Υπαρξιακές Ψυχοθεραπείες by Kondyli.gr

Εκδόσεις Κοντύλι – Οκτώβριος 2020 Α´ έκδοση Copyright 2020 για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο ISBN 978-960-9661-40-9 Τίτλος: Υπαρξιακές ψυχοθεραπείες Τίτλος πρωτοτύπου: Existential Therapies Συγγραφέας: Mick Cooper Β´ Αγγλική έκδοση: SAGE Publications Ltd © 2017 Μετάφραση: Μεσένια Δημοπούλου Γλωσσική επιμέλεια – διόρθωση: Αντωνία Κιλεσσοπούλου Επιστημονική επιμέλεια: γίγνεσθαι – Ελληνική Εταιρεία Υπαρξιακής Ψυχολογίας Εξώφυλλο – Σελιδοποίηση: Δέσποινα Βαφείδου Επιμέλεια παραγωγής: ∆ημήτρης Παντελής . www.kondyli.gr Πινακάτες Πηλίου, 370 10 Βόλος T: +30 24230 86757 – Email: info@kondyli.gr Mick Cooper 2003, 2017. First edition published 2003. Reprinted 2007, 2008, 2009, 2010 (twice), 2011, 2012 (twice), 2015. This second edition first published 2017 Apart from any fair dealing for the purposes of research or private study, or criticism or review, as permitted under the Copyright, Designs and Patents Act, 1988, this publication may be reproduced, stored or transmitted in any form, or by any means, only with the prior permission in writing of the publishers, or in the case of reprographic reproduction, in accordance with the terms of licences issued by the Copyright Licensing Agency. Enquiries concerning reproduction outside those terms should be sent to the publishers. Library of Congress Control Number: 2016934710 British Library Cataloguing in Publication data A catalogue record for this book is available from the British Library ISBN 978-1-4462-0128-2 / ISBN 978-1-4462-0129-9 (pbk) Το λογότυπο Κοντύλι είναι εμπορικό σήμα κατατεθειμένο και ανήκει στην ατομική επιχείρηση Δημήτρης Νικ. Παντελής. Σύμφωνα με τον Ν. 2121/1993 και τους σχετικούς διεθνείς κανονισμούς που ισχύουν στην Ελλάδα, απαγορεύεται η αναδημοσίευση και η αναπαραγωγή –ολική, μερική ή περιληπτική– ή η κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου του παρόντος βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο –μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης– χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη.

Mick Cooper

Υπαρξιακές ψυχοθεραπείες 2η Έκδοση

Existential Therapies

Μετάφραση Μεσένια Δημοπούλου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Έπαινοι για το βιβλίο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Λίγα λόγια για τον συγγραφέα . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Εισαγωγικό σημείωμα στη δεύτερη έκδοση . . . . . . . 13 Ευχαριστίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1. Εισαγωγή: Το πλούσιο μωσαϊκό των υπαρξιακών θεραπειών . . . . . . . 21 2. Φιλοσοφία του υπαρξισμού: Το νόημα της ύπαρξης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 3. Daseinsanalysis (φαινομενολογική-υπαρξιακή ψυχοθεραπεία): Θεμέλια για μια υπαρξιακή θεραπεία . . . . . . . . . . . . . . 81 4. Θεραπείες επικεντρωμένες στο νόημα: Βρίσκοντας νόημα και σκοπό στη ζωή . . . . . . . . . . . . . 109 5. Υπαρξιακή-Ανθρωπιστική Θεραπεία: Υπερνικώντας την αντίσταση στη ζωή . . . . . . . . . . . . . 139 6. R. D. Laing: Συνάντηση χωρίς προσωπεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 7. Υπαρξιακή-Φαινομαινολογική θεραπεία: Η εξερεύνηση της ύπαρξης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 8. Διαστάσεις της υπαρξιακής θεραπευτικής πρακτικής . . . . . . . . . . . . . . . . 271 9. Συζήτηση: Προκλήσεις και δυνατότητες για τις Υπαρξιακές Θεραπείες . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Βιβλιογραφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 Παράρτημα: Κέντρα Υπαρξιακής Ψυχολογίας . . . . . . . . . 323 Βασικοί όροι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

Έπαινοι για το βιβλίο

«Όπως συμβαίνει πάντοτε με τη δουλειά του Mick, το βιβλίο αυτό είναι υπέροχα σαφές, κατανοητό, ευχάριστο αλλά και άριστο σημείο αφετηρίας για οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για την υπαρξιακή θεραπεία. Στη δεύτερη αυτή έκδοση, αφενός μας παρουσιάζει το ιστορικό πλαίσιο και μια ανασκόπηση της υπαρξιακής προσέγγισης και του τρόπου που μπορεί να εφαρμοστεί στη θεραπεία, αφετέρου μας εισάγει επιδέξια στις νεότερες εξελίξεις στο πεδίο, συμπεριλαμβανομένης της υπαρξιακής-φαινομενολογικής προσέγγισης και της χρονικά περιορισμένης υπαρξιακής θεραπείας. Επίσης, οι υπαρξιακές θεραπείες ζωντανεύουν με μια μελέτη περίπτωσης που διατρέχει όλο το βιβλίο. Σε γενικές γραμμές, αποτελεί μια εξαιρετική εισαγωγή και μια σπουδαία συμβολή στο πεδίο της υπαρξιακής θεραπείας». Meg-John Barker, Ανοιχτό Πανεπιστήμιο «Στη δεύτερη έκδοση του βιβλίου γίνεται μια σημαντική ενημέρωση αυτού του σπουδαίου κειμένου. Ο Mick Cooper εξετάζει με σεβασμό τις διαφορές και τις ομοιότητες των διαφόρων θεμελιωδών προσεγγίσεων στην υπαρξιακή θεραπεία. Θα έπρεπε να αποτελεί υποχρεωτικό ανάγνωσμα για όλους τους φοιτητές και μελετητές της υπαρξιακής ψυχολογίας». Louis Hoffman, Πανεπιστήμιο Saybrook

«Ο Mick Cooper έχει προσφέρει πολλά στην κοινότητα της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας, εντοπίζοντας τις ποικίλες επιρροές που διαμόρφωσαν τις σύγχρονες προσεγγίσεις στην υπαρξιακή θεραπεία. Ο Cooper συνύφανε τα διάφορα νήματα σκέψης, δημιουργώντας μια λογική και ρεαλιστική παρουσίαση του τρόπου με τον οποίο ασκείται σήμερα η υπαρξιακή θεραπεία. Το βιβλίο συνδυάζει την επιστημονική κατάρτιση με ένα συγγραφικό ύφος που καθιστά τις δύσκολες έννοιες προσιτές.

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

O Mick Cooper είναι καθηγητής Συμβουλευτικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Roehampton και εν ενεργεία συμβουλευτικός ψυχολόγος. Ο Mick είναι συγγραφέας και επιμελητής μεγάλου εύρους κειμένων με θέμα τις προσωποκεντρικές, υπαρξιακές και σχεσιακές προσεγγίσεις στη θεραπεία, συμπεριλαμβανομένων των Δουλεύοντας σε Σχεσιακό Βάθος στη Συμβουλευτική και την Ψυχοθεραπεία (SAGE, 2005, με τον Dave Mearns), Πλουραλιστική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία (SAGE, 2011, με τον John McLeod) και Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία και Συμβουλευτική: Συμβολή σε μια Πλουραλιστική Πρακτική (SAGE, 2015). Ο Mick έχει ηγηθεί πολλών ερευνητικών μελετών που εξετάζουν τη διαδικασία και τα αποτελέσματα της ανθρωπιστικής συμβουλευτικής σε νεαρά άτομα.

Εισαγωγικό σημείωμα στη δεύτερη έκδοση

Έχω φρικτή μνήμη, άρα δεν αποτελεί έκπληξη το ότι δεν μπορώ να θυμηθώ ακριβώς τη στιγμή που συνέβη. Νομίζω ότι καθόμουν σε μια αίθουσα στο Regent’s College στο Λονδίνο, ακούγοντας τον Hans Cohn να μιλά για τον Heidegger, όταν αντιλήφθηκα ότι διαφορετικοί άνθρωποι χρησιμοποιούν τον όρο «υπαρξιακή θεραπεία» με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Η αλήθεια είναι ότι μπορεί και ο ίδιος ο Hans να το παρατήρησε πρώτος, και κάτι μέσα μου σκίρτησε. Ίσως και να ήμουν λίγο ενοχλημένος από τον τρόπο που όλοι αυτοί οι συγγραφείς και δάσκαλοι εξηγούν τι είναι η υπαρξιακή θεραπεία, χωρίς στην πραγματικότητα να τους αφορά τι πιστεύει οποιοσδήποτε άλλος. Τέλος πάντων, όταν τελείωσα την εκπαίδευσή μου ως υπαρξιακός θεραπευτής το 1999, ήρθα σε επαφή με τον εκδοτικό οίκο Sage για να μάθω εάν ενδιαφέρονταν για ένα βιβλίο με θέμα αυτές τις διαφορετικές προοπτικές. Προς μεγάλη μου έκπληξη, απάντησαν θετικά. Η πρώτη έκδοση του βιβλίου O Υπαρξισμός στην Ψυχοθεραπεία ήταν το πρώτο κείμενο που έγραψα ως μοναδικός συγγραφέας. Είχα τόσο άγχος για τη γνώμη του κόσμου. Θυμάμαι ότι είχα πάει για τρέξιμο στην παραλία του Brighton τις τελευταίες ημέρες πριν την παράδοση του κειμένου (και αυτό το θυμάμαι ξεκάθαρα) και ήμουν απόλυτα χαμένος στο άγχος μου για διάφορες μικρές λεπτομέρειες της υπαρξιακής φιλοσοφίας. Μπορούσα να φανταστώ την Emmy van Deurzen και τους υπόλοιπους σπουδαίους της υπαρξιακής θεραπείας να με σταυρώνουν γιατί είχα μπερδέψει το οντολογικό με το οντικό και το gelassenheit με το gesundheit. Αντίθετα, η Emmy και πολλοί άλλοι στήριξαν πολύ το βιβλίο όταν κυκλοφόρησε, και η πρώτη έκδοση έφτασε και στο νούμερο 15 των σημαντικότερων κειμένων αναφορικά με την πρακτική των υπαρξιακών θεραπευτών σε μια πρόσφατη παγκόσμια έρευνα (Correia, Cooper & Berdondini, 2014a). Επίσης, χάρηκα πολύ που το βιβλίο μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες: ελληνικά, δανέζικα, περσικά, αραβικά και κορεάτικα. Παρόλο που έχω γράψει και άλλα βιβλία από τότε, νομίζω ότι πά-

Ευχαριστίες

Σύμφωνα με την υπαρξιακή προσέγγιση, το ανθρώπινο ον είναι αναπόσπαστο από το κοινωνικό του πλαίσιο, η συγγραφή λοιπόν αυτού του βιβλίου –της πρώτης και δεύτερης έκδοσης– δεν θα ήταν ποτέ δυνατή χωρίς τη συναισθηματική και πνευματική στήριξη πολλών φίλων, συνεργατών, μελών της οικογένειας και δασκάλων. Ευγνωμοσύνη, πρώτα απ’ όλα, οφείλω στην Helen Cruthers. Η Helen μού πρόσφερε τεράστια ενθάρρυνση, αγάπη και βοήθεια κατά τη διάρκεια της συγγραφής του πρώτου βιβλίου, τα σχόλια και η καθοδήγησή της σε πολλά προσχέδια ήταν ανεκτίμητα. Στο οικογενειακό μέτωπο θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τα τέσσερα παιδιά μας: τη Maya, τη Ruby, τη Shula και τον Zac. Χαμένος μέσα σε τόμους φιλοσοφίας του Heidegger και του Kierkegaard, τίποτα δεν θα μπορούσε να μου φτιάξει περισσότερο τη διάθεση από ένα παιδάκι που ορμάει στο γραφείο μου χαμογελώντας σκανταλιάρικα και μετά αρχίζει να στοιβάζει όλα μου τα βιβλία της φιλοσοφίας, ένα ένα, στο πάτωμα (τώρα που η Maya είναι σχεδόν 16, το πιο πιθανό είναι να ορμήσει στο γραφείο μου για να ζητήσει χρήματα!). Ιδιαίτερη ευγνωμοσύνη οφείλω επίσης στους Jennifer Cruthers, Robert Cruthers και Kitty Cooper, που τόσο στοργικά και φιλόπονα φρόντισαν τα παιδιά μας και με βοήθησαν έτσι να βρω τον χρόνο να ολοκληρώσω την πρώτη έκδοση αυτού του βιβλίου. Οφείλω πολλά στην Emmy van Deurzen. Όχι μόνο είναι η βασική κινητήρια δύναμη πίσω από έναν από τους πιο ζωντανούς και ευρέως διαδεδομένους κλάδους του υπαρξιακού κόσμου σήμερα, αλλά υπήρξε και απίστευτα γενναιόδωρη με τον χρόνο και τη στήριξή της κατά τη σύνταξη και των δύο εκδόσεων αυτού του βιβλίου. Οφείλω επίσης πολλές ευχαριστίες και στους ακόλουθους συνεργάτες και φίλους για τις κατατοπιστικές, ενθαρρυντικές και ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις τους στην πρώτη έκδοση του βιβλίου: Ivan Ellingham, Alec Grant, Mike Harding, Angie Hart, Helen Hopkins, Tim LeBon, Paul McGahey, Tony Merry, Jacquy Paizas, Geraldine Pass, Kirk Schneider, Ernesto Spinelli, Freddie Strasser,

1. Εισαγωγή: Το πλούσιο μωσαϊκό των υπαρξιακών θεραπειών

Σ’ αυτό το κεφάλαιο εξετάζονται: • • • • •

Η ποικιλία των υπαρξιακών προσεγγίσεων στη θεραπεία. Το σκεπτικό πίσω από τη συγγραφή αυτού του βιβλίου. Οι στόχοι του βιβλίου. Η δομή και τα περιεχόμενα του βιβλίου. Η μελέτη περίπτωσης που θα χρησιμοποιηθεί σε όλο το βιβλίο για να επεξηγήσει την υπαρξιακή θεωρία και πρακτική. • Οι προσωπικές μου προκαταλήψεις και υποθέσεις.

«Τι είναι η υπαρξιακή θεραπεία;» Αυτό είναι ένα από τα ερωτήματα που μου απευθύνουν πιο συχνά ως υπαρξιακό θεραπευτή και εκπαιδευτή. Επίσης, είναι ένα από τα ερωτήματα που δυσκολευόμουν πολύ να απαντήσω. «Πρόκειται... εεε... για την αντιμετώπιση της πραγματικότητας της ύπαρξης» μουρμούριζα κάποιες φορές ή έδινα μια τυποποιημένη απάντηση του τύπου «Είναι παρόμοια με την προσωποκεντρική θεραπεία… αλλά πιο θλιβερή!». Παρ’ όλα αυτά, σταδιακά και με την πάροδο του χρόνου, κατανόησα τον λόγο που δυσκολευόμουν τόσο πολύ να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα: επειδή ο όρος «υπαρξιακή θεραπεία» έχει χρησιμοποιηθεί για να αναφερθεί σε τόσες πολλές και διαφορετικές θεραπευτικές πρακτικές. Πράγματι, όπως το θέτει ο Norcross (1987: 42), «Η υπαρξιακή θεραπεία σημαίνει κάτι για τον καθένα, παρ’ όλα αυτά, το τι σημαίνει ακριβώς ποικίλλει ανάλογα με τον υποστηρικτή της εκάστοτε άποψης». Ενώ η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία του Yalom (1980), για παράδειγμα, ενθαρρύνει τους θεραπευόμενους να αντιμετωπίσουν τις τέσσερις «θεμελιώδεις ανησυχίες» της ύπαρξης –τον θάνατο, την ελευθερία, την υπαρξιακή απομόνωση, την απουσία νοήματος της ζωής–, η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία της van Deurzen (2002a) ενθαρρύνει τους θεραπευόμενους να διερευνήσουν τις τέσσερις διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης: τη σωματική, την προσωπική, την κοινωνική και την πνευματική. Παρομοίως, ενώ η υπαρξιακή/

1 / Εισαγωγή: Το πλούσιο μωσαϊκό των υπαρξιακών θεραπειών

Επίλογος Οι υπαρξιακές θεραπείες αποτελούν ένα πλούσιο και πολυσύνθετο πεδίο, και ο στόχος αυτού του βιβλίου είναι να χαρτογραφήσει τις διαφορετικές προσεγγίσεις, να τις συγκρίνει και να τις αντιπαραβάλει. Κυρίως, όμως, ο στόχος του βιβλίου είναι να ζωντανέψει το υπαρξιακό πεδίο με όλη του την πλούσια και πολύχρωμη φωτεινότητα. Ελπίζω ότι οι αναγνώστες θα αναπτύξουν, χάρη στο βιβλίο, ένα αυξημένο ενδιαφέρον για το υπαρξιακό πεδίο και μια μεγαλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο όλες οι διαφορετικές προσεγγίσεις σχετίζονται και αλληλεπιδρούν.

Ερωτήσεις προς στοχασμό • Σε τι αποβλέπεις με την ανάγνωση αυτού του βιβλίου; Τι σκοπεύεις να πάρεις απ’ αυτό; • Ποιες προσωπικές προκαταλήψεις φέρνεις στην ανάγνωση του βιβλίου; Τι πιστεύεις, για παράδειγμα, ότι κάνει τη θεραπεία αποτελεσματική; Και, υπάρχουν υπαρξιακές προσεγγίσεις που σε προσελκύουν περισσότερο; • Αν επρόκειτο να γράψεις το δικό σου βιβλίο για την υπαρξιακή θεραπεία (και δεν το έχεις κάνει ακόμη), τι θα ήθελες να πεις; • Ποια θα ήταν η αρχική σου αντίδραση αν συναντούσες τη Siân;

Προτεινόμενες πηγές

Barnett, L. & Madison, G. (επιμ.), (2012), Existential psychotherapy: vibrancy, legacy and dialogue. London: Routledge. Ευρεία συλλογή εργασιών που αντικατοπτρίζουν την τελευταία λέξη της υπαρξιακής θεραπείας. Correia, E., Cooper, M. & Berdondini, L. (2014), «The worldwide distribution and characteristics of existential psychotherapists and counselors», Existential Analysis, 25(2), σελ. 321-337. Στοιχεία αναφορικά με την παγκόσμια κατανομή των υπαρξιακών θεραπευτών και προσεγγίσεων. Correia, E., Cooper, M. & Berdondini, L. & Correia, K. (2016), «Existential psychotherapies: Similarities and differences among the main branches». [doi: 10.1177/0022167816653223] Journal of Humanistic Psychology. Μελέτη βασισμένη σε έρευνα των ομοιοτήτων και διαφορών σε όλες τις υπαρξιακές σχολές. Craig, M., Vos, J., Cooper, M. & Correia, E. (2016), «Existential psychotherapies», στο D. Kain, K. Keenan & S. Rubin (επιμ.), Humanistic psychotherapies (2η έκδ., σελ. 283-317). Washington, DC: American Psychological Association. Μια τεκμηριωμένη ανάλυση της σύγχρονης υπαρξιακής σκέψης και πρακτικής. Iakovou, S. & Weixel-Dixon, K., (2015), Existential therapy: 100 key points and techniques. London: Routledge. Περιεκτική ανακεφαλαίωση των βασικών στοιχείων της υπαρξιακής σκέψης και πρακτικής. van Deurzen, E. (επιμ.), (υπό έκδοση), World handbook of existential therapy. London: Wiley. Έγκυρος και περιεκτικός οδηγός στην υπαρξιακή σκέψη και πρακτική σε όλες τις υπαρξιακές σχολές. Ένας πλήρης κατάλογος των υπαρξιακών εταιρειών και εκπαιδευτικών ινστιτούτων σ’ όλο τον κόσμο, που δημιουργήθηκε από τον Edgar Correia, μέλος της Sociedade Portuguesa de Psicoterapia Existencial, διατίθεται στο: sppe.pt/publicacoes. Επίσης, έχει εκδοθεί ως Correia, Cooper & Berdondini (2016a, 2016b).

Φιλοσοφία του υπαρξισμού: Το νόημα της ύπαρξης

Σ’ αυτό το κεφάλαιο εξετάζονται: • • • •

Η φύση της υπαρξιακής φιλοσοφικής προοπτικής. Η υπαρξιακή εστίαση σε θέματα ύπαρξης. Τα φαινομενολογικά θεμέλια της υπαρξιακής προσέγγισης. Τα χαρακτηριστικά της ύπαρξης όπως περιγράφονται από τους υπαρξιακούς φιλοσόφους: μοναδική, με μορφή ρήματος, που επιλέγει ελεύθερα, προς-το-μέλλον, περιορισμένη, εν-τω-κόσμω, με-τους-άλλους, ενσώματη και εγγενώς αγχωμένη και ενοχική. • Η δυνατότητα για αυθεντικούς και μη-αυθεντικούς τρόπους ύπαρξης και συσχέτισης. • Η αξιολόγηση της υπαρξιακής φιλοσοφίας.

Στο πλέον γενικό επίπεδο, η υπαρξιακή θεραπεία μπορεί να οριστεί ως «μια μορφή θεραπευτικής πρακτικής που βασίζεται, κατά κύριο λόγο ή ολοκληρωτικά, στις υποθέσεις που συνδέονται με την υπαρξιακή σχολή σκέψης» (Cooper, Vos & Craig, 2011). Συνεπώς, για να γίνει κατανοητή η φύση των υπαρξιακών θεραπειών, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε κάτι από τη φιλοσοφική παράδοση απ’ την οποία προκύπτουν αυτές οι ιδέες. Δυστυχώς, στο πεδίο της φιλοσοφίας του υπαρξισμού επικρατεί μεγάλη σύγχυση και παρανόηση. Πολλοί άνθρωποι τη συνδέουν με εικόνες από σκοτεινές καφετέριες στη Γαλλία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, με διανοούμενους που συζητούν μυστικά για την απουσία νοήματος της ύπαρξης καπνίζοντας Γκολουάζ. Πολλοί άλλοι τη συσχετίζουν με έννοιες όπως ο μηδενισμός, η υπαρξιακή αγωνία, ο αθεϊσμός και ο θάνατος. Οι εικόνες και οι συσχετισμοί οφείλονται στο ότι η φιλοσοφία του υπαρξισμού ταυτίζεται ορισμένες φορές με το κίνημα του υπαρξισμού του Jean-Paul Sartre και του κύκλου του, οι οποίοι συνέγραψαν τα έργα τους στη Γαλλία περί το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου και είχαν, πράγματι, μια σχετικά ρεαλιστική –αλλά σε καμιά περίπτωση

3. Daseinsanalysis (φαινομενολογική-υπαρξιακή ψυχοθεραπεία): Θεμέλια για μια υπαρξιακή θεραπεία

Σ’ αυτό το κεφάλαιο εξετάζονται: • H ιστορία και η εξέλιξη της φαινομενολογικής-υπαρξιακής προσέγγισης (daseinsanalysis) στην υπαρξιακή θεραπεία. • Οι βασικές επιρροές στην προσέγγιση. • Οι αναθεωρήσεις της daseinsanalysis σε βασικές ψυχοαναλυτικές έννοιες και πρακτικές –ψυχή, ασυνείδητο, μεταβίβαση, αιτιότητα και ερμηνεία– και οι επιπτώσεις στην πρακτική. • Η μελέτη των ονείρων σύμφωνα με την daseinsanalysis. • Η κριτική στην προσέγγιση της daseinsanalysis.

Είναι κάπως παράδοξο το γεγονός ότι μία από τις πρώτες προσπάθειες ανάπτυξης μιας υπαρξιακής προσέγγισης στη θεραπεία βασίζεται στην πλέον πρόσφατη υπαρξιακή σκέψη. Η daseinsanalysis στηρίζεται αποκλειστικά σχεδόν στις τελευταίες διδασκαλίες του Heidegger (Cohn, 2002). Έτσι, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην παροχή βοήθειας στον θεραπευόμενο να «ανοιχτεί» στον κόσμο του προκειμένου να διάγει μια αυθεντική ζωή (βλέπε Κεφάλαιο 2, αυτού του τόμου). Αυτό το χαρακτηριστικό την κάνει να ξεχωρίζει ανάμεσα στις άλλες υπαρξιακές θεραπείες. Αυτό που επίσης τη διακρίνει είναι το βάθος και η ένταση με τα οποία κατέκρινε τις θεωρητικές βάσεις της κλασικής ψυχανάλυσης του Freud. Ο Ludwig Binswanger (1881-1966), Ελβετός ψυχίατρος, ίδρυσε το κίνημα της daseinsanalyse στις αρχές της δεκαετίας του ’30 και ακόμη θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς της (Correia κ.ά., 2016c). Ήταν στενός φίλος του Freud, αλλά θεωρούσε ότι οι προσπάθειες του Freud να κατανοήσει επιστημονικά τα ανθρώπινα όντα τον οδήγησαν στην αναγωγή των ανθρώπων σε μια αναμφισβήτητα απάνθρωπη συλλογή αιτιωδών μηχανισμών, ενστίκτων και τύπων (βλέπε Binswanger, 1963). Ο Binswanger θεωρούσε επίσης ότι ο Freud είχε διαχωρίσει τα ανθρώπινα όντα από τον κόσμο που κατοικούσαν – και αποκαλούσε αυτή τη διαίρε-

Θεραπείες επικεντρωμένες στο νόημα: Βρίσκοντας νόημα και σκοπό στη ζωή

Σ’ αυτό το κεφάλαιο εξετάζονται: • Η ιστορία και εξέλιξη της λογοθεραπείας του Victor Frankl και των επικεντρωμένων στο νόημα προσεγγίσεων. • Οι βασικές επιρροές στις προσεγγίσεις. • Τα υποστηρικτικά στοιχεία για τις επικεντρωμένες στο νόημα προσεγγίσεις. • Η κεντρική υπόθεση των επικεντρωμένων στο νόημα προσεγγίσεων: ότι τα ανθρώπινα όντα χρειάζονται νόημα και, όταν αυτό δεν υπάρχει, βιώνουν ψυχολογική δυσφορία. • Η λογοθεραπευτική προσέγγιση του Frankl. • Η υπαρξιακή θεραπεία όπως αναπτύχθηκε από τον Alfried Längle και τους συνεργάτες του. • Η επικεντρωμένη στο νόημα συμβουλευτική του Paul Wong. • Οι επικεντρωμένες στο νόημα θεραπείες για άτομα με χρόνιες ή απειλητικές για τη ζωή ασθένειες. • Η κριτική αξιολόγηση των επικεντρωμένων στο νόημα προσεγγίσεων.

Τι δίνει αίσθηση νοήματος και σκοπού στη ζωή σας; Μήπως το να συμβάλλετε στην ευημερία των άλλων, να βιώνετε ευτυχία ή να αισθάνεστε ότι ζείτε τη ζωή σας αυθεντικά; Όπως είδαμε στο Κεφάλαιο 2 (αυτού του τόμου), αυτό το ερώτημα του τι σημαίνει η ύπαρξή μας –και οι στόχοι για τους οποίους πασχίζουμε– είναι θεμελιώδους σημασίας για τους υπαρξιακούς φιλοσόφους. Η έρευνα καταδεικνύει ότι είναι θεμελιώδους σημασίας και για πολλούς θεραπευόμενους (Vos, 2016b). Οι επικεντρωμένες στο νόημα προσεγγίσεις είναι μορφές υπαρξιακής θεραπείας των οποίων ο στόχος είναι η παροχή βοήθειας στους ανθρώπους προκειμένου να βρουν σκοπό και νόημα στις ζωές τους. Οι επικεντρωμένες στο νόημα προσεγγίσεις στη θεραπεία βασίζονται στο έργο του Viktor Frankl (1905-1997), ενός Βιεννέζου ψυχιά-

Υπαρξιακή-Ανθρωπιστική Θεραπεία: Υπερνικώντας την αντίσταση στη ζωή

Σ’ αυτό το κεφάλαιο εξετάζονται: • Η ιστορία και η εξέλιξη της υπαρξιακής-ανθρωπιστικής προσέγγισης. • Οι βασικές επιρροές στην προσέγγιση. • Η κεντρική υπαρξιακή ανθρωπιστική υπόθεση: ότι αντιστεκόμαστε, και απωθούμε, την επίγνωση της ανθρώπινης κατάστασής μας. • Η παρουσία και συν-παρουσία ως θεραπευτικές στάσεις. • Η θεωρία και η πρακτική της παροχής βοήθειας στους θεραπευόμενους προκειμένου να αντιμετωπίσουν βασικά υπαρξιακά δεδομένα: τον θάνατο, την ελευθερία, την απομόνωση, την απουσία νοήματος και το ενσώματο. • Η κριτική στην υπαρξιακή ανθρωπιστική προσέγγιση.

Προκειμένου να παρουσιάσουμε την υπαρξιακή-ανθρωπιστική προσέγγιση στη θεραπεία, ας πάμε και πάλι στη Siân, όπου παραμένει απογοητευμένη και επικριτική προς τον εαυτό της καθώς μιλά για την εμπειρία της με τη Hanako και τον Kai στην αίθουσα αναμονής του γιατρού (βλέπε σελ. 86). Όπως είδαμε, σύμφωνα με την οπτική της daseinsanalysis (Κεφάλαιο 3, αυτού του τόμου), η τάση μας μάλλον θα ήταν να εστιάσουμε στο άνοιγμα ή sτο κλείσιμο της Siân προς τον κόσμο της. Για παράδειγμα, μπορεί να λέγαμε «Siân, μου δίνεις την αίσθηση ότι νιώθεις σε μεγάλο βαθμό τον θυμό των άλλων προς εσένα … αλλά αναρωτιέμαι, σου είναι πιο δύσκολο να βιώσεις το ενδιαφέρον της Hanako για σένα;». Από την άλλη, σύμφωνα με την επικεντρωμένη στο νόημα οπτική (Κεφάλαιο 4), ίσως να θέλαμε να βοηθήσουμε τη Siân να σκεφτεί το νόημα και τους σκοπούς της για το μέλλον· για παράδειγμα: «Siân, πώς θα ήθελες να είναι η σχέση σου με τη Hanako; Τι είναι σημαντικό για σένα εκεί;». Η υπαρξιακή-ανθρωπιστική προσέγγιση είναι αντίθετη με τις προηγούμενες οπτικές με δύο σημαντικούς τρόπους. Πρώτον, τείνει να εστιάζει περισσότερο στον τρόπο που βιώνουν οι θεραπευόμενοι την εδώ-και-τώρα,

6. R. D. Laing: Συνάντηση χωρίς προσωπεία

Σ’ αυτό το κεφάλαιο εξετάζονται: • • • • •

Ο R. D. Laing, ο άνθρωπος και η σημασία του. Οι βασικές επιρροές στην προσέγγισή του. Η πίστη του Laing στη λογική της «τρέλας». Η έννοια της οντολογικής ανασφάλειας. Η ανάλυση κατά Laing των κοινωνικών και διαπροσωπικών εμπλοκών που ευνοούν τις ψυχολογικές διαταραχές. • Η προσέγγιση του Laing στη θεραπευτική πρακτική: μια ειλικρινής, άμεση συνεύρεση. • Οι σύγχρονες εξελίξεις στη σκέψη και πρακτική του Laing. • Η κριτική στην προσέγγιση του Laing.

Ο R. D. Laing (1927-1989), Σκοτσέζος ψυχίατρος, είναι ένας από τους πιο διάσημους, αλλά και πιο συχνά παρεξηγημένους θεραπευτές με υπαρξιακό προσανατολισμό (βλέπε Πίνακα 6.1). Στο αποκορύφωμα της καριέρας του, στα μέσα προς τα τέλη της δεκαετίας του ’60, ήταν ο ψυχίατρος με τους περισσότερους αναγνώστες στον κόσμο, πέρα από όρια επιστημονικών κλάδων και «πορείες ζωής» (Burston, 2000: 1). Σήμερα, περισσότερο από 25 χρόνια από τον θάνατό του, οι ιδέες του Laing συζητιούνται ακόμη έντονα σε βιβλία, σε περιοδικά και σε συνέδρια, και πολλές θεραπευτικές κοινότητες και οργανισμοί στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζουν να εφαρμόζουν τις ιδέες του. Το έργο του Laing ήταν επίσης θεμελιώδες για την ανάπτυξη της υπαρξιακήςφαινομενολογικής προσέγγισης στην υπαρξιακή θεραπεία στο Ηνωμένο Βασίλειο (Κεφάλαιο 7, αυτού του τόμου), καθώς και για άλλα μετά-Laing εκπαιδευτικά προγράμματα. Η πιο σημαντική επιρροή του Laing, παρ’ όλα αυτά, ήταν πιθανώς στον ευρύτερο τομέα της ιατροφαρμακευτικής και κοινωνικής περίθαλψης για άτομα με σοβαρή ψυχολογική δυσφορία. Αν και ο Laing τελικά εξοστρακίστηκε από την ψυχιατρική κοινότητα,

209

6 / R. D. Laing: Συνάντηση χωρίς προσωπεία

Πίνακας 6.2 Κοινοτικά σπίτια κατά Laing Στα μέσα της δεκαετίας του ’60, ο Laing και οι συνεργάτες του στον Σύλλογο Philadephia άρχισαν να δημιουργούν μια σειρά από κοινοτικά σπίτια για άτομα με σοβαρές διανοητικές διαταραχές. Το πιο δημοφιλές ήταν το Kingsley Hall στο Λονδίνο. Σύμφωνα με τη θεωρία της μετάνοιας του Laing (βλέπε παραπάνω), αυτά τα σπίτια είχαν στόχο να βοηθήσουν τα σοβαρά διαταραγμένα άτομα «να υπομείνουν την παραφροσύνη τους» και να βγουν στην άλλη πλευρά (Thompson, 2015), παρέχοντάς τους ένα περιβάλλον αβλαβούς, μη-παρεμβατικής φροντίδας. Ο Thompson (2015) δίνει το παράδειγμα ενός νεαρού άντρα, του Jerome, που είχε διαγνωστεί με κατατονική σχιζοφρένεια, έχοντας περάσει πολλά χρόνια αποτραβηγμένος από την κοινωνική επαφή κλειδώνοντας τον εαυτό του μέσα σ’ ένα δωμάτιο. Με την άφιξή του στο κοινοτικό σπίτι, ο Jerome ζήτησε ένα δικό του δωμάτιο και δήλωσε ότι ήθελε να μείνει εκεί μέσα έως ότου ήταν έτοιμος να βγει. Έτσι συμφωνήθηκε. Ο Jerome έμεινε στο δωμάτιό του για πολλούς μήνες, μόλις που έτρωγε και έπασχε από αυξανόμενη ακράτεια, έως ότου η υπόλοιπη κοινότητα ανησύχησε τόσο γι’ αυτόν, που ένιωσαν ότι ήταν απαραίτητο να παρέμβουν. Μεταφέρθηκε σε άλλο δωμάτιο με έναν από τους θεραπευτές και τον έκαναν μπάνιο, τον τάιζαν και του έκαναν μασάζ τακτικά. Παρ’ όλα αυτά, η κατάσταση του Jerome δεν βελτιώθηκε. Τελικά, η κοινότητα αποδέχτηκε την απομόνωση και τις συνήθειες του Jerome, και έμειναν άφωνοι όταν ένα βράδυ, περίπου έναν χρόνο αργότερα, ένας ομιλητικός και κοινωνικός Jerome κατέβηκε ανάλαφρα τις σκάλες και είπε ότι πεινούσε σαν λύκος. Όταν τον ρώτησαν τι έκανε όλο αυτόν τον καιρό, ο Jerome εξήγησε ότι «έπρεπε να μετρήσει μέχρι το ένα εκατομμύριο και μετά πίσω ως το μηδέν, συνεχόμενα, για να αποκτήσει τελικά την ελευθερία του» (Thompson, 2015: 139). Γιατί του πήρε τόσο καιρό; Σύμφωνα με τον Jerome, οι διάφορες προσπάθειες της κοινότητας να ασχοληθούν μαζί του τον αποσπούσαν από την αποστολή του, και αυτό σήμαινε ότι θα έπρεπε να αρχίσει να μετρά ξανά απ’ την αρχή! Ο Thompson γράφει ότι ο Jerome ποτέ δεν είχε άλλη ψυχωτική εμπειρία και «απέδειξε ότι ήταν ένα συνηθισμένο άτομο, πραγματικά ακραία κοινό» (Για μια αναλυτική περιγραφή της

(συνεχίζεται)

Υπαρξιακή-Φαινομαινολογική θεραπεία: Η εξερεύνηση της ύπαρξης

Σ’ αυτό το κεφάλαιο εξετάζονται: • Η ιστορία και η εξέλιξη της υπαρξιακής-φαινομενολογικής προσέγγισης όπως αυτή αναπτύχθηκε εντός του Ηνωμένου Βασιλείου. • Οι βασικές επιρροές στη βρετανική παράδοση. • Η φιλοσοφική υπαρξιακή-φαινομενολογική θεραπεία όπως αναπτύχθηκε από την Emmy van Deurzen. • Η σχεσιακή υπαρξιακή-φαινομενολογική θεραπεία όπως αναπτύχθηκε από τον Ernesto Spinelli. • Οι υπαρξιακές-φαινομενολογικές θεραπείες βραχείας διάρκειας. • Η υπαρξιακή-φαινομενολογική θεραπεία από μια πλουραλιστική οπτική.

Το 2003, η πρώτη έκδοση αυτού του βιβλίου, όπως και άλλα κείμενα της εποχής εκείνης (π.χ. Spinelli, 1997· van Deurzen & Adams, 2011), αναφέρονταν σε μια «Βρετανική Σχολή» υπαρξιακής θεραπείας (Κεφάλαιο 7 εκείνης της έκδοσης) που βασιζόταν στα προγράμματα υπαρξιακής εκπαίδευσης στο Regent’s College και στο New School στο Λονδίνο. Σήμερα, με την αυξανόμενη γεωγραφική εξάπλωση αυτής της προσέγγισης, δεν φαίνεται πλέον ορθό να ορίζουμε αυτή την προσέγγιση από μια συγκεκριμένη περιοχή (βλέπε Εισαγωγή· Correia κ.ά., 2016c). Επιπλέον, είναι όλο και πιο εμφανές ότι υπάρχουν πολλές άλλες υπαρξιακές προσεγγίσεις σε όλο τον κόσμο (ειδικότερα στη Λατινική Αμερική, βλέπε Correia, Correia, Cooper & Berdondini, 2014· Robles & Signorelli, 2015) που είναι παρόμοιες στη θεωρία και την πρακτική με τη βρετανική παράδοση, αλλά εξελίχθηκαν ανεξάρτητα. Για παράδειγμα, ένα υπαρξιακό κίνημα ξεκίνησε στη Βραζιλία κατά τη δεκαετία του 1970, που αναπτύχθηκε από τους συγγραφείς Emilio Romero (2004) και Maria Feijoo (2010), βαθιά ριζωμένο στη φαινομενολογική και την υπαρξιακή φιλοσοφία. Σήμερα, το βραζιλιάνικο Instituto de Psicologia Fenomenologico, Existencial do Rio de Janeiro (IFEN) έχει περισσότερα από 400 εγγεγραμμένα μέλη

Mick Cooper / Υπαρξιακές ψυχοθεραπείες

258

μια πιο ευέλικτη «σπονδυλωτή» προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία η διάρκεια του συμβολαίου που προσφέρεται στους θεραπευόμενους ποικίλλει ανάλογα με τις ατομικές ανάγκες και προτιμήσεις τους. Αναφορικά με το περιεχόμενο και τη διαδικασία, η υπαρξιακή χρονικά περιορισμένη θεραπεία των Strasser και Strasser (1997) είναι δομημένη γύρω από δύο τροχούς ύπαρξης (βλέπε Σχήματα 7.1 και 7.2). Ο πρώτος

Σχήμα 7.1 Ο υπαρξιακός τροχός: Έννοιες F. Strasser και A. Strasser, 1997, Υπαρξιακή χρονικά περιορισμένη θεραπεία. Αναπαράγεται κατόπιν αδείας από την John Wiley & Sons Limited.

Διαστάσεις της υπαρξιακής θεραπευτικής πρακτικής

Σ’ αυτό το κεφάλαιο εξετάζονται: • Οι βασικές ομοιότητες μεταξύ των υπαρξιακών θεραπειών. • Οι βασικές διαστάσεις στις οποίες οι υπαρξιακές θεραπείες διαφέρουν: ○○ Γνωρίζοντας–Μη-γνωρίζοντας ○○ Κατευθυντική–Μη-κατευθυντική ○○ Επεξηγηματική–Περιγραφική ○○ Παθολογικοποίηση–Μη παθολογικοποίηση ○○ Χρήση τεχνικών–Μη χρήση τεχνικών ○○ Προσανατολισμένη στην αμεσότητα–Εξω-θεραπευτικά προσανατολισμένη ○○ Ψυχολογικά προσανατολισμένη–Φιλοσοφικά προσανατολισμένη ○○ Εξατομικευμένη–Γενικευμένη ○○ Υποκειμενική–Ενδο-κοσμική

Κλείνοντας με τη Siân Ολοκληρώνοντας την εργασία με τη Siân, μας δίνεται η ευκαιρία να σκεφτούμε τι μας λέει για τις υπαρξιακές θεραπείες και πώς συγκρίνονται και αντιπαραβάλλονται. Στις τελευταίες λίγες συνεδρίες της θεραπείας, η Siân αρχίζει να μιλά περισσότερο για το μέλλον. Αποφασίζει ότι θέλει να δουλέψει πάνω στη σχέση της με τη Hanako και να προσπαθήσει να είναι πιο δραστήρια μαζί της. «Καταλαβαίνω» λέει «ότι κάποια από τα πράγματα που έκανα την τρέλαιναν. Συμπεριφερόμουν σαν κακομαθημένη έφηβη». Η Siân δεν είναι βέβαιη ότι τα πράγματα θα φτιάξουν και είναι ανοιχτή στην ιδέα ότι μπορεί η σχέση αυτή να τελειώσει, αλλά θέλει να προσπαθήσει όσο περισσότερο μπορεί. Λέει «Ξέρω ότι η Hanako με αγαπάει πραγματικά και νοιάζεται για μένα και για τον Kai. Δεν θέλω να το χάσω αυτό». Όσο για

9. Συζήτηση: Προκλήσεις και δυνατότητες για τις Υπαρξιακές Θεραπείες

Σ’ αυτό το κεφάλαιο εξετάζονται: • Το κατά πόσον το πεδίο των υπαρξιακών θεραπειών έχει ανταποκριθεί στις προκλήσεις που είχαν τεθεί στην έκδοση του 2003 αυτού του βιβλίου. • Οι κινήσεις προς μεγαλύτερη σύγκλιση των υπαρξιακών θεραπειών διεθνώς. • Η ευκαιρία να εμφανιστούν τοπικές παραλλαγές υπαρξιακής σκέψης και πρακτικής. • Η πρόκληση να αποσαφηνίσουμε αυτό που κάνουν στην πραγματικότητα οι υπαρξιακοί θεραπευτές. • Η πρόκληση να αναπτύξουμε τη βάση στοιχείων για τις υπαρξιακές θεραπείες. • Η πρόκληση να εξερευνήσουμε και να διατυπώσουμε τους τύπους θεραπευόμενων που μπορεί να βοηθηθούν περισσότερο από τις υπαρξιακές θεραπείες. • Η πρόκληση να αναπτύξουμε την υπαρξιακή εργασία πέρα από διαφορές και ποικιλομορφίες.

Στην έκδοση του 2003 αυτού του βιβλίου, είχα αναγνωρίσει πέντε προκλήσεις που θα αντιμετώπιζε η υπαρξιακή θεραπεία στα επόμενα χρόνια. Οπότε, πώς τα πήγε το υπαρξιακό πεδίο; 1. Απόδειξη της θεραπευτικής αποτελεσματικότητας. Τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μια ανάπτυξη στις αξιολογήσεις της υπαρξιακής θεραπευτικής πρακτικής (π.χ. Rayner & Vitali, 2015), καθώς και προσπάθειες να συγκεντρωθούν τα στοιχεία της έρευνας (π.χ. Vos κ.ά., 2014). Παρ’ όλα αυτά, αυτό το θέμα παραμένει μια τρέχουσα πρόκληση για το υπαρξιακό πεδίο (βλέπε παρακάτω). 2. Εδραίωση διαλόγου με άλλες προσεγγίσεις. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει προσπάθειες να συνδυαστεί η υπαρξιακή θεραπεία με μια σειρά

Βιβλιογραφία

Adams, M. (2001), «Practicing phenomenology: some reflections and considerations», Journal of the Society for Existential Analysis, 12(1), 65-84. Adams, M. (2013), A concise introduction to existential counselling. London: Sage. Alegria, S., Carvalho, I., Sousa, D. κ.ά. (2016), «Process and outcome research in existential psychotherapy», Existential Analysis, 27(1), 78-92. Armor, D. E. & Taylor, S. E. (1998), «Situated optimism: Specific outcome expectancies and self-regulation», στο M. P. Zanna (επιμ.), Advances in experimental social psychology. San Diego, CA: Academic Press. Arndt, J., Cook, A. & Routledge, C. (2004), «The blueprint of terror management», στο J. Greenberg, S. L. Koole & T. Pyszczynski (επιμ.), Handbook of experimental existential psychology. New York: Guilford Press. Aronson, E., Wilson, T. D. & Akert, R. M. (1999), Social psychology. New York: Longman. Ascher, L. M. & Pollard, C. A. (1983), «Paradoxical intention», στο J. Hariman (επιμ.), The therapeutic efficacy of the major psychotherapeutic techniques. Springfield, IL: Charles C. Thomas. Bargh, J. A. (2004), «Being here now: Is consciousness necessary for human freedom?», στο J. Greenberg, S. L. Koole & T. Pyszczynski (επιμ.), Handbook of experimental existential psychology. New York: Guilford Press. Barker, M. (2014), «Open non-monogamies: Drawing on de Beauvoir and Sartre to inform existential work with romantic relationships», στο M. Milton (επιμ.), Sexuality:Existential perspectives. Ross-on-Wye: PCCS Books. Barnes, M. & Berke, J. (1971), Mary Barnes: Two accounts of a journey through madness. Harmondsworth: Pelican Books. Barnett, L. (2008), When death enters the therapeutic space: Existential perspectives in psychotherapy and counselling. London: Routledge.

Βασικοί όροι

αβάσιμο της ύπαρξης groundlessness άγχος anxiety αγωνία υπαρξιακή Αngst αιτιοκρατικός causal άλμα προς τα εμπρός leaping ahead άλμα προς τα μέσα leaping in άμυνας μηχανισμοί defense mechanism αναδόμηση γνωσιακή cognitive restructuring ανάλυση του Dasein Daseinsanalyse ανάλυση συναλλακτική transactional analysis ανατροφοδότηση feedback ανοικτότητα openness αντιμεταβίβαση counter-transference αντιπαράθεση confrontation αντίσταση resistance αξιολόγηση assessment απολίθωση petrificatiom αποπροσωποποίηση depersonalisation αποστοχασμός dereflection αυθεντικότητα authenticity αυθεντικότητα-γνησιότητα congruence βιωματική ψυχοθεραπεία experiential therapy βιωμένη ύπαρξη lived-existence βουλητικός volitional βραχεία θεραπεία εστιασμένη σε λύσεις brief solution-focused therapy γνωσιακή αναδόμηση cognitive restructuring γνωσιακή θεραπεία cognitive therapy γνωσιακή / συμπεριφοριστική θεραπεία cognitive-behavior therapy

Tίτλος: Η Ψυχοθεραπεία & η Αναζήτηση της Ευτυχίας Συγγραφέας: Emmy van Deurzen Μετάφραση: Σοφία Τρυπαναγνωστοπούλου Γλωσσική επιμέλεια – διόρθωση: Γεωργία Σολδάτου Επιστημονική επιμέλεια: γίγνεσθαι, Ελληνική Εταιρεία Υπαρξιακής Ψυχολογίας Διαστάσεις: 16 X 23,5 εκ Σελίδες: 238 ISBN: 978-960-99264-5-4 Έτος έκδοσης: 2011

. Tίτλος: Η Ψυχοθεραπεία & η Αναζήτηση της Ευτυχίας Συγγραφέας: Emmy van Deurzen Μετάφραση: Μανώλης Τραχιώτης Γλωσσική επιμέλεια – διόρθωση: Γεωργία Σολδάτου Επιστημονική επιμέλεια: γίγνεσθαι, Ελληνική Εταιρεία Υπαρξιακής Ψυχολογίας Διαστάσεις: 16 X 23,5 εκ Σελίδες: 232 ISBN: 978-960-9661-06-5 Έτος έκδοσης: 2012

Tίτλος: Το σφυρί και ο καθρέφτης - Σπάζοντας τα ψυχοθεραπευτικά είδωλα Συγγραφέας: Ernesto Spinelli Μετάφραση: Μάρω Κακαβέλα Γλωσσική επιμέλεια – διόρθωση: Γεωργία Σολδάτου Επιστημονική επιμέλεια: γίγνεσθαι, Ελληνική Εταιρεία Υπαρξιακής Ψυχολογίας Διαστάσεις: 16 X 23,5 εκ Σελίδες: 176 ISBN: 978-960-9661-14-0 Έτος έκδοσης: 2013

. Tίτλος: Υπαρξιακή - Ανθρωπιστική Ψυχοθεραπεία Συγγραφείς: Kirk J. Schneider - Orah T. Krug Μετάφραση: Μάρω Κακαβέλα Γλωσσική επιμέλεια – διόρθωση: Ελένη Γεωργοστάθη Επιστημονική επιμέλεια: γίγνεσθαι, Ελληνική Εταιρεία Υπαρξιακής Ψυχολογίας Διαστάσεις: 16 X 23,5 εκ Σελίδες: 173 ISBN: 978-960-9661-18-8 Έτος έκδοσης: 2014

Tίτλος: Η διαδικασία της ψυχοθεραπείας Συγγραφέας: Ευγενία Γεωργαντά Επιστημονική επιμέλεια: γίγνεσθαι, Ελληνική Εταιρεία Υπαρξιακής Ψυχολογίας Διαστάσεις: 16 X 23,5 εκ Σελίδες: 126 ISBN: 978-960-9661-41-6 Έτος έκδοσης: 2020

. Tίτλος: Τι είναι η ψυχοθεραπεία Συγγραφέας: Ευγενία Γεωργαντά Επιστημονική επιμέλεια: Ευγενία Γεωργαντά Διαστάσεις: 16,5 X 24 εκ Σελίδες: 164 ISBN: 960-7582-44-6 Έτος έκδοσης: 2003