2024-01

Boomblad

Een jaar

Bosloket Openbare Besturen Waar is de houtakker gebleven? En weer een jaarring erbij

Boomblad (Winter 2024), jaargang 22 - nummer 1

Het Boomblad wordt uitgegeven door de West-Vlaamse bosgroepen en verschijnt vier keer per jaar. De Bosgroep Houtland en de Bosgroep IJzer en Leie zijn een initiatief van privébosbeheerders, de Provincie West-Vlaanderen en het Agentschap voor Natuur en Bos.

Redactie/foto’s: Clint Callens, Chris Couwelier, Hendrik De Bleeckere, Tom De Visschere, Miguel Depoortere, Jan Goris, Frederik Lembreght, Joyce Lettanie, MarieLouise Martens, Rilke Terryn, Hanne Vanderstede, Jef Vanhove

Prepress: Philip Gesquière, POC - sectie Digitaal

Design & Productie, Provincie West-Vlaanderen

Druk: POC - sectie Digitaal Design & Productie, Provincie West-Vlaanderen

Papier: Gedrukt op milieuvriendelijk papier

Oplage: 2000 exemplaren

Verantwoordelijke uitgever: Bosgroep Houtland vzw, Tillegemstraat 81, 8200 Sint-Michiels, vertegenwoordigd door Albert de Busschere

Beste bosliefhebber,

Deze prachtige, waterrijke herfst gaf me een dubbel gevoel: de kleurenpracht van de natuur, het sierlijke dansen van vallende bladeren maar evenzeer de zachte melancholie. Hevige regens en een paar koude prikken verstoorden enkele “plantprogramma’s”. We moesten “meerdere keren de kaarten herschudden”. Velen genoten ondertussen van de binnenhuisgezelligheid, onze Bosgroepmedewerkers daarentegen hadden weinig vrije tijd.

PDPO Project Zorg voor Bossen - Een project van beide Bosgroepen voor mensen van Zorginstellingen en het Buso-onderwijs. Onder begeleiding van Hendrik en Rilke worden haalbare activiteiten in bossen van onze leden uitgevoerd. Het project zit nu halverwege en draait op volle toeren. Ondanks mijn gewoonte om regelmatig de “koplampen aan te steken, om ver(der) vooruit te kijken” wordt de budgettering voor dit project in de toekomst een zware opdracht. Spijtig dat we zoveel tijd en energie moeten steken om verdere financiering te vinden. Alle ideeën zijn héél welkom.

Het Bosloket Openbare Besturen met medewerker Frederik Lembreght bestaat 1 jaar. Bedoeling is om in de toekomst kostendekkend de samenwerkingen met onze steden en gemeenten uit te bouwen, ze met raad en daad te helpen. Nu zijn er reeds een 18-tal lopende overeenkomsten en heel wat nieuwe in opmaak. We willen onze lokale besturen de hand reiken, onze motivatie en kennis ook bij hen inzetten.

Nu, bij de opmaak van mijn late nieuwjaarsbrief zijn de eerste aanplantingen volop aan de gang. Als voorzitter mocht ik enkele malen het startschot geven bij een aanplant. Telkens wijs ik op de moed die besturen aan de dag leggen om gronden vrij te maken, om met onze specialisten overleg te plegen, van subsidies tot en met de praktische realisatie. Mijn dank gaat naar alle besturen voor hun gewaardeerd vertrouwen. Wat is het fijn dergelijke vlotte samenwerkingen te zien. Ook aan onze medewerkers die zich inzetten voor de realisatie op het terrein, vaak ook op zaterdag en zondag: een dikke dankuwel. De samenwerking tussen beide Bosgroepen mag een voorbeeld voor velen zijn. De 3de groep aanwezigen bij iedere plantactie zijn de “aanplanters op het veld”: mensen van alle leeftijden, kinderen, schoolgaande jeugd, buren, sympathisanten... Dit zijn de mensen die het toekomstig bos zullen bezoeken, koesteren.

Op de aanplantactie van 9 februari in Waregem moedigde ik alle aanwezige “kids” met de spade in de hand aan: ‘neem je papa, mama, je vriendjes mee naar die plek - naar het jonge bosje - en toon fier waar de boompjes staan die je zelf hebt geplant. Kijk maar hoe snel ze groeien, hoe mooi alles wordt’. Zo krijgen we de volgende generaties zeker beter verbonden met de natuur. In meerdere artikels in dit Boomblad lees je zoveel meer over onze drukke bezigheden. Dank aan iedereen voor het geven van een boost aan onze realisaties, op naar een leuke samenwerking, naar een mooie en gezonde(re) leefomgeving.

Veel leesgenot.

Jef Vanhove

Voorzitter Bosgroep IJzer en Leie vzw

De Wielsbeekse jeugd plant mee aan het nieuwe gemeentebos.

Een jaar Bosloket Openbare Besturen

Artikel door Frederik Lembreght, Bosgroepen West-Vlaanderen

In november 2022 werd het Bosloket Openbare Besturen (voorheen Steunpunt Openbare Besturen) opgericht, waar West-Vlaamse steden en gemeenten terecht kunnen voor bosgerelateerde vragen en projecten. Dankzij de extra financiële ondersteuning voor bosuitbreiding van de Vlaamse overheid aan de bosgroepen en de financiële ondersteuning van de provincie WestVlaanderen, kan er een medewerker voltijds worden ingezet als aanspreek- en ondersteuningspunt voor alle West-Vlaamse gemeenten en steden. Het gaat om een gezamenlijk Bosloket van Bosgroep Houtland en Bosgroep IJzer en Leie. De voltijdse medewerker, ingezet door beide bosgroepen is Frederik Lembreght. Tot november 2022 was Frederik projectmedewerker bosuitbreiding bij IJzer en Leie, en omwille van zijn ervaring met de begeleiding van gemeenten en steden, werd er gekozen om hem in te zetten voor deze nieuwe functie.

Na enkele overgangsmaanden, gedurende dewelke de nieuwe projectmedewerker bosuitbreiding Hanne Vanderstede werd opgeleid, verschillende lopende projecten werden afgerond en de praktische werking van het Bosloket verder werd uitgewerkt, werd er vanaf mei/juni voltijds ingezet op het Bosloket. Ondertussen

bestaat het Bosloket dus al iets meer dan een jaar en werden er al verschillende projecten gestart en sommige ook al afgerond, maar later meer hierover.

Voor welke bosgerelateerde vragen en projecten kunnen West-Vlaamse gemeenten en steden nu eigenlijk terecht bij het Bosloket? Het gaat onder meer om:

- begeleiding van bebossingen (begeleiding bij zowel opmaak van plannen, opstellen van subsidie- en vergunningsaanvragen, praktische voorbereiding en opvolging);

- organisatie en begeleiding van aanplantacties;

- opmaak van natuurbeheerplannen;

- organisatie activiteiten voor het publiek bv. de week van het bos;

- infoavonden rond bebossing voor particulieren;

- omzetting van bosbeheerplannen naar natuurbeheerplannen;

- organisatie en opvolging van houtverkopen en exploitaties;

- begeleiding bij het beheer van bestaande bossen (overname van door ANB beheerde gemeentebossen).

Bovenstaande lijst vermeldt “Begeleiding bij het beheer van bestaande bossen (overname van door ANB beheerde gemeentebossen)”. Sommige openbare besturen zullen in het verleden misschien beroep hebben gedaan op het Agentschap voor Natuur en Bos voor het beheer van hun bossen. In 2023 besliste de Vlaamse regering dat openbare besturen met bos en natuur in eigendom, voor het beheer van deze eigendommen, nog maar beperkt beroep kunnen doen op de ondersteuning van het ANB. Ze zullen bij het ANB bv. niet meer terecht kunnen voor het aanduiden en opmeten van te kappen bomen en de voorbereiding en opvolging van geplande beheerwerken. In een beperkt aantal gevallen, bijvoorbeeld wanneer ANB eigendommen bezit die grenzen aan deze van het openbaar bestuur, zal het openbaar bestuur de mogelijkheid krijgen om het beheer volledig over te dragen aan ANB.

Openbare besturen die het beheer niet wensen over te dragen, of indien het ANB dit niet wil overnemen, zullen zelf instaan voor het beheer maar kunnen hiervoor steeds terecht bij het Bosloket

Openbare Besturen. Uw openbaar bestuur behoudt dan het beslissingsrecht over het beheer, maar kan gebruik maken van het deskundige advies van het Bosloket. Het openbaar bestuur kiest zelf waar het hulp wenst en vergoedt de Bosgroep voor haar dienstverlening volgens de afspraken in een onderling opgemaakte samenwerkingsovereenkomst.

U merkt het, openbare besturen kunnen rekenen op een brede deskundige ondersteuning bij de bosgroepen. Hiervan hebben sinds de start dan ook al 21 gemeenten voor 1 of meerdere projecten gebruik gemaakt (IJzer en Leie = 10 en Houtland = 11). Hiertoe werden reeds 18 overeenkomsten getekend (IJzer en Leie = 13 en Houtland = 8) en 8 andere zullen binnenkort ondertekend worden (IJzer en Leie = 3 en Houtland = 5). Deze projecten omvatten de opmaak van natuurbeheerplannen (2), de omzetting van een bosbeheerplan naar een natuurbeheerplan (1), een bosexploitatie (1), de begeleiding en opvolging van het beheer van 2 bestaande bossen (in totaal ongeveer 50ha), bosuitbreidingen (16) en aanplantactie van 1 of meer dagen (16).

Met deze bosuitbreidingspro jecten, hebben we afgelopen plantseizoen al 8,23 ha aangeplant (IJzer en Leie = 8,4ha en Houtland = 0,19ha). Het gaat meer bepaald om 1,8 ha in Staden met het Pittebos en de bosbegraafplaats, 0,19 ha in Ichtegem met het Vlasbloembos, 1,3 ha in Waregem met de Zavelput, 1,19 ha in Harelbeke, 1,7 ha in LangemarkPoelkapelle, 0,3ha in Wielsbeke en 1,75ha in Ingelmunster met het Buurtbos. Een resultaat waar we zeer blij mee zijn. Daarenboven staat er nu al voor maar liefst 32 ha bosuitbreiding op de planning voor de komende plantseizoenen. Zeer mooie vooruitzichten dus.

Hierbij willen we alle openbare besturen bedanken die ons hun projecten toevertrouwden.

Geïnteresseerd om samenwerkingsmogelijkheden te bespreken of om het beheer van uw bos samen te bekijken, neem dan contact op met Frederik Lembreght, projectmedewerker Bosloket Openbare Besturen, via frederik.lembreght @west-vlaanderen.be of 0491 87 69 08.

Waar is de houtakker gebleven?

Artikel door Jomme Desair, INBO – Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek

De mythe dat landbouw en natuur niet kunnen samengaan is al lang terug doorprikt. Maar bomen planten op een akker blijft nog steeds een heikel punt. Toch zullen we alles uit de kast moeten halen om de effecten van biodiversiteitscrisis en klimaatcrisis te temperen, ook dus de landbouw verduurzamen en meer bomen planten. Daarnaast kan hout helpen om voor materiaal en energie minder afhankelijk te zijn van het buitenland. Wat kan het verhaal van de houtakker, ook wel korteomloophout genoemd, ons leren over de obstakels en kansen voor natuur en landbouw

De houtakker uitgespit

De houtakker wordt wettelijk omschreven als een landbouwteelt waarbij je snelgroeiende houtige planten aanplant waarvan je de bovengrondse biomassa ten minste om de acht jaar oogst. Vaak wordt er populier of wilg gebruikt, maar ook zwarte els, es, hazelaar of meidoorn kan in meer extensieve houtakkers. Voor de oogst van de biomassa worden de boompjes dicht bij de grond afgezet, waarna de stompen terug uitlopen en na enkele jaren weer klaar zijn voor een nieuwe oogst.

Wordt een houtakker aangeplant op landbouwgrond die niet tot de ruimtelijk kwetsbare gebieden behoort, dan kan deze in theorie tot in de eeuwigheid blijven bestaan zonder dat de grond van landbouw naar bosbestemming verandert, zolang je maar telkens binnen de 8 jaar oogst. In de praktijk zullen de stompen echter uitgeput raken en halen de meesten daardoor de leeftijd van 30 jaar niet. Een optie is dan om nieuwe stekken aan te planten of om alles te frezen en opnieuw aan landbouw te doen. Wordt de houtakker aangeplant op een perceel dat tot de ruimtelijk kwetsbare gebieden behoort (landbouwgebied met ecologisch belang of waarde, groengebied,…), dan moet de oogst om de 3 jaar gebeuren. Gebeurt dat niet, dan wordt deze houtakker juridisch gezien een bos en is er een bosbeheerplan nodig om verder te mogen doen. Bij twijfel over de bestemming van het perceel geeft de betrokken gemeente graag aanwijzing of er al dan niet een omgevingsvergunning nodig is voor de aanplant, het beheer en/of de eindoogst van de houtakker.

Maar waarom zou je zo een houtakker willen aanplanten? De redenen blijken heel divers te zijn. We spraken met eigenaars die het gebruiken voor de verwarming van hun (bedrijfs)gebouwen of serres, om wild aan te trekken, als nuttige invulling van een te nat stukje grond, als economisch rendement of gewoon omdat ze het een nuttig en mooi natuurlijk element vinden in het landbouwlandschap. Het hout dat je eruit haalt, kan je voor veel dingen gebruiken. Van brandhout tot bodemverbeteraar of bruine fractie in je composthoop, maar ook voor het maken van bio-diesel, bio-ethanol of complexe moleculen voor de groeiende bio-economie. En zo divers als de redenen zijn om het aan te planten en waarvoor het hout gebruikt wordt, zo divers zijn ook de vormen van de houtakker. Je kan kiezen voor een groot perceel met de best presterende cultivars van populier, strak beheerd voor de maximale opbrengst. Hier zal je wel eens wat reetjes aantreffen, maar over het algemeen is de natuurwaarde niet hoog. Langs de andere kant kan je ook gerust enkele tientallen boompjes aanplanten van verschillende soorten op een verloren hoek van je perceel. Zijn daar dan een paar soorten bij met stekels en bessen, dan gaan veel kleine vogels hier gretig hun huisje in maken.

Laten we toch nog even de nadelen bekijken. Landeigenaars vertelden ons dat je geen financiële winst moet verwachten van je houtakker.

De kosten van aanplant en oogst zijn redelijk hoog en de prijs voor de houtchips is vaak laag.

Je kan soms op onbegrip stuiten van mensen uit je omgeving, zowel bij de aanplant als bij de

oogst. Na 8 jaar is de aanplant uitgegroeid tot een jong bos. Dit werpt een schaduw die de buren niet altijd appreciëren. Wil je meer natuur creëren, dan is het beter om een echt bos aan te planten. Daar zullen meer planten en dieren hun thuis in vinden. Een laatste punt is dat als we hier onze goede landbouwgrond omzetten in houtakkers, we onze voeding elders moeten produceren of gaan importeren. We moeten dus voorzichtig zijn met zomaar in het wilde weg houtakkers aan te planten.

De houtakker als hulp in tijden van crisis

Laten we even uitzoomen nu we de lokale vooren nadelen van een houtakker op een rijtje hebben. In de strijd tegen de klimaatverandering zijn bomen nog steeds bij de mooiste, veelzijdige en efficiëntste vangers van koolstof. Om het dramatische verlies van onze Belgische planten- en diersoorten tegen te gaan moeten we terug een robuuster landschap krijgen met kwaliteitsvolle natuur. Goed geplaatste houtakkers kunnen dus zowel de klimaatverandering tegengaan als de natuur in België versterken. Daarnaast is het hout dat eruit komt een deel van de lokale economie. Waar je 1 hectare houtakker gebruikt voor je

Jonge houtakker van populier met een leeftijd van twee groeiseizoenen.

Houtakker van populier met een leeftijd van 6 groeiseizoenen.

Klassieke landbouwmachines zijn mits wat aanpassingen inzetbaar voor de oogst van houtakkers.

verwarming, spaar je tot 6000 liter stookolie uit per jaar. Het geld dat je betaalt aan de persoon die het hout komt oogsten en chippen, of de onderhoudspersoon van je verbrandingsketel blijft grotendeels in onze lokale economie circuleren. Het geld voor de stookolie verdwijnt grotendeels naar grote, buitenlandse bedrijven en staten.

Hoe komt het dan dat we in België slechts 83 hectare korte-omloophout geregistreerd hebben? De verklaring lijkt op het eerste gezicht eenvoudig: we hebben geen grond. Onze landbouwgronden zijn zo duur dat de landbouwers weggeconcurreerd worden door speculatieve investeerders, paardenliefhebbers en supermarkten die de hele keten in handen willen hebben. Daar lijkt dus weinig beweegruimte. Toch kan het beleid soelaas bieden. Zo moet al elke landbouwer 4% van diens areaal vrijhouden voor niet-productieve elementen. Hieronder vallen ook houtkanten, die in essentie ook een soort lange, smalle houtakker kunnen zijn. Daarnaast kan je ook tot 600 euro per hectare subsidie krijgen voor de aanplant van korte-omloophout (ofte houtakker) als hoofdteelt, zij het met wat randvoorwaarden. Die vind je terug op de site van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij (klik door naar steun_perceelsgebonden steun_ eco regelingen_agromilieuklimaatmaatregelen bouwland_inzaai van meerjarige milieu-, biodiversiteitsvriendelijke of klimaatbestendige teelten). Daarnaast zijn er ook nog heel wat bedrijventerreinen die nog wachten op invulling, en weg- en spoorbermen. Maar laten we in onze analyse toch ook niet te snel zijn. De mens is namelijk niet van nature een rationeel wezen. Hoewel landbouwers door de lage

voedselprijzen worden gedwongen om te intensiveren, is dit niet de enige reden dat ze terughoudend zijn om bomen te planten. Landbouwers vinden namelijk vaak de trots in hun landbouwgewassen, en hebben geen affiniteit met houtproductie. Daarnaast missen ze de tijd, kennis en kunde van hun grootouders om het bocagelandschap te herstellen en onderhouden.

Toch is de houtakker potentieel een sterke troef om dit terug te draaien. Omdat het gaat om landbouwteelt hoeven grondeigenaars niet te vrezen voor een daling van de waarde van hun grond. Bovendien kunnen houtakkers meer (bodem)biodiversiteit huisvesten dan een conventionele akker, wat ook de opbrengst op lange termijn ten goede komt. Door het slim inplanten kunnen de voordelen van houtakkers worden gemaximaliseerd en kan het verlies aan landbouwopbrengst worden beperkt. Maar er is nog werk aan de winkel: vooraleer de houtakker op grote schaal effect kan bereiken als een veelzijdig en productief landschapselement, moet er worden nagedacht over hoe we willen dat ons landschap eruitziet, en over hoe de mensen die het verbouwen, erin leven en onderhouden, zich daarbij voelen. Als we terug willen naar een robuust landschap met houtige elementen, moeten landbouwers de kans krijgen om hier opnieuw mee te experimenteren en om te zien hoe dit in hun moderne bedrijfsvoering past. Op die manier zal de houtakker ons leren dat de tegenstelling ‘natuur versus landbouw’ eigenlijk weinig zinvol of waar is. Waar natuur en landbouw terug als één gezien worden, komen beiden er juist sterker uit en zo ook de mens die niet zonder beide kan.

Wil je meer weten over houtakkers? Bekijk dan het rapport van het INBO op https://www.vlaanderen.be/inbo/ publicaties/short-rotation-coppice-in-belgium

VLM-Beheerovereenkomsten: interessant voor landbouwer en natuur

Artikel door Jan Goris, Bosgroep Houtland vzw

Een beheerovereenkomst is een vrijwillige, vijfjarige overeenkomst met de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) waarbij een landbouwer zich engageert om extra inspanningen te doen voor het milieu, de natuur en de biodiversiteit in Vlaanderen. Dit gebeurt in ruil voor een stevige jaarlijkse vergoeding . In totaal hebben 3.396 landbouwers in 2023 één of meer beheerovereenkomsten afgesloten. Een aantal bosgroepleden zijn als landbouwer geregistreerd, veel anderen werken samen met landbouwers. Het lijkt ons dus erg interessant om u hierover te informeren.

De beheerovereenkomsten zijn ingedeeld volgens 2 doelstellingen. Eerst zijn er overeenkomsten om aantrekkelijke leefgebieden te creëren voor akkervogels, weidevogels en andere diersoorten zoals hamsters. Hierbij gaat het vooral over het beschermen van typische soorten van landbouwgebied zoals de veldleeuwerik, de patrijs en de grutto. Anderzijds zijn er ook mogelijkheden gericht op het bufferen en verbinden van nabije kwetsbare natuurgebieden Telkens een winwin want hoe groter de variatie aan

planten en dieren in een gebied, hoe groter de veerkracht om plagen, vervuiling en klimaatverandering op te vangen.

Per beheerovereenkomst zijn er specifieke voorwaarden . In elk geval dient u geregistreerd te zijn als actieve landbouwer bij het Departement Landbouw en Visserij.

U voert op de percelen 5 jaar lang de afgesproken beheermaatregelen uit.

Na 5 jaar stopt de overeenkomst en bent u weer volledig vrij. De beheerovereenkomsten kunnen alleen in afgebakende beheergebieden gesloten worden. Zo zijn bv. overeenkomsten voor de bescherming van de kamsalamander alleen toegestaan in gebieden waar deze soort nog voldoende voorkomt. De beheerovereenkomsten voor het onderhoud van hagen, knotbomen en houtkanten kan wel in heel Vlaanderen worden afgesloten.

Voor het exacte bedrag van de ver goeding maakt u een afspraak met een bedrijfsplanner van de VLM. Om u een idee te geven van de grootteorde:

- Snoeien van hagen: 1,95 euro/lopende meter/jaar;

- Afzetten of terugsnoeien van houtkanten: 1.827 euro tot 2.882 euro/ha/ jaar;

- Knotten van knotwilgen: 8,51 euro/ boom/jaar;

- Natuurgericht beheren van bloemenrijk grasland: 870 euro tot 1.593 euro/ha/jaar;

- Inzaaien van bloemenakkers en kruidenrijke akkerranden: 1.536 euro tot 2.058 euro/ha/jaar.

Een bedrijfsplanner van de VLM begeleidt u vanaf de aanvraag tot het definitief sluiten van een beheerovereenkomst en tijdens de looptijd. De contactgegevens van uw bedrijfsplanner en alle andere nodige info vindt u via www.vlm.be/nl/themas/

Houtchips van 2 hectare houtakker.

En weer een jaarring erbij

Artikel door Bosgroep Vlaams-Brabant

Jaarringonderzoek of dendrochronologie is de studie die ons meer vertelt over het dateren van hout en van voorwerpen die uit hout gemaakt zijn en dit op basis van groeiringen. Het woord dendrochronologie is een samentrekking van “dendron”, wat boom betekent, en “chronos”, tijd. Jaarringen zijn als het ware natuurlijke archieven.

waar geen duidelijk groeiseizoen te onderscheiden is, zal je geen jaarringen terugvinden. Een groeiseizoen kan een zomerseizoen zijn maar evengoed een regenseizoen. In normale omstandigheden zal er elk jaar een nieuwe jaarring gevormd worden. Door de ringen te tellen, kan je dus de leeftijd van een boom bepalen.

Gelukkig hoeven we hier niet de hele boom voor om te hakken. Je kan bijvoorbeeld een staal uit een levende boom halen via een kernboring.

Opbouw van hout

Als we naar de doorsnede van een boom kijken, kunnen we verschillende structuren herkennen van buiten naar binnen (zie figuur 1): De schors biedt een bescherming tegen allerlei invloeden van buitenaf. Het floëem, beter bekend als de bast bestaat uit zeefvaten waarin suikerrijk sap neerwaarts van de bladeren naar de wortels stroomt. Het cambium is de flinterdunne, delende laag cellen van waaruit een boom groeit, zowel naar

doordat zijn buur omgevallen of omgezaagd is. De impact van explosies (oorlog) of bosbranden is vaak terug te zien als een zwarte zone.

Wat is een groeiring?

In ons gematigde klimaat groeien bomen niet het hele jaar door. In de winter ligt zo ongeveer het hele proces stil. In de lente komt de groei heel snel op gang en wordt een licht gekleurd deel van de groeiring gemaakt met veel grote houtvaten. Verder in het groeiseizoen vertraagt de groei en worden er kleinere vaten en cellen gevormd, die donkerder kleuren. Elke jaarring bestaat dus uit een licht en donker deel. In streken

Spinthout

Houtstralen

binnen (xyleem) als naar buiten (floëem). Het xyleem (hout) bestaat vooral uit houtvaten en omvat drie delen kernhout, spinthout en houtstralen. In de houtvaten van het spinthout is er een opwaartse sapstroom van water en mineralen naar de kroon. In het kernhout vindt geen sapstroom meer plaats. Kernhout heeft alleen een steunfunctie voor de boom. Dikwijls bevat het kernhout ook stoffen die resistentie geven tegen schimmels en bacteriën. Het zijn dus de houtvaten in het xyleem die zorgen voor een patroon van jaarringen door de afwisseling van grote ringen in het voorjaar en kleinere ringen in de zomer. Het zijn ook deze houtvaten die zorgen dat een boom dikker wordt. Schors en bast slijten namelijk telkens geleidelijk weer af.

Soorten zoals eik, tamme kastanje en es maken vooral in het begin van het groeiseizoen een heel duidelijke band met grote houtvaten. We noemen deze soorten dan ook ringporig

Soorten zoals beuk, berk, linde en populier zijn verspreidporig. Vaten worden het hele groeiseizoen gevormd en liggen dus verspreid in het hout. Hier zijn jaarringen soms moeilijker te onderscheiden. En er zijn ook halfringporige soorten zoals kers en walnoot.

Geschiedenis verteld door jaarringen

Wanneer er iets speciaal gebeurt in de omgeving van de boom, zoals een lange droge periode of zelfs een bosbrand, zullen de jaarringen afwijkingen vertonen. Door patronen van ringen te bestuderen kan je heel wat te weten komen over de geschiedenis van een bos en zijn omgeving. Factoren die groei vertragen zoals ziekte of droogte geven smalle jaarringen. Factoren die de groei versnellen, zoals voldoende licht, water en voedingsstoffen zorgen voor brede jaarringen. Als een boom plots bredere ringen vertoont die weer geleidelijk versmallen, heeft deze waarschijnlijk licht gekregen

Wanneer je deels overlappende patronen van bomen maar ook van oude stukken hout uit het zelfde bos aan elkaar kan linken, kan je als het ware een kalender van het bos opmaken die eeuwen terug gaat. Dit wordt ook wel ‘cross-dating’ of kruisdatering genoemd. Zo zijn vroegere temperatuurschommelingen, neerslagpatronen en natuurrampen terug te vinden in jaarringen wat ons iets leert over klimaatverandering. Archeologische vondsten uit hout kunnen gedateerd worden op basis van hun jaarringpatronen. Door balken van gebouwen te dateren kunnen restaurateurs de bouwperiode bepalen. Ook jaarringen in kaders van schilderijen worden vaak bestudeerd om de leeftijd van een schilderij te bepalen.

Een jaarring is dus niet zomaar een lijn, maar vertelt een heel verhaal. Kijk bij je volgende boswandeling dus zeker eens naar het hout van een afgezaagde tak of stronk, of onderzoek je favoriete tafel of kast. Wat heeft deze boom meegemaakt?

Wil je meer lezen over dendrochronologie, lees dan zeker het meeslepende boek ‘Wat bomen ons vertellen’ van de Vlaamse topwetenschapper Valerie Trouet (www.jeukiboek.be/product/watbomen-ons-vertellen/ ).

Kernhout

Schors Xyleem

Cambium Floëem (bast)

Figuur 1 – Doorsnede van een stam.

Met een Presslerboor kan je een ‘staal’ hout uit een boomstam halen om de ringen te bestuderen zonder dat de boom geveld moet worden.

Figuur 2 - Jaarringen van eikenhout: ‘A’ zijn grote houtvaten die in het voorjaar gemaakt worden (vroeghout). 'B' zijn vezels en kleinere houtvaten die ontstaan later op het groeiseizoen (laathout). Eén enkele opeenvolging van vroeg- en laathout is dus een jaarring ('C'). Op de figuur zijn ook heel duidelijk de houtstralen ('D') zichtbaar.

Project Zorg voor Bossen 2022-2023

Artikel door Rilke Terryn & Hendrik De Bleeckere, Bosgroepen West-Vlaanderen

Het afgelopen jaar 2023 was een hectisch maar zéér boeiend jaar voor ‘Zorg voor Bossen’. Het project dat jullie ondertussen wel bekend zal zijn schoot officieel eind 2022 uit zijn startblokken en kwam in geen tijd op kruissnelheid. Het aantal zorgpartners werd uitgebreid naar 11 en het enthousiasme onder de doelgroepmedewerkers groeide gestaag. ‘Zorg voor Bossen’, het proefproject van onze West-Vlaamse bosgroepen Houtland en IJzer & Leie is voorzien met een looptijd van twee jaar. In die periode willen we vooral de meerwaarde bekijken van ‘de match’ tussen zorgvoorzieningen en boseigenaars. We weten uit ervaring dat bosbeheer toch een aantal onrendabele werken met zich meebrengt.

Werken die zéér nuttig zijn voor de biodiversiteit en het klimaat-robuust maken van het bos pakken we met vele handen aan. Van het maken van takkenstapels voor insecten, zwammen, vogels en andere kleine dieren, het opruimen van zwerfvuil en verwijderen van wildbescherming tot het aanplanten van nieuwe bomen en struiken, elke activiteit draagt bij aan het welzijn van onze bossen en de waarde die ze herbergen. Stel je voor dat je hiervoor een aannemer aanstelt, het zal je een pak kosten. En toch hoeft dat niet zo te zijn…

Net door die wisselwerking van sociale inclusie en natuurbeheer kunnen we wel degelijk een meerwaarde creeren. Zorgvoorzieningen zijn op zoek naar buitenactiviteiten om hun

cliënten een nuttige tijdsinvulling te geven, en boseigenaars willen hun bossen verder opwaarderen. Ons project Zorg voor Bossen denkt deze samenwerking verder te kunnen uitbouwen met een aanvaardbare kost voor onze leden boseigenaars. Een minimale kost betekent echter niet gratis zodat de verplaatsingskosten die forfaitair op 30 €/ activiteit (excl. BTW) bepaald zijn, voor rekening van de boseigenaar zijn.

Ondertussen zijn er al zo’n 80-tal activiteiten uitgevoerd bij meer dan 40 boseigenaars over heel de provincie West-Vlaanderen. Een doelstelling die we ruim overtreffen en die duidelijk aangeeft dat de vraag groot is.

De klemtoon van ons project onderstreept ook duidelijk het bevorderen van biodiversiteit en weerbaarheid binnen de klimatologische veranderingen. Zodoende zijn alle activiteiten op één of andere manier hieraan gelinkt. Maar ook de sociale inclusie maakt een belangrijk deel uit van dit project. De aanwezigheid en/of samenwerking met de boseigenaar is hierbij van cruciaal belang voor het slagen van een activiteit en het welbevinden van de cliënten. En laten we eerlijk zijn, werken in de natuur is gezond voor iedereen! Het is wetenschappelijk bewezen dat tijd doorbrengen in de natuur talloze voordelen heeft voor onze fysieke en mentale gezondheid. Van het verlagen van stressniveaus tot verbeteren van onze stemming en

concentratie. De natuur heeft een helende kracht die niet te onderschatten is.

En die helende kracht merken we op. Ook tijdens de winterperiode, wanneer iedereen liever binnen aan het haardvuur zit, krijgen we mensen naar buiten. December, januari en februari waren druk en er werden talloze jonge aanplanten gerealiseerd, die de toekomstige generaties bossen zullen vormen. Een arbeidsintensieve taak, maar die zoveel voldoening geeft.

Ergens in oktober bereikten we tijdens een opdracht in een bos van Elia (hoogspanning) al voor de tweede keer de media. Met enkele artikels in kranten en een stukje op

Focus-WTV zetten we het belang van dit project verder in de kijker. Maar we zijn er nog niet… de grootste uitdaging moet nog komen. Een structurele verankering van dit project waarbij we ook na afloop een blijvend aanbod kunnen voorzien voor onze doelgroepmedewerkers die een ondersteuning bieden bij private boseigenaars. De organisatie van dit vraag & aanbod-gegeven moet natuurlijk nog steeds betaald worden. Het vinden van de nodige financieringsmiddelen binnen alle rangen wordt dan ook prangend voor 2024.

Leerlingen van De Pinker in Sint-Sixtusabdij van Westvleteren (22/01/2024).

Leerlingen van Ter Bruyninge in speelbos van Staden (21/04/2023).

Groep van Viro in Domein Rooigem in Brugge (23/10/2023)

Groep van Viro plant een nieuw privébos in Sijsele (22/02/2023).

Ichtegem heeft er een bosje bij

Ichtegem is een bosje rijker! Op zaterdag 13 januari werd een bosje, waaronder verschillende loofbomen en struiksoorten, aangeplant op een braakliggend terrein in de omgeving van de Vlasbloemstraat in Ichtegem. “De beboste oppervlakte is 0,2 ha groot en eigendom van de gemeente”, zegt schepen van milieu, Celesta Muylle. “We gingen hiervoor een samenwerking aan met de Bosgroep Houtland. Voor de aanplant konden we rekenen op verschillende enthousiaste vrijwilligers van Natuurpunt kern BEI”.

Er werden 10 inheemse, standplaatsgeschikte loofbomen en struiksoorten aangeplant. Goed voor een totaal van 478 stuks bosplantsoen. Langs de waterloop vanuit de Zeemeeuwstraat volgt nog een aanplant van knotwilgen. Kleine bosfragmenten of zogenaamde ‘postzegelbosjes’ hebben een grote ecologische meerwaarde voor opslag van koolstof in de bodem en als voedselvoorziening voor wilde dieren. Het bosje zal een aantrekkelijk groen decor vormen voor de aanpalende wijk met een rustgevend, luchtzuiverend en verkoelend effect. Bovendien is het makkelijk bereikbaar voor een wandelingetje.

De Bosgroep Houtland ging in november 2022 met steun van de Provincie en het Agentschap voor Natuur en Bos van start met een extra dienstverlening voor openbare besturen. U leest hier meer over in dit Boomblad op blz. 4. De gemeente Ichtegem was de eerste gemeente die van deze diensten gebruik maakte voor de aanleg van een nieuw bos. Gedeputeerde Jurgen Vanlerberge en onze secretaris Chris Couwelier waren dan ook trots om hierbij aanwezig te kunnen zijn. Het was een geslaagde samenwerking in een relatief bosarme regio die smaakt naar meer!

Firma Joris Ide steunt bosaanplanting in het Houtland

Op zondag 25 februari plantten de personeelsleden van Joris Ide i.s.m. vrijwilligers van de Bosgroep Houtland 1,3ha nieuw bos aan in het Sint-Andriesveld te Brugge. De firma financiert ook de aanleg van het bos. Het gaat om een bebossing op private gronden van de familie de Busschere in het Landgoed van ’t Veld. U las al in een vorige editie van het Boomblad over de daar voorziene bosuitbreiding. Het gebied is niet toegankelijk voor publiek maar wordt regelmatig opengesteld voor recreatieve organisaties.

De beplanting betreft een voormalige maïsakker in natuurgebied. Ruim 2 voetbalvelden groot. Er gingen 2.800 bomen en struiken van 6 verschillende soorten de grond in. Eigenlijk worden hier twee bossen boven elkaar aangeplant. Populieren zijn snelle groeiers die er binnen 10 jaar als echte bomen zullen uitzien. Zo ontstaat al gauw een heus bos. Tussen de populieren worden trager groeiende boomsoorten geplant namelijk zwarte elzen, wilgen en wilde lijsterbes. En tot slot zijn struiken voorzien met

bloemen en vruchten, met name sporkehout en hazelaar. Het geheel vormt zo een gevarieerd, mooi bos met verschillende lagen, waar allerlei dieren een woonplaats en voedsel zullen vinden. Bovendien kunnen de populieren kwaliteitsvol hout opleveren, een duurzame en hernieuwbare grondstof.

Albert de Busschere: “Omdat nieuwe natuur creëren heel wat inspanningen vraagt, is deze hulp meer dan welkom”. Joris Ide produceert innovatieve staalproducten en telt meer dan 1.200 werknemers. In het kader van hun Planet Passionate programma wil het bedrijf meewerken aan de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (SDG’s). Deze goede daad kan via een toffe plantdag gecombineerd worden met een gezonde teambuilding voor hun medewerkers en gezinnen. Voor personeelsleden die nog wat meer kennis zochten over het bijzondere gebied, organiseerde de Bosgroep ook een geleide wandeling ter plaatse.

De door en door natte akker kon het enthousiasme niet temperen. Er werd zelfs geplant tot na het voorziene einde van de dag.

Voor en na het planten kon er gezellig bijgepraat worden aan de bosgroeptent met een hapje en drankje. 1

1

Algemene vergadering

VZW Bosgroep Houtland

Zaterdag 27 april 2024

Locatie: Grafelijk slot van Male, Pelderijnstraat 14, 8310 Brugge.

Programma:

09u30: Algemene Vergadering

10u30: Toelichting werken met trekpaarden in onze bossen (Ward Vervaecke en Pierre Vandebuerrie)

11u00: Geleide wandeling in het private domein Malebos met demonstratie trekpaard

13u00: Receptie met kleine lunch

ALLE EFFECTIEVE LEDEN ZIJN VAN HARTE WELKOM! UW AANWEZIGHEID IS EEN STEUN VOOR

ONZE WERKING! Graag inschrijven via onze contactgegevens.

Het slot van Male, eeuwenoude geschiedenis

Vanaf de 9de eeuw stond hier wellicht een houten burcht als onderdeel van de verdedigingslinie tegen de Noormannen. Filips van den Elzas (graaf tussen 1168-1191) is de eerste graaf van Vlaanderen die hier zijn intrek neemt en maakt van Male een grafelijk bestuurscentrum dat meer dan tweehonderd jaar functioneel zal blijven. Ook nadien blijven de grote namen uit onze geschiedenis hier passeren en kent het slot verschillende fasen van opbouw en afbraak. Het kasteel en de parkomgeving zijn nu beschermd.

Malebos, bijzondere plek

Het Malebos omvat ongeveer 40ha en betreft 2 boseigendommen. De zware loofbomen, historische bosdreven en het centrale natte bosgedeelte zijn mooi om te zien en waardevol voor de natuur. Er is veel variatie door de aanwezigheid van natte en droge delen. Omdat het domein grotendeels al van voor 1775 bebost is, tref je er diverse ‘oud-boskruiden’. De Bosgroep werkt aan een beheerplan en zal je vertellen hoe de eigenaars in dit prachtig gebied te werk gaan om alles optimaal in stand te houden.

West-Vlaamse bebossing in enkele cijfers en woorden

Aan het begin van een nieuw werkjaar is het nooit een slecht idee om even halt te houden alvorens het gaspedaal terug in te drukken. Even stilstaan, niet al te lang, en achterom kijken naar het verleden. Het verleden dat in wezen niet bestaat behalve dan in onze collectieve fantasie maar desondanks interessant kan zijn om te zien waar het goed liep en misschien nog interessanter waar het nog beter kan.

Sinds enkele jaren zet Bosgroep IJzer en Leie samen met alle andere Vlaamse bosgroepen en partners uit de Bosalliantie zich in om Vlaanderen een beetje bosrijker te maken. Geen eenvoudige opdracht in een regio waar we elke vierkante meter voor meerdere toepassingen zouden willen gebruiken. Maar met de steun van Vlaanderen, onze provincie en vooral de medewerking van vele bereidwillige bebossers konden we onze bebossingsambities omzetten in cijfers, in jonge bomen en struiken op West-Vlaamse bodems.

In het verleden mochten we al blij zijn met 3 tot 4 ha aan nieuwe bossen per jaar. In 2022 noteerden we echter een record van 10,8 ha nieuw bos dat we, nu we toch even halt houden en achterom kijken, in 2023 opnieuw licht verbraken tot 11,4 ha. Voor 2024 voorzien we, als

alles tenminste verloopt volgens plan, nog betere bebossingcijfers waarbij we mikken op 22 ha nieuwe bossen.

Niet slecht denkt u misschien maar deze toenemende bebossingscijfers zijn niet toevallig maar het resultaat van hogere inspanningen die de afgelopen 3 jaar geleverd werden en worden door uw bosgroep door een hogere personeelsinzet en mede eveneens door de oprichting van het Bosloket Openbare Besturen. Het Bosloket en de overeenkomsten met de lokale besturen voor aanleg van nieuwe bossen die hieruit voortvloeiden zijn uiteindelijk zelfs de belangrijkste oorzaak van onze mooie cijfers. In 2024 zou het Bosloket zelfs bijdragen aan maar liefst 80% van onze nieuwe bossen.

Zoals in elk goed detectiveverhaal komt het er meestal op neer om de juiste vragen te stellen en in dit verhaal is de belangrijkste vraag hoe en waar wij de nodige middelen zullen vinden om in de toekomst ons hardwerkende personeel even hard te mogen laten werken, om het ontluikende Bosloket verder te laten groeien, om even mooie of zowaar nog betere bebossingsresultaten te kunnen verwezenlijken.

Bosuitbreiding Zavelput te Waregem.

Een natuurbeheerplan is ook de basis voor het verkrijgen van subsidies voor eenmalige natuurinrichtingswerken via de oproep projectsubsidies natuur: vb PSN Habitatverbetering Spitaelsbos te Anzegem (vogelkersbestrijding en bosrandherstel).

Van bosbeheerplan naar natuurbeheerplan

bij Bosgroep IJzer en Leie

In het vorige Boomblad kregen jullie al een uitgebreid artikel rond de omzetting van de bosbeheerplannen naar natuurbeheerplannen.

Ook bij Bosgroep IJzer en Leie zijn er heel wat leden die deel uit maken van een uitgebreid bosbeheerplan dat nu moet worden omgezet. Het bosbeheerplan gaf de boseigenaar voornamelijk een visie en houvast voor het beheer van zijn bos. Bij de omzetting naar een natuurbeheerplan is het belangrijkste verschil dat aan het bos een natuurstreefbeeld kan gekoppeld worden. Hiervoor ontvangt men een beheersubsidie en neemt men als beheerder het engagement om een beheer te voeren dat gericht is op het realiseren van dit natuurstreefbeeld.

We stellen vast dat dit in de praktijk weinig verandering brengt voor u als boseigenaar. De beheermaatregelen opgenomen in het oude bosbeheerplan zijn opgesteld op basis van de natuurlijke bostypes op een bepaalde locatie en blijven dan ook onveranderd voor de natuurstreefbeelden binnen de nieuwe natuurbeheerplannen.

Tijdens de fase van omzetting krijgen eigenaren wel de kans om aanpassingen en wijzigingen voor te stellen. Men kan ook beslissen om een deelname aan het beheerplan stop te zetten.

Voor Bosgroep IJzer en Leie zitten momenteel zes uitgebreide bosheerplannen in deze omzettingsfase. Het gaat om de beheerplannen Kemmelberg, Ieperboog, Sixtusbossen, Heulebos en Egemse Veldekens. In totaal gaat dit om 43 private boseigenaars die samen 203 ha bos hebben. Het aandeel van alle percelen opgenomen in deze natuurbeheerplannen met een natuurstreefbeeld varieert tussen 75% en 96%.

Omdat sommige bossen ondertussen van eigenaar veranderden, werd het af en toe een zoektocht om er zeker van te zijn dat alle huidige boseigenaren op de hoogte werden gesteld van deze omzettingsfase en de mogelijkheid kregen om hierop te reageren. Alle eigenaren werden ondertussen gecontacteerd. Zij konden het beheerplan en evaluatieverslag onder de loep nemen en indien wenselijk werden hier en daar wat aanpassingen aan de beheermaatregelen aangevraagd. Daarnaast werd voor enkele eigenaars een extra stuk bos of andere natuur toegevoegd.

Het is duidelijk dat de meeste eigenaren overtuigd zijn van de waarde en voordelen van een deelname aan een natuurbeheerplan en zich daarom ook verder engageerden. Ook voor de verdere opvolging en ondersteuning van het beheerplan, kunnen zij rekenen op Bosgroep IJzer en Leie.

Algemene vergadering VZW Bosgroep IJzer en Leie

Zaterdag 25 mei 2024

Locatie: ’t Fonteintje, Sint-Jansstraat 123, 8791 Waregem.

Op zaterdag 25 mei organiseert Bosgroep IJzer en Leie haar jaarlijkse algemene vergadering die ditmaal doorgaat in feestzaal ‘t Fonteintje te Waregem. We kijken er naar uit om u opnieuw talrijk te mogen ontvangen. We beginnen met een warme kop koffie vanaf 9u. Vervolgens brengen we u traditioneel verslag uit over het afgelopen werkingsjaar en blikken vooruit op de plannen van 2024.

Na de vergadering trekken we er even op uit en verkennen het bebossingsproject Zavelput. Daarna gaan we naar Boomkwekerij Joos voor een geleide wandeling in de tuin en kwekerij en dit hopelijk allemaal onder een stralende lentezon. Afsluiten doen we rond 12u30 waarbij u een receptie zal aangeboden worden. De ideale gelegenheid om gezellig na te praten over leuke boservaringen en -plannen.

Het programma voor zaterdag 25 mei ziet er als volgt uit: 9u-9u15: ontvangst met koffie in ‘t Fonteintje (adres: Sint-Jansstraat 123, B-8791 Waregem) 9u15-10u15: Algemene Vergadering Bosgroep IJzer en Leie

- Verwelkoming

- Jaarverslag en resultatenrekening 2023

- Planning en begroting 2024

- Goedkeuring van de voorgestelde verslagen, de rekeningen en de begroting en kwijting aan de bestuurders 10u30 - 10u45: verplaatsing te voet van ’t Fonteintje naar bebossingsproject Zavelput (350m) 10u45 – 11u15: toelichting bij het bebossingsproject Zavelput 11u15 – 11u30: verplaatsing te voet naar Boomkwekerij Joos (800m) 11u30 – 12u30: bezoek Boomkwekerij Joos met geleide wandeling door tuin en kwekerij Vanaf 12u30: receptie op site van Boomkwekerij Joos

Alle leden zullen nog een uitnodiging ontvangen in hun mailbox of brievenbus. Pas daarna kan u zich inschrijven.

van bosaanplantactie

Opening

van stad Waregem op 10/02/2024 met (van links naar rechts) Jef Vanhove (voorzitter BGYL), Maria Polfliet (ondervoorzitter BGYL en schepen bevoegd voor oa groen, natuur en klimaat van Waregem) en Frederik Lembreght (medewerker Bosloket Openbare Besturen).

BOSGROEPEN IN WEST-VLAANDEREN

Wat is een bosgroep?

Legende

Openbare bossen

Privébossen

Bosgroep IJzer en Leie

Bosgroep Houtland

De West-Vlaamse Bosgroepen motiveren en helpen boseigenaars op een vrijblijvende manier om hun bos duurzaam te beheren. Zo ontstaan mooie en gezonde bossen met hoge natuurwaarden, waardevol hout en veel ontspanningsmogelijkheden.

De bosgroep is er voor alle boseigenaars uit het werkingsgebied. Het maakt niet uit of u boseigenaar bent van een bosperceel van enkele aren bos of van meerdere hectaren.

Weet u graag wat de bosgroepen voor u en uw bos kunnen betekenen, neem dan contact op met uw bosgroep! De contactgegevens vindt u hieronder.

Bosgroep Houtland vzw

Streekhuis Noord-West-Vlaanderen

(Kasteel Tillegem)

Tillegemstraat 81

8200 Sint-Michiels (Brugge)

050 40 70 23

bosgroephoutland@west-vlaanderen.be www.bosgroepen.be

BTW: BE 0866.482.291

RPR Gent, afdeling Brugge

Coördinator: Jan Goris

Bosgroep IJzer en Leie vzw

Bezoekerscentrum De Palingbeek

Vaartstraat 7

8902 Zillebeke (Ieper)

057 23 08 54 - Fax: 057 23 08 51 clint.callens@west-vlaanderen.be www.bosgroepen.be

Ondern.-nr.: 0816.706.346

RPR Gent, afdeling Ieper

Coördinator: Clint Callens