2023_02

Boomblad

Het

Boomblad (Lente 2023), jaargang 21 - nummer 2

Het Boomblad wordt uitgegeven door de West-Vlaamse bosgroepen en verschijnt vier keer per jaar. De Bosgroep Houtland en de Bosgroep IJzer en Leie zijn een initiatief van privébosbeheerders, de Provincie West-Vlaanderen en het Agentschap voor Natuur en Bos.

Redactie/foto’s: Clint Callens, Chris Couwelier, Hendrik De Bleeckere, Miguel Depoortere, Jan Goris, Frederik Lembreght, Marie-Louise Martens, Rilke Terryn, Hanne Vanderstede, Tony Vanneste

Prepress: Philip Gesquière, Strategie & Ontwikkelingsectie Digitaal Design & Productie, Provincie West-Vlaanderen

Druk: Strategie & Ontwikkeling - sectie Digitaal Design & Productie, Provincie West-Vlaanderen

Papier: Gedrukt op milieuvriendelijk papier

Oplage: 2000 exemplaren

Verantwoordelijke uitgever: Bosgroep Houtland vzw, Tillegemstraat 81, 8200 Sint-Michiels, vertegenwoordigd door Albert de Busschere

Medewerkers van de Bosgroep Houtland in hun nieuwe outfit.

Zittend: Frederik Lembreght Staand v.l.n.r.: Jan Goris, Hendrik De Bleeckere, Miguel Depoortere, Marie-Louise Martens. Foto werd gemaakt door Erwin Derous van Natuurpunt Zedelgem.

Beste bosliefhebber,

Het plant- en kapseizoen is alweer even voorbij en beide bosgroepen hielden hun algemene vergadering. U was daarbij talrijk aanwezig en dat hebben we erg geapprecieerd. Zoals u weet, is een belangrijke taak van onze bosgroepen, het vergroten van het beperkte West-Vlaamse bosareaal. Trots kunnen we mededelen dat er nooit zoveel oppervlakte bos werd aangeplant door de West-Vlaamse bosgroepen als in het afgelopen seizoen. In totaal hebben we maar liefst 20,87 ha nieuw bos aangeplant in onze provincie.

Ondertussen zijn de voorbereidingen voor het volgend plantseizoen al volop van start gegaan. Onze mensen proberen om minstens even goed te doen en zoals het er nu uitziet zelfs beter. Moest u ook nog wat extra bos willen aanplanten, de steeds gemotiveerde bosgroepmedewerkers helpen jullie hier met veel plezier bij.

Op een bosrijke toekomst,

Jef Vanhove

Voorzitter Bosgroep IJzer en Leie vzw

De Provincie West-Vlaanderen en de Gemeente Wevelgem hebben deze winter 2,0 ha bos aangeplant op het provinciedomein Bergelen in Gullegem. Gedeputeerde Jurgen Vanlerberghe poseert hier met de medewerkers van zijn groendienst. Het provinciedomein is een groenpool in het stedelijk gebied Wevelgem-Kortrijk. Voor 6.000 m2 wordt de QD-methode toegepast, waarbij bomen en struiken als eilandjes worden aangeplant. In totaal wordt zo 10 à 15% van deze oppervlakte beplant. De overige 85% blijft ongemoeid. Dit biedt voordelen voor de natuur: meer ruimte zorgt voor meer biodiversiteit. Deze methode geeft evenveel kans op de ontwikkeling van een kwaliteitsvol bos, maar met minder werk. Er staat meer op stapel in het provinciedomein Bergelen. Onlangs werd 6 ha bijkomende grond aangekocht.

Grote bosuitbreiding in het Landgoed van ’t Veld

Artikel door Jan Goris, Bosgroep Houtland vzw

Het Sint-Andriesveld op de grens van Brugge, Jabbeke en Zedelgem is een bosrijk gebied met unieke natuurwaarden. De natuur kan er nog ongestoord zijn gang gaan want het omvat zo’n 200ha afgesloten privébossen en ook de aanwezige openbare domeinen de Vuile Moeren (ANB), het Duvelsnest (ANB) en het Rode Dopheidereservaat (Natuurpunt) zijn tot op heden niet opengesteld. Opvallend is dat alle aanwezige eigenaars in dit gebied erg actief bezig zijn met het verder uitbouwen van de natuur. Een bijzondere actie is de aanleg van 4,37ha nieuwe bossen door de familie de Busschere. De familie vroeg een subsidie voor de aankoop van deze gronden aan het Agentschap voor Natuur en Bos.

Albert de Busschere: “Sinds mijn jeugdjaren ben ik erg betrokken geweest bij ons familiedomein ‘Landgoed van ’t Veld’. Mijn vader zette zich druk in voor het beheer van het landgoed maar is vroegtijdig en onverwachts gestorven zodat ik

en werd meestal in vrouwelijke lijn vererfd. Ondertussen vertegenwoordigen wij de 7de generatie. Sinds de jaren ’90 wordt het beheer van de natuur geregeld via een bosbeheerplan dat we recent in een natuurbeheerplan type II en III hebben laten omzetten. In het begin van de 21ste eeuw kwam ik in contact met de Bosgroep Houtland waarmee de samenwerking heel vlot verliep. Tien jaar later werd ik er voorzitter en dat ben ik nog steeds.

Op het landgoed hebben we een variatie van grove den gemengd met eiken-beukenbossen. Typisch zijn de vele dreven die een mooi aspect geven. In de jaren ’70 en ‘80 hebben we al veel nieuwe bossen aangeplant op

Onze voorzitter geeft een toelichting over zijn bosbeheer aan een delegatie van het bosgroepbestuur in 2017.

Foto links: Het zuidelijk deel van de te bebossen zone zal van meet af aan beplant worden met gemengd, inheems loofhout.

Foto rechts: In het noordelijk deel zal snel een bosklimaat ontstaan omdat er goed groeiende populier wordt aangeplant, samen met een onderetage van Zwarte els.

landbouwgronden, voornamelijk naaldhout en kerstsparren. Omdat het landgoed intussen bijna volledig in natuurgebied en zelfs in Europees beschermd habitatrichtlijngebied ligt, wordt het moeilijk om op een rendabele manier aan landbouw te doen. Er geldt een voorkooprecht door de Vlaamse overheid en Natuurpunt is er een reservaat aan het uitbreiden. Dit alles is een serieuze rem op de mogelijkheden om hier als private eigenaar te overleven. Ik wil echter niet te veel klagen en de opportuniteiten zoeken die wel mogelijk zijn. Vandaar dat ik nu kies om 4,37ha gronden die ik recent verworven heb te bebossen. Ik zie dit als een investering die misschien zal lonen wat betreft hout- en jachtopbrengsten voor de volgende generaties.

Het landgoed wordt op aanvraag regelmatig opengesteld voor bijvoorbeeld wandelingen, mountainbiketochten en menactiviteiten (paard en koets). In 1989 werd zelfs het Belgisch Kampioenschap mennen hier ingericht. Ook de nieuwe bebossingen zullen een sociaal gebeuren zijn. De Bosgroep zal enkele bosplantacties hier organiseren, onder andere met scholen uit de buurt en met cliënten van zorginstellingen. Ik hoop ook u, lezer, in de komende jaren bij het jonge bos te mogen verwelkomen in het kader van een geleide wandeling.”

De percelen zijn onderdeel van een Europees beschermd natuurgebied met een ambitieuze bosuitbreidingsdoelstelling. Deze aanplanting past hier dan ook perfect in. Een ongestoord

bosklimaat krijg je pas minstens 100m diep in het bos. Door deze akkers te bebossen gaat de oppervlakte echt kernbos met typisch bosklimaat erg stijgen omdat de te bebossen akkers reeds omgeven zijn door bossen. Vlak bij de voorziene bebossing ontspringt en meandert de Veldbeek die belangrijk is voor de biodiversiteit in het gebied. Door akkerteelt te vervangen door bebossing in dit brongebied, zal de waterkwaliteit van de beek nog verbeteren.

Omdat er veel edelhert en reewild in het gebied aanwezig zijn, zal er bescherming worden voorzien, waarschijnlijk rasters van 1m80 hoog. De te beplanten oppervlakte wordt in drie zones verdeeld. In de 2 meest noordelijke zones wordt gekozen voor een inheemse aanplanting gemengd met een vooropbrengst van cultuurpopulier op wijde afstand (15mx15m). Het wijd plantverband zal toelaten dat de inheemse soorten voldoende kunnen ontwikkelen en dat de populieren zonder veel schade kunnen geoogst worden na ca. 30 jaar. De aanplant van snel groeiende populier zal de ontwikkeling van een bosklimaat versnellen. Door het wijd plantverband, wordt ook de optie behouden om de populieren tot monumentale afmetingen te laten uitgroeien. Het zuidelijk deel wordt met inheemse soorten beplant: beuk, zomereik, haagbeuk en winterlinde. Overal planten we nog een bijmenging met soorten als wilde lijsterbes, hazelaar, spork, zwarte els en boswilg i.f.v. natuurlijke variatie en wilddekking.

Ook bij de aanpalende eigenaars Domein ter Heide (Fam. Haspeslagh) en het Rode Dopheidereservaat (Natuurpunt) is er pas nieuw bos aangeplant. Het gaat om ca. 3,5ha in Ter Heide en 11ha in het natuurreservaat. Een bewijs dat de stimulansen die de huidige Vlaamse regering voor bosuitbreiding voorziet hun effect op het terrein niet missen. Doe jij mee?

Het oerwoud: de longen van de aarde?

Artikel door Simon Klingen, © Klingen Bomen

in meer of mindere mate zijn beïnvloed. Tot midden in de Amazone zijn op allerlei plekken tekens van vroeger menselijk gebruik en zelfs hier en daar chemische verontreinigingen aangetroffen. Oerbossen zijn niet alleen te vinden in de tropen, maar ook in delen van het grootste bosgebied op het Noordelijk halfrond: de boreale boszone. Dit is het op één na grootste ecosysteem van de wereld en omvat grote delen van Mongolië, Rusland, Scandinavië en Canada. Daar liggen uitgestrekte, koude en vochtige naaldbossen.

Dat hoor je vaak. Bedoeld wordt dat de bomen van het oerwoud zuurstof aan de atmosfeer leveren, maar zo werkt het niet. Er is bovendien geen tekort aan zuurstof in de atmosfeer. woud of oerbos definiëren als: oorspronkelijk bos waar de mens zeer weinig tot geen invloed op heeft uitgeoefend. Men spreekt ook wel van maagdelijke bossen. Op dat maagdelijke valt overigens nogal wat af te dingen. Geleidelijk aan is duidelijk geworden dat bijna alle bosgebieden op aarde ooit enige vorm van menselijk gebruik hebben gekend, en dus

Een kenmerk van oerbossen is dat al het hout dat de bomen tijdens hun leven vormen, van nature ter plaatse weer wordt afgebroken. De opbouw en afbraak van hout zijn in de oerbossen met elkaar in evenwicht. Voor de groei wordt CO2 uit de lucht opgenomen en zuurstof (O 2 ) aan de

atmosfeer afgegeven; de koolstof (C) wordt in het hout vastgelegd. Bij het vergaan van hout komt de CO2 weer in de atmosfeer. Zodoende is er sprake van een min of meer gesloten kringloop. De resultaten van opbouw en afbraak kunnen weliswaar fluctueren in de tijd, maar over langere periode bezien is het min of meer in evenwicht. Als je het proces van opbouw en afbraak van het hout nader beschouwt, is dat evenwicht ook logisch. Immers, als er méér hout gevormd zou worden dan er wordt afgebroken, zou er almaar meer hout in het bos komen te staan, terwijl dat duidelijk een maximum heeft; bomen groeien niet tot in de hemel Tegelijkertijd geldt: als de afbraak niet in evenwicht is met de opbouw, zou er almaar meer hout op de bos bodem liggen, een eindeloze opstapeling van hout; ook dat heeft zijn grenzen.

De conclusie moet dus zijn dat in het oerwoud weliswaar voortdurend zuurstof wordt geproduceerd, maar dat er evenveel zuurstof nodig is voor de continue afbraak van het orga nisch materiaal. Onder bepaalde omstandigheden kan er wel sprake zijn van opstapeling van organisch

materiaal. Zo zijn immers ooit steenkool en aardgas gevormd. Het zijn zéér langzaam verlopende processen, alleen te beschrijven op een geologische tijdschaal. Tot op de dag van vandaag wordt in moerasbossen CO2 langdurig opgeslagen door veenvorming. Dat kan uiteindelijk overgaan in steenkoollagen en dergelijke. De meeste zuurstof op aarde wordt geproduceerd door algen in de oceanen. Het zuurstofgehalte in de lucht is geruststellend constant, het verandert nauwelijks in de tijd. In oude ijspakketten vond men luchtbelletjes met ook zo’n 20 procent zuurstof. De toename van het aandeel CO 2 en andere broeikasgassen in de atmosfeer (slechts honderdsten van procenten) heeft daar nauwelijks invloed op.

Het slopen van oerbos is rampzalig, voor de mondiale biodiversiteit, de lokale bevolkingen, de klimaatbufferende werking van de bossen en het verlies van in de bodem en in de vegetatie opgeslagen koolstof. De helaas nog altijd verdergaande teloorgang van (tropische) oerbossen echter heeft geen effect op het

zuurstofgehalte in de atmosfeer. Overigens: de totaliteit van de bossen in Europa nemen al een tijd lang netto koolstof op (en scheiden dus netto zuurstof af). Dat komt doordat het Europees bosareaal, na de grote ontbossingen in de Middeleeuwen, in oppervlak, zowel als in houtvoorraad toeneemt.

Bij het hierboven geschetste evenwicht zijn wel kanttekeningen te plaatsen. Zo is in delen van het Amazonegebied het evenwicht al enige tijd danig verstoord door ontbossingen, waarbij door verbranding van bos grote hoeveelheden CO2 in de atmosfeer terechtkomen. Tegelijkertijd vindt er als gevolg van klimaatverandering in sommige delen van de wereld, bijvoorbeeld door droogte, een afname van de groei van bomen plaats. Daardoor vindt er dan in die gebieden netto meer afbraak plaats dan opbouw van organisch materiaal. Door de gemiddeld hogere temperaturen is er in het boreale bos en de noordelijke toendra sprake van een verstoring van de balans tussen opbouw en afbraak van

organische stof. Dit leidt tot hoge emissie van CO2

Het slopen van oerbos is dus om allerlei redenen rampzalig, maar het heeft geen effect op het zuurstofgehalte in de atmosfeer.

Leestip: Houtfabriek door Simon Klingen

De ondertitel van het boek Houtfabriek ’21 misverstanden over bos en bomen’ vat perfect samen wat je er van mag verwachten. Simon Klingen (°1948) die zijn hele leven al bezig is met bosbeheer als adviseur, docent en auteur, gebruikt deze misverstanden om op eenvoudige en heldere manier de nuchtere feiten in een boek neer te schrijven.

In het Kersselaerspleyn, een 15 ha groot deel van het Zoniënwoud werd het bosbeheer gestaakt in 1982 en daarmee is dit feitelijk het oudste bosreservaat van Vlaanderen.

“De eik is de koning van het bos.” “Houtkap is slecht voor het klimaat.”, ”Klimop wurgt een boom.” Benieuwd of deze stellingen overeind blijven? Houtfabriek is een vlot leesbaar boekje voor iedereen die iets van bos weet, denkt te weten of wil

Het boekje is gratis online beschikbaar of kan besteld worden. Dit alles via https://houtfabriek.nl/ .

ISBN 978-90-825985-0-6.

Klingen Bomen, Doorn, uitgave november 2022 simon@mooierbos.nl

© INBO, Kris Vandekerkhove

Hoe gezond zijn onze bomen anno 2022?

Artikel door Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek (INBO), zie bron onderaan het artikel

Het bosvitaliteitsmeetnet telt in Vlaanderen 78 meetpunten, geselecteerd op basis van een systematisch raster van 4 bij 4 kilometer. In 2022 werd van 1.486 bomen de gezondheidstoestand bepaald. Daarvan zijn ca. 60% loofbomen en ca. 40% naaldbomen.

De meest voorkomende boomsoorten van het meetnetwerk zijn in aflopende volgorde: grove den, zomereik, beuk, Corsicaanse den, Amerikaanse eik en een groep van 14 overige loofboomsoorten.

verkleuring. Bij zomereik loopt het aandeel op tot 22,3% maar dat is vooral het gevolg van meeldauwinfectie (Microsphaera alphitoides). Bij beuk, Amerikaanse eik en de dennensoorten vertoont minder dan 10% van de bomen opvallende verkleuring.

Bomen met meer dan 25% blad- of naaldverlies noemen we beschadigd. 26,5% van de bomen in de inventaris is beschadigd. Het gemiddeld bladverlies bedraagt 24,0% en 0,7% van de bomen bleek volledig dood. Er zijn in verhouding meer beschadigde loofbomen dan naaldbomen. Het aandeel beschadigde bomen is hoog bij zomereik en Corsicaanse den, respectievelijk 35,7% en 39,3%. Het percentage is laag bij Amerikaanse eik (9,7%). Voor andere soorten schommelt het aandeel beschadigde bomen rond de 20% à 25%, met 19,8% voor grove den, 23,3% voor de ‘overige loofboomsoorten’ en 26,8% voor beuk.

De impact van extreme weersomstandigheden verschilt naargelang de boomsoort, de bodem, het beheer… We merkten de gevolgen op van hevige winterstormen. De zomer van 2022 was droog, met bladverkleuring en vroegtijdig bladverlies als gevolg. 10,7% van de bomen vertoont meer dan 10%

Kroonsterfte kan veroorzaakt worden door schimmels, bijvoorbeeld in het geval van Sphaeropsis sapinea op den. Het aandeel dennen met sterfte van scheuten, twijgen of takken is gestegen, maar blijft beperkt. 6,4% van de grove dennen vertoont ernstige twijgsterfte en 1,9% ernstige scheutsterfte. Bij Corsicaanse den is dat respectievelijk 3,4% en 2,8%. Een sterke zaadproductie kan gepaard gaan met een ijle bladbezetting, zeker bij beuk. Het aandeel bomen met matige tot sterke zaadzetting bedraagt 33,6% bij beuk en 16,8% bij zomereik. Ook insecten en schimmels kunnen het blad- of naaldverlies bepalen. Het aandeel bomen met ernstige bladvraat is bij zomereik opvallend hoog (38,0%).

Een afzonderlijke inventaris met 29 proefvlakken en 251 essen geeft aan dat de gezondheidstoestand van de es nog steeds achteruitgaat door de essenziekte of essentaksterfte. De infectie wordt veroorzaakt door het vals essenvlieskelkje (Hymenoscyphus fraxineus), een

invasieve exotische schimmel. Er is een toename van het bladverlies en het aandeel beschadigde bomen. Tussen 2014 en 2022 zijn 29,1% van de essen in de proefvlakken gestorven.

Ten opzichte van de inventaris 2021 en 2020 is de algemene gezondheidstoestand verslechterd. Het bladverlies is significant gestegen en het aandeel beschadigde bomen is eveneens toegenomen. Met uitzondering van Amerikaanse eik is het bladverlies voor alle boomsoorten beduidend toegenomen. Op langere termijn is er een significant stijgende trend van het bladverlies voor beuk, zomereik, het totaal van alle loofbomen en het algemeen totaal. Alleen Corsicaanse den vertoont tussen 1995 en 2022 een verbeterende trend.

2022 was opnieuw een droog jaar. Droogtesymptomen werden in alle Vlaamse provincies waargenomen. Het was ook een jaar met hevige winterstormen en stormschade in verschillende proefvlakken. Er was veel zaadzet ting, zeker bij zomereik en beuk.

Niet alleen de extreme weersomstan digheden hadden een negatieve impact, ook biotische factoren, zoals insectenaantasting en schimmelinfec ties veroorzaakten verkleuring, bladverlies of kroonsterfte. Het aan deel zomereiken met opvallende bladvraat was hoog ondanks een terugval van het aandeel bomen met spinselnesten van eikenprocessievlinder. Een droge zomer betekent niet dat schimmelinfecties afwezig zijn.

Eikenprocessierups: De brandharen van de eikenprocessierups veroorzaken o.a. een erg irriterende huiduitslag en blijven lang actief. Er werden gelukkig minder rupsen waargenomen in 2022.

Essenziekte: Typische verkleuring van jonge scheuten bij es die aangetast zijn door de schimmel die essentaksterfte veroorzaakt.

Verzuring en vermesting beïnvloeden de kwaliteit van de bossen vooral onrechtstreeks via de bodem. Stikstof, klimaatverandering en (nieuwe) ziekten en aantastingen bepalen de vitaliteit van bossen. Bosbeheerders kunnen de negatieve impact proberen milderen door aangepaste beheermaatregelen maar de aanpak van de oorzaak ligt buiten hun mogelijkheden.

Bron: Sioen G., Verschelde P., Roskams P. (2023). Bosvitaliteitsinventaris 2022. Resultaten uit het bosvitaliteitsmeetnet (Level 1). Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2023 (4). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel. DOI: doi.org/10.21436/ inbor.90109478

www.vlaanderen.be/inbo/ publicaties/bosvitaliteitsinventaris2022-resultaten-uit-hetbosvitaliteitsmeetnet-level-1f

Beuk met aanzienlijk bladverlies als gevolg van droogte en hitte te Wingene.

Artikel door Bosgroepen Oost-Vlaanderen

Uit recent onderzoek is nogmaals gebleken dat bosranden zeer belangrijk zijn: ze hebben een waardevolle ecologische functie, ze zijn een belangrijke troef tegen klimaatopwarming en bieden tal van andere voordelen voor mens, fauna en flora. De meeste bossen in Vlaanderen hebben scherpe overgangen van bos naar open veld, maar idealiter is er een bosrand met geleidelijke gradiënten van planten via middelhoge struiken naar hoge bomen. Uiteraard telt de bosrand mee als beboste oppervlakte, wat interessant is bij een subsidie (her)bebossing.

Voor veel soorten kan een geleidelijke bosrand een belangrijk onderdeel vormen van het leefgebied. Dit kan zijn om er te foerageren (voor vogels en zoogdieren) of te zonnen (voor reptielen of vlinders), als groeiplaats (typische plantensoorten) of als cruciaal voedselgebied (voor insecten). Een bosrand is een duidelijk voorbeeld van een leefgebied waar veel verschillende soorten gezamenlijk voorkomen, zoals de sleedoornpage, ree, zanglijster en hazelworm.

Een goed ontwikkelde bosrand biedt nog voordelen, niet alleen op ecologisch vlak. Een bosrand met dichte begroeiing buffert geluidshinder, het vermindert inkijk in het bos en houdt ongewenste bezoekers en sluikstorters weg. Struiken langs perceelsgrenzen, paden en nabije woningen zijn ook veiliger dan bomen. De mix van bloemen, bessen, noten en diverse soorten die dieper in het bos niet te vinden zijn, vormen een fraaier geheel. Een laagblijvende

bosrand vermindert bovendien schaduw op aanpalende percelen en voorkomt problemen met overhangende takken en bomen: de wetgeving bepaalt dat grenzend aan landbouwpercelen op de eerste twee meter van de perceelsgrens geen struiken en tot op 6 meter geen hoogstambomen mogen aangeplant worden. Een bosrand bestaande uit een ruigte van twee meter met hierachter een struikengordel van minstens 4 meter breed is dus een

Een ideale bosrand heeft verschillende lagen.

Grasland

prima oplossing om aan deze regel te voldoen. Last but not least: bosranden slaan meer koolstof op dan bomen midden in het bos, wat een sterke troef is tegen de klimaatopwarming. Uit onderzoek is gebleken dat zelfs de buitenkant van een klein bosje meer koolstof opslaat dan pakweg volwassen bomen in het midden van het Zoniënwoud.

Tips voor de aanleg

Belangrijke elementen om in een ideale bosrand te voorzien, zijn structuur, zonlicht en variatie. Enkele tips bij de aanleg:

- plant verschillende struiksoorten aan en hou rekening met licht/halfschaduw/schaduw, bodemtype en de groeikarakteristieken (lage struiken vooraan)

- voorzie minstens 2 á 3 rijen struiken, met plantafstanden van 1 x 1 m tot 2 x 2 m

- meng de soorten in groepjes, zorg dat er steeds 10 à 20 struikjes per soort bijeen staan

- probeer in de struikgordel een golvende lijn te krijgen, zo creëer je plaatselijk waardevolle micro-habitats door verschillen in lichtinval

Het beheer

Een beheer dat gericht is op het maken of beter ontwikkelen van een bosrand, verhoogt de kwaliteit van het bos aanzienlijk en daarvan profiteren veel soorten mee. In de zoom (zie afbeelding) voorkom je best de opslag van bomen en maai je om de 2 à 3 jaar zodat zich een kruidenrijke rand ontwikkelt. Het beheer van de mantel (of de struikzone) bestaat uit het cyclisch kappen van de struiken tot net boven de grond. Om de struiken levenskrachtig te houden; is het beste moment om deze laag af te zagen in de winter. Bij lange struikranden werk je best gefaseerd, in stukken van enkele tientallen meters lang. Elk jaar zet je één of meer stukken af en het volgende jaar kap je de aangrenzende strook en zo verder tot de cyclus rond is. Zo is er altijd voldoende afwisseling in structuren aanwezig. Heel wat zeldzame vlindersoorten, zoals de sleedoorn- en iepenpage, overwinteren als ‘ei’ op de twijgen van hun waardplanten, respectievelijk de sleedoorn en iep. Ook zij zijn dus sterk gebaat bij een gefaseerd beheer. In de zoom kun je het maaien ook faseren, zodat gemaaide en ongemaaide stroken elkaar afwisselen.

Dit beheersysteem kan je nog versterken door bosranden een grillig of golvend verloop te geven met beschutte inhammen en uitstekende

boomgroepjes. Op deze manier kan plaatselijk meer ruimte gecreëerd worden voor de grazige en verruigde strook langs een bosweg. Om een inham in de bosrand geschikt te maken, moet je bij het maken ervan ook met de oriëntatie rekening houden. Zuidelijk geëxposeerde inhammen zijn thermisch het meest interessant. Ook kruispunten van paden in het bos lenen zich goed voor het verhogen van de structuurrijkdom en het aanbod aan open pleksituaties. Door de hoeken van de bestanden meer open te maken, ontstaan beschutte plekken met interessante micro-klimatologische omstandigheden.

Hoe meer variatie in de bosrand, hoe beter de structuur en hoe meer soorten zich er zullen thuisvoelen.

© Klaartje Van Loy

Zoom

Mantel

Bos

Bosrand Structuur Soortgroep

© Inverde, Jan Van Lierde

© Wiström, Björn

Houtzagerijen in beeld

Artikel door Bosgroepen Oost-Vlaanderen

In België wordt jaarlijks ongeveer 3 miljoen m³ hout verzaagd. 92% daarvan is naaldhout, 8% loofhout. Wat gebeurt met de bomen uit jouw bos na de exploitatie? In welke producten belanden de verschillende houtsoorten? Voor het antwoord op deze vragen bezochten we een industriële zagerij en een kleinschalige, mobiele zagerij.

Industriële houtzagerij Ide Woods

We trokken naar IDE Woods, een industriële zagerij in Zulte en Spiere-Helkijn die jaarlijks 140.000 m ³ rondhout verwerkt (https://idewoods.com/NL/Home). Dat komt overeen met zo’n 20 vrachtwagens per dag. De zagerij levert aan producenten van paletten en verpakkingshout (fruitkisten), tuin- en constructiehout. De zagerij koopt uitsluitend naaldhout aan in België, Nederland, Noord-Frankrijk en WestDuitsland, vertelt Thierry Cornette. De belangrijkste soorten zijn grove den, fijnspar, douglas en lariks. Het hout is bij voorkeur zo recht mogelijk, goed onttakt en heeft een minimale diameter van 15 cm. Het rondhout wordt op soort, lengte en diameterklasse gesorteerd. Daarna gaat het naar de productielijn voor het ontschorsen, verzagen en schaven.

Het kernhout wordt gebruikt voor constructiehout, tuinhout en voor paletten en verpakkingen, terwijl de zijplanken een bestemming krijgen als industriehout en verpakkingsmateriaal. Verlies wordt beperkt door computergestuurde opme ting en verwerking. Krom en onbruikbaar hout wordt automatisch gedetecteerd en indien nodig verwijderd. Ook van de restproducten gaat niks verloren. Chips en zaagsel gaan bijvoorbeeld naar de plaatindustrie (OSB, MDF), de pellet industrie of biomassacentrales.

Innovatie

IDE Woods beschikt over de mogelijkheid om hout te drogen, schaven, vingerlassen en verduurzamen. Gevingerlast hout is een goed alternatief voor massief constructiehout uit bossen van noordelijke groeigebieden. Het kan geproduceerd worden in lengtes tot 15 meter. Een goed gelast stuk hout is minstens even sterk als natuurlijk, traag gegroeid hout. Doordat de spanning uit het hout is verdwenen is het stabiel over de volledige lengte.

Klimaatverandering

De voorbije jaren was er een enorm aanbod van keverhout, dat zijn fijnsparren die werden aangetast door de letterzetter. Maar ook douglas heeft de laatste 15 jaar last van de droogte, is lichter op stam, het hout is broos en heeft soms last van kopse inscheuringen. Ook grove den en lariks hebben te lijden door verminderde vitaliteit.

Cornette heeft bedenkingen bij de massale omvorming van naald- naar loofhout: “Uiteraard is duurzaam bosbeheer een noodzaak, maar we moeten zien dat de slinger niet doorslaat, weg van monoculturen met naaldhout naar loofhout en enkel nog oog voor recreatie en natuurwaarde. Als je kiest voor een mozaïek van loof- en naaldhoutbestanden, kunnen bosbeheerders nog steeds hout uit het bos valoriseren en middelen genereren voor het beheer en nieuwe aanplantingen.”

Aanvoer

De aanvoer wordt bemoeilijkt door het jacht- en broedseizoen, te natte bodems voor exploitatie, korte winterdagen … De lokale zagerijen ondervinden daarnaast zware concurrentie van de export, niet alleen in loof- maar ook in naaldhout. Zelfs keverhout met kleine diameters werd de voorbije jaren in containers verscheept naar Azië. De vraag is welke impact de massale kappingen van keverhout zullen hebben op het houtaanbod de komende jaren. Zo werd in Duitsland in twee jaar tijd het volume gekapt wat normaal op vijf jaar uit de bossen komt. Ook de afname van het bosareaal waar aan houtproductie wordt gedaan baart de sector zorgen. Zal er nog houtexploitatie mogelijk zijn in de nieuwe Vlaamse ‘natuurparken’? Wat met de invoer van hout uit Rusland en Oekraïne?

FSC en PEFC

De vereiste van gecertificeerde producten komt vaak voor in voorschriften van de architect en in lastenboeken. Cornette staat volledig achter het vermijden van hout uit controversiële bronnen maar vindt dat de toegevoegde waarde van certificering is afgenomen nu de Europese Houtrichtlijn (EUTR) van kracht is. “Wat Europees hout betreft heeft de administratieve last van certificering een grote impact op houtstromen. Zo vraagt de Nederlandse markt vooral FSChoutproducten terwijl in ons oorsprongsgebied meer PEFC-hout beschikbaar is.”

Mobiele zagerij De Houtsmid

Een totaal ander beeld krijgen we bij Tom Verhaeghe van De Houtsmid (www.dehoutsmid. be). Met zijn mobiele boomzaag trekt hij naar bossen, dreven en tuinen van diverse opdrachtgevers, uiteraard ook privé-eigenaars. Dankzij de mobiele zaag kan hij mooie stammen een betere bestemming geven dan brandhout, met een waarde die tien keer zo groot is. Bovendien kost het verwerken tot brandhout gewoonlijk meer moeite en meer tijd. Het hout is bruikbaar voor o.a. parket, meubelen, gevelbekleding, schrijnwerk, tuinconstructies en afsluitingen. Boseigenaars die kleine hoeveelheden hout aanbieden vinden moeilijk een stationaire zagerij die dit wil verzagen. De mobiele zaag is dan

De ultramoderne vingerlaslijn werkt o.a. met 6 ingebouwde scanners

De zagerij in Zulte, vroeger gekend onder de naam Lefibo.

Vingerlassen van hout is een innovatieve technologie om kleinere delen samen te voegen tot grote, sterke producten te maken die bovendien weinig krimpen en buigen.

interessant omdat het dure transport van en naar de zagerij wordt vermeden. Een stationaire zagerij is doorgaans kritischer naar de herkomst van het hout in verband met de kans op ingegroeid ijzer zoals oorlogsmunitie of nagels. Het risico om deze vreemde voorwerpen te raken bij een mobiele zagerij is aanvaardbaar dankzij de relatief lage kost van een zaagband. De Houtsmid kan stammen tot 6 m lang en 110 cm diameter verwerken. Verhaeghe verzaagt de stam ter plekke in de planken of balken die de eigenaar wenst. Dankzij de boordcomputer kan hij nauwkeurig zagen om het rendement te optimaliseren. Eenmaal de stam in planken gezaagd is, wordt het transport veel eenvoudiger.

De Houtsmid kan in principe alle soorten verzagen: de traditionele houtsoorten voor bekende toepassingen maar ook linde, notelaar, taxus of hulst voor niche toepassingen. De klanten van De Houtsmid verkopen of verwerken over het algemeen zelf hun hout. Sinds kort legt Verhaeghe ook zelf een voorraad aan voor verkoop van planken en eigen verwerking.

Na het verzagen worden de planken enkele jaren gedroogd (1 jaar per 2 cm plankdikte) en eventueel nog behandeld in de droogoven voor binnenhuistoepassingen. De meeste houtsoorten worden meteen gedroogd. Dit gebeurt best buiten, afgedekt door een golfplaat, in de schaduw en in de wind. Houtsoorten zoals eik en tamme kastanje kunnen voor het drogen best onafgedekt in de regen blijven liggen zodat de looizuren uit het hout kunnen spoelen. Na de winter worden ze dan afgedekt om te drogen.

Speciallekes

Tijdens ons bezoek zien we enkele mooie voorbeelden van bijzondere houtsoorten. Verhaeghe verzaagt 40 jaar oude olmen met een diameter van 60 à 70 cm. Door de olmenziekte zijn dergelijke formaten zeldzaam geworden. Het is prachtig hout met roodbruine tinten in de kern. Hij gebruikt zowel kern- als spinthout in parket voor mooie natuurlijke contrasten. Gezaagd op grotere dikte is olm bruikbaar voor meubilair zoals boomstamtafels. Olm werd vroeger vaak gebruikt in dakgebinten of als onderdak. Ook in de molenbouw vindt olm zijn toepassing omwille van de specifieke eigenschappen, bijvoorbeeld voor het maken van de ronde stukken in een tandwiel. Olm was de ‘eik van de arme mensen’. Bij het drogende hout vestigt Verhaeghe onze aandacht op abeel, wilgen en populieren: “Populier is een ondergewaardeerde houtsoort. Vroeger maakte men er dakgebinten van die wel 100 jaar meegingen. Het hout heeft ook een heel mooie tekening. In Noord-Frankrijk geeft men populierenhout een thermische behandeling, waardoor het een duurzaamheidsklasse I krijgt. Zo wordt het geschikt voor buitengebruik én is het een mooi alternatief voor exotisch hout.”

Circulaire economie

Hout is hot én milieuvriendelijk. Ecologisch gezien is het interessant om zoveel mogelijk lokaal hout te gebruiken en om het hout een zo lang mogelijke levensduur te geven in een hoogwaardige toepassing. Toch daalt het aantal zagerijen al decennia lang in Vlaanderen. Hier is een belangrijke rol weggelegd voor overheden en de houtsector om lokaal hout en multifunctioneel bosbeheer te promoten en ondersteunen. Bosbeheerders kunnen werken aan houtkwaliteit die goede verkoopprijzen oplevert en zouden inspanningen moeten leveren om hun hout aan lokale verwerkers te verkopen. Zo verzekeren we de toekomst van onze bos- en houtsector.

Cursussen kettingzaag ‘à la carte’

Wat? Dit jaar zit de Bosgroep in een nieuwe samenwerking met het opleidingscentrum Inverde. Bosgroepleden schrijven zich niet meer in via de Bosgroep maar rechtstreeks op de website van Inverde en krijgen een ledentarief via hun kortingscode. Ook voor de cursussen kettingzaag bieden we deze formule aan. U kan zelf het niveau van uw cursus en de locatie in heel Vlaanderen kiezen. Prijs? 100 euro (leden) en 429 euro (niet-leden). Inschrijven?

Voor niveau 1: https://www.inverde.be/opleidingen/ kettingzaaggebruik-ecs-1-onderhoud-en-doorkorttechnieken

Voor niveau 2: https://www.inverde.be/opleidingen/ kettingzaaggebruik-ecs-2-basisveltechnieken Bosgroepleden kunnen inschrijven op alle aangeboden

cursussen kettingzaag ECS1 en ECS2 met korting door gebruik te maken van de kortingscode ‘Houtland3’ tijdens de betalingsfase op de website.

Mocht er op dit moment geen opleiding georganiseerd worden, schrijf je dan in op de interesselijst.

Interesselijst

Heb je interesse in deze opleiding maar wordt hij momenteel niet georganiseerd? Schrijf je in op de interesselijst. We houden je op de hoogte van toekomstige opleidingsdata.

BOS TE KOOP

TORHOUT – GROENHOVEBOS

0,2204 ha loofhoutbos van Zomereik, aangevuld met Douglas, Am. Eik en Gewone Es Kadastrale gegevens: Torhout 2de afdeling, sectie D, nr. 102d

Contact: peter.hast@telenet.be of 0473 73 01 28

De Houtsmid

Beelden van de algemene vergadering in Oostende

Op zaterdag 22 april 2023 verzamelden 102 bosgroepleden waarvan 62 stemgerechtigden bij Kinderboerderij De Lange Schuur te Oostende voor de jaarvergadering. Onze voorzitter en coördinator verzorgden het formele deel. We maakten kennis met Joke Coopman van Buitengoed, een vzw die o.a. de aanleg en het beheer van het stadsrandbos in Oostende verzorgt. Twee nieuwe

medewerkers van de bosgroep stelden hun werking voor en we zagen zelfs 2 provinciale gedeputeerden het spreekgestoelte bestijgen. Een kleine regenbui en de gladde polderklei weerhielden ons nadien niet van een interessante wandeling. De uitgebreide lunch met lokale bio-groenten maakte de dag compleet. Tot volgend jaar!

Bosgroep op volle koers

Het zijn drukke tijden aangezien we op korte tijd drie grote, nieuwe initiatieven hebben opgestart: Zorg voor Bossen, dienstverlening aan openbare besturen en ondersteuning van de bostentoonstelling in Bulskampveld. Komt dit alles ook de gewone boseigenaar ten goede? Zeker en vast. Het laatste jaarverslag toonde dat mooi aan. We noteerden de hoogste ledengroei in 5 jaar. Ons uitgebreid team bracht 269 adviserende terreinbezoeken bij 135 verschillende boseigenaars. Een absoluut record en zowat 50% meer dan in een gemiddeld jaar. Er werden

voor meer dan 170.000,00 euro beheerwerken georganiseerd, het hoogste bedrag sinds de oprichting van de vzw. Er zijn 12ha nieuwe bossen geplant, een verdubbeling t.o.v. 2021. We ontvingen 296 deelnemers bij onze cursussen, wandelingen en de geslaagde landschapsdag met workshops in Tillegem. Voeg hier nog een mooie houtverkoop, wat natuurbeheerplannen en een pak overlegmomenten met vele partners aan toe en we voelen ons terecht trots op het gepresteerde werk. Meer van dat in 2023!

Onze medewerkers

Wist je dat?

Marie-Louise Martens is al meer dan 20 jaar onze administratieve medewerkster. Ze verzorgt niet alleen de ledenadministratie en de boekhouding maar ontvangt ook als de perfecte gastvrouw de genodigden bij allerlei ledenactiviteiten.

Hendrik De Bleeckere is onze jongste aanwinst sinds einde 2022 en ondersteunt het project ‘Zorg voor Bossen’. Hij gaat met cliënten van zorginstellingen en leerlingen van het beroepsonderwijs de natuur in om kleine en grotere werkjes op te knappen.

Frederik Lembreght is eigenlijk te werk gesteld bij Bosgroep IJzer en Leie maar vertoeft sinds november

2022 halftijds in het Houtland om gemeenten te ondersteunen bij hun bosuitbreidingsplannen, natuurbeheerplannen etc.

Miguel Depoortere was de afgelopen 2 jaar onze man in het veld. Hij coördineerde de inzet van arbeiders en aannemers en zorgde voor hectaren nieuwe bossen en record aantallen geplante boompjes. Momenteel werkt hij ook aan een bostentoonstelling waarover meer nieuws in 2024.

Jan Goris is sinds 2002 coördinator van de Bosgroep. Door de komst van de nieuwe medewerkers is hij nu minder aanwezig bij de leden in het bos. Via de opmaak van natuurbeheerplannen probeert hij toch nog zijn stempel te drukken op de gebeurtenissen in het veld.

Gedeputeerde Jurgen Vanlerberghe sloot de vergadering af met een enthousiaste evaluatie van de bosgroepwerking en een optimistische blik op de toekomst.

Oproep vrijwilligers Bosgroep IJzer en Leie

Om de werking van Bosgroep IJzer en Leie te versterken, zijn we op zoek naar vrijwilligers die graag meehelpen bij terreinwerken in het bos. Samen met de vaste medewerkers ga je het bos in voor het uitvoeren van verschillende taken: opmeten van bomen, inventariseren van planten, merken van te kappen bomen,… Tijdens het opnemen van deze taken leer je alvast heel wat bij over het bosbeheer.

Ben jij iemand die graag de handen uit de mouwen steekt? Ben je in de mogelijkheid om af en toe een halve dag vrij te maken? Kan je ook genieten en tot rust komen in het bos en de natuur? Dan vermoeden we dat jij de geschikte persoon bent voor deze combinatie van inspanning en ontspanning.

Geef je interesse door via tony.vanneste@west-vlaanderen.be en dan nemen we verder contact met je op. Alvast bedankt voor jullie enthousiasme!

Bruine Kriekpeer van Klerken is Boom van het Jaar 2022

Einde 2022 werd de Bruine Kriekpeer van Klerken officieel ingehuldigd als Boom van het jaar 2022. Elk jaar gaat de wedstrijd gesponsord door het Baillet Latour Fonds op zoek naar de meest opmerkelijke bomen van België. Hierbij wordt er vooral gekeken naar het verhaal van de boom en de waarde voor de mensen uit de omgeving.

Verschillende vrijwilligers aangemoedigd door Niels

Deceuninck, voorzitter van perenstoet Klerken, gingen de maanden vooraf stemmen inzamelen in het dorp voor de wedstrijd en dat loonde. De ceremonie werd geopend door de belleman, een lokaal figuur. Zo’n 75 mensen waren aanwezig. Na alle toespraken was er sfeervolle live muziek door Meermens (Bram Verstappen).

De Bruine Kriekpeer is meer dan 100 jaar oud en heeft bijgedragen tot de identiteit van Klerken. Zo werd in dit West-Vlaamse dorp de Perelaarommegang georganiseerd samen met een kermis. De peren werden Laupertjes genoemd, een verwijzing naar de naam van de H. Laurentius, de patroonheilige van Klerken. De peren zijn doorheen de geschiedenis altijd belangrijk gebleven. Zo werden er de afgelopen eeuw processies en Perelaarstoeten georganiseerd met een knipoog naar het verleden: de Perelaarommegang. Recent kwam het initiatief om deze traditie nieuw leven in te blazen.

Terugblik op de Algemene vergadering 2023

De algemene vergadering van Bosgroep IJzer en Leie stond gepland op zaterdag 13 mei. Aanvankelijk zou het officiële gedeelte plaatsvinden in de Sint-Sixtusabdij te West-Vleteren. Door de vele inschrijvingen moesten we echter op zoek naar een grotere zaal. Broeder Michiel bracht ons in contact met een school aan de andere kant van de straat die gelukkig hun sportzaal ter beschikking stelden.

We mochten zo’n 100 leden ontvangen, een echt record. Na een lekkere koffie verwelkomde onze Voorzitter Jef Vanhove de aanwezigen zeer warm en hartelijk. Door het heengaan van ons geliefd bestuurslid Bernard Boes diende een opvolger verkozen te worden. We hadden twee kandidaten. De eerste kandidate was de dochter van Bernard Boes, Geraldine Boes, die het werk van haar vader wou verder zetten. De tweede kandidate was Katrien Verstraeten, die samen met haar moeder al jaren actief is bij de Bosgroep. Ongeacht wie er als winnaar uit de stemming zou komen, de bosgroep zou er een gemotiveerd en enthousiast bestuurslid bij krijgen.

De stemmen werden opgehaald en uw coördinator Clint Callens lichtte de verslaggeving en resultatenrekening

2022 en planning en begroting 2023 toe. De algemene vergadering keurde alles unaniem goed en gaf kwijting aan de bestuurders. Door wijzigingen in de VZW wetgeving, was een statutenaanpassing nodig. Omdat er hiervoor 2/3 van de leden aanwezig dienen te zijn, werd er een nieuwe digitale, bijzondere algemene vergadering vastgelegd op 2 juni 2023. Tijdens deze tweede vergadering is er geen aanwezigheidsquorum vereist. Tot slot van het officiële deel nam onze voorzitter opnieuw het woord en verloste de twee bestuurskandidaten uit hun lijden. Proficiat Katrien Verstraeten met uw benoeming en we wensen u veel succes!

Nu konden we genieten van het mooie weer. In vier groepen werden we door een medewerker van de bosgroep op sleeptouw genomen voor een mooie en interessante wandeling in het abdijbos. Nadien was er een heerlijke maaltijd op het zonnige terras van “In de vrede” en wie dit wenste, kon proeven van de befaamde trappist van West-Vleteren.

We kunnen alleen maar besluiten dat het een geslaagde dag was en we hopen u volgend jaar opnieuw talrijk te mogen verwelkomen.

BOSGROEPEN IN WEST-VLAANDEREN

Legende

Openbare bossen

Privébossen

Bosgroep IJzer en Leie

Bosgroep Houtland

Wat is een bosgroep?

De West-Vlaamse Bosgroepen motiveren en helpen boseigenaars op een vrijblijvende manier om hun bos duurzaam te beheren. Zo ontstaan mooie en gezonde bossen met hoge natuurwaarden, waardevol hout en veel ontspanningsmogelijkheden.

De bosgroep is er voor alle boseigenaars uit het werkingsgebied. Het maakt niet uit of u boseigenaar bent van een bosperceel van enkele aren bos of van meerdere hectaren. Weet u graag wat de bosgroepen voor u en uw bos kunnen betekenen, neem dan contact op met uw bosgroep! De contactgegevens vindt u hieronder.

Bosgroep Houtland vzw

Streekhuis Noord-West-Vlaanderen (Kasteel Tillegem)

Tillegemstraat 81

8200 Sint-Michiels (Brugge)

050 40 70 23 bosgroephoutland@west-vlaanderen.be www.bosgroepen.be

BTW: BE 0866.482.291

RPR Gent, afdeling Brugge

Coördinator: Jan Goris

Bosgroep IJzer en Leie vzw

Bezoekerscentrum De Palingbeek

Vaartstraat 7

8902 Zillebeke (Ieper)

057 23 08 54 - Fax: 057 23 08 51 clint.callens@west-vlaanderen.be www.bosgroepen.be

Ondern.-nr.: 0816.706.346

RPR Gent, afdeling Ieper

Coördinator: Clint Callens