Υπαρξιακή Ανθρωπιστική Ψυχοθεραπεία by Kondyli.gr

Εκδόσεις Κοντύλι – Οκτώβριος 2014 Α´ έκδοση Copyright 2014 για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο ISBN 978-960-9661-18-8 Τίτλος: Υπαρξιακή-Ανθρωπιστική Ψυχοθεραπεία Τίτλος πρωτοτύπου: Existential-Humanistic Therapy Συγγραφέας: Kirk J. Schneider – Orah T. Krug Α´ αμερικανική έκδοση: American Psychological Association © 2010 Μετάφραση: Μάρω Κακαβέλα Γλωσσική επιμέλεια – διόρθωση: Ελένη Γεωργοστάθη Επιστημονική επιμέλεια: γίγνεσθαι – Ελληνική Εταιρεία Υπαρξιακής Ψυχολογίας Φωτογραφία – σχεδίαση εξωφύλλου, σελιδοποίηση: Δέσποινα Βαφείδου Επιμέλεια παραγωγής: ∆ημήτρης Παντελής Κοντύλι Πινακάτες Πηλίου 370 10 Βόλος T: +30 24230 86757 info@kondyli.gr www.kondyli.gr Το λογότυπο Κοντύλι είναι εμπορικό σήμα κατατεθειμένο και ανήκει στην ατομική επιχείρηση Δημήτρης Νικ. Παντελής. Σύμφωνα με τον Ν. 2121/1993 και τους σχετικούς διεθνείς κανονισμούς που ισχύουν στην Ελλάδα, απαγορεύεται η αναδημοσίευση και η αναπαραγωγή –ολική, μερική ή περιληπτική– ή η κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου του παρόντος βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο –μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης– χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη.

Kirk J. SCHneider – Orah T. Krug

Υπαρξιακή-Ανθρωπιστική Ψυχοθεραπεία

Existential - Humanistic Therapy

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος στην αμερικανική έκδοση . . . . . . . . . . 7 1. Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2. Ιστορία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 3. Θεωρία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 4. H θεραπευτική διαδικασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 5. Αξιολόγηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 6. Μελλοντικές εξελίξεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 7. Περίληψη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Παράρτημα A' . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Παράρτημα Β' . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 Παράρτημα Γ' . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Παράρτημα Δ' . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Γλωσσάρι βασικών εννοιών . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Βιβλιογραφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Λίγα λόγια για τους συγγραφείς . . . . . . . . . . . . . 173

Πρόλογος στην αμερικανική έκδοση

Μερικοί μπορεί να υποστηρίξουν ότι σήμερα, όσον αφορά την κλινική άσκηση της ψυχοθεραπείας, οι παρεμβάσεις που στηρίζονται στα κλινικά στοιχεία και στο δραστικό αποτέλεσμα έχουν επισκιάσει τη σημασία της θεωρίας. Μπορεί να είναι αυτή η πραγματικότητα. Αλλά εμείς, ως εκδότες αυτής της σειράς βιβλίων, δεν πρόκειται να ασχοληθούμε με τη διαμάχη αυτή. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι οι ψυχοθεραπευτές υιοθετούν πρακτικές και τις εφαρμόζουν σύμφωνα με τη μία ή την άλλη θεωρία γιατί, βασιζόμενοι στην εμπειρία τους και στα αποτελέσματα πολλών δεκαετιών, ξέρουν ότι μια καλά δομημένη θεωρία στην ψυχοθεραπεία οδηγεί σε μια ακόμα πιο επιτυχημένη θεραπεία. Ωστόσο, ο ρόλος της θεωρίας στη διαδικασία παροχής βοήθειας ενδέχεται να είναι δύσκολα εξηγήσιμος. Η παρακάτω ιστορία αναφορικά με την επίλυση προβλημάτων βοηθάει στην ανάδειξη της σημασίας της θεωρίας: Σύμφωνα με τον Αίσωπο, ο ήλιος και ο άνεμος διαγωνίζονταν για το ποιος είναι ο πιο δυνατός. Κοιτάζοντας κάτω στη γη, εντόπισαν έναν άνθρωπο να περπατά στον δρόμο, και ο άνεμος έβαλε στοίχημα ότι μπορούσε να του αρπάξει το παλτό που φορούσε. Ο ήλιος δέχτηκε την πρόκληση. Ο άνεμος άρχισε να φυσά δυνατά και ο άνθρωπος πάλευε να κρατήσει το παλτό του. Όσο πιο δυνατά φυσούσε ο άνεμος τόσο πιο δυνατά εκείνος έσφιγγε το παλτό του. Μετά ήρθε η σειρά του ήλιου. Έβαλε όλη του την ενέργεια και ζέστανε τόσο πολύ τον τόπο που ο άνθρωπος έβγαλε το παλτό του.

Τι σχέση μπορεί να έχει ο ανταγωνισμός ανάμεσα στον ήλιο και στον άνεμο με τις θεωρίες της ψυχοθεραπείας; Νομίζουμε ότι αυτή η απατηλά απλή ιστορία τονίζει τη σημασία της θεωρίας ως προδρόμου οποιασδήποτε παρέμβασης – και, ως εκ τούτου, ενός ευνοϊκού αποτελέσματος. Χωρίς την όποια θεωρία στον ρόλο του καθοδηγητή, μπορεί να θεραπεύουμε το σύμπτωμα χωρίς όμως να κατανοούμε τον ρόλο του ατόμου. Ή, ακόμα, μπορεί να προξενήσουμε συγκρούσεις ανάμεσα σε μας και στους θεραπευόμενούς μας γύρω από το ποιος έχει την εξουσία και να μην κατανοήσουμε ότι κάποιες φορές ένας έμμεσος τρόπος βοήθειας (ο ήλιος) είναι το ίδιο –αν όχι και περισσότερο– αποτελεσματικός από τον άμεσο (άνεμο). Απούσης της θεωρίας, μπορεί να λοξοδρομήσουμε από τη θεραπευτική λογική των πραγμάτων κι αντ’ αυτού να εμπλακούμε, για παράδειγμα, σε ζητήματα που άπτονται της κοινω-

Κ εφάλ αιο 1

Εισαγωγή

Εκείνοι που εξωτερικεύουν το θάρρος τους τολμούν να πεθάνουν· εκείνοι που εσωτερικεύουν το θάρρος τους τολμούν να ζήσουν. Λάο Τσε

Πώς θα ζήσουμε; Τι είναι αυτό που μετράει για μας; Με ποιον τρόπο θα διεκδικήσουμε αυτό που πραγματικά αξίζει; Όπως αφήνει να εννοηθεί το παραπάνω παράθεμα, το βιβλίο αυτό ασχολείται με τον τύπο αυτού του εσωτερικού θάρρους για ζωή. Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία έχει ως στόχο της να βοηθήσει τους ανθρώπους να διεκδικήσουν και να ξανακάνουν δική τους τη ζωή τους. Οι βασικές αρχές της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας είναι μια επέκταση των βασικών αρχών όλων των θεραπειών που οδηγούν πέρα από τη συμβατική έμφαση στην εξωτερική, μηχανική αλλαγή. Για παράδειγμα, η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία επεκτείνει την ιατρική παρέμβαση, προσελκύοντας συλλογισμούς για την ίδια την έννοια της παρέμβασης. Συνεπώς, αν κάποιο άτομο που έχει συνεσταλμένη συμπεριφορά χρησιμοποιεί Prozac για να μπορέσει να γίνει πιο κοινωνικό, ο υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής μπορεί να προκαλέσει έναν διάλογο με το άτομο αυτό πάνω στο υποκειμενικό νόημα αυτής της αλλαγής. Είναι αυτή η αλλαγή εκείνη που το άτομο επιθυμεί ή μήπως αυτή η αλλαγή υπαγορεύεται από τον κοινωνικό περίγυρο, την κουλτούρα, τον προϊστάμενό του, χωρίς να έχει ουσιαστικό σημείο αναφοράς ως προς το ίδιο το άτομο; Και αν αυτή δεν είναι η αλλαγή που επιθυμεί το ίδιο το άτομο, τότε τι είδους αλλαγή είναι; Με ποιον τρόπο συμμετέχει σ’ αυτή το άτομο; Κατά πόσο είναι πρόθυμο να αντιμετωπίσει τις συνέπειές της; Ή, αντίστοιχα, τι θα συμβεί αν ένα καταθλιπτικό άτομο ακολουθήσει μια γνωστικήσυμπεριφορική στρατηγική, για παράδειγμα την ορθολογική επανασχεδίαση, για να εκφράσει θετικές σκέψεις και συμπεριφορές; Ο υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής σε μια τέτοια περίπτωση μπορεί να ρωτήσει τι σημαίνει η έννοια «θετικός» για το άτομο αυτό. Μήπως σημαίνει μια αλλαγή που θα διαρκέσει; Μήπως έχει την έννοια του εμπλουτισμού; Μήπως της συναισθηματικής και φυσικής ικανοποίησης; Ή μήπως σημαίνει ότι η αλλαγή είναι σκόπιμη; Πρακτική; Εύκολα αφομοιώσιμη; Ποιες είναι οι συνέπειες μιας τέτοιας αλλαγής; Μια απλούστερη αλλά λιγότερο στοχαστική ζωή; Μια «διαχειρίσιμη» αλλά κουρασμένη ζωή; Οι υπαρξιακοί ψυχοθεραπευτές δεν έχουν τις απαντήσεις αλλά βοηθούν τους ανθρώπους να θέσουν τα ερωτήματα.

Κ εφάλ αιο 2

Ιστορία

Η υπαρξιακή-ανθρωπιστική θεωρία έχει τις ρίζες της στις απαρχές της καταγεγραμμένης ιστορίας. Όλοι εκείνοι που έχουν θέσει το ερώτημα του τι σημαίνει να είναι κάποιος πλήρως και υποκειμενικά ζωντανός έχουν συμμετάσχει στην υπαρξιακή-ανθρωπιστική αναζήτηση. Ο υπαρξισμός προέρχεται από τη λατινική ρίζα ex-sistere, που σημαίνει κυριολεκτικά «στέκομαι μπροστά» ή «γίνομαι» (May, 1958α, σελ. 12), ενώ αντίθετα ο ανθρωπισμός έχει τις ρίζες του στην αρχαία ελληνική παράδοση του «γνώθι σαυτόν» (Grondin, 1995, σελ. 112). Για τον λόγο αυτό ο υπαρξιακός ανθρωπισμός μπορεί να γίνει κατανοητός ως μια διαδικασία του γίγνεσθαι και του γνώθι σαυτόν. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, η αμερικανική ανθρωπιστική ψυχολογία βασίστηκε και στον ανθρωπισμό και στον υπαρξισμό προκειμένου να δώσει μια νέα διάσταση στην ψυχολογία. Αυτή η διάσταση αντιτάχθηκε σε ό,τι θεωρούσε υπεραπλουστευτική τάση στην ψυχανάλυση και στον συμπεριφορισμό και έδωσε έμφαση σε χαρακτηριστικά όπως η επιλογή, ο αυθορμητισμός της έκφρασης και η υπερβατικότητα. Επίσης όμως έδωσε έμφαση, χάρη στη φιλοσοφική της πλευρά, στις υπαρξιακές ιδιότητες του θανάτου, στη δριμύτητα και στα όρια των δυνατοτήτων του ανθρώπου (Burston, 2003· May, 1958α). Σε κάποιο βαθμό αυτές οι όψιμες εμφάσεις τοποθετούν την υπαρξιακή διάσταση μακριά από οποιεσδήποτε άλλες οριοθετήσεις με ανθρωπιστικό προσανατολισμό, όπως αυτές που διατύπωσαν ο Rogers (1951) και ο Perls (1971) από τη μία μεριά, αλλά και, από την άλλη, μακριά από τα στοιχεία του υπερ-προσωπικού κινήματος (May, 1981· Mendelowitz & Schneider, 2008). Αυτές οι αποκλίσεις θα εξεταστούν λεπτομερέστερα αργότερα· προς το παρόν είναι αρκετό να ειπωθεί ότι σήμερα ο υπαρξιακός ανθρωπισμός είναι ένα χαρακτηριστικά αμερικανικό αμάλγαμα που συνδυάζει τις υπαρξιακές ιδιότητες των ανθρώπινων ορίων με τις ανθρωπιστικές ιδιότητες των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Αυτός ο συνδυασμός δημιουργεί μια παράδοξη ενότητα συμπληρωματικών αντιθέτων. Η υπαρξιακή-ανθρωπιστική ψυχοθεραπεία κατά συνέπεια αγκαλιάζει τρεις αξίες: την ελευθερία (το να διαμορφωθεί κάποιος μέσα στα δεδομένα των ανθρώπινων ορίων), τον βιωματικό στοχασμό (το να παλέψει κανείς με τις προκλήσεις που προκύπτουν από αυτό που γίνεται) και την υπευθυνότητα (το να ενεργήσει για ή να ανταποκριθεί σε αυτό που ο ίδιος γίνεται). Για να το θέσουμε με διαφορετικό τρόπο, η σύγχρονη υπαρξιακή-ανθρωπιστική ψυχοθεραπεία τονίζει, πρώτον, την «ολοκλη-

Κ εφάλ αιο 3

Θεωρία

ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ Ελευθερία εντός ορίων Ο στόχος της υπαρξιακής-ανθρωπιστικής (Υ-Α) ψυχοθεραπείας είναι να «απελευθερώσει τους θεραπευόμενους» (May, 1981, σελ. 19). Ελευθερία θεωρείται η δυνατότητα της επιλογής μέσα στα φυσικά όρια και στα όρια που θέτει ο καθένας στον εαυτό του για τη ζωή του (Schneider, 2008). Τα φυσικά όρια της ζωής αναφέρονται στα εγγενή όρια της γέννησης, της κληρονομικότητας, της ηλικίας κτλ. και στις αλήθειες της ζωής –και συχνά αναφέρονται ως «τα δεδομένα της ύπαρξης»–, όπως ο θάνατος, η υπαρξιακή μοναξιά και η αβεβαιότητα. Τα όρια που θέτουμε εμείς οι ίδιοι στον εαυτό μας είναι αυτά που έχει θέσει η ίδια η κοινωνία, όπως ο πολιτισμός, η γλώσσα και ο τρόπος ζωής. Η ελευθερία δράσης ίσως είναι η πιο ξεκάθαρη μορφή ελευθερίας που κατέχουμε. Η ελευθερία να είναι κανείς ή να υιοθετεί συγκεκριμένες στάσεις απέναντι σε καταστάσεις είναι λιγότερο ξεκάθαρη αλλά εξίσου θεμελιώδης (May, 1981). H ελευθερία δράσης γενικά σχετίζεται με τις εξωτερικές, σωματικές αποφάσεις, ενώ η ελευθερία της ύπαρξης σχετίζεται με εσωτερικές, γνωστικές και συναισθηματικές στάσεις. Μέσα από αυτές τις ελευθερίες αποκτούμε την εξαιρετική ικανότητα να δίνουμε νόημα στη ζωή μας – να αντιλαμβανόμαστε, να φανταζόμαστε, να εφευρίσκουμε, να επικοινωνούμε και να διευρύνουμε σωματικά και ψυχολογικά τον κόσμο μας (Yalom, 1980). Επίσης έχουμε την ικανότητα να ξεχωρίζουμε από τους άλλους, να ξεπερνάμε το παρελθόν μας και να εξελισσόμαστε σε όντα διακριτά, μοναδικά και ηρωικά (Becker, 1973). Αντίθετα, έχουμε την επιλογή να αυτοπεριοριστούμε, να γίνουμε παθητικοί και να παραδοθούμε στο έλεος των άλλων (May, 1981· Rank, 1936). Μπορούμε να επιλέξουμε να είμαστε μέρος των άλλων ή να ζούμε μακριά τους, να είμαστε μέρος των δυνατοτήτων μας ή να αποστασιοποιηθούμε από αυτές (Bugental & Kleiner, 1993).

Κ εφάλ αιο 4

H θεραπευτική διαδικασία

Όπως αναφέραμε και στο Κεφάλαιο 3, ο στόχος της υπαρξιακήςανθρωπιστικής (Υ-Α) ψυχοθεραπείας είναι ν’ «απελευθερώνει» τους θεραπευόμενους. Παρ’ όλα αυτά, όταν μιλάμε για απελευθέρωση, δεν εννοούμε ότι βοηθά τους θεραπευόμενους να καταντήσουν ιδιότροποι ή έκφυλοι χοντράνθρωποι. Αυτό που εννοούμε είναι ότι βοηθά τους θεραπευόμενους να καλλιεργήσουν την ικανότητα της επιλογής· και η επιλογή, όπως πολύ καλά έχει καθιερωθεί στην υπαρξιακή βιβλιογραφία, υποδηλώνει όρια, αμφισημίες και ρίσκα (May, 1981· Tillich, 1952) τα οποία τόσο οι Υ-Α ψυχοθεραπευτές όσο και οι θεραπευόμενοί τους συνειδητοποιούν με αρκετά επώδυνο τρόπο. Την ίδια στιγμή, η επιλογή θεωρείται το κρίσιμο σημείο κατά το οποίο κάποιος αισθάνεται ζωντανός μέσα στην Υ-Α ψυχοθεραπεία, παρά τις εγγενείς δυσκολίες και μερικές φορές και υπό το κράτος τους. Δεδομένου ότι η Υ-Α ψυχοθεραπεία είναι τόσο συνθετική όσο και επαυξητική στον τρόπο που προσεγγίζει την ελευθερία, οι ψυχοθεραπευτές έρχονται αντιμέτωποι με μια σειρά από αποφάσεις στη διάρκεια της διαδικασίας, γεγονός που τη διευκολύνει. Η επιθυμία του θεραπευόμενου και η ικανότητά του για αλλαγή (Schneider, 2008), η σύμπλευση με την ψυχοθεραπεία και το περιεχόμενό της (Bugental, 1987) και τα πρακτικά στοιχεία (Yalom, 1989), όλα αυτά αποτελούν μέρος της. Συνεπώς, για μερικούς θεραπευόμενους, σε κάποια στάδια της Υ-Α θεραπείας, η επιλογή μπορεί να σημαίνει σταθερότητα που επιτυγχάνεται με φάρμακα ή ομαλότητα που οφείλεται στη διατροφή ή ενδυνάμωση που έχει τις ρίζες της στη λογική, για παράδειγμα. Παρ’ όλα αυτά, εκείνο που χαρακτηρίζει την ευκολία της Υ-Α είναι η ικανότητά της να απευθύνεται σε όχι απλώς προγραμματικές (π.χ. λόγω εξωτερικών παραγόντων) προσαρμογές, αλλά σε ενδογενείς δεσμεύσεις. Η δέσμευση, για τους Υ-Α ψυχοθεραπευτές, αναφέρεται σε μια αίσθηση του τι «είμαι-εγώ» ή σε μια βαθιά προτίμηση προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση (May & Yalom, 1995). Υπαινίσσεται μια υπόθεση περί προσωπικής ευθύνης και αίσθησης ότι η ζωή που ο καθένας μας επιλέγει να ζήσει πραγματικά έχει γι’ αυτόν αξία και αξίζει να επενδύσει σε αυτή ολοκληρωτικά (ενσώματα) (Bugental, 1987). Η περίπτωση του Τζέιμς έχει ληφθεί από το άρθρο “The Experiential Strategy of the Existential-Integrative Model of Therapy”, του K. Schneider, 2007, στο Journal of Contemporary Psychotherapy, 37, σελ. 36, © 2007, Springer. Χρησιμοποιείται με την άδεια του Springer Science και του Business Media.

Κ εφάλ αιο 5

Αξιολόγηση

Η ΕΡΕΥΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΗΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ Αποτελεί μεγάλη ειρωνεία του κλάδου μας ότι οι σημαντικότεροι παράγοντες της έρευνας για την αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας –ένα περιβάλλον που προάγει τη θεραπεία, η θεραπευτική σχέση και τα προσωπικά χαρακτηριστικά τόσο του ψυχοθεραπευτή όσο και του θεραπευόμενου– απηχούν με γλαφυρότητα τις κυρίαρχες επιταγές της υπαρξιακής-ανθρωπιστικής (Υ-Α) ψυχοθεραπείας, μιας από τις θεραπευτικές προσεγγίσεις που έχουν μελετηθεί λιγότερο (Elkins, 2007· Lambert, 1992· Norcross, 1987· Walsh & McElwain, 2002· Wampold, 2001, 2008). Όπως έχει υποστηρίξει ο Elkins (2007) σε ένα πρόσφατο άρθρο του, τα μετα-αναλυτικά ευρήματα τα οποία υποστηρίζουν αυτούς τους παράγοντες που σχετίζονται με το πλαίσιο «είναι μια ισχυρή επιβεβαίωση των όσων υποστήριζαν όλα αυτά τα χρόνια οι ανθρωπιστικοί ψυχολόγοι» και παρ’ όλα αυτά υστερούν σε συστηματική διερεύνηση» (σελ. 459). Και συνεχίζει λέγοντας ότι «δεν είναι η θεωρία και οι τεχνικές που θεραπεύουν… αλλά οι ανθρώπινες διαστάσεις της θεραπείας και οι “συναντήσεις” που λαμβάνουν χώρα μεταξύ του ψυχοθεραπευτή και του θεραπευόμενου κατά τη διάρκεια της συνεργασίας τους» (σελ. 496). Ο κορυφαίος ερευνητής της ψυχοθεραπείας Bruce Wampold (2008) είναι εξίσου κάθετος. Σε μια κριτική παρουσίασή του για το βιβλίο του Kirk Schneider Existential-Integrative Psychotherapy [Υπαρξιακή-Συνθετική Ψυχοθεραπεία], γράφει: «Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι οι Υ-Σ προσεγγίσεις πληρούν όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να χαρακτηριστούν και αυτές ως επιστημονικές» (σελ. 5). Και επιμένει επαναλαμβάνοντας: «Θα μπορούσε… μια κατανόηση των αρχών της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας να θεωρηθεί απαραίτητη για όλους τους ψυχοθεραπευτές, καθώς προσφέρει μια οπτική γωνία η οποία, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του Schneider, αποτελεί τη βάση όλων των αποτελεσματικών θεραπειών» (σελ. 6). Και, παρά τη σημαντικότητα των ευρημάτων που παρουσιάζουν αυτές οι προαναφερόμενες μετα-αναλύσεις της θεραπευτικής αποτελεσματικότητας, δε φαίνεται να ασκούν παρά μια περιορισμένη επίδραση τόσο στην εκπαίδευση όσο και στον προσανατολισμό της πλειονότητας των ψυχοθεραπευτών

Κ εφάλ αιο 6

Μελλοντικές εξελίξεις

Τα προβλήματα με το σύστημα υγείας που υπακούει στους νόμους της αγοράς –ή το μοντέλο της «εύκολης λύσης» για τη ζωή– είναι αυξανόμενα (Cushman, 1995· Kuhl, 1994· Schneider, 2005). Παρ’ όλα αυτά, προσεγγίσεις όπως η υπαρξιακή-ανθρωπιστική (Υ-Α) ψυχοθεραπεία, που δίνει αξία στο πρόσωπο του θεραπευόμενου, μας παρέχουν ένα αντιστάθμισμα απέναντι σε αυτή την όλο και πιο έντονη τάση. Αυτό δε σημαίνει ότι οι Υ-Α ψυχοθεραπευτές αρνούνται την περιοδική ανάγκη για αποτελεσματικότητα στη θεραπευτική πράξη. Όπως έχουμε επανειλημμένως προσπαθήσει να τονίσουμε στο βιβλίο αυτό, οι Υ-Α ψυχοθεραπευτές όλο και περισσότερο εκτιμούν μια τέτοια πρακτική, αλλά –και αυτό είναι και το κλειδί– μόνο μέσα στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ολιστικής σκοπιάς. Για παράδειγμα, οι Υ-Α ψυχοθεραπευτές είναι επιφυλακτικοί όταν πρόκειται να «θεραπεύσουν» ένα άτομο με τον τρόπο που ένας γιατρός «θεραπεύει» έναν ασθενή ή ένας φαρμακοποιός εκτελεί μια συνταγή. Την ίδια στιγμή, οι Υ-Α ψυχοθεραπευτές αναγνωρίζουν ότι υπάρχουν στιγμές, όπως κάποιες περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης, που οι θεραπευόμενοι και αναζητούν και έχουν την ανάγκη μιας τέτοιας καθοδήγησης από την ψυχοθεραπεία, που θα πρέπει και να εφαρμοστεί ανάλογα. Το σημείο-κλειδί στην περίπτωση αυτή είναι το γεγονός ότι η θεραπεία δεν τελειώνει κάτι τέτοιες στιγμές, και ότι οι ευκαιρίες για τους θεραπευόμενους να αναπτύξουν τις ικανότητές τους (για νόημα, για βάθος, για ευθυγράμμιση με ό,τι είναι ουσιαστικό) είναι ζωτικής σημασίας. Κι ενώ τέτοιου είδους βραχυπρόθεσμες θεραπείες που ακολουθούν το ιατρικό μοντέλο μπορεί να αποβούν ελκυστικές, και κάποιες φορές βοηθητικές στο αρχικό τους στάδιο, μπορεί να αποδειχτούν, όπως έχει ήδη ειπωθεί, εξαιρετικά βραχύβιες. Αναλογιστείτε το συμπέρασμα του Wampold (2001), μετά από μια εξαντλητική εξέταση της σχετικής βιβλιογραφίας: Η θεραπευτική πρακτική είναι και επιστήμη και τέχνη… Ο επιδέξιος (ή εξαιρετικά έμπειρος) ψυχοθεραπευτής, που έχει εκπαιδευτεί στην ψυχολογική γνώση και στη θεωρία και καθοδηγείται από την εμπειρία, παράγει ένα είδος τέχνης που βοηθάει τους θεραπευόμενους να προχωρήσουν μπροστά στη ζωή τους, πλήρεις νοήματος και υγείας. Η συμπεριφορά στους θεραπευόμενους σαν να επρόκειτο για ασθενείς οι οποίοι θα πρέπει να ακολουθήσουν μια συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή σύμφωνα με κάποια εγχειρίδια… πνίγει την τέχνη αυτή. (σελ. 225)

Κ εφάλ αιο 7

Περίληψη

Αυτό το βιβλίο εξέτασε την ιστορία, το θεωρητικό πλαίσιο και την πρακτική εφαρμογή της σύγχρονης υπαρξιακής-ανθρωπιστικής (Υ-Α) ψυχοθεραπείας. Έχοντας βαθιά ριζωμένη μέσα της την ερώτηση του τι σημαίνει να είσαι πλήρως και υποκειμενικά ζωντανός, η Υ-Α ψυχοθεραπεία είναι ένα αμάλγαμα προσεγγίσεων που δίνουν έμφαση στη βιωματική απελευθέρωση και στη μεταμόρφωση.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ Ξεκινώντας από τα τέλη της δεκαετίας του ’50, η Υ-Α ψυχοθεραπεία καθιερώθηκε ως ένας ακόμα θεραπευτικός προσανατολισμός. Η αρχή γίνεται με την έκδοση του έργου του Rollo May Existence [Ύπαρξη] (1958) και, φτάνοντας στο μεσουράνημά της με το Search for Authenticity [Αναζήτηση της αυθεντικότητας] (1965) του James Bugental, η Υ-Α ψυχοθεραπεία πήρε τη θέση της δίπλα στους τρεις κύριους άξονες της θεραπευτικής πρακτικής εκείνη την εποχή – την ψυχανάλυση, τον συμπεριφορισμό και την πελατοκεντρική θεραπεία. Αλλά ταυτόχρονα η Υ-Α ψυχοθεραπεία διαφοροποιήθηκε και από τους τρεις αυτούς άξονες έχοντας ως βάση μια πιο ριζοσπαστική θεώρηση – τουλάχιστον στην Αμερική. Η θεώρηση αυτή έδινε έμφαση στην ελευθερία, στον βιωματικό στοχασμό και στην υπευθυνότητα. Και ενώ η ψυχανάλυση υποστήριζε την ελευθερία (έστω και σε περιορισμένη μορφή), της έλειπε η έμφαση στον πλήρη ενσώματο βιωματικό στοχασμό, κι ενώ υποστήριζε την ανάπτυξη του εγώ, της έλειπε ο τονισμός της προσωπικής ευθύνης. Εντωμεταξύ, από τον συμπεριφορισμό έλειπε σχεδόν ολοκληρωτικά η έμφαση στην ελευθερία, στον βιωματικό στοχασμό και στην ευθύνη, και συνέδεε απόλυτα τη φιλοσοφία του με την εξαρτημένη μάθηση. Η πελατοκεντρική προσέγγιση ήταν πιο κοντά στην Υ-Α ψυχοθεραπεία και στους στόχους της –και συμμεριζόταν την ανθρωπιστική της φιλοσοφία–, αλλά της έλειπε η ένταση, ιδιαίτερα στον τομέα του προσωπικού και διαπροσωπικού αγώνα του ατόμου. O May και ο Bugental μεγέθυναν έτσι όλες αυτές τις τάσεις που προαναφέρθηκαν και τις ενέταξαν μέσα στην πρακτική τους στην Αμερική, φέρνοντας καινούριες, πιο εντατικοποιήμενες πρακτικές, οι οποίες και προσέθεσαν

Λίγα λόγια για τους συγγραφείς

Ο δρ Kirk J. Schneider είναι ψυχολόγος και επιφανής εκπρόσωπος της σύγχρονης ανθρωπιστικής ψυχολογίας. Είναι συντάκτης του Journal of Humanistic Psychology, αντιπρόεδρος του Υπαρξιακού-Ανθρωπιστικού Ινστιτούτου και μέλος του επιστημονικού προσωπικού του Πανεπιστημίου του Saybrook (Saybrook Graduate School και California Institute of Integral Studies). Έχει εκδώσει πάνω από 100 άρθρα κι έχει συγγράψει ή επιμεληθεί οκτώ βιβλία. Το 2004 πήρε το βραβείο Rollo May για «εξαίρετη και ανεξάρτητη αναζήτηση νέων συνόρων στην ανθρωπιστική ψυχολογία», από το Division 32 της Αμερικανικής Ένωσης Ψυχολόγων (ΑPA). Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε το site του: http://www.kirkjschneider.com/ και το Υπαρξιακό-Ανθρωπιστικό Ινστιτούτο: www.ehinstitute.org. H δρ Orah T. Krug είναι ψυχολόγος που εργάζεται ως ιδιώτης στο Όκλαντ της Καλιφόρνια. Είναι κλινική εκπαιδευτική διευθύντρια στο ΥπαρξιακόΑνθρωπιστικό Ινστιτούτο του Σαν Φρανσίσκο και διδάσκει στο Saybrook Graduate School. H δρ Krug έλαβε το διδακτορικό της από το ίδιο πανεπιστήμιο, στο οποίο της χορηγήθηκε η υποτροφία Rollo May για την εργασία της στην οποία συνέκρινε τις θεωρητικές προσεγγίσεις των δύο μεντόρων της, Irvin Yalom και James Bugental. Η έρευνά της σήμερα επικεντρώνεται στη σχέση ανάμεσα στην καλλιέργεια της ενδοπροσωπικής και διαπροσωπικής παρουσίας και στους συναφείς παράγοντες της θεραπείας που συνδέονται με τη θεραπευτική αλλαγή. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί της στο: orahkrug@sbcglobal.net και να βρείτε περισσότερες πληροφορίες για εκείνη στο www.ehinstitute.org.