Bosgazet 62

De Bosgazet verschijnt viermaal per jaar, het is een uitgave van de Antwerpse Bosgroepen en wordt zowel digitaal als per post verstuurd naar leden en geïnteresseerden.

Verantwoordelijke uitgever en eindredactie: Jan Wauters

Fotograaf voorblad: Bosgroep Kempen Noord vzw

Lay-out: Koloriet - Leefdaal

Contact rond Bosgazet: Kamp C, Britselaan 20C, 2260 Westerlo, 014 27 96 57 zuiderkempen@bosgroep.be www.bosgroepen.be.

Beste boseigenaars,

Na deze zachte en grijze winter staan we allen te wachten om de knoppen te zien uitlopen van al wat groeit en bloeit. Tegelijkertijd hopen we op een zomer met voldoende water zodat onze bomen nog wat verder kunnen herstellen van de drie droge zomers die hen hebben uitgeput. We merken de laatste jaren dat steeds meer bomen het slachtoffer worden van nieuwe plagen. Onze hoofdbekommernis is dan ook hoe we onze bossen weerbaar kunnen maken tegen de klimaatopwarming. De bosgroepen zijn hier actief mee bezig. In deze bosgazet staan de resultaten van een studie van de universiteit van Gent die de vitaliteit van linde, boskers en haagbeuk in arme standplaatsen onder de loep heeft genomen. Naast de zorg voor het beheer en de ontwikkeling van bestaande bossen, ondersteunen we alle geïnteresseerde eigenaars ten volle met de ontwikkeling van nieuwe bossen. Gronden vinden die hiervoor in aanmerking komen is in ons klein en dicht bevolkt landje geen gemakkelijke zaak. We merken echter dat er heel wat dynamiek en enthousiasme is om hier werk van te maken. Dat is alvast heel hoopgevend!

Jan Milis

Voorzitter bosgroep Zuiderkempen

Bosgroepen, wat zijn dat?

Veel van de bossen in Vlaanderen zijn in privéhanden. De bosjes zijn vaak kleiner dan een hectare en zeer versnipperd. Om op een duurzame en rendabelere manier aan bosbeheer te doen, zijn De Bosgroepen opgericht ter ondersteuning van de vele boseigenaars. Boseigenaars krijgen een professioneel advies en kunnen samenwerken met andere boseigenaars in de buurt. Elke boseigenaar is vrij om al dan niet gratis lid te worden en gebruik te maken van De Bosgroep-diensten. Men behoudt de volledige zeggenschap over het beheer van zijn eigendom. Een kans om te grijpen!

De belangrijkste taken van De Bosgroep zijn informeren, sensibiliseren en organiseren. Je kan ons contacteren voor:

gratis, onafhankelijk en vrijblijvend advies

– informatie over hoe je bos duurzaam kan beheerd worden

– organisatie van wandelingen, cursussen en excursies

– uitvoering van gezamenlijke bosbeheerwerken: dunnen, exotenbeheer, houtverkopen

– hulp bij de bosadministratie: kapmachtigingen, subsidies en beheerplannen

– ondersteuning bij aanplantingen

optimaliseren van de toegankelijkheid van je bos

Contact

Verhuisd? Vragen over uw lidmaatschap? Neem dan contact op via 014 27 96 57 of zuiderkempen@bosgroep.be

De Bosgazet of Nieuwsbrief analoog of digitaal ontvangen? Of dit aanpassen? Kan je zelf doen via de link web.provincieantwerpen.be/cn/avrml/bosgroepen.

De Antwerpse Bosgroepen in cijfers

We hebben het voorbije jaar weer heel wat gerealiseerd om onze provincie te voorzien van meer en gezonder bos. Uitgedrukt in cijfers zag 2021 er voor de Antwerpse Bosgroepen uit als volgt.

Houtmarkt oververhit

Wie aan het (ver)bouwen of klussen is, ondervindt aan den lijve dat de prijzen voor bouwmaterialen de pan uitswingen, zeker wat houtproducten betreft. Op amper een jaar tijd zijn de prijzen voor gezaagde houten planken verdubbeld en voor OSB-platen zelfs verdrievoudigd. Wat is er aan de hand? Is dit een tijdelijk fenomeen of is hout het nieuwe goud?

Vraag en aanbod

De houtmarkt is een wereldmarkt: gebeurtenissen aan de andere kant van de wereld hebben impact op de prijs voor een plank bij onze lokale houthandelaar. De onzekerheid die er heerste tijdens de coronacrisis heeft veel bedrijven ertoe aangezet een lage stock aan te houden. Nu de vraag uit de bouwsector sneller aantrekt dan verwacht, kunnen de zagerijen en houtverwerkende indu-

Europese markt richtten. China koopt steeds meer boomstammen aan in Eu ropa om hun houtverwerkende industrie te kunnen blijven voeden. Zo lag de ex port van Belgisch rondhout naar China in 2020 maar liefst zes keer hoger dan in 2018. Een deel hiervan valt te verklaren door de uitzonderlijke export van naaldhoutbomen afkomstig uit sanitaire noodkappingen na aantasting door schorskevers. Maar ook andere boomsoorten zijn steeds meer gegeerd om de retourvrachten van Chinese containerschepen mee te vullen. Zo is leidde de Chinese ‘houthonger’ ertoe dat de prijs van eikenstammen op enkele maanden tijd bijna werd verdubbeld.

Think global, act local

Van het hout dat we gebruiken, van woningbouw tot wc-papier, komt ongeveer 80% uit Europese bossen. De rest komt uit Noord-Amerika (o.a. Canada) en de tropen. De schaarse bossen in onze dichtbevolkte regio kunnen slechts 10% van het hout produceren dat we in Vlaanderen jaarlijks consumeren, de zogenaamde ‘zelfvoorzieningsgraad’. Het volume hout dat men in onze Vlaamse bossen oogst, wordt geraamd op 525 000 m2 per jaar, zo’n 70 vrachtwagens per dag. De resultaten van de laat-

groter dan het volume dat gekapt wordt.

Opmerkelijk is dat de helft van het beperkte volume hout dat we zelf produceren rechtstreeks naar het buitenland wordt getransporteerd. In de eerste plaats naar buurlanden als Nederland en Frankrijk, maar ook naar het Verre Oosten. Het deel dat in Vlaanderen wordt verwerkt wordt voornamelijk gebruikt voor plaatmateriaal (51% OSB-platen) en verpakkingshout (32% paletten), met als voornaamste boomsoorten den en populier. Van kwaliteitsvol loofhout zoals eik en beuk wordt ongeveer een kwart verzaagd tot timmerhout, de rest wordt verwerkt in plaatmateriaal.

Wat brengt de toekomst?

De transitie naar ecologisch wonen zal de vraag naar hout nog verder doen toenemen. Hout is immers een duurzame, CO2-neutrale en hernieuwbare grondstof waardoor houtskeletbouw steeds vaker de norm wordt bij nieuwbouw- en renovatieprojecten. Om de ecologische impact zo klein mogelijk te

houden is het belangrijk dat het hout lokaal geproduceerd én verwerkt wordt. Op dit vlak staan we in Vlaanderen nog voor belangrijke uitdagingen.

Verwacht wordt dat het aandeel van lokaal geproduceerd én verwerkt hout in Vlaanderen in de toekomst verder zal dalen. Uit een studie van de Belgische Houtconfederatie blijkt dat het aantal zagerijen de voorbije decennia is afgenomen van 313 naar 95. Daarvan bevinden zich er 32 in Vlaanderen en 63 in Wallonië. Het totale volume hout dat deze sector jaarlijks verwerkt, is de voorbije tien jaar met een kwart afgenomen, wat aantoont dat het verdwijnen van kleinere zagerijen niet gecompenseerd wordt door een toenemende capaciteit van grotere zagerijen. Er is dus dringend nood aan beleidsinitiatieven om een verdere daling van de lokale verwerkingscapaciteit en het verdwijnen van de bijhorende expertise te stoppen. Een striktere regelgeving op de export van houtstammen zou kunnen bijdragen aan een grotere bevoorradingszekerheid voor lokale zagerijen.

Ook moet men nagaan op welke manier ons lokaal geproduceerd hout een hoogwaardigere toepassing kan krijgen. Actueel wordt ruim 40% van het hout uit Vlaamse bossen verwerkt tot verpakkingsmateriaal met een doorgaans korte levensduur. Dit terwijl de technologie bestaat om ‘minderwaardig’ naald- en populierenhout te verwerken tot hoogwaardige bouwmaterialen zoals gelijmde houten spanten, multiplexplaten, blokplaten en zelfs buitentoepassingen na thermische behandeling.

Tenslotte zou er ook een beleidsstrategie moeten komen om onze lage zelfvoorzieningsgraad van hout te stabiliseren en indien mogelijk geleidelijk te laten stijgen. Door de naaldhout- en populierenbossen, waar Vlaanderen om historische redenen rijk aan is, is er een verwerkingsindustrie gegroeid rond deze houtsoorten. Omwille van het klimaat, de biodiversiteit en risicospreiding kiest men er nu voor om het aandeel van deze soorten in onze bossen te verminderen, dus op termijn zal de verwerkingsindustrie deels moeten omschakelen naar andere boomsoorten. Een mooi voor-

beeld is de productie van OSB-platen waarbij nu ook een deel loofhout wordt gebruikt, terwijl deze platen in het verleden enkel met naaldhout werden geproduceerd.

Ook de afname van het bosareaal waar nog aan houtproductie wordt gedaan, bedreigt onze zelfvoorzieningsgraad. Enerzijds zijn er aanzienlijke oppervlaktes bos die omgezet worden naar open natuur (bv. voor heideherstel) en anderzijds is er een substantieel bosareaal met een reservaatstatuut waar geen houtoogst meer gebeurt. Belangrijk is dat er wordt nagedacht of het wenselijk is om de daardoor verdwenen potentie aan houtproductie op andere locaties te compenseren en welke strategie hiervoor wordt gevolgd. Hierbij zou men kunnen bekijken welke rol de geplande 10 000 ha bosuitbreiding zou kunnen spelen in het vrijwaren van onze zelfvoorzieningsgraad.

Langetermijn investering

Een belangrijke uitdaging voor de komende generaties is om blijvend te voorzien in duurzame grondstoffen. Niet enkel de metalen voor batterijen van elektrische wagens of chips voor elektronica, maar ook een basisgrondstof als hout. De actuele houtcrisis toont aan dat het belangrijk is om hier een langetermijnvisie rond te ontwikkelen. In Vlaanderen beschikken we amper over ertsen of mineralen, maar hebben we wel grond waarop de hernieuwbare grondstof hout kan groeien. Misschien moeten we het momentum rond bosuitbreiding aangrijpen om na te denken over hoe een deel van deze nieuwe bomen toekomstige generaties kan helpen om te voorzien in hun behoefte aan hout?

Door Bosgroepen Oost-Vlaanderen

Bronnen: Vincent Defays, Andries Saerens, Situatieschets van de Belgische zagerijsector in 2020 (Belgische Houtconfederatie); Jan Oldenburger, Dries Van der Heyden, Fons Voncken & Bert De Somviele, Vraag en aanbod op de houtmarkt in Nederland en Vlaanderen (Interregproject eco2eco); Karin Eeckhout, Factcheck Nee, niet 80% van de in Vlaanderen gekapte bomen wordt naar China verscheept (Knack, september 2021)

Houtskeletbouw is één van de mogelijkheden om hout optimaal te benutten ­ © FP Supply

Praktijkbossen voor klimaatslim bosbeheer

Klimaatverandering is niet weg te denken uit de actualiteit. Wereldwijd zijn wetenschappers, politici en vele bezorgde burgers en organisaties er intensief mee bezig. Bossen kunnen een belangrijk onderdeel van de oplossing vormen in de opname van CO2 en het bufferen van extremen. Tegelijkertijd ondervinden zij zelf al negatieve effecten van klimaatverandering, ook in onze streken. Denk maar aan extreme weerfenomenen zoals de lange periode van droogte in de jaren 20182019 met vervolgens ziekten en plagen die daar handig op in hebben gespeeld zoals de letterzetter in de fijnspar bestanden met massale sterfte tot gevolg.

De drie Antwerpse Bosgroepen en BOS+ staken in de zomer van 2021 de koppen bij elkaar en schreven een project uit rond dit thema. Samen met partners Stichting Kempens Landschap en provincie Antwerpen gaan we voor het uitbouwen van 12 locaties met ‘voorbeeldbossen’ voor klimaatslim bosbeheer in de provincie Antwerpen. Het is de bedoeling dat deze voorbeelden als inspiratie dienen voor andere boseigenaren, experts en beheerders zodat klimaatslim bosbeheer breder zal worden toegepast. Ook het algemene publiek, met een extra focus op kinderen, wordt op een interactieve manier betrokken met het uitwerken van vier klimaatvriendelijke belevingsbossen.

Met dit project willen we onze bossen wapenen tegen wat er ons allemaal te wachten staat de komende decennia en ons eigen, lokale steentje bijdragen in de strijd tegen de klimaatverandering.

Klimaatslim bos als leerschool is een PDPO project in de subsidielijn “Omgevingskwaliteit door samenwerking”, gefinancierd door Europa, de Vlaamse overheid en Provincie Antwerpen.

Wie meer wil weten over het project mag zeker contact opnemen met de lokale Bosgroep.

Expertise­uitwisseling rond klimaatslim bosbeheer met deelnemers uit de Antwerpse bosgroepen, bosgroep Zuid­Nederland en het Vlaamse Agentschap voor Natuur en Bos.

Massale sterfte in fijnspar bestand door letterzetter, gestuwd door de langdurige droogte in 2018­2019

Rijkstrooiselsoorten op arme groeiplaatsen:

Ingekorte versie van het gelijknamig artikel van Kris Verheyen, Rilke Terryn, Wim De Schuyter & Jan Seynaeve

Om te onderzoeken of rijkstrooiselsoorten, die zelf vaak hoge eisen stellen aan de kwaliteit van de bodem, wel zullen gedijen op arme groeiplaatsen werkten Bosgroep Zuiderkempen en het Labo Bos & Natuur van de UGent samen in het kader van een masterproef voor de opleiding Bio-ingenieur Bos- en Natuurbeheer. We gebruikten een unieke databank met gegevens van bijna 1800 kloempen die sinds 2012 werden aangeplant in het werkingsgebied van bosgroep Zuiderkempen. Deze uitgebreide dataset liet toe om een rigoureuze selectie van kloempen langsheen een gradiënt van bodemvruchtbaarheid te maken om na te gaan vanaf welke bodemcondities de groei en vitaliteit van de geplante rijkstrooiselsoorten achteruit begint te gaan.

Situering

Bossen op arme groeiplaatsen worden in Vlaanderen en omliggende regio’s gedomineerd door gelijkjarige homogene naaldhoutaanplantingen. Het leeuwendeel van deze bossen werd in de loop van de 19e en 20e eeuw aangelegd op ‘woeste gronden’, om te voorzien in o.a. stuthout voor de opkomende mijnbouw. De laatste decennia heeft de veranderde maatschappelijke en omgevingscontext geleid tot een koerswijziging in het beleid en beheer van deze naaldhoutaanplantingen. De uitdagingen waarmee beheerders vandaag geconfronteerd worden - zoals het verlies van biodiversiteit, de steeds sterker doorzettende klimaatverandering, de toenemende behoefte aan aantrekkelijke groene recreatieruimtes en de blijvende/stijgende vraag naar de duurzame grondstof hout - dwingen hen om op een andere manier over bossen en bosbeheer na te denken. De omvorming

van de homogene naaldhoutaanplantingen naar meer soortenrijk, structuurrijk én weerbaar bos is al enkele decennia aan de gang; deels door actief ingrijpen van beheerders, maar ook passief door spontane dynamieken in deze bossen. Het aandeel homogene naaldhoutbestanden in het Vlaamse bos is tussen 1997-1999 en 2009-2019 gedaald van 37% naar 27%, terwijl het aandeel naaldhout met bijmenging van loofhout in deze periode gestegen is van 7 naar 11%. Daarnaast is in dezelfde tijdsperiode het aandeel bestanden met grove den als hoofdboomsoort gedaald van 33% naar 25%.

Eén van de maatregelen die beheerders kunnen nemen om naaldhoutbossen om te vormen tot meer divers en weerbaar

bos is het groepsgewijze aanplanten van rijkstrooiselsoorten, zoals boskers, winterlinde, haagbeuk, ratelpopulier en gewone esdoorn. Inbreng van deze soorten met goed verterend bladstrooisel kan op termijn leiden tot een betere afbraak van de strooisellaag, een snellere vrijstelling van voedingsstoffen en ontzuring van de bosbodem, wat de vitaliteit van het bos ten goede zal komen. Het inbrengen van groepsgewijze aanplanten of ‘kloempen’ werd de laatste jaren sterk gepromoot. Er zijn er dan ook honderden verschenen in de Vlaamse bossen. Maar tot dusver werd er geen systematische evaluatie uitgevoerd van de groei en vitaliteit van de rijkstrooiselsoorten aangeplant op arme groeiplaatsen.

Materiaal & Methoden

Het proefopzet bestond uit twee luiken. We vergeleken (1) de vitaliteit van 20 boomsoorten in kloempen op een optimale groeiplaats en (2) de vitaliteit van drie rijkstrooiselsoorten in kloempen op zes groeiplaatsen langs een gradiënt van bodemvruchtbaarheid.

Voor het eerste luik focusten we op het zogenaamde Kloempenbos in Laakdal

figuur 1: 92 kloempen van 20 verschillende boomsoorten in het Kloempenbos aan de Broekstraat te Vorst – Laakdal

groeiplaatsen: limits to growth?

gepubliceerd op 12 oktober 2021 in Bosrevue 97b. 1-9.

(Fig. 1). Het Kloempenbos werd in het najaar van 2015 aangeplant op een gefreesde kapvlakte van populier. Het bos is gelegen op de rand van de vallei van de Kleine Laak en heeft een, naar Kempische normen, zeer vruchtbare bodem (licht zandleemtextuur, goede vochtvoorziening en aanvoer van basisch kwelwater) waarop landbouw werd bedreven tot in de jaren 1960. De aanplant bestaat uit 92 kloempen van 20 verschillende boomsoorten en biedt dus de mogelijkheid om de groei en vitaliteit van deze brede waaier aan bosboomsoorten, groeiend in quasi optimale omstandigheden, te vergelijken.

Voor het tweede luik kozen we drie courant gebruikte rijkstrooiselsoorten (boskers, haagbeuk en winterlinde) en zochten per soort minimaal vier kloempen op vijf bodemtypes langsheen een bodem-

vruchtbaarheidsgradiënt (matig vochtig lemig zand, droog lemig zand, matig vochtig zand, droog zand en stuifduinen) Tijdens de zomer en het najaar van 2020 hebben we per kloemp tien bomen opgemeten (hoogte, vitaliteitsscore), een bodemstaal (0-30 cm) voor chemische analyses genomen, een vegetatie-opname gemaakt en de bedekking van de boom- en struiklaag ingeschat in een straal van 5 m rond de kloemp.

Resultaten

Na vijf groeiseizoenen waren grote verschillen waar te nemen in de hoogte van de bomen in het Kloempenbos (Fig. 2). De snelst groeiende soort (grauwe abeel) was na vijf jaar drie keer zo hoog als trage groeiers zoals zwarte walnoot, tamme kastanje en elsbes. Naast grauwe abeel groeiden

Figuur 2: Gemiddelde hoogte (in cm; met 95% betrouwbaarheidinterval) na vijf groeiseizoenen van de 20 boomsoorten die eind 2015 aangeplant werden in het Kloempenbos in Laakdal. De drie soorten die geselecteerd werden voor verdere analyse staan in het rood gekleurd.

ook zwarte populier en ratelpopulier, schietwilg, gewone esdoorn, zachte berk en boskers meer dan één meter in de hoogte per jaar. Op rijkere groeiplaatsen hebben deze soorten een groot potentieel om snel een getemperd bosmicroklimaat te generen, wat steeds belangrijker wordt in het licht van klimaatverandering.

De performantie van de drie bestudeerde rijkstrooiselsoorten op de armere groeiplaatsen was duidelijk lager dan deze in het vruchtbare Kloempenbos. Met name op de armste groeiplaatsen (stuifduinen en zandgronden zonder bemestingsvoorgeschiedenis) lieten de vitaliteit en groei al na vijf jaar te wensen over en men kan bijgevolg de vraag stellen of het zinvol is om er met deze soorten aan de slag te gaan (Fig. 3). De verwachting is bovendien dat de vitaliteit en groei nog zal afnemen naarmate de boompjes ouder worden. Daarbij moet wel de kanttekening gemaakt worden

dat op deze erg arme en zure groeiplaatsen ook de meer courant gebruikte soorten, zoals eik en berk, niet optimaal presteren.

Op de armste groeiplaatsen zou wel overwogen kunnen worden om soorten aan te planten die een goed afbrekend bladstrooisel combineren met lagere bodemvereisten zoals hazelaar, lijsterbes en ratelpopulier, maar gegevens over hun groei en vitaliteit op dergelijke groeiplaatsen ontbreken vooralsnog.

Op de iets rijkere lemige zandbodems en op bodems met een bemestingsge-

schiedenis groeiden de drie soorten wel behoorlijk en kan hun introductie zeker overwogen worden.

Conclusie

Als eindconclusie kan gesteld worden dat er wel degelijk een potentieel is voor het gebruik van rijkstrooiselsoorten bij de diversifiëring van bossen op arme groeiplaatsen, zeker op bodems met een landbouwverleden, maar dat er belangrijke ‘limits to growth’ zijn op de armste groeiplaatsen.

Figuur 3: Gemiddelde hoogtegroei in cm/jaar (met 95% betrouwbaarheidinterval)op de bestudeerde bodemtypes (P_c­d: matig vochtig licht zandleem; S_c­d en S_a­b: respectievelijk matig vochtig en droog lemig zand; Z_c­d en Z_a­b: respectievelijk matig vochtig en droog zand; X: stuifduin)

Branstbos, De grootste bebossingsactie in Vlaanderen: de gemeente Bornem kocht 12 hectare grond aan, waarvan er nog 8,5 hectare bebost moest worden. Met hulp van de Bosgroep Antwerpse Gordel werd deze oppervlakte bebost in 1 week tijd. Inwoners, schoolkinderen, sponsors en jeugdbewegingen staken de handen uit de mouwen en plantten 12.100 boompjes. De peter en de meter van Branstbos, Marc Van Ranst en Sabine Hagedoorn, zagen dat het goed was!

Bij een geëngageerde private eigenaar in Kalmthout gingen we aan de slag om twee bestaande poelen te ruimen van slib en te voorzien van zacht glooiende oevers om ze op te waarderen voor amfibieën. Deze samenwerking met het Regionaal Landschap De Voorkempen vzw kadert in een groter geheel van heropwaardering van dit pareltje bos waarbij beheerwerken, bosuitbreiding en opmaak van een natuurbeheerplan allemaal aan toe bijdragen. Een stukje natuur om te koesteren!

Op zaterdag 19 februari werden de bewoners rond Hutveld uitgenodigd om hun eigen buurtbos aan te planten. Een waar plantfeest voor jong en oud, onder begeleiding van de lokale Bosgroep Antwerpse Gordel vzw. Zo’n 1.200 boompjes vonden hun weg naar deze nieuwe speelplek met speelnatuur waar ruimte voor waterinfiltratie en speelheuvels elkaar afwisselen. Dit nieuwe bos past ook helemaal in de doelstelling van de gemeente Ranst om elk jaar 1 hectare extra bos te planten.

Voor Bosgroep Antwerpse Gordel was dit één van de 21 plantacties ter realisatie van meer dan 20 ha nieuw bos.

ANTWERPSE GORDEL

ANTWERPSE GORDEL

ANTWERPSE GORDEL

ZUIDERKEMPEN

Om de weerbaarheid van de bossen in Teunenberg-Nieuwe hoeve verder te verhogen, hebben de bosgroep en de private boseigenaars nieuwe afspraken gemaakt om de bossen te dunnen én biodiverser te maken door extra bomen aan te planten. In de loop van de maanden februari-maart 2022 werden verplegingskappen uitgevoerd. Deze zorgen voor meer licht in de bossen. Hiervan profiteren zowel de mooiste ‘oude’ naaldbomen als de jonge loofbomen en struiken die hun plaats trachten op te eisen in het voormalig homogene naaldbos. Ook werden een aantal zieke fijnsparbestanden, aangetast door de letterzetter, gekapt om er nieuwe gemengde bossen te planten. De aanplantingen zullen in de winter 2022-2023 plaatsvinden. Door ook te kiezen voor soorten met een goed afbreekbaar blad zoals esdoorn en linde wil de bosgroep de bosbodem minder zuur maken. In de bosrand worden er verschillende struiksoorten aangeplant (hazelaar, meidoorn, kornoelje, lijsterbes, Europese vogelkers, …). Deze bosranden zijn van groot belang voor allerhande vogels, insecten, vleermuizen… Als resultaat beogen we een bosgebied met meer weerbaarheid, meer biodiversiteit en plaats voor recreatie, natuur en houtoogst.

Ook het bedreigde Oranjetipje heeft baat bij gevarieerde bosranden

ZUIDERKEMPEN

Bosgroep Zuiderkempen investeert in meer biodiverse én weerbare bossen. Ze doet dit samen met Stichting Onroerend Erfgoed in Geel-Bel en met de Vlaamse Landmaatschappij in Herselt en Laakdal. In het boscomplex Geel-Bel verrijkten we de naaldhoutbestanden met 100 kleine verjongingsgroepen en diversifieerden we de struiklaag. Zo vonden 1000 wintereiken en 500 hazelaars hun weg naar de Belse bossen!

Vanuit ons eigen investeringsfonds “Weerbare bossen” en met inbreng van projectengelden van de Vlaamse Landmaatschappij in het kader van het landinrichtingsproject “De Merode Prinsheerlijk platteland” gingen er het voorbije plantseizoen 2250 bomen en struiken in de grond. Hiermee steeg het aantal lopende meter inheemse en standplaatsgeschikte bosrand met 1457 meter! Deze gevarieerde bosranden zorgen mee voor extra levensruimte voor de bedreigde populaties van de vlindersoorten Oranjetipje in Eindhout en de Kleine ijsvogelvlinder én alle vleermuissoorten in Hertberg.

Alle 100 verjongingsgroepen van wintereik in boscomplex Geel­Bel werden op kaart gezet

De bosgroep toonde met veel trots het resultaat van de natuur-inrichtingswerken (PSN) op Hoge heide tijdens een wandeling met buurtbewoners en geïnteresseerden.

Aan het ecoduct De Munt werd een nieuw klimaatbos van 1,6 hectare groot aangeplant door de stad Hoogstraten en vele partners waaronder Bosgroep Kempen Noord. Vlaams Minister voor Omgeving en Klimaat Zuhal Demir zakte op 19 februari af om het startschot te geven voor een kleinschalige publieke aanplantactie.

Eind januari vond een herbebossing plaats van een perceel van 1,6ha in Geel-Ten Aard. Samen met alle vrijwilligers, bestuurders en sympathisanten werden 3000 nieuwe boompjes geplant: zwarte els, boskers, wintereik, spork, hazelaar, meidoorn, Europese vogelkers. Tussendoor was er tijd om bij te praten bij een gezellige winter BBQ!

Het derde leerjaar van Basisschool

Wijngaard kwam op 23 februari enthousiast bomen planten aan het Blosocentrum in Herentals.

Na de verhuis van Bosgroep Kempen Noord en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete in 2020, is de Pastorie in Oosthoven officieel ingehuldigd op 21 december 2021. Dit gebeurde in kleine groep, buiten aan een vuurtje, met de mensen die het project waar maakten. Bedankt aan allen!

ZUIDERKEMPEN

Op 16 december genoten de vrijwilligers van Bosgroep Zuiderkempen van een welverdiende eindejaarsactiviteit in bosgebied de Molen te Westerlo. Er werd gewandeld langs positieve beheerverhalen en schone zichten. Aan de voet van de Beddermolen werd de namiddag afgesloten met een stevige portie gezelligheid bij zonsondergang!

Foto: Guy Janssens

Mutsers, mutsaards of takkenbossen

Marc Peeters is naast vrijwilliger en bestuurder bij de bosgroep Kempen Noord ook molenaar van de windmolen ‘In Stormen Sterk’ in Gierle. In een toekomstig multifunctioneel gebouw naast de molen is een authentieke bakoven voorzien. Deze zal warm gestookt wordt met hout en ‘mutsaards’. De windmolen in Gierle werd in 2014 terug in gebruik genomen na restauratie. Iedere laatste zondag van de maand wordt de molen open gesteld en wordt er gemalen als de wind het toelaat. Er kan in de toekomst ook brood gebakken worden in de bakoven.

BG: Dag Marc, dat authentieke brood bakken, hoe begin je daar aan?

Marc: Ik volgde eerst een opleiding over hakhoutbeheer in houtkanten. Daaruit bleek, naast brandhout en takkenbossen, een rijk historisch gebruik: stelen voor gereedschap, eetgerei, hekwerk, meubels,…. Van dat historisch gebruik is echter weinig of niets overgebleven. Voor specifiekere informatie ben ik bij het MOT ten rade gegaan, het Museum Oude Technieken in Grimbergen (www. mot.be), en bij collega molenaars. Ik vond er informatie over de geschiedenis van de bakoven. Men geeft aan welk hout je best kan gebruik om te stoken. Wanneer in bepaalde streken het hout eerder schaars was, werd elke beschikbare lichte brandstof gebruikt: afval van vlas, hopranken,… Waar meer hout ter beschikking was ging de voorkeur uit naar loofhout. De soorten met hoge stookwaarde zoals haagbeuk, beuk en eik, kregen voorrang op lichtere soorten zoals wilg, berk en populier.

BG: Hoe zien we de mutsaards in het verhaal van de bakoven?

Marc: De mutsaards of takkenbossen zorgen snel voor een hoge temperatuur van het vuur. Het binden van mutsaards is een kunst op zich. Het is de bedoeling om een bos van +/- 90cm omtrek te bekomen en +/- 80 cm lang. De dikte van de takken is 1 tot 3 cm. Omdat de tak-

takkenbossen

kenbos krimpt bij het drogen dient hij goed samengeperst te worden zodat het bindsel niet loskomt. Het binden is noodzakelijk om het hout te vervoeren, voor het stoken worden de takkenbossen los gemaakt. Alleen bij grote ovens ging een mutsaard in zijn geheel in de oven. Vroeger werden ze gebonden met takken maar deze techniek dreigt verloren te gaan.

BG: Je bent ook zelf takkenbossen gaan maken. Hoe heb je dat aangepakt?

Marc: Ik herinnerde mij nog de mutsers als kind. Onze buren hadden ze ook in de houtmijt liggen, gebonden met twijgen. Zo had ik al een idee hoe ze eruit moesten zien. Ik heb regelmatig snoeihout in de tuin en kocht ook een klein lotje brandhout via de bosgroep. Ik nam het takhout van berk, Amerikaanse eik en vogelkers mee en verwerkte het in de takkenbossen. Het binden met beukentwijgen lukte me niet dus gebruikte ik vlaskoord, een natuurlijk materiaal dat mee opgestookt kan worden.

Ik heb zelf een “bindezel” gemaakt om het binden makkelijker te maken. Het is een mogelijke oplossing voor het bakteam van de molen: het vervoer naar het bakhuis of de tijdelijke opslag van de mutsers kan zo makkelijker. De opslag is belangrijk daar het takkenhout minstens 1 tot 2 jaar moet drogen.

BG: Er zijn de afgelopen jaren veel houtkanten verdwenen en degenen die er nog zijn worden vaak niet goed onderhouden. Hoe bekijk jij dit?

Marc: De houtkanten en het herinrichten ervan staan nu vooral in functie van ecologie. Ik denk dat wanneer houtkanten

terug een praktisch nut zouden krijgen, ze beter beschermd en onderhouden blijven. Zoals met onze bakoven, al is dit op beperkte schaal. De laatste jaren zijn de outdoor-ovens bij particulieren sterk in opmars. Die kunnen ook met takkenbossen gestookt worden.

Bij deze doe ik nog een warme oproep: kijk even rond in je buurt of je een bakoven weet staan. De warme bakker ziet je graag komen met takkenhout. En mogelijk kan je zelf ook eens een broodje bakken!

Prinsenpark: Dag van het Park op 12 juni 2022

Na 2 jaar Coronastilte gaat op zondag 12 juni in het Prinsenpark opnieuw de Dag van het Park door. Tevens wordt 50 jaar Prinsenpark gevierd met voorstelling van het nieuwe dienstgebouw en allerlei leuke activiteiten, geleide wandelingen, optredens en infostandjes. Omdat het Prinsenpark jarenlang ook de uitvalsbasis van onze Bosgroep was, zijn ook wij present met infostand en wandelingen. Tot dan!

Wanneer? zondagnamiddag 12 juni

Waar? Kasteelsedijk 5 Retie

Info: Chris Meeuws, 0478/45.51.38

Kettingzaagcursussen

De Antwerpse bosgroepen organiseren jaarlijks opleidingen om veiliger te werken met de kettingzaag. Lesgevers van Pronatura volgen de Europese kettingzaagnormen (European Chainsaw Standards of ECS’s). Er zijn verschillende modules die in onderstaande volgorde moeten gevolgd worden.

Niet-leden betalen €120 per module; leden kunnen deelnemen voor €40 per module. Inschrijven kan via mail naar Zuiderkempen@bosgroep.be of via 014/27.96.57

ECS 1: onderhoud van kettingzaag en doorkorttechnieken

Wanneer? 21 & 22 september 2022

Waar? Vrieselhof in Ranst

Max. aantal deelnemers: 6

ECS 2: vellen van bomen < 40 cm diameter

Wanneer? 28 & 29 september 2022

Waar? Kamp C in Westerlo, Britselaan 20

Max. aantal deelnemers: 6

ECS 3: vellen van bomen > 40 cm diameter met behulp van handlier

Wanneer? 17 & 18 november 2022

Waar? Prinsenpark in Retie

Max. aantal deelnemers: 6

Boek Kempense Heuvelrug: Valleigebieden ­ Herentals en omgeving

Het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete nam het initiatief om een biografie te maken van de Kempense Heuvelrug. In 2015 verscheen het eerste boek ‘Kempense Heuvelrug tussen Lichtaart en Kasterlee’ voor een gebied van 500 ha waar de biografie inspiratie gaf voor een landschapsvisie en toeristisch ontwikkelingsplan. Met dit boek verschijnt ook een tweede landschapsbiografie en -visie, voor het resterende deel van de heuvelrug van Lichtaart tot Grobbendonk, met centraal in het gebied de stad Herentals. Het gebied omvat in totaal 4650 ha hectare bos, water, agrarisch- en stedelijk gebied. Het boek omschrijft in de landschapsbiografie de vorming van de natuurlijke ondergrond, maar ook hoe de mens dat landschap cultiveerde en naar zijn hand zette gedurende de afgelopen paar duizend jaar en wat daar vandaag nog van overblijft.

Een mooi boek voor wie van de bossen op de Kempische Heuvelrug houdt. Te bestellen bij de collega’s van het regionaal landschap: www.rlkgn.be

Op zoek naar brandhout?

Surf dan naar www.brandhoutweb.be. Dit is een overzichtelijk online verkoopplatform waar je het hele jaar door brandhout kan kopen. De Antwerpse Bosgroepen zorgen voor een up-todate aanbod, een vlotte opvolging en een goede prijs-kwaliteitverhouding van lokaal en duurzaam brandhout.

U wil ook graag een zoekertje in de Bosgazet?

- Surf dan naar https://ap.lc/7SsOG

- Lees de voorwaarden

- Geef uw zoekertje en contactgegevens in

- En uw zoekertje verschijnt in de volgende Bosgazet

Bos te koop

Prijs: overeen te komen

locatie: 2280 Grobbendonk

Oppervlakte: 3.5 ha

Contact: 014 21 21 33 of 0475 73 70 83

Bungalow in naaldbos te koop

Prijs: overeen te komen

Ginderbuiten, 2400 Mol

6725m2

Gemengd bos te koop

Prijs: overeen te komen

locatie: Hoeven, 2460 Kasterlee

Oppervlakte: 1,12 ha

Contact: 014 45 01 18 of vleugels@telenet.be

Naaldbos te koop

Prijs: overeen te komen

locatie: Mulheide, 2200 Herentals

Oppervlakte: 0,07 ha

Contact: 03 312 53 65

Naaldbos te koop

Prijs: overeen te komen

locatie: Sint-Hubertuslaan, 2490 Balen

Oppervlakte: 1.06 ha

Contact: 0489 54 87 43 of cecile.wils@telenet.be

Naaldbos te koop

Prijs: overeen te komen

locatie: Britselaan, 2260 Westerlo

Oppervlakte: 1.07 ha

Contact: 03 646 77 06 of vermeiren.kris@skynet.be

Bos te koop

Prijs: overeen te komen

locatie: Bukenberg, 2491 Olmen

Oppervlakte: 2.01 ha

Contact: 0495 10 24 37

Naaldbos te koop

Prijs: overeen te komen

locatie: Achter de Bergen, 2430 Laakdal

Oppervlakte: 0.42 ha

Contact: 0476 67 21 09 of fonske.vd@gmail.com

Contact

Bosgroep Antwerpse Gordel vzw Vrieselhof, Schildesteenweg 99, 2520 Ranst

T: 03 355 09 40

M: antwerpsegordel@bosgroep.be

Coördinator:

Kathleen Vanderheyden - 0476 76 18 25

Coördinator:

Karolien Devriendt - 0475 75 77 98

Projectmedewerker:

Bert Van Gils - 0476 86 80 01

Projectmedewerker:

Gijs Bracke - 0470 21 38 94

Projectmedewerker:

Simon De Smedt - 0472 45 19 70

Bosuitbreidingsmedewerker:

Matthias Vermeire - 0471 11 87 40

Medewerksters:

Britt Van Cotthem, Marleen Brosens

Bosgroep Kempen Noord vzw Polderstraat 33, 2360 Oud-Turnhout (Oosthoven)

T: 014 85 90 19

M: kempennoord@bosgroep.be

Coördinator:

Marieke Verreet - 0474 74 17 31

Adj.-coördin:

Kevin Greeven - 0477 63 12 47

Adj.-coördin:

Chris Meeuws - 0478 45 51 38

Adj.-coördin:

Joost Malliet - 0477 93 25 51

Adj.-coördin:

Thomas Van de Peer - 0476 96 57 92

Adj.-coördin:

Sien Van Looveren - 0470 90 57 44

Bosuitbreidingsmedewerker:

Jordan Rodriguez-Milis – 0471 55 93 80

Medewerksters:

Annick Vangenechten, Elly Maes

Bosgroep Zuiderkempen vzw

Kamp C, Britselaan 20C, 2260 Westerlo

T: 014 27 96 57

M: zuiderkempen@bosgroep.be

Coördinator:

Jan Seynaeve - 0474 99 99 35

Adj.-coördin:

Joran Mertens - 0475 80 73 36

Adj.-coördin:

Jan Wauters - 0478 78 20 22

Projectmedewerker:

Juul De Witte - 0474 84 21 78

Projectmedewerker:

Camille De Herdt - 0473 28 76 38

Bosuitbreidingsmedewerker:

Isis Veldeman - 0471 22 14 06

Medewerkster:

Veronique Geerts

Provincie Antwerpen

Algemeen bosuitbreidingsmedewerker:

Sander De Schryver – 0477 91 61 56