Het Boomblad wordt uitgegeven door de West-Vlaamse bosgroepen en verschijnt vier keer per jaar. De Bosgroep Houtland en de Bosgroep IJzer en Leie zijn een initiatief van privébosbeheerders, de Provincie West-Vlaanderen en het Agentschap voor Natuur en Bos.
Redactie/foto’s: Sara Behiels, Clint Callens, Chris Couwelier, Hendrik De Bleeckere, Tom De Visschere, Miguel Depoortere, Jan Goris, Frederik Lembreght, Joyce Lettanie, Marie-Louise Martens, Rilke Terryn, Hanne Vanderstede, Jef Vanhove
Prepress: Philip Gesquière, POC - sectie Digitaal Design & Productie, Provincie West-Vlaanderen Druk: POC - sectie Digitaal Design & Productie, Provincie West-Vlaanderen
Papier: Gedrukt op milieuvriendelijk papier
Oplage: 2100 exemplaren
Verantwoordelijke uitgever: Bosgroep Houtland vzw, Tillegemstraat 81, 8200 Sint-Michiels, vertegenwoordigd door Albert de Busschere
De West-Vlaamse bosgroepen bezochten in juni het park en bos van Wynendaele. Het huidige kasteel is grotendeels een 19e-eeuwse reconstructie. De oorspronkelijke burcht werd op het einde van de 11e eeuw opgericht en was een verblijfplaats voor verschillende graven van Vlaanderen. Er is daar in duizend jaar heel wat geschiedenis geschreven.
Beste bosliefhebber,
Bosgroep IJzer en Leie kiest een nieuw bestuur in 2025 en ook in Bosgroep Houtland lopen een aantal bestuursmandaten af. Weldra worden de oproepen verstuurd om je te engageren als bestuurder voor de volgende 3 jaar. Mag ik een warme oproep richten aan allen die hun ervaring(en) willen inzetten ten dienste van de beide bosgroepen.
De intense samenwerking met en voor onze bosbeheerders en/of private boseigenaars bleef afgelopen jaar bewaard en werd tevens uitgebreid. Twee projecten, beide nu al twee jaar lopende, nl Zorg voor Bossen en het Bosloket Openbare Besturen werden op de rails gezet en zo werden zowel de bosgroepwerking en het medewerkers potentieel gevoelig uitgebreid. Ik herinner u kort aan deze projecten:
PDPO project Zorg voor Bossen Momenteel worden er iedere maand een 10-tal zorgactiviteiten (kleinschalige bosbeheerwerken) georganiseerd en uitgevoerd. De mensen van een 18-tal scholen en zorginstellingen en hun begeleider(s) zijn samen met Rilke en/of Hendrik graag geziene gasten bij onze bosgroepleden.
Bosloket Openbare Besturen
In vorige edities kwam dit project uitgebreid aan bod. Na de vaak onmogelijke “werkomstandigheden” in het vorige plantseizoen, sluiten we tijdens een 4-daagse plantactie eind november de realisatie van een nieuw bos, de “Zavelput” te Waregem af. Stad Waregem, de schoolgaande jeugd, seniorenverenigingen, gezinnen, meerdere verenigingen, allen zijn samen met onze eigen medewerkers ingeschakeld bij deze aanplant. Zo wordt Waregem 8,3 hectare nieuw bos rijker.
Recent zijn er gesprekken gevoerd met de provincie om beide bovenstaande projecten ook in 2025 verder te ondersteunen. We drukken onze erkentelijkheid uit en stellen als bestuur alles verder in het werk om de ingeslagen wegen en samenwerking verder uit te bouwen.
De doelstelling voor aanplant van 10.000 ha bos tegen 2030 wordt ook door de nieuwe Vlaamse regering in haar programma opgenomen. Dit kunnen we sterk toejuichen. Als de middelen hiervoor vrijkomen en ons tijdig bereiken kunnen we doelgericht(er) tewerk gaan.
Veel leesgenot,
Jef Vanhove
Voorzitter Bosgroep IJzer en Leie
Bovengrondse koolstofopslag in bossen
Artikel door Clint Callens, Bosgroep IJzer en Leie, gebaseerd op een artikel ISSN 2565-6953 uit Bosrevue 115a door M. Vanhellemont, A. Leyman, L. Govaere, L. De Keersmaeker, K. Vandekerkhove (2024).*
De netto-uitstoot van broeikasgassen in de Europese Unie moet minstens 55% omlaag tegen 2030. In dat verband wordt o.a. het ambitieuze doel gesteld om vóór 2030 netto minstens 310 miljoen ton CO2-equivalent broeikasgassen te verwijderen uit de atmosfeer door opslag in bos-, natuur- en landbouwgebied. Bomen en bossen nemen CO2 op en kunnen koolstof vastleggen in biomassa. Levende bomen, dood hout en het organische materiaal in de bosbodem vormen een grote voorraad koolstof in bos. Bosbeheer kan een invloed hebben op de voorraad of opslag van koolstof. Als je hout oogst, haal je koolstof uit het bos. Als je bestaande bossen niet langer beheert, kunnen ze hun ecologische potentieel verder ontwikkelen, met een hoge koolstofvoorraad en biodiversiteit tot gevolg.
Gebruik makend van gegevens van de Vlaamse Bosinventaris, het bosreservatennetwerk en de kaart met Potentieel Natuurlijke Vegetatie werd onderzoek verricht naar de volgende 3 vragen:
1. Slaan Vlaamse bossen netto koolstof op?
2. Is de bovengrondse koolstofopslag groter in (onbeheerde) bosreservaten?
3. Hebben de bosreservaten hun potentiële natuurlijke koolstofvoorraad al bereikt?
In dit onderzoek werd enkel de bovengrondse koolstofopslag
beschouwd. Om een totaalbeeld te krijgen van hoe bossen bijdragen aan koolstofopslag moet je voor beheerde bossen ook de koolstof in duurzame houtproducten (ex situ opslag) én substitutie-effecten in rekening brengen. Het substitutie-effect is de hoeveelheid koolstofuitstoot die je kan vermijden door hout te gebruiken als brandstof of (bouw) materiaal, in plaats van materialen waarvan de productie meer CO2 uitstoot, zoals beton en staal.
Koolstofvoorraad
De voorraad bovengrondse koolstof in de Vlaamse bossen nam toe tussen
de twee meetcampagnes die beschouwd werden tijdens dit onderzoek: van 65 naar 85 ton C/ha voor het Vlaamse bos in het algemeen, over een periode van gemiddeld 15 jaar, en van 85 tot 102 ton C/ha voor de bosreservaten, over een periode van 10 jaar. Hiermee was de voorraad in Vlaamse bossen vergelijkbaar met de voorraad in andere gematigde bossen in Europa (71-105 tC/ha, Forest Europe 2020). De – onbeheerde – bosreservaten hadden bij de eerste meting al hogere voorraden dan het gemiddelde Vlaamse bos en ze behielden die voorsprong bij de tweede meting. De
bosreservaten waren al structuurrijke volwassen bossen op het moment dat ze uit beheer werden genomen. De koolstofopslag wordt beïnvloed door de groeiplaats of dus de productiviteit. De bovengrondse koolstofvoorraad in Vlaamse bossen was het grootst in bossen op leembodem, gevolgd door bossen op zandleembodem en daarna bossen op zand en op vochtige en natte bodems. In de bossen op natte bodems zagen we geen significante toename in koolstofvoorraad tussen de twee meetcampagnes. Dat de voorraden bovengrondse koolstof het grootst waren in bossen op leem- en zandleembodems komt wellicht door de hogere bodemvruchtbaarheid en het grote aandeel oude goed-ontwikkelde bossen van voormalige jachtdomeinen. De kleinere voorraden in bossen op zandbodems zijn te verklaren door de lagere bodemvruchtbaarheid en het grote aandeel relatief jonge dennenbossen; de kleinere voorraden in bossen op natte groeiplaatsen door de omvorming van populierenbossen,
de hoge mortaliteit bij populier en de snelle afbraak van dood populierenhout.
Koolstofopslag
Vlaamse bossen slaan bovengronds nog netto koolstof op (vraag 1). Omdat in bosreservaten geen biomassa meer uit het bos wordt gehaald, was de bovengrondse koolstofopslag in de bosreservaten in Vlaanderen duidelijk groter (1,8 tC/ ha/jaar) dan in het Vlaamse bos in het algemeen (1,3 tC/ha/jaar) (vraag 2). De gemiddelde jaarlijkse koolstofopslag in Vlaamse bossen was groter dan in veel Europese landen. De relatief grote koolstofopslag in Vlaamse bossen is te verklaren doordat er geen grootschalige verstoringen (bv. aantasting letterzetter) waren en door de beperkte houtoogst. De koolstofopslag was het grootst in bossen op leem- en zandleembodems; en op zandleem- en zandbodems was er een significant grotere bovengrondse koolstofopslag in de bosreservaten dan in de overige bossen. Die significant hogere koolstofopslag in bosreservaten op zandleem- en zandbodems
wijst erop dat in de productieve of goed toegankelijke, beheerde bossen op deze bodems relatief meer hout werd geoogst.
Grenzen aan de groei De voorraad bovengrondse koolstof in bossen kan niet blijven toenemen. Bossen die spontaan kunnen ontwikkelen, bereiken een dynamisch evenwicht waarbij aangroei en afbraak met elkaar in evenwicht zijn. Bij zo’n dynamisch evenwicht verwachten we een kleinere netto koolstofopslag dan tijdens de opbouwfase. Uit dit onderzoek blijkt dat zelfs in onze bosreservaten dit dynamisch evenwicht nog niet is bereikt en dat dus ook deze onbeheerde bossen nog steeds volop koolstof opslaan en hun potentiële natuurlijke koolstofvoorraad dus nog niet is bereikt (vraag 3).
De Vlaamse bosreservaten zijn echter relatief recent uit beheer genomen en een beheerd bos heeft een kleinere bovengrondse koolstofvoorraad dan een natuurlijk bos op een zelfde groeiplaats. De voorraad bovengrondse koolstof in de Vlaamse bosreservaten is dan ook kleiner dan referentiewaarden voor oude onbeheerde bossen in bijvoorbeeld Denemarken, Duitsland en Nederland (117-252 tC/ha). Een recente studie in Duitse eiken- en beukenreservaten toonde dat de bovengrondse biomassa nog zeker 50 jaar blijft toenemen nadat een bos uit beheer is genomen. Er is dus nog potentieel voor bijkomende opslag van koolstof in Vlaamse bossen, in zowel onbeheerde als beheerde opstanden!
*Volledig artikel via https://bosplus.be/nieuws/ bosrevue.
Invasieve exoot: de Aziatische hoornaar
Frederik Lembreght, Bosgroep IJzer en Leie
De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) is een invasieve exotische wespensoort, afkomstig uit Zuidoost-China. De eerste waarneming in Europa was in 2004 in Frankrijk. Naar alle waarschijnlijkheid was deze meegekomen met een vrachtschip uit China. Sinds die eerste waarneming heeft de soort zich in een snel tempo door Europa verspreid. Bij ons werd de Aziatische hoornaar een eerste keer gespot in 2016. Sindsdien is de soort Vlaanderen in een speltempo aan het koloniseren.
AZIATISCHE HOORNAAR EUROPESE HOORNAAR
De Aziatische hoornaar wordt 2,5 tot 3,5 cm groot, wat bijna dubbel zo groot is als onze honingbijen en Duitse wesp, maar wel kleiner dan onze Europese hoornaar. Aziatische hoornaars zijn zwart met een oranje band op het achterlijf en hebben zwart met gele poten (gele sokjes). Volwassen individuen voeden zich zowel met zoetigheid (nectar, suikerrijke etensresten, uitscheiding van de larven, …) als met dierlijke eiwitten. De larven worden uitsluitend gevoed met dierlijke eiwitten (honingbijen, wespen, vliegen, rupsen, …).
De Aziatische hoornaar vormt een groot probleem voor onze inheemse insectensoorten en honingbijen. Waar de insectensoorten uit Zuidoost China hebben leren leven met de
Aziatische hoornaar, is het een nieuwe vijand voor onze inheemse insecten, waardoor zij zich hier nog niet aan hebben aangepast. Voor imkers vormt de soort een groot probleem omdat ze veel honingbijen vangen en zelfs hele bijenkasten kunnen uitmoorden.
De levenscyclus van de Aziatische hoornaar kan in enkele fasen worden opgedeeld:
- Januari – februari: Koninginnen zijn in winterslaap op een beschutte plek zoals onder de schors van dode bomen.
- Eind februari t.e.m. april: De koninginnen ontwaken uit hun winterslaap, bouwen een eerste embryonest (grootte van golfbal) en brengen de eerste werksters zelf groot. Dit nestje maakt ze meestal op een beschutte plaats, zoals in/onder een constructie of in een haag of klimop. Het hangt echter altijd laag bij de grond.
- Mei t.e.m. Juli: De eerste werksters worden geboren en bouwen het embryonest verder uit tot een primair nest, dat zo groot kan worden als een voetbal. De werksters nemen de verzorging van de larven over en de koningin legt enkel nog eieren. Het
tempo van het opkweken van nieuwe werkster verhoogt drastisch en ze worden groter dan de eerstgeboren generatie.
- Augustus t.e.m. september: Ongeveer 70%, van de kolonies verlaat hun primaire nest om meestal op grote hoogte een secundair nest te maken. In september, wanneer de kolonies op hun grootst zijn, vindt de meeste overlast plaats.
- Oktober: De koninginnen en darren vliegen uit, ze paren en de koninginnen gaan in winterslaap.
Omwille van de overlast die de Aziatische hoornaar veroorzaakt voor mens en natuur, is het lokaliseren van nesten en het bestrijden ervan van groot belang. U kan zelf helpen door:
- In het voorjaar kan u springtraps plaatsen, een selectieve val waarmee de koninginnen van februari tot april gevangen worden en een aantal nieuwe nesten vermeden kunnen worden. Afgelopen voorjaar werden er in iedere West-Vlaamse gemeente spring traps verdeeld en mensen haalden deze massaal af om hun steentje bij te dragen.
- Vanaf april/mei kan u dan weer helpen met het lokaliseren van de nesten. Dit kan door lokpotten (een confituurbo kaal met een wiek door het deksel) met een lokmiddel (1/3 witte wijn + 1/3 blond bier of triple +1/3 suiker) te plaatsen. Aziatische hoornaars uit in de buurt hangende nesten komen hier op af en dan kan u ze vangen en markeren. Ze worden vrijgelaten en hun vliegrichting en terugkeertijd worden aangeduid op kaart. Om een nest te vinden, herhaal je dit op een aantal plaatsen. Daar waar de vlieglijnen elkaar op de kaart kruisen bevindt zich het nest. Omdat een nest ondanks vele moeite, soms
toch niet wordt gevonden, werd er een kleine zender ontwikkeld, die aan een hoornaar bevestigd kan worden. Deze zendertjes zijn echter zeer duur en worden dan ook enkel gebruikt indien het echt niet anders lukt.
- Wanneer u een nest waarneemt of gevonden heeft met de lokpottenmethode, kan u dit melden via https://vespawatch.be/. Uw melding wordt dan gevalideerd en het nest zal gratis verdelgd worden door een professionele verdelger. Hoewel de Aziatische hoornaar veel overlast veroorzaakt voor mens en natuur, wordt er niet in heel Vlaanderen op een gecoördineerde manier bestreden. In West-Vlaanderen zien de provincie en de gemeenten de noodzaak hier gelukkig wel van in en coördineren en financieren zij de bestrijding van nesten dan ook.
Wil u meer weten over het lokaliseren van nesten van de Aziatische hoornaar of wenst u zelf verdelger te worden, dan kan u bij de provincie terecht voor opleidingen. Alle info: www.west-vlaanderen.be/natuurmilieu-en-water/aziatische-hoornaar
Begin oktober was Sus Willems te gast bij de Bosgroep in Brugge voor een cursus over Japanse duizendknoop. Sus heeft zich na zijn pensioen bij ANB als zelfstandig consultant toegelegd op deze soort. We kennen Sus als een gedreven man van experimenten, observaties en als een boeiende verteller. In dit artikel kijken we vooral met een ruime blik. Voor meer details i.v.m. de ecologie van de soort en de bestrijding, kan u terecht op onderstaande websites, bij Sus of bij de Bosgroep.
Japanse duizendknoop (Fallopia japonica) heeft rood-groen gevlekte stengels die een beetje op bamboe lijken, grote hartvormige bladen en -van juli tot oktober- witte bloemen. De Japanse naam ‘Itadori’ betekent ‘sterke plant’. Die naam is niet gestolen: hij is bijna onuitroeibaar en groeit snel! Herbiciden noch maaien lijken vat te krijgen op deze invasieve exoot. Het is dan ook geen wonder dat terreinbeheerders in lichte paniek slaan wanneer ze duizendknoop zien opduiken. Alvast één lichtpuntje: een soort die gespecialiseerd is om te overleven waar hij staat, heeft
meestal geen agressieve verspreidingsstrategie. Dat deze soort nu overal voorkomt, hebben we vooral aan onszelf te danken omdat we ongecontroleerd grond en groenafval verplaatsen.
Invasieve exoten vroeger en nu
Er zijn tientallen soorten die tijdens Sus zijn leven ooit nieuwkomer waren, maar dat ondertussen al niet meer zijn. Hij vertelt over de katvis (Amerikaanse dwergmeerval) die onze viswateren overspoelde en nu eerder zeldzaam is. Chinese wolhandkrabben werden bij ons al gegeten in WOII, verdwenen nadien even van het toneel en zorgen nu weer voor
inheemse beukenhaag veroorzaakt kosten omdat je ze moet snoeien. Berken veroorzaken last als je er hooikoorts van krijgt. Covid-19 was duidelijk een schadelijke exoot. Beheer van exoten is dus altijd maat werk. De schaarse middelen dienen ingezet te worden in de meest kwets bare of unieke gebieden.
Duizendknopen zijn vooral onge wenst langs rivieren, omdat ze actief oevers en dijken verzwakken door hun onstabiele wortelstructuren.
Bestrijding van Japanse duizendknoop
controle, klinkt hip
De ochtendnevel in de Kempische staatsbossen bestond op een zeker ogenblik vooral uit
bladverdelgingsmiddelen tegen Amerikaanse vogelkers. Nu wordt Amerikaanse vogelkers ook bij ons aangetast door natuurlijke vijanden waardoor de populatie minder invasief is en in veel bossen op een bescheiden manier aanwezig kan blijven. Sus wil hiermee aantonen dat het fenomeen van de invasieve exoten en hoe we ermee omgaan heel erg tijdafhankelijk is. De zekerheden van toen zijn er vandaag niet meer. En de zekerheden van vandaag zijn niet noodzakelijk de zekerheden van morgen. Let wel op, Sus zegt niet dat invasieve exoten geen problemen veroorzaken. Hij benadrukt dat je sowieso alles moet doen om ze buiten te houden. Maar zodra ze hier zijn, is gezond verstand van cruciaal belang. Je kan elke euro maar 1x uitgeven en je moet goed nadenken wie werkelijk je vijand is.
Schade of schande
Een eerste vraag is of een soort effectief schade of last veroorzaakt. Invasiviteit is geen kwestie van soort, maar van een soort in relatie tot een bepaalde ruimtelijke context. Je
De invasieve duizendknopen zijn extreme overlevers. Als ze kunnen, bouwen ze een uitgebreid, ondergronds netwerk. De ‘kronen’ zijn harde, houtige structuren die zich net onder de bodemoppervlakte ontwikkelen, en waarin het grootste deel van het regeneratief vermogen opgeslagen zit (ca. 5 jaar levensvatbaar). Minder regeneratief zijn de verhoute horizontale en verticale wortelstokken (rizomen) (ca. 3 jaar levensvatbaar). Na een voorval van stress of verstoring treedt een vluchten overlevingsreflex op. Scheuten schieten overal uit waardoor op ‘veilige’ plaatsen nieuwe vegetaties ontwikkelen. Wetende dat de plant energie heeft om dit gedurende 5 jaar te proberen, wil dit ook zeggen, dat een totale bestrijding op korte termijn niet mogelijk is. Zelfs een terrein afgraven is geen garantie. Meer nog; de meeste pogingen tot verwijderen vb. door maaien of afdekken, verergeren het probleem. In die zin dat een vegetatie zich op één groeiseizoen meters kan verplaatsen; de zogenaamde vluchtreflex. Wat werkt, is de wortelkronen uittrekken of uitspitten en 5 jaar alle scheuten verwijderen vooraleer deze ca. 40cm hoog zijn.
Een aantal interessant inheemse soorten kunnen de concurrentie aangaan met Japanse duizendknoop: klimplanten als bosrank en hop en schaduw werpende struiken als hazelaar. Nabij Tillegembos zien we een perfect voorbeeld van de kracht van hazelaar tegenover Japanse duizendknoop. Deze aanplantingen roeien de duizendknoop niet uit maar dringen de soort terug, zodat hier ruimte ontstaat voor inheemse soorten. Als je deze soorten plant tussen duizendknoop, dien je ze wel enkele jaren vrij te stellen. Een groep duizendknoop afzomen met hazelaar helpt om de verspreiding stop te zetten. Bovendien is er hulp onderweg; een aantal pathogenen zoals schimmels en insecten zijn bezig de resistentie van duizendknoop aan het doorbreken. Er zijn ook meer rigoureuze bestrijdingstechnieken zoals bevriezen, elektrocuteren en thermische behandeling. Hou er rekening mee dat deze in de eerste plaats vooral duur zijn.
Enkele tips van deze gepensioneerde
Door het feit dat vegetaties van Japanse duizendknoop die niet verstoord worden weinig invasief zijn,
De wortelkronen zijn vrij gemakkelijk uit te trekken, zo nodig met hulp van een spitvork of spade. Let op waar je ze gooit, ook bovengronds kunnen deze nog 5 jaar lang opnieuw uitschieten. Langs rivieren komt dit deel los bij overstromingen en verplaatst het zich via het water.
kunnen de meeste vegetaties gewoon gedoogd worden. Bij grondverzet is het wel heel belangrijk de juiste strategie te bepalen en opvolgen.
Als mens hebben we graag controle over de zaken. We moeten accepteren dat we van de natuur relatief weinig begrijpen. We overschatten de maakbaarheid. Fouten maken is duur en leidt tot frustratie. Bovendien circuleert er info die niet altijd correct is. Het is belangrijk dat we bescheiden blijven, geen schrik hebben van veranderingen, kennis opbouwen over ecologie van soorten en hun onderlinge relaties, luisteren naar wetenschappers, en vooral... altijd blijven leren en expertise actief delen!
Meer info: Sus Willemswww.duizendknopenontward.com of via www.ecopedia.be en zoeken op Japanse duizendknoop.
Artikel door Bosgroep Houtland vzw
Vlaamse houtoogst gehalveerd
Artikel door Bosgroep Houtland vzw
Het hout dat op de markt komt afkomstig uit onze eigen lokale Vlaamse bossen is de voorbije vier jaar meer dan gehalveerd. Zo plaatste het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) in 2022 47.091 m³ hout op de markt, terwijl dat vier jaar eerder méér dan het dubbele was. In 2013 werd er zelfs nog 113.982 m³ hout van ANB op de markt gebracht. (n.v.d.r.: Ook bij de Vlaamse bosgroepen zijn de verkochte volumes sterk afgenomen.) De verminderde houtoogst laat zich economisch voelen. Het aantal zagerijen in ons land daalde de voorbije decennia van 313 naar 95. Houtzagerijen die nog overblijven, draaien op verminderde capaciteit.
Veel heeft volgens de Belgische Houtconfederatie te maken met de algemene toegenomen maatschappelijke druk tegen het kappen van bomen. Het thema “boskap” heeft de voorbije jaren maatschappelijk zoveel emotie teweeggebracht, dat de slinger te ver is doorgeslagen. Probleem is dat mensen ontbossing en houtproductie verwarren. Ontbossing betekent dat bos permanent verdwijnt door ander landgebruik zoals bijvoorbeeld woningbouw, industrie of landbouw. Maar houtoogst via verantwoord bosbeheer waarbij bos bos blijft
moet wél nog ruim mogelijk zijn. Doordacht kappen of oogsten van bomen kan ook gezond zijn voor een bos. Het kan dynamiek, licht, ruimte en opportuniteiten bieden voor nieuwe soorten. Bovendien helpt het om onze bossen weerbaarder te maken, tegen ziektes en plagen. En laat ons bij dit alles niet vergeten dat hout een prachtig natuurproduct is, met een waaier aan toepassingen. Lokaal hout draagt bovendien bij tot een klimaatvriendelijke economie. Hout slaat koolstof op in z’n structuur in tegenstelling tot staal en beton, die tijdens hun productie veel
meer CO2 uitstoten en dus een veel grotere CO2-voetafdruk hebben.
De Belgische Houtconfederatie vraagt de verschillende overheden in ons land om het debat op een constructieve manier aan te gaan en pleit onder meer voor extra sensibilisering bij het grote publiek.
Bron: www.houtconfederatie.be. De Belgische Houtconfederatie verenigt de Belgische sectoren van de bosbouw, de bosuitbating, de zagerijen en de houthandel.
Samen vierden we ‘Dag van de Boseigenaar’
Artikel door Bosgroep Houtland vzw
In de Week van het Bos vierden de Vlaamse bosgroepen ‘Dag van de Boseigenaar’. In elke provincie werden bosgroepleden in the picture gezet die met veel passie hun bos beheren. Hieronder zie je de verschillende activiteiten. Dit jaar vroegen we onze leden om een ultrakorte boseigenaarsenquête in te vullen. Verderop vind je de resultaten. We polsten ook naar bosanekdotes en kregen er heel wat!
De West-Vlaamse
Bosgroepleden ontdekten de bijzondere natuur en rijke geschiedenis in het 140ha grote Spitaelsbos van de familie Van Parys nabij Anzegem.
Ondanks de regen was het een prachtige dag in het kasteeldomein Smissenbroek van boseigenaar Isabelle d’Ursel in Oosterzele (Oost-Vlaanderen).
Stralende zon, bosactiviteiten en een heus boscafé voor jong en oud in Landen te Vlaams-Brabant.
Een interessante dag in de provincie Antwerpen bij de Norbertijnen van Tongerlo met een speurtocht voor de kinderen en een klimaatslimme wandeling.
Bosgroep Limburg verwelkomde heel wat enthousiaste bosliefhebbers om de resultaten van enkele jaren vernieuwend bosbeheer in Zutendaal te ontdekken
Wat boseigenaars ons vertellen
Tijdens de ultrakorte boseigenaarsenqûete werd ook gevraagd naar een bijzondere anekdote. Wie een anekdote inleverde en aanwezig was op de Dag van de Boseigenaar kon in de prijzen vallen. Dit zijn de winnaars:
BRABANT: ‘Vader had 30 jaar geleden in het geniep nog 1 hectare bos bijgekocht. Pas bij de erfenis hebben we ontdekt dat we 4 in plaats van 3 hectare hadden. Toch een verrassing!’
OOST-VLAANDEREN: ‘Wij kochten ons perceel van een dame die er een poes en kippen had. Mijn echtgenote ging vaak wandelen met de hond en maakte dan een praatje met de dame. Op de duur werd dit een ontmoetingsplaats.
Ook de hond en poes lagen te luieren in elkaars gezelschap. Onlangs belandde hier een haan, en sinds kort krijgen we dagelijks bezoek van fazanten. We spotten af en toe een reetje, zien eekhoorntjes ravotten in een boom, horen een specht tikken op een
stam of zien een buizerd cirkelen in de lucht. Een voor ons onbekende wereld is opengegaan in ons aards paradijsje.’
LIMBURG : ‘Op een dag knuffelde mijn kleindochter een boom en zei dat de boom haar geroepen had.’
ANTWERPEN: ‘Ik hing enkele mezenkastjes omdat de eikenprocessierups hier geregeld wordt gezien. Maar de spechten maakten het gat in de kastjes groter, waardoor er geen mezen meer kwamen. Dus kocht ik in een doe-het-zelfzaak de metalen huisnummers 6 en 9. Die bleken exact de juiste diameter opening te hebben!’
WEST-VLAANDEREN ‘Tijdens het scheren van de haag aan de rand van het bos vond ik een slang. Blijkbaar had ze overwinterd in de grote houtstapel die ik aangelegde voor vogels, egels en padden. Ze was goed gevoed maar nog loom. Gelukkig was ze niet gekwetst door de haagschaar.’
Nog enkele mooie anekdotes uit WestVlaanderen
‘Bij het heengaan van een geliefd mens uit mijn kennissenkring, wordt een boompje ingeplant in mijn bos. Zo kunnen nabestaanden een praatje komen maken en genieten van de natuur.’
‘Met een mooie lage zon zie ik het bos door de bomen.’
‘Aan de ingang van ons domein hebben we een 'verkeersbord' geplaatst: "Opgelet! Overstekende kabouters!" De week erna heeft mijn buurman, onderaan zijn omheining een klein deurtje geplaatst, met een bel die je kan doen klingelen én een kabouter in 't deurgat! (Wandelaars blijven staan om foto's te nemen - grappig!)’
‘Hoe ik aan mijn stukje bos gekomen ben : ik was op weg met de koersfiets op zondag, bij het oprijden van de berg kon ik echt niet meer. Even leunen aan een boom en wat zag ik: een A4tje met "te koop". Ik heb direct gebeld en de avond zelf ben ik de overeenkomst nog gaan tekenen. Nooit spijt van gehad.’
‘Ik heb in het bos 4 in steen gekapte beelden, aard mannetjes. Aardmannetjes komen uit de bosgrond als het donker wordt en feesten en dansen in het bos. Voor de dageraad moeten zij zich vlug weer verstoppen onder de grond, zoniet veranderen zij in steen. Dat is zo gebeurd met de 4 beeldjes in mijn bos. De kleinkinderen trokken wij zo regelmatig in het bos en keken overal zoekend rond of er geen versteende aardmannetjes bijgekomen waren. Zij vonden dat geweldig’.
Jullie doen het voor de biodiversiteit en de rust ‘Het bos is als een levend schilde rij, je kan niet stoppen met ernaar te kijken’. Deze quote komt van een boseigenaar die meedeed aan de enquête waarmee De Bosgroepen peilden naar wat leeft bij de Vlaamse boseige naars. Meer dan 1000 mensen vulden de enquête in, dankjewel! Er kwamen enkele opvallende zaken naar voor. De grootste moti vatie om zelf een bos te hebben is zorgen voor een betere biodiversi teit en het milieu. Op de tweede plaats komt ontspanning, op de derde plaats toekomstige generaties voordelen van een bos willen bieden en op de vierde plaats het oogsten van hout. Dit hangt nauw samen met de redenen waarom eigenaars naar hun bos trekken. Ze zoeken er vooral de rust op, genieten er van de en flora, maar – toch verrassend – ook het werken in het bos staat in de top 3. Of zoals een boseigenaar het mooi verwoordt: ‘In het bos werken is de beste fitness, en je hoort er de beste playlist: het getjilp van vogels, gekraak van takken, gekwaak van kikkers, gezoem van bijen.’ 65% van de Vlaamse boseigenaars is 60-plus, zij beheren het bos vooral in functie van toekomstige generaties. De groep boseigenaars tussen 20 en 40 jaar is met 6% aanzienlijk kleiner maar is verbazend genoeg wel goed voor 15% van de bossen die groter zijn dan 5 hectare. 32% van de respondenten werd boseigenaar via een erfenis, maar het merendeel, namelijk 57%, kocht zelf het bos aan. Degene die zelf een bos aankochten, zijn eerder jonge mensen. Een opvallend verschil: eigenaars die zelf hun bos aankochten geven dubbel zo veel keer aan dat ze
het bos benutten voor ontspanning dan mensen die een bos erfden.
Eigenaars die een bos verkregen via erfenis geven op hun beurt meer dan dubbel zo veel keer aan dat ze dit beheren ten gunste van de volgende generaties dan eigenaars die een bos kochten.
Liefde voor het bos
Wat al die verschillende boseigenaars toch gemeen hebben, is de liefde voor het bos en de ontspanning die ze er vinden. Dat blijkt uit de anekdotes.
‘Sinds ik in mijn bos vertoef, leef ik veel bewuster. Het bos verplicht je om tot rust te komen. Je wordt er één met de natuur.’ Vol trots wordt de evolutie van het bos opgevolgd, men geniet van de explosie van voorjaarsbloeiers en er wordt heel wat wildlife gespot. Heel
wat boseigenaars geven namen aan bomen en paden, of planten bomen ter herinnering aan een speciaal moment. Heel vaak is het bos een plek voor ontmoeting: picknicken, kampen bouwen, een babbeltje slaan. Heel wat mensen stellen hun bos open voor imkers of schoolkinderen uit de buurt. Ook kijkt men met veel nostalgie naar de eigen jeugdjaren in de natuur. De combi ravotten en spelenderwijs de natuur leren kennen blijkt tijdloos te zijn. Er is nog hoop voor de tabletgeneratie.
Dirk Dely uit Hooglede vond in deze haag bij zijn bosje een gele rattenslang, een wurgslang uit Noord-Amerika. Het verhaal haalde zelfs de pers.
Tamme of wilde kastanje?
TAMME KASTANJE (Castanea sativa)
Familie
Natuurlijk verspreiding
Standplaats
Beukenfamilie of napjesdragers (zoals de beuk en eik)
Van nature voorkomend in Zuid-Europa, Klein-Azië en de Kaukasus
Tolerant voor droogte
Schaduwtolerant (vnl. in de jeugd)
Verdraagt geen natte grond
Bij ons veel voorkomend in bossen
Leeftijd Lange levensduur (200 à 500 jaar)
Grijsbruin
Verticaal gegroefd bij ouder worden, soms gedraaid
Schors
Knoppen
Roodbruine, eivormige en fijn behaarde knoppen, niet kleverig
Enkelvoudig, langwerpig tot lancetvormig blad met een getande bladrand Korte bladsteel
WILDE OF PAARDENKASTANJE (Aesculus hippocastanum)
Zeepboomfamilie (zoals de esdoorn)
Van nature voorkomend in de Balkan en Klein-Azië
Wenst licht vochthoudende bodem
Schaduwtolerant (vnl. in de jeugd)
Verdraagt geen natte grond Sierboom in parken en lanen
Gemiddelde levensduur (100 à 200 jaar)
Roodachtig bruin tot zwartachtig grijs Afschilferende schors bij ouder worden
Heel dikke, bruine knoppen, in het voorjaar zeer kleverig
Samengesteld blad, er staan dus meerdere bladeren vast aan 1 bladsteel Het geheel is handvormig met 5 à 7 deelblaadjes in een waaiervorm
Bloeiperiode: juni / juli
De geelachtige, mannelijke katjes zijn het meest opvallend, terwijl de vrouwelijke bloempjes klein en onopvallend zijn
Bestuiving: wind en insecten
Geelgroene tot bruin wordende bolster vol met dicht op elkaar staande stekels
Vrucht met een pluizig puntje aan de top Eetbaar, zowel rauw als gekookt, gepureerd of voor het maken van (glutenvrij) kastanjebakmeel
Bloeiperiode: april / mei Opvallende witte bloemen in lange, rechtopstaande “kaarsen” Bestuiving: vooral insecten (bijen, hommels…)
Vrucht ronder van vorm en zonder puntje aan de top - Niet geschikt voor menselijke consumptie (giftig), Vruchten met natuurlijke zeepstoffen (saponinen), bruikbaar als wasmiddel.
Hout
Aantastingen
Nog enkele weetjes:
Harde, duurzame houtsoort (duurzaamheidsklasse 2) o.a. voor (onbehandeld) buitengebruik zoals palen, hekwerk, etc. Wordt geplant voor houtproductie
Kastanjekanker (Cryphonectria parasitica): nieuwe schimmel in Vlaanderen sinds 2014 op te volgen want kan veel schade veroorzaken (fiche beschikbaar op website INBO).
Veel lichter hout dat veel minder duurzaam is Meestal alleen aangeplant als sierboom
Paardenkastanjemineermot zorgt voor vroegtijdige bruine bladeren, heel algemeen aanwezig
Bladschimmel (Guignardia aesculi) Bloedingsziekte (bacterie uit Pseudomonas syringae-groep)
De witte bloemen van paardenkastanje bezitten een geel honingmerk om insecten aan te lokken. Het wijst insecten de weg naar waar een beloning (nectar of stuifmeel) te vinden is. Dit honingmerk gaat rood verkleuren eens de bloem bestoven is, een teken voor insecten dat er niet veel meer te rapen valt…
De vruchten van tamme kastanje waren in het Middellandse Zeegebied basisvoedsel voor de mensen. Vruchten van paardenkastanje werden in Turkije gebruikt om te voederen aan de paarden (vandaar dus de naam), dit ter bestrijding van hoest.
Bloei
Vrucht
Stekelige bolster maar met minder dichte en kortere stekels
Blad
Artikel door Bosgroep Houtland vzw
Geïntegreerd beheerplan Kasteel van Wynendaele goedgekeurd
Op 4 september werd het beheerplan voor het privé gedeelte van Wijnendalebos te Torhout en Ichtegem goedgekeurd. Het ‘geïntegreerd beheerplan’ geldt als erfgoedplan voor het beschermd landschap en als natuurbeheerplan voor de opgenomen bossen en graslanden. Het luik natuurbeheerplan werd opgemaakt door de Bosgroep Houtland, het luik erfgoedplan door Buro Bossaert. Het plan omvat ca. 242ha waarvan 117ha bossen en geldt voor 24 jaar.
Het gebied is gesitueerd aan een steile rand van het plateau van Wynendaele en heeft als gevolg daarvan bijzondere kenmerken wat betreft bodems en water. Er is een hele range aan bodemtypes, o.a. kleicomplexen, nat zandleem, en matig droog zand. Langs bronnen en kleine waterlopen die uitmonden in de Kasteelbeek groeien interessante kruiden met mooie bloei. Bij deze meest kwetsbare plekken voorziet het beheerplan geen commerciële bosexploitaties en kunnen spontaan natte bostypen verder ontwikkelen.
In juni waren we met de bosgroepleden te gast in het domein.
Jérôme Matthieu de Wynendaele sprak ons op boeiende wijze toe over de bijzondere historiek.
Het grootste deel van het domein is gelegen in Europees beschermd habitatrichtlijngebied en Vlaams Ecologisch Netwerk. Dit heeft onder andere tot gevolg dat er geen uitheemse boomsoorten mogen aangeplant worden met uitzondering van populier als er een inheemse struiklaag onder de populieren wordt voorzien. Omwille van de cultuurhistorische rol van koekelare den (Pinus nigra subsp. laricio 'Koekelare') op deze site werd ook een uitzondering voorzien voor deze bomen.
De hoofdoelstellingen voor het erfgoed zijn het versterken van het landschap en de natuurwaarden. Belangrijk hierbij zijn het typische drevenpatroon, de visuele relatie van het landschap met het ommuurd kasteeldomein en het respect voor monumentale bomen en andere landschapselementen met cultuurhistorisch belang. In het bos gaan natuur, jacht en houtproductie hand in hand samen. De aandacht voor de jacht heeft tot gevolg dat de bossen ‘natuurlijk’ worden beheerd met veel spontane processen. Het aandeel inheemse, structuurrijke bossen (natuurstreefbeelden) zal geleidelijk toenemen tot meer dan 80% van de bosoppervlakte. Omwille van de aanwezige natuurwaarden en de inspanningen om deze te behouden en beheren werd het domein in 2024 Europees bekroond met het ‘Wildlife Estate’- label.
Het bewaren van het bosmicroklimaat is cruciaal voor de gezondheid van bomen in een veranderend klimaat vb. beuk, maar ook voor het overleven van bijzondere bossoorten (vb. pissebedden, zwammen, kevers). Het is dan ook de bedoeling om in dit gebied op termijn geen kaalkappen of open plekken te creëren dieper dan 100m in het bos. De realiteit van afstervende naaldhoutbestanden maakt momenteel wel dat er zo’n 8ha te herbebossen kapvlakten van fijnspar aanwezig zijn en nog enkele om
te vormen groepen met naaldbomen voor in de nabije toekomst. Een andere doel stelling is om een zeker aandeel (10%) grove en Corsicaanse dennen, Douglasspar en populier te behouden in functie van houtproductie en de aan deze soorten gebonden biodiversiteit. Omdat de oogst en verjonging van deze lichtboomsoorten gepaard gaat met kaalkapsystemen, worden deze bestanden nabij de bosranden gesitueerd om verstoring in het kernbos te vermijden.
De hoofdmoot van het gebied bestaat uit eiken-beukenbossen, soms ijl met wat berk, op andere plaatsen met dichte ondergroei van hakhout van o.a. tamme kastanje. Het hooghout zal in die mate worden gedund dat er steeds voldoende licht is voor een goed ont wikkelde struiklaag maar zonder grote gaten in het kronendak te maken. We noemen dit ‘ongelijkvormig hooghout’. In een ongelijkvormig hooghout komen jonge en volwassen bomen op korte afstand van elkaar voor. Het is geen massaproductie in monotone bosbestanden maar het gaat eerder om de productie van een beperkt aantal elitebomen met uit zonderlijke houtkwaliteit in een gevarieerd, lichtrijk bos. Dit sys teem sluit erg aan bij het historisch middelhoutbeheer in het plangebied waar monumentale bomen nagestreefd werden in een matrix van hakhout. Waar gaten ontstaan en natuurlijke verjonging ach terwege blijft, worden deze ingevuld met ontbrekende of weinig voorkomende boomsoorten als linde, haagbeuk, esdoorn, boskers, steeliep, wintereik, grauwe abeel, zwarte els. Waar zich mogelijkheden voordoen wordt de struiklaag aangevuld met ontbrekende of weinig voorkomende soorten als Europese vogelkers, meidoorn, spork, wilde lijsterbes en hazelaar.
Links: Het verjongen van de dubbele lindedreef naar het kasteel, was een prioriteit waarvan reeds werk werd gemaakt tijdens de opmaakfase van het beheerplan.
De goedgekeurde toegankelijkheidsregeling uit 2021 wordt behouden. De toegankelijkheid van het Fonteinpad zal worden verbeterd door een segment die nu in feite is dichtgegroeid opnieuw open te stellen.
Wie het aangrenzende openbare domeinbos wil bezoeken, vindt alle info op www.natuurenbos.be/natuurgebieden/wijnendalebos
Boven: Het beheerplan voorziet de nodige dunningen om deze monumentale erkende zaadbomen van koekelare den (variëteit van Corsicaanse den), ca. 150 jaar oud, vrij te stellen.
Zorg voor Bossen in De Lovie
Het bos van De Lovie, opgenomen in het natuurbeheerplan Sixtusbossen, krijgt door ons project Zorg voor Bossen een nabehandeling in de bestrijding van de Amerikaanse vogelkers. Deze invasieve exoot vormt lokaal een bedreiging voor onze inheemse biodiversiteit. Daarom werd beslist om de bestrijding van deze soort op te nemen in het beheerplan. Enkele jaren geleden werden de vogelkersen gekapt, nu is er een nabehandeling nodig om de achtergebleven exemplaren en nieuwe zaailingen te verwijderen.
Cliënten van de dagbesteding van De Lovie en leerlingen van De Pinker helpen actief mee met deze belangrijke taak in het ecologisch beheer van hun bos. Grote bomen worden geringd, jongere zaailingen worden vakkundig uitgetrokken met behulp van spades en brute kracht. Intussen werden al 8 activiteiten in De Lovie georganiseerd en beginnen de medewerkers, zowel cliënten als begeleiders, de Amerikaanse vogelkers te herkennen.
Op die manier kunnen ze in de toekomst zelf ook aan de slag met de nazorg, zodat het ecologisch beheer van hun bos verzekerd blijft!
Paddenstoelenwandeling Hemsrode
Op zaterdag 28 september vond, zoals elk jaar, de paddenstoelenwandeling plaats in het prachtige domein Hemsrode. Onder leiding van de deskundige gidsen Christine Hanssen en Eddy Saveyn werden meer dan 50 soorten onder de loep genomen en benoemd. Van de gewone herten zwam, dooiergele mestzwam tot de aardappelbovist en kaneelkleurige melkzwam: voor elk wat wils.
Tijdens de wandeling gaven
de gidsen uitgebreide uitleg over de kenmerkende eigenschappen van de paddenstoelen die belangrijk zijn bij de identificatie, zoals de kleur, vorm, geur, plaatjes, sporen en de leefomgeving.
Onder een prachtige herfstzon werd genoten van al het moois dat de natuur in Hemsrode ons te bieden had. Opnieuw een geslaagde editie dus.
Dag van de Boseigenaar: regenachtig maar mooi
Op 9 oktober, midden in de Week van het Bos, vier den we Dag van de Boseigenaar. We zetten naar goede gewoonte de mensen in the picture die met veel passie hun bos beheren. Voor de WestVlaamse boseigenaars werd het anders ontoegankelijke Spitaelsbos te Anzegem open gesteld. Eigenaar familie Van Parys liet ons graag meegenieten van de bijzondere fauna en flora die het bos rijk is. Dat het weer na enkele zonnige dagen die dag anders besliste en ons verplichtte regenjassen en paraplu’s terug uit de kast te halen, deed ons weinig. Alle ingeschreven wandelaars bleven enthousiast om het Spitaelsbos te ontdekken.
Een beetje verrast door onze komst, konden we bij de start van de wandeling al een ree spot ten die zich snel uit de voeten maakte. We hadden alvast de dader gevonden van de aangevreten jonge aanplant die vorige winter werd uitgevoerd.
Een uitgestippelde wandeling leidde ons via bosranden en wandelpa den naar plaatsen in het bos waar iets over te vertellen viel. Zo werd het afgewerkte PSN-project ‘Habitatverbetering Spitaelsbos’ toegelicht. Daarbij stond voornamelijk de bestrijding van de Amerikaanse vogelkers en de verdere bosrandontwikkeling centraal. In 1.500 meter bosrand werd Amerikaanse vogelkers verwijderd en werd een variatie aan inheemse struiken aangeplant. Het project wil daarmee de voorkomende bosnatuurstreefbeelden en de condities voor Europees beschermde vleermuizen in het bos verbeteren.
vooropgesteld. De combinatie van het nastreven van inheemse natuur waarbij de Amerikaanse eik niet gewenst is en de aandacht voor vleermuissoorten die een voorkeur hebben voor Amerikaanse eik, is niet eenvoudig. Geschikte vleermuisbomen worden alvast zoveel mogelijk behouden.
Tijdens het wandelen door de dreven van Amerikaanse eik werd ook de rol van deze imposante boom onder de loep genomen. Het Spitaelsbos maakt deel uit van het natuurbeheerplan Nieuw Kasselrij en in een groot deel van het bos worden inheemse natuurstreefbeelden
Verder genoten we vooral van een stevige wandeling, het intreden van de herfst, het opsnuiven van bosgeuren en mooie bosplaatjes. Na een korte stop bij de kapel wandelden we terug om af te sluiten met een plaatselijk biertje. Door de eigenaar werden we nog getrakteerd op een stevige boterham met zelfgemaakte paté. Heerlijk om een leerrijke en fijne dag mee af te sluiten.
BOSGROEPEN IN WEST-VLAANDEREN
Wat is een bosgroep?
Legende
Openbare bossen
Privébossen
Bosgroep IJzer en Leie
Bosgroep Houtland
De West-Vlaamse Bosgroepen motiveren en helpen boseigenaars op een vrijblijvende manier om hun bos duurzaam te beheren. Zo ontstaan mooie en gezonde bossen met hoge natuurwaarden, waardevol hout en veel ontspanningsmogelijkheden.
De bosgroep is er voor alle boseigenaars uit het werkingsgebied. Het maakt niet uit of u boseigenaar bent van een bosperceel van enkele aren bos of van meerdere hectaren.
Weet u graag wat de bosgroepen voor u en uw bos kunnen betekenen, neem dan contact op met uw bosgroep! De contactgegevens vindt u hieronder.
