de bosbode 2021 - 1

de bosbode

Populier van hier De onmisbare bosrand De comeback van voederbomen Omzetting naar natuurbeheerplan

colofon

de bosbode is een tijdschrift van Bosgroepen Oost-Vlaanderen

redactie

Simon Brandt, Bram Coupé, Cédric De Noyette, Kristof De Rous, Karen Dequidt, Sylvie Focke, Sylvie Mussche, Hans Scheirlinck, Sofie Van Brussel, Lene Van Langenhove, Klaartje Van Loy, Lotte Van Nevel

fotografie

cover: Jeroen Mentens

Yves Adams, Simon Brandt, Karel Dedain, Ute De Meyer, Cédric De Noyette, Kristof De Rous, Tineke De Smet, Jeroen Mentens, Valérie Vandenabeele, Lene Van Langenhove, Klaartje Van Loy

lay-out

Koloriet - Leefdaal

druk

Drukkerij Arijs - Kluisbergen gedrukt op houtvrij gestreken FSC-papier op 9000 exemplaren

verantwoordelijke uitgever

Riet Gillis Bosgroep Oost-Vlaanderen Noord vzw

W. Wilsonplein 2, 9000 Gent

BE 0865 959 877 RPR Gent

raad van bestuur

BON | Riet Gillis, Leen Meersschaert, Yoke Van Riet, Maurits Adriaenssens, Jozef Van Eeckhoudt, Kristien Dierick, André Bosmans, Pieter Dhollander, Jurgen Bauwens, Jan Van Dooren, François de Looz-Corswarem, Jan

Spaas

MOV | Francis De Beir, Hans Mestdagh, Marc Dilewyns, Theo Vitse, Nele Cleemput, Kris Janssens, Steven Roosen, Jef Wittouck, Bruno Verstraeten, Dominiek Declercq, Jan Verbeke, Geert De Visscher, Werner Pycke

VAD | Laurens de Cock, Véronique De Bleeker, Marc De Bock, Raoul D’Hoossche, Nele Meersman, Dirk Otte, Koen Roman, Wouter Stockman, Jozef Van Crombrugge, Dirk Vanderpoorten

Als je dit nummer per post ontvangt, betekent dit dat jouw gegevens zijn opgenomen in een databank beheerd door Bosgroep Oost-Vlaanderen. Deze gegevens worden enkel gebruikt in het kader van onze werking en niet voor andere doeleinden. Indien je niet wil dat jouw gegevens in onze databank zijn opgenomen of indien je jouw gegevens wil wijzigen, kan je dit doorgeven aan bosgroepen@oost-vlaanderen.be.

Een voor bos

De Bosgroepen ondersteunen particuliere boseigenaars bij het duurzaam beheer van hun bos. Wie zich aansluit krijgt advies, informatie en hulp bij de bosadministratie. De Bosgroepen coördineren ook beheerwerken en organiseren opleidingen en excursies. Naast het gezond houden van bestaande bossen zorgen De Bosgroepen ook voor bosuitbreiding want bomen zijn onmisbaar voor onze gezondheid, voor het klimaat en voor een evenwichtiger fauna en flora!

In Oost-Vlaanderen zijn drie vzw’s actief: Bosgroep Oost-Vlaanderen Noord, Bosgroep Midden Oost-Vlaanderen en Bosgroep Vlaamse Ardennen tot Dender. Samen met meer dan 2000 boseigenaars beheren ze 7000 hectare bos, naar schatting de helft van het privébos in deze provincie.

Waarom lid worden?

J e kan rekenen op gratis dienstverlening:

- informatie over technische, wettelijke en financiële aspecten van bosbeheer

- advies op maat van jouw bos na terreinbezoek

- hulp bij bosadministratie zoals aanvraag subsidies en kapmachtigingen en opstellen bosbeheerplan.

J e geniet van voordelige tarieven voor:

- bosarbeid zoals bestrijding van woekerende exoten, vrijstellen van jonge aanplantingen, onrendabele dunningen, hakhoutbeheer, aanleg van bosrand,…

- beheerwerken: door de noden van boseigenaars te bundelen kunnen we beheerwerken efficiënter en goedkoper maken; leden kunnen ook deelnemen aan de gezamenlijke houtverkoop van De Bosgroepen

- cursussen (werken met kettingzaag of bosmaaier, houtconstructies,…) en excursies die boseigenaars en bosliefhebbers samenbrengen

Elke boseigenaar kan gratis lid worden van de Bosgroep in zijn/haar regio. Het lidmaatschap geeft recht op onze dienstverlening en houdt geen verdere verplichtingen in. Ook niet-leden ontvangen de bosbode. Als je twijfelt of jouw lidmaatschap al in orde is, kan je dit navragen via bosgroepen@oost-vlaanderen.be.

Woord vooraf

Beste bosliefhebber,

Bomen

Een boom, en nog een boom

elk voor zichzelf, elk stram rechtop, en de wind en de lucht die vertellen hoe zij elk apart staan.

2021 is – gezien de omstandigheden –goed van start gegaan voor De Bosgroepen. Het plantseizoen is volop bezig en we gaven de aftrap voor twee mooie samenwerkingen tussen Provincie Oost-Vlaanderen en Bosgroepen Oost-Vlaanderen die mee zullen zorgen voor klimaatbestendige natuur in onze bosarme provincie.

Maar onder het dek van de aarde

spreiden zij wijd hun wortels en in de onzichtbare diepte

knopen zij wortels aaneen. Ai Qing

De eerste samenwerking is BOOST. Dankzij dit initiatief kunnen particulieren een toelage aanvragen voor bosuitbreiding op hun gronden. Ik had de eer om de eerste BOOST-boompjes in Ursel in de grond te steken. De tweede samenwerking is het bosloket. Daarmee komen we tegemoet aan de vragen van Oost-Vlaamse steden en gemeenten die inzetten op bebossing. Door de expertise van de Provincie en de drie Oost-Vlaamse Bosgroepen te bundelen in één centraal aanspreekpunt ontstaat een onmisbare schakel om snel meer bos te realiseren.

In dit nummer lees je onder meer over de troeven van populier. Deze boomsoort is niet enkel geschikt voor houtopbrengst, het is ook een hotspot van biodiversiteit en heeft enorme potentie als pionier voor nieuwe bossen. Verder hebben we het over het nut van bosranden, en hoe je ze goed kan beheren. Heel wat insecten zullen je dankbaar zijn! Tot slot staan we stil bij een oude traditie die opnieuw in opmars is: de voederbomen aan de rand van weides.

Veel leesplezier, Riet

Gillis

Gedeputeerde voor milieu, natuur en klimaat

Populier van hier

De voorbije decennia verkleinde vanuit het beleid het draagvlak voor het aanplanten van cultuurpopulieren. Ongenuanceerd werden ze gekoppeld aan intensieve productiebosbouw, verstoringen ten gevolge van korte omlopen, kaalslagsystemen, gelijkjarige en structuurarme bosbestanden. Gevolg: niet enkel de toelages voor het herplanten van populierenbossen werden afgeschaft, ook werd in sommige gebieden de aanplant van populier verboden. Nochtans speelt de populier in bepaalde streken een cruciale landschappelijke en cultuurhistorische rol. De talloze populierenvariëteiten die in de Vlaamse Ardennen het levenslicht zagen, vormen één van de pijlers van duurzame houtproductie in Vlaanderen. De populier is bovendien een hotspot van biodiversiteit en heeft enorme potentie als pionierboomsoort binnen het bosuitbreidingsverhaal dat Vlaanderen volop aan het schrijven is.

De zwart-wit discussie over populier omzetten in een genuanceerd verhaal was één van de doelstellingen van het Europees Leader-project ‘Populier van Hier’. De voorbije drie jaar werkte de Bosgroep mee aan dit project, onder coördinatie van BOS+. Bij het afsluiten van dit project hielden we eind vorig jaar een online symposium waar een aantal beleidsaanbevelingen geformuleerd werden die bijdragen aan een nieuwe toekomst voor populier in onze regio. Zo werd onder meer gepleit om afwijkingen mogelijk te maken op het algemeen verbod op aanplant van populier dat nu geldt in sommige gebieden. Steeds meer boomsoorten hebben te kampen met ziekten waardoor op sommige standplaatsen de keuze aan geschikte boomsoorten zeer beperkt is geworden. In dergelijke gevallen zou het mogelijk moeten zijn om ook populier als extra boomsoort aan te planten. Ook werd erop aangedrongen om de positie van populier in het vergunningen- en subsidiebeleid te bepalen op basis van de opgebouwde wetenschappelijke kennis en niet langer op basis van de vele vooroordelen die nog altijd bestaan.

Op dat vlak is er alvast goed nieuws te melden. Bij de nieuwe subsidieregeling voor het bebossen van landbouwgronden kan populier bijgemengd worden in een aanplant van inheemse boomsoorten zonder dat dit invloed heeft op het subsidiebedrag. Op die manier wordt uitvoering gegeven aan het

wetenschappelijk advies dat het Instituut voor Natuur en Bos in 2019 uitbracht over de rol die populier kan spelen bij de ontwikkeling van ecologisch waardevolle bossen op landbouwgronden. In dit advies worden de troeven van cultuurpopulier bij de aanleg van nieuwe bossen belicht.

Troeven

Populieren zijn echte pioniers en door hun sterke groeikracht ontwikkelen zich onder deze boomsoort sneller een bosklimaat en bosbodem dan bij traag groeiende soorten zoals eik en beuk. Doordat ze vaak in een ruim plantverband worden aangeplant, ontstaat er een licht doorlatend scherm. Dit is ideaal voor de vestiging van andere bomen of struiken, spontaan of door aanplant. De populieren beschermen de jonge aanplant tegen weersextremen, fel zonlicht en bijgevolg

ook tegen uitdroging. De hittegolven van de voorbije jaren tonen aan dat dergelijke ‘parasolbomen’ belangrijker zullen worden om jonge boompjes in nieuwe bebossingen te beschermen tegen de brandende zon.

Door het bijmengen van cultuurpopulieren kan ook sneller een hogere ecologische waarde bereikt worden in nieuwe bosaanplantingen. De populieren, in combinatie met een onderetage, zorgen voor de nodige schaduw die ruigtekruiden zoals brandnetel onderdrukt. Typische schaduwtolerante bosplanten zoals bosanemoon zullen zich sneller kunnen vestigen. Bovendien zorgen de populieren door hun forse groeikracht op relatief korte termijn voor structuurrijke bosbestanden met ook monumentale oude bomen en zwaar dood hout. Dit laatste is van grote betekenis voor specifieke soorten zoals zwammen en kevers.

Opbrengst

Bij nieuwe bebossingen op rijkere bodems is het dus interessant om te onderzoeken of het inpassen van cultuurpopulieren in het beplantingsplan geen meerwaarde kan betekenen. Deze populieren kunnen ingebracht worden louter vanuit ecologische en verplegende motieven, maar ook vanuit het perspectief om na enkele decennia een eerste houtopbrengst te hebben waarmee het verdere duurzaam beheer deels gefinancierd kan worden. Hier is het belangrijk om het beplantingsplan zo uit te werken dat bij de latere exploitatie van de populieren bepaalde zones gevrijwaard blijven. In deze zones kunnen dan andere loofbomen zoals eik of beuk verder doorgroeien, terwijl in de zones waar de populieren verdwijnen een tweede generatie bomen kan worden aangeplant. Op die manier is het mogelijk om al na enkele

Beeld van een bebossing met populier met bijmenging van diverse loofboomsoorten

decennia een structuurrijk bos met een vrij hoge biodiversiteit te ontwikkelen. Meer info over populier en de rol die deze boomsoort kan spelen in de bossen van de toekomst vind je terug in twee interessante publicaties die opgemaakt werden in het kader van het Europees Interreg-project Forêt Pro Bos. Deze publicaties Populier & Populicultuur en Populier in Omgeving en Klimaat zijn te raadplegen via www.foret-pro-bos.eu/nl/publicaties.

Bronnen:

www.populiervanhier.be, www.foret-pro-bos.eu en De Keersmaeker L. (2019), Advies over de ontwikkeling van ecologisch waardevolle bossen op landbouwgronden Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek

2x populier anders

Een eerste voorbeeld van hoe populier ingepast kan worden in een bebossing zie je hiernaast op het beplantingsplan. Hierbij zijn 190 populieren zo verspreid over het 1,5 ha groot perceel dat er ook ruimte blijft om 2 kernen van loofbomen aan te planten, nl. wintereik en gewone esdoorn. De dubbele rij populier rond het perceel staat in een iets dichter plantverband omdat deze bomen nog voldoende licht krijgen via de randen. Wanneer de populieren dan over 25 à 30 jaar geveld worden, moet enkel het hakhout onder de populieren worden afgezet en kunnen de 2 kernen behouden blijven. Na de heraanplant van de gevelde zones ontstaat meteen een meer gestructureerd en divers bos dan wanneer er geen populier mocht zijn aangeplant. Bijkomend kan er geopteerd worden om enkele populieren te laten staan die op termijn verder uitgroeien tot monumentale bomen als habitat voor vele diersoorten.

Een tweede case toont een beplantingsplan waarbij populier enkel in de hoek van een perceel is aangeplant en verder over het perceel verspreid enkele populieren worden gemengd tussen andere loofbomen. Over enkele decennia kan de bosbeheerder dan kiezen om de zone met populier al dan niet te vellen en daar

een jong bos aan te planten. De populieren die verspreid staan over het perceel kunnen dan verder uitgroeien tot habitatbomen of, wanneer ze de andere loofbomen teveel hinderen, omgevormd worden tot staand of liggend dood hout.

Bosbeheerplan wordt natuurbeheerplan

Het nieuwe natuurdecreet (2014) uniformiseerde de diverse beheerplannen, waardoor alle lopende bosbeheerplannen moesten worden omgezet naar een natuurbeheerplan. Een omzetting vergt niet zo veel werk, maar enige kennis komt wel van pas. Natuur en Bos licht alle uitgebreide bosbeheerplannen door en formuleert waar nodig een voorstel tot aanpassing om te voldoen aan een van de 4 types natuurbeheerplannen.

Overgangsregeling

Bosbeheerplannen die voor 2003 zijn goedgekeurd, lopen ten laatste in oktober 2023 automatisch af. Een omzetting is bijgevolg niet nodig. Tot dan kan je de beheermaatregelen die in het oude beheerplan voorzien zijn gewoon uitvoeren. Wie opnieuw een beheerplan wil opmaken voordat de geldigheidstermijn verstrijkt, begint vanaf nul met een natuurbeheerplan. Dit kan zelfs financieel voordelig zijn.

Beperkt bosbeheerplan

Niet in VEN of SBZ

Wie een beperkt bosbeheerplan heeft dat niet in VEN of SBZ ligt, kan zijn beheermaatregelen gewoon verderzetten. De omzetting is dan louter administratief. Vanaf 2022 zal de indiener van het beheerplan een brief ontvangen waarin de naamsverandering naar natuurbeheerplan type 1 bevestigd wordt. Heb je een gezamenlijk beheerplan waarbij je Bosgroep de indiener is, dan zal de Bosgroep deze brief ontvangen en de deelnemende beheerders op de hoogte brengen. Daarna kan de indiener instappen in de nieuwe subsidieregeling. Aan de bestaande toegankelijkheidsregelingen zelf verandert niets.

Wel in VEN of SBZ

Voor wie momenteel een beperkt bosbeheerplan heeft dat wel in VEN of SBZ gelegen is, is de omzetting naar een type 1 natuurbeheerplan niet mogelijk. Het nieuwe natuurdecreet bepaalt immers dat een beheerplan in VEN of SBZ minstens van type 2 moet zijn. Een beheerplan is echter niet meer verplicht. Indieners van een beperkt bosbeheerplan gelegen in VEN of SBZ ontvingen in 2020 een brief. Zij hadden volgende opties:

- Niets doen en het beperkt bosbeheerplan laten aflopen op 28 oktober 2023; nadien vraag je voor elke vergunningsplichtige activiteit een kapmachtiging of omgevingsvergunning aan.

- Het beperkt bosbeheerplan omzetten naar een natuurbeheerplan type 2.

Uitgebreid bosbeheerplan

Ligt jouw uitgebreid bosbeheerplan binnen SBZ, dan moet het tegen 28 oktober 2021 omgezet zijn. Voor beheerplannen buiten SBZ is dit tegen 28 oktober 2023. Natuur en Bos maakte een lijst op met een prioritering van de om te zetten beheerplannen (zie www.natuurenbos. be/beleid-wetgeving/natuurbeheer/natuurbeheerplan/overgangsmaatregelen).

De procedure

Je hoeft zelf geen initiatief te nemen. Via aangetekend schrijven krijgt de indiener een evaluatieverslag van Natuur en Bos, dat vermeldt of er wijzigingen nodig zijn om het beheerplan om te zetten naar een natuurbeheerplan type 2 of hoger. Voorafgaand doorloopt het beheerplan een informele procedure waarbij de gegevens uit het oude beheerplan in een gepaste vorm worden gegoten voor de omzetting naar een natuurbeheerplan. Als je deelneemt aan een gezamenlijk beheerplan ingediend via de Bosgroep, zal de Bosgroep dit informele traject voor jou behartigen.

Indien er geen aanvullingen of wijzigingen nodig zijn, wordt het beheerplan beschouwd als een natuurbeheerplan type 2 of 3 voor de resterende looptijd. Indien er wel wijzigingen nodig zijn, krijgt de indiener 6 maanden tijd om de nodige informatie aan te vullen in het beheerplan. Publieke consultatie of adviesronde is niet nodig (i.t.t. een nieuw natuurbe-

heerplan). Natuur en Bos beslist binnen de 6 maanden, bij goedkeuring is het oude beheerplan formeel omgezet naar een natuurbeheerplan voor de resterende looptijd van het oorspronkelijke beheerplan en dit via een goedkeuringsbesluit.

Niet akkoord?

Natuur en Bos zal jou een voorstel doen tot omzetting die het best aansluit bij jouw huidige uitgebreide bosbeheerplan en de vooropgestelde beleidsdoelen in dat gebied. Het is echter niet ondenkbaar dat je als beheerder in het licht van de nieuwe mogelijkheden onder het natuurdecreet een andere richting wenst in te gaan. Gezien de overheid de spelregels van jullie contract wijzigde, heb je volgende opties:

1. Je bent akkoord met het voorstel van Natuur en Bos en volgt bovenvermelde procedures.

2. Je bent niet akkoord en wenst jouw beheerplan te stoppen. Je kan Natuur en Bos hiervan op de hoogte stellen. Jouw beheerplan stopt dan. Je ontvangt bijgevolg ook geen subsidies meer, hebt geen vrijstellingen op erfenis- of successierechten en moet voor elke vergunningsplichtige activiteit een kapmachtiging of omgevingsvergunning aanvragen.

3. Je bent niet akkoord en wenst een ander natuurbeheerplan op te stellen. Voor de opmaak van een nieuw beheerplan kan je in sommige gevallen subsidies ontvangen. De geldigheidsduur van het nieuwe beheerplan bedraagt dan 24 jaar.

Nog vragen bij de omzetting van beheerplannen? Wens je advies of ondersteuning? Neem dan contact op met je Bosgroep.

Gebaseerd op een artikel uit Landeigenaar nr. 88, met dank aan Valérie Vandenabeele en Ute De Meyer

De onmisbare

Recent onderzoek wijst nogmaals op het belang van bosranden: ze hebben een waardevolle ecologische functie, zijn een belangrijke troef tegen klimaatopwarming en bieden tal van andere voordelen voor mens, fauna en flora. De meeste Vlaamse bossen hebben scherpe overgangen van bos naar open veld maar idealiter is er een bosrand met geleidelijke gradiënten van planten via middelhoge struiken naar hoge bomen. Uiteraard telt de bosrand mee als beboste oppervlakte, wat interessant is bij een subsidie (her)bebossing.

Voor veel soorten kan een geleidelijke bosrand een belangrijk onderdeel vormen van het leefgebied. Dit kan zijn om er te foerageren (voor vogels en zoogdieren) of te zonnen (voor reptielen of vlinders), als groeiplaats (typische plantensoorten) of als cruciaal voedselgebied (voor insecten). Een bosrand is een duidelijk voorbeeld van een leefgebied waar veel verschillende soorten gezamenlijk voorkomen, zoals de sleedoornpage, ree, zanglijster en hazelworm.

Een goed ontwikkelde bosrand biedt nog voordelen, niet alleen op ecologisch vlak. Een bosrand met dichte begroeiing buffert geluidshinder, het vermindert inkijk in het bos en houdt ongewenste bezoekers en sluikstorters weg. Struiken langs perceelsgrenzen, paden en nabije woningen zijn ook veiliger dan hoge bomen. De mix van bloemen, bessen, noten en diverse soorten die dieper in het bos niet te vinden zijn, vormen een fraaier geheel. Een laagblijvende bosrand vermindert bovendien schaduw op aanpalende percelen en voorkomt problemen met overhang-

ende takken en bomen: de wetgeving bepaalt dat grenzend aan landbouwpercelen op de eerste twee meter van de perceelsgrens geen struiken en tot op 6 meter geen hoogstambomen mogen aangeplant worden. Een bosrand bestaande uit een ruigte van twee meter met hierachter een struikengordel van minstens 4 meter breed is dus een prima oplossing om aan deze regel te voldoen. Last but not least: bosranden slaan meer koolstof op dan bomen midden in het bos, wat een sterke troef is tegen de klimaatopwarming. Uit recent onderzoek is gebleken dat zelfs de buitenkant van een klein bosje meer koolstof opslaat dan pakweg volwassen bomen in het midden van het Zoniënwoud.

Tips voor de aanleg

Belangrijke elementen om in een ideale bosrand te voorzien, zijn structuur, zonlicht en variatie. Enkele tips bij de aanleg: - Plant verschillende struiksoorten aan en hou rekening met licht/halfschaduw/ schaduw, bodemtype en de groeikarak-

teristieken (lage struiken vooraan).

- Voorzie minstens 2 á 3 rijen struiken, met plantafstanden van 1 x 1 m tot 2 x 2 m.

- Meng de soorten in groepjes, zorg dat er steeds 10 à 20 struikjes per soort bijeen staan.

- Probeer in de struikgordel een golvende lijn te krijgen, zo creëer je plaatselijk waardevolle micro-habitats door verschillen in lichtinval.

Het beheer

Een beheer dat gericht is op het maken of beter ontwikkelen van een bosrand, verhoogt de kwaliteit van het bos aanzienlijk en daarvan profiteren veel soorten mee. In de zoom (zie afbeelding) voorkom je best de opslag van bomen en maai je om de 2 à 3 jaar zodat zich een kruidenrijke rand ontwikkelt. Het beheer van de mantel (of de struikzone) bestaat uit het cyclisch kappen van de struiken. Snoeien houdt de struiken levenskrachtig; het beste moment daarvoor blijft de winter. Bij lange struikranden werk je best gefaseerd, in stukken van enkele tientallen meters lang. Elk jaar zet je één of meer stukken af en het volgende jaar kap je de aangrenzende strook en zo verder tot de cyclus rond is. Zo is er altijd voldoende afwisseling in structuren aanwezig. Heel wat zeldzame vlindersoorten, zoals de sleedoorn- en iepenpage, overwinteren als ‘ei’ op de twijgen van hun waardplanten, respectievelijk de sleedoorn en iep. Ook zij zijn dus sterk gebaat bij een gefaseerd beheer. In de zoom kun je het maaien ook faseren, zodat gemaaide en ongemaaide stroken elkaar afwisselen.

bosrand

Dit beheersysteem kan je nog versterken door interne bosranden een grillig of golvend verloop te geven met beschutte inhammen en uitstekende boomgroepjes. Op deze manier kan plaatselijk meer ruimte gecreëerd worden voor de grazige en verruigde strook langs een bosweg. Om een inham in de bosrand geschikt te maken, moet je bij het maken ervan ook met de oriëntatie rekening houden. Zuidelijk geëxposeerde inhammen zijn thermisch het meest interessant. Ook kruispunten van paden lenen zich goed voor het verhogen van de structuurrijkdom en het aanbod aan open pleksituaties. Door de hoeken van de bestanden meer open te maken, ontstaan beschutte plekken met interessante micro-klimatologische omstandigheden.

Wil jij ook een kwalitatieve bosrand creëren, of is jouw bosrand aan een onderhoudsbeurt toe, contacteer dan jouw Bosgroep. Wij helpen jou graag verder!

Een ideale bosrand heeft verschillende lagen

Hoe meer variatie in de bosrand, hoe beter de structuur en hoe meer soorten zich er zullen thuisvoelen © Wiström, Björn.

Grasland

Zoom

Mantel

Bos

© Inverde/Jan Van Lierde

Bosrand Structuur Soortgroep

Voederbomen: comeback van

Vroeger was haast elk weiland omzoomd door houtkanten of bossen en in weides stonden vaak bomen. Ze boden schaduw op warme dagen, maar vormden ook een bron van voedsel: zowel jonge twijgen, knoppen, bladeren als vruchten van heel wat bomen vallen in de smaak bij koeien, paarden, geiten en schapen. Een oude traditie die opnieuw in opmars is.

De boer van weleer kende de voordelen van bomen in en rond de weide. Vaak werden die bomen speciaal geknot om de jonge scheuten aan het vee te voeren. In Centraal-Europa is deze traditie nooit helemaal verdwenen, maar bij ons sneuvelden de meeste voederbomen toen landbouwbedrijven alsmaar groter werden. Op sommige plaatsen in de Vlaamse Ardennen krijg je nog een beeld van hoe het agrarisch landschap er vroeger uitzag.

Het verdwijnen van deze traditie is jammer, want bomen en struiken vormen een belangrijke bron van eiwitten, mineralen en sporenelementen en zorgen voor een betere gezondheid en verte-

ring bij het vee. Ook voor natuurlijke gedragingen zoals knabbelen en schuren is de aanwezigheid van bomen een must.

Vitaminekuur

In de intensieve veehouderij voedert men tegenwoordig vaak bij met korrels en zijn er likemmers om te zorgen dat de koeien de nodige mineralen binnen krijgen. En dat terwijl de natuur zoveel te bieden heeft. Vooral jong vee heeft een grote behoefte aan koper. Essen bevatten hoge concentraties van dit sporenelement. Haagbeuk en hazelaar zijn dan weer belangrijke bronnen van mangaan. Zwarte els is rijk aan eiwit, net zoals robinia. Rode kornoelje bevat relatief veel

calcium, meer zelfs dan gras. Vlier valt ook in de smaak bij vee, maar is droogtegevoelig. Je plant de boom best aan op heel vruchtbare locaties.

Aandachtspunten

Het is best om meerdere, verspreide beschutte zones te voorzien, om te voorkomen dat het vee samentroept op een te kleine oppervlakte. Natuurlijk zijn er ook boomsoorten die minder gezond of in bepaalde situaties zelfs toxisch zijn voor dieren, zoals esdoorn, taxus en Amerikaanse vogelkers. Ook onrijpe eikels mogen niet te veel gegeten worden. Instinct en ervaring helpen de dieren wel om te bepalen wat ze kunnen eten. Zo sturen oudere koeien de anderen aan bij het grazen.

Goede buren met de boeren

Veel bossen grenzen aan landbouwpercelen. Hier spelen vaak de regels omtrent burenhinder door bomen en takken op. Deze wetgeving zal veranderen op 1

een vergeten traditie

september 2021. Dan geldt dat bomen vanaf twee meter hoogte op minstens twee meter van de perceelgrens moeten staan. Lagere bomen, struiken en hagen mogen tot op een halve meter van de perceelgrens groeien indien de buren akkoord zijn of de aanplantingen ouder zijn dan dertig jaar.

Als takken of wortels over de grens van de percelen groeien, kan je buur een aangetekende ingebrekestelling laten opstellen. Grijp je niet binnen de 60 da gen in? Dan mag hij zelf, op jouw kosten, de takken of wortels wegsnijden. Hij kan zelfs eisen dat jij ze wegsnijdt, tenzij de rechter oordeelt dat dit rechtsmisbruik is.

Gelukkig zijn er heel wat argumenten die je kan aanhalen om je buur te overtuigen van de voordelen van een bos(rand) of houtkant die grenst aan hun weide of akker. Je kan het bijvoorbeeld hebben over de voordelen van voederbomen, maar ook over het feit dat bomen en struiken helpen om bodemerosie (en daarmee het verlies van opbrengst) tegen te gaan, dat ze windschermen vormen, een microklimaat creëren, het bo

demleven verbeteren en de afstroom van water en voedingsstoffen tegenhouden. Bossen bieden ook onderdak aan nuttige soorten die plagen helpen bestrijden of helpen bij de bevruchting van landbouwgewassen.

Met dank aan Bosgroep Limburg. Info gebaseerd op het verslag van de excursie ‘Voederbomen voor bio-herkauwers’, september 2020, Consortium Agroforestry.

©Meeraf, Wikimedia Commons

Een bos erven of kopen

Bossen zien we vanzelfsprekend als iets voor een lange termijn en de bosbeheerder heeft meestal een visie die reikt tot in de verre toekomst. Wanneer een bos overgaat naar de volgende generatie kan die visie ­ samen met lokale kennis en praktijk ­ mee overgedragen worden. In onze drukke samenleving waar de band met de natuur onder druk staat, bestaat de kans dat een bos geërfd wordt zonder de waarde ervan te kennen. In dit artikel vind je info over de opties bij nieuw eigenaarschap. Ook wanneer je een bos wil aankopen, spelen deze overwegingen mee.

Eigenaarschap

Wanneer je bij de notaris terechtkomt voor het erven, schenken of kopen van een bos, kan je eigenaar in volle eigendom zijn of in verdeeldheid. Bij volle eigendom zijn de beslissingen over het bos en het beheer eenvoudig. Bij eigendom in verdeeldheid (mede-eigenaars) moeten beslissingen unaniem genomen worden of kan er door alle partijen een bosbeheerder worden aangesteld. Ook een situatie met blote eigenaars en vruchtgebruiker kan voorkomen: in dit geval heeft de vruchtgebruiker nog alle opbrengsten, maar ook de kosten die met bosbeheer te maken hebben. Een

erfenissprong (overdracht naar de tweede volgende generatie) is eveneens een optie met fiscale voordelen. Eigendom is tenslotte ook mogelijk onder de vorm van een rechtspersoon (of vennootschap). Hier gelden andere regels met betrekking tot fiscaliteit, verkoop en successieplanning.

De kosten

Bij aankoop komen er ook overdrachtskosten of kosten voor bepaalde opzoekingen of attesten bij. De notaris is hiervoor meestal verantwoordelijk. Bij een erfenis moeten successierechten be-

taald worden. Hier is een vermindering mogelijk wanneer voor het bos een natuurbeheerplan bestaat of een intentie daartoe wordt opgemaakt. Dit kwam al uitgebreid aan bod in eerdere bosbodes. Bij schenking zijn de onroerende belastingen in veel gevallen sterk verlaagd en ook hier is vermindering mogelijk bij opmaak van een natuurbeheerplan. Het kan dus een interessante piste zijn om bij leven al na te denken over de toekomstige eigenaars van het bos. De verdere kosten van een bos hangen sterk af van welk beheer wordt gevoerd. Soms zijn ook opbrengsten mogelijk, zoals houtverkoop of tegemoetkomingen in de beheerkosten via subsidies of sponsoring.

Uiteindelijk zal vooral persoonlijke motivatie de grootste factor zijn in een goede start als boseigenaar. Je kan alleszins bij De Bosgroepen terecht voor deskundig advies en ondersteuning bij het beheer van je nieuwe aanwinst.

Meer info?

Op bosgroepen.be/folders vind je een uitgebreide brochure terug voor nieuwe boseigenaars.

Geslaagde aftrap van BOOST

Als één van de bosarmste regio’s van Europa heeft Vlaanderen nood aan meer bos. De Bosgroepen geloven sterk in de rol die particulieren kunnen spelen in de realisatie van bosuitbreiding.

Daarom richtten wij in Oost-Vlaanderen BOOST op, met de steun van de Vlaamse overheid, het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling en Provincie Oost-Vlaanderen. Particulieren of privaatrechtelijke rechtspersonen die hun grond in Oost-Vlaanderen willen bebossen, kunnen een toelage aanvragen bij BOOST.

Op 26 januari stelden we het nagelnieuwe BOOST voor op een boomplantactie in het Keigatbos in Ursel, in aanwezigheid van gedeputeerde Riet Gillis, schepen Herlinde Trenson en eigenaar August Bal. Zij staken de eerste van bijna 4000 bomen in de grond. Dit is één van de drie pilootprojecten waar dit seizoen de eerste BOOST-boompjes de grond ingaan. Een tweede aanplant gebeurde in De Pinte bij boseigenaar Karel, die eigenhandig 1425 bomen en struiken plantte. Ook in Herzele werden 3500 bomen geplant bij boseigenaars Lut en Hilde.

Met de aanplant van 8675 bomen - goed voor 4,1 ha - is BOOST goed gelanceerd. De drie pilootprojecten illustreren welke initiatieven in aanmerking komen voor een BOOST-toelage. We hopen dat heel wat particulieren de komende maanden een aanvraag indienen zodat we samen voor meer bos in Oost-Vlaanderen kunnen zorgen!

Heb je bosuitbreidingsplannen?

Dien je aanvraag in voor 30 april. Wij staan klaar om je te helpen bij de voorbereiding van jouw dossier.

Alle info en voorwaarden vind je op bosgroepen.be/boost.

Gitaarbouwer zorgt voor nieuw bos

Corona stak een stokje voor de publieke plantactie bij Bosgroeplid Karel op Dag van de Boseigenaar in december van vorig jaar. Dus plantten Karel en zijn gezin de 1500 bomen en struiken helemaal zelf. Karel is gitaarbouwer en voor zijn instrumenten kiest hij houtsoorten die in andere klimatologische omstandigheden groeien. Uit liefde voor het hout en de natuur zorgde hij voor een nieuw bos, dat aansluit bij een bestand jong bos van zijn familie. Als één van de drie BOOST-pilootprojecten kon Karel rekenen op de steun van BOOST. Wij delen heel graag het mooie bericht dat Karel schreef na een dag wroeten in de aarde. Merci, Karel, en merci aan alle boseigenaars die zich inzetten voor onze natuur!

Sinds ik hout professioneel begon te gebruiken, wou ik uit respect voor dit ongelooflijk veelzijdige materiaal een eigen bos planten. Na maandenlang plannen en onderzoeken, kwam deze droom uit: op zondag 29 november plantten we 1500 bomen op een stuk land dat eigendom is van de familie. Het hout van deze bomen zal ik nooit gebruiken, dit mag een wild stukje natuur worden waar de bomen zo oud kunnen worden als ze willen.

Dit is wat we hebben geplant: 150 Europese esdoorns, 350 eiken, 150 berkenbomen, 100 zwarte elzen, 50 beukenbomen,

50 meidoornbomen, 100 lindebomen en 600 noten- en bessenstruiken. Als ik tot mijn 65e ongeveer acht gitaren per jaar blijf maken, dan heb ik zo’n 200 à 250 gitaren gemaakt. Dit betekent dat al mijn klanten peter of meter zullen zijn van minstens vijf bomen. Hoe leuk is dat :-)

Als je net als ik dagelijks met hout werkt en je geeft om de impact daarvan, weet dan dat het echt niet zo moeilijk is om een project als dit op te zetten, of het nu als particulier of bedrijf is. Er zijn veel organisaties en financieringsmiddelen die je dichter bij het realiseren van deze droom kunnen brengen. Hartelijk dank aan Bosgroepen Oost-Vlaanderen en Provincie Oost-Vlaanderen voor het advies en de financiering. Bij deze wil ik gitaarbouwers, houtbewerkers en eigenlijk iedereen aanmoedigen om het ook eens te proberen.

Het planten van al deze bomen geeft enorm veel voldoening, ik kan gewoon niet wachten om te zien hoe de plek er over 20 of 30 jaar zal uitzien! Zoals het oude Chinese spreekwoord luidt: “Het beste moment om een boom te planten is 20 jaar geleden, het volgende beste moment is vandaag”.

Karel

Het bosloket voor steden en gemeenten

Bossen zijn cruciaal voor de toekomst, daar moeten we je niet meer van overtuigen. Ook overheden formuleren ambitieuze doelen voor de creatie van nieuw bos en extra natuur. Maar tussen droom en daad staan vaak allerlei administratieve en praktische obstakels. Daarom richtten we samen met Provincie Oost-Vlaanderen het bosloket op. Voortaan kunnen steden en gemeenten er met alle vragen over bebossing terecht. Het bosloket informeert, zorgt voor begeleiding op maat of verwijst door naar de meest geschikte partner.

In heel wat gemeentelijke klimaatplannen is bosuitbreiding een belangrijke actie, omwille van de CO2-opvang en als klimaatbuffer tegen hitte en droogte. Zo zet provincie Oost-Vlaanderen sterk in op uitbreiding van bossen en natuurgebieden. Ook de Vlaamse regering wil tegen 2024 vierduizend hectare bijkomend bos realiseren, waarvan 750 hectare door lokale besturen. Oost-Vlaanderen is een bosarme regio met een bebossingsgraad van amper 5,5%, dat is de helft van het Vlaams gemiddelde. Er is dus nog veel werk aan de winkel om klimaatbestendige natuur te creëren met meer bos en ruimte voor water. Door de expertise van de Provincie en Bosgroepen Oost-Vlaanderen te bundelen tot één aanspreekpunt, ontstaat een onmisbare schakel om snel meer bos te realiseren.

De dienstverlening via het bosloket wordt de lokale besturen aangeboden via het omgevingscontract. Dit is een unieke samenwerkingsformule waarbij

Van pril idee tot spade in de grond: wij begeleiden het proces met plezier! Je leest er alles over op www.oost-vlaanderen.be/bosloket.

de provinciale expertise doelgericht en betaalbaar op lokaal niveau kan ingezet worden voor thema’s als klimaat, milieu, natuur, mobiliteit … Alle 60 Oost-Vlaamse gemeentebesturen ondertekenden deze samenwerkingsovereenkomst. De Bosgroepen kijken uit naar deze samenwerking en zijn tevreden dit initiatief mee te kunnen ondersteunen. Via de steden en gemeenten kan ook gewerkt worden aan stimulansen om particuliere eigenaars mee warm te krijgen voor meer bos in Oost-Vlaanderen.

Geen bos zonder rand

Geef jij je bos een mooie struikenrand voor vlinders en bijen? Bosranden met veel structuur zijn zeldzaam in Vlaanderen. Meestal is de grens tussen bos en akker of grasland zeer scherp. Een ecologisch goede bosrand bestaat uit een mantel en een zoom. De mantel is een struik- of hakhoutzone. De zoom is een zone met ruigtekruiden. Voor het aanleggen van de mantel kan je struiksoorten aanplanten zoals lijsterbes, sporkehout, hazelaar, meidoorn, sleedoorn, Gelderse roos, enzovoort. Een golvende rand zorgt voor meer variatie en meer biodiversiteit. Heel wat vlinders, bijen en andere insecten maar ook kleine zoogdieren profiteren van een goed ontwikkelde bosrand.

Heb jij ruimte voor de aanplant van een bosrand het komende najaar? Contacteer dan zeker je Bosgroep, best voor 1 mei. Bosgroep Oost-Vlaanderen Noord heeft dit jaar bovendien een speciale bosrandenactie lopen waarbij de bosrand kan aangeplant worden tegen een zeer goedkoop tarief.

Doe mee aan de houtverkoop

Is er in je bos een dunning nodig om meer licht en ruimte te krijgen voor je bomen? Of is je bos (deels) toe aan verjonging? In het najaar organiseert Bosgroep Oost-Vlaanderen Noord opnieuw een gezamenlijke houtverkoop op stam. Zo krijgen we boswerken die moeten gebeuren op een efficiënte manier uitgevoerd. We kunnen werken bij verschillende eigenaars bundelen in 1 lot.

Bovendien helpt de Bosgroep je van bij de aanvraag van de vergunning tot de uitvoering van de werken. Ook het aanduiden van de bomen kan via de Bosgroep gebeuren. Heb je interesse om hieraan deel te nemen? Contacteer ons zo snel mogelijk en uiterlijk tegen 1 april.

Schaarste in de boomkwekerijsector

De voorbije jaren liet de klimaatverandering zich al opmerken met hittegolven en periodes van grote droogte. Dit heeft uiteraard een effect op onze bossen en meer nog op jonge aanplantingen die kwetsbaarder zijn voor deze extreme situaties. Hetzelfde gaat op voor wie bomen en struiken kweekt voor verkoop: ook hier verminderde de voorbije jaren het aanbod door klimaatschade of door gebrek aan zaadzetting bij de moederbomen.

Wanneer erkende herkomsten of autochtone soorten (in geval van subsidies) nodig zijn, zet dit de beschikbaarheid nog meer onder druk. De combinatie met een verhoogde vraag naar plantsoen leidde al tot tekorten voor bepaalde soorten in de maand november. Onder meer eiken, lindes en heel wat struiksoorten waren nog moeilijk te verkrijgen. Naarmate het plantseizoen vorderde, werd deze lijst alleen maar langer. Sommige boseigenaars zagen hun aanplan-

tingsplannen dan ook uitgesteld door het gebrek aan voldoende en juiste soorten.

De Bosgroepen namen waar mogelijk hun voorzorgen door tijdig plantsoen te reserveren en eerder dan anders offertes uit te schrijven. Zo konden de meeste, veelal grotere subsidiedossiers, toch nog geplant worden afgelopen winter. Het is echter niet altijd mogelijk om ver vooruit te lopen op een aanplanting als er bijvoorbeeld nog bomen te kappen zijn of subsidies moeten worden aangevraagd en goedgekeurd. Ook de komende jaren worden nog tekorten verwacht. Begin dus tijdig met het plannen van (her)bebossingen!

We hadden het zo graag anders gezien, maar helaas kon de publieke plantactie Forest in One Day in samenwerking met Jane Goodall Institute en Luminus niet doorgaan. Op 7 februari mochten premier Alexander De Croo en minister van Energie Tinne Van der Straeten symbolisch enkele bomen planten bij Bosgroepleden Liban en Marleen in Brakel. De rest van de 5480 bomen werd in februari onder begeleiding van de Bosgroep geplant. Ons team maakte daarvoor het beplantingsplan en begeleidde de eigenaar bij de bosadministratie. Ook in Alken en Visé werden duizenden bomen geplant, wat het totaal op meer dan 14.000 bomen brengt. Jane Goodall Institute zal daarbovenop nog eens 1.200.000 bomen planten in Burundi. In 2022 maken we van Forest in One Day opnieuw een feest voor iedereen, beloofd!

Forest in One Day Offline Bosgroepleven on hold

Bij het schrijven van deze bosbode waren nog altijd strenge coronamaatregelen van kracht die het organiseren van de normale Algemene Vergaderingen of activiteiten zoals excursies quasi onmogelijk maken. We blijven dit op de voet volgen en

hopen in 2021 toch terug te keren naar het meer ‘gewone’ Bosgroepleven. Intussen organiseerden we wel een online nieuwjaarsbijeenkomst, waar we onze eerste webinar over bebossen hielden.

Op het terrein

Volg ons op Instagram als je graag ziet waar we mee bezig zijn. Scan de QR-code of zoek naar @bosgroepenovl.

Aanplant van 3500 bomen in Herzele

Weer een nieuwe poel in de Vlaamse Ardennen

Exploitatie in privaat stuk van Stropersbos

Resultaat van de cursus ECS - Veilig werken met de kettingzaag

Aanplant in het Waasland met plantsoen verkregen via Beplant het Landschap

Start van een herbebossingsproject in Gent

Faire prijzen voor bosgrond

De Vlaamse overheid zet sterk in op bebossing. Om te vermijden dat men elkaar gaat beconcurreren en de grondprijs voor geschikte percelen artificieel de hoogte worden ingejaagd, kunnen private eigenaars aangeven dat ze interesse hebben om de komende jaren gronden aan te kopen in een specifieke regio met het oog op nieuwe bebossing. Wil je de komende jaren jouw bosbestand uitbreiden in een regio waar je reeds bos hebt, grijp dan je kans! Mail naar info@ privaatbeheer.be met vermelding van jouw naam en gegevens (en zet je lokale Bosgroep mee in kopie). Een specialist neemt dan contact met je op en stelt samen een aankoopgebied op waarbinnen je bijkomende gronden voor bebossing zou willen verwerven.

meer bosnieuws

Volg ons op social media bosgroepenoostvlaanderenen bosgroepenovl

Schrijf je in op de nieuwsbrief via bosgroepen.be/jouwbosgroep

De bosbode enkel digitaal ontvangen? Mail naar bosgroepen@oost-vlaanderen.be

boszoekers

Hieronder vind je een overzicht van bospercelen die momenteel te koop staan in Oost-Vlaanderen. De inbreng van Bosgroepen Oost-Vlaanderen beperkt zich tot informeren en adviseren; de verkoop gebeurt rechtstreeks tussen verkoper en koper.

SINT-NIKLAAS/BELSELE: Afd. 9, Sectie A, nr. 554 a en 554 b. Totale oppervlakte: 1,3 ha.

Meer info: Dr. Van Dessel Alfons, 015 31 72 91

STEKENE Sectie C, nr. 597a, Nieuwdorpdreef (tussen Nieuwdorp 31 en 33). Oppervlakte: 1,40 ha. Prijs overeen te komen. Meer info: karinvr@telenet.be

GERAARDSBERGEN/OPHASSELT: Afd. 8, Sectie B, nummer 464. Totale oppervlakte: 64 are. Op deze percelen staan kaprijpe populieren. Meer info: lucvdbracht@gmail.com of 0470 55 34 54

NINOVE/DENDERWINDEKE: Afd. 7, Sectie B, nr. 793c. Oppervlakte 0,18 ha. Populierenbos, bereikbaar via Vreckom. Meer info via 055 21 62 80 of vlaamseardennen@bosgroep.be

Wil je zelf een zoekertje plaatsen, mail dan naar bosgroepen@oost-vlaanderen.be. We plaatsen geen advertenties voor verkoop van bosplantsoen of tweedehands materiaal. Zoekertjes worden niet herhaald.

brandhoutweb.be

Een overzichtelijk online verkoopplatform waar je het hele jaar door brandhout kan kopen. Bosgroepen Oost-Vlaanderen zorgen voor een up to date aanbod, een vlotte opvolging en een goede prijs-kwaliteitverhouding van lokaal en duurzaam brandhout.

contact

Bosgroep Oost-Vlaanderen Noord vzw

PAC Zuid | W. Wilsonplein 2 - 9000 Gent | 09 267 78 60 bosgroepnoord@oost-vlaanderen.be

coördinator: Sylvie Mussche

Bosgroep Midden Oost-Vlaanderen vzw

PAC Zuid | W. Wilsonplein 2 - 9000 Gent | 09 267 78 60 bosgroepmidden@oost-vlaanderen.be

coördinator: Klaartje Van Loy

Bosgroep Vlaamse Ardennen tot Dender vzw

Veemarkt 27 - 9600 Ronse | 055 21 62 80 vlaamseardennen@bosgroep.be

coördinator: Hans Scheirlinck