Bosgazet 29

Het huisje van de pimpelmees ( foto: Martine Van Goethem)

Beste lezers van de Bosgazet, Het is weer zover. Het nieuwe jaar is aangebroken.

Ik wens jullie allemaal het allerbeste voor het komende jaar. Dat jullie mogen genieten van en in het bos.

2013 hoort tot de geschiedenis. 2013 was voor onze vereniging een druk jaar naar veranderingen op beleidsvlak. De overgang van Vlaanderen naar de Provincies, een nieuw Vlaams Decreet en een verderzetting van de Koepel hebben tal van onze medewerkers veel tijd en energie gekost. Dankzij een oeverloze inzet van bestuurders van de Koepel, medewerkers van de bosgroep en tal van vrijwilligers starten we 2014 in een veranderende context.

Buiten al deze beleidswerkzaamheden hebben onze coördinatoren en medewerkers ook de tijd gevonden om, naast hun terreinbezoeken, ook tal van activiteiten te organiseren.

Ik denk aan wandelingen in diverse bossen in binnen- en buitenland. Educatieve uitstappen in verband met een recente bosbouwtechniek zoals de Duitse QD methode (Kwalificeren en Dimensioneren) met de aanplant van kloempen, een nieuwe aanpak rond exotenbehandeling, kwaliteit van het plantsoen, het bezoek aan Meerdaalwoud en onze collegabosgroepen en nog zoveel meer.

Graag wil ik via deze weg al onze medewerkers en vrijwilligers vanuit het diepst van mijn hart danken voor hun realisaties.

Het is nu dan weer tijd om in de bossen te trekken. Voor de ene om er te genieten van een mooie winterwandeling in een van de bossen die onze regio rijk is en voor de andere om er wat te werken en de bossen klaar te stomen voor de komende generaties.

Voor deze onder u die werken in het bos en er aanplantingen of andere beheerwerken realiseren voor de toekomst is het van groot belang dat u de know how doorgeeft aan de komende generaties.

Bossen overleven de mensen en zij verzekeren de toekomst van de mens. Draag er dan ook zorg voor.

In dit nummer:

pg. 3 Bosgroepen evolueren beleidsmatig

pg. 4 Biotoopverbetering: een win-win voor jacht en natuur

pg. 7 Een vergroot risico op ziekte van Lyme bij bosomvorming?

pg. 8 Antwerpse bossen met bezieling

pg. 10 BosgroepNieuws: nieuws per Bosgroep

pg. 20 Excursie in de Vlaams-Brabantse bossen

pg. 22 Excursies en studiedagen

pg. 23 Activiteiten en wandelingen

Digitale Bosgazet!

De bosgazet is vanaf nu ook digitaal verkrijgbaar. Wilt u deze vanaf de volgende editie enkel via e-mail ontvangen, geef dan een seintje via antwerpenzuid@bosgroep.be.

Op deze manier kunnen we heel wat papier besparen!

Waarom bosgroepen?

Vlaanderen telt ongeveer 146.000 hectaren bos en naar schatting is 70 % van dit bosareaal in privé-eigendom. De Vlaamse overheid heeft er bewust voor gekozen om ook de privéboseigenaars te betrekken in het beleid. De oprichting van de Vlaamse bosgroepen was een duidelijk signaal naar de boseigenaars toe om hen te stimuleren het beheer in eigen handen te nemen. Een kans om te grijpen…

Het bos in Vlaanderen is bovendien enorm versnipperd. Deze versnippering is niet enkel ruimtelijk, ook een enorme eigendomsversnippering typeert de Vlaamse bossen. Zo zijn de meeste boseigendommen in Vlaanderen kleiner dan 1 ha! Het beheer van deze ‘minibosjes’ is voor de boseigenaars financieel onrendabel met als gevolg dat het beheer van deze sterk versnipperde bospercelen meestal achterwege is gebleven. Bovendien wordt de boseigenaar vaak geconfronteerd met problemen die hij niet altijd alleen kan oplossen, zoals bijvoorbeeld recreatieoverlast of sluikstorten. Wanneer verschillende eigenaars samen voor het bosbeheer zorgen, kan dit zonder de eigenaars op kosten te jagen. De belangrijkste taak van de bosgroepen is het stimuleren en coördineren van zo een samenwerking. In een bosgroep komen boseigenaars vrijwillig samen om het beheer van hun bossen te verbeteren. Elke boseigenaar is vrij om al dan niet gebruik te maken van onze diensten. Iedere eigenaar behoudt de volledige zeggenschap over het beheer van zijn eigendom.

Wat kan de bosgroep voor u doen?

De belangrijkste taken van de bosgroep zijn informeren, sensibiliseren en organiseren.

U kan de coördinator contacteren voor:

• gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, juridische, financiële en administratieve aspecten);

• informatie over hoe uw bos duurzaam kan beheerd worden, wat uw wettelijke rechten en plichten zijn als boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waar u als boseigenaar aanspraak op kunt maken;

• organisatie van wandelingen, cursussen en excursies;

• hulp bij het aanduiden van dunningen;

• hulp bij de bestrijding van Amerikaanse vogelkers en exoten door onze arbeidersploeg;

• hulp bij het invullen van kapaanvragen, subsidiedossiers en hulp bij het opstellen van beheerplannen;

• coördinatie van gezamenlijke boswerkzaamheden en houtverkopen voor meerdere eigenaars zodat goedkoper en efficiënter werk geleverd kan worden.

Vanaf 1 januari 2014 staan de Antwerpse bosgroepen onder de bevoegdheid van provincie Antwerpen. Dat betekent dat vanaf dan niet Vlaanderen maar de provincie verantwoordelijk is voor de erkenning, subsidiering, opvolging en evaluatie van de bosgroepen.

Deze verschuiving vindt plaats in het kader van de interne staatshervorming. Die heeft tot doel om de versnippering aan bevoegdheden over verschillende be-

stuursniveaus aan te pakken. Hierdoor worden beslissingsbevoegdheden transparanter en efficiënter. In het verleden werden organisaties vaak door verschillende instanties gesubsidieerd. Zo moesten onze bosgroepen vaak bij verschillende instanties verantwoording afleggen over de behaalde resultaten. Met de interne staatshervorming worden nu duidelijke afspraken tussen de verschillende bestuursniveaus gemaakt.

De bosgroepen krijgen een directe band met de provincies. Logisch want de Vlaamse provincies zullen zich in de toekomst focussen op grondgebonden materie zoals waterbeleid, natuur, ruimtelijke ordening en mobiliteit. De bosgroepen, die via hun ondersteuning aan particuliere boseigenaar en gemeentebesturen een belangrijke rol spelen in de realisatie van het Europees natuurbeleid, komen daarom ook onder de vleugels van de provincies.

Het overleg tussen het Vlaams Agentschap voor Natuur en Bos en de provincies over de taakomschrijving van de bosgroepen en daaraan gekoppeld de overheveling van financiële middelen, zit momenteel in een eindfase. Wat de consequenties van de overheveling zullen zijn voor de werking van de Antwerpse bosgroepen zal pas de loop van januari volledig duidelijk zijn. We kunnen echter nu al met een gerust hart stellen dat er op het eerste zich weinig zal veranderen aan de dienstverlening waar de leden van de bosgroepen op kunnen rekenen.

Rik Röttger, gedeputeerde Provincie Antwerpen, bevoegd voor Leefmilieu

Het Service Centrum Privaat beheer: qué?

De private eigenaars/beheerders heeft een zeer belangrijke rol te spelen op vlak van multifunctioneel en duurzaam beheer en de realisatie van de Vlaamse natuurdoelen (IHD).

Er rusten inderdaad heel grote verwachtingen op de schouders van de private eigenaars en beheerders. Maar voelt de private beheerder/eigenaar zich geroepen om dit ook waarmaken? Wat zijn de randvoorwaarden die daarvoor nodig zijn? Wat verwacht de eigenaar/beheerder daarvoor terug?

Vragen die duidelijk maken dat er een organisatie nodig is die de communicatie tussen overheid en private eigenaar/beheerder op één of andere manier faciliteert. Zowel de overheid als de private eigenaar/beheerder hebben immers nood aan één duidelijk aanspreekpunt. De overheid kan haar beleid, via een dergelijk aanspreekpunt, op een efficiënte wijze communiceren. De private eigenaar/beheerder beschikt over een klankbord en doorgeefluik naar het Vlaamse niveau.

Het op te richten Service Centrum Privaat Beheer (SC PB) moet die lacune opvangen. De Koepel van de Bosgroepen en Landelijk

Vlaanderen zijn de initiatiefnemers omdat ze een belangrijk deel van de private eigenaars & beheerders vertegenwoordigen. De verwachting is dat het Service Centrum in 2014 van start kan gaan.

Adgild Hop, voorzitter Koepel van Vlaamse bosgroepen vzw

Frederic van Haaren , Voorzitter Bosgroep Antwerpen Noord vzw

Bosgroepleden overleggen onderling over de meest ideale aanpak binnen het toekomstig Service Centrum.

Rik Röttger in actie bij de Antwerpse bosgroepen

Biotoopverbetering in bossen

In een aantal gevallen kan de aanplant van een struiklaag nodig zijn, bijvoorbeeld wanneer er nauwelijks struiken voorkomen in je bos. Ook bij een aanplant is een voorbereidende dunning vaak nodig – de meeste struiksoorten hebben immers toch wel wat licht nodig. In het verleden werden nogal eens groenblijvende niet-inheemse struiken zoals rhododendrons aangeplant; een praktijk die we afraden. Inheemse struiken zorgen ook voor een kwaliteitsvolle dekking. Soorten zoals meidoorn, rode kornoelje, wilde liguster, hazelaar, bramen en hulst zijn uitstekend geschikt voor onder andere de fazant. Inheemse struiken vormen een bron van biodiversiteit: de aantallen insecten en andere organismes gebonden aan een inheemse struik zijn veel groter dan bij een exoot zoals de rhododendron. Wil je naast het jachtwild ook iets doen voor de biodiversiteit en het hele bosecosysteem, dan ga je best voor inheems in de boomkwekerij. Je kan zelfs nog een stapje verder gaan en kiezen voor “plant van hier “, meer bepaald autochtoon plantsoen, helemaal aangepast aan de lokale omstandigheden.

Heb je een goed ontwikkelde struiklaag in je bos die echter te ver is doorgegroeid en daardoor minder dekking biedt? Of heb je helemaal geen struiklaag, maar wel een pak volwassen bomen van een soort die gemakkelijk terug uitschiet na terugzetten? Heb je wat tijd om regelmatig in je bos bezig te zijn? Heb je een houtkachel waarvoor je graag wat brandhout verzamelt?

Focus op de rand

Binnen de bosgroepleden zijn ook boseigenaars-jagers actief. Hun engagement blijft vaak niet beperkt tot de bosgroep, maar breidt ook uit naar de talrijke WBE’ s (WildBeheerEenheden) en ook de Hubertus Vereniging Vlaanderen. Deze boseigenaars vormen vaak de brug tussen bosbeheer en jacht. Dus waarom in deze editie niet verder durven kijken en ingaan op de voordelen van duurzaam bosbeheer voor een verantwoorde jacht? We lezen mee in een reportage van het kenniscentrum Hubertus Vereniging Vlaanderen.

Auteur: Kathleen Vanhuyse (Kenniscentrum HVV)

Vele eeuwen geleden bedekten grote wouden vrijwel de hele oppervlakte van Vlaanderen. Momenteel zijn er nog een dikke 175.000 hectare bossen overgebleven, verspreid over grotere en kleinere bosfragmenten. Bos maakt vaak deel uit van het jachtrevier van iedere jager. En maar goed ook, want bos heeft heel wat te bieden voor het wild. Voor de grofwildjager is bosgebied ‘the place to hunt’, maar ook voor de kleinwildjager kunnen bosfragmenten een meerwaarde betekenen. De fazant is van nature een vogel van halfopen, deels beboste landschappen. Tijdens de winter vormt bos zelfs het voornaamste habitat voor fazanten en niet zelden vliegen bij een track heel wat fazanten op uit dat ene bosfragmentje in het jachtgebied. In de winterperiode benutten hazen vaak bosfragmenten als rustplaats tijdens de dag, terwijl ze ’s nachts foerageren op akkers in de buurt. In het grootschalige akkerbouwlandschap van tegenwoordig vormt de dekking die de hazen in bosfragmenten vinden geen overbodige luxe. Bovendien voelen zich in bossen niet enkel jachtwildsoorten, maar ook diverse andere dieren- en plantensoorten thuis. Daaronder ook verschillende Natura 2000-soorten. Een ideale kans voor de jager om resoluut te gaan voor een win-win voor jacht en natuur!

Dekking in bossen

Een van de voornaamste troeven die bossen te bieden hebben aan het wild en de overige fauna is dekking. Al blijken bossen nogal eens te verschillen in de hoeveelheid dekking die er aanwezig is. ‘Kathedraalwouden’ met uitgegroeide beuken of sparren zijn vaak imposant, maar hebben geen of nauwelijks een onderetage

en hebben dan ook weinig te bieden voor het wild. In veel bossen kan de ontwikkeling van een onderetage dan ook een serieuze habitatverbetering vormen voor het in de omgeving aanwezige wild. Hoe doe je dat? Er zijn verschillende mogelijkheden: Een eerste mogelijkheid is om te zorgen voor meer licht op de bosbodem. Wanneer er voldoende licht op de bosbodem valt, ontwikkelt er zich spontaan een natuurlijke verjonging van bomen of een meer ontwikkelde kruid- en struiklaag die dekking kan bieden aan de fauna. Zorgen voor meer licht op de bodem kan door het uitvoeren van dunningen, het terugzetten van hakhout of door het creëren van open plekken waar zich verjonging kan vestigen. Als je gaat voor verjonging is in onze streken werken met open plekken wellicht de meest eenvoudige methode. De grootte die zo een open plek moet hebben is afhankelijk van de boomsoort die je wil verjongen. Gaat het om een boomsoort die goed tegen schaduw kan, zoals beuk, dan volstaat een kapvlakte van 5 tot 50 are. Wil je meer lichtminnende soorten, zoals eik, verjongen, dan heb je vaak een open plek van 30 tot 100 are nodig. Werken met dunningen kan ook, maar om effectief natuurlijke verjonging te verkrijgen met behulp van deze methode moet je er vaak al redelijk stevig invliegen. Als gevolg van een dunning echter krijg je wel een beter ontwikkelde kruiden struiklaag in je bos. Bramen bijvoorbeeld reageren sterk op een dunning. Deze struik, die ook in de winter groene bladeren behoudt, vormt niet enkel dekking, maar ook voedsel voor verschillende dierensoorten. Net zoals de braam hebben ook inheemse struiksoorten zoals meidoorn, hazelaar, sporkehout en vlier voordeel bij een dunning.

Dan is hakhoutbeheer iets voor jou! Bij hakhoutbeheer zet je de bomen en struiken periodiek terug tot op een hoogte van 15 tot 25 centimeter boven de grond, waarna de struik of boom weer uitschiet via uitlopers die vertrekken uit de zogenaamde ‘slapende knoppen’ in de stoof (de stronk van de gekapte boom).

De meeste struiken (onder andere hazelaar, sporkehout, lijsterbes, kornoelje,… ) zijn uitstekend geschikt voor hakhoutbeheer, net zoals els, es, esdoorn, haagbeuk en linde. Hakhout biedt erg veel potenties voor het wild: het zorgt voor dekking en tegelijk voor voedsel voor soorten als ree en haas. Het stadium waarbij de jonge stoofloten zeer dicht en tot op manshoogte staan is ideaal voor de fazant. Best werk je met verschillende blokken hakhout die in verschillende jaren worden teruggezet. Zo heb je steeds de verschillende stadia van hakhoutbeheer aanwezig in het bos en bekom je de grootste biodiversiteit.

Binnen bosfragmenten is het vooral de bosrand die voor het wild de meeste perspectieven biedt. Bijna alle fazanten komen voor binnen een zone van 50 meter van de bosrand. Deze soort heeft immers toegang nodig tot open habitats, daar vindt hij extra voedsel en kan hij een zonnebad nemen. De fazant is geen uitzondering, ook hazen houden zich meestal op in de omgeving van de bosrand. Reewild spendeert er – in vergelijking tot de oppervlakte van het gebied – een groot deel van zijn tijdsbudget. Om de kwaliteit van bestaande bossen voor het wild te verbeteren is werken aan meer en betere bosranden dus een ideale start. Met de focus op de rand geraak je ver in dierenland…

Inderdaad, randen vormen een meerwaarde voor meer dan wild alleen. Verschillende ‘bos’planten hebben nood aan een zekere hoeveelheid licht en gedijen goed aan de bosrand, net zoals planten van graslanden, ruigtes,… Met de plantenrijkdom komt ook de dierenrijkdom: bosranden gonzen letterlijk van het leven. Voor verschillende vlindersoorten, bijen, hommels, kevers en andere insecten vormt een goed ontwikkelde bosrand een echte oase. Onder de soorten die meeprofiteren van de aanleg en het beheer van bosranden vinden we verschillende soorten waarvoor via het Natura 2000-verhaal instandhoudingsdoelstellingen werden geformuleerd: verschillende vleermuissoorten foerageren bij voorkeur langs lineaire kleine landschapselementen en bosranden en voor de hazelmuis, een rode lijstsoort met uitsterven bedreigd is in Vlaanderen, vormen randen in bossen een geliefkoosd habitat.

Op de overgang van bos naar landbouwgebied is er in vele bossen nauwelijks een goed ontwikkelde rand aanwezig. Een ideale bosrand bestaat uit een graduele overgang van het bos naar open veld, een zogenaamde ‘mantel-zoomvegetatie’. In een ideale mantel-zoomvegetatie zijn drie zones af te bakenen: een grasstrook die jaarlijks een of tweemaal wordt gemaaid, een zoomvegetatie met ruigtekruiden (wordt gemaaid om de 2 à 4 jaar) en een mantel met struikgewas en struweel (om de 5 tot 15 jaar terug te zetten). De mantel sluit aan op het bos zelf en kan aangelegd worden door een strook aan te planten met struiken rondom het bosfragment of door in de buitenste zone van het bosfragment zelf een hakhoutbeheer te gaan voeren. Vooral indien in deze bosrand ook doornstruweel is opgenomen (denk aan meidoorn,

Wanneer licht de bosbodem kan bereiken, ontwikkelt zich een weelderige onderetage die dekking biedt aan het wild. © Peter Van Hoey.

Aangeplante onderetage met Gelderse roos. © Peter Van Hoey.

Hoe een wandelpad kan evolueren naar een soorten- en structuurrijke bosrand. © Peter Van Hoey

sleedoorn en hondsroos) fungeert de mantel-zoomvegetatie naast ideaal habitat ook als ‘afsluiting’ die recreanten en hun honden ontmoedigt om ‘op ontdekkingsreis te trekken in het bos’. Wie bosrand zegt, denkt automatisch aan de overgang van het bos naar het omliggende landbouwgebied. Maar ook binnen het bos kunnen randen voorkomen: langs dreven, paden, brandgangen en open plekken. Vooral (rustige) dreven en brandgangen met een oost-westoriëntatie bieden een meerwaarde voor wild en biodiversiteit. De oost-westoriëntatie garandeert een maximaal aantal zonne-uren, waardoor de dreven langer warm blijven in het najaar en vroeger opgewarmd zijn in het voorjaar. Een ideaal microklimaat voor fauna! Ook met de wind hou je best rekening. Het is niet de bedoeling dat de dreven of brandgangen windtunnels worden, dit is niet positief voor de fauna en vergroot het risico op windschade aan de opstand. Om die reden laat je de brede mantel-zoomvegetaties best niet doorlopen tot aan de bosrand en kan je af en toe wat bomen laten staan in het midden van de ‘brand’gang. Voor slaapmuizen zoals de hazelmuis en voor eekhoorns, die niet graag over de grond lopen, vormen deze ‘overbruggingen’ een waardevolle toevoeging. Brede ‘brand’gangen zonder overbrugging kunnen in het geval van deze diersoorten zelfs leiden tot fragmentatie.

Figuur 3: Optimale schets van randsituaties langs dreven en brandgangen in functie van het wild en de biodiversiteit in het algemeen (bron: Forestry Commission 2005)

De mantel-zoomvegetatie leg je langs beide kanten van de dreef of de brandgang. Om de grootste toegevoegde waarde te realiseren voor de biodiversiteit maak je de totale breedte van de dreef +

mantel-zoomvegetaties minstens zo breed als 1,5 keer de hoogte van de (toekomstige) volwassen bomen in je bestand. Werken met inhammen biedt nog een extra meerwaarde: zij bieden nog extra zonnige, warme en soortenrijke locaties binnen het bos en kunnen ook schuilgelegenheid bieden bij wind.

Op de kruising van twee dreven, of op andere locaties in het bos, kan je zorgen voor open plekken. Op die manier kan je nog maar eens de oppervlakte ‘bosrand’ sterk vergroten. Open plekken bieden veeleer rustige foerageerplekken voor het wild. Ook naar de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen toe hebben ze een enorme waarde: in veel bossen gelegen in het Natura

2000-netwerk bestaat de potentie om op open plekken Europees beschermde habitats te creëren zoals heide, schrale graslanden,… Op die manier vormen open plekken niet enkel een meerwaarde voor het wild, maar ook voor talrijke – vaak zeldzame – soorten waarvoor instandhoudingsdoelstellingen werden geformuleerd zoals de gladde slang, de nachtzwaluw, de boomleeuwerik en verschillende vleermuissoorten.

Een vergroot risico op ziekte van Lyme

bij bosomvorming?

De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi en wordt overgedragen op de mens door de schapenteek. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat deze teken meer voorkomen in structuurrijke eikenbossen dan in homogene dennenplantages. Het risico op de ziekte van Lyme hangt naast aantallen teken in een bos ook af van de besmettingsgraad van de teken met de bacterie, en die is nog niet geweten. Met de Antwerpse bossen in het achterhoofd, is het de moeite om hier even bij stil te staan.

In een doctoraatsonderzoek aan het Labo voor Bos & Natuur (ForNaLab) van de UGent wordt er momenteel een (Amerikaanse) theorie getest die zegt dat de besmettingsgraad met Borrelia lager ligt in structuurrijke eikenbossen, het eindstadium van bosomvorming, dan in dennenbossen doordat er in die bossen een hogere diversiteit aan gastheersoorten van de teek is (de “Dilution Effect” hypothese). Teken worden namelijk besmet met Borrelia door bloed te zuigen van een besmette gastheer. In een diverse gastheergemeenschap heb je niet enkel soorten die de bacterie gemakkelijk doorgeven (dit zijn goede reservoirsoorten, zoals bvb muizen) maar ook soorten die de bacterie moeilijk of niet overdragen (slechte reservoirsoorten). Hierdoor wordt de kracht van de enkele goede reservoirs “verdund” en de kans dat de teek wordt besmet verlaagd.

Om deze theorie te testen werden er deze zomer teken gevangen in 20 bossen in de Limburgse en Antwerpse Kempen (de regio met het hoogste risico op de ziekte van Lyme). De volgende twee jaar zullen er tijdens de zomer nog teken worden gevangen in twee van deze bossen, en zal de gastheergemeenschap worden bestudeerd om te testen of die inderdaad meer divers is in het eindstadium van bosomvorming dan in het beginstadium. Indien het omvormen van homogene naaldbossen naar structuurrijke loofbossen toch een grotere besmettingsgraad met zich zou meebrengen zullen door het bosbeheer en –beleid mogelijks bijkomende maatregelen genomen moeten worden om de ziekteoverdracht te beperken.

Valt het ook jou op aandachtige Bosgazetlezer, alle bovenstaande tips zijn voor een ervaren boseigenaar niets nieuws onder de zon. Bij deze het bewijs dat als boseigenaars kunnen aangezet worden om duurzaam bosbeheer in de praktijk te zetten, dit ook niets dan voordelen heeft voor de natuur en de jacht. Wat houdt je dan nog tegen? Nog te weinig zicht op de aanpak, de mogelijkheden, de vergunningen en de financiering in je eigen bos? Contacteer één van de vijf bosgroepen in de provincie Antwerpen, en je geraakt al heel wat stappen verder.

Dit verhaal is dus nog maar in een beginstadium. De onderzoekers houden ons verder op de hoogte.

Auteur: Sanne Ruyts

Schema van het project met de gekende invloed van bosomvorming op de aantallen teken en de ongekende invloed op de besmettingsgraad met Borrelia burgdorferi (x)

Dood hout – bron van leven. © Peter Van Hoey

Een vlag na een staalname, vol tekenlarven.

Antwerpse bossen met bezieling

Als we over landschappen spreken, hebben mensen vaak de neiging om te (her-)vallen in een soort van klassieke beeldvorming. Iedereen kent bijvoorbeeld wel de heuvels van het Hageland, de Vlaamse Ardennen of de mergelgrotten van het Maasland. Een ander typisch voorbeeld van die klassieke beeldvorming is de Antwerpse Kempen. De Antwerpse Kempen is een streek, vooral gekend omwille van haar zandgronden met heide maar ook talrijke bosbestanden met o.a. grove den, grotendeels aangelegd in de 19de eeuw en begin 20ste eeuw ten voordele van de mijnbouw. Dat de Antwerpse Kempen niet alleen uit heide en grove den bestaat, maar dat er zich ook enkele zeer oude bossen bevinden, waarvan de oorsprong voor de 13de eeuw te dateren is, neen, daar staan we niet onmiddellijk bij stil. Zelfs al is men jarenlang woonachtig in dit landschap, het is een wetenschap die mensen steeds opnieuw lijkt te verassen.

Dit is precies de nuance die we met het boek “Oude Bossen van de Antwerpse Kempen” wilden bereiken. Door iets dichterbij te gaan kijken naar enkele grote oude bossen in de Antwerpse Kempen, krijgen we een heel ander beeld van de op eerste zicht eenvoudige landschapdynamiek. We kunnen tevens ook leren en geïnspireerd raken van de aanpak van onze voorouders, dankzij een eeuwenlange traditie in bosbeheer op deze plaatsen. Bovendien vormt de bezieling van deze oude bossen, in deze gejaagde tijden, een welgekomen tegengewicht.

Drie oude bossen onder de loep Zoerselbos, Grotenhout en Peerdsbos zijn drie uitzonderlijke oude bosgebieden die we in het boek nader bekijken. Ze zijn uit-

zonderlijk omdat oude bossen binnen de regio van de Antwerpse Kempen zeldzaam zijn. Met oude bossen bedoelen we in België bossen die reeds op de historische kaart van Ferraris voorkwamen en dus minstens ± 240 jaar bos als landgebruik kenden. Net zoals bij onze studiegebieden, gaat dat landgebruik meestal veel verder terug in de tijd (Fig. 1). Het zijn de enige exemplaren in de Antwerpse Kempen waarbij we tot in de 13de eeuw kunnen teruggaan. Want als ‘bezit’ van toenmalige grootgrondbezitters (in dit geval kerkelijke instellingen en adel), beschikken we met betrekking tot deze bossen over meters doorlopend archief.

Het samenbrengen van bron tot essentie

Dat we de verschillen en overeenkomsten tussen de bossen op een rij hebben gezet, maakt het geheel net boeiend. Want hoewel er van de gebieden apart al wel historische kennis bestond, nooit werden de oude bossen eerder samengevoegd, in relatie gebracht of bekeken met een combinatie van bronnen.

Elk van de studiegebieden heeft zijn eigen ontstaansgeschiedenis en verhaal. Ze hebben duidelijke verschillen in fysische geografie, domeinontwikkeling, voormalig landgebruik, gebruiksrechten en landschapselementen (Fig. 2, 3, 4, 5). Maar er zijn ook overeenkomsten op gebied van eigendomsevolutie, statuut, beheer met soortenkeuze en functie (Fig. 6). Deze overeenkomsten en verschillen werden in een periode van vijf jaar geregistreerd, bestudeerd, geanalyseerd en in beeld gebracht om te resulteren in het boek “Oude Bossen van de Antwerpse Kempen”.

(Sara Adriaenssens & Kris Verheyen)

Bij Davidsfonds Uitgeverij verscheen eerder dit jaar het boek “Oude Bossen van de Antwerpse Kempen”, van de hand van Sara Adriaenssens en Kris Verheyen. Het boek telt een 252 pagina’s en vormt een brug tussen de thema’s natuur en erfgoed. Bovendien is het boek rijkelijk geïllustreerd met sfeervolle foto’s, oude documenten, getuigenissen, kaarten en grafieken. Een interessant kijk- en leesboek voor iedereen met een hart voor historische landschappen.

Drie aspecten zorgen ervoor dat dit boek voor het grote publiek een meerwaarde vormt onder de landschapsboeken. Ten eerste promoot het boek bewuste landschapsbeleving. Bewuster kijken, waarderen en genieten van onze omgeving, in dit geval specifiek gericht op bosgebieden. Ten tweede komt men door een zeldzame combinatie van bronnen in aanraking met ons erfgoed en dus met de creaties van onze voorouders. Creaties die als inspiratiebron kunnen dienen. Ten derde is er de exploratiecomponent. We moedigen graag aan om zelf landschapselementen in bossen te gaan ontdekken via drie uitgestippelde wandelingen.

Fig.6: Samenvatting van bepalende elementen in de bestudeerde oude bossen van de Antwerpse Kempen. De figuur toont aan dat de elementen in verschillende periodes ontstaan (en soms ook weer verdwenen) zijn en dat er duidelijke gelijkenissen en verschillen zijn tussen de bossen.

Fig. 5: De 300 jarige steeliep (Ulmus laevis) in Zoerselbos maakte deel uit van een eeuwenoud hakhoutbeheer

Fig. 2: Zoerselse stuw. Eén van de oorspronkelijke middeleeuwse stuwen op de Tappelbeek. Ze maken deel uit van een goed bewaard gebleven vloeibeemdensysteem.

Fig. 3: Eikenbestand in Grotenhout. Het bos bevat 100 ha eikenbos van meer dan 100 jaar oud. De dikste eik heeft een omtrek van 3,8 m (links op foto)

Fig. 4: Het huidige boshuis in Peerdsbos gaat zeker terug tot 1900. De oudste versie dateert vermoedelijk van de 17de eeuw.

Fig. 1: Op de historische kaart van Adam de Cuibbere (1645) maakte Peerdsbos deel uit van het domein Bremdonk.

Aanplanting Belbos in Kasterlee

Nieuwjaarswandeling in Bouwel! Viering 2000ste lid

Op zaterdag 1 februari 2014 is boscomplex Echelpoel in Bouwel het decor van onze Nieuwjaarsactiviteit. Wees er snel bij want de plaatsen zijn beperkt! Inschrijven is dus noodzakelijk.

De bosgroep biedt een licht ontbijt aan in taverne Paardenhof, waar we door Guy Valckx ingeleid worden in de wereld van de jacht. Hierna trekken we voor een wandeling van ruim 3 km het boscomplex in. Lusten en lasten van het bosbeheer, de voorbije jaren door de bosgroep uitgevoerd, komen aan bod. Onderweg staat nog op het programma:

• Jachthoorngroep WALDO geeft een optreden. Intussen is er tijd voor een kleine versnapering!

• De mensen van de Hasselste jachthondenvereniging komen hun kunnen demonstreren.

• Enkele bijzondere veldwachters zijn aanwezig met een infostand.

• Bezoek van enkele voor de jacht belangrijke plaatsen, constructies en begroeiingen in het bos.

Wil je er bij zijn?

Reserveer dan je plaats ten laatste donderdag 23 januari bij Annick Vangenechten op 014/859017 of via kempenseheuvelrug@bosgroep.be. Alle leden en familie zijn welkom! Vermeld steeds met hoeveel personen u komt.

Afspraak: op zaterdag 1 februari 2014 om 8u45 aan het Paardenhof (Echelpoel 16, 2288 Bouwel). Het einde van de activiteit wordt voorzien rond 13u00.

Vorig jaar namen de Antwerpse bosgroepen deel aan de actie Belbos. Bij deze actie, georganiseerd door Curieus, was het de bedoeling zoveel mogelijk oude, versleten en vergeten GSM’s in te zamelen. Per ingezamelde GSM werd door metaalverwerkend bedrijf Umicore 1 nieuw te planten boompje gesponsord. Rik Röttger, provinciaal gedeputeerde en tevens voorzitter van onze Raad van Bestuur, en Kathleen Van Brempt, meter van de actie plantten samen de eerste boompjes in het nieuwe bos.

Bosgroep Kempense Heuvelrug voerde met de inzamelactie het totale aantal GSM’s op met 180 stuks. Daarnaast bood de bosgroep een braakliggende landbouwperceel van een privé-eigenaar aan om te bebossen. Aangezien gronden die bebost mogen worden zeer schaars zijn, was dit een unieke kans om het Belbos te realiseren in Kasterlee, vlakbij de deur.

Na overleg met de eigenaar, Curieus en

Bos+ werd het licht op groen gezet voor de plantactie. Er werd gekozen voor zomereik gemengd met wat zwarte els en boskers. Daarnaast omzomen volgende struiksoorten het nieuwe bos: Europese vogelkers, Rode kornoelje en Gelderse Roos. Zulke struikengordel biedt beschutting en voedsel voor alle dieren die in het bos leven. In totaal moeten 1200 boompjes het nieuwe bos kleur en leven geven!

De aanplanting werd een publiek evenement waarbij Curieus, naast een hele rits planters, zorgde voor lekkere soep en Cuberdonbier. De bosgroep stelde het aanplantingsplan op en samen met enkele vrijwilligers en Bos+ voor de coördinatie tijdens de plantactie.

En zo werd Kasterlee een bos rijker…!

Resultaten houtverkopen 2013

Op donderdag 17 oktober was het feest bij de bosgroep! Het 2000ste lid werd namelijk gevierd bij de Brink in Herentals. De eer was weggelegd voor boseigenaar Bruno

De Witte die enkele hectare bos heeft in Vorselaar.

De viering werd ingezet met een korte wandeling over de Kempense Heuvelrug. Gids Raf De Houwer vertelde ons wat meer over het geologische onstaan van de kempense heuvelrug. Daarna deden we enkele percelen aan waar de bosgroep de laatste jaren regelmatig actief is geweest. Bij terugkomst aan de Brink was het tijd voor de huldiging van het 2000ste lid. Na speeches van voorzitter Rik Röttger en de burgervaders van Herentals en Kasterlee, ontving Bruno De Witte uit handen van coördinator Noor de Laat een uit een boom gecarvde klapstoel met het logo van de bosgroep.

Achteraf werd de Breugeliaanse receptie met cantharellensoep, pensen en frikadellen bijzonder goed gesmaakt!

In oktober 2013 verkocht de bosgroep 6 industriële houtloten. Het resultaat vindt u hieronder terug in de tabel. De geboden prijzen zijn vergelijkbaar met die van de laatste 3-4 jaar: tussen 34 - 42€/m³.

Daarnaast vond er ook de jaarlijkse brandhoutverkoop plaats. Een 70-tal loten verspreid over het werkingsgebied werden per opbod verkocht in het OC in Lichtaart. Over het algemeen zijn de geboden prijzen hoog tot zeer hoog te noemen. Uiteraard zijn de prijzen hier zeer afhankelijk van toegankelijkheid van het lot en de boomsoort. Gemiddeld schommelde de prijs rond 20€/m³ met enkele uitschieters tot 60-70€/m³. Vooral de Amerikaanse eik blijkt enorm gegeerd!

Het Belbos infobord werd opgesteld, waarvoor dank aan onze vrijwilligers.

Gedeputeerde Rik Röttger en meter van de Belbosactie Kathleen Van Brempt bij het eerste geplante boompje.

Klapstoel in wording voor het 2000ste lid!

Wereldprimeur: eerste geboortekloempen

Samen met de families van de borelingen van 2012 uit Westerlo plantte de bosgroep in samenwerking met de gemeente Westerlo op zaterdag 23 november 3 geboortekloempen.

Hierbij werden 40 beuken, 40 lindes en 40 boskersen geplant. Elke kloemp groeit uit tot een prachtige boom. Op deze wijze wil de bosgroep meer variatie brengen in de bossen. De planters kregen na het planten elk een kloempenbiertje als dank voor de bijdrage. De namen van de Westerlose baby’s van 2012 prijken vanaf 23 november op de centrale herkenningspaal van de kloemp. Het was een prachtig gevoel om met zijn allen te werken voor mooie toekomstbomen.

Bezoek Georg Wilhelm

Op 15 november 2013 hadden we de eer en het genoegen om de Duitse bosbouwers Georg Wilhelm en Bernard Hettesheimer in Kamp C te ontvangen.

Het is even slikken als je hoort dat ze 600.000 ha bos beheren. Beiden zijn specialisten van de Q/D-methode, waarvan de kloempen een toepassing zijn. Na een inleidende voorstelling over de bosgroep gingen we onmiddellijk naar buiten de bossen in om de kloempen te bekijken in de omgeving van Kamp C. Ze legden ons uit dat alle boomsoorten in een kloemp best op een plantafstand van 1 meter worden geplant. Op deze wijze heb je minder terreinvoorbereiding nodig. Georg en Bernard waren enthousiast over de resultaten en prezen onze participatieve aanpak. Na het bezoek werd het kloempenbier uitgeprobeerd wat evenzeer op veel bijval kon rekenen.

Willy en Wim in volle actie!

Als het echt moeilijk en lastig wordt, dan is het iets voor vader Willy (75 jaar) en zoon Wim. Na de kaalkap van Populier in de Raambroekse bossen ligt het natte bos vol met takkenhout. Het is niet aan iedereen gegeven om hier te werken. Het is afgelegen en het wegvoeren van het hout langs deze slechte wegen is op z’n zachts gezegd geen sinecure. Wim en Willy doen het echter met de glimlach. “Het doet ons zo’n deugd om het bos na de zware kapping terug plantklaar te maken“, zeggen ze in koor. We danken deze twee helden van het bos voor het prachtige werk! Als ze klaar zijn, kunnen we kloempen planten zodat het bos terug alle kansen krijgt.

Geslaagde houtverkopen in 2013

De houtverkopen van onze bosgroep liggen weer achter de rug. Dankzij de beheerwerken bij onze leden (dunningskappen, omvorming, bestrijding agressieve exoten,…) verkochten we in totaal ca. 14000 m³.

Eind oktober werden de industriële naaldhout- en populierverkoop georganiseerd. Wat we al enkele jaren vaststellen is dat de prijzen van het hout voor industriële verwerking hoog blijven. Hout is een belangrijke grondstof en dankzij de inspanningen van onze leden worden de bossen er niet alleen waardevoller en mooier op, er wordt ook werkgelegenheid gecreëerd voor de houtverwerkende sector. Na afloop van de industriële houtverkopen vond begin november de brandhoutverkoop plaats, een jaarlijks hoogtepunt voor onze organisatie. Omwille van het recordaantal van 239 loten, verdeelden we de verkoop over 3 dagen. Net als de voorbije jaren was er weer heel wat belangstelling. Op de verkoop in Balen stelden we vast dat de prijzen niet zo hoog lagen, wat waarschijnlijk te verklaren is door de bijkomende inspanningen die we daar van de kopers vraagden: ze dienen al de vogelkers te verwijderen uit de loten, ook de kleintjes. De twee dagen daarop, in Meerhout en Olen, zaten de zalen zoals gewoonlijk goed vol. We merken dat heel wat brandhoutliefhebbers jaarlijks terugkomen naar onze verkopen. Met dit trouwe publiek kunnen we blij zijn en we weten uit ervaring ook dat we op hun kunnen rekenen om de

bossen op een respectvolle manier te laten beheren. Op alle loten werd flink geboden, vooral de loten met Amerikaanse eik waren sterk gegeerd. De gemiddelde prijs voor het brandhout bleef min of meer gelijk ten opzichte van de voorbije jaren.

Planters welkom!

In de vorige edities van de bosgazet kon je al heel wat lezen over het nieuwe project van de kloempen. In december is de Bosgroep Zuiderkempen vzw volop uit de startblokken geschoten met de aanplant ervan. Ook in februari willen we nog een 100-tal kloempen en verschillende waardevolle, gevarieerde bosranden aanplanten bij tal van privéboseigenaars. Wil je ook graag eens mee bomen en struiken komen planten met een fijne bende, wees welkom! De data en plaatsen van afspraak hieronder liggen al vast. Inschrijven kan via zuiderkempen@bosgroep.be of bellen naar 014 27.96.55. Hopelijk tot dan!

Bosgroep Zuiderkempen vzw breidt uit

Ik ben Hans Van Lommel, de nieuwe adjunct-coördinator bij Bosgroep Zuiderkempen vzw. Ik ben 25 jaar en woon in het kleine, charmante dorpje Bouwel.

Al sinds mijn jonge jaren, dus nog niet zo lang geleden, was ik constant in het bos te vinden. Kampen bouwen, in bomen klimmen, boswandelingen,… Als ik niet binnen moest blijven van ons moeder was ik dan ook continu met mijn vrienden aan het ravotten in de bossen. Na het ravotten kwam de tijd om te studeren. Om het nuttige aan het aangename te koppelen ben ik dan ook maar bio-ingenieur bos- en natuurbeheer gaan studeren aan de UGent. Na een mooie tijd in de mooiste stad van Vlaanderen was het tijd om te stoppen mijn broek te verslijten op de schoolbanken en te gaan werken.

Als nieuwe adjunct-coördinator hoop ik mee te kunnen helpen aan het beheer van onze mooie kempische bossen en op die manier ook andere kinderen de kans te geven om te ravotten in de bossen.

Goede raad van de grondleggers van de Q/D-methode

De Raambroekse bossen: niet voor beginners

Niemand hoger dan 200€?... Verkocht!

Een mooie toekomst tegemoet…

Nieuw bos in de Noorderkempen

In de provincie Antwerpen verdwijnt nog altijd heel wat bos om plaats te maken voor woningen, industrie en landbouw. Als dan een eigenaar ons vraagt om hem te helpen bij het bebossen van een stuk grond, helpen we hem dan ook graag verder.

Zo startte begin november de aanplant van een kleine 2 hectare landbouwgrond in Arendonk, eigendom van dhr. de Cartier. BOS+, een vzw die zich inzet voor bosbehoud, zorgde voor een sponsor van het project. Deze vond ze in Ecover, een producent van ecologische wasmiddelen. Ecover zorgde voor extra financiering, bovenop de bestaande subsidies. De bosgroep van zijn kant zorgde voor de nodige vergunningen en de praktische organsiatie van de aanplanting. Op 8 november kwam een tiental medewerkers van Ecover dan de eerste 1000 boompjes aanplanten op een perceel vlakbij de voetbalvelden van KFC Vrij Arendonk. Ook de klas van juf Marie-Josée Heymans van de Gemeentelijke Basisschool Voorheide kwam in de namiddag helpen met de aanplanting. Met vereende krachten gingen de boompjes vlot in de grond. De rest van de aanplanting zal nu door een aannemer afgewerkt worden.

Houtverkoop is een succes

Ook in Oud-Turnhout zal de bosgroep dit najaar nog een bebossingsproject uitvoeren. Hierbij zal ongeveer een halve hectare landbouwgrond bebost worden, samen met de herbebossing van drie hectare voormalig populierenbos. Tenslotte zullen in het vroege voorjaar nog twee bebossingen plaatsvinden, een in Merksplas en een in Wechelderzande.

Levendige Lusthoven

Onze slotactiviteit van het jaar was een wandeling op het landgoed de Lusthoven in Arendonk.

Het najaar is traditioneel de periode van de houtverkopen in de Noorderkemepn. In oktober ging het industriehout onder de hamer tijdens een gezamenlijke verkoop van ANB en de Kempense bosgroepen. De Bosgroep Noorderkempen bood twee loten aan, een in Turnhout en in Beerse. Met prijzen tussen de 34€/m³ en 39€/m³ was er een mooie opbrengst.

Onze brandhoutverkoop organiseerden we dit jaar samen met de gemeente Ravels. De verkoop vond begin december plaats. Er was heel wat interesse in zaal Molenslop. Naast 45 loten van de gemeente, verkocht de bosgroep er 15 loten brandhout op de grens van de gemeenten Ravels en Turnhout. Omdat de bosgroep slechts een deel van het aangetekende brandhout verkocht, zal zij volgend jaar opnieuw deelnemen aan de brandhoutverkoop van de gemeente Ravels.

Als lid van de Bosgroep Noorderkempen stelde mijnheer de Cartier zijn domein van 160 hectare, gelegen in Arendonk, éénmalig open voor een wandeling met onze leden. De stortbuien van de voorbije dagen en uren hielden de bosliefhebbers niet tegen. Met een enthousiaste groep trokken we door het bos. Het was een flinke wandeling maar met een vijftiental tussenstops was er heel wat ruimte voor de bespreking van het gevoerde en het te voeren beheer.

De Lusthoven heeft zijn naam niet gestolen. Het is een echte speeltuin voor elke bosbeheerder. Van den tot beuk, van heischrale gronden tot gewezen landbouwgronden, van hooghout tot hakhout, alles is er aanwezig. Bovendien vind je er een mooie mix van zeer jonge bossen en bestanden vol geschiedenis.

Momenteel is er voor het gebied een uitgebreid bosbeheerplan in opmaak. De eigenaar doet hiervoor beroep op een studiebureau. Een van de uitgangsputen bij het toekomstig beheer is dat het gebied beheerd zal worden als een landschapselement waar productie en opbrengst geen doel zijn op zich. Er is dus een waaier aan mogelijkheden voor het beheer in de toekomst. De bal ligt in het kamp van de gastheer om te beslissen welke maatregelen er komen. In elk geval is er ook ruimte voor nieuw bos (zie elders).

Wij zijn alvast benieuwd naar het toekomstige beheer…

Beleidsplan van start

Op 28 oktober kwam de werkgroep die een nieuw beleidsplan moet opstellen voor onze bosgroep, voor het eerst bijeen. De werkgroep bestaan uit leden van onze raad van bestuur, aangevuld met een enthousiaste bosconsulent. Samen gaan zij de doelen uitzetten, waaraan de bosgroep de komende jaren zal werken. Daarbij zal de werkgroep ook haar oor te luister leggen bij de leden van de bosgroep. Deze mogen de komende maanden een enquête in de bus verwachten, waarin ze hun mening rond een aantal thema’s. Ook de vrjiwilligers, de mensen van ANB, de gemeentes,… zullen bevraagd worden. Met behulp van die input kan de werkgroep dan de nieuwe beleidslijnen uitzetten. Deze zullen op de volgende algemene vergadering besproken worden.

Medewerkers van Ecover planten de eerste boompjes.

De brandhoutverkoop lokte heel wat volk.

Trektocht doorheen de Lushoven

Aandachtige bosliefhebbers tijdens onze wandeling

Ooievaar landt in nieuw geboortebos!

Op 17 november werden 750 enthousiaste peuters met zussen, broers, ouders en grootouders verwelkomd op het domein van de Scouts van Kapellen voor de aanplant van hun eigen geboortebos.

De scouts gingen de voorbije jaren in zee met de bosgroep bij de omvorming van hun monotone fijnsparbestand naar een gemengd inheems, en zelfs autochtoon loofbos. Een eindkap diende zich aan, en van de nood een deugd makende, sprong de gemeente Kapellen mee op de kar bij de herbebossing. Zo werd de nieuwe aanplant georganiseerd als een geboortebos.

Zondagmorgen gingen dan ook 1800 boompjes de grond in met de hulp, toelichting en ondersteuning van onze vrijwillige bosconsulenten en bestuurders. Groot en klein gingen aan de slag en maakten hun werk af met een houten naamplaatje. Daarnaast werden ook zes grote exemplaren van eiken ingehuldigd als symbool voor dit nieuw geboortebos en zijn aanplanters meisjes en jongens van het geboortejaar 2010, 2011 en 2012.

Op korte tijd stonden alle boompjes erin, en kon er worden nagenoten met een hapje en drankje met op de achtergrond een nieuw bos. De ooievaar was in dit nieuwe bos geland…

Met dank aan alle partners in deze samenwerking: scouts Kapellen, gemeente Kapellen en voor het kunstwerk en illustraties PeQu (peter.quirijnen@telenet.be) en Ambrosia Design

Dank ook aan de tomeloze inzet van onze vrijwillige bosconsulenten en bestuurders!

Brandhoutkopers dragen bij tot exotenbestrijding

Op 7 november werd de jaarlijkse brandhoutverkoop van de Bosgroep Antwerpen Noord georganiseerd. Deze vond opnieuw plaats in de prachtige Oranjerie op het openbare domein Vordenstein in Schoten.

En ook dit jaar zijn de resultaten een succes! Samen met enkele van onze vrijwilligers werden de 19 loten éen voor éen opgeroepen en werden er 13 loten succesvol verkocht. Vijf niet-verkochte loten werden achteraf online naverkocht. In totaal werd 160m³ hout verkocht aan een gemiddelde prijs van 20,54€/m³. In veel gevallen gaat het om brandhout

gewonnen uit een bestrijding van Amerikaanse vogelkers (aVo) of Amerikaanse eik

(aE): een win-win dus! Naast het bos, dat er aanzienlijk op verbetert, wordt ook de boseigenaar er een beetje beter van. En uiteraard zorgt het brandhout ook voor veel warmte in de gezinnen van de brandhoutmannen, die iets comfortabeler de winter zullen doorkomen!

Indien u interesse heeft in brandhout en u de catalogus per email wenst te ontvangen, kan u zich steeds aanmelden op onze website (www.bosgroepen.be) als brandhoutkoper of neem gewoon contact op met uw bosgroep.

Plant nu jouw bosrand!

Plant nu een bosrand en maak van jouw bos een structuurrijke, gevarieerde ecotoop voor dieren en planten. Kijk snel op onze website (www.bosgroep.be) voor informatie over bosranden, welke positieve effecten dit heeft op jouw bos en hoe je ze best aanplant.

Bosrandpakketten

De bosgroep Antwerpen Zuid en bosgroep Antwerpen Noord stimuleren de aanleg van bosranden d.m.v. 60% korting op de plantsoenkosten van gevarieerde pakketten aan te bieden aan al haar leden!

Maak uw keuze:

1. Arme zure bodems: 10x spork, 10x lijsterbes, 10x hulst, 10x hazelaar, 5x haagbeuk en 5x tamme kastanje. Prijs na bosgroepkorting 13,14€

2. Meer vruchtbare bosgronden naast akkers of weides: 10x meidoorn, 10x Europese vogelkers, 10x sleedoorn, 10x hazelaar en 10x linde. Prijs na bosgroepkorting 9,56€

3. Vochtige bosgrond: 20x els, 10x boswilg, 10x ratelpopulier, 5x haagbeuk en 5x GELDERSE ROOS. Prijs na bosgroepkorting 11,38€

4. Wildbeschutting: 5x gaspeldoorn, 5x mispel, 10x wilde peer, 10x wilde appel, 10x Europese vogelkers en 5x brem. Prijs na bosgroepkorting 18,26€

Wildbescherming:

Individuele netjes (hoogte 60 cm) (prijs 0,30€/st)

Volledige afrastering (20€/m)

Ik plant zelf aan

het eilandje omringd door de slootgracht, een klein arboretum is. Het arboretum werd mede gerealiseerd door de bosgroep. We kregen de ultieme kans om dit arboretum te bezichtigen. Oude, monumentale bomen van verschillende soorten wisselen elkaar af. Het is een vreemd gevoel dat dit klein stukje bos helemaal omringd is door water.

We beëindigden onze wandeling in De Schuur van Natuurpunt met een borrel en een hapje. Iedereen was nat, maar heeft erg kunnen genieten van het mooie bos en de interessante uitleg.

Aantal: Aantal: Aantal: Aantal:

Op schok in Zevenbergenbos

Op 13 oktober regende het pijpenstelen, maar het weerhield 30 bosliefhebbers niet om mee het Zevenbergenbos in Ranst te gaan verkennen.

Aantal:

Aantal: m

Afhalen bij boomkweker Armand Op de Beeck (Lierbaan 108, Putte) op 22 februari 2014, tussen 8 en 12u Afhalen op het kantoor van de Bosgroepen (’s Gravenwezelsteenweg 59-61, Wijnegem) op 21 februari 2014, tussen 9 en 16u Aanplant door boomkweker: richtprijs 1,5€/boompje vanaf 8 pakketten (excl. BTW) na terreinbezoek Aanplant door bosgroep › contacteer ons op 03/355.09.40 of antwerpenzuid@bosgroep.be

In kader van de week van het bos organiseerde onze bosgroep een gegidste wandeling in het Zevenbergenbos en de Bovenhof van het voormalig kasteel Zevenbergen. John Maes, onze eigen ondervoorzitter en voorzitter van de lokale Natuurpuntgroep gidste ons door het gevarieerde landschap met onder andere graslanden die begraasd worden door Galleways en zeer structuurrijke oude bossen. De bodem in het gebied varieert van nat naar droog en van zandig tot klei met hier en daar wat kalk. Deze kalkachtige gron-

den zijn restanten uit de periode toen de zee nog tot in Ranst kwam. Her en der kan je zelfs nog haaientanden terugvin den. Het bosgedeelte varieert niet alleen sterk qua bodemtype, maar ook het be heer beïnvloedt sterk hoe het bos eruit ziet. Er zijn delen van het bos dat beheerd worden door Natuurpunt, andere delen zijn een reservaat waar het nulbeleid van toepassing is en dan zijn er nog de bossen in eigendom van het Convent van Bethle hem.

We kregen het tragische verhaal van het kasteel van Zevenbergen te horen en kwa men zo te weten hoe de zusters van het Convent van Bethlehem het domein in eigendom hebben gekregen. Wat veel mensen niet weten is dat er op

Oude bomen in het arboretum van de Boven hof van het kasteel van Zevenbergen Bestellen:

Tegen 8 februari bij Bosgroep Antwerpen Noord/Zuid, ’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem, per mail naar antwerpenzuid@bosgroep.be , per telefoon 03/355.09.40 of per fax naar 03/355.09.45

Na bestelling gebeurt een voorlopige toewijzing van de bestelde bosrandpakketten, onder voorwaarde van beschikbaarheid en goedkeuring van Raad van Bestuur. Prijzen zijn exclusief 6% BTW. Factuur wordt door de boomkweker rechtstreeks naar de eigenaar verstuurd na afhaling. Prijzen kunnen nog licht wijzigen.

Bestuurder van de bosgroep, … iets voor u?

De Algemene Vergadering zal in 2014 niet alleen de jaarrekening, begroting en inhoudelijke werking bekijken, maar ze zal ook een Raad van Bestuur moeten samenstellen. Alle werkende leden van bosgroep Antwerpen Zuid vzw kunnen zich kandidaat stellen om bestuurder te worden. Indien je achter de werking staat van de bosgroep en actief wil meedenken over de optimalisatie van onze werking, aarzel dan niet en stel je kandidaat voor verkiezing van de Raad van Bestuur. Als je meer informatie wil over wat de functie van bestuurder juist inhoudt of je wil je kandidaat stellen, kan je terecht bij de coördinator Kathleen Vanderheyden (antwerpenzuid@bosgroep.be of 03/355.09.44).

Vergeet niet: je kan je tot en met 15 april kandidaat stellen!

Resultaten brandhoutverkoop 2013

De jaarlijkse brandhoutverkoop van de Bosgroep Antwerpen Zuid was dit jaar een waar succes! Met een grotere opkomst dan verwacht liep het zaaltje van café Blauwe Hoek in Duffel op 5 november meer dan vol.

De 31 aangeboden loten werden allen overlopen en mededankzij de goede medewerking van onze vrijwilligers gingen dit jaar alle loten over de toonbank! In totaal werd meer dan 324m³ hout verkocht aan een gemiddelde prijs van 13,25€/m³.

Naast het verwarmen van talloze gezinnen en het genereren van een kleine opbrengst voor de boseigenaars zal ook het bos er beter van worden! In veel gevallen gaat het om een bestrijding van Amerikaanse

vogelkers of andere exoten. In andere gevallen is de exploitatie een dunning in een jong bos, waardoor de resterende bomen

Stilstaan bij een ontwikkelende bosrand, verkregen via de Bosgroep

Raad van Bestuur van Bosgroep Antwerpen Zuid (niet op foto Carrie Verelst, Jean-Pierre Adriaenssens, Andy Van de Vijver en Rik Röttger) Sfeerbeeld brandhoutverkoop in zaaltje café Blauwe Hoek te Duffel

terug wat groeiruimte krijgen.

Eind oktober vertrokken een 60-tal boseigenaars en vrijwilligers van de Antwerpse bosgroepen richting Bierbeek, alwaar we een dag beleefden in Vlaams-Brabantse bossen met de Bosgroep Dijle-Geteland en ANB Vlaams-Brabant. Na een korte toelichting van Jeroen Franssens, bosgroepcoördinator ten velde, trokken we met één van hun leden Dries Claes het bos in. De familie Claes heeft een traditie van bosbeheer achter de rug, en kijkt ook vooruit in de tijd. Hun bossen visualiseren het harde werk en hun engagement om duurzaam bosbeheer na te streven. We laten hem graag aan het woord aan de hand van een aantal uitspraken. Na een middaglunch leidde Bart Meuleman ons doorheen hun visiegebied van Meerdaalwoud, alwaar recreatie en openstelling sterk verweven is in de bosbeheerkeuzes. We maakten kennis met hun ecoduct, hun bosbeheer in al dan niet toegankelijke bestanden en hun kijk op oude bomen. Een geslaagde dag waarbij we u laten meeproeven van de ervaringen in woord en beeld.

“Onze grootste uitdaging is te streven naar een gezonde hout- kolom waarbij de ecologische waarden automatisch volgen. Dat is volgens mij de basis om bos te vrijwaren en uit te brei- den. Laat dit ook een streven zijn van alle privé-boseigenaars. De missie van de bosgroepen die boseigenaars samenbrengt, geeft hierdoor bosbeheer in Vlaanderen ook terug kansen.”

Een privé-boseigenaar uit VlaamsBrabant aan het woord (Dries Claes):

“Het economisch aspect moet blijven kunnen, rendabel gericht om ook in de toekomst aan bosbeheer te blijven doen.”

“Contact met ANB op terrein is zeker ok.”

“De gedrevenheid van deze privé-boseigenaar, en nadien ook de beheerder van de bossen van de Vlaamse overheid (ANB) heeft me aangenaam verrast.”

“Bosbeheer betekent ook diversifiëren in aanpak want de beeldvorming evolueert ook doorheen de jaren.”

“Wat ooit een landbouwgrond was, heb ik één rotatie populier en dan eenmalig een groenbemester geplant. Nadien is er boskers aangeplant op 5m afstand van elkaar. Wat een onder begroeiing kregen we toen, ideale begeleiders. Na een excursie met veel ervaringsdeskundigen, werd beslist om deze begeleiders te verhakselen, waardoor de boskersen terug dikke takken kregen. Nu zijn er dus ruigtes als onderetage en wordt het echt moeilijk om het bos terug in gang te krijgen. Er gebeuren dunningen maar we moeten steeds sterk oppassen voor windval, waterlot en schorsbrand, dus de mate van vrijstellen is telkens zoeken naar een evenwicht.”

“Een uit de hand gelopen hobby en ik ben er nog gelukkig mee ook”

“Ne Canadapopulier van 3m48 omtrek. Hij staat hier goed, en hij zal hier nog wel efkes staan.”

“Bosgroepen zijn wel een voorbeeld dat je met weinig middelen veel kan realiseren. Nadruk op responsabilisering van eigenaars en ondersteuning van hun zelfredzaamheid, daar geraak je al ver mee.”

“De bodem is hier gelijk boter, alles groeit hier geweldig goed.”

Talrijke boseigenaars en vrijwilligers aan het woord:

“Durf bosbouw ook commercieel te bekijken, want dat geeft het bestaans- recht voor bossen en vooral het lange termijnbehoud.”

“ Zo’n rijke en gevarieerde bossen, daar zou ik ook wel eigenaar van wil- len zijn. Ze hebben hier geen kloem- pen nodig, de verjonging komt hier automatisch.”

“Goede wisselwerking tussen de Bosgroep en de boseigenaar, waarbij ik zelf mijn bosbeheer kan blijven doen.”

“Geduld is een mooie deugd in bosbouw! Ga nooit te overhaast te werk. Durf genera- tie overschrijdend denken!”

“Zo’n grote en dikke oude bomen, dat zijn we in de Kempen niet ge- wend! Een fantastische dag met en- thousiaste gidsen.”

Kreeg u ook zin om ervaringen op te doen bij andere bosbeheerders? Hou dan onze Bosgazet in het oog want onze kalender vertelt u per seizoen talrijke excursiemogelijkheden met de bosgroepen.

“Volgens mij komt er een moment - en we zijn er niet ver van - dat de ‘groenen’ populieren gaan aanplanten zoals voor de wielewaal.”

Net als de voorbije jaren kiezen de bosgroepen ervoor om u als boseigenaar vormingen allerhande aan te bieden. Het overzicht van de praktijkcursussen voor najaar 2014 en de inschrijvingsmogelijkheden krijgt u te zien in de volgende editie van april 2014. Het overzicht van bosgerelateerde cursussen kan u ook raadplegen via www.inverde.be .

“Bosbeheer, een uit de hand gelopen hobby, en ik ben er nog gelukkig mee ook!”

Tekst: Karolien Devriendt Foto’s: Noor de Laat en Jeroen Truyen

17de editie van de ANKONA-ontmoetingsdag

zaterdag 8 februari 2014 (UA - Campus Groenenborger, Antwerpen).

Naar goede gewoonte wordt jaarlijks de ANKONA-ontmoetingsdag georganiseerd op de tweede zaterdag van februari. Deze dag is het uitgelezen moment om collega-natuurliefhebbers te ontmoeten en nieuwtjes uit te wisselen. De 17de editie heeft plaats op zaterdag 8 februari 2014 op de UA-Campus Groenenborger (Groenenborgerlaan 171, 2020 Antwerpen) en start om 9u30. Reserveer deze datum alvast in je agenda! Het thema van deze dag is ‘Van het monitoren met e-DNA overgaan tot soortenbescherming’ Net zoals vorige edities wordt deze editie samen georganiseerd met het departement Biologie van de Universiteit Antwerpen (UA).

Het programma ziet er alvast veel belovend uit!

Klassiek hebben in de voormiddag workshops plaats en in de namiddag worden de lezingen in plenum georganiseerd. Je kan in de voormiddag dus zelf je programma samenstellen door te ‘zappen’ van de ene parallelle sessie naar de andere. We maken ook deze keer weer gebruik van de ‘bioruimte’ (microscopiezaal kelderverdieping) zodat we praktische workshops kunnen organiseren. In de voormiddag is er een praktisch workshop over ‘Kijken naar de anatomie van bladeren’ en in de namiddag eentje over ‘Vleermuizen onderzoeken in de fortengordels’.

Het volledig programma kan u vanaf midden november op de ANKONAwebsite (www.ankona.be) raadplegen.

Kort na de middagpauze is er nog de klassieke ‘korte berichten’-rubriek waarbij iedere organisatie of vrijwilliger een item kort kan komen toelichten dat verband houdt met natuurstudie. Volgende korte berichten staan al geprogrammeerd: ‘Dieren onder Wielen-project 2.0’, ‘de nieuwe website van AMK’, recente publicaties en activiteiten, … Gedurende de dag kan je info- en boekenstands van diverse (natuur-)verenigingen bezoeken.

Deelname is gratis, maar vooraf inschrijven is verplicht en kan t.e.m. 1 februari 2014.

Inschrijven doe je bij voorkeur (vanaf eind december) digitaal via de ANKONAwebsite: www.ankona.be (rubriek 'ontmoetingsdagen' en ‘kalender’)

Meer info:

ANKONA-secretariaat:

Desguinlei 100, 2018 Antwerpen

e-mail: ankona@admin.provant be

Peggy Beers (ma/di/don): tel. 03 240 57 28

e-mail: ankona@admin.provant.be

websites: www.ankona.be

http://nl-nl.facebook.com/ankona.provant

Zondag 19 januari 2014

Infowandeling / bosbabbel in Mol Wezel en balen berkenbos

In het bosgebied van Wezel en Berkenbos, dat oorspronkelijk deel uitmaakte van de Groote Heide, gingen door de bebossing in de 19e eeuw met mijnhout veel natuurwaarden grotendeels verloren. Bovendien heeft het industriële verleden zijn sporen achtergelaten. Toch zijn er in het gebied nog tal van potenties voor natuurontwikkeling aanwezig.

Sinds de opstart van de boscomplexen Wezel en Berkenbos kon de bosgroep een 60-tal boseigenaars ondersteunen bij het beheer van hun bos. Vanaf 2014 zullen de geplande bosbeheerwerken (dunningen, groepen- en omvormingskappen, venherstel, exoten, aanplant bosranden en kloempen) worden uitgevoerd. Door de hoge recreatiedruk in het gebied zal er bovendien gewerkt worden aan de opmaak van een toegankelijkheidsregeling. De bosgroep nodigt daarom boseigenaars, omwonenden, bosliefhebbers- en gebruikers uit om tijdens een boswandeling samen de geplande beheerwerken te bekijken met ruime gelegenheid voor discussie. Na de wandeling trakteert de bosgroep met een verwarmend drankje.

Organisatie: Bosgroep Zuiderkempen vzw

Gids : Chris Meeuws en enkele enthousiaste boseigenaars

afspraak: 9u30 aan de vroegere Kapel Rijsbergdijk, Streekweg 11 te Balen; einde om 12u

Zaterdag 1 februari 2014 nieuwjaarsactiviteit in bouwel!

Na een licht ontbijt in taverne Paardenhof maken we een wandeling (ruim 3 km) door boscomplex Echelpoel. Guy Valckx leidt in ons in de wereld van de jacht. We zullen een groep jachthoornblazers en de mensen van de Hasseltse jachthondenvereniging aan het werk zien! Er is ook tijd voor het bekijken van enkele door de bosgroep beheerde en voor de jacht belangrijke percelen in het gebied. Tussendoor kunnen we genieten van een verwarmende versnapering!

Gids : Guy Valckx en personeel + Raad van Bestuur Bosgroep Kempense Heuvelrug

Organisatie: Bosgroep Kempense Heuvelrug

afspraak: Zaterdag 1 februari 2014 om 8u45 aan Taverne Paardenhof, Echelpoel 16 in Bouwel.

inschrijven: Inschrijven is verplicht vóór 23 januari 2014 bij Annick Vangenechten (014/859017) of op kempenseheuvelrug@bosgroep.be

Gelieve het aantal personen erbij te vermelden. Alle leden + familie zijn welkom!

Zondag 23 februari, 10u l aarzen aan voor het niels broek!

Het Niels Broek, de zoetwaterschorren langs de Rupel, de polders van Niel en Schelle vormen een groene long langs de Rupel. We trekken er met de bosgroep op uit om deze groene long langs de Rupel te gaan ontdekken. De lokale natuurpuntgroep is er momenteel bezig met de omvorming van populierenbos naar een meer streekeigen broekbos, de herinrichting van de historische Broeklei naar een meer natuurlijke dreef, met onder meer het aanplanten van zomereiken en de herwaardering van een oude vlasrootput.

afspraakplaats: Parking einde Tolhuisstraat Schelle, vlak aan de Rupeldijk inschrijven: is gratis, maar verplicht op antwerpenzuid@bosgroep.be of 03/335.09.40

Organisatie: Bosgroep Antwerpen Zuid vzw

Gids: Erik De Keersmaecker, Natuurpunt Rupelstreek

Zondag 27 april 2014 op verkenning in nieuwe boscomplex de Halse bossen!

Natuur- en bosbeheer bij een privéboseigenaar? Met deze wandeling komen we in aanraking met verschillende praktijkvoorbeelden waarin wordt aangetoond dat particulier bos- en natuurbeheer weldegelijk kan; ondanks de soms erg diverse doelstellingen die mensen aan hun bos geven. In kader van de opstart van het boscomplex de Halse Bossen passeren we enkele percelen waar in het verleden beheerwerken werden uitgevoerd, onderzoeken we welke impact deze hebben op het heden en in de toekomst, en vergelijken we die met andere, reeds lang onbeheerde percelen. Zo ontdekken we samen welke voor- en nadelen bosbeheer met zich mee kan brengen!

Organisatie: Bosgroep Antwerpen Noord vzw en Bosgroep Antwerpen Zuid vzw

afspraak: Zondag 27 april 2014, vertrek om 10.00 u rond het Drijhoekbos (exacte locatie wordt op 17 april aan alle ingeschrevenen bezorgd).

inschrijven: Inschrijving is gratis maar verplicht voor woensdag 16 april 2014 via antwerpennoord@bosgroep.be, antwerpenzuid@bosgroep.be of telefonisch op 03/355.09.40

bosgroep antwerpen Noord vzw

’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem

Tel.: 03/355.09.40

Fax.: 03/355.09.45

Mail: antwerpennoord@bosgroep.be

Coördinator: Karolien Devriendt • 0475/75.77.98

Adviseur: Gijs Bracke • 0470/21.38.94

Medewerkster: Britt Van Cotthem en Marleen Brosens

bosgroep antwerpen zuid vzw

’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem

Tel.: 03/355.09.40

Fax.: 03/355.09.45

Mail: antwerpenzuid@bosgroep.be

Coördinator: Kathleen Vanderheyden • 0476/76.18.25

Adviseur: Gijs Bracke • 0470/21.38.94

Medewerkster: Britt Van Cotthem en Marleen Brosens

bosgroep noorderkempen vzw

Hoge Mouw, Lichtaartsebaan 45, 2460 Kasterlee

Tel.: 014/85.90.19

Fax.: 014/85.90.21

Mail: noorderkempen@bosgroep.be

Coördinator : Wim Boonen • 0474/74.17.31

Adj.-coördin.: Greeven Kevin • 0477/63.12.47

Medewerkster : Elly Maes

bosgroep Zuiderkempen vzw

Kamp C, Britselaan 20, 2260 Westerlo

Tel.: 014/27.96.57

Fax.: 014/27.96.69

Mail: zuiderkempen@bosgroep.be

Coördinator: Jan Seynaeve • 0474/99.99.35

Adj.-coördin.: Pieter-Jan Swinnen • 0478/78.20.22

Jeroen Truyen • 0475/80.73.36

Hans Van Lommel • 0474/85.91.11

Medewerkster: Rebecca Himschoot

bosgroep Kempense Heuvelrug vzw

Hoge Mouw, Lichtaartsebaan 45, 2460 Kasterlee

Tel.: 014/85.90.17

Fax.: 014/85.90.21

Mail: kempenseheuvelrug@bosgroep.be

Coördinator : Noor de Laat • 014/85.90.17

Adj.-coördin.: Dennis Berckmans • 0472/50.05.11

Joost Malliet • 0477/93.25.51

Medewerkster: Annick Vangenechten en Elly Maes

medewerker terreinwerkzaamheden

Chris Meeuws : 0478/45.51.38

Mail: chris.meeuws@groenkempen.provant.be

In samenwerking met:

De Bosgazet verschijnt viermaal per jaar, telkens een 5.600 exemplaren en is een uitgave van de Antwerpse bosgroepen. Verantwoordelijke uitgever en eindredactie: Karolien Devriendt, Secretariaat en vormgeving: Marleen Brosens, Bosgazet: ’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem, tel: 03/355.09.40, fax: 03/355.09.45, email: antwerpenzuid@bosgroep.be, AFGIFTEKANTOOR 2099 ANTWERPEN X - P608022

website: www.bosgroepen.be