Bosbelang 78 - herfst 2022

INFORMATIEBLAD BOSGROEP LIMBURG DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT - N`78

OKTOBER, NOVEMBER, DECEMBER 2022

Bosbelang

AFGIFTEKANTOOR: HASSELT 1 3DE AFDELING P3A9010

Kappen en planten voor biodiverse bossen in As, Maaseik en Opglabbeek

Bosuitbreiding in Limburg: een stand van zaken

Inspiratie uit het land van de oerbossen

Van ravotter tot beheerder

Veel van onze leden koesterden al van kinds af aan een fascinatie voor de natuur. Kinderen betrekken bij het bos en het beheer daarvan, is dan ook een van onze doelstellingen. Want de kinderen van vandaag, zijn de bosbeheerders van morgen.

WELKE SCHOOL WINT DE BOSUITSTAP?

Voor het tweede jaar op rij verloten Bosgroep Limburg en het Provinciaal Natuurcentrum een georganiseerd educatief programma tijdens de Week van het Bos (9-16 oktober). Vorig jaar bezochten de kleine boskapoenen van de Klimaatschool uit Bree en VBS ’t Scholierke uit Bilzen ‘Het Bos van de Wijze Beuk’ in domein Nieuwenhoven. Dit jaar maken leerlingen van het 5e en 6e leerjaar kans op een uitstap naar het Provinciaal Natuurcentrum waar ze, gewapend met verrekijkers, loepjes en een kompas, het bos intrekken voor een speelse natuurzoektocht.

KINDEREN KIEZEN EEN NAAM VOOR ‘HUN’ BOS

Als corona geen roet in het eten had gestrooid, hadden kinderen de handen uit de mouwen gestoken tijdens Forest in One Day in Alken, op 7 februari 2021. De eigenaar plantte intussen de bomen zelf, maar we wilden de kinderen van de nabijgelegen jeugdbeweging en basisschool Sint-Joris toch betrekken bij dit nieuwe bos van in totaal 6 hectare. De leerlingen van de basisschool bedachten een reeks namen voor het bos, waaruit de scouts de naam ‘Boombos’ koos. Later dit jaar volgt een officiële inhuldiging met alle betrokken partijen. Later wordt het bos opengesteld als speelbos.

in dit nummer

Regio Oost

Kappen en planten voor biodiverse bossen in As, Maaseik en Opglabbeek _ 4

Undercover met de gladde slang _ 10

Wetgeving

Bosuitbreiding in Limburg: een stand van zaken _ 12

Studiereis Roemenië

Inspiratie uit het land van de oerbossen _ 14

Bosbeheer

Schot in de zaak: dennenschot tast

dennen aan _ 17

Bos online _ 18

Bos te koop _ 19

Kalender _ 19

Contactgegevens _ 20

Beste bosbeheerder

Bosgroep Limburg gaf mee de aanzet van de Bosalliantie in Limburg: een team van organisaties en overheden die samen gaan voor meer bos in Vlaanderen. Daarmee geven ze invulling aan de bosuitbreidingsplannen van de Vlaamse overheid. Hoe vlot het met deze plannen? We gingen te rade bij Natuur en Bos voor een stand van zaken.

Natuurlijk verliezen we de bestaande bossen niet uit het oog. We streven namelijk niet enkel naar meer bos, maar ook naar beter en sterker bos. In dit nummer zoomen we in op Regio Oost, waar inheemse bomen een extra zetje nodig hebben om het hoofd te bieden aan de snelgroeiende Amerikaanse vogelkers. Om de monotone dennenbossen biodiverser te maken, passen we hier de KAPPLA-methode toe: we kappen dennen en planten groepjes inheemse bomen die veel schaduw verdragen. Zij zullen op termijn de Amerikaanse vogelkers verdrijven en bijdragen aan een gezond, klimaatbestendig bos, ook op de arme zandgronden van de Kempen.

Onze medewerkers blijven zich ook voortdurend bijscholen. Begin juni maakten enkele bestuurders en een coördinator van Bosgroep Limburg samen met Inverde een studiereis naar Roemenië. Je leest in dit Bosbelang het verslag van hun bezoek aan dit land waar je nog oerbossen vindt.

Veel leesplezier!

Bert Lambrechts

gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur voorzitter vzw Bosgroep Limburg

COLOFON

De deputatie van de provincieraad van Limburg, Jos Lantmeeters, gouverneur-voorzitter, Inge Moors, Bert Lambrechts, Igor Philtjens, Tom Vandeput, gedeputeerden en Wim Schoepen provinciegriffier I Coördinatie Pascal Vanhees, Bosgroep Limburg I Tekst Patrick Meesters, Karolien Van Diest, Pascal Vanhees, Bosgroep Limburg, Leen Raats, Teksttype.be I Taaladvies Yvette Vandormael, Informatie en Communicatie, provincie Limburg I Concept en vormgeving Hilde Winters, Informatie en Communicatie, provincie Limburg I Fotografie Robin Reynders, Informatie en communicatie, Provincie Limburg, Vitolada Klein (Unsplash), Renaat Nijs, Pascal Vanhees, Hannes Cosyns, Tom Vets, Arnaud Mesureur, Roya Ann Miller Drukwerk Drukkerij Gijsemberg, Maasmechelen I Oplage 4300 ex. I Verantwoordelijke uitgever Vera Boesmans, Universiteitslaan 1 - 3500 Hasselt I Wettelijk depotnummer D/2008/5857/82 Deze publicatie werd gedrukt op houtvrij gerecycleerd CO2-neutraal papier met EU Ecolabel en FSC certificaat.

de

Fietstocht Klaverberg-Heiderbos

Kom op zondag 9 oktober (9u-12u) samen met Bosgroep Limburg dit mooie bosgebied verkennen. Onderweg stoppen we op enkele locaties voor een bosbouwtechnische toelichting. We beklimmen de recent heringerichte Klaverberg en geven op de top uitleg over het toekomstig beheer.

Regio Oost

Kappen en planten voor biodiverse bossen in As, Maaseik en Opglabeek

In de regio Oost-Limburg volgen we het beheer van de bossen elke 6 jaar strikt op. In de zomer van 2021 stonden de bossen van As, Maaseik en een deel van Opglabbeek opnieuw op de planning. Tegelijk ontwikkelde Natuur en Bos samen met de stad Genk, de gemeenten As en Oudsbergen en het Regionaal Landschap Kempen en Maasland een nieuwe beheervisie voor dit gebied. Deze visie namen we mee bij de opvolging van de privébossen.

Nieuwe strategie tegen Amerikaanse vogelkers

Tijdens de voorbije beheerrondes lag onze focus op het wegwerken van de sterke dunningsachterstand. De impact van onze vorige beheeringrepen is duidelijk te zien. Het beoogde resultaat, het stimuleren van verjonging van inheemse soorten als grove den en zomereik, bleef echter uit. De Amerikaanse vogelkers profiteerde van de extra lichtinval na de dunningen en domineert in de struiklaag. Geen complete ramp, omdat deze vogelkers met zijn snel afbreekbaar strooisel een gunstig ef-

fect heeft op de bodemkwaliteit. Maar om een grotere soortendiversiteit te bereiken, moeten we wel ingrijpen. Daarom schakelden we over naar de KAPPLA-methode, waarbij we na elke dunning schaduwverdragende soorten inplantten die op lange termijn via concurrentie de dominantie van de Amerikaanse vogelkers zullen doorbreken.

Op voorhand spraken we met elke eigenaar af hoeveel bomen we na de kapping plantten en welk aandeel van de opbrengst van de houtverkoop we hiervoor reserveerden. De beheerronde in deze bossen van As en Maaseik resulteerde in verscheidene loten met vergelijkbare

houtkwaliteit, aangeboden op de gegroepeerde houtverkoop van 16 juni 2022. Het nodige plantgoed is gereserveerd en het materiaal voor de wildbescherming besteld. Deze manier van werken herhalen we om de 6 à 8 jaar. Zo maken we de bossen geleidelijk beter, sterker, mooier en biodiverser.

Een methode voor elk bostype

In de perimeter van Klaverberg, Heiderbos en Moorsberg (deel van Opglabbeek) onderscheiden we verscheidene types bos.

Grove dennenbossen (Ps)

Bij een klassieke dunning volgens het toekomstboomprincipe stellen we 90 tot 120 toekomstbomen per hectare vrij. Naast deze stevige dunning, leggen we ook ruimingspistes aan. Dit zijn aangeduide paden waarlangs de exploitant het gekapte hout uit het bos moet halen. Dit bostype leverde bij een eerste dunning een houtvolume van 100 m3/ha op. Vandaag stellen we op de meeste plaatsen waar we deze beheermethode toepasten een explosie van Amerikaanse vogelkers vast. Dat is één van de redenen waarom we met de KAPPLA-methode startten.

De visie ten aanzien van Amerikaanse vogelkers is immers gewijzigd. We bestrijden nog nauwelijks: glyfosaat kan privé nog moeilijk gebruikt worden, het is duur, tijdrovend en een niet te winnen strijd. Anderzijds heeft Amerikaanse vogelkers een goede bladkwaliteit, beter dan

naaldhout. Daarom dogen we de boom en zoeken naar een evenwicht met andere soorten. De soorten die we aanplanten, gedijen goed onder een scherm van Amerikaanse vogelkers.

Via de KAPPLA-methode grijpen we beperkter in en oogsten slechts 50 m3 dennenhout/ha. De dunning met het oog op de heraanplanting, zorgt voor gaten van 10 m diameter in het kronendak van de dennen. Hiermee beperken we de lichtinval en dus de explosie van Amerikaanse vogelkers. Uit onderzoek blijkt duidelijk dat het kappen van beperkte openingen in het bos nauwelijks invloed heeft op het bosmicroklimaat. Zo blijven de klimaatomstandigheden (temperatuur, vochtigheid) gebufferd om de geplante boompjes goed te laten groeien. Gaten van meer dan 25 - 50 m diameter zorgen voor een aanzienlijke toename van de temperatuur en afname van de luchtvochtigheid in het bos, zowel

op de locatie van de gaten als in het omliggende bos.

Na de kapping planten we in de gaten groepen van 20 boompjes van dezelfde soort in een cirkel van 1,5 m op 1,5 m van elkaar. In principe planten we na elke dunning 3 groepen van 20 bomen per ha, maar bij deze bossen met zo’n explosie aan Amerikaanse vogelkers kiezen we, op maat van het bos, voor 6 tot zelfs 9 groepen loofbomen per ha. Door per groep zoveel mogelijk boomsoorten in te brengen, maken we het bos biodiverser en weerbaarder tegen ziektes, plagen en de klimaatverandering. In de 6 jaar na de aanplanting stellen we de bomen minstens 2 keer vrij.

Bij grove dennenbossen kiezen we uit beuk, haagbeuk, boskers, esdoorn, winterlinde, gladde iep, wintereik en soms tamme kastanje. De hoge reedruk in onze bossen maakt wildbescherming noodzakelijk. We beschermen de groepen jonge boompjes met een 1,5 meter hoog raster van ursusdraad. Bij bosjes kleiner dan 40 are planten we hetzelfde aantal bomen gespreid aan met individuele wildbeschermingskokers. In bepaalde bossen planten we ook op grotere percelen gespreid, maar enkel als de eigenaar helpt bij het beheer en de opvolging. Met gespreid aangeplante bomen wordt het bos sneller en goedkoper omgevormd, op voorwaarde dat de aanplanting nauwgezet wordt opgevolgd.

We kiezen bewust voor kwalitatieve, kleinere planten (2-jarig) met een goede verhouding bladmassa/wortels. Groot plantgoed is duurder en het risico op afsterven op zandgrond in droge omstandigheden is groter omdat ze meer bladeren hebben

Op plaatsen waar de eigenaar na dunning de Amerikaanse vogelkers zelf of met de hulp van de Bosgroep in toom hield, staat een fantastische verjonging van den, eik, berk, lijsterbes, spork en hulst.

(die het vocht verdampen) ten opzichte van actieve wortels die het vocht moeten aanvoeren.

Bij elke beheerronde kappen we nieuwe gaten in het kronendak en planten extra groepen aan. De planten in de reeds aangeplante groepen zijn dan groter geworden en waar nodig worden de gaten vergroot voor meer lichtinval.

Corsicaanse dennenbossen (Pc)

In de regio Oost-Limburg zijn er weinig Corsicaanse dennenbossen zo mooi uitgegroeid als die in de Klaverberg in As, een echte bezienswaardigheid. Ook bij deze bossen zien we na de eerste sterke dunning een enorme toename van Amerikaanse vogelkers. De Vlaamse boswetgeving stelt dat je in een bos van uitheemse Corsicaanse dennen opnieuw exoten als Douglasspar of andere economisch interessante soorten mag aanplanten als het perceel niet in het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) ligt. Omdat Klaverberg in VEN-gebied ligt, zijn we hier verplicht om inheemse soorten aan te planten.

Omdat de Corsicaanse dennen dikker, langer én rechter zijn dan de grove dennen, resulteerde een voorzichtige tweede dunning in 20212022 in een volume van minimaal 100 m3/ha. In de periode 2015, 2016 en 2017 voerde Bosgroep Limburg, na goedkeuring door het ANB, in bepaalde bestanden als experiment telkens een beperkte eindkap van Corsicaanse dennen uit. Door de takken in het vroege voorjaar op richels te trekken, streefden we natuurlijke verjonging van naaldhout na. Dit lukte erg goed bij de kapping van 2015. Bij de kappingen van 2016

en 2017 kiemden er het eerste jaar minder dennen, maar wel meer berk. Verder vergden deze bossen een doorgedreven en consequente bestrijding van Amerikaanse vogelkers om de natuurlijke verjonging te doen slagen.

Het systeem is zeker niet voor iedereen en elk bos weggelegd, maar bewees bij een gedwongen kaalkap (bijv. aangetaste fijnspar) zijn nut. Het resultaat is in dit geval een mooie en dichte mix van grove en Corsicaanse den en berk. Helaas zagen we bij de recente opvolging veel sterfte in de dennenverjonging op deze percelen. Na een terreinbezoek met mensen van het INBO, bleken de bomen getroffen door de schimmelziekten “dennenschot”(Lophodermium seditiosum) en “rode bandjesziekte” (Dothistroma septospora). Lees het uitgebreide artikel hierover op pagina 17.

Gemengde bossen met grove den en Amerikaanse eik

Ook in deze bossen was er een explosie van Amerikaanse vogelkers

na de eerste sterke dunning. Verder dunnen in de dennen zou op lange termijn resulteren in een bos met uitsluitend Amerikaanse eik en vogelkers. Deze evolutie is volgens de boswetgeving niet toegestaan. Alle Amerikaanse eik in één keer wegnemen, zou het bos nog ijler zetten en nog meer hergroei stimuleren van Amerikaanse eik en vogelkers. Vandaar dat we in 2021-2022 de dunning beperkten (zowel van de den als Amerikaanse eik). We maken kleine openingen en herbebossen met groepen bomen met sterke schaduwverdragende kenmerken. We volgen de resultaten nauwgezet op.

Bossen in de beekvallei

In de beekvalleien staan veelal inheemse loofbomen (zwarte els, eik, berk, …), maar ook veel Amerikaanse vogelkers als bomen in de bovenetage. Omdat exploitatie in deze natte beekvalleien moeilijk is en de ondergrond geen zware machines verdraagt, opteren we hier veelal voor nulbeheer, het kappen van brandhout of afzetten van zwarte els. Eenmaal de privébossen zijn opgeno-

men in een natuurbeheerplan, kunnen deze ecologisch waardevolle pareltjes voor de eigenaar een jaarlijkse subsidie opleveren voor haalbare natuurstreefbeelden.

Beheer met aandacht voor de gladde slang

De Vlaamse overheid stimuleert het verbinden van kwaliteitsvolle leefgebieden. Zo ontstaat een grotere kernpopulatie en genenuitwisseling tussen verschillende populaties. Genetische variatie zorgt voor betere overlevingskansen.

De resterende grote heidegebieden in Limburg zijn in de loop der tijd geisoleerd. Er zijn 2 cruciale verbindingen die ze willen realiseren:

• tussen Heiderbos en Opglabbekerzavel: door een corridor (brede open strook) te kappen tussen deze bestaande heidegebieden, ontstaat een groot, aaneengesloten natuurkerngebied

• regionaal vanaf de heidegebieden van de Mechelse Heide, over de mijnterrils van Waterschei en Opglabbekerzavel, de terril van Zwartberg en verder in de richting van het Schietveld van Houthalen-Helchteren. Het Kolenspoor vormt een belangrijk onderdeel van deze corridor. Op termijn moeten ze ontsnipperingsmaatregelen nemen bij barrières zoals de N75 (Europalaan) en de N723 (tussen Genk en Niel-bij-As). Voor de N76 (Weg naar Zwartberg), zijn er concrete plannen voor de aanleg van een ecoduct.

Bij het beheer in As overtuigden ze twee privéboseigenaars om het beheer af te stemmen op het leefgebied en vooral om een migratiedoorgang te realiseren voor de gladde slang. Bij één eigenaar wordt het perceel deels gekapt. Na de kapping wordt de leefomgeving geoptimaliseerd. Bij de andere eigenaar zoeken ze naar mogelijkheden om een weide om te zetten naar struweel en heidegebied.

Structuurvisie voor Klaverberg-Heiderbos

ANB ontwikkelde, samen met een aantal partners (stad Genk, gemeenten As en Oudsbergen en het Regionaal Landschap Kempen en Maasland), een nieuwe structuurvisie voor het gebied rond de Klaverberg en het Heiderbos. Dit zal op termijn resulteren in de opmaak van een nieuw natuurbeheerplan waaraan ook de privé-eigenaars met eigendom in dat gebied kunnen deelnemen (vermoedelijk tegen de volgende beheerronde in 2030-2031). Het bestaande bosbeheerplan As-Maaseik werd omgezet naar een type 2 natuurbeheerplan met beperkte natuurdoelen. ANB maakte een toegankelijkheidskaart en voerde vooral op en rond de Klaverberg al verschillende beheerwerken uit.

Zodra alle oude (beperkte en uitgebreide) beheerplannen zijn omgezet naar het nieuwe type natuurbeheerplannen kunnen nieuwe privéboseigenaars instappen in een natuurbeheerplan (type 1, 2, 3, 4). Daarin worden een beheervisie en -doelen met bijhorende maatregelen vastgelegd voor 24 jaar. De goedkeuring gebeurt door het ANB.

Het merendeel van de leden in dit gebied heeft nog geen beheerplan. Daarom worden bij elke beheerronde voor alle boseigenaars kapmachtigingen aangevraagd die 3 jaar geldig zijn. Bosgroep Limburg bundelt die volgens het beheertype, bespreekt ze met AVES (de bevoegde afdeling van ANB) op het terrein en zorgt voor goedkeuring.

Bijzondere bossen van bijzondere eigenaars: de Kempische droom van Paul Cuyvers

Als kleine jongen speelde Paul Cuyvers (74) al in de dennenbossen van zijn grootvader, in Neerpelt. Een ervaring die hem altijd bijbleef. Zo’n tien jaar geleden kocht hij zijn eerste stuk bos. Sindsdien heeft hij – letterlijk – niet stilgezeten. Als hij niet in zijn tuin of bos aan het werk is, is hij wel aan het hardlopen en dan zetelt hij ook nog eens in de Raad van Bestuur van Bosgroep Limburg.

Paul: “Bossen hebben me altijd al geïntrigeerd en het was mijn droom om ooit een eigen bos te bezitten. Het begon met 1 ha in As. Later kocht ik verschillende kleinere percelen bij, om er een aansluitend geheel van 5,2 hectare van te maken. Als het aan mij lag, kocht ik nog meer bos, maar ik moet de kerk in het midden houden, want mijn vrouw vindt dat weggegooid geld. Hoewel ik altijd al met bomen bezig was, was ik in het begin een leek wat bosbeheer betreft. Gelukkig kwam ik al snel in contact met Bosgroep Limburg. Via hen leerde ik veel bij. Ik volgde cursussen en ging mee op uitstap. Sinds mei ben ik, op suggestie van Patrick Meesters, lid van de Raad van Bestuur. Daar zit enorm veel kennis bij elkaar, ik leer tijdens elke vergadering bij.

Er is één stuk bos waar ik zelf alles doe: toekomstbomen vrijzetten, boompjes aanplanten die in mijn eigen tuin in Diepenbeek uitschieten, boompjes voorzien van wildbescherming, … Vrijgekomen hout gebruik ik voor mijn houtkachel thuis. Mijn andere bossen, rond Klaverberg, zitten in een gezamenlijk natuurbeheerplan. Bosgroep Limburg zorgt daar voor het beheer, zoals dunningen en het planten van groepjes inheemse bomen via de KAPPLA-methode.

Ook thuis ben ik elke dag bezig in de tuin van mijn gerestaureerde boerderij. Daar heb ik heel veel bomen, waaronder esdoorns, fruitbomen, een tulpenboom (Liriodendron), notenbomen, lindes, vaantjesboom, blazenboom, doodsbeenderenboom, 12 soorten eiken, sequoia’s, een 80-

tal palmbomen, vijgen, steeneiken, cipressen, thuja, zeedennen, … Ik heb een smalspoortractor uit 1972 met een lift en maakte zelf een treepopper. Als ik ergens mee begin, ben ik een maniak. Ooit had ik meer dan duizend cactussen en 80 sierganzen. Mijn bossen liggen dicht bij de terril van Waterschei, vanwaar je een prachtig uitzicht hebt. Vooral in de winter ben ik vaak in mijn bos aan het werk. De ideale uitlaatklep!”

“Heimwee naar het dennenbos van mijn grootvader”

Undercover met de gladde slang

Van de drie slangensoorten die België rijk is, is de gladde slang veruit de meest mysterieuze. Hoewel ze overdag actief is, moet je al een echte geluksvogel zijn om dit reptiel te spotten. Gesteund door een perfecte camouflage glibbert ze ongezien door haar leefgebied. Tijd om eens wat licht te werpen op deze ‘undercoveragent’.

Met haar 50 tot 70 cm is de gladde slang de kleinste slangensoort van ons land. Ze heeft een slank, bruingrijs lichaam, met twee rijen donkerbruine of zwarte vlekken. Om haar te onderscheiden van de adder en de ringslang, kan je best kijken naar de gladde schubben, de zwartbruine streep aan weerszijden van de kop en de ronde pupil (de adder heeft een verticale pupil). De gladde slang kan bijten, maar is niet giftig. Op het menu staan muizen, hagedissen, nestjongen van vogels die op de grond broeden en kleine knaagdieren.

Afwisseling doet leven

Als je het aan de gladde slang zou vragen, combineert het ideale bos zonbeschenen en schaduwrijke plekjes. Droge gebieden met een kleinschalige variatie van open zandplekken, dichte dwergstruiken en grassige percelen, met verschillende microklimaten en schuilgelegenheid, staan bovenaan de wensenlijst. In het najaar verkast dit reptiel naar een overwinterplaats, bij voorkeur een diepe, geïsoleerde schuilplaats waar de vrieskou niet doordringt.

In ons versnipperde, Vlaamse landschap vindt de gladde slang niet voldoende leefgebied. Omdat ze hier ernstig bedreigd is, geniet ze Europese bescherming. Het soortenbeschermingsprogramma omvat het beschermen, uitbreiden en verbinden van bestaande leefgebieden. Het is dan ook geen toeval dat de gladde slang één van de hoofddoelsoorten is voor de natuurontwikkeling in de omgeving van Klaverberg-Heiderbos (zie artikel pag.

4-8). Heel wat andere soorten profiteren mee van de genomen maatregelen. Denk maar aan de boomleeuwerik, nachtzwaluw, groene zandloopkever, veldkrekel, blauwvleugelsprinkhaan of de heivlinder.

In Limburg vind je o.a. populaties op het Kempisch Plateau, de bovenloop van de Kikbeek in Maasmechelen, de vallei van de Ziepbeek in Lanaken en Zutendaal en de kalkgraslanden van de Sint Pietersberg.

Wisssst je dat:

• Gladde slangen een winterslaap houden van oktober tot maartapril?

• De jongeren levend ter wereld komen? De moeder broedt de eieren uit in haar lichaam. Een nest bestaat uit 6 tot 15 jongen.

• Ondanks de duidelijke voorkeur voor droge, zonnige terreinen, je de gladde slang ook weleens in vochtige gebieden vindt?

• Je ze ook aantreft in spoorwegtaluds?

• Onderzoekers in België gladde slangen van meer dan 15 jaar oud vonden?

• Je individuele exemplaren kan herkennen aan het unieke vlekkenpatroon in hun halsstreek?

Wetgeving

Bosuitbreiding in Limburg: een stand van zaken

De bosuitbreidingscampagne van de Vlaamse overheid draait op volle toeren en dat merken we aan de talloze vragen van mensen die willen bebossen. Helaas zijn er heel wat praktische hindernissen voordat het planten van start kan gaan. Onder meer dankzij de Vlaamse campagne van de ”Bosbabbels” komen er heel wat spontane aanvragen voor advies binnen bij de Vlaamse Bosgroepen. Helaas gaat het voor een flink deel over mensen die enkele bomen in hun tuin willen planten, wat uiteraard niet onder ons takenpakket valt. Van de grond- en boseigenaars die willen bebossen, blijft uiteindelijk slechts een klein percentage over waar daadwerkelijk nieuw bos kan gerealiseerd worden. Van de 54 eigenaars waarvan Bosgroep Limburg in 2021 de percelen heeft gescreend, zagen slechts 8 eigenaars hun perceel bebost, samen goed voor 6,33 ha toekomstig nieuw bos.

Nood breekt niet altijd wet

De intentie van een eigenaar om te bebossen is geen garantie op succes. Alles begint met de bestemming die je gronden volgens het gewestplan hebben. Hoewel het bebossingsbeleid vooral focust op gronden met een groene bestemming, kun je daar in de praktijk niet altijd bebossen. Veel van die gronden zijn momenteel al in gebruik door de landbouw en de pachtwetgeving is heel beschermend naar pachters toe. Op andere plekken zit je dan weer met waardevolle bestaande open natuur waardoor je met bebossing meer kwaad dan goed. Bijna de helft van landoppervlakte van Vlaanderen wordt gebruikt voor landbouw. Daarom is het absoluut noodzakelijk om naar deze gronden te kijken als we meer bos willen, al blijkt bebossen van landbouwgronden in de praktijk vaak op tal van moeilijkheden te stoten. Zeker voor Herbevestigd Agrarisch Gebied (HAG) is het moeilijk om toestemming of een stimulerende financiële vergoeding te krijgen. Nochtans bieden bosjes in intensief agrarisch gebied serieuze voordelen: recente publicaties leren dat de kwakkelende bijenpopulaties het meest gebaat zijn met afscheidingen van schimmels die groeien op dood hout! Ook erosiebestrijding is sterk gebaat met (gedeeltelijke) bebossing binnen het landbouwgebied.

Specifiek voor Limburg stellen we vast dat het in het al bosrijke noorden van de provincie iets minder noodzakelijk is om verder inspanningen rond bosuitbreiding te realiseren, omdat die gemeenten vaak al een bebossingsindex hebben die ver boven het gemiddelde ligt. In Haspengouw is er veel minder bos

en is uitbreiding dus nodig, maar juist daar gebeurde de HAG-afbakening zeer ruim.

De Vlaamse Bosgroepen signaleren deze en andere knelpunten al jaren, maar dit leidde tot nog toe niet tot de verhoopte veranderingen. Integendeel: in januari verstrengde de wetgeving en kwam er een verplicht advies voor graslanden bij voor vergunningsaanvragen voor bebossingen in agrarisch gebied, wat het nog moeilijker maakte om daar te bebossen. Nochtans verdwijnt het meeste grasland eerder door woonuitbreiding, verharding of omzettingen naar akkers.

Koesteren wat er is

Ondertussen wordt er nog steeds ontbost, onder andere voor het creeren van bijkomende, open natuur. De Bosgroepen ontkennen zeker het belang van deze open natuur niet, maar samen met andere partners uit de sector vragen we al lang een compensatieplicht bij kappingen voor open natuur. De minister vraagt om lokaal een bosbalans op te stellen, maar in de praktijk merken we weinig of geen controle op bossen die verdwijnen. Ook de klimaatverandering maakt het creëren van bijkomende bossen niet eenvoudig. Zo merken veel van onze leden dat de ongeziene droogten in de groeiseizoenen hun tol eisen in het bos, zeker voor jonge aanplanten. De Bosgroepmedewerkers scholen zich voortdurend bij om mee te zijn met de laatste inzichten van klimaatslim bosbeheer, zodat we hier een passend antwoord op kunnen bieden. Onze bescheidenheid groeit: intussen beseffen we dat we noch de toekomst, noch het beste beheer kunnen voorspellen en dat we best zo robuust mogelijke, geva-

rieerde bossen creëren. Ook de aanbeveling uit Canadees onderzoek om oude bomen zoveel mogelijk te behouden, nemen we ter harte.

Voorzichtig optimistisch

Een bos planten kost natuurlijk geld. Zowel voor de realisatie en jeugdverzorging als ter vergoeding van de grondwaardedaling. Bosgroep Limburg helpt bebossers om op zoek te gaan naar financiering. Dat kan een subsidie zijn, maar ook middelen die wij voorzien. Daarvoor doen we tegenwoordig naast boscompensatie in natura ook een beroep op bedrijfssponsoring en voeren we onze campagne “Een Hart voor Bos”, waarover je alles leest op www.eenhartvoorbos.be.

Hoewel de bebossingsdoelstellingen nog lang niet zijn bereikt, zien we de toekomst zeker niet gitzwart in. Voor het eerst zien we een duidelijke stijging van het aantal bossen en nooit eerder was er zoveel maatschappelijke en politieke aandacht en draagvlak om bossen te planten en beschermen.

Via bosgroepen.be/mag-ik-bebossen kun je zelf checken of en hoe je een toelating kan krijgen voor het bebossen in specifieke gebieden. Heel wat relevante informatie over je percelen kun je zelf vinden op www.geopunt.be. Via de bosteller.be/subsidiesimulator krijg je een idee van het subsidiebedrag waarvoor je bebossing in aanmerking kan komen.

Uiteraard kan je ook steeds bij Bosgroep Limburg terecht voor tips en advies op maat.

Inspiratie uit het land van de oerbossen

Van 6 tot 10 juni ging een uitgebreide delegatie van de Vlaamse Bosgroepen mee met de Inverde-bosreis. We kregen de unieke kans om inzicht te verwerven in het bosbeheer in Roemenië, de Europese koploper qua oerbossen.

We trokken naar Neamt County, de armste provincie, waar tradities niet ver weg zijn. Er is hier nog geen autosnelweg die het snelle Westerse tempo oplegt. Naast auto’s, zagen we heel wat mensen met paard en kar. Gras wordt zowel in tuinen als weilanden met de zeis gemaaid, waarna het droogt op houten hooiruiters.

De twee begeleiders van Inverde werden bijgestaan door Viorel Timisescu, de bijna perfect Nederlandstalige bosbeheerder van Romsilva, de overheidsdienst die 4 miljoen ha bos beheert, goed voor 65 % van het Roemeense bosareaal. In deze bosrijke provincie beheert Romsilva ongeveer 200 000 ha bos, waarvan 23 % in eigendom is van privé-eigenaars en lokale besturen. De provincie telt 55 000 ha SBZ-gebied en natuurreservaten.

Beuk en fijnspar in hun element

Sinds 2005 heeft Romsilva Neamt County een FSC-certificaat en mag 758 000 m3 hout per jaar kappen. Romsilva Neamt County beheert ook het Bicazului Gorges – Hasmas National Park en het Vanatori Neamt Natural Park. Hoewel in lagere delen van het land de fijnsparren massaal afstierven door de letterzetter, bleven de hogere delen gevrijwaard. We zagen imposante bossen met zilverspar, fijnspar en beuk. Beuk verjongt zich tegenwoordig zo goed in de Karpaten dat hij zich bijna invasief gedraagt!

Op de eerste dag bezochten we het natuurreservaat Cuiejdel, het grootste natuurlijke meer in Roemenië, ontstaan door een landverschuiving. Hier leerden we dat houtproductie

een zeer belangrijke rol speelt in Roemenië, zowel voor lokaal gebruik als voor de nationale economie. Tijdens de mooie wandeling naar het meer klapte onze gids continu luid in haar handen om beren te verjagen. We passeerden kleine meertjes en zagen geelbuikvuurpadden. We ontdekten twee van de uitkijkposten aan de oever van het meer. Terug aan de bus wachtte ons een verrassing: pootafdrukken van een beer!

Verjonging door gefaseerd kappen

We stopten bij een bestand van 13 ha waar in 2020 een eindkap plaatsvond. Via drie progressieve kappingen verwijderden ze het 150-jarig

beukenbestand in een periode van 30 jaar. Bij de eerste kap maakten ze openingen van eenmaal de boomhoogte, bij de tweede kap maakten ze deze ”ogen” groter (tot 3 keer de boomlengte) en bij de derde kap verwijderden ze alle beuken Wat rest is een kapvlakte met verspreid takkenhopen, met her en der plukjes jonge bomen. Daarnaast zagen we zaailingen van o.a. beuk en zilverspar.

De progressieve eindkappen werken natuurlijke verjonging onder scherm in de hand. Als regel stelt Romsilva dat er op minstens 70 % van de oppervlakte, voldoende natuurlijke verjonging aanwezig moet zijn voor de eindkap. Na exploitatie plantten ze bij waar nodig, met bo-

men van 3 jaar oud, in zowel kleine als grotere groepen, in een plantverband van 1 x 2 m, met een max van 5 000 bomen per ha. Ze plaatsten geen wildbescherming en ondanks tekenen van vraatschade, blijkt dat geen probleem voor de kwaliteit en toekomst van het bestand.

Hoewel het kaalkapsysteem voor ons boomgericht-beherende Belgen soms wrang aanvoelt, leerden we tijdens onze reis dat het bosbeheer in de Karpaten gebaseerd is op natuurlijke processen en duurzaam economisch bosbeheer. Ze gebruiken ook vaste ruimingspistes, gericht op het reliëf. Helaas is in de Roemeense bosbouw de aanbeveling om enkele moederbomen te behouden, nog niet geland. Doordat er veel bosreservaat en oerbos is, primeert elders de houtproductie. We stopten aan een beukenbos waar zo goed als alle bomen geschalmd zijn, zowel de dikke als dunne exemplaren, wat voorgaande illustreert. De laatste twee haltes van de dag waren lagergelegen bossen waar eik voorkomt.

Op 8 juni trokken we naar het Vanatori Neamt Natural Park, bekend om haar bizons, die Romsilva er in 2002 herintroduceerde. Momenteel leven er meer dan 70 bizons vrij in de bossen in Neamt County. We bezochten een klooster van waaruit het gebied ontgonnen werd.

Oerdegelijk bos

De donderdag deden we het Codrul secular Slătioara, een van de oerbossen van Roemenië, in het zuiden van de regio Bucovina (Land van Beuken) aan. Na de erkenning door Unesco in 2017 trokken ze een brede asfaltweg door tot aan het bos en

het bezoekerscentrum in aanbouw.

Het reservaat van 1 064 ha bestaat uit een kern van 609 ha met een bufferzone van jong bos en omliggende botanische graslanden van 455 ha. Overal geldt een nulbeheer, zonder houtoogst. Om de successie te stoppen, maaien ze de graslanden wel om de twee jaar.

Het gebied ligt in een minder steil gebergte met plateaus op 790 tot 1 200 m hoogte. Er ontwikkelden zich vooral gemengde beukenbossen van beuk met fijnspar en Abies-soorten en bijna homogene fijnsparzones. Ook haagbeuk, gewone esdoorn, ruwe iep, ruwe berk, gewone lijsterbes en witte els komen er voor en in de kernzone ook taxus. Het is een gemengd bos met een gemiddelde kroonsluiting van 70 %,

bomen tot 140 cm diameter en tot meer dan 50 m hoog.

Al sinds 1875 is in de bufferzone rond het reservaat een nulbeheer van kracht. De totale opstand bedraagt tot meer dan 680 m3/ha en in bepaalde zones zelfs tot zelfs 950 m3/ha met een grondvlak tot maar liefst 70 m3/ha! Er is veel dood hout en de soortenrijkdom van de bosflora is verbluffend.

De laatste ochtend ging een deel van het gezelschap nog naar een museum, waar prachtige artefacten van meer dan 6 000 jaar geleden van de toenmalige matriarchale samenleving ons allemaal stil kregen. De meesten vertrokken met het voornemen om nog eens terug te komen, voor de geplande snelweg een feit is!

Schot in de zaak: dennenschot tast dennen aan

Bosbeheer

De klimaatverandering brengt steeds meer ziekten, schimmels en plagen met zich mee. De voorbije jaren richtte de letterzetter een ware ravage aan onder fijnsparren, maar ook andere naaldbomen blijven niet gespaard. Tijdens de beheeropvolging van de privébossen in As en Opglabbeek (zie artikel pag. 4-8) ontdekten we in het voorjaar van 2021 verdorde jonge dennen met harsvorming op de naalden en kromming van de jonge scheuten. Tijd voor een onderzoek!

We wonnen advies in bij specialisten van het INBO, die twee oorzaken vaststelden voor het afsterven van de jonge dennen: de schimmelziekten ”dennenschot” (Lophodermium seditiosum en/of L. pinastri) en de ”rode bandjesziekte” (Dothistroma septospora). Dennenschot trof vooral de jonge, grove dennen, terwijl de rode bandjesziekte vooral de jonge, Corsicaanse dennen aantastte. Het is de eerste keer dat de schimmel in België wordt vastgesteld bij de jonge, Corsicaanse den. De aantasting is minder erg in de schaduw. Beide schimmels verschijnen ook vooral op eerder verzwakte

planten, waarbij hoge temperaturen en waterstress een belangrijke rol spelen.

Verloop van de infectie

De verspreiding van de schimmel ”dennenschot” start in de zomer. Je herkent de ziekte aan zwarte, ronde vruchtlichamen op de naalden. Bij regenachtig weer in augustus, september en oktober splijten ze open, waardoor sporen vrijkomen en zich via de lucht verspreiden naar de ge-

zonde naalden die in het voorjaar of in de zomer zijn gevormd. De volgende lente worden deze recent geinfecteerde dennennaalden bruin.

Na verloop van tijd ”werpt” de boom deze naalden af, vandaar de naam ”dennenshot”.

Daarna begint de cyclus opnieuw. Omdat de naalden op de grond vallen, gaan de besmetting en bijhorende bruinkleuring van naalden van onder aan de plant naar boven. Vaak blijven de bovenste naalden groen. De infectie verloopt in een willekeurig patroon en aan alle kanten van de boom. De aantasting in As is een gevolg van de erg natte zomer van 2021. De jonge bomen zijn in september aangetast, de symptomen merkten we pas duidelijk op in aprilmei 2022.

Omdat vocht een rol speelt in de verspreiding, wordt aangeraden om preventief te werken en te zorgen voor voldoende verluchting. Daarnaast is dit een bewijs dat monoculturen af te raden zijn.

Als bosgroepmedewerkers lezen we regelmatig interessante berichten die we graag met onze leden delen. Meer artikelen lezen om over door te bomen? Dat kan op onze website en Facebookpagina.

MINDER KROONSCHADE

DOOR NATTE ZOMER 2021

Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) publiceerde de resultaten van de bosvitaliteitsinventaris van 2021. Deze beoordeelt de gezondheidstoestand van 1 473 bomen in 75 meetpunten. De onderzoekers controleren elke boom ook op symptomen van aantasting of schade door schimmels, insecten of andere factoren.

In 2021 was één boom op vijf beschadigd (19,9 %). Zomereik scoorde het slechtst, met meer dan een kwart beschadigde bomen (27,4 %). Het gemiddelde bladverlies van alle soorten samen bedroeg 22,7 %. Toch was er een positieve evolutie qua kroontoestand ten opzichte van 2020, vooral voor Corsicaanse den en loofbomen zoals beuk, kastanje, berk, els, esdoorn en populier.

Tijdens de natte zomer van 2021 nam het INBO geen verkleuring, bladvervorming of vroege bladval door droogte waar. Dit toont aan dat veel boomsoorten een typisch Belgische zomer verkiezen boven de hittegolven en langdurige droogteperioden zoals we die kenden in 2018, 2019 en 2020.

https://bit.ly/3aLlXS1

HOUT VOOR BOUW: INSPIRATIE UIT NEDERLAND

Dat hout een duurzame grondstof is, lijkt stilaan in alle bouwsectoren door te sijpelen. De kennis om dat inzicht in de praktijk te brengen, ontbreekt echter nog vaak. Het Wagenings onderzoek- en adviescentrum SHR wil daar verandering in brengen, o.a. via infosessies. In dit artikel lees je waarom hout goed scoort op het gebied van milieubelasting.

https://bit.ly/3og7RLk

NIEUWE REGELING BOSCOMPENSATIE OP KOMST?

-

Eind juni keurde het Vlaams Parlement het ”Bosuitbreidingsdecreet” goed, dat een aantal wijzigingen aandraagt die moeten helpen om tegen 2024 de beoogde 4 000 ha extra bos te realiseren en de bestaande bossen beter te beschermen. Het akkoord omvat de herwerking van de afstandsregels voor bebossingen in landbouwgebied, een betere strafrechtelijke bescherming van bossen, een duidelijker kader voor het beheer van openbare natuurterreinen en een verbod op roken en vuur maken in natuurgebieden. Centraal staat het aangepast mechanisme van de boscompensatie, waarbij een ontbossing enkel vergund wordt op voorwaarde van een compenserende bebossing (financieel of in natura) die rekening houdt met de ecologische waarde van het gekapte bos.

https://bit.ly/3zfel3o

BOS TE KOOP

Ben je lid van de Bosgroep en wil je je bos verkopen of ben je net op zoek naar een bos? In deze rubriek vind je een overzicht van percelen privébos die te koop staan. Wij hopen natuurlijk dat andere Bosgroepsleden het bos kopen, zodat de duurzaamheid van het bosbeheer gegarandeerd is.

Afspraken bij de zoekertjes

Voordat het zoekertje gepubliceerd wordt, ondertekent de eigenaar een toelating.

Het zoekertje verschijnt eenmalig in het Bosbelang.

De publicatie van het zoekertje is geen garantie voor de verkoop van het bos.

Als je het bos niet meer zou willen verkopen, breng je de Bosgroep op de hoogte.

Hoe reageer je op een zoekertje?

Je neemt zelf contact op met de boseigenaar.

Bij aankoop geef je de Bosgroep een seintje.

OKTOBER 9

zondag

Klaverberg Heiderbos

Op zondag 9 oktober neemt Bosgroep Limburg je mee op fietstocht in het mooie bosgebied Klaverberg-Heiderbos (zie artikel pagina 4-8). Onderweg stoppen we op enkele locaties voor een bosbouwtechnische toelichting. We beklimmen de recent heringerichte Klaverberg en geven op de top uitleg over het toekomstig beheer.

Parking en vertrekpunt: Parking nabij Fazantenstraat 128, 3665 As.

Start uur: 9 u. Vermoedelijk eind uur: 12 u.

Inschrijven is verplicht vóór maandag 3 oktober 2022 via ine.houbrechts@limbug.be of 011 23 73 28.

Het huren van een fiets via de Bosgroep is mogelijk voor €5 (niet-elektrisch). Gelieve bij je inschrijving te vermelden of je al dan niet een eigen fiets meebrengt.

contactgegevens

BOSGROEP LIMBURG

p/a provincie Limburg

Universiteitslaan 1

B-3500 Hasselt

bosgroep@limburg.be

bosgroeplimburg.be

tel. 011 23 73 28

algemene coördinatie

ir. An Pierson

tel. 011 23 83 24

gsm 0473 88 53 95

an.pierson@limburg.be

coördinator houtverkoop

ing. Frederik Bollen

tel. 011 23 83 71

gsm 0479 19 10 08

frederik.bollen@limburg.be

bosbouwtechn. medewerker

Liam Van Eyck

tel. 011 23 83 63

gsm 0470 47 37 21

liam.vaneyck@limburg.be

administratief coördinator

Sally Dewallef

tel. 011 23 83 14

sally.dewallef@limburg.be

Ilse Vanhoudt

tel. 011 23 74 26

gsm 0479 54 30 72

ilse.vanhoudt@limburg.be

boekhouding

Matty Colla

tel. 011 23 83 63

gsm 0475 29 37 30

matty.colla@limburg.be

communicatieverantwoordelijke

Pascal Vanhees

tel. 011 23 83 74

gsm 0478 55 16 14

pascal.vanhees@limburg.be

Regio West

REGIO WEST coördinator

ir. Lore Bellings tel. 011 23 83 19 gsm 0471 23 82 14 lore.bellings@limburg.be

adjunct-coördinator

Pieter Flamend tel. 011 23 83 29 gsm 0476 93 11 50 pieter.flamend@limburg.be

secretariaat

Evi Ghijsens tel. 011 23 73 29 evi.ghijsens@limburg.be

Regio Zuid

REGIO OOST

coördinator

ir. Patrick Meesters tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 patrick.meesters@limburg.be

adjunct-coördinator

Els Kimpe tel. 011 23 73 85 gsm 0470 57 67 15 els.kimpe@limburg.be

secretariaat

Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15 ine.houbrechts@limburg.be

Regio Oost

REGIO ZUID

coördinator

ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25

gsm 0473 88 53 94 karolien.vandiest@limburg.be

adjunct-coördinator

Rob Hillen tel. 011 23 83 89

gsm 0471 85 63 30 rob.hillen@limburg.be

secretariaat

Clara Caradonio tel. 011 23 83 12 domenicaclara.caradonio@ limburg.be

Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30 patricia.rouffa@limburg.be

Waarvoor kun je terecht bij de Bosgroep?

Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kun je evenwel altijd te rade gaan bij de Bosgroep. We sommen hier even op waarmee de Bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn:

vragen en hulp bij bosuitbreiding gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten)

informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruitziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kunt maken.

hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen kaartmateriaal coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars ondersteuning bij FSC-certificering, boscompensatie in natura, bedrijfssponsoring voor (her)bebossingen, aanplantingen en ecologische beheerwerken.