de bosbode 2015 - 2

VU, Jozef Dauwe, p.a. Bosgroep Oost-Vlaanderen Noord vzw, Woodrow Wilsonplein 2, 9000 Gent

Jaargang 11– nr 2

De bosbode is een tijdschrift van de drie Oost-Vlaamse bosgroepen

Redactie

Hans Scheirlinck, Klaartje Van Loy, Sylvie Mussche, Jakob Derks, Maarten Decoene, Kristof De Rous, Sylvie Focke, Karen Dequidt, David Claeys

Fotografie

Cover: Vildaphoto

Hans Scheirlinck, Sylvie Mussche, Klaartje Van Loy, Maarten Decoene, Jakob Derks, Kristof De Rous, Wikipedia commons, Miguel Van Hoecke, David Claeys

Lay-out

Koloriet – Leefdaal

Druk

Lowyck Drukkerij – Oostende

Papier

Deze publicatie werd gedrukt op kringlooppapier ‘Reprint’

Oplage

9 000 exemplaren

Verantwoordelijke uitgever

Jozef Dauwe

p.a. Bosgroep Oost-Vlaanderen

Noord vzw

Woodrow Wilsonplein 2

9000 Gent

Raad van bestuur BON

Gedeputeerde Jozef Dauwe, Leen Meersschaert, Frans De Jonghe, Ingrid

Puylaert, Jozef Van Eeckhoudt, Jan Van Dooren, Pierre d’Alcantara, Maurits Adriaenssens, Guy Bonsecour, Kristien Dierick.

Raad van bestuur MOV

Gedeputeerde Jozef Dauwe, Jan Verbeke, Marc Dilewyns, Francis De Beir, Geert de Visscher, Kris Janssens, Willy Van Hoey, Dirk Abbeloos,Werner Pycke, Steven Roosen, Jozef Wittouck, Norbert Van Stichel

Raad van bestuur VAD

Gedeputeerde Jozef Dauwe, Willy Bauwens, Johan Detemmerman, Raoul D’Hoossche, Paul Lievens, Pierre Depoorter, Jozef Van Crombrugge, Marc De Bock, Wouter Stockman, Peggy Van Laethem

Uw gegevens werden opgenomen in een databank die wordt beheerd door de Bosgroep. De gegevens in deze databank zullen enkel worden gebruikt in het kader van de werking van de Bosgroep en niet voor andere doeleinden. Indien u niet wenst dat uw gegevens in deze databank zijn opgenomen of indien u uw gegevens wenst te wijzigen, kunt u dit steeds doorgeven aan de Bosgroep.

Uw bos, onze zorg

Maak kennis met de bosgroepen

Een bosgroep heeft als doel u als boseigenaar praktische ondersteuning te bieden bij het beheer van uw bos. In een bosgroep zijn vele boseigenaars uit uw streek verenigd.

Samen met hen kan u vrijwillig meewerken aan een mooie toekomst voor het Vlaamse bos.

“Baas in eigen bos”, dat is het basisprincipe van de bosgroepen. De bosgroepen informeren, adviseren en organiseren, maar u beslist steeds zelf over het beheer van uw bos.

Wat heeft de Bosgroep zijn leden te bieden?

GRATIS DIENSTVERLENING

1. Informatie

De bosgroep beantwoordt uw persoonlijke vragen over de technische, wettelijke en financiële aspecten van bosbeheer. U kunt ook deelnemen aan theorie- en praktijkcursussen in verband met bosbeheer.

2. Advies op maat van uw bos

U kunt een afspraak maken voor een terreinbezoek aan uw bos. Het resultaat is een beheeradvies op maat van u en uw bos.

3. Hulp bij uw bosadministratie

De bosgroep helpt u bij het aanvragen van subsidies en kapmachtigingen. Ook het opstellen van een bosbeheerplan kan begeleid worden.

DIENSTVERLENING TEGEN VERGOEDING

1. Betaalbare bosarbeid

U kunt een aanvraag indienen om tegen een voordelige prijs onrendabele werken in uw bos te laten uitvoeren. Voorbeelden zijn: bestrijding woekerende exoten, vrijstellen van jonge aanplantingen, onrendabele dunningen en hakhoutbeheer, aanleg van een bosrand,… De juiste tarievenlijst dient u bij uw bosgroep op te vragen.

2. Organisatie van beheerwerken

De bosgroep coördineert de beheerwerken bij meerdere boseigenaars samen zodat ze voor bos en eigenaar efficiënter en goedkoper worden. Wilt u werken uitvoeren in het bos dan kan de bosgroep die organiseren. U kunt deelnemen aan de gezamenlijke houtverkoop van de bosgroepen indien u hulp wenst bij de verkoop van bomen die u wenst te kappen.

3. Cursussen en excursies

De bosgroepen organiseren jaarlijks tal van cursussen zoals ‘kettingzaag, bosmaaier, houten constructies, enz. Leden kunnen hieraan deelnemen tegen een voordelig tarief.

Word gratis lid

Het feit dat u dit tijdschrift ontvangt betekent niet automatisch dat u lid bent. Iedere boseigenaar die dit wenst kan gratis lid worden van de bosgroep die actief is in zijn streek.

Uw lidmaatschap geeft recht op de dienstverlening van de bosgroep. Het lidmaatschap houdt geen verdere verplichtingen in.

Digitale Bosbode

Wil u graag papier besparen en wenst u de Bosbode enkel nog digitaal te ontvangen? Graag een seintje aan uw bosgroepsecretariaat!

Wenst u vrijblijvend advies en hulp

bij het beheer van uw bos? Contacteer ons:

• Bosgroep Oost-Vlaanderen Noord vzw

p.a. Provincie Oost-Vlaanderen

– Dienst Milieubeleidsplanning

Woodrow Wilsonplein 2 - 9000 Gent

Tel. 09/267 78 60

bosgroepnoord@oost-vlaanderen.be

Coördinator: Sylvie Mussche

• Bosgroep Midden Oost-Vlaanderen vzw

p.a. Provincie Oost-Vlaanderen

– Dienst Milieubeleidsplanning

Woodrow Wilsonplein 2 - 9000 Gent

Tel. 09/267 78 60

bosgroepmidden@oost-vlaanderen.be

Coördinator: Klaartje Van Loy

• Bosgroep Vlaamse Ardennen tot Dender vzw

Veemarkt 27 - 9600 Ronse

Tel. 055/21 62 80

vlaamseardennen@bosgroep.be

Coördinator: Hans Scheirlinck

Woord vooraf

Beste boseigenaar en bosliefhebber, Bijzonder verheugd was ik om jullie opnieuw zo talrijk te mogen begroeten op de jaarlijkse ledenvergaderingen van de Oost-Vlaamse Bosgroepen. Het mooiste bewijs dat bosgroepen nuttig werk leveren en op jullie waardering kunnen rekenen. De Provincie zet verder zijn schouders onder de werking van de bosgroepen zodat de dienstverlening naar de leden-boseigenaars ook in de toekomst bestendigd kan worden.

Voor u ligt alweer een gloednieuw zomernummer van de Bosbode, vol met interessante informatie. Dit maal gaan we dieper in op exoten die in onze bossen woekeren en op die manier een goede ontwikkeling van de fauna en flora belemmeren. Alleen via samenwerking tussen burgers en overheid, kan het lukken om een verdere verspreiding te voorkomen en waar mogelijk deze kruidachtige woekeraars terug te dringen. Verder in dit nummer ook een artikel over bosranden en hoe deze kunnen bijdragen tot meer biodiversiteit in het bos. Misschien overweegt u ook een bosrand aan te leggen om uw bos mooier te maken en zo voor een ‘thuis’ te zorgen voor vele plant- en diersoorten? In deze Bosbode verneemt u alles over de actie die de bosgroepen dit jaar hier rond op touw zetten.

Bij het doornemen van deze Bosbode zal u merken dat de Bosgroepen de voorbije maanden niet hebben stil gezeten. Talloze realisaties en deelname aan activiteiten tonen aan dat OostVlaamse boseigenaars zich blijvend inzetten voor ons dierbaar bospatrimonium. Rest me enkel u nog uw aandacht te vragen voor de goed gevulde activiteitenkalender voor deze zomer. U vindt er zeker iets in naar uw zin!

Ik wens u veel leesplezier, Jozef Dauwe

Voorzitter Bosgroep Oost-Vlaanderen Noord vzw Voorzitter Bosgroep Midden Oost-Vlaanderen vzw Voorzitter Bosgroep Vlaamse Ardennen tot Dender vzw

Kruidachtige

We krijgen geregeld opmerkingen van mensen die te maken hebben met de explosieve groei van één enkele plantensoort in de kruidlaag van hun bos. Soms kan dat positief zijn, denk maar aan een tapijt van anemoontjes of hyacinten, maar meestal zijn het klachten: netels, bramen, kleefkruid, … Naast deze inheemse woekeraars kennen we ook een aantal wijd verspreide woekerende kruidachtigen die niet oorspronkelijk van onze streken zijn. We staan in dit artikel even stil bij Japanse duizendknoop, reuzenbereklauw en reuzenbalsemien. Maar eerst een algemene beschouwing, die opgaat voor alle woekeraars.

Reuzenbereklauw

Reuzenbereklauw

Woekeren algemeen

Normaal gezien komen op een lapje grond een heleboel kruidachtige planten voor, de ene al wat meer dan de andere. Hoe beter

nen niet tegen aanhoudend maaien, terwijl grassen daar beter tegen bestand zijn. In je gazon zullen dus geen netels voorkomen, hoogstens boterbloemen of paardenbloemen, die deze ‘maaistress’ redelijk weten te verdragen. Om één woekerende plantensoort de baas te kunnen, en eventueel zelfs volledig terug te dringen, is een grondige kennis van deze soort noodzakelijk. We zoeken naar alle succesfactoren van deze planten, zodat we vervolgens één of meerdere van die factoren onderuit kunnen halen om zo het concurrentiële voordeel van de plant weg te halen.

caliën bevat. Wanneer deze in contact komen met zonlicht, worden ze geactiveerd. Op de huid veroorzaakt dit brandwonden en ze kunnen zelfs kankerverwekkend zijn. Het komt er dus op aan elk contact van de plant met de huid te voorkomen. Als dit toch gebeurt, dan mag de huid zeker niet meer in contact komen met zonlicht.

de omstandigheden voor een plantensoort zijn, hoe beter zijn concurrentiepositie met een hogere kans tot gevolg dat deze plant een grote oppervlakte zal bezetten. Bij massaal voorkomende niet-houtige planten spelen soms specifieke factoren een rol. Een bosanemoontje is een vroege bloeier, heeft wortelstokken in de grond en zal snel groeien en bloeien voor het bladerdek van de bomen zich sluit. Daardoor kan hij in de vroege lente massaal te zien zijn, maar als de omstandigheden die ideaal zijn voor deze plant voorbij zijn, dan zullen wellicht andere planten de dominantie overnemen.

Anders is het bij soorten als bramen, netels en Japanse duizendknoop. Deze hebben een uitgesproken competitieve ingesteldheid: massieve groei bovengronds, sterke wortelontwikkeling en gewoon duwen tot de andere planten moeten wijken. Dat doen ze niet zomaar, daarvoor hebben ze veel licht en een voedselrijke bodem nodig. Een andere strategie vinden we terug bij bijvoorbeeld grassen. Netels en bramen kun-

De reden dat het soms nodig is om echte woekeraars in te dijken, is dat ze geen ruimte meer bieden voor de weelderige soortenrijkdom die zou kunnen groeien in het bos, of die er wel was, maar intussen verdrongen werd. Specifieke aandacht is nodig voor de zogenaamde exoten: de planten die niet vanzelf na de ijstijden duizenden jaren geleden tot hier kwamen, maar die door de mens werden geïmporteerd (bewust en onbewust). Ze zijn vaak wel mooi, maar hebben geen binding met andere planten en dieren van bij ons, en dat is meteen de reden waarom ze vaak nog extra hard kunnen woekeren: het ontbreekt hen veelal aan ziektes en plagen die ze wel in hun oorsprongsgebied kennen, maar die bij ons niet voorkomen.

Reuzenberenklauw

Hun hoogte (ze kunnen 4-5 meter hoog worden), de grootte van de bladeren (tot 3 meter lang) en de dikte van hun stengel (10 cm en meer) verklaart waarom deze planten reuzen genoemd worden. Ze zijn afkomstig uit de Kaukasus en in onze streken geïntroduceerd als sierplant in plantentuinen en landgoederen. Vanaf het begin van de 20ste eeuw verschenen steeds meer berichten over de gevaren van de plant in de literatuur, waardoor de plant veel minder geliefd werd. De reuzenberenklauw scheidt namelijk een waterachtig sap af dat chemi-

Reuzenberenklauw kan zich enkel met behulp van zaden voortplanten, maar dat gaat zo efficiënt dat één enkele plant heel snel een hele populatie kan voortbrengen. De bloemen zijn namelijk hermafrodiet (mannelijke en vrouwelijke organen in eenzelfde bloem), waardoor die zichzelf kan bevruchten. Elke plant kan gemiddeld zo’n 20 000 zaden produceren. Niet te verbazen dus dat de reuzenberenklauw kan gaan woekeren. Eens ze dominant aanwezig zijn, kunnen ze ook 80 % van het licht opvangen, zodat andere planten onderdrukt worden. Ze zijn dus een echte bedreiging voor de biodiversiteit.

In het bos is deze soort niet gauw terug te vinden, omdat er onvoldoende licht aanwezig is. Bosranden daarentegen blijken wel een geschikte leefomgeving. Hoe zouden we de soort efficiënt kunnen terugdringen? We doen even de oefening vanuit de algemene beschouwing: welke zijn z’n succesfactoren? Massaal veel zaad en optimaal van de zon profiteren en zo snel veel ruimte wegnemen voor andere planten. Oplossing is dus: zorgen dat hij geen zaad produceert (op tijd maaien), geregeld terugsnijden zodat hij niet kan domineren en hem desnoods in de schaduw zetten (laten overgroeien door bijvoorbeeld hazelaar).

Japanse duizendknoop

Zoals de naam al doet vermoeden is deze soort afkomstig uit Japan, waar hij Itadori wordt genoemd, wat “sterke plant” betekent. Die naam heeft hij alvast niet gestolen, want de plant is bijna onuitroeibaar. Op het einde van de 19e eeuw zou de plant

© Wikipedia commons

voor het eerst waargenomen zijn in België. Waarschijnlijk is de plant met tuinafval in de natuur terecht gekomen.

Japanse duizendknoop is vergelijkbaar met bamboe. Beiden hebben zeer diepe wortels en een holle stengel. Eén plant kan tot 3 meter hoog en 2 meter breed worden. Maar meestal komen ze in dichte en ondoordringbare groepen voor. Ze kunnen zich heel snel verspreiden via zaden, maar ook via stekken van de wortels én van de stengel. Een verhakselde stengel of wortel van enkele centimeters kan dus resulteren in een nieuwe plant. Eens gevestigd groeit de plant ook heel erg snel, meerdere centimeters per dag! Op deze manier verdringen ze alle andere vegetatie en daarenboven zijn ze helemaal niet interessant voor vogels (in tegenstelling tot bramen). Een bijkomend probleem is dat Japanse duizendknoop vochtige bodems goed aankan. Daardoor zien we deze soort ook opduiken in lichtrijke vochtige (populieren)bossen die vaak een prachtige flora kennen, zeker in het voorjaar. Eens de Japanse duizendknoop zijn intrede doet, is het uit met de voorjaarspret en al monotonie wat de klok slaat. Soms kan het ook nodig zijn om in een poel met bijbehorende typische plantensoorten in te grijpen om te vermijden dat hij overwoekerd zou geraken door Japanse duizendknoop. Want geef hem licht en hij denkt alleen te moeten heersen!

Hoe krijg je deze rakker klein? Wie dacht dat een goede sproeibeurt met glyfosaat (Roundup of andere merknamen) de oplossing zouden bieden, die heeft het mis. Japanse duizendknoop vindt dit wel onprettig, maar gaat er absoluut niet van wijken. Bovendien, en dat is nog meer van belang bij de bestrijding, is glyfosaat extreem schadelijk voor alle in het water levende dieren. Je zou de plant bestrijden om die poel open te houden, om te eindigen met een steriele poel zonder één enkel levend wezen: zonde! De succesfactoren van de Japanse duizendknoop zijn licht, explosieve groei, zaden en reserves in de wortels. Wie efficiënt wil bestrijden, gaat best op de verschillende factoren tegelijk inspelen. Neem in de winterperiode zoveel mogelijk wortel’klompen’ weg. Let op: zorg dat je ze afvoert naar een groenverwerker die ze degelijk verwerkt zodat ze effectief geen kwaad meer kunnen! In de lente schieten de restwortels terug uit. Laat ze even groeien tot ongeveer een halve meter hoog. Ze hebben dan veel energie uit de wortels gebruikt om te groeien. Trek ze dan uit. Ook al breken ze gewoon af, je zal de wortel stilaan uitputten. Herhaal dit tot ze wegblijven. Gooi de stengels niet zomaar weg, want ze kunnen terug wortelen! Om niet zelf uitgeput te geraken, kan je tegelijk, na het uithakken van de wortel’klompen’ bijvoorbeeld hazelaar inplanten. Deze zal helpen door schaduw te werpen.

Reuzenbalsemien

Sinds het begin van de 20ste eeuw kan men de reuzenbalsemien langs Vlaamse oevers terugvinden. Met zijn grote, opvallende bloemen was/is het een geliefde sierplant. Maar deze plant afkomstig uit de Himalaya, heeft zich intussen ontpopt tot een invasieve exoot. Niet moeilijk natuurlijk met zo een inventief verspreidingsmechanisme. Een rijpe vrucht heeft slechts een kleine aanraking nodig om zich mechanisch open te rollen.

Japanse duizendknoop detail

Japanse duizendknoop

De zaden schieten op deze manier naar alle kanten weg wel tot 7(!) meter. Ze hebben een dikke, holle stengel die helemaal gevuld is met water en door hun grootte komen ze boven de andere vegetatie uit. Net als de twee voorgaande exoten verdringen ze op deze manier de aanwezige inheemse vegetatie en bedekken ze hele oppervlakten langs vochtige terreinen.

Reuzenbalsemien is een prachtige plant, maar waar hij komt, verdwijnt al het andere moois. Wanneer hij op de oevers van water-

lopen zich vestigt, zorgt hij ook voor erosieproblemen, omdat hij de grassen verdringt die de bodem vasthouden.

Bij de eerste vorst sterft de éénjarige plant namelijk volledig af, en zorgt ervoor dat de oever volledig kaal komt te staan, met afspoeling van de bodem als gevolg.

Om hem weg te krijgen moet ook hier bloei vermeden worden. De plant kan makkelijk met wortel verwijderd worden in tegenstelling tot de Japanse duizendknoop.

Wanneer een groot terrein volledig bedekt is met Reuzenbalsemien is uittrekken niet mogelijk maar biedt maaien vóór de bloei soelaas. Bij een tweede en eventueel derde herhaling enkele weken later, kunnen de nieuwste opgekomen zaailingen manueel verwijderd worden. Wanneer toch nog exemplaren in bloei staan, is het best deze mee te nemen in zakken. Ze komen namelijk nog in zaad door de waterreserves in de stengel, zelfs wanneer ze uitgetrokken zijn.

Een lichtpuntje bij de bestrijding van de Reuzenbalsemien is dat zijn zaden niet lang kiemkrachtig blijven in de bosbodem. Na enkele zomers de behandeling te herhalen is de plant beheersbaar en kan de inheemse flora zich terug herstellen.

Wanneer het bos terug voldoende schaduw biedt door een gesloten bladerdek en een goede struiklaag, gedijt de reuzenbalsemien minder en verdwijnt ze langzamerhand.

Slotbemerking

Wie graag de strijd wil aanbinden, kan voor informatie en ondersteuning aankloppen bij de eigen bosgroep. En nog een klein afsluitend verzoekje: plant ze alstublieft niet meer aan, die mooie verleidelijke woekeraars!

Uit ‘De BOSgROEP’, tijdschrift van de Vlaams-Brabantse bosgroepen, auteurs Bert Geysels en An Vanderhasselt; jaargang 6 nummer 19 (deels bewerkt)

Reuzenbalsemien

Structuur in het bos

En toen schiep God de man

Veel mensen kennen het bos als een vegetatietype met twee verdiepingen: de bodem en de kruinlaag. Dit beeld wordt gevoed door bekende bossen als het Zoniënwoud en het Hallerbos, waar de dicht opeen staande beuken enkel boshyacinten onder zich tolereren, of door steriele populierenbossen waar minutieus elk onkruidje in de onderetage wordt verwijderd. Dat zijn geen natuurlijke bossen. In de natuur komt het nooit voor dat een volledig bestand bomen van slechts een soort en leeftijdscategorie telt. Bomen sterven af of waaien om, creeren open plekken en geven zo weer groeiruimte aan de volgende generatie. Oude bomen staan broederlijk naast hun kinderen en kleinkinderen, en vormen zo de hoogste trede van een trap aan vegetatielagen. Onder de bomen groeien schaduwtolerante struiken, kruiden, bloemen, varens, mossen en paddenstoelen. Open plekken worden meteen gekoloniseerd door pioniersoorten, zoals harig wilgenroosje, inktzwam, brem en berk, die geleidelijk baan ruimen voor climaxsoorten als bosanemoon, vliegenzwam, hulst en eik.

Zo heeft de natuur het bedoeld en zo heeft het bos zich gedurende 500 miljoen jaar ontwikkeld. En toen kwam de mens, die het bos in een keurslijf dwong. Gedurende 1500 jaar, een oogwenk op geologische tijdschaal, heeft de Homo sapiens het uitzicht van een groot deel van onze bossen grondig veranderd. Tegen de tweede helft van de twintigste eeuw had de zogenaamde groene revolutie in zowel land- als bosbouw gezorgd voor grote monoculturen waar geen plaats was voor ongewenste planten en dieren, en die zo efficiënt mogelijk te bewerken waren voor een maximale opbrengst (niet enkel voor de land- of bosbouwer, maar vooral voor de grote biochemische bedrijven).

Het systeem bleek succesvol te zijn. Op korte termijn althans. Tal van praktijken die in de jaren ’60 de hemel in geprezen werden, zijn vandaag verboden. Denk maar aan

het bestrijdingsmiddel DDT of het ongelimiteerde gebruik van kunstmest. Zonder twijfel zullen door voortschrijdend inzicht vele van onze huidige opvattingen binnenkort ook hopeloos achterhaald zijn.

Nieuwe oude wijsheid

Een van de aspecten binnen de bosbouw waar we ons dankzij het voortschrijdende inzicht al van bewust zijn, is het belang van een diverse opbouw van het bos. Dit aspect speelt op twee niveaus.

Het eerste niveau is het belang van soortendiversiteit. De afgelopen decennia hebben we een aantal drastische plagen de revue zien passeren. Het begon met de iepenziekte. Schimmels van het genus Ophiostoma tastten in de jaren ‘20 de houtvaten van iepen aan en verhinderden zo transport van water en voedingsstoffen. Daarna was de paardenkastanje aan de beurt. Een mineermot infecteerde de bomen met de bacterie Pseudomonas syringae, die de bloedingsziekte veroorzaakt. Een aantal jaar geleden moest ook de es het ontgelden bij de opkomst van de schimmel Chalara fraxinea Eerder dit jaar werd in Jette het eerste Belgische geval van kastanjekanker (Cryphonectria parasitica) vastgesteld op een tamme kastanje. De ziekte roeide in de twintigste eeuw de tamme kastanje in Noord-Amerika volledig uit. Mensen die ten tijde van de opkomst van een plaag monoculturen bezaten van een van de getroffen soorten, raakten al hun bomen kwijt. In een monocultuur, waar al de bomen tot dezelfde soort behoren, kan een ziekte of plaag zich razendsnel verspreiden, niet enkel binnen het bos, maar ook tussen aangrenzende bossen met een lage soortendiversiteit.

Soortenrijke, diverse bossen hebben een duidelijk voordeel als het gaat om risicospreiding. Dat is niet enkel uit ecologisch maar ook uit economisch standpunt interessant. In een natuurlijk bos is er automatisch een symbiose tussen verschillende boom- en struiksoorten. Hoewel ze elkaar

soms beconcurreren, bieden ze elkaar ook steun. Een onderetage van haagbeuk en veldesdoorn bijvoorbeeld kan de humuslaag van een eikenbos gevoelig verbeteren. Bovendien zorgt ze voor natuurlijke snoei. Het gebruik van een grote diversiteit aan boom- en struiksoorten zorgt voor een bloeispreiding, waardoor insecten een groot gedeelte van het jaar nectar en stuifmeel kunnen vinden. Daardoor worden op hun beurt roofinsecten en vogels aangetrokken, die kunnen helpen om bepaalde plaag-

soorten in het bos te bestrijden. Zo valt de kastanjemineermot ten prooi aan sluipwespen en mezen, en worden schorskevers, zoals de dennenscheerder of iepenspintkever, bejaagd door de mierkever. Overwinterende larven worden geregeld aangetast door parasitaire bodemschimmels, wat nogmaals het belang van een gezonde bodem illustreert. Pools onderzoek naar het plaaginsect letterzetter op fijnspar toonde aan dat in een productiebos het aantal kevers per m2 schors ruim tweemaal hoger ligt dan in een oerbos. Daar komt nog eens bovenop dat het aantal natuurlijke vijanden van dit schadelijke insect twee keer zo laag is. Het oerbos is duidelijk beter beschermd tegen een letterzetteraanval!

Ook binnen een soort is er in een natuurlijk bos diversiteit, op vlak van leeftijd en hoogte. Verschillende etages ontstaan vanzelf wanneer er bomen omvallen, of wanneer er gedund wordt in het bos. In een ongelijkjarig bestand worden in een korte rotatie dikke, mooie kaprijpe bomen gekapt en verkocht. De rest blijft staan en krijgt de tijd om verder te groeien. Op de vrijgekomen plaats krijgt natuurlijke verjonging een kans. Er zijn geen kaalkappen en er moet niet geklepeld, gefreesd, herplant en gemaaid wor-

zig in een structuurrijk bos. Er zal meer fotosynthese plaatsvinden, dus meer omzetting van CO2 naar zuurstof, een interessant pluspunt in de strijd tegen de klimaatsverandering. Een grote bedekkingsgraad betekent ook dat het microklimaat op de bosbodem beter behouden blijft. De schaduw en het strooisel van de planten houden de grond vochtig en zorgen voor een stabielere temperatuur, terwijl hun wortels de bodem luchtig maken, uitspoeling van nutriënten tegengaan en erosie afremmen.

snoei van de populieren. Wanneer de populieren na vijfentwintig tot veertig jaar gekapt worden, kan de onderetage doorgroeien en zo de nieuwe hoofdetage vormen. Doordat ze tussen de populieren opgegroeid zijn, zullen de bomen vaak beschikken over een mooie rechte stam. Op die manier wordt een snelle opbrengst gecombineerd met een langetermijnvisie. Wie meer wil weten over een ecologisch beheer van populierenbossen, vindt elders in dit magazine meer informatie.

den. Door de grote diversiteit aan soorten en etages vormt het bos een geschikt leefgebied voor tal van diersoorten, waaronder natuurlijke vijanden van plaaginsecten. Uit een studie van het INBO en de UGent (studiedag klimaatadaptatie, 27/03/2015) bleek nogmaals dat de beste remedie tegen de gevaren van de klimaatverandering, waaronder, ziektes, plagen en extremere weersomstandigheden, een diverse en soortenrijke biotoop is.

Een vegetatie in etages maakt ook optimaal gebruik van de beschikbare ruimte. Lucht en licht worden ten volle benut door de gelaagde plantenstructuur. Er is globaal gezien veel meer bladmassa (en biomassa) aanwe-

Artificiële structuur

Een ongelijkjarig bos heeft ook nadelen, en dan vooral op praktisch vlak. Het organiseren van de werken vergt meer voorbereiding, en de kosten en inkomsten zijn gespreid in de tijd. Soms wil de boseigenaar een snelle opbrengst met een aanzienlijk volume. De boomsoort die daarvoor het meest geschikt is, is cultuurpopulier. Sommige populierenbossen zijn steriele boomakkers, maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Door het aanplanten van een onderetage (esdoorn, linde, hazelaar, haagbeuk…) wordt er structuur en diversiteit in het bos gebracht. Ze zorgen voor begeleiding, bescherming en natuurlijke

Ook andere pioniersoorten kunnen perfect dienen als vooropbrengst. Denk maar aan schietwilg, ruwe berk of lijsterbes. Hun rol in de natuur is het omvormen van braakliggende grond tot een geschikte groeiplaats voor meer veeleisende soorten, door de productie van een vruchtbare humuslaag en het scheppen van een bosklimaat. Een eik zal aanzienlijk beter en rechter groeien onder de beschutting van berken dan in een open vlakte. De redenen zijn een verbeterde bodemstructuur, een diffuse lichtinval en bescherming tegen weersomstandigheden en vraat. Beuk kan perfect gedijen in de schaduw van es en esdoorn, waardoor hij als derde fase in een successie van aanplantingen kan dienen (bijvoorbeeld populier – esdoorn – beuk).

Gelaagd populierenbos

Structuur rond het bos

Mantel en zoom

Niet enkel in het bos is structuurvariatie aan te raden, ook aan de randen is het aan te raden om een geleidelijke overgang met het omliggende land te voorzien. In een ideale situatie bestaat de overgang tussen open landschap en gesloten bos uit een geleidelijk opgaande vegetatie. Een strook ruigtekruiden en wilde bloemen en grassen noemen we de zoom. De struiklaag hierachter heet de mantel.

Lichtminnende struiksoorten zijn erg geschikt om geplant te worden in de mantel van een bosrand. De bloeiende en besdragende soorten bieden voedsel en beschutting aan tal van insecten, vogels en kleine zoogdieren. Randen gericht op het zuiden en het oosten zijn het best geschikt voor weelderig bloeiende soorten, zoals sleedoorn, meidoorn, europese vogelkers en hondsroos. In noordelijke bosranden zullen meer schaduwtolerante soorten gedijen, zoals taxus, hulst, haagbeuk, hazelaar of spork.

De gespreide bloei van een gemengde bosrand trekt tal van nuttige bestuivers aan, waaronder een aantal Oost-Vlaamse doelsoorten. Vlinders zijn voor hun voortbestaan vaak gebonden aan een beperkt aantal soorten. De kleine ijsvogelvlinder bijvoorbeeld heeft de kamperfoelie als waard-

plant, de zeldzame rouwmantel verkiest meidoorn en de sleedoornpage, u raadt het nooit, kan niet overleven zonder sleedoorn.

Ook voor andere doelsoorten zoals de hazelworm en de levendbarende hagedis vormen bosranden een ideaal leefgebied. Ze bieden beschutting en een veilige plaats voor de koudbloedigen om, buiten het vizier van rovers en in de luwte, op te warmen in de zon.

Al deze prachtige diersoorten hebben absoluut baat bij een toename van het aantal bosranden.

Gratis bosrandactie!

Een bosrand in mijn bos?

De Oost-Vlaamse bosgroepen organiseren dit jaar een eenmalige gratis aanplant van bosranden voor hun werkende leden. Inbegrepen in dit aanbod is advies tijdens een terreinbezoek, een aanplantingsplan, het plantsoen en de effectieve aanplant van de bosrand.

Boseigenaars kunnen kiezen tussen de volgende drie bosrand pakketten:

- Brandhout: Deze bosrand levert een goed assortiment brandhout op. Voorbeeldsoorten zijn zwarte els, haagbeuk, fladderiep, …

- Bloemenweelde: Deze bosrand is door de bloemrijke struiken zeer waardevol voor talrijke insecten en vogels. Voorbeeld-

soorten zijn gelderse roos, rode kornoelje, meidoorn, …

- Fauna: Deze bosrand biedt extra voedsel en schuilplaatsen voor reeën, klein wild en andere dieren. Voorbeeldsoorten zijn hazelaar, meidoorn, lijsterbes, …

Wat zijn de voorwaarden?

- Je bent werkend lid bij een Oost-Vlaamse bosgroep.

- De bosrand sluit aan bij het bos.

- Er is minimum 6 meter vrij tussen de perceelsgrens en de eerste bomenrij van het bos. Bij populier met weinig ondergroei kan er eventueel wel tussen de eerste rijen worden geplant.

- De bosrand wordt minstens 4 meter breed.

- De maximale plantafstand is 2 op 2 m.

- Je engageert je voor het verdere beheer. De bosgroep biedt uiteraard verdere ondersteuning (advies, bosarbeid, …).

- De bosgroep voorziet in principe geen wildbescherming, tenzij dit duidelijk noodzakelijk is.

- Dit aanbod is niet cumuleerbaar met andere subsidieerbare aanplantingen (vb. subsidie herbebossing, boscompensatie, …).

Heeft u interesse om mee te doen? Contacteer ons dan voor 15 juli 2015. De bosgroep bekijkt dan tijdens een terreinbezoek samen met u wat de mogelijkheden zijn.

gemengde bosrand met bloeiende sleedoorn

Agroforestry: terug van weg geweest?

Jammer genoeg wordt het landschap van de Vlaamse Ardennen nog steeds armer aan bomen. Maar als het van Danny Matthijs afhangt, zal de streek binnenkort weer wat groener kleuren. Als actief lid van de Bosgroep beboste hij enkele jaren geleden reeds een nattere strook langs de Molenbeek te Everbeek-Beneden (Brakel). Aansluitend werd er rond de weide ook een gemengde haag aangeplant. Deze winter vormde hij ongeveer 1 hectare van de weide om naar boslandbouw (of ‘agroforestry’) door de aanplant van een honderdtal populieren, aangevuld met zwarte els, zoete kers en kastanje. De Bosgroep hielp bij de realisatie van het project en Danny kon ook rekenen op een financiële ondersteuning van de Vlaamse overheid.

Sinds mensenheugenis wordt er in Vlaanderen aan boslandbouw gedaan. Denken we maar aan de knotwilgen rond weilanden

of populierenrijen langs beken. De bomen zorgen op termijn voor een extra opbrengst van hout en brandhout. Bovendien beschermen ze de bodem tegen uitdroging en brengen ze extra organische stof in de bodem. Een goed doordachte aanleg en keuze van boomsoorten, aantallen, oriëntatie en plantafstanden is uiteraard cruciaal om de landbouwuitbating hand in hand te laten gaan met de houtproductie. Meer info over boslandbouw vind je ook op: http://www. agroforestryvlaanderen.be

Bosuitbreiding in de Vlaamse Ardennen

De voorbije 4 jaar bebosten in Oost-Vlaanderen de private eigenaars maar liefst 24 ha landbouwgrond, meer dan dubbel zoveel als de lokale overheden die in deze periode slechts 10 ha nieuw bos creëerden in de regio. Ook deze winter gingen er in de Vlaamse Ardennen opnieuw duizenden boompjes de grond in en werd er bijna 2 ha nieuw bos aangeplant.

Op 21 april vierden we dit jaar niet enkel het begin van de lente maar ook de geboorte van een nieuw bos. In het kader van de 10 Miljoen Bomen campagne van BOS+ werd bij een private eigenaar in Zingem een nieuw bos aangelegd. Dit gebeurde door een 50-tal kennissen en vrienden van Andreas de Ruijter die dit bos aanlegden te zijner gedachtenis. Het bos zal de natuurlijke

structuur van de Scheldevallei versterken en de aansluitend nieuw aangelegde poel zal een geschikt biotoop vormen voor amfibieën en reptielen.

Danny en zijn vader integreren duurzame houtproductie in hun landbouwperceel

Een geslaagde ledenvergadering!

Op zaterdag 9 mei was het verzamelen geblazen voor 83 bosgroepleden aan de Sporthal van het provinciaal domein Puyenbroeck. Onze jaarlijkse algemene ledenvergadering vond daar immers plaats. Tijdens het korte administratief gedeelte kregen de leden een toelichting over de activiteiten van vorig jaar en de planning voor het lopende jaar. De leden verkozen ook 2 bestuurders voor de komende drie jaar nl. Maurits Adriaenssens en Pierre d’Alcantara. Zij zijn respectievelijk boseigenaars te Waasmunster & Belsele en te Lembeke. Proficiat aan beide nieuw verkozen bestuurders!

Aansluitend op het administratief gedeelte van de vergadering, konden de leden kiezen uit een aantal activiteiten op het domein. Tijdens de workshop ‘Eerste hulp bij ge-

vaarlijke bomen’ werd een beknopte handleiding meegegeven hoe je kunt inschatten wanneer een boom gevaarlijk is en je er een specialist moet bijhalen. Tijdens de wandeling ‘bosbeheer op het domein’ kregen de leden tekst en uitleg over de bijzondere natuurwaarden van Puyenbroeck en hoe daarmee wordt omgesprongen in het beheer. De deelnemers aan de vlinderwandeling maakten kennis met het leven van de vlinder en met een aantal van de 22 soorten dagvlinders die op het domein voorkomen.

Deze fijne voormiddag werd afgesloten met een gezellige en lekkere lunch. De beelden spreken voor zich.

Wat

Ook 2014 was een jaar vol activiteiten, hieronder enkele cijfers …

Eind 2014 telde de bosgroep 813 werkende leden (=boseigenaars) die samen 3117 ha bos in ons werkingsgebied in eigendom hebben. Ook van 152 sympathiserende leden kon de bosgroep op steun rekenen. Vorig jaar konden 51 nieuwe boseigenaars genieten van een terreinbezoek met advies van de bosgroep. Bijkomend werden 143 terreinbezoeken uitgevoerd voor verdere begeleiding van de leden bij werken in hun bos.

Er werden door de bosgroep 13 vormingsactiviteiten georganiseerd waaraan 268 enthousiastelingen deelnamen.

Via de bosgroep werd 2595 m³ industrie-

hout op stam verkocht ter waarde van 83139 euro. De brandhoutverkoop bracht 235 m³ brandhout (op stam) aan de man met een totale verkoopwaarde van 3878 euro.

De bosgroep vroeg 48 kapmachtigingen aan en 10 subsidiedossiers. Er werden aanplanting uitgevoerd in 4,5 ha bos. De arbeiders voerden onrendabele beheerwerken (bestrijding exoten, vrijstellen aanplanting, …) uit in 36,5 ha bos.

In 2014 werden 2 gezamenlijke bosbeheerplannen goedgekeurd (Kloosterbos uitbreiding en Rozenberg) en werkte de bosgroep aan 1 nieuw gezamenlijk beheerplan voor de bossen van de Moervaarvallei.

Graag wat meer detail? Leden kunnen een exemplaar van het jaarverslag 2014 opvragen bij het bosgroepsecretariaat!

In 2015 zal de bosgroep - met de financiele ondersteuning van de provincie – haar basiswerking van de voorbije jaren verderzetten! De leden-boseigenaars kunnen rekenen op deskundig advies en hulp bij het beheer van hun bos.

Voor de realisatie van de Instandhoudingsdoelen in bossen binnen de Natura 2000 gebieden, zal de bosgroep ondersteuning voor de betreffende eigenaars voorzien. Ook opvolging van het hele overlegproces hierrond met de overheid, staat op het programma.

Nieuw in 2015 is dat de 3 Oost-Vlaamse bosgroepen intenser gaan samenwerken rond communicatie. Op die manier hopen we de boseigenaars nog beter te bereiken en te informeren en willen we het bos en de bosgroep een ruimer draagvlak en meer bekendheid geven.

Ook voor natuurprojecten op maat (bosrand, open plekkenbeheer, exotenbestrijding, …) kunnen de boseigenaars bij de bosgroep terecht. Er wordt situatie per situatie gekeken hoe we u verder kunnen helpen.

Kortom, de bosgroep blijft er voor de boseigenaar! Advies of hulp nodig? Contacteer ons.

Een geslaagde Algemene Vergadering!

Op zaterdag 25 april waren de weergoden ons beter gezind dan in 2014 en mocht de bosgroep maar liefst 92 deelnemers verwelkomen voor de ledendag. Van harte dank voor jullie talrijke opkomst!

Tijdens het administratieve gedeelte kwam het verslag van de vorige algemene vergadering ter sprake en van de financiële situatie van de vzw. Het jaar 2014 kent een positief resultaat en ook uitzonderlijke opbrengsten waren te noteren. Belangrijke plannen voor dit jaar zijn de actie bosranden en het project om samen met de andere bosgroepen in Oost-Vlaanderen te werken aan de bekendheid en communicatie van de bosgroepen. Ook 8 bestuurders kregen het vertrouwen om hun mandaat verder te zetten.

Na de officiële vergadering stonden nog vijf activiteiten op het programma. Bij houtsoorten herkennen leerden de deelnemers hoe hout is opgebouwd en welke eigenschappen belangrijk zijn. Daarna kwamen de belangrijkste Europese houtsoorten aan bod. In de workshop ‘Hoe duid ik een dunning aan’ kreeg je de kans om in een bosbestand

van het Kravaalbos de toekomstbomen te selecteren en te discussiëren over welke andere bomen daarvoor geveld moeten worden. Bij de demo brandhout maken is mooi getoond welke hulpmiddelen het klieven en opwerken van brandhout kunnen vergemakkelijken. Van belang voor wie zijn rug wil sparen.

Tijdens de wandeling Kravaalbos van aanplant tot kapping kwam je meer te weten over het beheer van het Kravaalbos en de evolutie van een bos doorheen de tijd. Ook hier ruimte om van gedachten te wisselen tussen de boseigenaars. Op de wandeling natuur in het Kravaalbos nam de gids de deelnemers mee naar de mooiste plekjes van het bos en kon er genoten worden van het prachtige landschap. Tot slot volgde een broodjeslunch en is er weer heel wat nagepraat.

Heb je nog suggesties of vragen naar aanleiding van deze dag, neem gerust contact op met de bosgroep.

De voorzitter stelde de agenda voor.

▲ Veiligheid staat voorop bij het maken van je eigen brandhout.

▲ De natuur ontwaakt in het Kravaalbos.

▲ Houtstalen als aanvulling bij de theorie.

▲

Belangrijke data:

1 september: deadline aanvragen van bosarbeid voor aanplantingen (bosrand, onderetage, her(be)bossing < 0,5 ha).

5 september: cursus bosranden – zie cursusaanbod voor meer informatie

Ook in jouw bos een bosrand?

Zoals je al misschien al kon lezen in deze bosbode, organiseren de drie Bosgroepen in Oost-Vlaanderen dit jaar een unieke actie over bosranden. Ook in Midden Oost-Vlaanderen is er het aanbod om via de bosgroep een gratis bosrand aan te planten. We zien het groots en hopen om zoveel mogelijk kilometer bosrand te realiseren. Om het eenvoudig te maken, zal er gewerkt worden met een aantal vaste pakketten van struiksoorten om aan te planten. Je kiest dan als boseigenaar voor één type van pakket, naargelang je doelstelling. Inbegrepen in het aanbod is advies tijdens een terreinbezoek, een aanplantingsplan, het plantsoen en de effectieve aanplant van de bosrand.

Elk werkend lid krijgt nog gedetailleerde informatie toegestuurd over deze actie, dus hou je brievenbus goed in de gaten!

Heb je interesse om mee te doen? Contacteer ons dan voor 15 juli 2015. De bosgroep bekijkt dan tijdens een terreinbezoek wat de mogelijkheden zijn.

Tel. 09/267 78 60

bosgroepmidden@oost-vlaanderen.be

Coördinator: Klaartje Van Loy

Gezellig napraten bij pot en pint.

Hoe begin je aan een dunning in je bos?

Wandeling over het beheer van het Kravaalbos.

Activiteitenkalender

Zomeruitstap naar de Bosbouwbeurs te Libramont

Op dinsdag 28 juli kunnen de leden van de Oost-Vlaamse bosgroepen mee op daguitstap naar de bosbouwbeurs Demoforest in Libramont. Deze 2-jaarlijkse beurs met meer dan 150 exposanten is één van de grootste in Europa en verzamelt alle nieuwigheden voor bosbeheer en bosontginning. Op zoek naar geschikt snoeimateriaal of gereedschap om brandhout efficiënter te verwerken? Ben je toe aan nieuwe veiligheidskledij en wil je hierover informatie? Of ben je gewoon geïnteresseerd in de demonstraties van de nieuwste bosexploitatiemachines? Dan moet je zeker meegaan naar de Bosbouwbeurs!

Praktisch: Er wordt een bus voorzien die zal vertrekken om 7u30 aan de parking (ter hoogte van het benzinestation) van de Makro te Eke (Nazareth). Een tweede opstapplaats is aan de oprit E40 te Erpe-Mere om 8u00. De deelnameprijs bedraagt 25€ en omvat het toegangsticket voor de beurs en de vervoerskost. Deelnemers dienen zelf voor de lunch te zorgen (diverse mogelijkheden op de beurs ofwel zelf picknick voorzien)

Inschrijven voor 1 juli via bosgroepen@oost-vlaanderen.be

Voor snelle beslissers: excursie faunabeheer op 13 juni

Bosgroep Midden oost-Vlaanderen Vzw

Bomen in het bos zijn evident, maar ook dieren zijn dat. Welke soorten lopen, kruipen of vliegen er rond in onze bossen? Waar vinden ze voedsel en beschutting? Hoe is hun interactie met de mens? Met welk bosbeheer maak je een aantrekkelijke biotoop? Het komt allemaal aan bod op deze excursie. Vanuit verschillende invalshoeken bekijken we de fauna van de bossen en het landschap van Grembergenbroek, op de grens van Dendermonde en Hamme. Na de wandeling kun je van gedachten wisselen met andere boseigenaars tijdens een picknick – zelf mee te brengen.

Praktische info:

zaterdag 13 juni van 9.30 tot 12.30 u

aansluitend gelegenheid tot picknick (zelf mee te brengen)

Grembergenbroek - Dendermonde, plaats van afspraak is de Zijdijk (aan de bosgroepvlag)

Gratis, maar vooraf inschrijven is verplicht via bosgroepmidden@oost-vlaanderen.be of 09/267 78 60, graag ten laatste op 10 juni.

Vleermuizenwandeling

Bosgroep oost-Vlaanderen noord Vzw

Alle vleermuizensoorten hebben bij ons een beschermde status. Deze mysterieuze, vliegende zoogdiertjes doen het immers op vele plaatsen niet goed. Het is dus belangrijk dat er bij het beheer van een bos rekening gehouden wordt met de mogelijke aanwezigheden van vleermuizen. Om meer te weten te komen over hun verborgen leven en de eisen die ze stellen aan hun leefomgeving, organiseert de Bosgroep OostVlaanderen Noord een themawandeling in het Leen. Gids van dienst is doctoraatstudent en medewerker van de vleermuizenwerkgroep Daan Dekeukeleire.

Praktische info :

Donderdag 27 augustus om 20u

Plaats van afspraak : aan de parking van het provinciaal bos Het Leen in Eeklo (Gentsesteenweg 80). De wandeling begint iets voor zonsondergang, wanneer de vleermuizen het actiefst zijn. De grootte van de groep wordt beperkt tot 25 deelnemers. Geïnteresseerden kunnen zich inschrijven via bosgroepnoord@oost-vlaanderen.be of via het nummer 09/267.78.60

Wandeling langsheen natuurinrichtingswerken in Zwalmvallei

Bosgroep VlaaMse ardennen tot dender Vzw

In kader van de uitvoering van een Natuurinrichtingsproject in de Zwalmvallei, organiseert de bosgroep een wandeling bij privé-boseigenaars, gelegen in en rond de Zwalm in Michelbeke, Brakel.

Een unieke kans om eens te kijken hoe we samen met de eigenaars aan biotoopherstel doen op bosterreinen die anders niet toegankelijk zijn voor het publiek. Er werd in de loop van de 2 jaar projecttijd zo’n 15 hectare populierenbos omgevormd tot inheems loofbos door middel van aanplantingen met de bijhorende vrijstellingen. Op drassige locaties werden enkele poelen hersteld en aangelegd om de leefgebieden van ver-

schillende amfibieën en insecten te verbeteren. Er werd actief aan exotenbestrijding gedaan, waarbij de invasieve Reuzenbalsemien werd bestreden, een soort die de inheemse flora verdringt en zich enorm snel langs waterlopen verspreid.

Praktische info:

Tijdstip: woensdag 8 juli om 19 uur Plaats van afspraak: Parking Sint-Franciscusinstituut, Kasteeldreef 2, 9620 Zottegem

Deelname aan de wandeling is gratis, maar inschrijven is verplicht via vlaamseardennen@bosgroep.be of op 055 21 62 80

Wie is wie? Bovenaan vlnr: Jakob Derks, Sylvie Mussche, Karen Dequidt, Maarten Decoene, Kristof De Rous. Onderaan vlnr: David Claeys, Sylvie Focke, Klaartje Van Loy, Hans Scheirlinck.

De Bosgroep in een nieuw jasje

In de zomer vernieuwen de vogels hun vederen, zo ook het team van de Oost-Vlaamse Bosgroepen. Zin om ook in uw bossen rond te lopen met deze kledij? Er zijn t-shirts en handige softshell jasjes - die winddicht en waterafstotend zijn-, zowel voor vrouwen als voor mannen. Bestellen kan op één van de activiteiten of telefonisch of per e-mail via bosgroepen@oost-vlaanderen.be

Je bestelling kan ook thuis geleverd worden aan de kostprijs van Bpost of afgehaald worden in Gent (Woodrow Wilsonplein 2).

prijs softshell : 50 euro excl. verzending

prijs t-shirt : 10 euro excl. verzending

Fleece man

Fleece vrouw

T-shirt man

Ecologisch beheer van populierenbossen

Populierenbossen hebben een reputatie als saaie bomenakkers vol brandnetels en bramen. Onderzoek heeft uitgewezen dat brandnetels en bramen inderdaad 65% van de populierenbossen in Vlaanderen domineren. Desondanks bieden onze populierenbossen een groot potentieel om in de toekomst bekend te staan als biologisch waardevolle bossen. Zo zijn op populieren maar liefst 88 soorten insecten te vinden die specifiek met populieren verbonden zijn. Daarmee staat populier tussen beuk en olm op de 5de plaats van onze inheemse loofbomen.

Door enkele aanpassingen in ons beheer kunnen we de biologische waarde van populierenbossen vergroten zonder in te moeten boeten in productiviteit. In dit artikel worden de voornaamste redenen besproken waarom onze populierenbossen doorgaans soortenarm zijn en hoe we hier met een aangepast beheer op in kunnen spelen.

Dominantie van brandnetels en bramen

Populierenbossen werden na de 2de wereldoorlog massaal aangeplant op natte landbouwgronden. Door de jarenlange bemesting zijn deze bodems zeer nutriëntenrijk. Soorten die hier van houden zoals brandnetels en bramen floreren op deze bodems. Hierdoor hebben andere bosplanten het moeilijk om zich te vestigen tussen deze snelgroeiende soorten.

Daarnaast zorgt het ruime plantverband (meestal 8 m x 8 m) waarin populieren worden aangeplant voor een open kroonlaag

Bosanemonen in een biologisch waardevol populierenbos

populierenbossen

en dus voor veel licht op de bodem. Een ideale situatie voor brandnetels en bramen. De korte omlooptijden voor populier (doorgaans 25-40 jaar) hebben een gelijkaardig effect. Na elke eindkap (meestal door middel van kaalkap) wordt de bodem volledig belicht. Voor brandnetels en bramen betekent dit dat gedurende enkele jaren (tot het kronendak zich weer sluit) nog snellere groeisnelheden bereikt kunnen worden.

Om de dominantie van brandnetels en bramen te verminderen moet dus het licht dat de bodem bereikt verminderd worden. Dit kan bereikt worden door struiken of bomen onder de populieren aan te planten of vrij te stellen van hun concurrenten. Doordat deze soorten trager groeien als de populieren hebben ze geen invloed op de productiviteit van de populieren. Meer zelfs, ze kunnen een handje helpen om natuurlijke takreiniging te stimuleren waardoor je minder moet opsleunen. Een extra voordeel is dat deze onderetage als brandhout kan dienen (door ze bijvoorbeeld als hakhout te beheren) en voor meer structuur in het bos kunnen zorgen. Indien je een onderetage

aanplant om later te beheren als hakhout kunnen bijvoorbeeld zwarte els of hazelaar gebruikt worden. De populieren kunnen ook beschouwd worden als een vooropbrengst waarna je dan op termijn gaat omvormen naar inheems gemend loofhout. Dan kan je er bijvoorbeeld voor kiezen om esdoorn of zelfs eik aan te planten in de onderetage. (zie ook artikel “Structuur in het bos” in deze bosbode voor meer informatie).

Exploitatiegevoeligheid

De vochtige bodems waar populieren goed op groeien zijn zeer gevoelig voor bodemcompactie. Door met zware machines op de bodem te rijden vermindert de bodemporositeit waardoor plant- en boomwortels en bodemfauna zich maar moeilijk in de bodem vestigen.

Populierenbossen hebben typisch korte rotaties (meestal tussen de 30 en de 40 jaar, en voor de nieuwste klonen 25 jaar en minder). Dit betekent dat er vaak met zware machines in het bos gewerkt moet worden. Om niet de hele bodemoppervlakte te verdichten is het zeer belangrijk om met vaste

uitrijpistes te werken en de natste stukken van het bos te ontzien. Ook het tijdstip van de exploitatie is van groot belang. Op de natte gevoelige bodems kan er heel wat schade vermeden worden door te exploiteren in een langdurig droge periode.

Variaties binnen klonen

Populierenbossen worden met één of enkele klonen aangeplant. Vaak werd gedacht dat sommige klonen meer biodiversiteit aantrekken dan andere. Dit blijkt echter niet het geval te zijn. De meeste soorten zijn gebonden aan een specifiek geslacht (het geslacht van de cultuurpopulieren is Populus) in plaats van met bepaalde soorten. Zo zullen insecten geen onderscheid maken tussen verschillende soorten of klonen van populier.

Wel heeft de variatie in groeisnelheden een effect op de biodiversiteit. Klonen die sneller groeien zullen sneller een bosklimaat creëren, een belangrijke voorwaarde voor typische bossoorten om zich in een bos te vestigen. Snelgroeiende klonen hebben ook het voordeel dat ze snel dikke bomen worden. De holtes die vaak in dikke populieren te vinden zijn worden gebruikt als nestplaats voor verschillende vogels en vleermuizen. Om de biodiversiteit in een bos te vergroten is het belangrijk bomen met holtes en dode bomen zo lang mogelijk te sparen.

Kleine en verspreide bosjes

Als laatste zijn populierenbossen meestal in kleine en verspreide bossen aangeplant. Hierdoor is het moeilijk voor veel soorten, zoals onze typische voorjaarsflora, om zich in deze kleine en afgelegen bossen te verspreiden. We zullen dus nog geduld moeten hebben vooraleer veel van onze populierenbossen bekend zullen staan om hun rijke voorjaarsflora.

Door tussen de populierenrijen andere soorten aan te planten (zie linker foto) ontstaan op termijn bossen met een rijke ondergroei (zie rechter foto).

AANSPREEKPUNT PRIVAAT BEHEER

NATUUR EN BOS

Het Aanspreekpunt Privaat Beheer - Natuur en Bos (APBNB) werd in het najaar 2014 opgericht door de Koepel van de Vlaamse bosgroepen en Landelijk Vlaanderen om de rol in te nemen van efficiënt en georganiseerd doorgeefluik bij het vormgeven van Vlaamse natuurdoelen. Het APB-NB zorgt voor de informatievoorziening in twee richtingen tussen de overheid en private terreinbeheerders. Het APB-NB behartigt de belangen van private eigenaars op het gebied van natuur en bos bij de Vlaamse overheid en zorgt er voor dat informatie over allerlei nuttige zaken zoals onder andere wetgeving, beheer, natuurbeleid en onderzoek via vaste kanalen bij de privé eigenaar terecht komt.

Het eerste aanspreekpunt voor de private eigenaar blijft natuurlijk altijd de bosgroep en zijn coördinator. Informatie wordt daarom altijd via de bosgroep gecommuniceerd. Het APB-NB en de bosgroep verschillen van elkaar doordat het APB-NB zich inzet voor beleidsontwikkeling, belangenbehartiging en informatievoorziening op het gebied van privaat natuurbeheer, de bosgroepen zetten zich echter in voor gebiedsgerichte terreinondersteuning. Dan is daar ook de Koepel van de Vlaamse bosgroepen. Deze richt zich op het stimuleren van de samenwerking tussen de bosgroepen door een ondersteunend en overkoepelend overlegplatform te bieden en zodanig ook het APB te voeden met wat leeft binnen de bosgroepen. Het APB zorgt voor de externe vertegenwoordiging van de geleden buiten de terreinsamenwerking waar de bosgroepen hun rol spelen. Elke organisatie heeft een eigen rol maar met een gemeenschappelijk basisprincipe, het privaat beheer in eigen bos erkennen en ondersteunen.

Het APB-NB wordt geleid door de raad van bestuur. In deze raad zijn paritair zowel de bosgroepen als Landelijk Vlaanderen vertegenwoordigd. De heer Benoit de Maere d’Aertrycke, voorzitter van Bosgroep IJzer en Leie, is voorzitter van het APB-NB.

Het APB heeft drie taken:

- Het uitwerken van het IHD beleid en de informatiedaaromtrent naar private beheerders

- Het infoloket van en naar de overheid wat betreft privaat beheer

- Het vormen van standpunten en representaties in de overlegplatforms waar private beheerders gevraagd zijn

Het APB voert dit uit met:

- Expert op gebied van Natura 2000 instandhoudingsdoelstellingen en de ontwikkelingen daarin is Valérie Vandenabeele. Zij heeft zich de afgelopen 5 jaar ook al ingezet voor de belangen van de private eigenaar in dit dossier.

- Maurits de Groot is recent aangeworven door het APB. Zijn taak is de praktische vertaling van het beleid naar de uitvoering bij het regulier bosbeheer. Hij zal direct en met regelmaat contact hebben met de coördinatoren van de bosgroepen om informatie uit te wisselen.

- Alec van Havre is de derde medewerker van het APB-NB. Hij zet zich in voor de behartiging van de belangen van private eigenaars bij grotere en complexere projecten zoals bijvoorbeeld ruimtelijke uitvoeringsplannen.

Een belangrijk instrument om informatie te verspreiden is de website. Hier wordt gewerkt aan het infoloket, een centraal punt waar informatie kan worden gevonden. Daarnaast wordt er ingezet op regelmatige nieuwsbrieven en infofiches met betrekking tot wetgeving, beheer, strategie, en (landelijke) ontwikkelingen.

Het APB-NB heeft de wens om zich praktisch in te zetten, in samenwerking met de bosgroepen die voor boseigenaars van groot belang blijft. Door te werken aan een snelle informatievoorziening kan de private eigenaar zo goed mogelijk begeleid worden. Daarom moeten de informatiekanalen naar en met de bosgroepen vlot verlopen. Daarnaast zal voor standpuntenvorming beroep gedaan worden op de bosgroepwerking o.a. via werkgroepen op het APB niveau. Ook zal het APB de delegaties samenstellen dankzij de bosgroepenwerking.

Op zoek naar meer informatie? Kijk gerust eens op www.privaatbeheer.be

Auteur: Maurits de Groot, APB-NB

HET B O S CULINAIR

Van alle planten die in onze streken voorkomen, is een groot deel eetbaar. Zelfs de culinaire top gaat meer en meer “back to basics” en gebruikt steeds meer pure en seizoensgebonden ingrediënten uit de natuur. Ook in uw bos groeit van alles dat eetbaar én ook erg lekker is. In deze rubriek stellen we enkele recepten voor waarmee je, na een flinke pluk-wandeling, zelf kan experimenteren.

In de lente kan je bijvoorbeeld vooral aan de slag met allerlei planten en kruiden. Mei-juni is bijvoorbeeld het seizoen van de vlierbloesem, wat op heel veel plaatsen te vinden is.

Je ze ook verwerken in gelei, pannenkoeken (bloemen mengen in klassiek pannenkoekendeeg), cake of beignets, maar je kunt er ook een lekker aperitief mee maken.

VlierBloeseM-apéritief

Benodigdheden (voor twee à drie flessen):

25 trossen vlierbloesem (plukken op het moment dat de bloemetjes open zijn en veel stuifmeel bevatten. Je mag het hele parapluutje plukken. Niet wassen, want dan spoel je de smaak weg!)

3 citroenen (in schijfjes, de schil mag eraan blijven)

1,5 liter water

· 1,5 kilo suiker

100 gram citroenzuur (te krijgen bij uw apotheek)

De basis is een vlierbloesemsiroop:

Doe de trosjes vlierbloesem in een grote pot. Citroenzuur erover, citroenen in schijfjes erbij, suiker erover, en water erbij.

Laat dit 48 uur staan (niet langer), maar roer het plakboeltje regelmatig eens om. Na die twee dagen zeef je de vaste stof eruit door een doek (keukenhanddoek). Op die manier verdwijnen de bloemetjes, steeltjes en citroenen eruit, en hou je een lichtgele siroop over. Als er per ongeluk wat bloesems door de mazen van het net glippen, da’s niet erg… De siroop gaat gekoeld zeker een jaar mee.

Hier kan je verschillende kanten mee uit:

- limonade mee maken: een glas met een derde van deze siroop en aanvullen met spuitwater.

- een lekker aperitief mee maken en er zijn verschillende mogelijkheden:

1) Met gin: Je doet de helft siroop, de helft gin in een fles. Een paar dagen laten staan. En klaar. Je drinkt het best aangelengd met water (plat of bruis).

2) Met witte wijn: de siroop mengen met een droge witte wijn

3) Met cava: de siroop mengen met cava en een beetje spuitwater

Cursusaanbod 2015

Wetgeving (max. 25 deelnemers)

Erzijn nog enkele plaatsen vrij bij deze cursussen. De tarieven voor “werkende leden” gelden ook als u lid bent van een andere bosgroep.

Hoe inschrijven?

Inschrijven kan via de website van de bosgroepen www.bosgroep.be

Stap 1: Ga naar www.bosgroep.be

Stap 2: Op de blauwe balk klikt u op “Vorming” en daarna “Cursussen BG” (= cursussen Bosgroep).

Stap 3: Selecteer de organiserende bosgroep (OostVlaanderen Noord, Midden Oost-Vlaanderen of Vlaamse Ardennen tot Dender).

Stap 4: Kies de gewenste cursus en schrijf uw gegevens in de voorziene ruimte.

Uiteraard kunt u zich ook nog steeds telefonisch of via e-mail inschrijven bij de organiserende bosgroep.

Deze cursus behandelt de relevante wetgeving en de recente beleidsopties inzake de open ruimte. We concentreren ons op beleid en wetgeving die gericht is op bos- en natuurbeheer. Bij deze cursus koppelen we de wetgeving aan (recente) beleidsopties.

Voorkennis ? Je hoeft zeker geen specialist te zijn

Wanneer ? Bosgroep Vlaamse Ardennen tot Dender - 2 Donderdagavonden: 19 en 26 november 2015

Waar? Gildenhuis in Melle

Kostprijs? Boseigenaars die werkend lid zijn: € 30, overige deelnemers: €35

Verwarmen met Hout (max. 25 deelnemers)

Stijgende brandstofprijzen, klimaatsverandering, CO2, duurzame ontwikkeling … Tenzij je de afgelopen jaren op de maan zat, heb je die woorden al vaak gehoord. Maar hoe zit dat nu precies? Is verwarmen met hout echt zoveel beter voor het milieu? En voor je portefeuille? Wat bestaat er ondertussen op het vlak van houtkachels en aanverwanten? En welke installatie is het best voor jouw woning?

Tijdens deze cursus krijg je een duidelijk én milieuvriendelijk antwoord op al deze vragen. Verder leer je meer over verschillende soorten brandstof: houtblokken, chips en pellets. Je leert hoe het verbrandingsproces precies verloopt. En met deze kennis haal je het beste rendement uit je brandhout.

Voorkennis ? Geen voorkennis vereist

Wanneer ? Bosgroep Oost-Vlaanderen Noord - Zaterdag 26 september 2015

Waar? In het bosinfocentrum in Het Leen te Eeklo.

Kostprijs? Boseigenaars die lid zijn: € 15, overige deelnemers: € 25

Bosranden: aanleg en beheer (max. 25 deelnemers)

Bosranden vormen de overgangszone tussen een bos en de omgeving. Die zone is heel belangrijk voor tal van libellen, vlinders en andere insecten. Hoe bouw je een goede bosrand op? Welke ecologische voordelen heeft dit? Hoe beheer je de rand na aanleg?

In de voormiddag krijg je de theorie, na de middag trekken we de natuur in. Dan is het tijd om met de groep te discussiëren over de aanleg en het beheer van bosranden.

Voorkennis ? Je hebt voor deze opleiding geen voorkennis nodig. Enige kennis van inheemse struik- en boomsoorten is wel nuttig.

Wanneer ? Bosgroep Oost-Vlaanderen Noord - Zaterdag 5 september 2015

Waar? Sint-Denijs-Westrem en Parkbos Gent

Kostprijs? Boseigenaars die werkend lid zijn: € 15, overige deelnemers: € 25

B O SW OO RDR AAD SE L

In deze rubriek testen we jullie kennis over bos en natuur! Voor de aandachtige lezer van de Bosbode zouden deze vragen geen probleem mogen zijn…

verticaal

1. herkomsstreek reuzenberenklauw

2. schimmel die iepen aantast

4. waardplant kleine ijsvogelvlinder

7. genus van populier

9. locatie wandeling BON

horizontaal

3. typische pionierboom

5. “sterke plant” in het Japans

6. bosbouwafdeling beurs Libramont

8. struikenrand naast bos

10. vliegend zoogdier

R AA D H ET PL AAT JE

M et deze nieuwe rubriek laten we je elk seizoen kennis maken met een bijzondere foto uit het bos. Kun je raden wat dit voorstelt?

................................................................................................

Doe mee en win!

Maak kans op een gratis broodplankje van de Oost-Vlaamse bosgroepen! Stuur daarvoor je ingevulde boswoordraadsel, samen met het antwoord op de fotovraag naar Bosgroepen Oost-Vlaanderen, Woodrow Wilsonplein 2, 9000 Gent, met de vermelding ‘bosbodewedstrijd’ of e-mail naar bosgroepen@oost-vlaanderen.be. Uit alle correcte inzendingen (raadsel + fotovraag) trekt een onschuldige hand één winnaar. Die wordt persoonlijk op de hoogte gebracht en krijgt een eervolle vermelding in de volgende bosbode. Deelnemen kan tot en met 20 juli 2015.

Uit de 3 inzendingen heeft een onschuldige hand als winnaar WIM BRUGGEMAN getrokken.

Boszoekers

Via deze rubriek zoekertjes brengen we regelmatig verkopers van brandhout, … en geïnteresseerde afnemers met elkaar in contact. Hierbij beperkt de Bosgroep haar inbreng enkel tot het geven van informatie en advies. De verkoop gebeurt rechtstreeks tussen de verkoper en de geïnteresseerde.

Momenteel zijn bij de Oost-Vlaamse bosgroepen volgende zaken beschikbaar gemeld. Meer informatie is beschikbaar bij de respectievelijke bosgroep.

PUBLICATIEAFSPRAKEN

- Uw zoekertje verschijnt maar één keer

- ENKEL verkoop van brandhout en bossen te koop !

- Telefoonnummers worden enkel vermeld bij de zoekertjes ‘bos te koop’

BRANDHOUT

Bosgroep OOST-VLAANDEREN NOORD 09/267 78 60

- Aalter (Bellem) – markettebos

te koop: brandhout Amerikaanse Eik en Beuk gezaagd op stukken van 1 m of 2,5 m, gestapeld langs de weg gemakkelijk te laden € 40 per stère

BOS TE KOOP

Bosgroep VLAAMSE ARDENNEN 055/21 62 80

- Parike, Hollebeekstraat : grootte 3,52 hectare bos met kaprijpe populieren. Contact opnemen met notaris Luc Van Vaerenbergh, 054.423724

- Zingem, Huise 1,78 hectare, hakhoutbos + vijver

Bosgroep OOST-VLAANDEREN NOORD 09/267 78 60

- Stekene (Hellestraat) totale opp. 0,196 ha Contact : 0470/52.74.44

Bosgroep MIDDEN OOST-VLAANDEREN 09/267 78 60

- Oosterzele (Landskouter) : Aalmoezeneiebos, 0,7 ha. Contact : 09/362.64.67 of 0477/741.747

De bosgroepen krijgen regelmatig vraag naar brandhout. Meestal van particulieren die bereid zijn om ervoor te werken. Zoekt u als boseigenaar dus naar een goedkope manier om uw hakhout nog eens af te zetten of om kroonhout te laten opruimen: contacteer ons!