Bosblad 2024 - nr. 3

INFORMATIEBLAD BOSGROEP VLAAMS-BRABANT VZW

HALFJAARLIJKS TIJDSCHRIFT

JUNI 2024 - N ° 3 AFZ. BOSGROEP VLAAMS-BRABANT VZW PROVINCIEPLEIN 1 3010 LEUVEN

Redactie

Riek Broekaert, Wietse Frickel, Kathleen Van Huyse, Kristof Van Eyken, Marijke Smans, Anne Booten, Ilse Nijskens, Martijn Marchal, Mieke Decoster

Fotografie

Cover: Lander Loeckx

Foto’s Bosgroep Vlaams-Brabant vzw

Bosblad verschijnt tweemaal per jaar, het is een uitgave van de Bosgroep Vlaams-Brabant en wordt zowel digitaal als per post verstuurd naar leden en geïnteresseerden.

Lay-out & grafische vormgeving: Koloriet - Leefdaal

Drukwerk: Antilope De Bie

Verantwoordelijke uitgever: Bart Nevens

Contact rond Bosblad: info@bosgroepvlaamsbrabant.be 016 26 76 00

Bosgroep Vlaams-Brabant vzw

Zetel: Diestsevest 54/101 3000 Leuven

Post: Provincieplein 1 3010 Leuven 0683.509.015 - RPR Leuven www.bosgroepvlaamsbrabant.be

Raad van bestuur

Bart Nevens, Geert Herbots, Jos Lambrechts, Gilbert Hollanders, Dirk Van Assche, Florent Frederix, Stefan Lenaerts, Dries Claes, Guy Dohogne, Dries Moons, Luc Suetens.

3 Voorwoord

4 Bosgroepnieuws

- Algemene vergadering van de Bosgroep

- Een dag voor alle Bosgroepmedewerkers

- Plantseizoen in cijfers

5 BOSZOOM - Frankie en Nicole uit Testelt

7 BOSZOOM - Sam uit Asse

8 Kwaliteitshout via snoeien van bomen

10 Soorten in het bos

12 Bestuivers in het bos

15 En weer een jaar(ring) erbij

18 Agenda

19 Opleidingen

20 Contact

Beste lezers,

Geachte leden van de Bosgroep Vlaams-Brabant, vrienden van het bos,

Met groot genoegen presenteer ik je ons Bosblad, een schatkist gevuld met verhalen, inzichten en ontwikkelingen die het hart van onze geliefde bossen vormen. Als voorzitter van de Bosgroep Vlaams-Brabant is het een eer om deze reis door de bosrijke wereld te delen, een reis die ons steeds dichter bij de kern van duurzaam bosbeheer brengt.

In deze editie werpen we het licht op de veelzijdige interacties binnen onze bossen, van de verborgen levens van bestuivers tot de wetenschap van dendrochronologie. Elk artikel nodigt uit tot verwondering en biedt een dieper begrip van de complexiteit en de schoonheid van onze bossen.

Met bijzondere trots richt ik de aandacht op onze rubriek “BosZoom”, waarin wij de ervaringen delen van bosbeheerders die met visie en passie bijdragen aan de ontwikkeling en het behoud van onze bossen. Hun verhalen zijn een inspiratiebron en een herinnering aan het belang van onze missie.

Onze sectie over activiteiten en initiatieven toont de levendigheid van onze Bosgroep, van plantacties tot informatieve sessies. Elk initiatief, groot of klein, draagt bij aan de verrijking van ons boslandschap en de verdieping van onze band met de bossen.

Terwijl we vooruitkijken, nodig ik je uit om de pagina’s van dit Bosblad te verkennen en te ontdekken. Laat je meevoeren door de verhalen, laat jouw kennis groeien en vind inspiratie in de acties van anderen. Samen bouwen we aan een toekomst waarin onze bossen floreren, voor ons en de generaties die volgen.

Met hartelijke groeten,

Bart Nevens

Voorzitter Bosgroep Vlaams-Brabant

Een dag voor alle

Bosgroepmedewerkers

Op 21 april kwamen medewerkers van de Bosgroepen uit heel Vlaanderen samen voor de eerste dag van de bosgroepmedewerkers in het Zoniënwoud. Doel van de dag: uitwisselen van kennis rond bosgebonden thema’s. Op het programma stond het kennis maken met de geschiedenis, de context en het beheer van Unesco beschermd bos en enkele workshops rond bosbeheer in de praktijk.

Algemene

vergadering van de Bosgroep

Op 16 maart kwamen meer dan 70 bosgroepleden samen voor de jaarlijkse algemene vergadering in de Plantentuin van Meise. De aanwezigen gingen akkoord met de werking van de Bosgroep en gaven groen licht voor het programma van het komende jaar. Kortom, we blijven werken aan bossen met toekomst.

Lees hier het verslag van de Algemene Vergadering!

leden

Stijging van meer dan 50% sinds 2021 1.343 nieuw bos aangeplant 23,75 hectare plantacties in winter 2023-2024 13

3,7

Plantseizoen in cijfers bomen aangeplant 81.158 hectare herbebossing 18,03 hectare boscompensatie

Frankie en Nicole uit Testelt

Op een frisse lentedag gingen we langs bij Frankie en Nicole in Testelt, die net een nieuw bos hebben aangeplant. Zoals steeds stond de koffie, thee en taart klaar voor een boeiend gesprek. Leer deze kersverse boseigenaars kennen in deze BosZoom.

Waarom

wou je een bos aanplanten?

“We zitten hier in de Leemstraat in Testelt, op minder dan 1 km van waar ik als kind woonde, en op 2 km van waar Nicole gewoond heeft.

Er zijn twee belangrijke motieven waarom we hier een bos hebben geplant. Dat is aan de ene kant omdat ik heel mijn leven bezig ben geweest met biodiversiteit en de laatste 10 jaar meer en meer met klimaatverandering. Zo’n 5 à 6 jaar geleden rijpte het idee om privé mijn steentje bij te dragen door een bos aan te planten. Toen de overheid hier meer subsidies voor vrijmaakte, werd dit een haalbare kaart voor ons.

Aan de andere kant, met het ouder worden, ondervind ik een hunkering naar de gouden wonderjaren, zoals ik ze noem. Toen we 6, 7, 8 jaar oud waren crosten

we hier rond in de bossen en klommen we in de bomen. Toen ik 20 was, ben ik hier vertrokken. En nu ik in de 60 ben kom ik hier een stukje terug. De cirkel is rond.

Ik was al enkele jaren op zoek naar een stukje landbouwgrond om te bebossen. Alles kwam mooi samen hier toen de grond te koop kwam.”

Hoe ben je bij de Bosgroep terecht gekomen?

“We hebben informatie gezocht rond subsidiemogelijkheden en zijn zo bij het Agentschap Natuur & Bos terechtgekomen. Zij verwezen ons door naar de Bosgroep, waarvan we in september 2021 lid werden.”

Welke uitdagingen zie je nog voor het bos?

“Het bos zal CO2 opslaan en invloed hebben op de waterhuishouding. Toen we hier in het begin door het maïsveld liepen, was het hier echt een woestijn. Er mocht maar één plant groeien, maïs, er was geen enkel dier te vinden en geen andere planten. Op twee jaar tijd zie je evolutie. We hebben het perceel uitgemijnd door twee keer per jaar te maaien met de zeis en het maaisel af te voeren.

Wat hier ontstond aan leven is fenomenaal. De grond was niet meer hard en droog, maar sappig en vochtig. We zagen bijvoorbeeld de levendbarende hagedis en de wespenspin. Of het bekerzwammetje, dat kenden we nog niet. Elke keer we hier kwamen maaien, hadden we wel een nieuwe plant of een nieuw dier van de dag. De biodiversiteit neemt maar toe en we verwachten dat die in het bos gaat ‘boomen’. Want het is een heel divers loofbos, met verschillende struik- en boomsoorten. We hebben ook verschillende bosranden, als voedselbron, nestplaats en buffer.

Een afspanning tegen reeën hebben we ook voorzien, daar zijn we wel redelijk gerust in. Voorlopig zijn ze nog niet welkom, over een jaar of 5-7 uiteraard wel. Konijnen en hazen zijn hier vrij zeldzaam, maar dat volgen we nauw op. Van zodra we schade opmerken, gaan we toch in gang schieten en extra draadbescherming onderaan de omheining voorzien.

We hebben vanaf het begin ingezet op de buurt. Vrienden, familie en buren zijn mee komen planten en blijven betrokken bij het bosbeheer. We voorzien binnen-

kort een terugkommoment. We vinden de verbinding met de mensen belangrijk en willen er nog verder op inzetten. Om ook de talenten van die mensen aan te spreken. Zo hebben we al contact met een fotograaf en natuurgids.

Naast het werken aan biodiversiteit en klimaat, zorgen we dus ook voor recreatie en zelfs educatie. Scholen mogen naar hier komen om de planten te komen bekijken. Bos heeft ook een economische functie. Dat zit nu niet direct in ons idee, maar langs de andere kant staan hier onder andere 10 kloempen van eik. Beeld je nu in dat één van onze achterachterkleinkinderen zo’n boom wil kappen om er een tafel of kast van te maken, dan hebben we daar geen probleem mee. Het geheel is complexer dan enkel een natuurverhaal.”

Wat verwacht je nog van de samenwerking met de Bosgroep?

“We wachten af hoe het bos gaat groeien. Dat gaan we samen met de Bosgroep opvolgen en we rekenen op jullie

hulp als het nodig is. We zitten nog met vragen. Hoe doen we het bosbeheer nu verder? Laten we het gras staan, of moeten we toch hier en daar maaien? Er is een aanbod gekomen van de Bosgroep met vormingen, en ik heb mij meteen voor 5 van de 6 ingeschreven. We zouden ook graag met de hulp van de Bosgroep een natuurbeheerplan maken.”

Wat

wil je nog meegeven aan andere boseigenaars?

“Het leven is intergenerationeel. Wij weten dat we het bos nooit in volle ontplooiing gaan zien, we zijn een deel van een heel langdurig proces. De kinderen uit de buurt zullen hier later in de bomen komen klimmen, zoals wij dat vroeger deden. Op lange termijn (enkele honderden jaren) zal hier iets veranderd zijn, dan hebben we impact gehad.”

Sam uit Asse

Sam en Klaartje zijn recent verhuisd naar Asse. Ze kochten niet enkel een nieuw huis, maar kregen er meteen een heus iepen-essenbos bij. “Al staat er momenteel vooral veel zwarte els in”, lacht Sam. We zochten Sam op voor een BosZoom.

Hoe ben je bij dit bos terechtgekomen?

“Ik ben altijd met natuur bezig geweest, ik heb dat een stuk meegekregen van mijn vader. Toen mijn gezin en ik op zoek waren om iets rustiger te wonen, zijn we bij een huis in Asse terechtgekomen. Wanneer we dan uiteindelijk gingen kijken, bleek naast het huis ook best een groot bos te liggen. Mijn vrouw ging meteen het huis in natuurlijk en ik… ben recht het bos in gelopen. We hebben toen op een minuut beslist om dat huis – met het bos – te kopen.”

Welke uitdagingen zie je nog voor het bos?

“We hebben net een nieuwe gemengde haag gezet. Ik maak me een beetje zorgen dat de reetjes hier in het bos de jonge plantjes gaan aanvreten. Ik houd het natuurlijk in de gaten, maar ik ga vooral afwachten en kijken wat er gebeurt. Mijn eerste prioriteit is nu om het bos iets toegankelijker te maken voor mezelf, zodat ik af en toe een beetje brandhout uit mijn bos kan halen bijvoorbeeld. Elke keer als ik in het bos ga, let ik er trou-

wens op dat ik steeds dezelfde paden gebruik. Zo vertrappel ik niet nodeloos plantjes en kan ik de natuur gewoon zijn gang laten gaan.”

Wat

verwacht je nog van de samenwerking met de Bosgroep?

“Tot nu toe loopt het echt heel goed. De Bosgroep heeft me geholpen om onder andere een paar zieke essen uit mijn bos te halen. Nu wil ik op die plek een geleidelijk opgaande bosrand aanleggen, om nog meer biodiversiteit en nog meer vo-

gels aan te trekken. Ik hoop dat ik samen met de Bosgroep die bosrand al het volgende plantseizoen kan realiseren.”

Wat wil je nog meegeven aan andere boseigenaars?

“Op een avond was ik de vuilnisbakken buiten aan het zetten, toen ik plots een grote vos het bos zag binnenlopen. Ik besefte dat het belangrijk was om m’n bos ook toegankelijk te houden voor dieren, die volgens mij het bos komen opzoeken om te drinken van de bron die er opwelt. Hier iets verder staat een bos dat volledig omheind is, bijna hermetisch afgesloten. Dan denk ik altijd: waarom toch? We moeten ervoor zorgen dat de weinige bossen die we hebben ook kunnen bezocht worden door de dieren die er bijvoorbeeld hun drinkplaats hebben.”

Kwaliteitshout via snoeien

De zomermaanden komen eraan. Ook in de zomer kan je als eigenaar de handen uit de mouwen steken in het bos. Een typisch zomerwerk (juni-augustus) is het snoeien van bomen, want dan is het afweersysteem van de boom actief, waardoor schimmels en bacteriën minder kans hebben de boom aan te tasten via de snoeiwonde. De wonde zal ook sneller overgroeid worden.

Waarom snoeien?

Uitgescheurde plakoksel

Correct gesnoeide tak

Boomsoort

Beuk, Gewone esdoorn

Grove den, Lork, Douglasspar

Snoei is in het bosbeheer een must voor wie wil werken richting de productie van kwaliteitshout. Mooie, rechte en takvrije onderstammen die kunnen dienen voor hoogwaardige toepassingen zoals fineer, wijnvaten en zaaghout voor meubels of constructies, krijg je met een goede verzorging van je bosbestanden, waaronder snoeien.

We maken onderscheid tussen begeleidingssnoei (vormsnoei) en opsnoeien

Dubbele top snoeien?

Zo snel mogelijk, meest rechte scheut behouden

Maximale diameter tak Natuurlijke stamreiniging

8 cm

Onvoldoende

Boskers, Berk, Populier 4 cm Onvoldoende Zwarte els

Inlandse eik, Linde, Haagbeuk Dubbele toppen > 2 jaar, meest dominante scheut behouden

8 cm

Tamme kastanje, Robinia 4 cm Amerikaanse eik

Onvoldoende

van bomen

van bomen. Begeleidingssnoei wordt vanaf jonge leeftijd uitgevoerd op een groot aantal bomen. De focus ligt op het bekomen van een gewenste boomvorm met een rechte doorgaande spil en het verwijderen van probleemtakken.

Opsnoeien start op latere leeftijd en wordt, behalve bij populier, bij voorkeur toegepast op een selectie van economisch interessante bomen. De doelstelling van opsnoeien is om sneller een takvrije stam te bereiken over de gewenste lengte, door het wegsnoeien van levende en dode takken.

Als bomen dicht bij elkaar staan, treedt spontaan het proces van natuurlijke stamreiniging op. Takken die in de schaduw staan sterven af en vallen na verloop van tijd ook af. Dit kan, afhankelijk van de boomsoort en de dikte van de tak echter een hele tijd duren. Daarna zal de stam over de wonde heen groeien met zijn jaarringen, en zo het hout vormen dat het meest waardevol is. De kern van de boom met de overblijfselen van de takken in is niet bruikbaar voor kwaliteitshout.

Met opsnoeien kan je de vorming van kwaliteitshout dus veel vroeger laten starten en haal je uit een even dikke

boom veel meer kwaliteitshout. Vooral bij bomen met een onvoldoende natuurlijke stamreiniging is het opsnoeien een absolute meerwaarde.

Heb je geen enkele doelstelling op economisch vlak, dan is snoeien niet noodzakelijk, tenzij het weghalen van plakok-

sels bij bomen, vooral aan de rand van je perceel. Zo kan je later het risico op uitscheuren van zware takken vermijden.

Leer meer over het onderhoud van het bos via onze opleidingen (zie de agenda later in dit Bosblad).

10 tips bij het snoeien

1. Vermijd beschadiging van de takkraag (= verdikking waar de tak aangehecht is aan de stam) en laat geen stobbe staan, want dan gaat de overgroeiing van de snoeiwonde erg traag en is er een groter risico op aantastingen door schimmels en bacteriën.

2. Begin vroeg genoeg met een begeleidingssnoei, in praktijk meestal wanneer de bomen 2 à 4 m groot zijn.

3. Het doel bij begeleidingssnoei is het weghalen van probleemtakken, van boven naar beneden en in volgorde van prioriteit: dubbele toppen, zuigers, plakoksels, elleboogtakken en dikke zijtakken.

4. Haal nooit meer dan 20% van het bladoppervlak weg bij één snoeibeurt.

5. Snoei bij voorkeur als de takken kleiner dan 3 à 4 cm zijn. Kleinere wonden overgroeien immers veel sneller.

6. Zorg voor een glad wondoppervlak door te werken met scherp gereedschap. Gebruik bij voorkeur een snoeischaar in plaats van een zaag, tenzij de diameter van de tak dat niet toelaat.

7. Dikkere takken zaag je best eerst af op een 20-tal centimeter van de stam om inscheuren van de stam door het grote gewicht van de tak te vermijden. Snoei daarna de resulterende takstobbe vakkundig weg.

8. Snoei bij voorkeur in de zomerperiode (juni-augustus), maar let erop dat je loofbomen niet snoeit bij langdurige hitte of droogte. Snoei nooit in de periode tussen de verkleuring van de bladeren en de bladval in de herfst of in de lente net voor of na het uitlopen van de bladeren. De boom heeft zijn energie dan hard nodig voor andere processen. Snoeien in de winter is mogelijk, maar minder ideaal. Soorten als esdoorn, berk, haagbeuk, iep en walnoot snoei je zeker niet in de winter.

9. Opsnoeien doe je voor potentiële toekomstbomen (de tijdsinvestering kan opbrengen in de toekomst). Snoei op tot de gewenste takvrije stamlengte (6 à 10 m) bereikt is. Dit kan bijvoorbeeld met een stokzaag of met een ladder en een handzaag. Werk gradueel en geef dubbele toppen prioriteit.

10. Smeer de wonde niet in met wondafdekmiddel. Dit is overbodig en kan soms zelfs contraproductief werken.

HAVIK

Vliegt behendig tussen de bomen door

Soorten in

VLEERMUIZEN

Jagen overal, en eten wel 3000 insecten per nacht

ZWARTE SPECHT

Creëert holtes die door tal van andere soorten gebruikt worden

BODEMLEVEN

Is noodzakelijk voor gezond en duurzaam bos

HAZELMUIS

Overbrugt lange periodes van slecht weer door te slapen

het bos

Soort in de kijker

Grote weerschijnvlinder (Apatura iris)

De grote weerschijnvlinder is een zeldzame vlindersoort die je voornamelijk in valleibossen vindt. Hij heeft behoefte aan halfopen bossen die niet al te intensief beheerd worden en een hoge waterstand hebben. Bosranden met wilgenstruweel zijn noodzakelijk, gezien de rupsen hiervan eten. De volwassen exemplaren voeden zich daarentegen met honingdauw, sap van bomen of rottende vruchten en het vocht van mest of zelfs kadavers.

Wil je deze soort graag in jouw bos verwelkomen? Voorzie zonnige (interne) bosranden met boswilgen en ratelpopulier, eiken die goed kunnen ontwikkelen en ga drainage tegen.

NACHTEGAAL

Vervult het bos met haar prachtzang

BOSRANDVLINDERS

Keizersmantel

Vinden nectar in een bloeiende bosrand.

STEENUIL

Vangt grote insecten in structuurrijke mozaïeklandschappen

Bestuivers in het bos

Ooit al eens nagedacht over hoe bomen zich eigenlijk voortplanten? En welke rol je bos speelt in de voedselzekerheid? In dit artikel geven we een kort overzicht van hoe bomen zich verspreiden en welke rol bestuivers daarin spelen. Daarnaast geven we ook wat tips voor je bosbeheer mee. Want heel wat van onze boomsoorten zijn afhankelijk van bestuivers, en net zij hebben het heel erg moeilijk de laatste tijd.

Hoe werkt bestuiving in bossen?

Bomen hebben verschillende strategieën om zich voort te planten. Bij ongeslachtelijke voortplanting plant een individu zichzelf voort, aan de hand van vermeerdering via bijvoorbeeld stekken, scheuten of wortelstokken. Kampioen hierin is de ratelpopulier. Zo is er een Amerikaanse ratelpopulier in de staat Utah die zich via wortelopslag heeft weten uit te spreiden tot een oppervlakte van 43 hectare. Dit superorganisme bestaat uit 47.000 bomen en wordt ook Pando genoemd.

Het voordeel is dat dit proces erg snel kan verlopen. Een nadeel is dat de nakomelingen identiek zijn aan de moeder of vaderplant, en door de beperkte genetische verandering kan een soort zich niet of beperkt aanpassen aan veranderin-

gen zoals een wijzigende standplaats, ziektes of verschuivende klimatologische omstandigheden.

Bij geslachtelijke voortplanting is er uitwisseling van genetisch materiaal tussen mannelijke geslachtscellen (meeldraden) en vrouwelijke geslachtscellen (stamper), wat zorgt voor genetisch diverse nakomelingen. Wanneer stuifmeel van een bloem in contact komt met de stamper van een andere bloem spreken we van bevruchting.

Heel wat bomen maken gebruik van de wind voor de uitwisseling van stuifmeel. In het voorjaar zie je dan ook vaak een laag stof op het water, je auto of het terras. Zeker wilg en populier zijn bekende windbestuivers die massaal veel stuifmeel de lucht in sturen. Sommige mensen merken dit ook op een andere manier. Ze beginnen te niezen, krijgen rode

ogen of moeten hoesten. Hoewel hooikoorts voornamelijk veroorzaakt wordt door grassen, kunnen in onze contreien zeker berk en els allergische reacties veroorzaken. Andere bekende windbestuivers zijn beuk, eik en haagbeuk. Loofbomen die aan windbestuiving doen, kan je gemakkelijk herkennen aan de katjes, ze hangen in bepaalde periodes in trossen aan de bomen voor de gemakkelijke verspreiding via de wind, zoals bij hazelaar. Ook de meeste naaldbomen zijn windbestuivers.

Sommige bomen rekenen niet op de wind, maar steken hun energie in de productie van veelkleurige en welriekende bloemen met nectar. Insecten zoals hommels, solitaire bijen en honingbijen worden hierdoor aangetrokken: de suikerrijke vloeistof is namelijk hun belangrijkste voedingsbron. Terwijl ze diep in de bloemen kruipen om de nectar op te likken blijft heel wat stuifmeel van de meeldraden aan de bezoeker hangen. Het stuifmeel krijgt een gratis lift en wanneer een volgende bloem bezocht wordt, blijft een deel van het stuifmeel achter op de stamper hiervan en is de bevruchting een feit.

De meeste struiken en bosrandsoorten zoals meidoorn, sleedoorn, spork, kornoelje of wilde kardinaalsmuts worden bestoven door insecten. Ook voorjaars-

flora in het bos is afhankelijk van bestuivers. Hoogstammige bomen die van deze strategie gebruik maken en die heel wat nectar produceren zijn bijvoorbeeld boskers, linde, wilde appel en peer, vogelkers, acacia en paardenkastanje.

In de praktijk zien we dat bomen zich niet altijd tot één strategie beperken. Sommige boomsoorten zoals de ratelpopulier maken gebruik van zowel geslachtelijke als ongeslachtelijke voortplanting. En hoewel verschillende van de windbestuivers niet door insecten bestoven worden, profiteren vele bestuivers wel van hun stuifmeel. Zo zijn bloeiende wilgen en hazelaars voor heel wat bijen en hommels de eerste bron van stuifmeel van het jaar.

De rol van bestuivers is niet te onderschatten. In de natuur heeft meer dan 85% van de wilde planten bestuiving nodig. Insecten zijn ook verantwoordelijk voor de bestuiving van heel wat van onze landbouwgewassen. Dit geldt voor fruit, zoals appels, kersen, aardbeien en bessen, maar ook voor groenten als courgette, tomaat en tuinboon en ook koolzaad. Insecten zijn daarom niet enkel belangrijk voor de biodiversiteit en de bosbouw, maar ook voor de land- en tuinbouw.

Welke bestuivers zijn er aan het werk in de bossen?

De vlijtigste bestuivers aan het werk in het bos zijn de insecten. De honingbij, Apis mellifera, is de meest bekende bijensoort. Ze leven in kolonies en zijn van nature echte bosbewoners, ze leven in een holle boomstam in het bos. Naast de honingbij heb je solitaire bijen, hommels, vliegen, kevers, vlinders, motten en wespen. En zelfs vogels en eekhoorns kunnen de rol van bestuiver spelen.

Bossen als habitat voor bestuivers

Bestuivers dragen bij tot de gezondheid en diversiteit van je bosbestand. Daarnaast zijn bossen, en zelfs kleine bosfragmenten, een belangrijke habitat voor diverse bestuivers. Een wederkerige relatie dus!

Bossen zijn een belangrijke voedselbron voor bestuivers. De bestoven bloemen groeien via het vruchtbeginsel uit tot bessen en andere vruchten. Deze die-

nen op hun beurt dan weer als voedsel voor vogels en kleine zoogdieren.

Bossen voorzien ook in nestgelegenheid en een winterschuilplaats voor de bestuivers. Waar ze zich nesten hangt af van soort tot soort. Zo heb je soorten die nestgangen in de grond maken, of kleine holletjes in het zand, of gaatjes in dood hout of holle plantenstengels. Ook holtes van bomen en oude holen van knaagdieren zijn interessante nestplekken.

5 tips om bossen beter in te richten voor bestuivers

1 Plant soorten aan die heel wat nectar en stuifmeel produceren. Besteed extra aandacht aan planten die heel vroeg of laat bloeien in het seizoen, zoals wilg, hazelaar, gele kornoelje als vroege bloeiers en klimop als een van de laatste bloeiers.

2 Leg een langzaam opgaande bosrand aan, liefst gericht op het zuiden of oosten.

3 Leg houtwallen aan of voorzie stukken naakte bodem (bv. een zandwal).

4 Laat een grote voorraad dood hout achter in het bos. Zeker staande dode boomstammen zijn erg interessant.

5 Gebruik geen (chemische) bestrijdingsmiddelen.

De Aziatische hoornaar: een bedreiging voor de inheemse bestuivers

De Aziatische hoornaar heeft een opmars gemaakt in België. Maar de invasieve exoot hoort hier niet thuis. Enerzijds verdringt hij de Europese hoornaar uit zijn habitat, anderzijds kan de Aziatische hoornaar op korte tijd een sterke populatiereductie van inheemse bijenpopulaties veroorzaken.

Grootste slachtoffers zijn bijen en libellen.

We roepen bosbeheerders warm op om mee de verspreiding van deze soort tegen te gaan. Zomernesten van de Aziatische hoornaar herken je als een grote donkerbruine papieren bol hoog in de boom, met verschillende openingen. Met een verrekijker kan je de hoornaars zien patrouilleren op het nest. Als je een nest ziet, waarschuw dan meteen de lokale brandweer.

En weer een jaar(ring) erbij!

Dendrochronologie

Jaarringonderzoek of dendrochronologie (samentrekking van “dendron”, wat boom betekent, en “chronos”, tijd) is de studie die ons meer vertelt over het dateren van hout en voorwerpen die uit hout gemaakt zijn, op basis van groeiringen. Jaarringen zijn als het ware natuurlijke archieven.

Wat is een groeiring?

In ons gematigde klimaat groeien bomen niet het hele jaar door. In de winter ligt zo ongeveer het hele proces stil. Wanneer de omstandigheden ideaal zijn, zal een boom snel groeien en een lichte kleur hebben. Later, tijdens het groeiseizoen, vertraagt de groei weer en worden er kleinere vaten en cellen gevormd, die donkerder kleuren. Het resultaat hiervan kunnen we zien in concentrische cirkels in het hout. In streken waar geen duidelijk groeiseizoen te onderscheiden is, zal je dus geen jaarringen terugvinden in het hout van bomen.

In normale omstandigheden zal er elk jaar zo’n nieuwe jaarring gevormd worden. Door de ringen te tellen, kan je dus de leeftijd van een boom bepalen. Gelukkig hoeven we hier niet de hele boom voor om te hakken. Je kan bijvoorbeeld een staal uit een levende boom halen via een kernboring

Opbouw van hout

Als we naar de doorsnede van een boom kijken, kunnen we verschillende structuren herkennen van buiten naar binnen:

- De schors

- Het floëem, beter bekend als de bast, dat bestaat uit zeefvaten.

- Het cambium, dit is de delende laag cellen van waaruit een boom groeit, zowel naar binnen (xyleem) als naar buiten (floëem).

- Het xyleem (kernhout, spinthout en houtstralen), dit zijn de houtvaten. Elk jaar maakt een boom in het voorjaar veel (vrij grote) houtvaten aan. Dit zorgt ervoor dat een boom in dikte toeneemt. Later, in de zomer, zullen de nieuwe vaten kleiner zijn. In de herfst en winter komen er bijna geen vaten meer bij. De grote houtvaten in het voorjaar zorgen voor de lichte kleur in jaarringen, de kleinere vaten later in het groeiseizoen zorgen voor donkerder hout. Op deze manier ontstaan dus de duidelijk te onderscheiden jaarringen.

Niet elke boomsoort maakt een even duidelijk patroon. Dat komt doordat niet elke soort z’n hout op dezelfde manier

opbouwt. Soorten zoals eik, tamme kastanje en es maken vooral in het begin van het groeiseizoen een heel duidelijke band met grote houtvaten. We noemen deze soorten dan ook ringporig. Soorten zoals beuk, berk, linde en populier zijn verspreidporig. Vaten worden het hele groeiseizoen gevormd en liggen dus verspreid in het hout. Hier zijn jaarringen soms iets moeilijker te onderscheiden. Er zijn natuurlijk ook nog enkele uitzonderingen die halfringporig zijn, zoals kers en walnoot

Geschiedenis verteld door jaarringen

Wanneer er iets specifiek gebeurt in de omgeving van de boom, zoals een lange

droge periode of zelfs een bosbrand, zullen de jaarringen niet even mooi gevormd worden en afwijkingen vertonen. Door het patroon van de ringen te bestuderen, en te vergelijken met de jaarringpatronen van andere bomen, kan je heel wat te weten komen over de geschiedenis van een bos en zijn omgeving.

Wat kan je zoal terugvinden in jaarringen:

- Een boom die lang in de schaduw stond (smalle jaarringen) en ineens vrijgezet wordt, doordat zijn buur omvalt of omgezaagd wordt, zal veel meer licht opnemen en zo sneller groeien (brede jaarringen), tot hij weer ingehaald wordt en concurrentie heeft van nieuwe buren.

- Beschadigingen van tijdens oorlogen zoals impact van explosie. Zo’n brandvlek is vaak terug te zien als een zwarte zone.

Late zomer/ herfstgroei

Lente/vroege zomergroei

Eerste jaar groei

Schors

Bast (floëem)

Nat jaar grote groeiring

Litteken door bosrand Droog jaar kleine groeiring

- Factoren die groei vertragen zoals ziekte of droogte geven eerder smalle jaarringen.

- Factoren die de groei versnellen, zoals voldoende licht, water en voeldingstoffen zorgen voor brede jaarringen.

Wanneer je (deel overlappende) patronen aan elkaar kan linken, kan je als het ware een kalender van het bos opmaken. Dit wordt ook wel ‘cross-dating’ of kruisdatering genoemd.

Toepassingen van dendrochronologie

Aan de hand van de chronologische reconstructie ontstaan tijdreeksen, waaruit ook heel wat informatie gevonden wordt, zowel over levende als dode bomen.

Concrete toepassingen:

- Klimaat en klimaatverandering: vroegere temperatuurschommelingen, neerslagpatronen en natuurrampen zijn terug te vinden in jaarringen.

- Archeologie: datering van archeologische vondsten, zoals gereedschappen en meubel.

- Bouwhistorie: door de balken en andere bouwmaterialen te dateren kunnen restaurateurs heel nauwkeurig de bouwperiode bepalen en die gebruiken voor een waarheidsgetrouwe restauratie. Ook kaders van schilderijen worden vaak bestudeerd om de leeftijd te bepalen.

Beperkingen:

Wanneer er niet veel boommonsters beschikbaar zijn, wordt het heel moeilijk om sluitende tijdsreeksen te ontwikkelen. Factoren zoals bosbranden en insectenplagen kunnen de interpretatie van jaarringpatronen tegenwerken.

Digitale beeldvorming en statische modellering kunnen de analyse van jaarringpatronen in de toekomst wel verder verbeteren.

Conclusie

Een jaarring is niet zomaar een lijn, maar vertelt een heel verhaal. Kijk bij je volgende boswandeling dus zeker eens naar het hout van een afgezaagde tak of stronk, of onderzoek je favoriete tafel of kast. Wat heeft deze boom meegemaakt?

Wil je meer lezen over dendrologie en dendroklimatologie, lees dan zeker ook een het boek ‘Wat bomen ons vertellen’ van Valerie Trouet.

Wist­je­datje

Wist je dat niet alleen hout groeiringen kan vertonen? Ook bepaalde types zwammen, zoals de echte tonderzwam, groeien elk jaar een laagje bij, dat je mooi kan zien.

Chronologische reconstructie die meerdere eeuwen beslaat. Copyright: Haneca K. (2017)

Zet alvast volgende datums in je agenda

1 april – 30 juni 2024: Schoontijd: er mag niet gewerkt worden in het bos

Juni 2024 - Opleiding: werken met de bosmaaier en handgereedschappen in Aarschot

- Opleiding: verzorging jonge aanplantingen in Dijleland

31 augustus 2024

- Deadline indienen subsidieaanvraag herbebossing

- Deadline aanmelden voor bestek aanplantingen

September 2024 - Opleiding: werken met de bosmaaier en handgereedschappen

- Opleiding: verzorging jonge aanplantingen in Brabantse Kouters

Sept/okt 2024 - Opleiding: populier in boscontext

5-13 oktober 2024 - Week van het bos

- Dag van de boseigenaar

12 oktober 2024 - Opleiding: onderhoud kettingzaag in Tremelo

November 2024

- Opleiding: opties en toekomstbomen selecteren in Diest

- Start plantseizoen

Opleidingen en excursies in het najaar

Je bos efficiënt en duurzaam beheren, daar komt wel wat bij kijken. Om jou als bosbeheerder daarin te ondersteunen, is kennis en praktijkervaring nuttig. Daarom voorzien we in 2024 een reeks opleidingen en excursies voor boseigenaars en -beheerders.

Sommige opleidingen zijn gratis. Andere opleidingen zijn betalend maar kunnen we dankzij de werkingssubsidie van de Provincie Vlaams-Brabant aan een sterk gereduceerd tarief aanbieden aan onze leden.

Een overzicht van het najaarsaanbod:

Thema Type Inhoud

Verzorgen van jonge aanplantingen excursie

Theoretische uitleg en demonstratie beheermaatregelen.

Concurrentie van ongewenste kruiden tegengaan, aandachtspunten net aangeplante boompjes, opvolging jong bos tot en met de eerste dunning.

Vrijstellen met bosmaaier en handgereedschappen opleiding Theoretische uitleg en demonstratie gebruik en onderhoud bosmaaier en handgereedschap.

Zelf aan de slag met bosmaaier en handgereedschap.

Onderhoud van de kettingzaag workshop Theoretische uitleg en demonstratie onderhoud kettingzaag.

Populier in boscontext excursie

Opties en toekomstbomen selecteren opleiding

Zelf je toestel een onderhoudsbeurt geven.

Theoretische uitleg en demonstratie snoei van populier.

Economische troeven populier en ecologische tips.

Theoretische uitleg en demonstratie selecteren bomen voor het toekomstige bos.

Zelf bomen aanduiden als optie en als toekomstboom en bespreking keuzes.

Examen ECS 1 en 2 opleiding Na het volgen van de cursus ECS 1 of 2 kan je deelnemen aan het examen. Indien nodig kan je een dag voorbereiding volgen.

Geef je interesse op.

Zoekertjes

Neem een kijkje op onze website www.bosgroepvlaamsbrabant.be onder de rubriek “Shop en Zoek”. Hier vind je bospercelen die een nieuwe eigenaar zoeken.

Brandhoutweb

Op zoek naar brandhout, of brandhout te koop? www.brandhoutweb.be is de marktplaats van de Bosgroepen.

Waarom de Bosgroep?

Boseigenaar of -beheerder zijn, daar komt heel wat bij kijken. De Bosgroep ondersteunt haar leden bij het duurzaam beheer van het bos. Wie zich aansluit krijgt advies op maat, informatie, hulp bij administratie en ondersteuning voor het organiseren van boswerken. Daarnaast organiseert de Bosgroep ook opleidingen en excursies.

Bovenop het behouden, gezond houden en verbeteren van onze bestaande Vlaams-Brabantse bossen zet de Bosgroep ook sterk in op bosuitbreiding. Bossen zijn onmisbaar voor het

milieu en de strijd tegen de klimaatverandering. Ze zijn een essentieel onderdeel van de natuur en herbergen heel wat fauna en flora. Daarbij leveren bossen ook de hernieuwbare grondstof hout en hebben ze een positieve invloed op onze gezondheid. De ecologische, economische en sociale functies kunnen in bos verenigd worden tot een multifunctioneel geheel.

Elke boseigenaar kan gratis lid worden en heeft recht op onze dienstverlening. Lid zijn houdt geen verdere verplichtingen in.

Regio Pajottenland & Zennevalei

Dijleland

Noord-Hageland

Brabantse Kouters

Zuid-Hageland

Contact

Bosgroep Vlaams-Brabant vzw

Zetel: Diestsevest 54/101 - 3000 Leuven

Post: Provincieplein 1 - 3010 Leuven

0683.509.015 - RPR Leuven

Mail: info@bosgroepvlaamsbrabant.be

Tel: 016 26 76 00

Pajottenland &

Dijleland

Noord-Hageland

Brabantse Kouters

Zuid-Hageland