierenkap in 2014 opnieuw beplant met Boelare, zwarte populier en onderetage. Aansluitend, naast dit populierenbos beplantte ik in 2000 terug 5.000m² met gemengd loofboombos. Ook in mijn geboortestreek Mesen beplantte ik in 1997 nog eens 5.500 m² met gemengd inheems loofhout. Het zelfbenoemde ‘klaprozenbos’ is tot op heden nog steeds het enige Mesense bos. Alle beplantingen werden in de vrije tijd en met de spade uitgevoerd.

Na mijn professionele loopbaan voelde ik dat stilzitten in de zetel, liggen in een hangmat, kaarten of petanque spelen mij geen goed zouden doen. Daarom besloot ik me verder nuttig in te zetten. Ik wilde een rol blijven spelen in het verbeteren van de dingen op meerdere domeinen. In de milieuraad van Ieper help ik reeds 10 jaar mee aan de uitwerking van uiteenlopende dossiers rond mobiliteit, windmolens, energie-efficiëntie, burgemeestersconvenant. Daarnaast ben ik bestuurslid en lid van het directiecomité van de sociale huisvestingsmaatschappij ‘Ons Onderdak’, plaatsvervangend lid van de gemeentelijke commissie voor ruimtelijke ordening (Gecoro) van Ieper, lid van de vereniging Tuinhier. Sinds 2013 ben ik effectief lid van de Bosgroep IJzer en Leie, vanaf 2016 bestuurslid en sinds 2022 voorzitter.

Als uw voorzitter van Bosgroep IJzer en Leie heb ik niet de intentie om stil te blijven zitten in mijn voorzitterszetel, de bosgroep moet vooruit, moet groeien, sterker worden. Stilstaan is achteruitgaan, investeren is de enige rationele route. Investeren eerst en vooral in personeel en hier verwelkom ik de nieuwe medewerkers Tony Vanneste, Rilke Terryn, Hendrik De Bleeckere (BGH) en Hanne Vanderstede. Ook onze huidige medewerker Frederik Lembreght niet vergeten, die de kans om verder te groeien in de uitdagende functie van projectmedewerker bosuitbreiding en openbaar bos met veel enthousiasme aangreep. U leest er meer over verder in dit nummer. Investeren in een bestuur met geëngageerde bestuurders. Investeren in een goede samenwerking met onze collega Bosgroep Houtland, andere bosgroepen en de provincie. En last but not least investeren in onze West-Vlaamse bossen en in u, beste boseigenaars, zodat u niet aan uw lot overgelaten wordt in uw bos maar steeds kan rekenen op deskundige bosgroephulp!

Veel leesplezier, Jef Vanhove, Voorzitter Bosgroep IJzer en Leie vzw

Op studiereis naar Roemenië

Nadat de studiereis van Inverde enkele jaren werd uitgesteld, kon deze dit jaar weer doorgaan van 6 tot 10 juni, met bestemming Roemenië en meer bepaald de provincie Neamţ.

Bij aankomst op de luchthaven van Bacău, wacht onze Roemeense gids Viorel Timisescu ons al op. Viorel is bosbouwingenieur bij Romsilva en heeft een jaar in Gent gestudeerd. Regia Naţională a Pădurilor Romsilva of kortweg Romsilva, is het Roemeens staatsbedrijf dat verantwoordelijk is voor de bescherming, het behoud en de ontwikkeling van openbare bossen van de Roemeense staat en het beheer van jacht- en visgronden. Het Roemeense Agentschap Natuur en Bos met andere woorden. In heel Roemenië bezitten en beheren zij 4 miljoen ha bos, dit is een oppervlakte die nog een derde groter is dan België en 65% van het Roemeense bosareaal bedraagt. Vanuit Bacău reden we naar ons hotel in Piatra Neamţ, waar we traditioneel verwelkomd werden met brood, zout en een lokale pruimenschnaps.

Tijdens deze reis bezochten we vele bosbestanden, gaande van recente kaalkappen tot bossen van 170 jaar oud tot het Roemeense oerbos in de historische regio Transsylvanië. Sommige bossen werden i.f.v. natuur beheerd, maar vele werden beheerd i.f.v. houtproductie. Tijdens de reis werd duidelijk dat bossen en houtproductie een heel belangrijke rol spelen, voor lokaal gebruik en de nationale economie. In Roemenië wordt jaarlijks +/- 19 miljoen m³ hout geoogst. Momenteel is er geen industrie meer in het land om het hout te verwerken tot hoogwaardige producten. Het meeste hout wordt geëxporteerd via de Zwarte zee. De beuken gaan vaak naar Egypte of het Oosten. Het naaldhout gaat via Oostenrijkse zagerijen naar o.a. Japan, China en de VS. Ook Romsilva heeft een zagerij, waar 1,5 miljoen m³ per jaar verzaagd kan worden. Over het hele land wordt 5 miljoen m³ verzaagd. Het overige deel verlaat Roemenië als stammen.

We bezochten het mooie natuureducatief centrum van het Anatori Neamţ Natural Park, van waaruit de Europese

200 jaar geleden verdween o.i.v. de jacht. Er werden een 8-tal bizons uit Zweden, Duitsland, Oostenrijk en het Verenigd Koninkrijk naar dit park gebracht. Hier verbleven ze een aantal jaar in een omheind gebied van 180 ha. In 2012 werden de eerste 4 bizons vrijgelaten. Sindsdien worden er elke lente 2-5 vrijgelaten. Momenteel leven er meer dan 70 bizons vrij in de bossen in Neamţ County en werden er al een 20-tal kalveren in het wild geboren. In de winter keren de bizons vaak zelf terug naar plaatsen waar ze bijgevoederd worden met mineralen. Op termijn zou er opnieuw beperkte jacht op bizons toegelaten worden. Wanneer bizons schade aan gewassen aanrichten, kunnen boeren een compensatie aanvragen. Via educatie in de scholen tracht Romsilva een maatschappelijk draagvlak te creëren voor de aanwezigheid van de

enkele kloosters, een forelkwekerij van Romsilva en natuurreservaat Cuiejdel, een natuurlijk Roemeens meer. Het beslaat bijna 14 ha, heeft een omtrek van 2 km, is 15 m diep en is zo het grootste en diepste meer van zijn type in Roemenië. Bij aankomst bij dit natuurreservaat wachten de lokale boswachter en de verantwoordelijke van het natuurpark ons op. Bij het verlaten van de bus zagen we een Roemeens koppel hout op hun paard en kar laden. Niet veel later wordt de introductie van de Roemeense collega’s verstoord door een voorbij daverende skidder, een grote bosbouwmachine, beide tekens van de economische waarde van de Roemeense bossen. Tijdens de wandeling naar het meer klapte de gids luid in haar handen en vroeg ons om luidruchtig te zijn. Er zitten namelijk beren in de regio. Die zouden wij Belgen wel eens willen zien. Neen,

terugkomst bij de bus wachtte ons nog een leuke verrassing, er werden namelijk pootafdrukken gevonden van een beer!

In Roemenië worden economische gerichte bosbestanden, bij het bereiken van de kaprijpe leeftijd, via drie progressieve kappingen in een periode van 25-30 jaar volledig gekapt, kaalkap. Tijdens deze progressieve kappingen wordt er toegewerkt naar een zo hoog mogelijke natuurlijke verjonging die het bos na de eindkap zal vervangen. In deze bestanden wordt volledig ingezet op economisch waardevolle soorten als beuk, eik, zilverspar, fijnspar en esdoorn op vochtigere plekken. Minder economisch waardevolle soorten als linde, boskers en wilgen worden verwijderd. Tijdens de eerste kap worden er “ogen” gemaakt, opening van 1x de boomhoogte. Bij de tweede kap

Artikel door Frederik Lembreght, Bosgroep IJzer en Leie vzw

worden deze ogen groter gemaakt (tot 3x de boomhoogte). Bij de derde kap worden alle bomen verwijderd, een kaalkap. Dit systeem moet ervoor zorgen dat er zich voldoende natuurlijke verjonging kan vestigen. Als regel stelt Romsilva dat er voor aanvang van de eindkap, op min. 70% van de oppervlakte voldoende natuurlijke verjonging aanwezig moet zijn. Is dit niet zo, dan moet de eindkap uitgesteld worden tot er bv. een mastjaar zou optreden. Na de exploitatie wordt het bestand geïnspecteerd en enkel bij onvoldoende natuurlijke verjonging, wordt er bijgeplant op bepaalde plaatsen. Planten gebeurt met zaailing van 3 jaar (diameter min. 2 cm bij wortelhals) uit de kwekerijen van Romsilva of met wildlings, waarbij de planten uit plaatsen met veel natuurlijke verjonging worden gehaald. Wanneer men toch aanplant, wordt een plantverband van

1m x 2m aangehouden of 5.000 bomen/ha. Wildbescherming gebruikt men niet en ondanks tekenen van vraatschade, blijkt dit geen probleem voor de kwaliteit en toekomst van het bestand. Romsilva geeft bestanden een score die weergeeft welke bomen er groeien en wat de doel samenstelling is. Het eerste bestand wat wij bezochten had bv. als doel “6 beuk, 3 zilverspar, 1 diverse hardhout soorten” wat zoveel betekent als het streven naar 60% beuk, 30% zilverspar en 10% andere (hardhout)soorten.

Op terrein bleek deze methode goed te werken. Het beeld van de pas uitgevoerde kaalkap die wij bezochten (150-jarig beukenbestand), was een kapvlakte met verspreid liggende takkenhopen (geschatte diameter <10cm per tak) en hier en daar plukjes jonge bomen tot enkele meters

hoog. Daarnaast zagen we zaailingen van o.a. beuk en zilverspar, natuurlijke verjonging. De bezochte kaalkap besloeg een oppervlakte van wel 13 ha, er werden 7.763 bomen gekapt en een volume van 3.386 m3 geoogst. In een ander, reeds 15 jaar geleden kaal gekapt bestand van 12 ha, resulteerde dit beheer in een mooi soortenrijk bestand met vele kwalitatieve rechte eikjes. De niet economisch waardevolle soorten worden standaard verwijderd. Langs de andere kant moeten de eiken wel regelmatig vrij gezet worden om meer schaduwtolerante en ongewenste soorten geen kans te geven en om de hoogte/diameter verhouding op peil te houden. Lange slanke stammen zijn namelijk een probleem bij hevige sneeuwval en daarvan krijgen ze heel wat gedurende de Roemeense winters. Het is trouwens deze sneeuwval die de natuurlijke

verjonging vrijwaart tijdens exploitaties. Er wordt pas geëxploiteerd als er veel (ideaal <30 cm) sneeuw ligt. De zuiveringen die in deze fase van het beheer plaatsvinden, zorgen voor kleine dimensies van hout wat als brandhout verkocht wordt. Ze krijgen hiervoor een prijs van 25-30 euro/m3, niet slecht.

Viorel, onze gids, vertelde dat hij geen fan is van de takkenhopen, maar dat takken op hopen leggen moet volgens de regels van Romsilva. We zouden tijdens de reis nog enkele malen horen dat sommige maatregelen achterhaald aanvoelen voor de beheerders, maar het volgen van deze regels hoort bij de Roemeense boscultuur. Mensen vinden die de takken op hopen willen leggen, wordt steeds moeilijker, waar men slechts 50€/ha voor krijgt.

Hoewel dit kaalkapsysteem voor ons, boomgericht-beherende Belgen, soms wrang aanvoelt, leren we dat het bosbeheer in de Karpaten gebaseerd is op natuurlijke processen en duurzaam bosbeheer. Er wordt namelijk optimaal ingezet op natuurlijke verjonging en er worden vaste, ingetekende ruimingspistes gebruikt. Het volledige bosareaal van Romsilva in Piatra Neamţ is dan ook FSC gecertificeerd.

Een ander bos dat we bezochten was een 120-170 jarig beukenbos, dat even later via de derde kap, kaal gekapt zal worden. In dit bos waren zo goed als alle bomen geschalmd (aangeduid), zowel de dikke beuken als dunnere exemplaren rond 10 cm (diameter op borsthoogte). In België zouden wij dit anders doen en ook Viorel zou de dunne exemplaren laten staan, maar er is geschalmd volgens de regels van Romsilva. Het is

aan de boswachter om van de regels af te wijken en rebels te doen, maar dit is niet vanzelfsprekend of altijd zonder gevolgen. Alle bomen waren ook op 2 plaatsen geschalmd. Op borsthoogte en aan de stamvoet. De boom wordt gekapt boven de schalm aan de voet, die zichtbaar blijft voor controle na exploitatie. Bij Romsilva wordt een complex controlesysteem gehanteerd. Hierbij draagt de boswachter grote verantwoordelijkheid bij overexploitatie. De boswachter stopt alle geëxploiteerde volumes onmiddellijk via een tablet in een centrale databank. Hierdoor kunnen houtvolumes tot op de vrachtwagens gecontroleerd worden. Dit is slechts een van de controlesystemen tegen illegale houtkap. Momenteel wordt zelfs geëxperimenteerd met het plaatsen van een chip in elke boomstam, benieuwd hoe dat zal evolueren.

Een ander verschil met ons bosbeheer is het gebruik van paarden bij het bosbeheer. Door het vele reliëf is het gebruik van grote machines niet steeds mogelijk. Op deze plekken zet men dan exploitanten met paarden in.

Waar het hiervoor vermelde beheer bijna uitsluitend gericht is op produc tie, bezochten we ook het Oerbos “Codrul Secular Slătioara”. Dit bos is Unesco werelderfgoed sinds 2017 en telt tegenwoordig 1.064 ha, met een kern van 609 ha en een buffer zone van 455 ha, bestaande uit onder andere jonger bos en omliggende botanische graslanden. Overal is nulbeheer van kracht en nergens

wordt er hout geoogst, paddenstoelen geplukt,… Enkel de graslanden worden om de twee jaar gemaaid teneinde de successie te stoppen. De lokale mensen respecteren deze regels en de rust. Het oerbos is een gemengd bos en bestaat voornamelijk uit de soorten sparren, beuken, dennen en taxus. Sommige bomen worden tot meer dan 200 jaar oud. Het bos heeft een gemiddelde kroonsluiting van 70% en er komen bomen voor tot 140 cm diameter en meer dan 50 meter hoog. De totale opstand wordt geschat op een 460 – 520 m³ per hectare. Het volume dood hout wordt geschat op meer dan 30 m³ per hectare (inclusief de bufferzone). In het gebied zouden naast allerhande wilde fauna en een gezonde berenpopulatie ook drie lynxen leven.

Wat een reis was dit toch, zo veel bijgeleerd en we kijken al uit naar een eventuele volgende keer. Deze reis is trouwens niet enkel voor professionele bosbeheerders, maar ook voor andere geïnteresseerden. Via de website van Inverde kan je op de hoogte blijven van hun aanbod.

Nieuwe functie bij de West-Vlaamse bosgroepen

Om de dienstverlening naar de openbare besturen te verbeteren, besliste zowel Bosgroep Houtland als Bosgroep IJzer en Leie om samen de nieuwe functie “Projectmedewerker bosuitbreiding en openbaar bos” in het leven te roepen. Frederik Lembreght, die al enige tijd ervaring kon opbouwen bij de Bosgroep IJzer en Leie, zal deze taak voortaan op zich nemen in de hele Provincie. Voortaan kunnen openbare besturen zoals gemeenten via overeenkomsten op maat extra ondersteuning krijgen bij de aanleg van nieuwe bossen maar ook bij heel wat andere zaken die met de uitbating van deze nieuwe bossen en/of bestaande bossen te maken heeft. Deze ondersteuning bij nieuwe bebossingen kan gaan van het in kaart brengen van geschikte gronden, het opmaken van bebossingsplannen, het aanvragen van subsidies en vergunningen tot het begeleiden van aanplantacties. In bestaande bossen denken we o.a. aan het ondersteunen van kapwerken, de coördinatie van de opmaak en de uitvoering van beheerplannen, de eerste zorg in jong bos,…

Openbare besturen kunnen steeds zelf kiezen welke taken zij door de bosgroep wensen te laten uitvoeren en welke zij zelf willen uitvoeren. Uiteraard gebeurt dit ook in overleg met ANB.

Er werd gekozen voor Frederik Lembreght van de Bosgroep IJzer en Leie om deze functie in te vullen. Frederik: “Als projectmedewerker bosuitbreiding begeleid ik al 2 jaar verschillende openbare besturen in de regio Kortrijk-Ieper. Voortaan word ik dus het aanspreekpunt i.v.m. bos voor alle West-Vlaamse openbare besturen. Ik ben 26 jaar en in 2019 studeerde ik af als Master in Science Bos- en Natuurbeheer aan de universiteit van Wageningen. Hoewel mijn standplaats de Palingbeek in Ieper blijft, zal ik regelmatig in het kasteel Tillegem opduiken. Tot binnenkort misschien.”

Inspirerend mozaïekbos

Artikel door Bosgroep Kempen Noord - © 2022 - Mozaïekbos | Koninklijke Belgische Bosbouwmaatschappij

Een begrip dat de laatste jaren door Vlaamse bosbeheerders vaak wordt gebruikt, is ‘weerbaar bos’. Zo ook bij de Franse collega’s van het ONF (Office National des Forêts). Zij ontwikkelden een concept dat mozaïekbos wordt genoemd. Centraal staat de verscheidenheid van beheer- en ecosystemen. Een bosgebied op voldoende gevarieerde wijze beheren, biedt de beste garantie dat veel soorten overleven en dat het bos ook in de toekomst maximaal aan maatschappelijke behoeftes kan voldoen. Het ‘mozaïekbos’ is een instrument om een weerbaar bos uit te denken en in de praktijk te brengen. Weerbaar bos betekent dat een bos na een verstoring in staat is om zijn structuur, werking en functies te behouden. Een treffend voorbeeld van een niet weerbaar bos zijn de monotone aanplantingen van fijnspar.

Deze sterven nu massaal af door klimaatverandering en plagen. Hierdoor vallen de werking en functies van dit bos voor een lange tijd en op grote schaal weg: vb. het microklimaat, houtopbrengst en habitats voor bepaalde dieren.

Diversiteit is de basis

Het mozaïekbos is er op gericht om overal en op elke schaal de biodiversiteit te bevorderen. Het gaat om soortendiversiteit, genetische variatie binnen een bepaalde soort, verschillende functies van de bomen in een bos, verschillende ecosystemen (vb. types bosbestanden) en verschillende soorten beheer (vb. dunningskap, groepenkap,…) die toegepast worden.

De juiste boom op de juiste plaats

Elke boomsoort kan andere functies vervullen en is aangepast aan specifieke omstandigheden. Bijvoorbeeld droge of natte bodem, meer licht of schaduw nodig hebben, bestand zijn tegen wind, vuur of overstromingen,… Bij elke boomsoort hoort een ‘gevolg’ van andere levende wezens die specifiek met deze soort samenleven. Insecten, vogels, schimmels, bacteriën, mossen, korstmossen,… Al deze organismen dragen bij tot het functioneren van het bos.

© Provincie Antwerpen

De rol van de bosbouwer De bosbeheerder vervult de rol van architect van het bos. Door kappen en verjongen, eventueel via aanplant, kan hij ingrijpen in het soortenareaal en de boomleeftijden. Zo kan hij de diversiteit van het bos stimuleren wat de verjonging, de groei en de weerbaarheid van het bos ten goede komt.

Ecosysteemdiensten

In het idee van een mozaïekbos staan de diensten die een bos aan de samenleving kan leveren centraal. Er is een onderscheid tussen 3 soorten ‘ecosysteemdiensten’:

- Productiediensten: het bos levert heel wat producten aan de maatschappij. We denken daarbij in de eerste plaats aan hout maar het kan ook gaan om bv. eetbare paddenstoelen.

- Culturele diensten: hier gaat het om immateriële diensten: het bos als ontspanningsplaats of als ‘mooi landschap’ of legendes en tradities die met het bos samenhangen.

- Regulerende diensten: deze dragen indirect bij tot het menselijk welzijn. Denk hierbij aan bv. klimaatregulerende diensten als de opslag van koolstofdioxide in bomen, strooisel, dood hout, bodem (captatie).

Bij het concept hoort een sterk beeldende tekening en een bondige uitleg bij elke zone. De volledige informatie per zone vindt u terug op https://foretmosaique.be/?lang=nl.

Zeker de moeite om eens te gaan kijken!

Hetmozaïekbos, eenweerbaarderbos

Hetbosvandetoekomstzalmeerweerbaarheidbiedenten overstaanvanziektenenklimaatveranderingwanneerde ecosystemenwaaruithetbosissamengesteldende bosbouwdieeropwordttoegepast,gediversifieerdworden.

Ditboszalmeerbiodiversiteitmetzichmeebrengenenzal beterinspelenopdedoordemaatschappijverwachte gunstigewerking.Elkebosbouwer-beheerder,publiekeof privateeigenaar-staathierborgvoor.

Eilandvoor conservatie

Zonewaarinnietaan bosbouwwordt gedaanendievolledig opnatuurlijkewijze evolueerttotenmet hetomvallenvande bomen

Zonevannatuurlijke verjonging

Zonediezichvernieuwtviahet spontaanuitzaaiendoor naburigebomen.Detijdelijke afwezigheidvanbosbedekking bevordertdesoortendiegoed gedijenineenopenomgeving

Gemengdgelijkvormig hooghout

Bosbestandbestaandeuit2of 3verschillendesoortenbomen dieallemaalevenoudzijn

Toekomsteilanden

Nieuweboomsoortenuit andereregio’soveralter wereld,aangepastaande veranderingenengetestop kleineoppervlakken

Ongelijkvormig hooghout

Bestandmetbomenvan allerleileeftijden,soorten enafmetingen

Microhabitats

Habitatsdieeengrotere specifiekebiodiversiteit bevorderen:vijvers, ooibossen,heiden, bosranden,openplekken, rotsachtigezones

Houtopslagplaats

Jongeaanplanting

Toekomsteilanden

Boomsoortenof-herkomsten vanZuid-Europa,beteraange‐pastaandeklimaatverandering

Wildedieren

Meteenevenwicht tussenbosenwilddat deverjongingvanhet bosmogelijkmaakt

Gelijkvormig hooghout

Bosbestandbestaande uitbomendieallemaal evenoudzijn

tendienstevanhetbosendebosbouwers

Zonedienetopnieuwwerd beplantmetboomsoortendie aangepastzijnaandebodem enhetklimaat,methetoog opdeproductievanwerkhout Middelhoutof middenbos Bosbestandbestaandeuit eenonderlaagvanhakhout eneenbovenlaag,het hooghout,metbomenvan verschillendeleeftijdenen afmetingen

Getraptebosrand

Overgangszonetussen hetbosendevelden, eenechteoasevan levenwaarintalrijke dier-enplantensoorten voorkomen

Verouderingseiland

Volgroeidbosbestandwaar‐vandeeindkapwordtuitge‐steldomzooudebomente verkrijgendieeentoevluchts‐oordvormenvoortalrijkefau‐naenfloraenzorgenvoorbi‐odiversiteit

Dodebomenen bomenvan biologischbelang

Opstaandeofliggendebo‐men,overalverspreidinhet bos,diezorgenvooreen specifiekebiodiversiteit

©KBBM4-2021(gebaseerdopeenconceptgeïnitieerdin2020doorhetONF)

Bosbeheer voor dummies

Artikel door Miguel Depoortere, Bosgroep Houtland vzw

Je plantte met veel enthousiasme een stuk nieuw bos aan? Of misschien kocht of erfde je recent wel een bestaand bos? Kortom, je bent een gelukkige en trotse boseigenaar. Maar hoe moet het nu verder? Want uiteraard wil je jouw bos op een verantwoorde en duurzame manier beheren. Laat ik alles gewoon zijn gang gaan, pure natuur? Of ga ik toch aan het werk en hoe? Om bosliefhebbers wegwijs te maken organiseerden de West-Vlaamse bosgroepen i.s.m. Inverde op 17 juni 2022 de cursus “bosbeheer voor beginners”. Na het theoretische deel via een online leerplatform trokken we naar de prachtige bossen van de Sint-Andriesabdij van Zevenkerken.

Om het bos op een correcte manier aan te pakken is toch enige basiskennis vereist over de principes van de ontwikkeling en het beheer van bossen. Bosbeheer draait om het bepalen van doelstellingen en het maken van beheerkeuzes. Bossen hebben verschillende functies, welke functie is voor jou als boseigenaar belangrijk en door welke bril kijk jij naar jouw bos? Kijk jij vanuit een economisch oogpunt (houtproductie)? Of vanuit een sociaal/recreatief oogpunt (wandelen, ontspannen)? Of misschien is voor jou het ecologische aspect (de natuurwaarde) wel de belangrijkste functie? Terwijl vroeger vaak het economische aspect doorslaggevend was, is de visie binnen het huidige bosbeheer geëvolueerd naar multifunctioneel bosbeheer, waarbij naast bovenstaande functies bossen ook nog extra functies kregen, zoals waterbuffering, koolstofopslag en klimaatregulerende functie. De ene functie hoeft dus zeker de andere niet uit te sluiten, wel integendeel! Toch is het van groot belang om jouw doelstellingen goed af te bakenen en hiernaar te handelen. Veel eigenaars vergeten dat. Hou er rekening mee dat

jouw doelstellingen niet dezelfde als die van je erfgenamen of opvolgers kunnen zijn. Probeer dus zo veel mogelijk opties voor de volgende generaties open te houden.

Op naar de volgende opdracht: het maken van een bestandsopname. Want vooraleer aan de slag te gaan moet je jezelf een goed beeld vormen van hoe jouw bos er nu uitziet. Welke beheervorm: hakhout, hooghout of middelhout? Heeft het bos een homogene samenstelling, of zijn de bomen stamsgewijs of in groepen gemengd? Loofhout of naaldhout, of gemengd? Wat is het percentage van de kroonsluiting? Wat is de leeftijd van de bomen? Is er (voldoende) dood hout aanwezig? Is het bos structuurarm of juist zeer structuurrijk? Welke soorten komen voor in de boven- en nevenetage? Welke eigenschappen hebben deze bomen? Is jouw bos voldoende weerbaar tegen klimaatverandering? Welke bodem? Zijn er bijzondere waarden of beschermingsvoorschriften? Kortom, heel wat factoren die bepalend zijn voor hoe het bos eruit ziet en voor de keuzes bij het toekomstige beheer.

Nu je een goed beeld hebt van hoe jouw bos eruit ziet, kan je beheerkeuzes maken in functie van jouw doelstellingen en de bosfuncties. Bosbeheer is een spel van licht. Meer of minder (zon)licht is namelijk een sturende factor voor de bosontwikkeling en de boomsoortensamenstelling in het bos. Verschillende soorten hebben namelijk een verschillende lichtbehoefte, zo verdragen beuken zeer veel schaduw, terwijl soorten als zomereik, grove den, lork en berk een hoge lichtbehoefte hebben.

Via het wel of niet kappen van bomen kunnen we dus meer of minder licht toelaten in het bos en kunnen we bepaalde bomen en/of soorten gaan bevoordelen - of benadelen - en hiermee de bosontwikkeling sturen.

Verschillende types kappingen kwamen aan bod: van een sterk ingrijpende kaalkap tot groepenkap en het individueel kappen van bomen via de toekomstbomenmethode / het boomgericht bosbeheer. En dan terug zelf aan de slag: waarop let je bij het kiezen van een geschikte toekomstboom (kwaliteitsboom)? Kies een mooie, gezonde boom die beschikt over een vitale kroon, met een goede groei, zonder beschadigingen. Vitaliteit gaat bij oudere bomen meestal boven stamkwaliteit. Zorg er ook voor dat de verschillende toekomstbomen die je uitkiest op voldoende afstand van elkaar staan. Een volgroeide boom heeft namelijk al snel zo’n 15m kroondiameter. Het tijdstip waarop je jouw toekomstbomen begint vrij te stellen is een belangrijk aandachtspunt, en afhankelijk van de boomsoort. Bij twijfel kan je als vuistregel beginnen met dunnen zodra 6 meter takvrije onderstam is ontwikkeld. Geef bij het uitvoeren van boswerkzaamheden de nodige aandacht aan het vermijden van bodemschade (bodemverdichting) door zware machines. Dit kan bv. door het aanleggen van vaste ruimingspistes. Bodemschade heeft een zeer lang doorwerkende impact.

Behalve het sturen van jouw bos via kappingen zijn nog andere factoren bepalend voor het beheer van jouw bos. Wat doe je met de aanwezigheid van exoten, zoals rododendron of Amerikaanse vogelkers? Zo kan je Amerikaanse vogelkers intensief gaan bestrijden, maar je kan er ook voor kiezen om deze lichtbehoeftige pionier te gaan beconcurreren door te zorgen voor meer schaduw. Wat met de keuze tussen enkel inheemse soorten of ook uitheemse soorten? De Vlaamse wetenschappers en het beleid benadrukken volop het belang van inheemse soorten. Vermoedelijk zullen we

in de toekomst als gevolg van de klimaatsverandering ook meer zuiderse soorten gaan gebruiken. Zorg er in elk geval voor om het bosmicroklimaat zoveel mogelijk te behouden, zodat o.a. extreme temperaturen gebufferd worden in het bos.

Waarmee kunnen we tot slot rekening houden om de ecologische functie van ons bos in te vullen? Kort samengevat: veel structuur en variatie zorgen voor een hogere biodiversiteit! Denk aan struiken, kruiden, poelen, dikke bomen, bosranden,… Heel belangrijk is een voldoende aandeel dood hout. Want zonder dood hout gaat tot 50% van het leven in een bos verloren. Dit betreft zowel omgevallen, dode bomen, maar ook staand dood hout en afstervende bomen.

Met een gans pakket basiskennis omtrent bossen en bosbeheer konden onze cursisten op het einde van de dag terug huiswaarts trekken.

© Oost-Vlaamse bosgroepen

Spontane verbossing stimuleren

Artikel door Miguel Depoortere, Bosgroep Houtland vzw, op basis van info van Wim Buysse, expert bij ANB

Bosuitbreiding… de meesten onder ons denken dan onmiddellijk aan het aanplanten van boompjes: soortenkeuze en plantafstanden bepalen, hoe aanplanten, wat zal dit kosten, etc. De mogelijkheid om een perceel spontaan te laten verbossen wordt zelden in overweging genomen.

Het aanplanten van bossen is een sterk ingeburgerd idee. Enerzijds kies je bij het aanplanten als eigenaar zelf de soorten die je wenst, de soortensamenstelling van het toekomstige bos is dus beter te voorspellen en sturen. En anderzijds willen we bij het realiseren van een bos snel resultaat zien, aanplanten levert nu eenmaal sneller het beeld op van een perceel dat vol boompjes staat. Bovendien verwacht de overheid dit resultaat als je subsidies aanvraagt.

Lukt het jou om wat meer de controle los te laten en natuurlijke bosontwikkeling zijn gang te laten gaan? Dan kan het spontaan laten verbossen van een perceel onder bepaalde omstandigheden een geschikt alternatief vormen voor beplanting.

Een bepalende factor is zonder twijfel de aanwezigheid (nabijheid!) van geschikte zaadbomen In eerste instantie zal een spontaan bos veelal bestaan uit zgn. “pioniers”. Bomen – zoals dennen, berken en wilgen – met kleine, lichte en gevleugelde zaadjes die zich met de wind over een grotere afstand kunnen verspreiden (100 meter of meer). Deze soorten produceren grote hoeveelheden zaadjes om zich massaal te kunnen verspreiden, ze zijn van nature uit ingesteld op het koloniseren van kale gronden (pionierssituaties). Soorten met zwaardere zaden – zoals o.a. beuk, eik en kastanje – zullen zich veel minder snel verspreiden (ca. 20 meter) en gaan dus trager een braakliggend terrein

koloniseren. Soorten zoals de zwarte els en gewone esdoorn bevinden zich qua verspreidingssnelheid hier ergens tussenin. Bij natuurlijke verbossing creëren de pioniers dus in feite een geschikte uitgangssituatie voor de (tragere) vestiging van de langlevende bosboomsoorten, zoals beuk en eik. We spreken van natuurlijke opeenvolging of ‘successie’. Samengevat zal een perceel gelegen tegen een bestaand bos, met heel wat zaadbomen, meer kans op slagen hebben dan een perceel met weinig tot geen zaadbomen in de onmiddellijke omgeving. Let wel, ook de ligging van het perceel met de zaadbron(nen) ten opzichte van de overheersende windrichting kan een bepalende factor zijn voor het al dan niet slagen van de natuurlijke verbossing.

Een andere bepalende factor is de toestand van het terrein zelf. Is de uitgangssituatie een perceel grasland – een dichte, grazige vegetatie –, dan zal hier vaak maar moeizaam(er) spontane verbossing optreden. Pioniers hebben hele kleine, lichte zaadjes (windverspreiding!), hierdoor zijn de reserves die ze meekregen van de moederboom klein en moeten ze kunnen kiemen op een kale, minerale bodem om direct zelf vocht en voeding uit de bodem te kunnen opnemen. Ze kunnen sterke concurrentie met grassen niet aan. Deze situatie van het uitblijven van natuurlijke verjonging (ook bij o.a. beuk en eik) kunnen we ook krijgen ten gevolge van een te dikke strooisellaag in bestaande bossen,

waardoor natuurlijke bosverjonging uitblijft. Door middel van een bodembewerking (frezen, ploegen) kan je de grasmat breken, maar deze bodembewerking kan ook zorgen voor het opschieten van concurrentiekrachtige kruidachtigen. Een alternatieve optie is de graszode pleks- of strooksgewijs open te trekken door te “ontzoden”, het heel oppervlakkig afplaggen van de graszode.

Op een braakliggend terrein (akker) hebben we geen dichte graszode en is er wel naakte, minerale bodem voor de kolonisatie door pioniers. Sterk concurrentiekrachtige kruidachtige planten kunnen een potentieel probleem vormen. Maar over het algemeen bieden verlaten akkers na enkele jaren een vrij goede bezetting met boomopslag (indien voldoende zaadbomen aanwezig).

Van invloed op het resultaat is ook het tijdstip van het ontzoden (in grasland) of vrijkomen van de akker. Hierbij dient voor het beste resultaat rekening gehouden te worden met het tijdstip waarop (pioniers)bomen hun zaden massaal verspreiden: vanaf september zijn er o.a. rijpe berken- en zwarte elzenzaden, terwijl grove dennen hun meeste zaden verspreiden tussen december en februari.

Indien je aan de slag wenst te gaan met spontane verbossing kan je ook opteren voor de gemengde aanpak

Je kan afwachten en jouw terrein de kans geven spontaan te verbossen. Je volgt op hoe die spontane verbossing verloopt. Vestigen zich voldoende zaailingen? Welke soorten vestigen zich? Is er onvoldoende verbossing, dan kan je nog altijd aanplanten (of zaaien). Is er wel voldoende verjonging, maar wens je toch bepaalde soorten – die zich niet spontaan vestigen – te introduceren, dan kan je die ook nog aanplanten.

Ter info: wist je dat voor een spontane verbossing geen vergunning nodig is in agrarisch gebied en dat je ook voor spontane verbossing in aanmerking kan komen voor subsidie, zijnde 19.600 euro/ha? (www.natuurenbos.be/bebossing)

Linksonder: In dit bos werden stroken minerale bodem vrijgemaakt met een bosploeg getrokken door een paard. Het lijkt ingrijpend maar de ploeg schraapte enkel de bovenste centimeters minerale bodem open. Vraag wel een machtiging bij ANB voor elke verstoring van de kruid- en/of strooisellaag om niet in conflict te komen met het bosdecreet.

Rechtsonder: Indien de laag met niet-gecomposteerd materiaal te dik is, komen wortels van geplante of spontaan kiemende boompjes niet of slechts beperkt in de minerale bodem terecht. De disc trencher verwijdert oppervlakkig al dat materiaal en eventuele bramen en grassen.

© SDR Bosbouw, Oudenaarde, www.sdrbosbouw.be

Landschapsdag 2022

veel meer. Heel erg bedankt aan alle sprekers en deelnemers om er zo'n fantastische dag van te maken! Een pluim voor onze partner Regionaal Landschap Houtland en Polders voor het trekken van deze puike organisatie. BOSGROEP HOUTLAND BOSGROEP HOUTLAND

Steun de Bosgroep Houtland met een vrije gift

Beste,

Het doet ons plezier bosliefhebbers te kunnen verenigen. Zoals u weet is het lidmaatschap bij de Bosgroep gratis We zetten ons elke dag meer en meer in voor de kwaliteit van onze bossen. Om dit in de toekomst te kunnen blijven doen, kan jij ons helpen.

Begin 2022 werd het fonds Vrienden van de Vlaamse Bosgroepen opgericht, beheerd door de Koning Boudewijnstichting. Ook jij kan vriend worden en zo de Bosgroep steunen. Voor een gift vanaf €40 ontvang je van de Koning Boudewijnstichting een fiscaal attest Voor de Bosgroep maakt elke gift een verschil:

- Met een gift van €25 kan het ledentijdschrift Boomblad verzorgd worden.

- Voor €40 kunnen we 20m² bos in Vlaanderen planten en duurzaam beheren.

- Met een gift van €65 kan een boseigenaar bezocht en persoonlijk geadviseerd worden.

Vanaf €40 is je gift voor 45% fiscaal aftrekbaar, je betaalt dus maar €22 voor een gift van €40, of €36 voor een gift van €65.

Je kan een bedrag naar keuze storten op rekening BE10 0000 0000 0404 met vermelding van de referentie +++ 623/3708/20096 +++

Of je kan ook via de volgende link (https://donate.kbs-frb.be/actions/ FFO-BosgroepHoutland?lang=nl_NL) een gift overmaken of een doorlopende opdracht opstarten.

Dankzij jouw steun zorgen we ervoor dat de Bosgroep gewapend is om ook in de toekomst elk bos duurzaam te beheren. Bedankt voor het vertrouwen en uw steun aan de Bosgroep.

www.brandhoutweb.be

De Vlaamse bosgroepen beschikken sinds enkele jaren over een digitaal platform waarop bosgroepleden via hun lokale bosgroep kleine brandhoutloten online te koop kunnen zetten. De West-Vlaamse bosgroepen en hun leden gebruiken dit platform tot op heden erg weinig.

We horen van de collega’s in de andere provincies dat brandhout hier momenteel zeer snel een koper vindt. Wie interesse heeft om een aanbod te publiceren, kan contact opnemen met zijn Bosgroep.

Project ‘Zorg voor Bossen’ nu echt van start!

Linksboven: Melkzwam

Rechtsboven: Tijgertaaiplaat met roze zwameter

Onder: Spechtinktzwam

Clint op paddenstoelenwandeling

Op 15 oktober vond een opnieuw zeer gesmaakte paddenstoelenwandeling plaats op het nog steeds prachtige domein Hemsrode. De immer sympathieke en enthousiaste gidsen Christine en Eddy hadden de zaak heel goed voorbereid met een lijst van te vinden paddenstoelensoorten. Ikzelf heb de paddenstoelenwandeling al meerdere keren doorstapt en elke keer leer ik nieuwe soorten kennen of dezelfde soorten die ik terug vergeten ben. Vele paddenstoelennamen kun je ook onmogelijk langer dan enkele seconden onthouden zoals de kraterkorstkogelzwam of de bruine bundelridderzwam, tracht ik mezelf te sussen. Sommige paddenstoelen blijven wel even in het geheugen hangen omdat ze er ongelooflijk spectaculair uitzien zoals de tijgertaaiplaat met de roze zwameter, een schimmel die de eerstgenoemde parasiteert en er een rozerode vlekken mozaïek aan geeft. De spechtinktzwam is ook een spectaculaire, waar ik er blijkbaar in slaag de naam al meer dan 3 paddenstoelenwandelingen op rij te onthouden. Bepaalde paddenstoelen kun je rustig opeten (zonder onmiddellijk of op korte termijn te sterven) zoals de geschubde inktzwam in een jong stadium, andere zien

er wel lekker uit en geuren en smaken bijvoorbeeld naar radijs zoals het heksenschermpje maar blijken toch giftig hoewel een fatale afloop meestal zich niet stelt tenzij je een hoop van die roze radijsjes naar binnen smikkelt. De melkzwam kan je vlot herkennen. Je breekt eenvoudig enkele van de plaatjes waarna er wit melksap uit verschijnt die bitter smaakt als je je tong er tegen aanhoudt. Sommige paddenstoelen hebben een prachtige naam, zoals het romantisch klinkende plooirokje, een mini-paddenstoeltje dat vaak in grote aantallen verschijnt in een vochtig grasland of wegberm of de coole paarse schijnridder. Een supergekende maar immer populaire paddenstoel is de vliegenzwam die je doet vliegen naar andere universa als je deze opeet. Vooraleer de hallucinerende effecten zich voordoen, word je er wel eerst goed ziek van. De sjamanen uit het verre noorden hadden de oplossing snel gevonden. Ze lieten de vrouwen de zwammen eten die vervolgens serieus afzagen waarna zij, de sjamanen, de urine van de zieke vrouwen opdronken en zonder zorg of kwelling high werden. Tja, je moet het maar kunnen verkopen!

In het voorjaar werd door de WestVlaamse bosgroepen een projectaanvraag ‘Zorg voor Bossen’ ingediend en goedgekeurd via het Europees loket voor Plattelandsontwikkeling PDPO. De bedoeling is om via kleinschalige werken door kwetsbare personen uit zorg- en onderwijsinstellingen onze bossen veerkrachtiger te maken bij klimaatverandering. We bieden deze mensen zo een zinvolle en gezonde dagbesteding en voor leerlingen de kans om praktijkervaring op te doen. Het project loopt minstens tot einde 2024 en er is een totaal budget van € 363.356,72 euro voorzien. Hiervan wordt 65% gefinancierd door het Europees fonds en 35% door de Provincie West-Vlaanderen. Om het project verder op de rails te krijgen werden 2 medewerkers aangeworven. Rilke Terryn gaat van start in het werkingsgebied van Bosgroep IJzer en Leie te Ieper en Hendrik De Bleeckere bij de Bosgroep Houtland te Brugge. Beide zijn sinds begin november 2022 tewerk gesteld bij hun respectievelijke Bosgroep. Ze stellen zich hier kort voor.

"Hallo! Mijn naam is Rilke Terryn, ik ben 24 jaar en woon samen met mijn vriend in Zonnebeke. Ik studeerde in 2021 af als bio-ingenieur, bos- en natuurbeheer. In mijn thesis onderzocht ik wat de groei en vitaliteit is van bomen die geplant zijn in kloempen (verjongingsgroepen) in de Zuiderkempen. Het onderzoek kaderde in een project van Bosgroep Zuiderkempen, die volop bezig is met omvormen van gelijkjarige en gelijkvormige naaldbossen in hun regio. Na mijn studies kon ik aan de slag bij stad Nieuwpoort als milieuambtenaar. Daar miste ik het bosbeheer en de bosuitstappen te veel. Ik heb enorm veel zin om te werken bij de Bosgroepen om samen meer bos te realiseren in WestVlaanderen. In mijn vrije tijd geef ik turnles aan meisjes van het 1e en 2e leerjaar die aan competitie doen. Dit doe ik ondertussen al 8 jaar met veel passie en enthousiasme."

Met de steun van

“Ik ben Hendrik De Bleeckere. Tot voor kort heb ik vele jaren gewerkt als zelfstandig tuinaannemer voor zowel particulieren als industrie. De klimatologische veranderingen hebben ook in de tuinsector meer en meer een duidelijke impact waar visies en werkwijzen moeten hertekend worden. Keuzes betreffende beplanting, maximale ontharding of vergroening maar zeker ook een mentaliteitswijziging zijn noodzakelijk om toekomstgericht een antwoord te geven op diverse ecologische problemen. Ook onze bossen ontsnappen niet aan deze opdracht. Klimaat robuuster maken door de krachten te bundelen op alle vlak wordt voor mij een dagelijkse taak bij de Bosgroep Houtland. Samen met enkele partners uit de zorgsector hoop ik alvast om de weerbaarheid van (nieuwe) bossen te verbeteren met de hulp van zorgbehoevende groepen die zo een uitdagende dagbesteding verkrijgen. Hoe boeiend is dat!”

BOSGROEPEN IN WEST-VLAANDEREN

Legende

Openbare bossen

Privébossen

Bosgroep IJzer en Leie

Bosgroep Houtland

Wat is een bosgroep?

Een bosgroep is een vereniging van en voor boseigenaars. In deze samenwerking staat de beheersvrijheid van de eigenaar centraal. De bosgroep zorgt vrijblijvend voor de praktische ondersteuning voor het beheer van uw bos.

De bosgroep is er voor alle boseigenaars uit het werkingsgebied. Het maakt niet uit of u boseigenaar bent van een bosperceel van enkele aren bos of van meerdere hectaren. Weet u graag wat de bosgroepen voor u en uw bos kunnen betekenen, neem dan contact op met uw bosgroep! De contactgegevens vindt u hieronder.

Bosgroep Houtland vzw

Streekhuis Noord-West-Vlaanderen (Kasteel Tillegem)

Tillegemstraat 81

8200 Sint-Michiels (Brugge)

050 40 70 23 bosgroephoutland@west-vlaanderen.be www.bosgroepen.be

BTW: BE 0866.482.291

RPR Gent, afdeling Brugge

Coördinator: Jan Goris

Bosgroep IJzer en Leie vzw

Bezoekerscentrum De Palingbeek

Vaartstraat 7

8902 Zillebeke (Ieper)

057 23 08 54 - Fax: 057 23 08 51 clint.callens@west-vlaanderen.be www.bosgroepen.be

Ondern.-nr.: 0816.706.346

RPR Gent, afdeling Ieper

Coördinator: Clint Callens