TXOSTEN MONOGRAFIKOA DOSSIER MONOGRﾃ：ICO 2014 ﾂｷ ekaina / junio
Lan merkatuaren egoera Euskal Herrian Situaciﾃｳn del mercado laboral en Euskal Herria
2
Egilea: Gaindegia Izenburua: Lan merkatuaren egoera Euskal Herrian / Situaci贸n del mercado laboral en Euskal Herria Txosteneko kolaboratzaileak: Aitor Bengoetxea (EHU), Mari Luz de la Cal (EHU), Jose Miguel Ayerza (ADEGI), CCOO sindikatua, UGT sindikatua, Janire Landaluze eta Mikel Noval (ELA), Oihan Ostolaza (LAB), E帽aut Aramendi (LAB Iparralde), Gorka Moreno (Ikuspegi). Argitaratzea: Gaindegia, Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Martin Ugalde Kultur Parkea 20140 Andoain, Gipuzkoa Tel.: +34 943 304 365 www.gaindegia.org gaindegia@gaindegia.org Copyright: Gaindegia, Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Argitalpen honek ondorengoen babesa jaso du:
UDALAK: Alegia, Amasa-Villabona, Amezketa, Arama, Arrasate, Azkoitia, Azpeitia, Bergara, Busturia, EtxarriAranatz, Getaria, Hernani, Leitza, Lezo, Mutriku, Nabarniz, Oiartzun, O帽ati, Ordizia, Otxandio, Sopela, Tolosa, Urretxu, Zarautz.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
3
PRÓLOGO Resumen ejecutivo Mercado laboral 2013
Características de la población activa
Lan egiteko adinean dagoen biztanleriaren bilakaera (15-64 urte) Aktiboen zahartzea eta eskulana ordezkatzeko zailtasunak Eskulanaren osaera jatorriaren arabera Jarduera maila krisialdi testuinguruan
Empleo y contratación
Enpleguaren bilakaera Adinaren araberako enplegua Landunen estatusaren araberako enplegua Soldatapeko landunen lan egoera eta kontratazioa Lanaldi motaren araberako enplegua eta lanorduak Jarduera-adarren araberako enplegua Lan kostuen eta lansarien bilakaera Enplegu-erregulazio espedienteetan kalteturiko landunak
Desempleo Langabeziaren panoramika Langabezia adinaren arabera Langabezia jatorriaren arabera
Formación y mercado laboral Aktiboen formakuntza Landunen formakuntza Langabetuen formakuntza
La mujer y el mercado laboral
Jóvenes y mercado laboral
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
4
PRÓLOGO Txosten honek 2013 urteko Euskal Herriko
Este informe abarca la situación actual del
egungo lan merkatuaren egoera ikertzen du.
mercado laboral en el conjunto de Euskal Herria en el año 2013.
Bi faktorek egiten dute txostena bereizgarri. Batetik, orriok eskaintzen duten datu bilduma
Dos elementos lo hacen singular. Por un lado, el
zabalak gure lan merkatuaren errealitatea
despliegue de datos, algunos ineludibles de uso
zertan
digu;
común y otros nunca antes cuantificados para el
horretarako, ohikoak diren datuez gain, lehen
conjunto de Euskal Herria, que buscan no sólo
aldiz
kalkulatutako
conocer nuestro mercado laboral con visión de
zenbait aldagai aurki daitezke. Horrez gain,
país, sino asemejarlo a otros países o regiones de
Europako erreferente diren beste herrialde eta
referencia.
erregioekin ere alderatzen da Euskal Herria:
seleccionadas forman también parte de la
erregio
selección de regiones de referencia para el
den
Euskal
ezagutzen
Herri
horien
osorako
artean
Lehiakortasunerako
laguntzen
daude
Euskal
OrkestraInstitutuak
La
mayoría
de
las
regiones
Instituto Vasco de Competitividad Orkestra.
baliatzen dituen zenbait erreferente.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
5 Bestalde,
txosten
honetan
aditu
Por otro lado, este informe contiene diferentes
akademikoen (Aitor Bengoetxea jurista eta
reflexiones aportadas por expertos académicos
Mari Luz de la Cal ekonomialaria) nahiz gure
en la materia (el jurista Aitor Bengoetxea y la
herriko
economista Mari Luz de la Cal) y agentes que
harreman
esparruan
sozioekonomikoen
erreferente
zenbait
desempeñan un papel fundamental en el
gogoetak ere bildu ditugu:
devenir de las relaciones socio-laborales de
CCOO, UGT, LAB, ELA, Adegi eta Ikuspegi.
nuestro país: CCOO, UGT, LAB, ELA, Adegi e
Bakoitzak bere ikuspegi eta esparrutik egin
Ikuspegi. Partiendo del prisma de cada cual y
dio
eta
asumiendo las diferencias, hemos de incidir en
utzita,
los elementos de visión compartida como punto
entitateren
ekarpena
diren
txosten
desberdintasunak
alde
honi, batera
garrantzitsua deritzogu adostasun elementuei
de
eusteari, gure lan merkatuaren beharrei
respondan a las necesidades de nuestro
erantzungo
mercado laboral ahora y en el futuro. A
dieten
neurriak
hartu
ahal
izateko, bai gaur bai etorkizunean. Eskerrak
partida
para
adoptar
medidas
que
todos/as ellos/as, nuestro agradecimiento.
ematen dizkiegu lan honetan parte hartu duten guztiei.
No es la primera vez que Gaindegia aborda la situación del mercado laboral en un informe
Gaindegiak behin baino gehiagotan jorratu
monográfico y nuestro compromiso es que no
duen gaia da lan merkatua, eta halaxe izango
sea el último. En el actual contexto económico
da etorkizunean ere. Izan ere, egungo mundu
mundial un mercado laboral vasco con un futuro
mailako testuinguru ekonomikoan, gure lan
y socialmente cohesionado solo es posible si se
merkatuaren
apuesta
aurreratuen
etorkizunak etorri
beharko
por
desarrollos
avanzados,
con
du,
actividades de innovación referenciales, tanto
berrikuntzarenetik, bai gure ekonomiaren
en la industria como elemento tractor de
ardatz den industrian baita hain gureak diren
nuestra economía, como en otros sectores sean
eta
tradicionales (agricultura, pesca…), o estén por
sektore
eskutik
garapen
tradizionaletan
(nekazaritza,
arrantza…) eta garatzear daudenetan. Horrela
desarrollar.
bermatuko dugu gure ekonomia eta gizarteak
economía
kalitatezko
lan
mediante un mercado de trabajo que ofrezca
merkatu batean oinarritzea, eta biztanleriak
empleo de calidad al conjunto de la población
bizi kalitate duinaz eta baztertze arriskurik
activa, para que ésta pueda insertarse en la
gabe bizi ahal izatea. Ez da ezinezkoa: lortu
sociedad sin riesgos de exclusión y disponer de
daitekeen helburua da, baldin eta halaxe
recursos para vivir con dignidad. No es un
planteatzen badugu. Kontra, hori egiten ez
objetivo inalcanzable, se trata de un horizonte
badugu, egungo egoeran mantenduko gara,
accesible si nos lo planteamos como tal. Por el
langabeziak gora eginez, lan baldintzak
contrario, no hacerlo nos puede llevar a la
enplegua
sortzen
duen
Todo ello hará que nuestra y
nuestra
sociedad
funcionen
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
6 etengabe okertuz doazela eta biztanleria
situación actual con un aumento del desempleo
aktiboaren zati garrantzitsu bat lana aurkitu
y
ezinik dagoela: gazteria, emakumeak, 55
condiciones
de
trabajo;
urtetik gorakoak…
importante
de
la
el
empeoramiento
galopante con
juventud
de
las
una
parte
sin
poder
incorporarse a la vida laboral e importantes Jakin badakigu Euskal Herria ez dagoela
segmentos sociales (mujeres de todas las
subjektu gisa artikulatua, baina Gaindegiatik
edades, profesionales de más de 55 años…) con
uste dugu ikuspuntuen arteko adostasuna eta
un difícil encaje.
elkarrizketa askoz ere errazagoa litzatekeela denek gure errealitate lokalari begiratuko
Desde Gaindegia, somos conscientes de que
bagenio. Hori horrela, lan honen helburu
Euskal Herria no está articulada como sujeto y
nagusia gure herriari buruzko ezagutzan
creemos que ese ejercicio de acuerdo entre
sakontzea da, eta Euskal Herriak dituen eta
diferentes sería más fácil dentro de un marco en
izan ditzakeen erronken inguruan argitasun
donde las decisiones se adecúen mejor a la
apur bat eskaintzea. Gure konpromisoari
realidad local existente. Uno de los objetivos de
eusten diogu: ezagutza eratu eta sustatu, nahi
este informe es seguir profundizando en el
duen orok gure herriaren berri izan dezan.
autoconocimiento y aportar un poco más de luz en torno a las incógnitas que aún a día de hoy rodean Euskal Herria. Nos reafirmamos en nuestro compromiso de seguir generando conocimiento y de ponerlo a disposición de quien tenga interés en ello.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
7
BIZTANLERIA AKTIBOAREN URRITZEA
REDUCCIÓN DE POBLACIÓN ACTIVA
2011 urteaz geroztik lan egiteko adinean
Desde el año 2011 la pérdida de población en
dagoen biztanleriaren urritzea gertatzen hasia
edad activa es ya una realidad en el conjunto de
da EB-28an. Gure kasuan, orain arteko
la UE-28. En nuestro caso, si dividimos el ciclo de
krisiaren zikloa bi zatitan bereizten badugu,
crisis hasta la fecha en dos periodos, Euskal
Euskal Herrian lan egiteko adinean dagoen
Herria gana población en edad activa entre
biztanleria
da
2007/2010 y la pierde durante 2010/2013. Esto
txikitu
es algo que también ha sucedido en Dinamarca
2007/2010
kopurua
handitu
epealdian,
egin
eta
2010/2013an. Besteak beste, Danimarkan edo
o Finlandia.
Finlandian ere gertatu da hori. Esta disminución de la población en edad activa Lan
egiteko
adina
duen
biztanleriaren
se debe al proceso de envejecimiento en el que
jaitsieraren atzean eskulanaren zahartzea
Euskal Herria está inmerso. Esto es algo que
dago. Hau EB-28an gertatzen ari den prozesua
también sucede en el conjunto de la UE-28, pero
da, baina 2005etik aurrera, Euskal Herriko
en cuanto a mano de obra se refiere, tras el año
eskulanaren adin egiturak erakusten du
2005 Euskal Herria presenta una estructura de
prozesu hori azkarrago gertatzen ari dela
edad más avanzada que la propia UE-28. Se
gurean EB-28an baino. Ohi baino bizkorrago
trata
gertatzen ari den zahartze prozesu honek
envejecimiento que afecta al conjunto del país,
herri osoari eragiten dio, baina inpaktu
con especial incidencia en herrialdes como
bereziki handia du Araban, Nafarroa Beherean
Araba, Nafarroa Beherea o Bizkaia [ver gráfico].
eta Bizkaian [ikus grafikoa]. Lan merkatura
El número de jóvenes en edad de incorporarse al
de
un
acelerado
proceso
de
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
8 sartzeko adinean dauden gazteen kopurua
mercado laboral es mucho menor que el de
askoz ere txikiagoa da aurki erretiroa hartzea
quienes aspiran a jubilarse próximamente (y
espero dutenena baino (eta, hala ere,
aun así la tasa de desempleo general, y
langabezia-tasa
gazteen
específicamente entre jóvenes, es muy alta). Por
langabezia-tasa zehazki, oso handiak dira).
tanto, no somos autosuficientes en cuanto a
Horrenbestez, ez dugu aski gure buruarekin
relevo generacional se refiere, algo que afecta
belaunaldi
de forma severa a los territorios de Hegoalde
oro
aldaketa
har
eta
egiteko,
batez
ere
Hegoaldeko lurraldeetan [ikus grafikoa].
[ver gráfico].
Gainera, jarduera-tasa murriztu da: Gaur
Además, la tasa de actividad se ha reducido: En
egun,
EB-
la actualidad, la tasa de actividad de Euskal
zenbait
Herria se sitúa por debajo de la UE-28 y otros
erreferentziaren azpitik dago [ikus grafikoa].
referentes europeos [ver gráfico]. Por herrialdes,
Herrialdeka, Gipuzkoak du jarduera indizerik
Gipuzkoa ostenta el menor índice de actividad
txikiena,
baino
tras sufrir la disminución más acentuada
krisi
durante los años de crisis [ver gráfico]. La mayor
urteetan [ikus grafikoa]. Tasarik handiena
tasa se sitúa en Nafarroa Beherea, dato que, sin
Nafarroa Behereak du, baina datu hori
embargo,
herrialdeak berezkoa duen problematikaren
problemática particular del territorio.
Euskal
28koaren
eta
Herriko
jarduera-tasa
Europako
murrizketa
nabarmenagoa
izan
beste
inon
baita
hemen
hay
que
contextualizar
en
la
testuinguruan ulertu behar da.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
9 BEHARREZKO MIGRAZIOAK BIZTANLERIA AKTIBOAN · MIGRACIONES NECESARIAS DE POBLACIÓN ACTIVA
Hegoalden 1960 eta 1970eko hamarkadetan
Una parte significativa de la población activa
izan zen industria garapen betean gertatu
que se encuentra en su última etapa de la vida
ziren migrazio fluxuetan du jatorria lan
laboral constituyó los flujos migratorios habidos
bizitzaren azken txanpan dagoen biztanleria
en Hegoalde durante las décadas de 1960 y
aktiboaren zati handi batek. Gaztela eta Leon
1970 en pleno desarrollo industrial. Se trata de
(Hegoaldeko biztanleria aktiboaren %5a),
población originaria de Castilla y León (5,0% de
Extremadura (%1,5), Andaluzia (%1,5) eta
población activa de Hegoalde), Extremadura,
Galiziatik (%1,2) etorritako biztanleria da. Izan
(1,5%), Andalucía (1,5%) o Galicia (1,2%). Y es
ere, Hegoaldeko guztizko aktiboen %20,1a
que el 20,1% del total de activos de Hegoalde
bertatik kanpo jaiotakoa da.
ha nacido fuera de su territorio.
Iparralderen kasuan, eskulanak lotura are
En el caso de Iparralde, la mano de obra tiene
handiagoa du migrazioarekin: biztanleria
un componente migratorio aun mayor: el 50,7%
aktiboaren
Atlantikoen
de la población activa ha nacido fuera del
departamentutik kanpo jaiotakoa da. Gorka
departamento de Pirineos Atlánticos. Como
Moreno Ikuspegiko (Immigrazioaren Euskal
cita Gorka Moreno,
Behatokia)
gogoetan
(Observatorio Vasco de Inmigración) en su
(irakurri) aipatu bezala, garaiko eta tokiko lan
reflexión (leer), los flujos migratorios responden
merkatuaren beharrizanekin dute zerikusia
a los requerimientos del mercado laboral de la
migrazio fluxuek, eta hori hala da Pirinioen
época y el lugar y esta afirmación es válida a
alde bietan. Iparralderen kasuan, behar baino
ambos lados de los Pirineos. En el caso
gutxiago industrializatutako eta formakuntza
particular de Iparralde, la atracción de flujos
handirik eskatzen ez duen hirugarren sektore
migratorios a la medida de un territorio infra-
batera zuzendutako lurraldea izaki, horri
industrializado y con un mercado laboral
%50,7
Pirinio
zuzendariak
bere
director de Ikuspegi
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
10 erantzuten dioten migrazio fluxuak erakarri
terciarizado que requiere bajo perfil formativo,
ditu. Bertan jaiotako belaunaldi berriak, aldiz,
ha sucedido mientras nuevas generaciones
frantziar geografian sakabanatu dira luze eta
locales han sido diseminadas a lo largo del
zabal, haien ikasketa mailarekin bat egiten
territorio francés en busca de un puesto de
duen lanpostu baten bila, Eñaut Aramendi
trabajo al nivel de sus estudios, como explica en
LAB Iparraldeko kideak bere idatzian azaldu
su escrito Eñaut Aramendi, de LAB Iparralde
bezala
diseinu
(leer). El diseño económico de Iparralde es el
ekonomikoak ahalbidetu du (bai eta sustatu
elemento principal que ha permitido, cuando no
ere, batzuetan) tokiko populazioaren exodo
fomentado, el éxodo económico de la población
ekonomikoa,
frantziar
local mientras requería mano de obra de
lurraldeetatik etorritako eskulana eskatzen
territorios franceses. Las consecuencias son
zen bitartean. Horren ondorioak nabarmenak
ahora visibles a muchos niveles.
(irakurri).
Iparraldeko
aldi
berean
dira orain, ikuspegi askotatik begiratuta. Pero si observamos el origen de la población Baina Euskal Herriko biztanleria aktiboaren
activa en Euskal Herria en base al lugar de
jatorriari jaioterriaren arabera erreparatzen
nacimiento,
badiogu,
langabeziaren
fenómeno del desempleo es muy heterogéneo
fenomenoa oso heterogeneoa dela [ikus
[ver gráfico]. Actualmente la población más
grafikoa]. Ofizialki atzerritartzat jotzen diren
afectada por la tasa de desempleo es la
horiek osatzen duten populazioa kolpatu du
oficialmente denominada extranjera (35,2%), es
gogorren langabezia-tasak (%35,2) gaur egun;
decir, la que no ha nacido ni en Euskal Herria, ni
hau da, Euskal Herria, Frantzia eta Espainiatik
Francia ni España. En su mayoría forman parte
kanpo
hamarkada
de los últimos flujos migratorios llegados a
pasatxoan izandako migrazio fluxuetan etorri
Euskal Herria a lo largo de algo más que la
dira Euskal Herrira nagusiki, nahiz eta
última década, aunque no tanto en el caso de
Iparralden
Iparralde. Son quienes sufren los mayores
ikus
dezakegu
jaiotakoak.
ez
Azken
hainbesteraino
izan.
Lan
prekarietate egoera larrienak jasaten dituzte
podemos
observar
como
el
niveles de precariedad laboral.
horiek. En resumen, más allá de la precariedad desigual Laburbilduz, batzuei eta besteei desberdin
y de las particularidades de cada territorio, la
eragiten dien prekarietateaz eta herrialde
composición de la mano de obra de Euskal
bakoitzaren
harago,
Herria pone de relieve la importancia de la
egiturak
población activa originaria de otros territorios
erakusten duenez, beste lurralde batzuetatik
(24,6%) [ver gráfico], muy por encima de la
etorritako biztanleria aktiboak pisu handia du
tónica europea (8,7% en la UE-28) y similar al
Euskal
berezko
Herriko
ezaugarriez
eskulanaren
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
11 (%24,6) [ikus grafikoa]; Europan baino askoz
caso suizo (25,6%). No obstante, el acelerado
ere handiagoa batez beste (%8,7 EB-28n), eta
envejecimiento y la auto-insuficiencia para la
Suitzaren pare (%25,6). Dena dela, zahartze
regeneración plantean como reto general a
prozesu azkarrak eta belaunaldi aldaketarako
medio y largo plazo la necesidad de mantener
gure buruarekin aski ez izateak esan nahi du,
esa pluralidad y de seguir siendo un lugar
epe ertain eta luzera, aniztasun horri eustea
atractivo para flujos migratorios en el futuro. En
dela erronka, bai eta etorkizunean ere
el caso de Iparralde, además, es necesario crear
migrazio fluxuentzat toki erakargarria izaten
un
jarraitzea ere. Iparralderen kasuan, gainera,
conservación del capital humano local y para
funtsezkoa da bertako giza kapitalari eustea
ello sería conveniente fomentar la colaboración
ahalbidetuko duen ehun ekonomiko bat
interterritorial a ambos lados de la frontera.
sortzea,
eta
horretarako
tejido
económico
que
permita
la
komenigarria
litzateke herrialdeen arteko mugaz bestaldeko elkarlana sustatzea.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
12 LANAREN BILAKAERA NEGATIBOA · EVOLUCIÓN NEGATIVA DEL EMPLEO 2013an lana deuseztatu zen Euskal Herrian (-2,7),
En 2013 en Euskal Herria se destruyó empleo (-
EB-28n baino askoz ere gehiago (-0,2). Era
2,7) muy por encima de la UE 28 (-0,2). Mientras
berean, BPGak 0,3 puntu egin zuen behera tarte
tanto, en el mismo ejercicio el PIB descendió 0,3
horretan (behin-behineko datuak), eta laugarren
puntos (datos provisionales) y la productividad de
urtez segidan, eskulanaren produktibitatea hazi
la mano de obra aumentó por cuarto año
egin zen (+0,5), aurreko urteetan baino gutxiago
consecutivo (+0,5), si bien de forma más
izanda ere. Europako erreferentziei erreparatu
moderada que en años anteriores. Si analizamos
eta hiru aldagai horien 2008 eta 2011 arteko
la evolución durante 2008 y 2011 de estas tres
bilakaera aztertzen badugu, ikusiko dugu ez
variables entre referentes europeos, se aprecia
dagoela Euskal Herriaren pareko portaerarik izan
que
duen lurralde bakar bat ere [ikus grafikoa].
comportamiento idéntico al caso vasco [ver
no
hay
ningún
territorio
con
un
gráfico].
2008/11ean
deuseztatzeari
En el periodo 2008/11 en lo referido a destrucción
dagokionez, Euskal Herriak (-5,1) Danimarkaren
de empleo Euskal Herria (-5,1) se asemeja a
(-5,3) antza du, baina lana eta BPGa txikitu eta
Dinamarca (-5,3), pero el aumento de la
produktibitatea
Katalunian
productividad mientras disminuye tanto el
besterik ez da gertatzen. Hain zuzen, Katalunian,
empleo como el PIB solo se repite en el caso
hiru aldagai horien bilakaeraren desoreka hain da
catalán. De hecho, en Cataluña el desequilibrio en
handia, ezen ez baitago parekorik Europako
la evolución de estas tres variables alcanza
erreferentzien artean, ez eta Euskal Herrian ere.
niveles que no se dan ni entre el resto de
Hegoaldek pisu handia du Euskal Herrian, eta
referencias europeas ni en Euskal Herria. El peso
lurralde
erreformak
de Hegoalde sobre el conjunto de Euskal Herria y
(Kataluniari eragiten dioten berberak) Madrilen
las reformas que afectan a este territorio, tanto
erabakitakoak dira, lehiakortasuna handitzeko
como a Cataluña, adoptadas en Madrid en la
honi
lanpostuak
handitzea,
eragiten
hori
dioten
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
13 lan kostuak murriztea xede dutenak. Hori horrela,
dirección de abaratar costes laborales en aras de
erreferente diren herrialdeen artean, ez dago
una mayor competitividad explica que no exista
halako bilakaera berezia izan duen besterik. Dena
ningún otro territorio referente con tan singular
dela, enplegu tasa, per capita BPGa eta langileko
evolución. En cualquier caso, si tenemos en
produktibitatea kontuan hartuta, euskal ereduak
cuenta la tasa de empleo, el PIB per capita y la
Kataluniakoaren antza du, eta zerikusi txikia
productividad por empleado actual, el modelo
Eskozia, Finlandia edo Danimarkakoarekin [ikus
vasco se asemeja al catalán y muy poco al
grafikoa];
escocés, finlandés o danés [ver gráfico], que son
izan
ere,
ekonomia
horiek guk
ezagutzen dugunak baino izaera banakorragoa
economías
dute.
distributivo que el que conocemos.
Enplegu tasa adin taldeen arabera aztertuz gero,
Si analizamos la tasa de empleo por grupos de
nabarmentzekoa da 35 eta 44 urte arteko
edad, cabe destacar que los mayores niveles de
(%78,6) eta 45 eta 54 urte arteko (%74,2)
empleo se dan entre la población de 35 a 44 años
populazioak dituela enplegu maila handienak.
(78,6%) y 45 a 54 años (74,2%). Si desagregamos
Ipar eta Hego Euskal Herriko enplegu tasak
esas tasas de empleo entre norte y sur de Euskal
bereizten baditugu, heterogeneotasuna eta bi
Herria, observamos la heterogeneidad vasca y la
eredu ageri dira: adin talde guztietan, Iparraldeko
coexistencia de dos modelos: En todos los grupos
enplegu maila handiagoa da Hegoaldekoa baino
de edades los niveles de empleo son mayores en
[ikus
are
Iparralde que en Hegoalde [ver gráfico] y las
handiagoak dira sektore ahulenetan (24 urte
diferencias se disparan entre sectores vulnerables
baino gutxiago eta 55 urte baino gehiago).
(menores de 24 y mayores de 55 años).
Adinaren araberako enpleguaren bilakaerari
En cuanto a la evolución del empleo por edades,
erreparatuz gero, azpimarratzekoa da 2013an
cabe destacar que durante el 2013 las mayores
enplegu galera handienak 20 eta 24 urte arteko (-
pérdidas de empleo se concentran entre jóvenes
16,8) eta 25 eta 34 urte arteko (-9,2) gazteengan
de entre 20 a 24 años (-16,8) y 25-34 años (-9,2).
metatu zirela. Neurri batean positiboa den datu
Cabe mencionar como dato medianamente
bat aipatzekotan, 35 eta 45 urte arteko adin
positivo que entre ocupados de 35 a 45 años el
tartean, enpleguak hamarreko eskas bat egin du
empleo ha disminuido levemente una décima,
behera, eta beherakada hori EB-28an izandakoa
disminución considerablemente menor que la
baino nabarmen txikiagoa da. Bestalde, 2013an,
habida en la UE-28 (-1,5). Destaca también que
20 urtetik beherakoen (+3,7) eta 55 urtetik
durante 2013 solo han aumentado los niveles de
gorakoen (+2,7) artean besterik ez du egin gora
empleo entre menores de 20 años (+3,7) y entre
enpleguak Euskal Herrian.
mayores de 55 años (+2,7) en Euskal Herria.
grafikoa],
eta
desberdintasunak
con
un
carácter
mucho
más
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
14 2013an, lanpostuen galera handiagoa izan da
En 2013 la pérdida de puestos de trabajo ha sido
norberaren konturako langileen artean (-3,2)
mayor entre quienes trabajan por cuenta propia
soldatapekoen artean (-2,6) baino. Gaurtik gaur,
(-3,2) que entre los asalariados (-2,6). A día de
Euskal Herriko biztanleria okupatuaren %17,2a
hoy el 17,2% de la población ocupada de Euskal
norberaren konturako langilea da, eta Europako
Herria trabaja por cuenta propia, porcentaje que
batez
kontinenteko
está por encima de la media europea (15,1%) y
gainontzeko erreferentziena baino handiagoa da
del resto de referencias europeas. En general,
portzentaje
2013 no ha sido un año fácil para los auto-
bestekoa
(%15,1)
hori.
zein
Oro
har,
Europako
testuinguruan, 2013a ez da urte erraza izan
empleados en el contexto europeo (-1,2).
autoenplegatutako langileentzat (-1,2). Los trabajadores por cuenta propia son quienes Norberaren konturako langileek dituzte zailtasun
mayores dificultades sufren a pesar de aumentar
handienak, 2010/12an bolumen aldetik hazi egin
en volumen durante el periodo 2010/12. Por
baziren ere. Herrialdeka, norberaren konturako
herrialdes, los mayores niveles de trabajadores
langile proportzio handienak Nafarroa Beherean
por cuenta propia se concentran en Nafarroa
(%30,3), Zuberoan (%27,4) eta Nafarroa Garaian
Beherea (30,3%), Zuberoa (27,4%) y Nafarroa
(%17,7)
Garaia (17,7%). En los dos primeros y en amplias
daude.
hirugarrenaren
Lehenengo zenbait
bietan,
zonalde
eta
zabaletan,
zonas
del
tercero
el
autoempleo
es
autoenplegua pisu handia duen aukera da
tradicionalmente una opción de peso debido al
tradizionalki, ehun ekonomiko ahula eta lan
débil tejido económico y escasa oferta laboral
eskaintza eskasa direla medio. Ezohiko zonalde
existente. La proliferación del autoempleo en
batzuetan, bai eta zenbait hirigunetan ere,
zonas inusuales y en algunos casos de carácter
autoenplegua ugaritu egin da azkenaldian,
urbano responde al cierre de grandes empresas o
zenbait enpresa handi eta ertainen itxierak eta
empresas de tamaño medio, así como a despidos
kaleratze kolektiboek bultzatuta. Norberaren
colectivos. Teniendo en cuenta que entre los
konturako
gehienak
trabajadores por cuenta propia la mayoría son
autonomoak direla kontuan hartuta (2014ko
autónomos (en marzo de 2014 hay registrados
martxoan
daude
más de 250.000), se trata de un tejido económico
erregistratuta), atomizatuago dagoen tokiko
local más atomizado, vulnerable (con menor
ehun ekonomiko bati buruz ari gara, ahulagoa
capacidad de inversión) y por lo general con
dena (inbertsiorako ahalmen txikiagoa) eta oro
condiciones laborales precarias (sin
har
colectivos, ni ahora, ni antes).
lan
langileen
250.000
baldintza
artean
baino
gehiago
ezegonkorrak
dituena
convenios
(hitzarmen kolektiborik gabea, orain zein lehen). Iazko datuen arabera, Euskal Herriko soldatapeko
Según los datos anuales del último año el 19,7%
populazioaren %19,7a behin-behineko kontratu
de la población asalariada de Euskal Herria
batekin ari da lanean, eta zifra hori EB28koa
trabaja bajo contratación temporal, casi seis
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
15 baino sei puntu handiagoa da (%13,8). Baina alde
puntos por encima que en la UE-28 (13,8%). Pero
hori halakoxea zen krisi ekonomikoa hasi aurretik
esta diferencia es anterior al comienzo de la crisis
ere. 2013an, behin-behineko kontratua duten
económica. En 2013 los ocupados bajo contrato
okupatuen portzentajea (-7,3) gainontzekoena
temporal han disminuido (-7,3) más que el resto
baino gehiago murriztu da (2012an bezala), baina
(como en 2012), pero el 93,9% de los contratos
Hegoalden idatzitako kontratuen %93,9a behin-
efectuados
behinekoak dira oraindik ere. Behin-behineko
temporales. El porcentaje de asalariados bajo
kontratudun soldatapekoen proportzioa txikiagoa
contrato temporal es mucho menor en Iparralde
da Iparralden Hegoalden baino [ikus grafikoa].
que Hegoalde [ver gráfico].
Erreferentziazko lurraldeen artean, Herbehereek
Entre los territorios referencia solo Holanda
bakarrik (%20,6) dute gurea baino portzentaje
(20,6%) nos supera en porcentaje de asalariados
handiagoa
duten
que se encuentra bajo contratación temporal.
soldatapekoen portzentajeari dagokionez. Mari
Holanda es uno de los referentes que, como nos
Luz de la Cal EHUko ekonomia irakasleak
recuerda la profesora de economía la UPV-EHU
gogorarazi bezala (irakurri), 90eko hamarkadan
Mari Luz de la Cal [leer], a lo largo de los 90
langabezia tasa malgusegurtasunaren bitartez
redujo de forma importante el desempleo
nabarmen txikitu zuen erreferentzietako bat dira
mediante la flexiseguridad. Consiste en flexibilizar
Herbehereak. Araudi bigunagoen bidez lan
el mercado de trabajo mediante legislaciones
merkatua malgutzean datza, baina aldi berean
laborales más laxas, pero garantizando a la vez
langileentzat onargarria den segurtasun maila
unos niveles de seguridad aceptables para la
bermatuz,
errealitate
mano de obra mediante sistemas específicos de
malguago horri ondo egokitzen zaizkion gizarte
protección social bien adaptados a esa nueva
babeserako sistema espezifikoak eta enplegurako
realidad laboral más flexible y mediante las
politika aktiboak aplikatuta. De la Calek adierazi
políticas activas de empleo. Como indica De la
bezala, hartara mugikortasuna handiagoa da,
Cal, de esta forma la movilidad es mayor pero las
baina aldi berean enpleguen, desenpleguaren eta
transiciones
aktibitate ezaren arteko trantsizioak segurtasun
inactividad se hacen con una red de seguridad
behin-behineko
eta
horretarako,
kontratua
lan
en
entre
Hegoalde
empleos,
siguen
siendo
desempleo
e
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
16 sare baten barruan egiten dira, eta langileei diru
para los trabajadores que garantiza un ingreso y
sarrerak eta ondo
birgaitze
unos programas de recapacitación profesional
profesionalerako programak bermatzen zaizkie.
bien financiados. Todo lo contrario del escenario
Gurean ez bezala, non langabetuek bazterketari
de exclusión al que se ven abocados nuestros
egin behar baitiote aurre ezinbestean.
desempleados.
Hegoalden aplikatutako lan erreforma berrienak
Las últimas reformas laborales aplicadas en
kontratu malgutasuna handitzera egon dira
Hegoalde han sido en la dirección de aumentar la
bideratuta,
flexibilidad
baina
finantzatutako
bai
eta
diru
sarreren
contractual,
pero
disminuir
la
segurtasuna murriztera ere. Segurtasun sarea
seguridad de ingresos. Se ha disminuido la red de
ahuldu egin da hain zuzen ere langabetu gehien
seguridad
dagoen unean, eta 2013an ia 110.000 lagun
desempleados hay y en 2013 casi 110.000
zeuden lanik zein langabeziagatiko prestaziorik
personas se encontraban sin empleo ni prestación
gabe. Lan araudia malgutzeak gizarte kohesioa
por desempleo. No hay flexibilización de la
kaltetzea dakar ezinbestean, hori saihesteko
legislación laboral que no erosione la cohesión
gizarte babes handiagoa eta lan sarbiderako
social si ello no va acompañado de una mayor
politika publiko eraginkorrak aplikatzen ez badira
protección social y políticas públicas eficientes de
aldi berean.
inserción laboral.
Aitor Bengoetxea juristak gogorarazi bezala
El jurista Aitor Bengoetxea (leer) nos recuerda
(irakurri), zentzu horretan, Herbeheretako edo
que, en este sentido, un modelo como el holandés
Danimarkako ereduen gisakoak gure gaur egungo
o danés está muy lejos de nuestra realidad
egoeratik
fiskal
actual: Se diferencian por una presión fiscal
handiagoa dute bereizgarri, bai eta kalitatezko
mayor, unas políticas activas de empleo de
enplegua
eta
calidad y eficientes y una mayor cobertura de las
eraginkorrak eta politika pasiboen bermatze
políticas pasivas. Un ejemplo: En Holanda en
handiagoa
2014an,
2014 el salario mínimo interprofesional (SMI) es
Herbeheretako lanbide arteko gutxieneko soldata
de 1.486€ (12 pagas) y en Francia de 1.445€,
1.486€ da (12 ordainsari), eta Frantzian 1.445€;
mientras que en España equivale a 753€, lo cual
Espainian, aldiz, 753€, eta gutxieneko horren
afecta al 90,5% del total de ocupados del
arabera zehazten zaie soldata Euskal Herri osoko
conjunto de Euskal Herria. Es decir, la economía
okupatuen
Hegoaldeko
productiva de Hegoalde tiene unos niveles de
ekonomia produktiboak garapen maila handia
desarrollo altos pero un salario mínimo similar al
du, baina Malta edo Esloveniaren pareko
de Malta o Eslovenia. En el nuevo escenario
gutxieneko soldata. Agertoki berri honetan,
surgido, además, cada vez son más nítidos los
gainera,
patrones de emergencia social y pobreza de la
urruti
daude
sortzeko
ere.
eta
presio
politika
Adibide
%90,5ari.
gero
oso:
Hau
aktibo
bat:
da,
garbiago
ikusten
dira
cuando
mayor
número
de
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
17 enpleguaren bitartez gainditzen ez diren gizarte
que no se sale mediante el empleo. Y esta
premia eta pobrezia egoerak. Eta errealitate hau,
realidad, tanto como la del desempleo, es un
bai
problema colectivo que requiere soluciones al
eta
langabeziari
buruzkoa
ere,
arazo
kolektiboak dira, maila berean behar dituzte
mismo nivel.
irtenbideak. La evolución de Hegoalde es especialmente Hegoaldek alor horretan izandako bilakaera
preocupante en este terreno. Los costes laborales
bereziki kezkagarria da. Lan kostuak EB28aren
están a la par que en la UE-28, pero muy por
pare daude, baina oso azpitik, ekonomia
debajo de estados y regiones con una economía
produktibo eta produktibitate antzekoa duten
productiva y productividad similar [ver gráfico].
estatu
[ikus
No hay equilibrio entre la evolución de salarios e
grafikoa]. Ez dago orekarik soldaten eta KPIaren
IPC y son los salarios más bajos los primeros en
bilakaeraren
eta
dituzten
erregioei
artean,
horiek
antzematen
begiratuz
eta
dira
lehenak
gero
soldata
txikienak
notar los efectos de la crisis y los más
krisiaren
efektuak
perjudicados [ver gráfico]. De esa manera, las
[ikus
diferencias de salarios son cada vez mayores.
grafikoa]. Hala, soldaten arteko aldeak gero eta
Pero disminuir los salarios, como citan Janire
handiagoak dira. Baina soldatak murriztea ez da
Landaluze eta Mikel Noval, del sindicato ELA
ezinbesteko baldintza enplegu gehiago sortzeko,
(leer), no es condición necesaria para la creación
ELA sindikatuko Janire Landaluzek eta Mikel
de más empleo. Desde CCOO (leer), además,
Novalek adierazi bezala (irakurri). CCOOtik
afirman que la merma del poder adquisitivo de la
(irakurri), gainera, berretsi dute biztanleriak oro
población en general limita el consumo interno,
har
dificultando así la recuperación económica. Los
erosteko
kontsumoa
eta
kaltetuenak
ahalmena
mugatzen
galtzeak
duela,
eta
barne ondorioz
datos avalan ambas afirmaciones.
ekonomia bere onera etortzea zaildu. Datuek bat egiten dute bi baieztapen horiekin.
Desde el comienzo de la crisis, en el conjunto de Euskal Herria cada vez son más los ocupados que
Krisia hasi zenetik, Euskal Herri osoko okupatuen
lo hacen a jornada parcial (16,4%; año 2013),
artean gero eta gehiago dira lanaldi partziala
pero en Europa (20,3%) y en casi todos los
daukatenak (%16,4 2013an), baina Europan
territorios de referencia esa proporción es
(%20,3) eta erreferentziazko ia lurralde guztietan,
considerablemente mayor. Holanda está a la
proportzio
cabeza de las jornadas parciales (50,8%) en
hori
askoz
ere
handiagoa
da.
Herbehereak dira nagusi lanaldi partzialari
coherencia
dagokionez (%50,8), urtetan ezarritako barne
implementada durante años y es el territorio
malgutasunaren
Astero
donde menor cantidad de horas semanales se
lanordu gutxien egiten diren estatua da (30,3)
trabaja de todo Europa (30,3), seguido de
Europa osoan, atzetik Danimarka eta Norvegia
Dinamarca y Noruega. Al menos en Hegoalde el
politikaren
haritik.
con
la
flexibilidad
interna
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
18 dituela. Hegoalden, bederen, lanaldi partzialen
aumento de las jornadas parciales no se debe a
proportzioaren hazkundea ez zaio zor lan eta
una mayor presencia de un modelo que permite
familia bizitza bateratzeko eredua gehiago
conciliar mejor la vida laboral y familiar, ya que
sustatzeari, egoera horretan dauden langile
49,6% de los ocupados a jornada parcial lo haría
okupatuen %49,6ak egun osoz egingo bailuke lan
a jornada completa de tener esa posibilidad. En
aukera
nuestro caso, temporalidad y contratos parciales
izanez
gero.
Gure
kasuan,
behin-
behinekotasuna eta kontratu partzialak baliabide
vienen
a
ser
ekonomikoen faltagatiko pobreziaren sinonimo
insuficiencia
dira, eta nabarmenagoa da hori Hego Euskal
evidente en los territorios de Hego Euskal Herria
Herrian Iparralden baino.
que en Iparralde.
de
sinónimo recursos
de
pobreza
por
económicos,
más
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
19
Gazteen eskulanean dago gure etorkizunaren gakoa EB-28rekin alderatuta, 24 urtetik beherako gazteen aktibitate tasa txikia da oso, gazteen formakuntzan egiten den inbertsioa eta lan merkatuak eskaintzen dizkien aukera eskasak direla eta (langabezia tasa %43,3 da adin tarte horretan, EB-28koaren bikoitza ia). Hain zuzen, 25 urtetik beherako gazteen artean ikasten zein lanean ez dabiltzanen proportzioa (%10,2) ―kalean nini gisa ezagunak― Europako batez bestekotik behera dago (%13). Formakuntzan egindako inbertsio horrek isla dauka Euskal Herriko 30 eta 34 urte arteko biztanlerian. Izan ere, goi mailako ikasketadun proportzio handiena (%57,7) dute, erreferentziazko gainontzeko lurraldeekin [ikus grafikoa] zein aktibitate tasa handia baduten horiekin alderatuta. Horrenbestez, Euskal Herriak duen eskulan gaztea kualifikatuenetako bat da Europa mailan. Baina lan merkatuan sartzeko dituzten zailtasunak nabarmenak dira: 15 eta 34 urte artean, lau gaztetik bat langabezian dago (%26,3), eta Kataluniak beste inork ez du gainditzen zifra hori (%31,6). Lana badutenei dagokienez, okupatuen guztizko zifrarekin erkatuz gero, gazteok bikoiztu egiten dute behin-behineko kontratuen proportzioa, eta handiagoa da lanaldi murritzean dabiltzanen portzentajea ere, hain zuzen ere lanaldi osoko beste enplegurik aurkitzen ez dutelako. Egoera honek zerikusi txikia du gure ehun ekonomikoaren antzekoa duten beste lurralde batzuetan dagoenarekin alderatuta; Alemania, kasu. Adinaren araberako langabezia tasak alderatzen baditugu, eta batez ere gazteei erreparatzen badiegu, gure kasuak antz handiagoa du Greziakoarekin Alemaniakoarekin [ikus grafikoa] eta Europa zentraleko ardatza osatzen duten beste erregio batzuenetakoarekin baino. Euskal Herrian, bi arketipo horien artean planteatu behar dugu gazteen etorkizuna: haien lan merkaturatu sarbidea planifikatzen ez duten mediterraneoko herrialdeen ildotik jo, edo eskulan gaztea sustatu eta formakuntza handia duen giza kapital hori baliatu, okupatutako populazioa berritzeko eta hartara balioa eta aberastasuna sortzeko oinarrizko elementu izan dadin. Izan ere, hala gertatzen da gurearen antzeko ekonomia produktiboa duten erregioetan. Oihan Ostolaza LAB sindikatuko kideak adierazi bezala (irakurri), gaur egungo ereduarekin, alferrik galtzen ari gara Euskal Herriak dituen potentzialtasunak, ehun ekonomikoa eta ahalmenak, eta aktibazio ekonomikorik gabe eta gaur egungo gizarte premia larria kontuan hartuta, Grezia eta Portugalen pareko egoera jasateko arriskua dugu. Kondizio objektiboak egon badaude ezagutzaren ekonomia garatzeko, baina horretarako, neurri aproposak hartu behar dira, Euskal Herriaren bereizgarrietatik abiatuta.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconĂłmico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
20
Nuestro futuro pasa por la mano de obra juvenil Hay que señalar que la baja tasa de actividad entre jóvenes menores de 24 años (en comparación con la UE-28) se debe a la inversión en formación de los jóvenes y las escasas expectativas que el mercado laboral les puede crear (la tasa de paro en esa edad alcanza a ser del 43,3%, casi el doble que en la UE-28). De hecho, la proporción de jóvenes menores de 25 años que ni estudian ni trabajan (10,2%) ―comúnmente conocidos como ninis―, está por debajo de la media europea (13%). Esa inversión en formación se refleja en la población de entre 30-34 años de Euskal Herria, quienes ostentan la mayor proporción de estudios superiores (57,7%) en comparación con el resto de territorios de referencia [ver gráfico] y entre quienes sí se da una alta tasa de actividad. Por lo tanto, Euskal Herria goza de una mano de obra joven que es una de las más cualificadas a nivel europeo. Pero las dificultades que tienen para introducirse en el mercado laboral son evidentes: Uno de cada cuatro jóvenes de entre 15 a 34 años está en situación de desempleo (26,3%), cifra que solo supera Cataluña (31,6%). Entre quienes tienen un empleo, se duplica el carácter temporal de la contratación en comparación con el total de ocupados y aumenta la proporción de jornadas parciales y de quienes trabajan a jornada parcial porque no han encontrado un empleo a jornada completa. Esta situación dista mucho de otros territorios con un tejido económico similar al nuestro, como es el caso de Alemania. Si comparamos las tasas de desempleo por edades, especialmente entre jóvenes, nuestro caso está claramente más cerca de Grecia que de Alemania [ver gráfico] y otras regiones que forman el eje central europeo. En Euskal Herria hemos de plantearnos el futuro de los jóvenes entre esos dos arquetipos: continuar en la senda de los países mediterráneos en el que su inserción en el mercado laboral no se planifica o fomentar la mano de obra joven y aprovechar ese capital humano de alta formación para la renovación de la población ocupada como elemento fundamental para generar valor y riqueza, tal y como sucede en regiones con una economía productiva similar a la nuestra. Como señala Oihan Ostolaza, del sindicato LAB (leer), en el actual modelo se están desaprovechando las potencialidades, el tejido económico y capacidades que tiene Euskal Herria y sin activación económica y en la emergencia social actual, podemos vernos abocados a una situación similar a la de Grecia o Portugal. Existen condiciones objetivas para desarrollar una economía del conocimiento, pero para ello hay que tomar las medidas oportunas partiendo de las particularidades de Euskal Herria.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
21 SEKTOREEN ARABERAKO ARGAZKIA · FOTOGRAFÍA SECTORIAL Zerbitzuen sektoreak izan du enplegu bilakaera
El sector servicios es el sector que peor ha
eskasena azken urtean, eta sektore horrek
evolucionado en empleo en el último año, sector
okupatutako biztanleriaren %70a hartzen du.
que emplea al 70,0% de toda la población
Koiunturaren ikuspegia alde batera utzita,
ocupada. Desde una visión menos coyuntural,
enplegu bolumenari ondoen eusten dion
hay que decir que es el sector que mejor resiste
sektorea ere bada [ikus grafikoa], eta nolabait
el volumen de empleo [ver gráfico], y que de
gotorleku bihurtu da bestelako jardueratan
alguna forma se ha convertido en un sector
aritu izan diren langabetuentzat. Zerbitzuen
refugio para los desempleados de otras ramas
barruan, nabarmentzekoa da administrazio
de actividad. Dentro de los servicios, destacan
publikoa eta defentsa, derrigorrezko gizarte
administración pública y defensa, seguridad
segurantza, hezkuntza, osasun eta gizarte
social
zerbitzu jarduerak izeneko aktibitate adarra,
sanitarias y de servicios sociales, que ocupa al
zeinak
%23,5a
23,5% de toda la población ocupada, o el
hartzen baitu. Bai eta handizkako eta txikizkako
subsector de comercio al por mayor y al por
merkataritza,
motordun
ziklomotorren
konponketa,
okupatutako
biztanleriaren
obligatoria,
educación,
actividades
ibilgailuen
eta
menor, reparación de vehículos de motor y
garraioa
eta
motocicletas, transporte y almacenamiento,
biltegiratzea, ostalaritza izeneko azpisektorea
hostelería, en el cual se emplea el 23,1% de los
ere, zeinak langile okupatuen %23,1a hartzen
ocupados. De todas formas, no se puede hablar
baitu. Dena dela, gaur egungo testuinguruan,
de ningún subsector en auge ni inmune a la
ez dago hazten ari den azpisektorerik, ez eta
pérdida de empleo en el actual contexto. En
enplegu
Lapurdi (80,1%) y en Bizkaia (75,3%) es donde
galerarik
jasan
ez
duenik
ere.
Zerbitzuen sektoreak Lapurdin (%80,1) eta
mayor presencia tiene el sector servicios.
Bizkaian (%75,3) du presentzia handiena. La industria continúa perdiendo empleo, si bien Industriak enplegua galtzen jarraitzen du, nahiz
la pérdida durante el último ejercicio (-2,8) no
eta azken urtaldiko galera (-2,8) ez den
ha sido tan dura como en el anterior (-8,7). El
aurrekoan izandakoa bezain gogorra izan (-8,7).
peso del sector industrial de Euskal Herria
Euskal Herriko industria sektorearen pisua
(20,8%) es muy similar al de Alemania (21,0%) y
(%20,8) Alemaniakoaren oso antzekoa da
teniendo en cuenta su capacidad tractora en
(%21,0), eta gure ekonomian duen trakzio
nuestra economía su evolución se amplifica
ahalmena kontuan hartuta, zabaldu egiten da
sobre el conjunto del empleo. Por territorios, el
enpleguan oro har duen eragina. Herrialdeka,
mayor peso del empleo industrial está en
industria enpleguaren pisu handiena Nafarroa
Nafarroa Garaia (26,1%), Araba (25,4%) y
Garaian (%26,1), Araban (%25,4) eta Gipuzkoan
Gipuzkoa (24,6%).
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
22 (%24,6) dago.
Existe una visión compartida en que el futuro y
Ikuspegi bateratu bat dago herri honen sistema
la recuperación del sistema productivo de este
produktiboaren etorkizunari buruz: hura bide
país pasa necesariamente por apoyarse en el eje
onetik eramateko, funtsezkoa izango dela
industrial que siempre le ha caracterizado,
bereizgarri izan duen industria ardatza oinarri
como señalan desde UGT (leer). La creación de
hartzea, UGTtik adierazi bezala (irakurri).
empleo de calidad pasa indudablemente por ese
Kalitatezko enplegua sortuko bada, ardatz
eje. Pero las políticas de empleo necesitan el
horretatik abiatuta izango da, zalantzarik gabe.
acompañamiento
Baina
macroeconómicas,
enplegu
politikek
bidaideak
behar
de políticas
políticas industriales
y
dituzte: prozesu produktibo berritzaileak eta
tecnológicas que impulsen procesos productivos
horiek laguntzeko zerbitzu osagarrien sare bat
innovadores y toda una red de servicios
bultzatuko duten politika makroekonomikoak,
auxiliares que la acompañen, como explica De la
industrialak eta teknologikoak. Hala dio De la
Cal.
Calek. “Enpresa demografia Euskal Herrian 2012”
Según datos que recogimos en el trabajo
txostenean bildu genituen datuen arabera,
“Demografía empresarial de Euskal Herria
Euskal Herriko industria enpresen %65,6a
2012”, el 65,5% de las empresas industriales de
mikroenpresak dira. Kontuan izan behar da
Euskal Herria son microempresas. Sin obviar que
ekonomiaren trakzio indar nagusia industria
la tracción principal de la economía recae en
enpresa handiagoetatik eratorria dela eta
gran parte sobre otras empresas industriales de
txikiek enpleguaren gainean duten pisua ez
mayor tamaño y que su peso sobre el empleo es
dela hain handia, baina hala eta guztiz ere,
menor, no cabe duda de la importancia que
zalantzarik
garrantzi
estas tienen en la producción de bienes de alto
handia dute balio erantsi handiko ondasunen
valor añadido, de forma auxiliar o no. Y para
ekoizpenean, osagarri lanetan arituta ere. Eta
que los procesos productivos que se desarrollan
gure herrian garatzen diren ekoizpen prozesuak
en nuestro territorio ganen cada vez mayores
nazioartean gero eta lehiakorragoak izan
cotas
daitezen,
inbertsiorako
internacional, es necesario que el crédito llegue
ahalmen txikiagoa duen ehun produktiboaren
también a esa parte del tejido productivo con
zati horretara ere kreditua iristea. Izan ere, Jose
menores capacidades de inversión. Lo señala en
Miguel Ayerza ADEGIko idazkari nagusiak bere
su artículo Jose Miguel Ayerza, secretario
artikuluan adierazi bezala (irakurri), finantzazio
general de ADEGI (leer), existen problemas de
arazoak dituzte zenbait industria proiektuk, eta
financiación en proyectos industriales y ser o no
lehiakortasun maila merkatuan egon edo ez
ser competitivos depende estar o no estar en el
egotearen menpe dago.
mercado.
gabe,
mikroenpresek
ezinbestekoa
da
de
competitividad
en
el
ámbito
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
23
Giza kapitala oso kualifikatuta dago Euskal Herrian bizi den 25 eta 64 urte arteko bi aktibotik batek goi mailako ikasketak burutu ditu (%49,0), 2013ko datuen arabera. Proportzio horrek ikaragarri gainditzen du Europako batez bestekoa (%32,2), eta atzean utzi ditugu erreferentzia diren erregio gehienak ere. Aktiboen proportzio handi hori, aldiz, %24,4raino jaisten da bigarren hezkuntzako ikasketak bukatu dituztenei dagokienez, EB28an zifra %47,5ekoa den bitartean. Asko jota lehen hezkuntzako ikasketak burutu dituztenen proportzioa ere (%26,5) handiagoa da Euskal Herrian (+6,3 puntu) EB28an baino. Izan ere, adineko populazio aktiboak guztizko aktiboen gainean duen pisua oso handia da, eta azkar ari da murrizten 2009az geroztik, bere bilakaeran ikus daitekeenez [ikus taula]. 2008az geroztik, Europar Batasunean (28) goranzko joera du goi mailako ikasketak dituen biztanleria okupatuak, eta beheranzkoa ikasketarik edo lehen hezkuntzako ikasketak besterik ez dituenena [ikus taula]. Ordezkapen naturala gertatzen ari da biztanleria okupatuan, eskulan kualifikatuagoaren mesedetan, eta horren emaitza da aipatutako fenomeno hori. Gure kasuan, berritze horren zantzuak nabarmenak dira, baina azken bi urteotan, enplegua behera egiten ari da goi mailako ikasketak dituzten horien artean ere, eta joera are okerragoa da bigarren hezkuntzako ikasketak dituztenen artean. Baina datuek erakutsi bezala, bilakaera bestelakoa izan liteke, zorrotz esku hartzen bada. Euskal Herrian zein erreferentziazko beste lurraldeetan, langabezia handiagoa da beti formakuntza maila txikiagoa dutenen artean. Horretan, nabarmentzekoak dira Alemaniako erreferentzia erregioak (Baden-W체rttemberg izan ezik) eta Katalunia [ikus grafikoa], azken urteko datuen arabera. Baina Euskal Herriak bigarren hezkuntzako (%16,2) eta goi mailako (%9,8) ikasketak dituztenen artean duen langabeziari dagokionez, Kataluniak besterik ez du gainditzen (%20,4 eta %12,8, hurrenez hurren). Norvegiak, Baden-W체rttemberg, Steiermark (Austria) edo Flandriak alde ikaragarria ateratzen digute. Enplegua sortzea ez da aski. Enplegua sortu behar da, biztanleria aktiboak duen kualifikazio handia baliatuz eta hura kontuan hartuta, eta hausnartuz etorkizunean ekonomiaren diseinuak behar duen eskulanaren inguruan, hartara bi dimentsioak pixkanaka bateratzeko. Hegoaldeko datuek erakusten dutenez, biztanleria okupatuaren %20,2ak kualifikaziorik behar ez duen oinarrizko okupazio bat betetzen du (2013 urtea; ikus grafikoa). Horien artean, lautik hiruk goi mailako ikasketak burutu ditu (%78,1). Hau da, biztanleria okupatu orokorraren %15,8ak (230.000 lagun baino gehiago) goi mailako ikasketak ditu eta kualifikaziorik behar ez duen lanpostu batean dabil.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon처mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
24
El capital humano es muy cualificado Uno de cada dos activos de entre 25 y 64 años residente en Euskal Herria tiene finalizados estudios superiores (49,0%), según datos del año 2013. Esa proporción queda a años luz de la media europea (32,2%) y lejos también de la mayoría de las regiones de referencia. Esa alta proporción de activos, por el contrario, se reduce al 24,4% entre quienes tienen finalizada formación equivalente a estudios secundarios, cuando en la UE-28 es del 47,5%. La proporción de quienes tienen finalizados como máximo estudios primarios (26,5%) también es mayor (+6,3 puntos) en Euskal Herria que en la UE-28. Esto se debe al peso que la población activa de edad avanzada tiene sobre el total de activos y que se está reduciendo de forma rápida desde el año 2009, como muestra su evolución [ver tabla]. Desde el año 2008, en la Unión Europea (28) existe la tendencia al aumento de la población ocupada con estudios superiores y al descenso de la población ocupada sin estudios o estudios primarios [ver tabla]. Es el resultado del reemplazamiento natural de la población ocupada por mano de obra más cualificada. En nuestro caso hay rasgos evidentes de esa renovación, pero durante los últimos dos años, el empleo también está cayendo entre quienes tienen estudios superiores mientras desciende aun más entre quienes tienen estudios secundarios. Pero como muestran los datos, no es la única evolución posible si se interviene de forma certera. Tanto en Euskal Herria como en el resto de territorios de referencia los niveles de desempleo son siempre mayores entre perfiles de baja formación. Destacan en ello las regiones alemanas de referencia (excepto Baden-Württemberg) y Cataluña [ver gráfico], según datos del último año. Pero las tasas de desempleo de quienes tienen estudios secundarios (16,2%) y superiores (9,8%) de Euskal Herria solo son superadas por Cataluña (20,4% y 12,8%, respectivamente). Estamos a años luz de Noruega, Baden-Württemberg, Steiermark (Austria) o Flandes. No basta con crear empleo. Hay que crear empleo aprovechando y teniendo en cuenta la alta cualificación de la población activa, reflexionar sobre la mano de obra que requiere el diseño de la economía en el futuro y armonizar paulatinamente ambas dimensiones. Los datos de Hegoalde muestran que el 20,2% de la población ocupada desempeña una ocupación elemental que no requiere cualificación (año 2013; ver gráfico). De ellos, tres de cada cuatro tiene finalizados estudios superiores (78,1%). Es decir, el 15,8% de toda la población ocupada (más de 230.000 personas) tiene estudios superiores y un trabajo que no requiere cualificación.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
25 ETORKIZUNERAKO OHARRAK · APUNTES PARA EL FUTURO Ez da erraza, ez eta gure asmoa ere, Euskal
Ni es fácil ni es nuestra pretensión hablar aquí
Herriko
panorama
en todas sus dimensiones del escenario laboral
Txosten
vasco en clave de futuro. Los propios datos que
hausnarketak
se desprenden de este informe dan para
egiteko bidea eskaintzen dute, eta horretarako
multitud de reflexiones y con ese objetivo los
jarri
dezakeen
ponemos a disposición de quien tenga interés
edonorentzat eskuragarri. Baina beharrezkoa
en ello. Pero sí es preciso incidir en ciertos
da
lan
aspectos importantes para la creación de un
panorama berri bat sortzeko garrantzitsuak
nuevo escenario laboral en Euskal Herria.
diren zenbait aspektu. Elementuoi dagokienez,
Creemos que se trata de elementos que pueden
adostasun eta babes handia egon daitekeela
gozar de consenso o gran apoyo:
lanaren
dimentsio honetako
etorkizuneko
guztietatik datuek
ditugu
jorratzea.
askotariko
interesa
azpimarratzea
izan
Euskal
Herrirako
uste dugu: >X Las actividades de inteligencia económica se >X Ekonomia adimenari lotutako jarduerak
presentan como un estadio imprescindible para
ezinbestekoak
conocer el estado del tejido productivo y poder
egoera
dira
ezagutu
ehun
garapenean
colaborar en su desarrollo. No se puede permitir
laguntzeko. Ez da onargarria enpresak itxi
el cierre de ninguna empresa sin haber
behar izatea, egoera horretara iritsi baino askoz
intervenido positivamente en su competitividad
ere lehenago bere lehiakortasunean eskuhartze
mucho antes de llegar a dicha situación.
positiborako
Políticas estatales como la francesa nos muestra
ahaleginik
Frantziakoaren erakusten
eta
produktiboaren
moduko
digute
haren
egin
izan
estatu
baliabide
gabe.
politikek hori
la importancia de este recurso.
zer
garrantzitsua den.
>X Es necesario fomentar la creación de nuevos empleos,
tanto
en
sectores
tradicionales
>X Funtsezkoa da enplegu berrien sorrera
(manufactura,..) como en sectores emergentes
sustatzea,
(energías renovables, tratamiento de residuos,
sektore
tradizionaletan
(manufaktura,…) zein loraldian daudenetan
cuarto
(energia
envejecimiento de la población va a requerir de
berriztagarriak,
tratamendua, berean,
laugarren
biztanleriaren
hondakinen sektorea…).
zahartze
sector…).
Así
mismo,
el
fuerte
Era
nuevos servicios, algunos aun por explorar, pero
handiak
es necesario conservar el fuerte carácter
zerbitzu berrien beharra dakar (horietako
industrial de la economía de Euskal Herria.
batzuk aztertzeke daude oraindik), baina ezinbestekoa da Euskal Herriko ekonomiaren
>X Es vital mantener la competitividad en el
izaera industriala mantentzea.
ámbito internacional. Pero una sociedad con
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
26 >X
Hil
ala
bizikoa
da
nazioartean
niveles de bienestar como el nuestro no puede
lehiakortasunari eustea. Baina halako ongizate
proponerse
ser
competitiva
mediante
el
maila handia duen gizarte batek ezin du
abaratamiento de la mano de obra porque no
lehiakortasuna eskulana merkatuta lortuko
faltarán países con costes más bajos (mercados
duela pentsatu, beti izango baitira kostu
asiáticos, por
txikiagoak izango dituzten herrialdeak (Asiako
competitividad reforzando el valor añadido en
merkatuak, esaterako). Lehiakortasuna handitu
los procesos productivos, que es la apuesta de
behar da, ekoizpen prozesuetan balio erantsia
regiones (algunas similares a Euskal Herria) que
indartuz. Horixe da dagoeneko krisitik irteten
ya están saliendo de la crisis.
ejemplo). Hay que ganar
ari diren zenbait erregioren (horietako batzuk Euskal Herriaren antzekoak dira) apustua.
>X Para ello hay que crear empleo de calidad. El empleo temporal en los parámetros actuales no
>X Horretarako kalitatezko enplegua sortzea
permite retroalimentar adecuadamente círculos
beharrezkoa da. Gaur egungo parametroen
de
bidetik datorren behin-behineko enpleguak ez
conocimiento, tampoco unas condiciones de
du ezagumendu zirkuluak eta ezagumendu
vida óptimas para el conjunto de la sociedad.
horren transmisioa elikatzeko tarterik uzten, ez
Con el empleo de calidad se logrará, por tanto,
eta
mayor cohesión social.
gizarte
aproposak
osoarentzako ahalbidetu
enpleguarekin,
beraz,
bizi
ere.
kondizio
conocimiento
ni
la
transmisión
del
Kalitatezko
gizarte
kohesio
handiagoa lortuko da.
>X Los niveles de flexibilidad que puedan requerir los procesos productivos hay que acompañarlos de sistemas de protección social
>X
Produkzio
prozesuek
eskatzen
duten
malgutasuna ezin da bere horretan aplikatu.
y políticas activas de empleo socialmente responsable ante dicha realidad.
Errealitate horrekiko ardura soziala duten gizarte babeserako sistemek eta enplegurako
>X Asimismo, es necesario que el crédito llegue
politika aktiboek lagunduta etorri behar du.
a PYMES y a emprendedores. Las entidades financieras han de tener compromiso de país en
>X Era berean, beharrezkoa da kreditua ETEtara
la financiación de la economía real, que es
eta
sobre la que se va a sustentar el bienestar
ekintzaileengana
iristea.
Finantza
erakundeek herri konpromisoa izan behar dute
social.
ekonomia errealaren finantzazioari dagokionez, horren
gainean
oinarrituko
baita
ongizatea.
gizarte
>X Sería conveniente articular nuevos espacios de
colaboración
emprendedores
entre que
empresas
permitan
o
nuevas
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
27 >X
Komenigarria
ekintzaileen
litzateke
arteko
enpresa
elkarlanerako
eta
iniciativas, que complementen la cadena de
espazio
valor con nuevas fórmulas de cooperación,
berriak sortzea, ekimen berriak ahalbidetzeko.
financiación y protección.
Horiek balio katearen osagarri izango lirateke; eta
elkarlanerako,
finantzaziorako
eta
>X Hay que integrar a las nuevas generaciones
babeserako formula berriak sustatuko lituzkete.
en el mercado laboral, sino se corre el riesgo de que ese capital humano se fugue como ha
>X Belaunaldi berriak lan merkatuan integratu
ocurrido durante generaciones en Iparralde. No
behar dira, bestela, arriskua dago giza kapital
pueden ser a perpetuidad la mano de obra
horrek ihes egiteko, belaunaldiz belaunaldi
precaria de usar y tirar de un mercado laboral
Iparralden gertatu izan den bezala. Ezin dira lan
flexible.
merkatu malgu baten testuinguruan erabili eta
competitividad
botatzeko eskulan prekarioa izatera kondenatu.
conocimiento.
No
habrá si
punto se
óptimo
de
desaprovecha
su
Ez da lehiakortasun optimorik lortuko haien ezagumendua alferrik galtzen bada.
>X Es necesario avanzar en la igualdad de género en el ámbito laboral. Romper con la
>X Genero berdintasunaren alde aurrera egin
feminización de ciertas ramas de actividad y
beharra
dago
articular mecanismos institucionales para que
jarduera
adarren
lanaren
alorrean.
feminizazioa
Zenbait eta
las responsabilidades familiares no recaigan
mekanismo instituzionalak artikulatu, familia
tanto sobre las mujeres. El nivel de formación
ardurak emakumeen gainean hainbeste kargatu
de las mujeres entre generaciones jóvenes es
ez daitezen. Emakumeen formakuntza maila
muy alto y requiere que el mercado de trabajo
oso handia da belaunaldi gazteen artean, eta
lo reconozca con una empleabilidad acorde a
beharrezkoa
sus capacidades.
du
lan
eten,
merkatuaren
aintzatespena, haien ahalmenarekin bat egiten duen enplegagarritasunaren bitartez.
>X Hay que desarrollar una economía del conocimiento.
Es
necesario
favorecer
el
>X Ezagumenduaren ekonomia garatu behar
desarrollo del llamado cuarto sector. Hay
da.
Funtsezkoa
da
laugarren
sektorea
condiciones objetivas para ello y los sectores
garapena
sustatzea.
Baldintza
tradicionales de nuestra economía no son de
objektiboak daude horretarako, eta gure
por si suficientes ni adecuados para metabolizar
ekonomiaren
toda
delakoaren
sektore
tradizionalak,
bere
horretan, ez dira nahikoa eta ez dira egokiak
la
mano
de
obra
cualificada
(y
actualmente desaprovechada) que existe.
dagoen eskulan kualifikatu guztia (gaur egun alferrik galdua) xurgatzeko.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
28 >X Beharrezkoa da egiturazko politika baten
>X
parametro orokorrak definitzea, askotariko
generales de una política estructural entre
eragileen artean: sindikatuek, patronalak eta
diferentes
administrazioek hiruki saihestezina osatzen
administraciones
dute, enpleguaren aldeko praktika berriak
inevitable para acordar nuevas prácticas a
adoste aldera, eskubideak urratu gabe eta
favor del empleo, sin conculcar derechos y
eraginkortasun
mejorando
Formakuntza,
produktiboa enpresetako
hobetuz.
praktikak
eta
Es
necesario
definir
agentes:
la
los
parámetros
Sindicato,
forman
patronal
un
eficiencia
y
triángulo
productiva.
La
formación o las prácticas en la empresa son
antzeko alorretan, akordioak ezinbestekoak
ámbito
dira.
imprescindible.
>X Autogobernurako mekanismoak artikulatu
>X
behar dira, gure ekonomia produktiboaren eta
autogobierno que permita tomar decisiones
errealitate sozialaren ezaugarrien araberako
partiendo de los rasgos de nuestra economía
erabakiak hartu ahal izateko. Parisko erabakiak
productiva y realidad social. Las decisiones de
lekutan daude Iparraldeko gizartearen eta
París quedan muy lejos de las necesidades
ekonomiaren
eta
socio-económicas de Iparralde y en Hegoalde
Hegoalden, Madrildik ezarritako erabakiek
las decisiones impuestas de Madrid dificultan la
zailtzen dute gure berezko problematikari kasu
atención
egitea, arazo berriak sorraraziz eta gure
generando nuevos problemas e impidiendo el
baliabideen aprobetxamendua galaraziz.
aprovechamiento de nuestros recursos.
>X
>X El desarrollo de estructuras formativas y el
beharrei
Formakuntzarako
jarduera
ekonomikoa
dagokienez,
egiturak
behar
Hay
que
a
el
acuerdo
articular
nuestra
resulta
mecanismos
propia
de
problemática
da
fomento de la actividad económica en Iparralde
Iparralden, jasaten ari den gazteen ihesari
han de responder al éxodo juvenil que padece.
erantzuteko. Premiazkoa da tokian tokiko
Urge
eragileen
espazio
transversales de agentes locales y nuevos
autogobernurako
mecanismos de autogobierno. La colaboración
transbertsalak
sustatu
garatu eta
donde
hausnarketarako eta
mekanismo berriak ahalbidetzea. Herrialde
articular
espacios
de
reflexión
interterritorial puede facilitar dicho proceso.
arteko elkarlanak prozesu hori erraztu dezake.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
29
BIZTANLERIA AKTIBOAREN EZAUGARRIAK // CARACTERÍSTICAS DE LA POBLACIÓN ACTIVA LAN EGITEKO ADINEAN DAGOEN BIZTANLERIAREN BILAKAERA (15-64 urte) Krisialdi ekonomikoaren zantzuak nabari dira lan egiteko adinean dagoen biztanleriaren bolumenaren bilakaeran, grafikoak erakutsi bezala. 2009 urteaz geroztik, Euskal Herria lan egiteko adinean dagoen biztanleria galtzen hasi eta ordutik bolumena behera doa. Europar Batasuna bera ere gainbeheranzko joeran hasi da 2011 urtetik. Las consecuencias de la crisis son visibles en la evolución de la población en edad activa, como muestra el gráfico. En el año 2009 comenzó a disminuir el volumen de población en edad activa de Euskal Herria y desde entonces continúa en esa tendencia. En la Unión Europea desde el año 2011 también ha comenzado a disminuir el volumen de esa población.
Bilakaera (2008=100). Euskal Herria eta EB 28, 2004/2013 100,5
100,0
99,5
99,0
98,5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
EUSKAL HERRIA
EB 28
Iturriak: EUROSTAT, EUSTAT, INE eta INSEE.
Bi joera nabarmentzen dira Euskal Herrian: Iparraldekoa eta Hegoaldekoa. Iparralden, kostaldean eta kostaldetik urrun ez dauden eremuei esker, lan egiteko adinean dagoen biztanleriaren bolumenak gora egin du. Hegoalden, ostera, gainbehera nabarmena da krisialdi hasieratik. Se diferencian dos tendencias en el seno de Euskal Herria: Iparralde y Hegoalde. En Iparralde, en gran parte debido a la tendencia del litoral y las zonas limítrofes a esta, ha aumentado el volumen de población en edad activa. En Hegoalde, por el contrario, la disminución es muy evidente desde el comienzo de la crisis.
Bilakaera (2008=100). Euskal Herria eta mugaren bi aldeak, 2004/2013 104
102
100
98
96 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Iparralde
Hegoalde
EUSKAL HERRIA
Iturriak: EUSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
30 Datu hauen arabera, 2013 urtean Arabak (-1,5) eta Bizkaiak (-0,9) galdu dute lan egiteko adina duen biztanleria bolumen handiena. 2009 urteaz geroztik emandako joerei erreparatzen badiegu, aldiz, Bizkaiak (-2,7) eta Gipuzkoak (-2,3) galdu dute biztanleria bolumen handiena.
Durante el ejercicio 2013, Araba (-1,5) y Bizkaia (-0,9) son los herrialdes que más volumen de población en edad activa pierden. Sin embargo, si analizamos la tendencia por territorios desde el año 2009, es en Bizkaia (-2,7) y Gipuzkoa (-2,3) donde se da una mayor disminución.
Lan egiteko adinean (15-64 urte) dagoen biztanleriaren bilakaera. Euskal Herria eta bere herrialdeak, 2008/2013.
Araba Bizkaia Gipuzkoa Lapurdi Nafarroa Beherea Nafarroa Garaia Zuberoa EUSKAL HERRIA
URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASA 2008 2009 2010 0,9 0,6 0,2 0,0 -0,1 -0,7 0,5 -0,1 -0,7 1,0 0,7 0,6 1,5 0,7 0,6 2,4 1,2 0,5 -0,9 -0,9 -0,5 0,8
0,3
-0,3
2011 -0,5 -0,6 -0,7 1,1 1,1 0,1 -0,1
2012 0,2 -0,5 -0,5 0,8 0,8 -0,2 -0,4
2013 -1,5 -0,9 -0,5 0,8 0,8 -0,6 -0,1
KOPURUA 2013 217.209 764.063 465.708 157.520 19.322 426.696 9.023
-0,3
-0,2
-0,7
2.057.891
Iturriak: EUSTAT, INE eta INSEE. Oharra: Iparraldeko herrialdeetarako datua estimazioa da 2011 urtetik aurrera. Oharra: Trebiñuko Konderria eta Turtzioz Villaverdeko datuak aintzat hartu dira.
Lan egiteko adinean (15-64 urte) dagoen biztanleriaren bilakaera krisialdian. Euskal Herria eta Europako erreferentziak, 2007/2013 Rhône-Alpes (Fr.) Eskozia (UK)
1,0
Katalunia (Sp.)
0,9
Danimarka
EB 28
2007/2010
0,8
-1,3 -1,3 -5,6 -6
2010/2013
0,6
-0,3
Alemania
1,3
1,3
-1,0
EUSKAL HERRIA
1,4
0,9
-0,1
Finlandia
Mecklenburg-Vorpommern (Al.)
2,0
1,1
0,7
-2,3 -5
-4
-3
-2
-1
0
1
2
Iturriak: EUROSTAT, EUSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
31
AKTIBOEN ZAHARTZEA ETA ESKULANA ORDEZKATZEKO ZAILTASUNAK Euskal Herrian gero eta perfil zahartuagoa du lanean zein lan bila dagoen biztanleriak. Askotariko fenomeno demografikoen emaitza da: baby boom eta migrazio mugimendu handietatik hasita, azken hamarkadan lanera etorritako etorkinetaraino. Tanto la población empleada como la que busca empleo es cada vez mayor en Euskal Herria. Se trata de un fenónemo demográfico ligado a varios factores, desde el baby boom y los grandes flujos migratorios, hasta la población inmigrante llegada a EH durante la última década.
Biztanleria aktiboaren adin egitura. Euskal Herria, 2013 55 +
14,8
45-54 urte
27,3
26,7
35-44 urte 30,3 25-34 urte
30,9 21,9
23,0
20-24 urte
4,9
16-19 urte
4,7
0,8 40
Hurrengo hamarkadan erretiroa hartu behar duen biztanleria proportzioa oso handia da Araban, Bizkaian eta Nafarroa Beherean. Lehenengo kasu bietan, 1960/1970 hamarkadetan lanera etorritako eskulanaren zahartzeak pisu handia du. Nafarroa Beherean, ostera, luzaroan emandako belaunaldi gazteagoen ihesa da faktore nagusietarikoa.
13,8
30
20
10
0,9 0
10
30
40
55 urtetik gorako aktiboen pisua (%). EH eta bere herrialdeak, 2013 16,0
Araba 14,8
Nafarroa Beherea
14,6
Bizkaia
La proporción de población que se retirarará en la próxima década es muy alta, sobre todo, en Araba, Bizkaia y Nafarroa Beherea. En los primeros dos casos hay que tener en cuenta el envejecimiento de la mano de obra llegada a EH en las décadas de los 60 y 70; en Nafarroa Beherea, sin embargo, el factor más influyente es la fuga prolongada de población juvenil.
20
EUSKAL HERRIA
14,3
Nafarroa Garaia
14,2 13,8
Zuberoa
13,5
Gipuzkoa 12,5
Lapurdi 12
14
16
Iturriak: INE eta INSEE.
[KOLABORAZIOA]
Gorka Moreno, Ikuspegi
Oharra: Iparraldeko datuak 2010 urteari dagozkio.
Gure gizartea gero eta zaharkituagoa dago, jaiotza tasa baxua da eta egoera demografiko honek gabezi eta erronka handiak planteatzen ditu epe ertain zein luzera, gutxienez gaur egun dugun ongizate maila mantendu nahi badugu. Era berean bertako emakumearen lan-merkaturatzeak ere gizarte erronka berriak planteatu ditu gure gizarte-egiturarentzako. Momentu hauetan dependentzia edota kontziliazioari buruzko gabeziei emakume etorkin baten bidez erantzun ari zaio. Nolabait ere emakume etorkina da bertakoen ongizate-maila mantentzeko garatzen ari den estrategia nagusiena, bertan agertzen diren hutsuneak betetzen dituelako. Hori bai, eskaintzen zaizkion lan-baldintzak txarrak izanik. Guzti honek hainbat galdera planteatzen ditu. Izan ere, datorren eredua honako hauxe izango litzateke: gehiengo (bertako) baten ongizatea bermatzeko gutxiengo (etorkin) baten zapalketa eta zaurgarritasunaren hazkundea. Beste hitzetan esanda, etorkinek gurera etorri nahi badute jakin beharko dute gure azpian eta guri zerbitzuak eskaintzera etorriko direla. Ikusten denez ezberdintasunean oinarritutako eredu asimetriko batean aurrean egongo ginateke.
Testu hau osorik irakurtzeko: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
32 Biztanleria aktiboaren zahartzea eta ordezkatzea. EH eta EB 28, 2008/2013 2008
2009
2010
15-39 URTE BITARTEKOEN PISUA GUZTIZKO BIZTANLERIA AKTIBOAN (%) EUSKAL HERRIA 48,8 48,3 47,5 EB 28 50,1 49,6 15-19 ETA 60-64 ADIN TALDEEN ARTEKO SALDOA Biztanleria aktibo osoarekiko (%) EUSKAL HERRIA EB 28 Saldo gordina EUSKAL HERRIA EB 28
2011
2012
2013
46,8
46,1
45,2
49,1
48,6
48,1
47,8
-1,5
-1,7
-1,8
-1,8
-1,8
-1,8
0,9
0,4
-0,0
-0,6
-0,9
-1,0
-45.615 2.915.673
-52.460 1.386.437
-57.045 -140.933
-56.548 -2.068.566
-56.107 -2.876.436
-57.053 -3.408.339
Iturriak: INE, INSEE eta EUROSTAT.
Lan egiteko adinean dagoen biztanleriaren ordezkatze indizea
Gero eta baxuagoa da lan egiteko adinean dagoen biztanleriaren ordezkatze indizea, bai Euskal Herrian bai EB-28n. Grafikoan ikusten den bezala, EB-28koa baino urriagoa da Euskal Herriko ordezkatzea. Cada vez es menor el índice de reemplazo de la población activa, tanto en Euskal Herria como en la UE-28. Sin embargo, el gráfico refleja que nuestro territorio está por debajo de la UE-28 respecto al reemplazo.
Euskal Herria eta EB 28. 2004/2013 125 115 105 95 85 75 65
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 EH
Hego eta Ipar Euskal Herria alderatuz gero, ikus daiteke Iparraldek ez bezala, 2004tik duela Hegoaldek berehanzko joera, baita indize baxuagoa ere. Azken urteotan, baina, Iparralden asko egin du behera indizeak, eta bi zonaldeak gerturatzen ari dira.
EB 28
Hegoalde eta Iparralde. 2004/2013 110 103 95 88 80 73
Si comparamos Hego Euskal Herria e Iparralde vemos que la tendencia a la baja despegó antes en Hegoalde (en el 2004) y más tarde en Iparralde (en el 2008); pero en los últimos años los índices de ambas zonas se han ido acercando.
65
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Hegoaldea
Iparraldea
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE. Oharra: Iparraldeko datua estimazioa da 2010 urtetik aurrera.
O
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
33 [KOLABORAZIOA]
Janire Landaluze eta Mikel Noval, ELA
Datuek nahiko argi uzten dute. Gero eta lan gutxiago eta dagoen lana gero eta lan-baldintza kaskarragoekin beraz. Hori bai, ez dezagun ahaztu lan-erreforma eta enplegu politika guztiak “egoera hobetzeko� egin direla, eskerrak! Azken proposamena Euskal Gobernuak aurkeztutako 2014-2016 urtetarako Enplegu Plana, gaitzak sendatzeko osagai berdinekin egindako edabea. Lausoa, hitz hutsez betetakoa eta zehaztasunik gabekoa. Agortua, aurretik erabilitako eta porrot egindako neurrietan oinarritua, emaitza esanguratsurik gabekoak eta prekarietatea areagotu dutenak. Irreala eta sinestezina, lana sortzeko eta mantentzeko helburuak proiekzio eta estimazioak ditu oinarri. Aurrekontu eskasekoa, gehiegi konfidatu da ekimen pribatuaren parte-hartzean eta EAEko aurrekontu jaitsierak aurreikuspenean eragina izan du. Enplegu-emaile gisa desagertua, sektore publikoan martxan jarritako politikek enpleguan duten eraginaz ezer ez. Itxia, gizarte eragileen parte-hartzerik gabe egindakoa, bost axola gaiak duen garrantzia, lehentasuna beraien itxura eta erabakiak aurrera eramatea denean. Baina benetan gaixotasuna larritzat ulertzen bada, kezkaren itxura handia agertzen asko saiatzen baitira, gaitza kronikoa egiteko ardura benetakoa bada zergatik etxeko erremedioekin jarraitu? Edo are txarragoa, kanpokoen errezetak magikoak izango direlakoan goitik behera aplikatu eta horietan sinetsi zalantzarik gabe? Sendagaiak ustelak, batere eragingarritasunik, konpromisorik, berehalakotasunik eta berritasunik gabekoak badira, hau da, gaitza sortu duten politika berdinekin oinarritzen badira, ardura ez dela benetakoa argi dago. Gizarte ereduan eta noski enpleguan zuzeneko eragina duten politikak aldatzeko benetako borondaterik ez dago, aurrekontu eta zerga politika, prestakuntzaren gaian eta elkarrizketa sozialean adibidez. Eta hau guztia gutxi balitz banakako pentsamoldea indartzen duten neurriak, auto-enplegua edo banakako ekimen pribatua. Neurri berriak, gaitza sendatzeko botika milagrosoak, errezeta magikoak bailitzan saltzen dira baina noski, interes zehatzekin lotutakoak, kolektiboa eta gizarte kohesioa ahultzearenak. Lanpostuak sortzeko beharrezkoak diren politika estrukturalei buruz hitz egin beharra dago. Horretarako nahitaezkoa da gizartea eta gizarte eragileak entzutea, alternatibak egon badaudelako eta badituztelako, ELAk baditu. Benetan gaixotasuna sendatzeko nahia badago, ausartak izan eta tratamendu berriei aukera eman behar zaie, honetan ere gizartearen alde jarri, beharrei erantzun eta egoerari irtenbidea eman. Testu hau osorik irakurtzeko: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconĂłmico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
34
ESKULANAREN OSAERA JATORRIAREN ARABERA Euskal Herriko biztanle aktiboen artean lautik hiru bertan jaioak dira (%75,4). Gainontzeko %12,5k Espainian du sorlekua, %8,7 atzerritarrak dira legearen arabera (EH, Frantzia eta Espainiatik kanpokoak) eta %3,4 Frantzian jaioak dira.
Biztanleria aktiboa jaioterri nagusien arabera (%). Euskal Herria, 2013
12,5
Euskal Herria
8,7 3,4
Espainia
Tres de cada cuatro activos de Euskal Herria (75,4%) han nacido en el territorio; un 12,5% en el Estado español, un 8,7% son considerados por ley extranjeros y un 3,4% son nacidos en Estado francés.
75,4
Atzerritarrak legearen arabera Frantzia Iturriak: INE eta INSEE.
Oharra: Iparraldean 2010 urteko datuen gainean kalkulatu da.
Biztanleria aktiboaren osaera jatorriarenOarabera, mugaren bi aldeetan. Euskal Herria, 2013 IPARRALDE, 2010 URTEA
HEGOALDE, 2013 URTEA Kop. gordina
%
Kop. gordina
%
AKTIBOEN JATORRIA TALDE NAGUSIEN ARABERA AKTIBOEN JATORRIA TALDE NAGUSIEN ARABERA Pirinio Atlantikoak 65.159 49,3 Hegoaldea 1.061.253 77,9 Frantzia (*) 50.299 38,1 Espainia 187.047 13,7 Atzerritarrak legearen arabera 16.696 12,6 Atzerritarrak legearen arabera 113.350 8,3 OROTARA 132.154 100 OROTARA 1.361.650 100 KANPOAN JAIOTAKO AKTIBOEN JATORRI NAGUSIAK KANPOAN JAIOTAKO AKTIBOEN JATORRI NAGUSIAK Ile-De-France 11.933 9,0 Gaztela eta Leon 68.269 5,0 Akitania (*) 10.745 8,1 Hegoamerika 40.500 3,0 Espainia (**) 8.495 6,4 Afrika 25.149 1,8 Midi-Pyrenees 4.918 3,7 EB- 15 20.732 1,5 Portugal 2.804 2,1 Extremadura 20.676 1,5 Poitou-Charentes 2.214 1,7 Andaluzia 17.635 1,3 Nord-Pas-De-Calais 2.191 1,7 Galizia 15.848 1,2 Pays de La Loire 1.873 1,4 Errioxa 13.891 1,0 Rhone-Alpes 1.873 1,4 Kantabria 9.294 0,7 Centre 1.645 1,2 Ertamerika eta Karibe 9.197 0,7 Bretainia 1.625 1,2 Madril 8.476 0,6 Provence-Alpes-Cote D´Azur 1.463 1,1 Katalunia 7.895 0,6 Lorraine 1.297 1,0 EB-27 (EB-25 ez) 7.414 0,5 Gainontzekoak 13.918 10,5 Gainontzekoak 35.422 2,6 OROTARA 66.995 50,7 OROTARA 300.397 22,1 Iturriak: INE eta INSEE. Oharrak: Hegoalden Iparraldeko jatorrizkoak atzerritarrak legearen arabera taldean zenbaturik daude. Erroldaren arabera, 3.000 inguru izan daitezke, gehienez. Trebiñu eta Turtzioz Villaverde jatorrikoak espainiar jatorrizkoen artean zenbaturik daude. Iparralden legearen araberako atzerritarren arteko jatorri nagusiak estimazioak dira, Baionako unitate urbanoko errealitatean oinarritutakoak. (*) Pirinio Atlantikoetan jaiotakoak salbuetsiz. (**) Hipotesia: beste ikerketa batzuen arabera, Hegoaldeko aktiboak dira gehienak.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
35 Kanpoan jaiotako biztanleria aktiboa, jatorriaren arabera (%). EH eta Europako erreferentziak, 2013 EUSKAL HERRIA
18,1
6,5 4,0
2,1 1,9
Norvegia EB-28
Kanpoan jaioak
1,4 1,6
Frantzia
0
Kanpoan jaioak, EB-27an (aztertutako lurraldea salbuestuz) 6,0
Kanpoan jaioak, EB-27tik kanpo
3,7 3,3
Finlandia
7,7
3,4 4,2 3,0
2,3
Herbehereak
8,7
5,9
2,8
Danimarka
24,6
7,8 4,5
5
10
15
20
25
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Lurraldetik kanpo jaiotako biztanleria aktiboa, O beraz, %24,6a da. Europako beste zenbait estaturekin alderatuta, dezente altuagoa da kanpoan jaio direnen kopurua Euskal Herrian, baita EB-28rekin alderatuta ere (%8,7).
[KOLABORAZIOA]
El 24,6% de la población activa de EH ha nacido fuera del territorio. Tal y como muestra el gráfico de arriba, el dato en Euskal Herria es más alto que en otros estados de Europa y que la media de la UE-28.
Gorka Moreno, Ikuspegi
Immigrazioa eta lan merkatua erabat lotuta dauden bi kontzeptu dira. Estatu espainiarrean zein Euskal Autonomi Erkidegoan –EAE hemendik aurrera- edota Nafarroan azken urte hauetan eman diren migrazio fluxu handiak uztarturik agertzen zaizkigu krisi aurreko egoera ekonomiko eta lan-merkatuaren beharrei. Noski, Estatuan garai honetan eman zen garapen ekonomikoaren parte garrantzitsua etorkinek sorrarazia izan da. Gurean lan-sektore garrantzitsuena eurentzat etxeko lanak eta zainketa pertsonalak dira. Horrela izanik ez da harritzekoa EAEn dauden etorkinen artean latinoamerikarrak gehiengoa izatea eta emakume gehiago izatea (%51,6), boliviarren artean emakumeen kopurua %58,3ra ailegatzen da. Zehazki, EAEn etxeko lanetan populazio atzerritar okupatuaren %21,3ak lan egiten du, EAEKo etorkin populazioarentzat sektore garrantzitsuena izanik, ostalaritza (%16,8) edota eraikuntzaren aurretik (%14,2). Emakume okupatuen artean ia %40ak lan egiten du sektore honetan (%38,5) eta emakume latinoamerikarren kasuan ehuneko hau altuagoa da oraindik, %78,5 paraguayarren artean eta %69,4 boliviarren artean. EAEren kasuan, atzerritar kopurua ez da oso handia eta Estatu mailan ehuneko baxuenen artean kokatzen da. Bai nekazaritzak, zein eraikuntza edota turismoak ez dute eragin handirik EAEko Barne Produktu Gordinean eta
Osorik irakurtzeko: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
36
industriaren indarrak eta bertan etorkinek enplegu bat lortzeko dituzten zailtasunek eragotzi egiten dute hauen kopurua handiagoa izaten. Era berean, krisiarekin batera etorkinen euskal lan merkatuaren ezaugarriak lehen baino era argiagoan nabarmentzen dira. Lehen aipatu bezala, euskal lan merkatuak ez ditu aukera gehiegirik eskaintzen etorkinentzako, bere egitura arautua eta industriaren garrantziagatik.
Populazio atzerritarraren okupazio tasa sexu eta jatorriaren arabera Emakumeak
Gizonak
Paraguay
75,1
53,2
Txina
72,6
85,7
Gainontzeko Latinoamerika
70,5
43,8
Bolivia
62,6
48,9
Kolonbia, Ekuador eta Peru
60,6
57,5
Argentina, txile eta Uruguay
59,9
62
GUZTIRA
50,5
53,9
Gainontzeko mundua
48,4
62
Errumania eta Europa ekialdeko beste batzuk
48,3
66,8
Brasil, Venezuela eta Dominikar Errepublika
47,3
43,2
Senegal
37,7
43,3
Mendebaldeko Europa
35,5
61,8
Gainontzeko Afrika
25,9
33,7
Magreb
19,3
39,7
Lan-sektore honen garrantziak datu interesgarriak jartzen ditu mahai gainean. Etorkin guztien artean dauden okupazio tasa handienak etxeko lanetan diharduten emakume latinoamerikarren artean ematen dira. Emakume paraguayarrena %75koa da eta boliviarrena %72,6koa, beste jatorrietako gizon zein emakumeen okupazio-tasak baino altuagoak, gizon txinatarrena salbu (%85,7). Honi lotuta, aipagarria da ere emakume hauek pairatzen dituzten lan-baldintza kaskarrak, adibidez, kontraturik ez izatean. Emakume paraguayarren artean %39ak ez du lan kontraturik eta boliviarren artean ehunekoa 28,3koa da. Beste era batera esanda, euskal lan merkatuak erakusten duen paradoxa honako hau da: emakume etorkinentzako lan-aukera gehiago daude, baina lan baldintza okerragoetan. Ondorio hau orokortuz, nolabait ere etorkinei eskaintzen zaizkien aukerak behin-behinekotasunean oinarritzen dira. Testu hau osorik irakurtzeko: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
37
JARDUERA MAILA KRISIALDI TESTUINGURUAN Jarduera tasa (16-64 urte). EH eta bere herrialdeak, 2008 eta 2013 75,2 75,9
Araba Nafarroa Garaia
75,1
73,7 73,5 73,5
Nafarroa Beherea 72,4
Zuberoa EUSKAL HERRIA
73,3 72,7
71,4
Bizkaia
72,2
71,0
Lapurdi Gipuzkoa
2013
72,4
71,3
Iparraldea
2008
73,3
72,0 74,9
70,9 70
71
71
72
72
73
73
74
74
Iturriak: EUSTAT, INE eta INSEE. Oharrak: Iparraldeko herrialdeetarako 2013 urteko datuak 2010ari dagozkio.
Jarduera-tasak 0,6 puntu egin du behera 2013an Euskal Herrian. Herrialdeen artean, baina, desberdintasun nabariak daude: Gipuzkoan nabarmen egin du behera (4 puntu), baita Nafarroa Garaian ere (-1,4); Araban eta Bizkaian, aldiz, igo egin da. Ipar Euskal Herriko herrialdeetan ere mantendu edo gora egin du jarduera-tasak.
La tasa de actividad ha bajado 0,6 puntos en Euskal Herria en 2013. Existe una gran diferencia entre los territorios: en Gipuzkoa la pérdida asciende a 4 puntos, en Nafarroa Garaia es de 1,4 puntos y en Araba y Bizkaia ha subido. En Iparralde la tasa de actividad se ha mantenido o ha subido en todos los territorios.
Jarduera tasa (16-64 urte). EH eta Europako erreferentziak, 2008 eta 2013 Mecklenburg-Vorpommern (Al.)
79,8
78,5
Danimarka
80,7
78,1 75,9
Alemania
77,5 76,8 77,2
Katalunia (Sp.)
76,3
Eskozia (UK) Finlandia
75,2 70,0
Rhône-Alpes (Fr.)
2013
77,1
76,0
72,7
70,7
EB 28
2008
71,9 73,3 72,7
EUSKAL HERRIA 68
70
72
74
76
78
80
82
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
38
Ofizialki inaktibo dagoen biztanleria, inaktibotasun egoeraren arabera. Euskal Herria, 2013.
Erretiro altak eta erretiroan dagoen biztanleria (2008 =100). Hegoalde, 2004/13. 115 110 105
14,7
21,1
100 95
23,5
40,7
90 85 80
Ikasleak
75
Erretiroan edo aurre-erretiroan
70
2004
Etxeko lanen jardueran Beste egoera batean
2005
2006
2007
2008
2009
Erretiro altak
2010
2011
2012
2013
Erretiroan biztanleria
Iturriak: EUROSTAT, EUSTAT, INE, INSEE eta Espainiako Enplegu eta Gizarte Segurantzako Ministerioa. Oharra: Inaktiboen egoera Iparralden 2010 urteko datuen gainean kalkulatu da.
[KOLABORAZIOA]
E帽aut Aramendi, LAB Baiona
Enplegua, lan merkatuaren eta langileen egoera Ipar Euskal Herrian 2008an agertu krisi testuinguruan kokatzen bada ere, egiturazko ezaugarriei baita 1980. hamarkadatik txandakatu gobernamenduen hautu sozio-ekonomikoen ondorio zuzenak dira. Ekonomiaren egiturei doakionez, IEH azpi industrializatua dela azpimarratu behar ; ondorioz ekintza produktiboak gutti dira (laborantzan ezik) eta zerbitzuak nagusitzen dira. Ekonomia egoiliarra aipa daiteke, biztanleen eta aisialdientzat etorritakoen beharrei erantzuteko ekintza ekonomikoak baitira nagusiki . 132 499 enpleguak horrela banatzen dira : % 77,5 zerbitzuetan (komertzioa eta turismoa barne), % 9,6 industrian, % 8,2 eraikuntzan eta % 4,4 laborantzan. Enpresei doakienez, gehien gehienak ( % 95a) enpresa biziki tipiak dira (TPE frantsesez) hots 10 langile baino gutxiagokoak. Horrez gain industrian edo eraikuntzan ari diren enpresa handiak multinazionalak dira edo Frantziako enpresa talde handiak ; ondorioz erabakiak ez dira hemen bertan hartuak. 2008an lehertu krisiak enpleguaren egoera okertu badu ere (Frantziako beste eskualdeetan baino gutxiago halere eta berantago, ekonomiaren egitura bereziarengatik neurri handi batean), enpleguaren egoera 80. hamarkadatik Frantziako gobernamenduek burutu politika neoliberalen ondorioak jasaten ditu. Politika hauen ezaugarriak ezagunak dira : enpresa handien aldeko etengabeko neurriak eta opariak, akziodunen dibidenduak elikatzeko baliatzen direnak batik bat ; soldaten zati geroz eta tipiagoa balio erantsian : 1980 eta 2008 artean, soldaten partea sortutako aberastasunean % 74tik % 65era pasa da, akziodunek kobratu dibidenduak aldiz % 3tik % 9ra. Paraleloki, diru gastu publikoen apaltzeak eta zerbitzu publikoen suntsiketa, babes soziala murriztua, lan zuzenbidea zalantzan... Testu hau osorik irakurtzeko: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
39
ENPLEGUA ETA KONTRATAZIOA // EMPLEO Y CONTRATACIÓN
ENPLEGUAREN BILAKAERA
Azken urtean enplegua eta BPGa hazkunde negatiboan mantendu dira Euskal Herrian, jaitsiera 2012 urtean baino apalagoa izan arren. Bien bitartean, eskulanaren produktibitatea hazkunde positiboan mantendu da laugarren urtez. Enplegua da azken bi urteetan hazkunde negatiboena bizi duen aldagaia. En el 2013 tanto el empleo como el PIB de Euskal Herria han evolucionado negativamente, aunque en menor medida que en 2012. Entre tanto, la productividad de la mano de obra ha aumentado por cuarto año consecutivo. El empleo es, sin embargo, la variable con peor comportamiento en los últimos dos años.
Europar Batasunean hiru aldagai hauen bestelako bilakaera ematen ari da, batez ere 2011 urteaz geroztik. Enplegua zertxobait (0,2) jaitsi da eta BPGa eta eskulanaren produktibitatea igo egin dira.
Euskal Herria, 2008/2013. 6
0
-6
2008
2009
Enplegua
2010
2011
BPG
2012
2013
Eskulanaren produktibitatea
EB 28, 2008/2013. 6
0
Estos tres indicadores evolucionan de distinta forma en la Unión Europea, sobre todo, a partir del año 2011. El empleo ha bajado 0,2 puntos y el PIB y la productividad de la mano de obra han crecido de forma positiva.
-6
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Iturriak: EUROSTAT, EUSTAT, INE, INSEE. Oharra: 2014ko ekainean berrikusitako datuak.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
40 Enplegua, BPGa eta eskulanaren produktibitatearen bilakaera. EH eta EB 28, 2008/2013 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK
OROTARA
2008
2009
2010
2011
2012
2013
EUSKAL HERRIA
0,9
-5,0
-1,7
1,7
-4,8
-2,7
60,8
EB 28
1,1
-1,7
-0,7
0,2
-0,2
-0,2
64,0
ENPLEGUA
2013 Tasa (15-64)
BPG
Biztanleko (€)
EUSKAL HERRIA
4,5
-3,8
1,6
0,8
-1,5
-0,3 (*)
28.398(*)
EB 28
0,4
-4,5
2,0
1,6
-0,4
0,1
25.600
ESKULANAREN PRODUKTIBITATEA
Landuneko (€)
EUSKAL HERRIA
0,9
-2,7
2,4
2,5
2,2
0,5
73.021
EB 28
-0,5
-4,2
5,2
2,8
2,2
1,0
59.493(*)
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE. (*) Behin behineko datuak. 2014ko ekainean berrikusitako datuak.
Enpleguaren bilakaera. Euskal Herria eta bere herrialdeak, 2008/2013 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008 2009 2010 2011 2012 Araba Bizkaia Gipuzkoa Nafarroa Garaia Iparralde Lapurdi Nafarroa Beherea Zuberoa EUSKAL HERRIA
EUSTAT INE EUSTAT INE EUSTAT INE INE INSEE INSEE INSEE INSEE EUSTAT INE
1,6 4,8 0,1 0,8 1,3 -0,2 -0,0 3,3 5,1 -7,6 -1,1 1,0 0,9
-4,1 -6,8 -4,4 -5,9 -2,9 -5,4 -4,1 -0,8 -2,2 10,1 -0,2 -3,5 -5,0
-0,2 0,6 -0,8 -0,2 0,0 2,0 -1,1 1,1 1,2 0,8 0,0 -0,9 -1,7
-0,1 1,6 -0,1 -0,0 -2,2 -1,6 -0,4 -2,2 -0,5 1,7
-3,1 -8,1 -3,9 -6,8 -3,4 -4,1 -4,1 0,2 -3,3 -4,8
2013
Tasa (15-64) 2013
-0,9 -1,0 -0,7 -4,2 0,8 -3,3 -3,5 2,9 -0,4 -2,7
64,0 62,6 63,3 60,9 61,8 59,5 60,5 63,9 62,5 67,5 69,0 62,3 60,8
Iturriak: INE, EUSTAT eta INSEE. Oharra: Iparralderako 2011 urtetik aurrerako enplegu datuak Pirinio Atlantikoen joeraren gaineko estimazioa da. Behin-behineko datua da, beraz.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
41 Enplegua, BPGa eta eskulanaren produktibitatearen hazkundea. Euskal Herria eta Europako erreferentziak, 2008/2011 3,1 2,8 2,6
Alemania Steiermark (Austr.)
1,2 2,6
Baden-Württemberg (Al.)
5,5 5,0 5,9 5,1
2,2 3,2 1,6 1,9 3,0 1,6 1,4
Rhône-Alpes (Fr.) Sachsen-Anhalt (Al.) Brandenburg (Al.)
7,1 6,2
1,2
Flandria (Bel.)
6,2 5,3
1,1
Mecklenburg-Vorpommern (Al.)
4,7 4,1
0,9 0,1
Norvegia
13,4
-0,5
Frantzia
3,5
-1,0
Poitou-Charentes (Fr.)
4,0
-1,2
Veneto (It.)
1,8 2,5
-2,2
-5,2 -5,1
Eskozia (UK)
-2,2
EB 28
1,3
-2,3
Finlandia
-5,1
0,8 1,0
-1,5
2,0
-5,3
Danimarka
2,3
-11,9
Katalunia (Sp.) -15
3,6
1,7 1,4
-2,6
Herbehereak EUSKAL HERRIA
8,3
-3,2 -10
5,8
1,0 1,1
-1,8
Lombardia (It.)
4,7
8,0
-5
Enplegua
0 BPG
5
10
15
Eskulanaren produktibitatea
Iturriak: EUROSTAT, EUSTAT, INE eta INSEE. Oharra: 2014ko ekainean berrikusitako datuak.
2008/11 epealdian, Euskal Herrian gertatzen den enplegua eta BPGaren hazkunde negatiboa eta produktibitatearen igoera soilik Katalunian eman da. BPGak soilik Katalunia, Eskozia eta gure kasuan izan du jaitsiera.
En el periodo 2008/2011 la evolución negativa del empleo y del PIB y la subida de la productividad de la mano de obra que vivimos en Euskal Herria sólo se asemeja al caso de Cataluña. En cuanto a la caída del PIB, sólo se da en Euska Herria, Cataluña y Escocia.
Hurrengo bi grafikoek erakutsi bezala, Euskal Herrian hiru aldagaien arteko orekak Kataluniakoaren antza handia du:
En los próximos dos gráficos podemos ver que el comportamiento de esos tres indicadores en EH se asemeja al caso de Cataluña:
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
42 Enplegua, BPGa eta eskulanaren produktibitatea (EB 28=100). EH eta Europako erreferentziak, 2012
Enplegu tasa
Produktibitatea landuneko Katalunia (Sp.)
BPG biztanleko
Eskozia (UK)
EUSKAL HERRIA
Enplegu tasa
Produktibitatea landuneko Danimarka
BPG biztanleko Finlandia
EUSKAL HERRIA
Iturriak: EUROSTAT, EUSTAT, INE eta INSEE. Oharra: 2014ko ekainean berrikusitako datuak.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
43
ADINAREN ARABERAKO ENPLEGUA
Enpleguak, orokorrean, beheranzko joera du Euskal Herrian 2008an krisia hasi zenetik eta soilik 55 urtetik gorakoen artean du goranzko joera, aurten laugarren urtez. Kontra, galera nabaria dago eskulan gaztean oraindik ere.
El empleo viene cayendo en EH desde que comenzara la crisis en el 2008 y sólo ha ido en aumento entre mayores de 55 años (por cuarto año consecutivo). Por lo contrario, el empleo juvenil sigue cayendo notablemente.
EB-28 hobeto eusten ari zaio eskulan gazteari eta hauek landun guztiengan duten pisua gero eta urrunago dago Euskal Herriko errealitatetik.
La UE-28 no pierde tanta mano de obra joven y el peso de estos sobre el total de ocupados está cada vez más lejos de la realidad de EH.
Enpleguaren bilakaera, sexua eta adinaren arabera. EH eta EB 28, 2008/2013 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008 2009 2010 20 URTETIK BEHERA EUSKAL HERRIA EB 28 20-24 URTE EUSKAL HERRIA EB 28 25-34 URTE EUSKAL HERRIA EB 28 35-44 URTE EUSKAL HERRIA EB 28 45-54 URTE EUSKAL HERRIA EB 28 55 URTETIK GORA EUSKAL HERRIA EB 28 OROTARA EUSKAL HERRIA EB 28
2011
2012
2013
OROTARA (%) 2013
-14,9 -2,3
-6,9 -11,8
-24,1 -8,6
-18,1 -5,2
-27,5 -4,5
3,7 -3,1
0,4 1,8
-2,9 -0,0
-17,8 -6,0
-7,0 -2,9
-2,0 -1,8
-19,4 -3,3
-16,8 -2,8
3,4 6,6
-1,1 0,2
-8,0 -3,1
-5,2 -2,1
-5,5 -0,7
-9,5 -1,4
-9,2 -1,3
21,1 22,4
1,7 0,2
-1,6 -2,2
2,0 -1,8
-1,1 -1,0
-3,5 -1,3
-0,1 -1,5
31,5 26,1
2,7 2,2
-2,1 0,1
6,1 1,1
2,3 0,9
-2,5 0,7
-2,2 0,4
28,1 26,1
2,7 4,2
-4,7 2,3
3,6 2,6
6,3 4,3
1,8 4,2
2,7 3,7
15,4 16,9
0,9 1,1
-5,0 -1,7
-1,7 -0,7
1,7 0,2
-4,8 -0,2
-2,7 -0,2
100 100
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
44 Landunen adin egitura Euskal Herria, 2013 55 +
16,4
45-54
EB 28, 2013 55 +
15,2
28,5
28,3
35-44 31,6 25-34
31,2 19,7
21,6
20-24
3,3
16-19 40
20
25,6
26,8
35-44
26,2
26,3
22,6
22,4
20-24
0,3 0
16,0
45-54
25-34
3,4
0,5
17,2
6,6
16-19 20
40
6,7 1,8
40
20
1,9 0
20
40
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Euskal Herrian landunen gehiengoa 35 eta 54 urte bitartean dago (%60). 34 urtetik beherako landunak ez dira %25era iristen.
La mayoría de personas empleadas (60%) en Euskal Herria tiene entre 35-54 años. Los menores de 34 años no llegan al 25%.
Emakumezkoen artean, aipagarria da 34 urtetik beherako landunek gizonezkoek baino pisu handiagoa dutela, adin horietan gero eta ohikoagoa den emakumezkoaren lan merkaturatzearen eraginez.
Entre la población empleada femenina, destaca aquella menor de 34 años, que supera en porcentaje a la masculina; esto se debe a la inserción de la mujer en el mercado laboral, que cada vez es mayor.
EB-28ri dagokionean, piramide honek erakutsi bezala, zahartze prozesuan dagoen egitura bada ere, adin gazteek pisu nabarmenagoa dute.
En cuanto a la UE-28, a pesar de que sufre también el envejecimiento de la población, la población joven tiene más peso que en EH.
Enplegu tasak, adinaren arabera. Euskal Herria eta mugaren bi aldeak, 2013 19,8 55 eta +
38,8
20,6
73,4 45-54
82,8
74,2 78,1
35-44
78,6 69,8
25-34
20-24 3,7 5,2 0
10
EUSKAL HERRIA
57,5
31,6
16-19
Iparraldea
81,6
70,8 28,7
Hegoaldea 84,3
13,6 20
30
40
50
60
70
80
90
Iturriak: INE eta INSEE. Oharra: Iparraldeko datuak 2010 urteari dagozkio. Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
45
LANDUN-ESTATUSAREN ARABERAKO ENPLEGUA, EH ETA EUROPA Enpleguak behera egin du Euskal Herrian azken urtean, baina gehiago euren kontura egiten duten landunen artean.
El empleo ha caído en Euskal Herria en el último año, sobre todo, entre trabajadores por cuenta propia.
EB-28n soldatapeko enplegu gutxi galdu da 2013 urtean, baina euren kontura lan egiten dutenen enplegu egoera ez da erraza.
A nivel de UE-28 se han perdido pocos puestos de trabajo asalariado, pero la situación de los empleados por cuenta propia no es fácil.
Enpleguaren bilakaera, landun-estatusaren arabera. EH eta EB 28, 2008/2013 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008
OROTARA (%)
2009
2010
2011
2012
2013
2013
-2,2
1,7
-1,0
-6,1
-2,6
82,5
EB 28 1,6 -1,8 -1,0 BERE KONTURA LAN EGITEN DUTEN LANDUNAK
0,5
-0,2
-0,1
83,4
EUSKAL HERRIA
-1,8
-16,1
-3,7
2,2
1,7
-3,2
17,2
EB 28 OROTARA
-0,4
-1,0
1,1
-0,6
0,2
-1,2
15,1
EUSKAL HERRIA
0,9
-5,0
-1,7
1,7
-4,8
-2,7
100
EB 28
1,1
-1,7
-0,7
0,2
-0,2
-0,2
100
SOLDATAPEKO LANDUNAK EUSKAL HERRIA
1,3
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE. Oharra: Landun-estatusaren araberako ehunekoen baturak ez du %100 zenbatzen etxeko langileak aparte zenbatuta daudelako.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
46
LANDUN-ESTATUSAREN ARABERAKO ENPLEGUA, LURRALDEKA Bere kontura lan egiten duten landunak (%). Euskal Herriko herrialdeak, 2013 30,3
Nafarroa Beherea 27,4
Zuberoa 17,7
Nafarroa Garaia EUSKAL HERRIA
17,2
Gipuzkoa
17,1
Araba
16,8
Bizkaia
16,8 16,4
Lapurdi 16
20
24
28
Iturriak: INE eta INSEE. Oharra: Iparraldeko datuak 2010 urteari dagozkio.
Nafarroa Beherea (%30,3), Zuberoa (%27,4) eta Nafarroa Garaia (%17,7) bere kontura lan egiten duten landun gehien dituzten herrialdeak dira. Nafarroa Behereak ia bikoizten du EHko batez bestekoa (%17,2).
Nafarroa Beherea (30,3%), Zuberoa (27,4%) y Nafarroa Garaia (17,7%) son los herrialdes con mayor proporción de ocupados por cuenta propia. Nafarroa Beherea casi duplica la media del conjunto de Euskal Herria (17,2%).
Bere kontura lan egiten duen landun kopuruaren bilakaera. EH eta Europako erreferentziak, 2008/2013 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008 2009 2010 2011 2012 2013 EUSKAL HERRIA Katalunia EB 28 Finlandia Eskozia Rhône-Alpes Alemania Danimarka Mecklenburg-Vorpommern
-1,8 1,5 -0,4 3,8 5,2 -12,6 -0,5 2,4 1,6
-16,1 -9,7 -1,0 3,3 -1,2 9,5 1,7 0,1 -0,8
-3,7 -4,0 1,1 -2,2 -0,8 14,7 1,0 -5,0 -4,0
2,2 -3,6 -0,6 1,5 2,7 9,2 3,4 3,2 3,4
1,7 -1,2 0,2 1,8 7,9 7,7 0,4 -0,3 -11,5
-3,2 0,0 -1,2 -1,6 -4,9 -5,6 -1,5 -0,5 -2,4
OROTARA (%) 2013 17,2 16,4 15,1 13,0 12,4 11,5 10,8 8,8 8,6
Iturriak: EUROSTAT, INE, EUSTAT eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
47 Erreferentziazko lurraldeei begiratuta, soilik Katalunian ez dira gutxitu bere kontura lan egiten dutenen landunak 2013 urtean; beste lurralde denetan hazkunde negatiboa geratu da 2013an.
La evoluci贸n de los trabajadores por cuenta propia ha sido tambi茅n negativa en territorios de referencia para Euskal Herria, a excepci贸n de Cataluya, donde se ha mantenido.
Soldatapeko landunak, sektore publikoa eta pribatuaren arabera (%). Hegoaldeko herrialdeak, 2013 25,9
Araba
74,1
Nafarroa Garaia
21,7
78,3
Bizkaia
21,1
78,9
19,3
HEGOALDEA
80,7
17,0
Gipuzkoa
83,0
0
20
40
60
80
Sektore publikoa
100
Sektore pribatua
Sektore publikoan jarduten duten soldatapeko landunak, administrazio motaren arabera (%). Hegoaldeko herrrialdeak, 2013 54,5
Bizkaia
28,1
HEGOALDEA
50,8
Nafarroa Garaia
49,9
29,5
Gipuzkoa
48,7
31,8
30,4
44,8
Araba 0%
20%
7,2 8,2 7,2
40%
60%
10,4 80%
Erkidegoko admin.
Admin. lokala
Enpresa publik. eta finantza instituzio publ.
Estatuko admin.
3,7
6,6
4,0
9,2
9,7
36,5
6,6
4,3
4,4
5,4
5,7 2,6 100%
Gizarte Segurantzako admin. Iturria: INE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
48 [KOLABORAZIOA]
Jose Miguel Ayerza, ADEGI
Lan egiten dutenen % 85a enpresetan aritzen da eta etorkizunean ere, hala arituko dira. Beraz, enpresa lehiakorrak baditugu, enplegua, lan-merkatua eta lan-harremanak ere izango ditugu. Enpresarik ez badugu, nahi adina hitz egin genezake gai honi buruz, baina esandako guztia ariketa teoriko bat baino ez da izango. Lehiakorra izateak edo ez izateak merkatuan egotea edo ez egotea esan nahi du; enpresaren ateek enpleguari eutsiz, ongizatea eta aberastasun soziala sortuz zabalik jarraitzea, edo ixtea, horrek dakartzan ondorio guztiekin, denak txarrak. Horregatik, denok abiatu behar genuke oinarri honetatik: bermatu beharreko ondare gorena enpresaren lehiakortasuna da. Hor baitago gure ongizatearen iturria. Alegia, hori bermatuta dagoenean bakarrik hitz egin dezakegu enpleguaz, lan-merkatuaz eta lan-harremanez. Zenbat eta enpresa lehiakor gehiago izan, orduan eta hobe enpleguarentzat, eta zenbat eta enpresa lehiakor gutxiago, orduan eta okerrago enpleguarentzat. “Zenbat eta enpresa gehiago, orduan eta enplegu gehiago� bi hitzetan esateko. Errealitate hori dugu abiapuntu. Lan-merkatuaz eta lan-harremanez ari garenean, ezin ditugu datu horiek alde batera utzi. Ezin dugu ahaztu, halaber, enpresek gaur egun duten arazorik handiena lehiakortasuna dela, eta hori ez dela kontzeptu bat, askok hala uste badu ere. Erronka bat da, itzela, eta enpresek egunero gainditu behar dutena. Oso ondo dakite eta, egoera berrietara egokitzen ez denak, ez duela irauten; ezta handiena izanda ere. Testu hau osorik irakurtzeko: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconĂłmico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
49 Sortutako kooperatiba eta lan-sozietate berrien bilakaera. Hegoalde, 2008/2013 200
201 175
164
150
125
132
100
126
111
82
75 75
50
61
58
64
74
55 2008
2009
2010
Lan-sozietateak
2011
2012
2013
Kooperatiba-elkarteak
Sortutako kooperatiba eta lan-sozietate berrietako hasierako kide kopuruaren bilakaera. Hegoalde, 2008/2013
1.358
1.400
1.200
1.000
750
800
600
499 447
449
380 400
396 308
289 318
236
333
200
2008
2009
2010
Lan-sozietateak
2011
2012
2013
Kooperatiba-elkarteak
Iturria: Espainiako Enplegu eta Gizarte Segurantzako Ministerioa.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
50
SOLDATAPEKO LANDUNEN LAN EGOERA eta KONTRATAZIOA Soldatapeko landunen bilakaera, lan egoeraren arabera. EH eta EB 28, 2008/2013 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008 2009 2010 2011 KONTRATU MUGAGABEA EUSKAL HERRIA 2,6 EB 28 2,0 ALDI BATERAKO KONTRATUA EUSKAL HERRIA -2,2 EB 28 -1,6 OROTARA SOLDATAPEKOAK EUSKAL HERRIA 1,3 EB 28 1,6
2012
2013
OROTARA (%) 2013
3,5 -1,2
1,9 -1,5
-2,1 0,3
-3,6 0,0
-1,9 -0,2
80,3 86,2
-18,4 -5,8
2,1 1,5
2,8 1,2
-14,5 -2,8
-7,3 0,5
19,7 13,8
-2,2 -1,8
1,7 -1,0
-1,0 0,5
-6,1 -0,2
-2,6 -0,1
100 100
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Aldi baterako kontratudunak, soldatapeko landun guztiekiko (%) Euskal Herria eta bere lurraldeak, 2013 20,8
EAE
20,2
Nafarroa Garaia
19,7
EUSKAL HERRIA
20,6
Herbehereak
19,7
EUSKAL HERRIA 16,5
Frantzia
15,5
Finlandia
11,0
Zuberoa
EH eta Europako erreferentziak, 2013
13,8
EB 28 Nafarroa Beherea
10,4
Iparraldea
10,4
Lapurdi
10,3
13,4
Alemania
5
9
13
8,8
Danimarka
8,4
Norvegia 17
21
7
11
15
19
23
Iturria: EUROSTAT, INE eta INSEE. Oharra: Iparraldeko herrialdeetarako datuak 2010 urteari dagozkio.
[KOLABORAZIOA]
Eñaut Aramendi, LAB Baiona
Enplegu politika bat gauzatzeko eskumenak behar dira Ipar Euskal Herrian. Frantses estatua biziki zentralizatua da eta politika sozio-ekonomikoa, lan baldintzak, zergen sistema... Parisen finkatuak dira. Bestalde, Ipar Euskal Herrian diren enplegu asko, administrazioen edo egoitza soziala beste nonbait duten enpresa handien menpean dira ; ondorioz erabakiak ez dira Euskal Herrian hartuak. Gisa berean, lan baldintzak eta soldatak negoziatzeko guneak urrun dira. Gauzak aldatzeko eta hobetzeko, erabakiak Euskal Herrian bertan hartzeko eskumenak lortu behar dira : Ipar Euskal Herrian eskumen zabalak ukanen dituen lurralde elkargoa sortuz eta, lan baldintzak, soldatak, lanbide formakuntza … langileen egoerari doakion guztia negoziatzeko eta hobetzeko gune propio bat. Testu hau osorik irakurtzeko: gaindegia.org/blog Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
51
[KOLABORAZIOA]
Aitor Bengoetxea, EHUko irakaslea
Soldatapeko langileen enplegua sustatzeaz gain, enplegu politika aktiboek enplegu autonomoa sustatzeko atala eduki behar dute. Langile autonomoen kasuan, epe luzerako politika integrala beharko litzateke, eta ez gaur egun batzuetan eskaintzen diren sustapen neurri puntualak, langile autonomoen ekimen berriak errazten dituztenak, ekimen horien iraunkortasuna kontuan hartu gabe, autonomoen ekimenen hilkortasuntasa handiek erakusten dutenez. Autoenplegu kolektiboak kapitulu berezia merezi du Euskal Herrian. Kooperatibek eta lan-sozietateek (kapitalaren gehiengoa langileena denean) une honetan pisu kuantitatibo moderatua duten arren (Euskal Autonomi Erkidegoan enplegatuen %6 inguru), eredu kualitatibo oso interesgarria erakusten dute. Euskal Herrian dugun MCC, bere argi-ilunekin, mundu osoko talde kooperatibo handiena da. Ezin da kasualitatea izan EHn kooperatibismoak hain garapen ikusgarria edukitzea. Izan ere, kooperatibismoaren sustraiak, eredu bezala elkarlanean oinarrituz, antropologikoki hain garrantzitsua den auzolanean aurkitu ditzakegu. Merezi du botere publikoek autoenplegu kolektiboa tinko sustatzea, langileen arteko elkarlan, eta konpromisoko eredua bultzatuz. Politika pasiboei dagokienez, langabetuak egoera horretan dauden bitartean ekonomikoki babesteko, bizi dugun krisian ikusten ari garen moduan, langabezia-tasa altua denean iraupen luzeko langabezia handitzen da. Une honetan espainiar sistemako langabeziaren babesa nahiko desordenatua da, eta, lehen maila kontributiboa agortuz gero (2 urte gehienez), laguntza mailara igarotzen gara, normalean 400 euro inguru. Larriena da une honetan langabetu askok ez dutela inolako prestaziorik jasotzen. Etorkizuneko Euskal Herriko sistemak babes nahikoa eskaini beharko lioke gogoz kontrako langabezian dagoenari. Benetan bere borondatearen kontra egon eta modu aktiboan enplegua bilatzen ari denak modu duinean bizitzeko babes publikoa merezi du, pertsona horri Estatuak kale egin baitio, bere lanerako eskubidea ezin duelako baliatu. Aipaturiko baldintzapean babesa bermatu, kotizatu duenari, kotizatu duenaren araberakoa, eta nahikoa kotizatu ez duenari, kontsumorako prezioen adierazlearen arabera. Testu hau osorik irakurtzeko: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
52
Kontratazio bolumena, motaren arabera. Hegoalde, 2008/2013 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008 2009 2010 MUGAGABEAK ALDI BATERAKOAK OROTARA
-7,3 -5,2 -5,4
-30,3 -16,3 -17,6
-4,7 6,6 5,7
2011
2012
2013
OROTARA (%) 2013
-9,4 3,1 2,2
-3,6 -6,9 -6,7
1,2 6,4 6,1
6,1 93,9 100
Iturria: Espainiako Enplegu eta Gizarte Segurantzako Ministerioa. Oharra: Trebi帽uko Konderriko eta Turtzioz Villaverdeko datuak aintzat hartu dira.
Urteko kontratu kopurua langabetuko, motaren arabera. Hegoalde, 2013 0,23
Nafarroa Garaia Araba
0,25
Gipuzkoa
0,28
HEGOALDEA
0,25
Bizkaia
0,24 0
4,61 4,11
Mugagabea
3,78
Aldi baterakoa
3,85 3,39 1
2
3
4
5
Iturria: Espainiako Enplegu eta Gizarte Segurantza Ministerioa. Oharra: Urte osoan egikaritutako kontratu kopurua urteko hamabi hilabeteetan erregistraturiko bataz besteko langabetuekiko.
Aldi baterako kontratazioaren nolakotasuna (%). Hegoalde, 2013 Obra edo zerbitzu zehatzarako
4,7
11,0 42,6
14,5
Beste langile baten ordezkatzea Produkzio arrazoiak medio
27,2
Praktikak, formazioa Beste
Iturria: INE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
53
LANALDI MOTAREN ARABERAKO ENPLEGUA ETA LANORDUAK Enpleguaren bilakaera, landun-estatusaren arabera. EH eta EB 28, 2008/2013 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008 2009 2010 2011 LANALDI PARTZIALAK EUSKAL HERRIA EB 28 LANALDI OSOAK EUSKAL HERRIA EB 28 OROTARA EUSKAL HERRIA EB 28
2012
2013
OROTARA (%) 2013
-5,2 1,6
-1,8 1,1
2,3 2,0
4,5 1,7
-0,9 2,1
-1,4 1,7
16,4 20,3
1,4 1,2
-6,0 -2,4
0,0 -1,4
-1,6 -0,1
-5,9 -0,7
-3,9 -0,7
83,6 79,8
0,9 1,1
-5,0 -1,7
-1,7 -0,7
1,7 0,2
-4,8 -0,2
-2,7 -0,2
100 100
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Batez besteko lanorduak astero. Euskal Herria eta Europako erreferentziak, 2013 30,0
Herbehereak
Lanaldi partzialak (%). Euskal Herria eta Europako erreferentziak, 2013 50,8
Herbehereak
Danimarka
33,6
Baden-Württemberg (Al.)
28,7
Norvegia
33,7
Norvegia
27,8
Alemania
27,3
Steiermark
27,0
Eskozia (UK)
27,0
34,8
Baden-Württemberg (Al.)
35,3
Alemania
36,5
Eskozia (UK) Sachsen-Anhalt (Al.)
36,8
Danimarka
25,4
Brandenburg (Al.)
36,8
Flandria (Bel.)
25,1
Finlandia
36,9
Steiermark (Austr.)
37,1
Brandenburg (Al.)
21,8
37,1
Sachsen-Anhalt (Al.)
21,4
EUSKAL HERRIA
37,2
EB 28
20,3
Veneto (It.)
37,2
Rhône-Alpes (Fr.)
20,0
EB 28
37,2
Frantzia
18,5
Lombardia (It.)
37,3
Poitou-Charentes (Fr.)
18,4
Rhône-Alpes (Fr.)
37,5
Lombardia (It.)
18,2
Poitou-Charentes (Fr.)
37,5
Veneto (It.)
17,5
Frantzia
37,5
EUSKAL HERRIA
16,4
Katalunia (Sp.)
37,6
Katalunia (Sp.)
15,5
Flandria (Bel.)
37,6
Finlandia
15,0
Mecklenburg-…
29
31
33
35
22,3
Mecklenburg-Vorpommern…
37
10
20
30
40
50
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
54 Euskal Herrian Iparraldeko herrialdeek dute lanaldi partzialen kopuru altuena. Aurreko orriko tauletan ikus daitekeen bezala, frantziako Estatuak Euskal Herriak baino bi puntu altuagoa du lanaldi partzialen ehunekoa. Beste herrialde asko eta asko ere gure gainetik ageri dira lanaldi partzialen kopuruan, baita EB-28 ere.
Lanaldi partzialak dituzten landunak (%). Euskal Herriko herrialdeak, 2013 17,2
Lapurdi
17,1
Zuberoa 16,6
Nafarroa Beherea
La proporción de la jornada parcial en los herrialdes de Iparralde es mayor que en Euskal Herria en general. Como muestra el gráfico anterior, en Francia la jornada parcial está dos puntos por encima de Euskal Herria. Muchos otros países y EU-28 también presentan porcentajes mayores que el nuestro.
EUSKAL HERRIA
16,4
Nafarroa Garaia
16,4
Bizkaia
16,4 16,3
Araba
16,2
Gipuzkoa 16
Lanaldi partziala haurren zaintzarekin lotu ohi dugu. Datuek erakutsi bezala, ordea, krisialdi testuinguru honetan %50ak lanaldi osoko lanpostua aurkitzen ez duelako egiten du lan horrela. %20k lanaldi partziala du haur edota gaixoturiko zein elbarrritutako helduak zaindu behar dituelako.
17
17
18
Lanaldi partziala izatearen arrazoia (%). Hegoalde, 2013 16,8
5,0
49,6
9,3 19,3
La jornada parcial ha solido estar ligada al cuidado de los hijos/as, pero como muestra este gráfico, el 50% de las personas trabajan a tiempo parcial lo hace porque no encuentra empleo a jornada completa. Es el 20% del total quien lo hace por el cuidado de hijos/as, familiares enfermo o con discapacidad.
Lanaldi osoko lana topatu ezinik Haur edota gaixoturiko/elbarritutako helduak zaindu beharra Lanaldi osoko lana nahi ez Formaziorako denbora izatea Beste Iturriak: INE eta INSEE.
[KOLABORAZIOA]
CCOO EUSKADI. Secretaría de Empleo]
Oharra: Iparraldeko herrialdeetarako datuak 2010 urteari dagozkio.
Es difícil valorar positivamente lo que viene sucediendo; el consumo sigue muerto, la financiación desaparecida, y lo que es peor, el desempleo sigue desbordado. La salida real de la crisis no llegará hasta que el paro vaya cayendo en cifras considerables mes a mes, y se vaya creando empleo neto sostenible y de calidad que es lo que nadie ve que vaya a suceder a corto plazo. Por otra parte, los rasgos sociales asociados al nuevo modelo económico promovido son los de los bajos salarios y competitividad alcanzada vía menores costes laborales, lo que da muestras de un modelo de sociedad injusto y regresivo. Por supuesto políticamente inaceptable. Si las previsiones de crecimiento para 2014 se cumplen, no será suficiente para que las empresas decidan aumentos significativos en la contratación. Los empleos seguirán caracterizados por una mayor flexibilidad contractual como la concedida por la última reforma laboral. Eso significa mayor número de contratos a tiempo parcial y, desde luego, mayor temporalidad: mayor precariedad, en definitiva. La destrucción de puestos de trabajo puede atenuar su crecimiento a costa de un menor número de horas trabajadas. Leer texto completo: gaindegia.org/blog Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
55
JARDUERA-ADARREN ARABERAKO ENPLEGUA Enpleguaren bilakaera, jarduera-adarraren arabera. EH eta EB 28, 2008/2013 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008 2009 2010 2011 LEHEN SEKTOREA EUSKAL HERRIA
2012
2013
OROTARA (%) 2013
(**)
-6,6
-8,3
-20,9
14,5
28,7(*)
2,7
EB 28 INDUSTRIA
(**)
-1,7
-0,2
-3,1
-0,6
-2,9
4,9
EUSKAL HERRIA EB 28
(**) (**)
-6,6 -6,7
-2,6 -2,9
-2,0 0,7
-8,7 -0,9
-2,8(*) -1,5
20,8 17,4
ERAIKUNTZA EUSKAL HERRIA
(**)
-17,2
-4,1
-6,2
-14,9
-3,0(*)
6,5
EB 28 ZERBITZUAK
(**)
-6,5
-4,3
-3,2
-3,4
-3,4
7,0
EUSKAL HERRIA EB 28
(**) (**)
-3,0 0,2
4,9 0,3
1,2 0,8
-3,0 0,3
-3,6(*) 0,4
70,0 70,7
OROTARA EUSKAL HERRIA
0,9
-5,0
-1,7
1,7
-4,8
-2,7
100
EB 28
1,1
-1,7
-0,7
0,2
-0,2
-0,2
100
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE. (*) Behin-behineko datuak. (**) JESN-1993/JESN 2009 sailkapenaren aldaketagatik ezinezkoa da jarduera-adar horren bilakaera ematea.
2013 urtean lehen sektoreak handitu du enplegu kopurua bigarren urtez, nabarmen gainera. Edonola ere, sektore honetan dihardute landun guztien %2,7.
Por segundo año consecutivo, el primer sector ha impulsado notablemente el empleo. Sin embargo, hay que tener en cuenta que supone el 2,7% del total de personas empleadas.
Zerbitzuen sektorea, landun guztien %70a barnebiltzen duena, enplegu gehien galdu duen jarduera-adarra da. EB-28an, aldiz, honek gora egin du. Bestalde, eraikuntzak burua altxatu ezinik darrai.
El sector servicios representa el 70% del total de personas empleadas, y es el sector que más empleo ha perdido en el 2013. En la UE-28, por el contrario, ha sumado empleo. Por último, el sector de la construcción sigue cayendo año tras año.
Landunen bilakaera jarduera-adarraren arabera (2008 =100). Euskal Herria, 2008/2013. 110 100
Lehen sektorea
90
Industria
80
Eraikuntza
70
Zerbitzuak
60
OROTARA
50 2008
2009
2010
2011
2012
2013 Iturriak: INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
56 Landunen banaketa jarduera-adarraren arabera (%). Euskal Herria, 2013 Zuberoa
18,9
Nafarroa Beherea
20,4
22,8 12,7
5,8
Nafarroa Garaia
26,1
Araba
3,5
Gipuzkoa
1,2
24,6
EUSKAL HERRIA
2,7
20,8
1,3 16,5
Lapurdi
1,5 10,5 0%
10%
48,3
11,2
55,7
5,6
25,4
Bizkaia
10,1
5,0
Industria
66,2
6,7
Eraikuntza
67,5
6,5
Zerbitzuak
70,0
6,8
75,3
7,9 20%
Lehen sektorea
62,5
80,1 30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Iturriak: INE eta INSEE. Oharra: Iparraldeko herrialdeetarako datuak 2010 urteari dagozkio.
[KOLABORAZIOA]
Oihan Ostolaza, LAB sindikatua
Enpleguaren sortzea eta mantentzeak berebiziko garrantzia dauka krisialditik aterako gaituzten politiken diseinuan. Hau kontuan hartzen ez duen edozein politika ezer konponduko ez duen partxe hutsa baino ez da izango. Honek, besteak beste, gure herrian lan erreforma ezberdinak alde batera uztea esan nahi du. Zoritxarrez ez da hori patronalaren aldetik ikusten dugun hautua: herri honetako langileon enplegua eta eskubideak oinarri izango dituen lan harreman eredua bermatuko duen ehun produktiboaren beharretan pentsatu ordez, erreforma horien onura guztiak hartu eta, lan kostuak murriztea helburu bakartzat edukiz, motzeko irabaziak lehenesten dituzte.
Espainiar Estatuaren eredua, Euskal Herrikoa baino kualifikazio askoz txikiagokoa eta zerbitzuetan eta eraikuntzan askoz zentratuagoa, lan kostuen murrizte etengabean oinarritzea erabaki dute. Eredu hori jarraitzeak, ikusten ari garenez, porrotera eramaten gaitu. Euskal Herriak dauzkan potentzialitate, ehun ekonomiko eta gaitasunak alboratzen ari dira eta apurka-apurka estatuaren egoera berdinera hurbiltzen ari gara. Honela, ekonomia geldirik, inolako aktibaziorik gabe eta gizarte larrialdi egoeran gaudela, bestelako erabaki batzuk hartu ezean, laster batean Greziako edota Portugaleko egoera berean ikusiko dugu geure burua. Nazioartean lehiakorrak izateko gakoa ez dago lan kostuak murriztean, beti egongo baitira prezioetan merkeago ekoiztuko duten herrialdeak; enpleguaren kualifikazioan, I+G+Bn inbertitzean eta beste hainbat faktoretan dago irtenbidea. Beraz, Euskal Herrirako eredu sozioekonomiko propio bat eraiki beharra gero eta premiazkoagoa da. Eredu sozioekonomiko honen funtsezko ardatza lan harreman eta babes sozial eredu berri eta propio bat eraikitzea da. Lan harreman eta babes sozial eredu berri hau adostua eta konpartitua izan behar da eragile ezberdinen artean. Testu hau osorik irakurtzeko: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
57
Industriako sektoreak enplegu galera garrantzitsua izan du Euskal Herrian krisia hasi zenetik. Alboko grafikan ikus daitekeen moduan, baina, Euskal Herria ez da galera hori jasan duen lurralde bakarra; hori bai, 2011 urteaz geroztik duen gainbeheraren tamaina soilik Katalunian errepikatzen da. 2013 urtean, zehazki, Euskal Herrian 2,8 puntu jaitsi da enplegua industria sektorean; EB-28an, ostera, 1,5 puntu behera egin du.
Industria adarreko landunen bilakaera (2008=100). EH eta Europako erreferentziak, 2008/2013 105 100 95 90 85 80 75
El sector industrial ha sufrido una importante pérdida de empleo desde que comenzara la crisis. Pero esto no sólo ha sucedido en Euskal Herria, tal y como se puede ver en este gráfico. Eso sí: la pérdida que sufre desde el 2011 es comparable sólo a Cataluña.
70 2008
2009
2010
2011
2012
2013
Eskozia (UK) Danimarka Mecklenburg-Vorpommern (Al.) EB 28
En el 2013 en concreto el empleo en el sector industrial de Euskal Herria ha caído 2,8 puntos, frente a los -1,5 puntos de la UE-28.
Katalunia (Sp.) EUSKAL HERRIA Alemania
Industria adarreko landunak (%). EH eta Europako erreferentziak, 2013 Euskal Herria industria izaera handiko herria da. Grafikoan ikus daitekeen moduan, industriak Alemanian duen pisuaren antzekoa da gure lurraldean sektore honek duen presentzia, eta eratzen dituen lanpostuak. Euskal Herria es un territorio estrechamente ligado a la industria. Tal y como podemos observar en este gráfico, la industria tiene en nuestro territorio un peso similar al que tiene en Alemania.
Alemania
21,0
EUSKAL HERRIA
20,8 18,4
Katalunia (Sp.)
18,0
Rhône-Alpes (Fr.)
17,4
EB 28
15,7
Finlandia
14,3
Mecklenburg-Vorpommern (Al.)
13,5
Danimarka 10
20
30
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
58 Enpleguaren bilakaera, jarduera-adar nagusietan. EH eta bere herrialdeak, 2008/2013 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008
2009
2010
2011
2012
2013
(**) (**) (**) (**) (**) (**) (**) (**)
-17,2 -5,9 -9,6 -1,3 -6,0 -1,2 -1,2 -6,6
5,8 -1,8 -3,6 1,3 9,8 -11,1 7,9 -2,6
9,8 -8,1 -2,0 -1,6 -2,0
-24,3 -4,6 -10,5 -3,0 -8,7
-2,1 -3,7 -4,5 -1,9 -2,8(*)
(**) (**) (**) (**) (**) (**) (**) (**)
-1,8 -2,8 -2,9 -2,0 1,3 1,4 -2,2 -3,0
-1,9 5,3 1,7 6,1 0,9 1,0 -1,9 4,9
3,8 0,8 0,5 2,3 1,2
-0,8 -3,3 -4,0 -3,8 -3,0
-2,5 -3,6 -5,4 -5,9 -3,6(*)
INDUSTRIA Araba Bizkaia Gipuzkoa Lapurdi Nafarroa Beherea Nafarroa Garaia Zuberoa EUSKAL HERRIA ZERBITZUAK Araba Bizkaia Gipuzkoa Nafarroa Garaia Lapurdi Nafarroa Beherea Zuberoa EUSKAL HERRIA
Iturriak: INE eta INSEE. (*) Behin-behineko datuak. (**) JESN-1993/JESN 2009 sailkapenaren aldaketagatik ezinezkoa da jarduera-adar horren bilakaera ematea.
[KOLABORAZIOA]
UGT EUSKADI
La recuperación de nuestro sistema productivo ha de apoyarse necesariamente en el eje industrial que siempre le ha caracterizado, ya que la potenciación de las nuevas tecnologías o la expansión del sector servicios no sirven por si solos, para impulsar el crecimiento. Otro punto fuerte reside en nuestras trabajadoras y trabajadores, cuyo nivel formativo y de especialización profesional, ha contribuido a la generación de riqueza y expansión. Ahora que se aprovecha, desde determinadas instancias, para cuestionar el modelo de funcionamiento de nuestro sistema de formación continua, es justo poner de relieve que este ha conseguido llegar hasta las pequeñas y medianas empresas vascas, contribuyendo a mejorar la formación y el reciclaje de su personal. El esquema de relaciones laborales que ha venido operando en Euskadi es, sin duda, otro de los ejes vertebradores de nuestro modelo socio-económico. Frente a quienes apuestan por un funcionamiento individualizado de esa relación, y quienes persiguen centrar el debate de las negociaciones empresa por empresa, mantenemos nuestro tradicional compromiso por esta pauta de negociación y acuerdo, que tan buenos resultados ha dado a la empresa y al personal ocupado, sindicado o no. Leer texto completo: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
59 Zerbitzuetako enpleguaren bilakaera, azpi-adarren arabera. Euskal Herria. 2008/2013
2008
2009
2010
2011
2012
2013
OROTARA (%) 2013
Herri administrazioa eta defentsa; derrigorrezko gizarte segurantza; hezkuntza; osasun eta gizarte zerbitzuetako jarduerak
(*)
-3,5
9,5
4,1
-2,0
-5,4
23,5
Handizkako eta txikizkako merkataritza; ibilgailu motordunen eta motozikleten konponketa; garraioa eta biltegiratzea; ostalaritza
(*)
-5,5
-1,7
-0,1
-5,7
-4,8
23,1
Jarduera profesionalak, zientifikoak eta teknikoak; administrazio jarduerak eta zerbitzu lagungarriak
(*)
-0,4
-3,0
2,1
-1,5
-7,6
9,9
Arte, aisialdi eta entretenitzeko jarduerak eta beste zerbitzu batzuk
(*)
5,2
5,7
-8,6
-4,0
7,4
7,8
Finantza jarduerak eta aseguruetakoak
(*)
-5,9
14,2
-2,2
-2,4
2,8
Informazioa eta komunikazioak
(*)
-7,9
-1,6
11,5
-0,7
1,2 13,4
Jarduerak higiezinekin
(*)
-5,3
-0,3
22,4
17,0
-8,4
0,4
OROTARA ZERBITZUAK
(*)
-3,0
4,9
1,2
-3,0
-3,6
69,9
URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK
2,5
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE. (*) JESN-1999·JESN-2009 sailkapenaren aldaketagatik ezinezkoa da bilakaera eman.
[KOLABORAZIOA]
[CCOO EUSKADI. Secretaría de Empleo]
La Organización Internacional del Trabajo (OIT) publicó el año pasado su Informe sobre el Trabajo en el Mundo 2013 y también otro, meses antes, sobre tendencias y políticas para afrontar la crisis del empleo en la eurozona. En ellos y en otros parecidos se analizan las ideas y políticas que han permitido que algunos países hayan empezado a salir de la recesión de los últimos años creando empleo. En el primero se demuestra que es imprescindible reformar el sistema financiero para garantizar que el crédito llegue, sobre todo, a las pequeñas y medianas empresas, y recuperar la demanda, para lo cual considera muy positivo aumentar los salarios y en concreto el salario mínimo; diseñar bien y fomentar las políticas sociales y de apoyo a las familias y no debilitarlas o acabar con ellas; incrementar la inversión pública que favorece a la privada y a la formación y la innovación; coordinar las políticas y no dejar que cada unidad de decisión vaya por su lado; combatir la desigualdad en los ingresos y en el acceso al mercado laboral (en especial entre mujeres y hombres) y aplicar políticas macroeconómicas sensibles con el empleo, al contrario de lo que viene sucediendo con la monetaria, de reforma laboral o consolidación fiscal. Y además de ello insiste en que hay que fortalecer las fuentes nacionales del crecimiento y el ingreso porque, en contra de lo que se cree en Europa, la demanda externa no va a ser capaz de sostener a las economías a partir de ahora. Pero en Europa, en España y en el País Vasco se está haciendo justamente lo contrario, con los resultados tan negativos que conocemos. Este hecho es una prueba más de que los problemas económicos no tienen soluciones técnicas. Si fuese así, estaríamos aplicando desde hace tiempo las medidas que sabemos a ciencia cierta que crean empleo de calidad. El problema del paro es político porque para acabar con él hay que repartir los recursos y la riqueza de otro modo, a lo que no están dispuestos quienes tienen el poder y manejan a los gobernantes. Leer texto completo: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
60
LAN KOSTUEN ETA LANSARIEN BILAKAERA Soldataren kostua eta KPIaren aldakuntza-tasa (aurreko urteko epearekiko). Hegoalde, 2008/2014ko lehen hiruhilabetea 6 5 4 3 2 1 0 -1 -2 -3
KPI
Soldata kostua
Iturria: INE.
Lan kostuak (€/orduko). Hego EH eta Europako erreferentziak, 2013. 39,4
Norvegia
9,1
33,6
Danimarka
4,8
23,2
Frantzia Herbehereak
25,0
Finlandia
24,4
11,1 8,2 6,9
HEGO EH
17,7
6,1
EB 28
18,1
5,6
0
10
20 Soldatak
30
40
50
Bestelakoak
Iturriak: EUROSTAT eta INE.
Urteko batez besteko lansaria. Euskal Herria eta bere administrazio nagusiak, 2008/2011. 2008
2009
2010
2011
EAE
25.547
26.162
26.594
26.370
Nafarroa Garaia
23.343
23.658
23.825
24.385
-
18.754
19.580
19.580(*)
24.523
24.989
25.410
25.364
Iparralde EUSKAL HERRIA
Iturriak: INE eta INSEE. Oharrak: (*) 2010 urteari dagokion datua. Iparralderi Pirinio Atlantikoetako datua egokitu zaio.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
61
Urteko soldataren bilakaera landuneko (2006=100). Hegoalde, 2006/2011
Urteko soldata landuneko. Hegoalde, 2011
120
42.298
118 116
33.874
114 112
25.917
110
23.813
108
16.408
106 104
9.449
102 100
2006
2007
2008
2009
Bataz bestekoa
10eko perzentila
Goiko kuartil
90eko perzentila
2010
2011 Beheko kuartil
Iturria: INE.
[KOLABORAZIOA]
[Janire Landaluze eta Mikel Noval, ELA sindikatua
] Asko eztabaidatzen da azkenaldian soldaten inguruan. Ozenago esan daiteke baina ez argiago: soldatak jaisteak ez du enplegua sortzen! Batetik, lanaldia 35 ordura jaistea soldata murrizketarik gabe enplegua sortzeko politika bat da, aberastasunaren banaketa justuago baten alde. Bestetik, soldatak KPItik gora igo eta gizarte-babeserako maila duinak ezarri daitezke. Enplegua sortzeko aukera ondasun eta zerbitzuak eskuratzeko ahalmenarekin lotuta dago. Enplegurik ez badago eta lan-baldintzak gero eta okerragoak badira, ezinezkoa da ondasun eta zerbitzuak eskuratzea. Egiaztatuta dago soldaten erosteko ahalmena eta gizarte-babesa hobetzeak enplegua sortzen duela eta errentaren banaketa justuagoa ahalbidetzen duela. Azkenik, gutxieneko soldata lan- eta bizi-baldintza duinak bermatzeko tresna izan beharko litzateke horretarako gutxieneko soldata duina eta gehienezko errenta ezarriz. Hau gauzatzeko hainbat bide badago, esaterako diru-sarrera edo etekin maila jakin batetik gora %100eko tasa marjinala. Testu hau osorik irakurtzeko: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
62
[KOLABORAZIOA]
UGT Euskadi
Crisis económica y reforma laboral definen la actual situación del mercado de trabajo en el País Vasco. Un ] mercado laboral que, a día de hoy, es más exiguo, más precario, y más desigual que al inicio de la recesión.
Más exiguo, debido al fortísimo descenso de la población activa y ocupada, y que, pese a los cantos de sirena que anuncian una supuesta recuperación, aún registra 865 demandantes de empleo no ocupados más que hace un año. Un dato reciente ilustra esta realidad: Euskadi es la Comunidad Autónoma en la que más creció el paro en el último mes (febrero 2014) en concreto un 1,07%.
Más precario, porque el grueso de la contratación actual es temporal, hasta el punto que sólo el 8,3% de los contratos realizados en febrero fueron de carácter indefinido; además, se está registrando un auge de los contratos mercantiles, en detrimento de los laborales. Y más desigual por el decaimiento de numerosos convenios colectivos, la persistencia de la brecha laboral y salarial entre mujeres y hombres, y el descenso del número de personas beneficiarias de la prestación por desempleo.
En términos de remuneración, y pese al argumento, utilizado a menudo de forma maniquea, de los “altos costes salariales”, lo cierto es que estos siguen a la baja (-2,2% en el periodo octubre-diciembre) lo que, unido al constante aumento de los precios (+0,6 puntos de IPC en 2013, que se dispara a +2,5 en enseñanza y +9,2 en medicina) y a la subida de los impuestos, especialmente los indirectos (IVA), hacen que el poder adquisitivo de las clases media y trabajadora se haya reducido significativamente.
En definitiva, crisis y reforma laboral se han retroalimentado mutuamente hasta generar un mercado laboral exiguo, desregulado y precario. Leer texto completo: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
63
ENPLEGU-ERREGULAZIO ESPEDIENTEETAN KALTETURIKO LANDUNAK Enplegu-erregulazio espedienteetan kalteturiko langileen bilakaera (2007=100). Hegoalde eta bere herrialdeak, 2007/2013. 3.000
2.500
Araba 2.000
Gipuzkoa Nafarroa Garaia
1.500
Bizkaia
1.000
HEGOALDEA 500
0
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Iturria: Espainiako Enplegu eta Gizarte Segurantzako Ministerioa.
Enplegu-erregulazio espedienteetan kalteturiko langileak. Hegoalde eta bere herrialdeak. 2008/13
LANGILEAK OROTARA Araba Bizkaia Gipuzkoa Nafarroa Garaia HEGOALDE
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2.549 7.535 4.713 9.036 23.833
22.848 30.148 30.344 23.055 106.395
10.761 14.183 18.945 8.845 52.734
3.966 11.233 13.293 10.885 39.377
15.809 22.029 14.110 16.897 68.845
16.039 15.370 11.040 12.309 54.758
73,7 28,4 59,7 31,6 42,4
26,7 22,9 41,9 39,0 31,9
115,9 46,8 47,7 63,2 58,8
118,7 33,8 38,9 47,7 48,4
KALTETURIKOEN RATIOA (MILA LANDUNEKO) Araba 16,4 157,5 Bizkaia 14,6 61,7 Gipuzkoa 13,9 95,4 Nafarroa Garaia 30,6 81,4 HEGOALDE 18,3 86,1
Iturriak: Espainiako Enplegu eta Gizarte Segurantzako Ministerioa.
ERE-tan kalteturikoak, kalte motaren arabera (%). Hegoalde. 2009 urtea 1,3 4,6
94,1
2013 urtea Kaleratze kolektiboa 14,0
Lan-kontratuaren etenaldia
8,8
77,2
Lanaldi-laburtzea Iturria: Espainiako Enplegu eta Gizarte Segurantzako Ministerioa.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
64
LANGABEZIA // DESEMPLEO
LANGABEZIAREN PANORAMIKA Langabezia-tasaren bilakaera. EH eta EB 28, 2008/2013 2008 LANGABEZIA-TASA EUSTAT 5,0 EUSKAL HERRIA INE 6,9 EB 28 7,0 IRAUPEN LUZEKO LANGABEZIA-TASA EUSTAT 1,1 EUSKAL HERRIA INE 1,7 EUROSTAT 1,5 EB 28 2,6
2009
2010
2011
2012
2013
8,9 11,1 9,0
9,8 10,9 9,6
11,2 12,3 9,6
12,9 15,3 10,4
15,0 16,4 10,8
2,0 3,0 2,4 3,0
3,7 4,1 3,2 3,9
4,7 5,7 4,7 4,2
6,2 7,5 5,9 4,7
8,0 8,8 6,9 5,1
Iturriak: EUROSTAT, EUSTAT eta INE.
Langabezia-tasak. EH eta Europako erreferentziak, 2013. Katalunia (Sp.)
23,4
12,3
EUSKAL HERRIA
16,4
6,9
EB 28
10,8
5,1
Frantzia
10,3
4,4
Mecklenburg-Vorpommern (Al.)
10,1
5,4
Poitou-Charentes (Fr.)
9,9
3,9
Sachsen-Anhalt (Al.)
9,0
5,3
Rhône-Alpes (Fr.)
8,4
2,9
Finlandia
8,2
1,7
Lombardia (It.)
8,1
4,1
Veneto (It.)
3,8
Brandenburg (Al.)
3,9
Eskozia (UK)
7,6 7,4 7,1
2,6
Danimarka
7,0
1,8
Herbehereak
2,4
Alemania
2,4
Flandria (Bel.)
6,7 5,3 5,0
1,6
Steiermark (Austr.)
1,0
Norvegia
3,4
0,7
Baden-Württemberg (Al.)
1,1 0
4,0
3,4 5
Langabezia tasa
10
15
20
25
Iraupen luzeko langabezia tasa
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE. Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
65
Langabezia-tasaren bilakaera. EH eta bere herrialdeak, 2008/2013 2008
2009
2010
2011
2012
2013
2,7 5,0 4,3 7,9 3,3 5,3 6,8 9,9 10,7 5,4 6,4 5,0 6,9
9,9 11,7 8,6 12,5 6,5 9,3 10,8 9,9 10,7 5,5 6,1 8,9 11,1
10,0 11,3 10,0 12,1 7,4 8,0 11,9 10,1 10,9 5,6 6,4 9,8 10,9
7,9 10,8 13,3 14,2 8,2 10,2 13,0 9,8 11,2 12,3
9,7 16,6 14,7 16,9 9,0 13,0 16,2 10,6 12,9 15,3
14,9 17,5 16,1 17,8 12,0 14,1 17,9 11,0 15,0 16,4
0,3 1,2 0,7 0,9 2,5 1,5
1,2 2,4 1,4 1,7 2,7 2,4
2,0 4,8 2,8 3,0 3,0 3,2
2,4 6,5 2,9 4,4 3,4 4,7
3,4 8,2 4,2 6,0 3,3 5,9
7,8 9,6 6,6 7,1 3,0 6,9
LANGABEZIA-TASA EUSTAT INE EUSTAT Bizkaia INE EUSTAT Gipuzkoa INE Nafarroa Garaia INE Iparralde INSEE Lapurdi INSEE Nafarroa Beherea INSEE Zuberoa INSEE EUSTAT EUSKAL HERRIA INE IRAUPEN LUZEKO LANGABEZIA-TASA Araba EUSTAT Bizkaia EUSTAT Gipuzkoa EUSTAT Nafarroa Garaia EUROSTAT Iparralde EUROSTAT EUSKAL HERRIA EUROSTAT Araba
Iturriak: EUSTAT, EUROSTAT eta INSEE.
Langabezia-tasak gora egin du Euskal Herrian 2013 urtean berriz, iturrien arabera gehiago ala gutxiago. Azken urteak 5,6ko tartea utzi digu EB-28arekin alderatuz.
El desempleo ha aumentado en mayor o menor medida en Euskal Herria en el 2013, según las fuentes que se consulten, pero superamos en 5,6 puntos a la UE-28.
Lurraldeei dagokienean, INEren datuen arabera Nafarroa Garaiak du langabezia-tasa altuena (%17,9), eta Bizkaiak (%17,8) eta Arabak (%17,5) jarraitzen diote. Iparraldeko egoera, aspaldidanik ezezaguna bada ere, bestelakoa da: %11.
Teniendo en cuenta los datos de INE, es Nafarroa Garaia el herrialde con mayor tasa de desempleo (17,9%), seguido de Bizkaia (17,8%) y Araba (17,5%). La situación en Iparralde es distinta (11%), a pesar de no contar con los datos de los últimos años.
Iraupen luzeko langabezia-tasari dagokionean, 2008tik hau ere gora doa eta 2013an %6,9ra heldu da Euskal Herrian, EUROSTATen arabera. Ehuneko hori gainditzen dute, baina, Bizkaiak (%9,6), Arabak (%7,8) eta Nafarroa Garaiak (%7,1).
El desempleo de larga duración también sigue creciendo desde el 2008 y en el 2013 alcanzó el 6,9% en Euskal Herria, según EUROSTAT. Están por encima de esa media Bizkaia (9,6%), Araba (7,8%) y Nafarroa Garaia (7,1%).
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
66 Langabetuak. Euskal Herria, 2004/2013 244.766
250.000
189.347
200.000 168.891
Iraupen luzekoak 150.000 109.034
107.050 93.797
100.000
72.497
103.027
49.881 37.523
50.000
2004
2005
36.990
21.385
25.048
0
2006
2007
OROTARA
65.980
22.478
Langabezi saririk gabekoak Hegoaldean
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Iraupen luzeko langabetuak. Euskal Herria eta bere lurraldeak, 2004/2013 53.990 50.000 36.348
40.000
Araba Bizkaia
30.000 21.600 20.000
16.269 13.018
10.000
0 4.284 2004
5.300
5.771
10.714
2005
2006
2007
3.194
2008
2009
22.117 12.659
13.500
2010
9.761
2011
Gipuzkoa Nafarroa Garaia Iparraldea
13.705 5.243 4.396
4.027
2012
2013
Iturriak: EUROSTAT, EUSTAT, INE, INSEE eta Espainiako Enplegu eta Gizarte Segurantzako Ministerioa.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
67 [KOLABORAZIOA]
[Mari Luz de la Cal, EHU]
La mejora de los niveles de empleo se vincula casi en exclusiva con las políticas de mercado de trabajo. Se dejan de lado aspectos importantísimos que influyen en el nivel de empleo de una economía como son las políticas monetarias y fiscales, las políticas cambiarias, las políticas industriales y tecnológicas o el papel del sistema financiero. Pero es que además, y una vez centrados en las políticas de mercado de trabajo, se ha dado un exceso de protagonismo a las de regulación laboral (de ahí las reformas de la legislación laboral llevada a cabo desde mediados de los 80) fundamentalmente para favorecer el abaratamiento del coste laboral y a las políticas activas de empleo para impulsar la empleabilidad de los parados. El abaratamiento del coste laboral se ha convertido en el principal factor sobre el que influir, actuándose para ello en varios frentes: la flexibilidad salarial, el impulso de las modalidades temporales y parciales en la contratación laboral y el abaratamiento del despido. La justificación es que esta es la única alternativa a la que se puede recurrir cuando se quiere ganar competitividad pero no se puede devaluar la moneda, que es el caso de las economías periféricas de la Eurozona.
Se oculta aquí el hecho de que la competitividad de los países o regiones puede proceder de varias fuentes. Una es, por supuesto, el bajo precio de sus productos por ventajas en recursos naturales o por bajos costes laborales. Otras posibles vías se refieren al incremento de la eficiencia de los procesos productivos y de la calidad de los productos, así como a la innovación o fabricación de productos nuevos y únicos. Estas estrategias corresponden a países o regiones con niveles de desarrollo respectivamente medios y altos. Suponen procesos de alta productividad, llevados a cabo por mano de obra cualificada, en entornos macroeconómicos estables, con altos niveles de confianza en las instituciones públicas, un mercado financiero que cumple adecuadamente su papel, etc. Todos estos aspectos se recogen en el Índice Global de Competitividad que elabora anualmente el World Economic Forum y que constituye una de las definiciones de competitividad más completas y ambiciosas. Por lo tanto, la única forma de mejorar la competitividad no es la reducción de los costes laborales; es más, los costes laborales pueden ser verdaderamente elevados si la productividad también lo es, y ésta es precisamente la estrategia de países con mercados de trabajo más eficientes que los nuestros. Así que la competitividad y unas tasas de paro moderadas pueden convivir con altos niveles de vida. Ahora bien, será necesario dedicar recursos a la educación, la política tecnológica, la industrial, etc. para ir hacia un tejido productivo más diversificado y que produzca más valor añadido. Leer texto completo: gaindegia.org/es/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
68
LANGABEZIA ADINAREN ARABERA Langabezia-tasaren bilakaera, adinaren arabera. EH eta EB 28, 2008/2013 2008
2009
2010
2011
2012
2013
15-24 urte EUSKAL HERRIA EB 28
19,4 15,7
30,2 20,0
29,5 21,1
31,5 21,5
39,2 23,0
43,3 23,4
25-34 urte EUSKAL HERRIA EB 28
7,6 7,6
12,3 10,2
13,7 11,1
14,9 11,3
18,8 12,3
20,9 12,8
35-44 urte EUSKAL HERRIA EB 28
5,5 5,7
8,5 7,3
8,4 8,0
10,6 8,0
13,3 8,9
13,6 9,3
45-54 urte EUSKAL HERRIA EB 28
4,8 5,3
8,6 6,6
7,1 7,1
8,6 7,1
11,3 7,8
12,9 8,1
55-64 urte EUSKAL HERRIA EB 28
3,5 5,1
6,5 6,3
6,4 6,9
7,7 6,8
9,6 7,4
9,5 7,7
OROTARA EUSKAL HERRIA EB 28
6,9 7,0
11,1 9,0
10,9 9,6
12,3 9,6
15,3 10,4
16,4 10,8
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Langabezia-tasaren bilakaera, adinaren arabera. Euskal Herria, 2008/2013 50 45 39,2
40
43,3
25-34 urte
35 29,5
30
35-44 urte
25 20
19,4
15
13,7
10
10,9 8,4
5 0
15-24 urte
7,6 6,9 5,5 4,8 3,5 2008
18,8
20,9
15,3 13,3 11,3
16,4 13,6 12,9 9,5
9,6
45-54 urte 55-64 urte OROTARA
7,1 6,4 2009
2010
2011
2012
2013
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
69
Langabezi-tasa, adina eta sexuaren arabera Gazteenek dute (15-24) langabezia-tasa altuena (%43,3), baita 25-34 adinekoek ere (%20,9). Dezente behera egiten du 35 urtetik gorakoen artean eta gero eta txikiagoa da adina aurrera egin ahala. 35-44 urte bitartekoen artean emakumezkoen langabeziatasa handiagoa da gizonezkoen artean baino (+3,3 puntu). Adin tarte horretan gertatzen da soilik.
Euskal Herria, 2013 55-64 urte
9,8
45-54 urte
13,7
35-44 urte
Son los jóvenes de 15-24 años los que mayor tasa de desempleo presentan (43,3%), así como los de 2434 años (20,9%). A partir de los 35 años el desempleo desciende. Por otra parte, la tasa de desempleo en mujeres de 35-44 años es 3,3 puntos mayor que en los hombres, aunque la única diferencia notable se da en esta franja de edad.
9,1
12,0
12,1
25-34 urte
15,4
21,5
20,3
43,7
15-24 urte 60
42,9
45
30
15
0
15
30
45
60
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Europa mailako bi arketipo Grezia, 2013 16,5
Alemania, 2013 16,0
18,4
23,6
20,3
28,5
33,0
40,2
60
45
30
15
0
15
30
45
5,3
4,5
4,2
4,7
4,4
6,8 64,2
53,6
6,2
60
5,6
8,6 60
45
30
15
7,1 0
15
30
45
60
Iturria: EUROSTAT.
Grezia eta Alemaniako sexua eta adinaren araberako langabezia-tasek errealitate desberdin bi marrazten dute: Alemanian langabezia-tasak oso txikiak dira adin guztietan eta sexuen artean ez dago oso alde handia.
Las pirámides de sexo y edad de Grecia y Alemania presentan realidades bien distintas: en Alemania las tasas de desempleo son bajas en todas las edades y no existen grandes diferencias entre sexos.
Grezian, ostera, langabezia-tasa oso handiak ematen dira adin guztietan, baina batez ere adin gazteen artean. Emakumezkoen artean langabeziatasa handiagoa da, 55 urtetik gorakoen artean izan ezik. 15-24 urte bitarteko emakumezkoen artean langabezia-tasa %64,2koa da.
En Grecia, por el contrario, las tasas de desempleo en todas las edades son bastante más altas, sobre todo, en las franjas de edad más jóvenes. Las tasas de desempleo en mujeres son más altas, menos en aquellas mayores de 55 años. La tasa de desempleo en mujeres de 15-24 años es del 64,2%.
Genero afera alde batera, Euskal Herriko egoerak Greziarekiko antzekotasun handiagoa du Alemaniarenarekin baino.
Dejando a un lado las diferencias entre sexos, Euskal Herria se asemeja más a la pirámide de Grecia que a la de Alemania.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
70
LANGABEZIA JATORRIAREN ARABERA Langabezia-tasa, jatorri nagusien arabera. Euskal Herria, 2013 35,2
Ez EHn, ez Frantzian ez Espainian jaiotakoak 16,4
OROTARA
14,9
Euskal Herrian jaioak
13,0
Espainian jaioak
11,5
Frantzian jaioak 0
5
10
15
20
25
30
35
40
Iturriak: INE eta INSEE.
Langabezia-tasa altuena legearen arabera atzerritarrak delako horien artean ematen da (%35,2). Euskal Herrian jaio direnen artean ere langabezia-tasa Frantzian edo Espainian jaiotakoen artean baino handiagoa da, Euskal Herrian jaiotakoak ugariagoak baitira adin gazteen artean.
La tasa de desempleo más alta la sufre la población extranjera (35,2%). Los nacidos en Euskal Herria superan en tasa de desempleo a los nacidos en España o Francia, puesto que entre la población juvenil son más aquellos nacidos en el territorio.
Hurrengo grafikoek langabezia-tasa altuenak islatzen dituzte, jatorriaren arabera.
Los próximos dos gráficos muestran las tasas de desempleo más altas, según el lugar de nacimiento.
Langabezia-tasa altuenak, jatorriaren arabera. Iparralde, 2010.
29,8
Algeria
46,5
25,2
EB 27 (ez EB 25)
46,0
24,9
Ertamerika eta Karibe
24,6
Murcia
26,2
Afrikako beste herrialdeak(**)
Guadeloupe
Turkia
20,8
La Reunion
20,4
Alsace
15,0
Italia
14,1
22,6
OROTARA kanpoan jaioak
20,9
Andalucía
20,9
EB 25 (ez EB 15)
16,4
Limousin
27,9 24,1
Hegoaldeko eta Hegoekialdeko Asia
18,1
EB 27 beste herrialdeak(*)
35,7 34,1
EB 27 ez diren Europako beste …
23,9
EB 27 ez diren Europako beste …
47,9
Hegoamerika Afrika
Maroko
Corse
Langabezia-tasa altuenak, jatorriaren arabera. Hegoalde, 2013.
18,6
Melilla Rioja
17,3
Comunitat Valenciana
16,9
Basse-Normandie
13,9
Ile-De-France
13,7
Champagne-Ardenne
13,1
Lorraine
12,6
Ekialdeko Asia
15,4
Nord-Pas-De-Calais
12,0
Aragón
14,9
11,9
Extremadura
14,7
Galicia
13,7
OROTARA kanpoan jaioak
10,1
OROTARA
0
50
OROTARA
16,9
EB 15
15,9
Cataluña
15,6
0
50
Iturriak: INE eta INSEE. Oharra: Gutxiengo txikienen artean datuen fidagarritasuna txikia izan daiteke. (*) (**) Zerrendan ageri diren gainontzeko herrialdeak, eta kategoria horretan zenbatu daitezkeenak, salbuestuz.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
71
FORMAKUNTZA ETA LAN MERKATUA // FORMACIÓN Y MERCADO LABORAL
AKTIBOEN FORMAKUNTZA
Biztanleria aktiboaren bilakaera, hezkuntza mailaren arabera (25-64 urte). EH eta EB 28, 2008/13 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008 2009 2010 2011 Lehen mailako ikasketak edo gutxiago EUSKAL HERRIA 0,4 EB 28 -1,7 Bigarren mailako ikasketak EUSKAL HERRIA 6,0 EB 28 0,8 Goi-mailako ikasketak EUSKAL HERRIA -0,7 EB 28 3,9 OROTARA (25-64 urte) EUSKAL HERRIA 1,2 EB 28 1,1
2012
2013
OROTARA (%) 2013
-3,6 -1,8
-4,0 -2,3
1,5 -2,3
-5,3 -2,0
-4,5 -3,7
26,5 20,2
-3,8 -0,2
4,1 0,1
-1,9 -0,2
-0,8 0,3
-1,7 0,2
24,4 47,5
3,0 4,3
2,8 2,9
1,8 3,7
0,4 3,9
-0,4 3,1
49,0 32,2
-0,7 0,7
1,1 0,3
0,8 0,5
-1,5 0,9
-1,8 0,4
100 100
Iturriak: EUROSTAT eta INSEE.
2013 urtean Euskal Herriko biztanleria aktiboaren bilakaera negatiboagoa izan da formakuntza maila txikidunen artean gainontzekoen artean baino. Kontra, krisialdia hasi zenetik, goi-mailako ikasketak dituzten aktiboen bolumena gutxitzen den lehen urtea da.
La evolución de la población activa en Euskal Herria en el 2013 ha sido más negativa entre la población de estudios de nivel más bajo. Eso sí, desde que comenzara la crisis, es el primer año que cae la población activa en aquellos con estudios superiores.
Lehen mailako ikasketak (edo gutxiago) dituzten aktiboen galera Euskal Herrian handiagoa izaten ari da EB-28n baino, 2011 urteko salbuespenarekin (+1,5).
La pérdida de población activa con estudios de primer grado o menos ha sido más acentuada en Euskal Herria que en la UE-28, a excepción del año 2011 (+1,5 puntos).
Jarduera-tasaren bilakaera, hezkuntza mailaren arabera (25-64 urte). 2007/2013 epealdia Euskal Herria 90 85
89,2
88,3
87,5
EB-28
89,2
90
86,8 86,6
86,0
86,3
80 75
78,3
78,0
77,0
87,6
80
78,5
78,6
75
76,0
87,2
87,9
78,3
78,8
76,6
76,7
62,5
62,3
77,6
70
67,2 64,2
87,3
79,9
70 65
85
64,6
64,5
65
60
62,5
63,1
60
2007
2008
2009
2010
1. mailako ikasketak edo -
2011
2012
2013
2. mailako ikasketak
2007
2008
2009
2010
Goi-mailako ikasketak
2011
2012
2013
OROTARA
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
72 Euskal Herrian, EB-28rekin alderatuz, bigarren mailako ikasketak dituztenen artean dagoen jarduera-tasa askoz handiagoa da. 2012az geroztik, jarduera-tasa handiagoa da hauen artean goimailako ikasketak dituztenen artean baino.
La tasa de actividad de la población de estudios secundarios en Euskal Herria es bastante mayor que la media de UE-28. De hecho, desde el año 2012 es mayor la tasa de actividad entre este colectivo que la de la población con estudios superiores.
Jarduera tasak, hezkuntza mailaren arabera (25-64 urte). EH eta Europako erreferentziak, 2013 Alemania
65,6
Danimarka
Katalunia
86,5
80,8
70,8
84,6
78,4
60,1
EB 28
87,9
80,5
62,9
Eskozia
87,7
79,5
61,6
Rhône-Alpes
87,1
81,6
63,3
Finlandia
86,7
80,3
64,3
MecklenburgVorpommern
EUSKAL HERRIA
87,9
78,8
63,1
86,3 86,8
64,6 50
55
60
Goi-mailako ikasketak
89,3
82,5
65
70
Bigarren mailako ikasketak
75
80
85
90
Lehen mailako ikasketak edo gutxiago
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
73 [KOLABORAZIOA]
[EĂąaut Aramendi, LAB Baiona
Euskal Herriko lan merkatuan, zenbait faktore bermatu behar dira. Enplegu tasa hobetu behar da, bereziki emazte eta gazteena ; enplegu prekarioen eta denbora partzialeko lan postuen aurka egin behar da, langileen egoera hobetzeko baita babes soziala antolatzeko kotizazio zenbateko orokorra emendatzeko ere. Paraleloki, lanaren iraupena murriztu behar da : gaur egun Frantzian 35 legea zalantzan emana da , enpleguak sortzeko 32 ordura pasatu behar delarik. Ildo beretik, erretreta adina tipitu behar da, 60 urtera itzuliz lehenik, 55 lan dorpeetan ari izan direnentzat ; erretreta osoa 37,5 urterekin epe motzean eta ondotik kotizazio urte beharrezkoa tipitu. Lanean iragandako denbora tipitu behar da eta lana molde zuzen batez banatu : gaur egun ezagutzen dugun lan banaketa, aldiz, prekaritatea eta langabeziaren ondorioa da, batzuen bazterketarena hots... Lanpostuen suntsiketa gelditu beharra dago, botere publikoek bideratu egiazko politika ekonomiko baten bidez ; dibidenduak emendatzeko helburuarekin egindako enpresa hesteak ezinezkoa bihurtu. Enplegu berriak sortu, enplegu publikoak bereziki : jendartean beharrezkoak diren aktibitateak sortu eta garatu behar dira : haurretaz arduratzeko edo adinekoak laguntzeko baita osasungintzan, hezkuntzan, kulturan... zerbitzu publikoak garatuz. Soldatak, pentsioak, langabezia indemnizazio edo botere publikoek bermatzen dituzten diru irabaziak (RSA...) igo behar dira eta RSA gazteentzat ahalbidetu (gaur egun 25 urtetik goiti baizik ezin da kobratu). Soldata edo irabazi gutxienezkoa 1.500 eurotan (garbia, kotizazio guztiak kenduta hots) finkatu behar da. Ildo beretik, langabetuen eskubideak bermatu behar dira baita aldi baterako enpleguak dituztenenak : bi enpleguen artean, diru irabazi gutxienezkoak bermatuz eta egiazko formakuntzak eskainiz. Lanbide formakuntza hobetu behar da eta formatzeko aukerak biderkatu, egiazko kalifikazioa eskuratzekoak, doan eta lan denboran. Formatzea oinarrizko eskubide bat da eta lehentasun bat izan behar da, bereziki langabetu, kalifikaziorik ez duten langile eta langile prekarioentzat.
Testu hau osorik irakurtzeko: gaindegia.org/blog
ďƒ˜ LANDUNEN FORMAKUNTZA Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconĂłmico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
74 Biztanleria landunaren bilakaera, hezkuntza-mailaren arabera (25-64 urte). EH eta EB 28, 2008/13 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008 2009 2010 2011 Lehen mailako ikasketak edo gutxiago EUSKAL HERRIA -0,6 -10,7 -3,9 -0,6 EB 28 -2,2 -5,1 -3,8 -2,9 Bigarren mailako ikasketak EUSKAL HERRIA 5,4 -6,4 3,5 -2,9 EB 28 1,3 -1,8 -0,6 -0,0 Goi-mailako ikasketak EUSKAL HERRIA -0,3 0,2 2,5 0,6 EB 28 4,1 3,2 2,4 3,5 OROTARA (25-64 urte) EUSKAL HERRIA 0,9 -4,7 1,0 -0,6 EB 28 1,3 -1,1 -0,4 0,5
2012
2013
OROTARA (%) 2013
-9,6 -4,3
-5,8 -5,0
24,4 18,4
-4,3 -0,3
-4,2 -0,2
24,0 48,1
-1,3 3,3
-1,0 2,8
51,6 33,6
-4,2 0,0
-3,0 -0,1
100 100
Iturriak: EUROSTAT eta INSEE.
Landunen bilakaera hezkuntza-mailaren arabera (2008 =100). 2008/2013 Euskal Herria 105
Lehen mailako ikasketak
100 95
Bigarren mailako ikasketak
90
Goi-mailako ikasketak 85
OROTARA
80 75 70
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Beste lurralde batzuen bilakaera EB 28
Katalunia
Mecklenburg-Vorpommern
120
110
105
115
105
100
110
100
95
105
95
100
90
95
85
90
80
85
75
90 85
80
80 75 70
70
2008 2009 2010 2011 2012 2013
2008 2009 2010 2011 2012 2013
2008 2009 2010 2011 2012 2013
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
75 Landunen banaketa hezkuntza-maila eta lanbideen sailkapenaren arabera (LSN-11). Hegoalde, 2013 4,1
Oinarrizko lanbideak
5,4
Instalazio eta makinetako operadoreak eta muntatzaileak
2,6
2,5
Jatetxeetako, zerbitzu pertsonaletako eta babes zerbitzuetako …
2,4
3,1
7,3
3,7 2,6
Teknikariak; laguntza emateko profesionalak
3,4
5,6
Nekazaritza, abeltzaintza, basogintza eta arrantza sektoreetako …
Kontabilitateko eta administrazioko langileak, eta bulegoko…
4,9
9,9
3,7
Artisauak eta manufaktura-industrietako eta eraikuntzako…
Zientzia eta adimen arloetako teknikariak eta profesionalak
15,8
0,3
4,9 4,5
4,4
1,1 2,0
0,80,7 2,6
Zuzendariak eta kudeatzaileak 0,60,9 0,3 0
5
Lehen mailakoak gehienez
10
15
Bigarren mailakoak
20
25
Hirugarren mailakoak
Iturria: INE.
[KOLABORAZIOA]
[UGT EUSKADI
Si existe un amplio consenso al valorar el nivel de formación y especialización de la población activa en Euskadi, es justo también reivindicar la vigencia del actual modelo que lo impulsa. En esa línea, y desde el principio de consolidar la acción de los poderes públicos que mantenemos en este documento, es preciso desarrollar la formación dual dentro de las empresas y seguir apostando por la formación profesional como modelo no único, pero si básico. En lo referido a la formación continua y ocupacional, corresponde perfeccionar el sistema y adaptar la enseñanza a los perfiles de quienes la demandan y más la requieren (población en paro de larga duración, personal no cualificado y en riesgo de exclusión) así como a las necesidades de las transformaciones productivas, tecnológicas y del mercado, primando la polifuncionalidad y el trabajo en equipo. En otras palabras, seguir ajustando demanda y oferta, y llegar a los perfiles que más requieren su conocimiento, como son las personas empleadas en pequeñas y medianas empresas. Leer texto completo: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
76
LANGABETUEN FORMAZIOA Biztanleria langabearen bilakaera, hezkuntza-mailaren arabera (25-64 urte). EH eta EB 28, 2008/13 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008 2009 2010 2011 Lehen mailako ikasketak edo gutxiago EUSKAL HERRIA 15,6 79,2 -3,8 12,7 EB 28 4,1 28,5 8,0 1,5 Bigarren mailako ikasketak EUSKAL HERRIA 19,8 24,1 9,7 7,7 EB 28 -6,6 27,2 9,0 -2,0 Goi-mailako ikasketak EUSKAL HERRIA -6,6 69,8 6,3 18,9 EB 28 -1,0 35,3 13,1 6,5 OROTARA (25-64 urte) EUSKAL HERRIA 9,6 59,4 2,2 13,7 EB 28 -1,8 29,0 9,3 0,8 Iturriak: EUROSTAT eta INSEE.
2012
2013
OROTARA (%) 2013
17,2 11,1
0,7 2,7
38,9 37,7
28,7 7,9
13,8 4,3
27,7 42,6
21,3 14,6
5,2 8,3
33,3 19,7
21,3 10,3
5,5 4,5
100 100
Langabezia-tasa, hezkuntza mailaren arabera (25-64 urte). EH eta Europako erreferentziak, 2013 Katalunia (Sp.) EUSKAL HERRIA EB 28 Frantzia
10,3
6,8 7,8
Sachsen-Anhalt (Al.) Rhône-Alpes (Fr.)
4,6
Finlandia
4,5
Lombardia (It.)
4,3
9,7
5,7 8,2
10,2
5,8
9,3
5,6 4,6 3,7
Alemania
1,6
Baden-Württemberg (Al.)
1,8
7,3
3,1
7,1
3,2 5,4
2,3 1,8 0
12,5 7,4
3,8 2,7
Steiermark (Austr.)
8,6
6,4 5,1
2,4
Flandria (Bel.)
20,7
8,2
3,2
Herbehereak
12,2
7,5
2,9
Danimarka
12,1
7,4
5,6 6,2
Veneto (It.)
Eskozia (UK)
28,0
10,1
2,7
Brandenburg (Al.)
23,8
11,6
4,0
Poitou-Charentes (Fr.)
Norvegia
14,8
8,9
5,3
Mecklenburg-Vorpommern…
18,0
8,6
5,9
21,1
16,2
9,8
29,2
20,4
12,8
5
Lehen mailako ikasketak edo gutxiago
10
15
Bigarren mailako ikasketak
20
25
30
Goi-mailako ikasketak
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
77
EMAKUMEAK ETA LAN MERKATUA // LA MUJER Y EL MERCADO LABORAL Euskal Herria (2008=100). 2008/2013 Aktiboak
110
Landunak
105
106
100
260
102
95
220
98
90
180
94
85
140
90
100
80
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Langabetuak
300
2008
2009
2010
Emakumezkoak
2011
2012
2008
2013
2009
2010
2011
2012
2013
Gizonezkoak
Iturriak: INE eta INSEE.
2011 urteaz geroztik emakumezko aktibo zein landunen kopurua behera doa. Euskal Herriko emakumezkoen jarduera-tasa %68,4koa da, alegia, EB-28aren gainetik, baina Danimarka (%75,0) bezalako erreferente batetik urrun oraindik ere. Euskal lurraldean barrena, Iparraldeko herrialdeetan kokatzen dira tasa altuenak.
Desde el 2011 la evolución de las mujeres activas y empleadas es negativa. La tasa de actividad de la mujer en Euskal Herria es del 68,4%, es decir, mayor que la de la UE-28, pero aún está lejos de países como Dinamarca (75,0%). Entre los territorios vascos, las tasas más altas las encontramos en los herrialdes de Iparralde.
Emakumezkoen jarduera-tasa (16-64) EH eta bere herrialdeak, 2013 72,2
Iparraldea
71,6
Zuberoa 70,7
Nafarroa Beherea
70,2
Araba Lapurdi
73,0 72,5 72,2
Katalunia (Sp.)
68,2
EUSKAL HERRIA
Bizkaia
68,1
Rhône-Alpes (Fr.)
66,6 68
73,4
Finlandia
Nafarroa Garaia
66
75,0
Mecklenburg-Vorpommern…
Alemania
68,4
Gipuzkoa
75,6
Danimarka
Eskozia (UK)
69,3
EUSKAL HERRIA
EH eta Europako erreferentziak, 2013
68,4 68,1 65,9
EB 28 70
72
64
69
74
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
78
Soldatapeko emakumezko landunen bilakaera, lan egoeraren arabera. EH eta EB 28, 2008/2013 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008 2009 2010 2011 KONTRATU MUGAGABEA EUSKAL HERRIA 3,3 6,0 EB 28 2,3 0,1 ALDI BATERAKO KONTRATUA EUSKAL HERRIA 1,0 -17,2 EB 28 0,1 -4,3 OROTARA SOLDATAPEKO EMAKUMEAK EUSKAL HERRIA 2,6 -1,2 EB 28 1,9 -0,6
2012
2013
OROTARA (%) 2013
3,8 -0,8
0,5 0,6
-3,7 0,4
0,3 0,1
77,4 85,7
-2,0 -0,1
3,5 0,5
-7,3 -2,3
-10,5 0,7
22,6 14,3
2,3 -0,7
1,3 0,6
-4,6 0,1
-2,4 0,1
100 100
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Emakumezkoen presentzia kontratu motaren arabera (%). EH eta Europako erreferentziak, 2013 Finlandia
61,2
49,5
Norvegia
59,7
47,7
EUSKAL HERRIA Danimarka
49,2
Frantzia
49,3
25.364
47,8
21.425
53,6 52,5 51,3
48,1
EB 28
28.538
56,3
47,4
Herbehereak
Batez besteko lansaria, sexuaren arabera (urtean €). Euskal Herria, 2011
49,9
48,2 47,9
Alemania 40
45
50
55
Aldi baterakoak
60
Mugagabeak
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Lanaldi partzialen bilakaera, sexuaren arabera. EH eta EB 28, 2008/2013 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008 2009 2010 2011 EMAKUMEZKOAK EUSKAL HERRIA -4,5 EB 28 1,3 GIZONEZKOAK EUSKAL HERRIA -8,7 EB 28 2,4 OROTARA EUSKAL HERRIA -5,2 EB 28 1,6
2012
2013
OROTARA (%) 2013
-1,1 0,7
0,5 1,1
2,7 1,1
-0,3 1,4
-2,5 1,0
80,9 73,7
-5,6 2,6
11,9 4,5
13,1 3,6
-3,7 4,1
3,6 3,7
19,1 26,3
-1,8 1,1
2,3 2,0
4,5 1,7
-0,9 2,1
-1,4 1,7
100 100
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
79 Emakumezkoen presentzia lanaldi partzialean (%). EH eta bere herrialdeak, 2013 83,0
Lapurdi
Emakumezkoen presentzia, lanaldi partziala izateko arrazoiaren arabera (%). Hegoalde, 2013 Haur/gaixoturiko/elbarritutak o helduak zaindu beharra
96,8
3,2
Beste betebehar familiar
95,5
4,5
82,0
Bizkaia EUSKAL HERRIA
80,9
Araba
80,3
Nafarroa Garaia
79,5
Lanaldi osoko lana topatu ezinik
Gipuzkoa
79,1
Gaixotasun/elbarritasun propioa
72,0
Nafarroa Beherea
60
70
77,0 68,0
0% 80
11,0 23,0 32,0
53,6
Formaziorako denbora izatea
63,6
Zuberoa
89,0
Lanaldi osoko lana nahi ez
46,4 50%
Emakumezkoak
100% Gizonezkoak
Iturriak: INE eta INSEE.
Emakumezkoen artean metatzen da lanaldi partzial guztien %80,9, EB-28an baino %7,2 gehiago. Goiko grafiketan ikus daitekeen bezala, heterogeneotasun handia dago Euskal Herri barruan, baina batez ere, Iparraldeko herrialdeen artean.
El 80,9% del trabajo parcial en Euskal Herria es realizado por mujeres, un 7,2% más que la UE-28. Tal y como se observa en los gráficos superiores, los territorios de Euskal Herria presentan diferencias, sobre todo, entre los de Iparralde.
Haurren zaintzak zein bestelako betebehar familiarrak egin behar diren kasuetan argi dago emakumezkoek hartzen dituztela bere gain lanaldi partzialak eta ez gizonezkoek. Hegoaldeko datuek hala berresten dute 2013 urtean ere.
El cuidado de los hijos/as y demás tareas familiares recaen aún hoy en la mujer, lo que hace que el trabajo parcial esté mucho más presente que en los hombres. Los datos hablan por sí mismos también en el 2013.
Era berean, lanaldi osoko lanak topatzeko zailtasun handiagoak dauzkate emakumezkoek gizonezkoek baino.
Asimismo, las mujeres se encuentran con más dificultades para encontrar un trabajo a tiempo completo que los hombres.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
80
Emakumezkoen presentzia kontratazioan, okupazioaren arabera (%). Hegoalde, 2012 85,3
Osasun zerbitz. lang.
14,7
Bulego publikoko enplegatua
75,1
24,9
Zerbitz. lang. ez-kualifikatua
75,1
24,9
Osasun/hezkuntza teknimo/profesional
74,2
25,8
67,2
Merkataritza/jatetxe zerbitz. lang.
32,8
60,1
Bulego ez-publiko lang.
39,9
OROTARA
53,3
46,7
Teknino/laguntza profes.
51,9
48,1
Beste tekn. zientif./intelekt.
50,5
49,5
30,4
Zuzendari/kudeatzailea
69,6
24,5
Instalaz./makineria operadorea
75,5
Babes/segurt. zerbitz. lang.
21,1
78,9
Nekaz./eraikuntza peoiak
19,9
80,1
16,0
Manufakt. industr. lang. kualif.
9,4
Nekaz/abeltz. lang. kualif.
90,6
7,4
Makineria mugik. gidari-operad. Eraikuntzako langile kualifikatuak
84,0
92,6
1,7 0%
98,3 20%
40% Emakumezkoak
60%
80%
100%
Gizonezkoak
Iturria: Espainiako Enplegu eta Gizarte Segurantza Ministerioa.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
81
GAZTEAK ETA LAN MERKATUA // JÓVENES Y MERCADO LABORAL Gazteen jarduera-tasa, adinaren arabera. EH eta EB 28, 2008/2013 2008
2009
2010
2011
2012
2013
EUSKAL HERRIA
40,4
39,7
36,3
36,5
32,1
29,4
EB 28
43,4
42,7
41,9
41,6
41,4
40,9
EUSKAL HERRIA
90,3
89,5
89,3
88,9
84,2
83,2
EB 28
83,4
83,4
83,2
83,3
83,7
83,7
EUSKAL HERRIA
71,1
70,4
68,7
68,3
63,5
61,2
EB 28
64,5
64,2
63,8
63,7
63,9
63,7
15-24 urte
25-34 urte
15-34 urte
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
2008 urtetik jaitsi egin da gazteen jarduera-tasa Euskal Herrian. EB-28n joera ez da oso desberdina, baina apalagoa bai.
El empleo juvenil ha disminuido desde el año 2008 en Euskal Herria. La tendencia en la UE-28 no es muy distinta, aunque la caída no es tan pronunciada.
Azken urtean Euskal Herrian jarduera-tasaren jaitsiera handiena 15-24koen artean gertatu da. Adin tarte honetan Euskal Herriak 10 puntutik gorako aldea du EB-28rekin: EH %29,4 eta EB-28 %40,9.
En el 2013 la mayor pérdida de actividad se registró en los jóvenes de entre 15-24 años; es aquí donde el dato de EH (29,4%) y el de la UE-28 (40,9) tienen más de 10 puntos de diferencia.
Orohar, gure lurraldean gazteen jarduera-tasa gainontzeko erreferentzien artean baino apalagoa da. Eskozian, esaterako, 15-34 urte bitartekoen jarduera-tasa 11,8 puntu altuagoa da.
En general, la tasa de actividad juvenil en EH es más baja que en otros territorios. En Escocia, por ejemplo, la tasa de actividad de los jóvenes de entre 15-34 años es 11,8 puntos mayor que en EH.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
82 Gazteen jarduera tasa, adinaren arabera. EH eta Europako erreferentziak, 2013. 73,0
59,9
Eskozia (UK)
86,3 72,3
61,0
Danimarka
84,7 69,8
49,4
Mecklenburg-Vorpommern (Al.)
83,9
Alemania
50,3
Finlandia
50,1
68,6 66,9
80,9 63,7 83,7 62,1
37,1
Rhône-Alpes (Fr.)
86,8 61,2
29,4
EUSKAL HERRIA 20
30
25-34 urte
65,2
40,9
EB 28
15-24 urte 83,0
41,8
Katalunia (Sp.)
15-34 urte
84,8
83,2 40
50
60
70
80
90
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Kontra, beheko grafikan ageri den moduan, ez ikasten ez lan egiten duten gazteen proportzioa (18-24 urte bitartean) Eskozian baino txikiagoa da.
Sin embargo, en nuestro territorio la tasa de los jóvenes (18-24 años) que ni estudian ni trabajan es menor que en Escocia.
Bestalde, Euskal Herrian goi-mailako formakuntzan egindako gazteen inbertsioa oso handia da beste edozein erreferentziarekin alderatuta.
En Euskal Herria, además, es muy alta la inversión en jóvenes formados en estudios superiores, en comparación con otros territorios.
Ez ikasten ez lan egiten duen gazteria proportzioa (15-24 urte). EH eta Europako erreferentziak, 2013
Goi-mailako formakuntza duen gazteria proportzioa (30-34 urte). EH eta Europako erreferentziak, 2013
Danimarka
6,0
EUSKAL HERRIA
Alemania
6,3
Eskozia (UK)
52,8 47,4
Rhône-Alpes (Fr.)
8,3
Rhône-Alpes (Fr.)
57,7
Finlandia
9,3
Finlandia
45,1
Mecklenburg-Vorpommern (Al.)
9,6
Katalunia (Sp.)
44,7
10,2
EUSKAL HERRIA Eskozia (UK)
12,4
EB 28
EB 28
13,0
Alemania 20,5
Katalunia (Sp.) 0
5
10
15
43,4
Danimarka
20
25
36,8 33,1
Mecklenburg-Vorpommern… 20
24,6 30
40
50
60
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
83 Gazteen enpleguaren bilakaera, landun-estatusaren arabera. Euskal Herria, 2008/2013 URTE ARTEKO ALDAKUNTZA TASAK 2008 2009 2010 2011 2012 SOLDATAPEKO LANDUNAK 15-34 urte -2,3 -6,9 15-24 urte -3,7 -17,7 25-34 urte -1,9 -3,9 OROTARA (16-64) 1,0 -2,9 BERE KONTURA LAN EGITEN DUTEN LANDUNAK 15-34 urte 0,5 -31,9 15-24 urte -24,0 -11,7 25-34 urte 3,3 -33,6 OROTARA (16-64) -1,8 -16,1 OROTARA LANDUNAK 15-34 urte -1,9 -10,0 15-24 urte -5,0 -17,4 25-34 urte -1,1 -8,2 OROTARA (16-64) 0,9 -5,0
2013
OROTARA (%) 2013
-5,1 -9,6 -4,0 1,4
-6,6 -6,3 -6,7 -1,3
-12,9 -20,4 -11,2 -6,3
-10,6 -19,8 -8,8 -3,4
89,6 91,0 89,4 82,2
-17,9 -19,1 -17,7 -2,8
6,9 35,5 3,7 1,9
-3,4 -41,8 2,2 1,6
-11,2 47,0 -16,0 -3,6
10,4 9,0 10,6 17,2
-6,3 -10,1 -5,5 -1,7
-5,5 -4,3 -5,8 1,7
-12,0 -21,8 -9,9 -4,8
-10,7 -16,4 -9,6 -2,7
100 100 100 100
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Bere kontura lan egiten duten gazteak (%). EH eta bere lurraldeak, 2013
22,4 11,3
Nafarroa Beherea
27,3 22,4 6,3
Zuberoa
30,2 12,1 4,8
Iparraldea
14,7
15-34 urte
10,9
15-24 urte
11,2
25-34 urte
8,9
EAE
10,4 9,0 10,6
EUSKAL HERRIA
10,2 3,8
Lapurdi
12,4 8,3 11,1
Nafarroa Garaia
7,8 0
5
10
15
20
25
30
35
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
84
Lanaldi partzialen presentzia eta lanordu gogoak (%). Euskal Herria, 2013.
Lanaldi partziala izateko arrazoiak gazteen artean (15-34 urte). Hegoalde, 2013
22,6 15-34 urte
18,9
11,6
Lanaldi osoko lana topatu ezinik
10,6 15,7
62,0
16,4 OROTARA
Formaziorako denbora izatea
12,7
0
5
10
15
20
Haur/gaixoturiko/elbarrit utako helduak zaindu beharra
25
Bestelako arrazoiak
Lanaldi partziala Egun baino lanordu gehiago lan egin nahi lituzke (Hegoaldeko datua)
Gazteen aldi baterako kontratazioaren arrazoiak (%). Hegoalde, 2013.
Aldi baterako kontratupeko landunak (%). Hegoalde, 2013
40,4
15-34 urte
11,3
10,9 42,1
15,8 19,9
Beste langile baten ordezkapena Produkzioaren baldintzak medio Formazioa edo praktiketan
19,6
OROTARA
Obra/zerbitzu jakin baterako
Beste 0
10
20
30
40
50
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
85
Gazteen langabezia-tasa, adinaren arabera. EH eta EB 28, 2008/2013 2008
2009
2010
2011
2012
2013
EUSKAL HERRIA
19,4
30,2
29,5
31,5
39,2
43,3
EB 28 25-34 urte
15,7
20,0
21,1
21,5
23,0
23,4
EUSKAL HERRIA
7,6
12,3
13,7
14,9
18,8
20,9
EB 28 15-34 urte
7,6
10,2
11,1
11,3
12,3
12,8
EUSKAL HERRIA
12,9
18,0
18,5
20,1
24,3
26,3
EB 28
13,9
17,7
18,7
18,9
20,3
20,7
15-24 urte
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gazteen langabezia-tasa, adinaren arabera. EH eta Europako erreferentziak, 2013 31,6 Katalunia (Sp.)
50,7
25,1 26,3
EUSKAL HERRIA
43,3
20,9 16,0
EB 28
23,4
12,8 12,6
Rh么ne-Alpes (Fr.)
19,5
9,8
15-34 urte 12,3
Finlandia
19,9
7,9
15-24 urte
12,0 Eskozia (UK)
25-34 urte
19,2
7,3 10,6 13,1 8,6
Danimarka
10,5 10,7 10,4
Mecklenburg-Vorpommern (Al.) 6,8 7,9 6,2
Alemania 0
10
20
30
40
50
Iturriak: EUROSTAT, INE eta INSEE.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioecon贸mico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
86
[KOLABORAZIOA]
Mari Luz de la Cal
Algunas estrategias, a mi juicio, sí que podrían contribuir a abordar la problemática laboral (no solo el desempleo, sino también la precariedad del empleo) desde otra perspectiva y a establecer algunas bases l, EHU para modos de organización sociolaboral que nos lleven hacia mercados de trabajo más inclusivos. Señalaré también algunas condiciones previas que deberían concurrir para poder implementar estas estrategias y que en el caso de Euskal Herria no se producen, pero nos indican en qué dirección se debería trabajar. La primera de ellas es la de la flexiseguridad, que durante los años 90 permitió una importante reducción de las tasas de paro en algunos países del norte como Austria, Holanda y Dinamarca. Se trata de favorecer la flexibilidad de los mercados de trabajo mediante legislaciones laborales más laxas, pero garantizando a la vez unos niveles de seguridad aceptables para la mano de obra. Esta seguridad se consigue mediante unos sistemas de protección social bien adaptados a esa nueva realidad laboral más flexible y mediante las políticas activas de empleo. De esta manera, la movilidad laboral es mayor, pero las transiciones entre empleos o entre empleo, desempleo e inactividad se hacen con una red de seguridad para los trabajadores, red que les garantiza un ingreso y también unos programas de recapacitación profesional bien financiados. En este contexto, las empresas tienen más libertad para adaptar de manera continua sus procesos productivos y, en definitiva, pueden ser competitivas. Es necesario señalar que una estrategia de flexiguridad en el sentido apuntado tiene implicaciones presupuestarias para los gobiernos, para la seguridad social, para las empresas y para las y los trabajadores, debido a que se tienen que financiar las prestaciones sociales y las políticas activas de empleo. No es casualidad que los países en los que ha habido experiencias exitosas de la mano de la flexiguridad, sean los que tienen sistemas de protección social más desarrollados y sean también los que más recursos dedican a las políticas activas de empleo. Desafortunadamente, los años de bonanza económica no se han aprovechado para desarrollar los sistemas de protección social en las economías del sur de Europa, así que seguimos con sistemas que descansan en el importante papel que juegan las estructuras familiares en la provisión de bienestar. Hay que decir también que esto ha venido favorecido por el hecho de que la UE ha optado por minimizar su influencia en los sistemas nacionales de bienestar en base al principio de subsidiariedad, limitándose a hacer recomendaciones a los Estados sin establecer metas a alcanzar en indicadores concretos, como sí que se hace por ejemplo en materia monetaria y fiscal.
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org
87
Por otra parte, los acuerdos de flexiguridad tienen como precondición que haya tradiciones bien establecidas de diálogo social, ya que la implicación de los agentes sociales es clave para que la flexiguridad reparta beneficios para todos. Si no hay confianza mutua entre los agentes sociales o hacia el gobierno, las reformas originarán gran oposición. Además, la negociación colectiva tiene que ser amplia en cuanto a las materias que se pactan. Si se refiere sólo a los salarios y la jornada, va a resultar complicado buscar diferentes opciones de combinación entre flexibilidad y seguridad, ya que la seguridad únicamente reside en la renta generada por el trabajo y en el mantenimiento del puesto. Pero si la agenda de negociación abarca la formación, la empleabilidad, la organización flexible del trabajo y la conciliación de la vida laboral y la personal, es más probable que se pueda llegar a acuerdos con ganancias para todas las partes. Leer texto completo: gaindegia.org/blog
Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategia Observatorio para el desarrollo socioeconómico de Euskal Herria
www.gaindegia.org