.
Εκδόσεις ‘Ελληνικό Κέντρο Focusing’ Α´ έκδοση Copyright 2017 για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο ISBN 978-618-82556-1-6 Τίτλος: Focusing με Παιδιά – Η τέχνη της επικοινωνίας με παιδιά στο σχολείο και στο σπίτι Τίτλος πρωτοτύπου: Focusing with Children – The art of communicating with children at school and at home Συγγραφείς: Marta Stapert - Erik Verliefde Α´ αγγλική έκδοση: To βιβλίο εκδίδεται κατόπιν συμφωνίας των συγγραφέων με τις PCCS Εκδόσεις. Μετάφραση: Ζωή Βουλγαράκη (κεφ. 1,2,6), Παύλος Ζαρογιάννης (Πρόλογος), Άννα Καραλή (Οπισθόφυλλο), Έλλη Κούμουλου (κεφ. 8,9,10), Νικόλαος Κυπριωτάκης (11,12,13, Παράρτημα), Μαρίκα Ρέλλου (Εισαγωγή, κεφ. 3,4,5), Ρεβέκκα Ροδοπούλου (κεφ.7) Επιστημονική επιμέλεια: Άννα Καραλή, Παύλος Ζαρογιάννης Γλωσσική επιμέλεια-Διόρθωση: Στέλλα Σταθουλοπούλου, Νίκος Κυπριωτάκης Εικαστικό εξωφύλλου: Ζωγραφιά της μικρής Άννας Κοκκολάρα Εξώφυλλο-σελιδοποίηση: Δέσποινα Βαφείδου Επιμέλεια παραγωγής: Δημήτρης Παντελής Ελληνικό Κέντρο Focusing Λ. Αλεξάνδρας 79 11474 Αθήνα Τηλ., +30 210 6459459 focusinghellas@yahoo.com new.focusing.gr Παραγωγή & διακίνηση Εκδόσεις Κοντύλι Πινακάτες Πηλίου, 370 10 Μηλιές T/F: +30 24230 86995, info@kondyli.gr, www.kondyli.gr Σύμφωνα με τον Ν. 2121/1993 και τους σχετικούς διεθνείς κανονισμούς που ισχύουν στην Ελλάδα, απαγορεύεται η αναδημοσίευση και η αναπαραγωγή –ολική, μερική ή περιληπτική– ή η κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου του παρόντος βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο –μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης– χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη.
.
Marta Stapert - Erik Verliefde
Focusing με Παιδιά Η τέχνη της επικοινωνίας με παιδιά στο σχολείο και στο σπίτι
Focusing with Children
The art of communicating with children at school and at home
ROSS-ON-WYE
.
.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Προλεγόμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Προοίμιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Τι είναι το Focusing; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Η σοφία του σώματός σας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Εσωτερικό νόημα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Εσωτερικός διάλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Κεφάλαιο 1 Η σημασία του Focusing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο εαυτός ξεκινά με το σώμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πλεονεκτήματα για τους δασκάλους . . . . . . . . . . . . . . . . . Πλεονεκτήματα για τα παιδιά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29 30 33 35
Κεφάλαιο 2 Η σχέση των παιδιών με το Focusing . . . . . . . . . . . . 37 Ο ρόλος των ενηλίκων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Τι μαθαίνουν τα παιδιά μέσω του Focusing . . . . . . . . . . . . . 41 Να έρχονται σε επαφή με τη βιωμένη αίσθηση . . . . . . . . . . 41 Να αποδέχονται δύσκολα συναισθήματα . . . . . . . . . . . . . 42 Να εκφράζουν συναισθήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Να μαθαίνουν να αυτορυθμίζουν τα συναισθήματά τους . . . . . 45 Να αυξάνουν τη συγκέντρωσή τους . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Τα παιδιά μαθαίνουν τον εαυτό τους καλύτερα . . . . . . . . . . 46 Το Focusing σε διαφορετικές ηλικίες . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Βρέφη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Παιδιά από 2 έως 6 ετών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Παιδιά 6 με 12 ετών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Έφηβοι από 12 έως 16 ετών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
.
Κεφάλαιο 3 Μαθαίνοντας Focusing στα παιδιά . . . . . . . . . . . . . 55 Περιγράφοντας το Focusing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Συνοδεύοντας ένα παιδί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Μια περιγραφή των βημάτων του συνοδού . . . . . . . . . . . . 59 Ολοκληρωμένο παράδειγμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Κεφάλαιο 4 Διδάσκοντας Focusing σε ομάδες . . . . . . . . . . . . . . 69 Ένα περίγραμμα των βημάτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Προετοιμασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τα βήματα για ένα ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα ομάδας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Α. Η δημιουργία αισθητηριακής επίγνωσης στο σώμα . . . . . . Β. Η στροφή της προσοχής προς τα μέσα . . . . . . . . . . . . . Γ. Παραμένοντας φιλικοί με ό,τι έρθει (ή ανακαλύπτοντας ένα πρόβλημα) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Δ. Δημιουργία ασφαλούς χώρου . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Χρησιμοποιώντας τη φαντασία στην ανακάλυψη της βιωμένης αίσθησης και μένοντας με αυτή . . . . . . . . . ΣΤ. Εκφράζοντας και ζωγραφίζοντας τη βιωμένη αίσθηση μέσω της φαντασίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ζ. Συνδέοντας ευχάριστες εμπειρίες με τη βιωμένη αίσθηση . . Η. Συνδέοντας δυσάρεστες εμπειρίες με τη βιωμένη αίσθηση . . Θ. Μένοντας με τη βιωμένη αίσθηση τη διευκολύνουμε να ξεδιπλωθεί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ι. Δεχόμενοι την αλλαγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
70 70 71 71 73 74 75 76 77 78 79 81 82
Κεφάλαιο 5 Σημαντικές Βελτιώσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Η δημιουργία ελεύθερου εσωτερικού χώρου . . . . . . . . . . . . 83 Δημιουργώντας ελεύθερο εσωτερικό χώρο βήμα-βήμα . . . . . . 84 Το αποτέλεσμα της δημιουργίας ελεύθερου χώρου . . . . . . . . 87 Μαθαίνοντας στα παιδιά να καθρεφτίζουν το ένα το άλλο . . . . . 87 Εκπαιδευτικές συμβουλές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Α. Προστατεύοντας τις παιδικές ζωγραφιές . . . . . . . . . . . . 89 Β. Κλείνοντας και συζητώντας στη συνέχεια . . . . . . . . . . . 90 Γ. Όταν τα παιδιά δεν θέλουν ή δεν τους επιτρέπεται να συμμετάσχουν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Δ. Όταν δεν έρχεται τίποτα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
.
Ε. Όταν τα παιδιά ενοχλούν το ένα το άλλο . . . . . . . . . . . 93 ΣΤ. Όταν περισσότερα από ένα παιδιά αρχίζουν να κλαίνε ταυτόχρονα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Κεφάλαιο 6 Ειδικές Εφαρμογές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Μικρο – διαδικασίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Θέτοντας όρια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Επιθετικότητα και εκφοβισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Ένα εργαστήριο κοινωνικών δεξιοτήτων . . . . . . . . . . . . . . 103 Κεφάλαιο 7 Παραλλαγές Focusing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Α. Δημιουργία ελεύθερου χώρου στον χάρτη του σώματός τους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Β. Γράφοντας και λέγοντας το όνομά τους . . . . . . . . . . . . Γ. Κάνοντας αυτοπροσωπογραφίες . . . . . . . . . . . . . . . . Δ. Κρεμώντας ανησυχίες σε ένα δέντρο . . . . . . . . . . . . . Ε. Το όνειρο της αρκούδας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ζ. Το παιχνίδι του λιονταριού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η. Ξεκινώντας από μία ιστορία . . . . . . . . . . . . . . . . . . Θ. Η βόλτα με το ασανσέρ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Εστιάζοντας σε ειδικά θέματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Προετοιμασία για εξετάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πηγαίνοντας στο νοσοκομείο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Focusing με όνειρα και εφιάλτες . . . . . . . . . . . . . . . . . .
107 107 109 109 110 110 110 111 112 113 114 116
Κεφάλαιο 8 ΑΚΟΥΩ ΚΑΙ ΚΑΘΡΕΦΤΙΖΩ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Κλειδιά για καλή ακρόαση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Μικρότερα βήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Παρατήρηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Παρατήρηση των μη-λεκτικών μηνυμάτων . . . . . . . . . . Αποδοχή των συναισθημάτων, όχι της συμπεριφοράς . . . . . . Αποφυγή γλώσσας που εμποδίζει την αποδοχή . . . . . . . . . Καθρέφτισμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Καθρέφτισμα των συναισθημάτων . . . . . . . . . . . . . . . . Το καθρέφτισμα δεν είναι μια απλή παπαγαλία . . . . . . . . . Κατάλληλη γλώσσα για το καθρέφτισμα . . . . . . . . . . . . . Τα παιδιά μπορούν να ακούν τους άλλους . . . . . . . . . . . .
.
120 120 121 123 123 124 125 127 128 130 132
Κεφάλαιο 9 Η FOCUSING ΣΤΑΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Να είσαι φιλικός και να εμπιστεύεσαι αυτό που υπάρχει εκεί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Κρατώντας τη σωστή απόσταση . . . . . . . . . . . . . . . . . Μιλάτε όσο το δυνατόν λιγότερο . . . . . . . . . . . . . . . . . Σέβεστε τον προσωπικό χώρο του παιδιού . . . . . . . . . . . . Τιμώντας το «όχι» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Κάποια πράγματα που θα ήταν καλύτερα να μη λέτε ή να μην κάνετε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Όρια ως προς τον χρόνο και την ασφάλεια . . . . . . . . . . . . Αποδοχή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τολμώντας να παραμένετε σιωπηλοί . . . . . . . . . . . . . . . Παρουσία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
135 135 135 136 136 138 139 140 140 142
Κεφάλαιο 10 ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Σχέδιο/σκίτσο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ζωγραφική . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Δουλεύοντας με πηλό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Δημιουργία ασφαλούς χώρου μέσω της χειροτεχνίας . . . . . . Η αφήγηση της εσωτερικής ιστορίας . . . . . . . . . . . . . . . Γράψιμο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Κίνηση και ήχοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Παιχνίδι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
145 149 151 152 153 154 155 157
Κεφάλαιο 11 Εισάγοντας το Focusing σε διαφορετικά πλαίσια . . . 159 Πότε μπορείτε να αρχίσετε; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πού μπορείτε να αρχίσετε; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Παρουσιάζοντας ένα πρόγραμμα Focusing σε σχολείο ή σε άλλα ιδρύματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πώς να εμπλέξετε τους γονείς . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πώς το Focusing σχετίζεται με την ψυχοθεραπεία . . . . . . . . Το Focusing στην οικογενειακή θεραπεία . . . . . . . . . . . . . .
160 163 165 167 169 172
Κεφάλαιο 12 Ειδικά για Γονείς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Όλες οι ηλικίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Μωρά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
.
Τα χρόνια της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης . . . . . . . . . . . . . Εφηβεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το Focusing παρέχει συναισθηματική υποστήριξη . . . . . . . . . Η Focusing στάση προλαμβάνει σοβαρά προβλήματα . . . . . . .
179 181 182 186
Κεφάλαιο 13 Πώς Εστιάζουν οι Ενήλικες . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 Περίγραμμα των βημάτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 Αφήνοντας την προσοχή σας να στραφεί εσωτερικά . . . . . . . . 190 Τα βήματα που αποτελούν τον πυρήνα . . . . . . . . . . . . . . . 191 Εύρεση της βιωμένης σας αίσθησης . . . . . . . . . . . . . . 192 Εύρεση ενός συμβόλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 Αντήχηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 Αποδοχή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Δύο περαιτέρω βήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Ερώτηση/Εξερεύνηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Δημιουργία ελεύθερου (εσωτερικού) χώρου . . . . . . . . . 197 Συγκεντρώνοντάς τα όλα μαζί: Σύντομη εκδοχή . . . . . . . . . . 199 Κάνοντας Focusing με συνοδό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 Πλήρες παράδειγμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 Παράρτημα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Πρωτόκολλα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Σύντομες προτάσεις που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για τα βήματα του Focusing . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Ακούγοντας με τον τρόπο του καθρεφτίσματος . . . . . . . . . 207 Κάνοντας Focusing με ένα παιδί ατομικά . . . . . . . . . . . . 208 Διδάσκοντας το Focusing σε μια ομάδα . . . . . . . . . . . . . 209 Δημιουργώντας ελεύθερο (εσωτερικό) χώρο . . . . . . . . . . . 215 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
.
Προοίμιο
Τις τελευταίες δεκαετίες το Ινστιτούτο Focusing1 διδάσκει και προωθεί την μέθοδο και την τεχνική του Focusing στους ενήλικες. Με ένα δίκτυο πάνω από 800 πιστοποιημένους επαγγελματίες Focusing, το Ινστιτούτο Focusing έχει μέλη από όλο τον κόσμο, διεξάγει συνέδρια, εκδίδει περιοδικά και διαθέτει μια μεγάλη βιβλιοθήκη από άρθρα και έρευνες, διαθέσιμη στο διαδίκτυο. Η Marta Stapert, ψυχοθεραπεύτρια παιδιών, είναι η πρώτη που εφάρμοσε αυτήν την επιτυχημένη τεχνική σε παιδιά, μέσα στη σχολική τάξη, και σε δασκάλους. Είμαστε πολύ χαρούμενοι με το αποτέλεσμα και πιστεύουμε ότι θα έχει τον ίδιο αντίκτυπο και σε εσάς. Το Focusing είναι μια φυσική διαδικασία που ανακάλυψε ο Δρ. Eugene Gendlin, στην έρευνά του στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, όταν αναρωτήθηκε γιατί κάποιοι πελάτες επωφελούνται από την ψυχοθεραπεία, ενώ άλλοι όχι. Σε συνεργασία με τον Carl Rogers, o Gendlin ανέλυσε πολλές ώρες μαγνητοφωνημένων θεραπειών και βρήκε ότι η μελλοντική επιτυχία των πελατών δεν εξαρτιόταν από τον θεραπευτή, αλλά από κάτι που συνέβαινε (ή δεν συνέβαινε) μέσα στον πελάτη. Ο Gendlin διαπίστωσε ότι, από την πρώτη κιόλας συνεδρία, ήταν δυνατό να προβλεφθεί ποιοι πελάτες θα ήταν επιτυχημένοι στην θεραπεία τους, εάν παρατηρούσε κάποιος πόσο καλά μπορούσαν να ακούσουν το εσωτερικό, συχνά ασαφές, βίωμά τους. Οι λιγότερο επιτυχημένοι πελάτες ασχολούνταν πιο πολύ με τον να δίνουν εξηγήσεις και να περιγράφουν τις ζωές τους, ενώ σπάνια έκαναν μια παύση για να δουν τι ένιωθαν εσωτερικά. Αλλά τι ακριβώς έκαναν οι “επιτυχημένοι πελάτες”; Ο Gendlin παρατήρησε ότι αυτοί οι πελάτες πάλευαν να αφουγκρασθούν την ολότητα αυτού που βίωναν. Αυτό το «όλον» έμοιαζε να έχει τόσο μια σωματική όσο και μια συναισθηματική ποιότητα. Καθώς ο πελάτης εστιαζόταν σε αυτό με προσοχή και σεβασμό, αυτό γινόταν πιο ξεκάθαρο και ένας χώρος ανοιγόταν για νέες συνειδητοποιήσεις και απρόσμενες δυ1. Focusing, Διαδικασία Εστίασης ή/και Εστίαση
.
Πρόλογος Τι είναι το Focusing;
Προτού διαβάσετε αυτό το βιβλίο, χρειάζεται να είστε κάπως εξοικειωμένοι με το Focusing, το οποίο είναι και το θέμα αυτού του κεφαλαίου. «Το Focusing είναι μια σωματικά προσανατολισμένη διαδικασία αυτο-επίγνωσης και συναισθηματικής ίασης [και ανάπτυξης]», λέει η Ann Weiser Cornell στο βιβλίο της The Power of Focusing2 (1996). «Το Focusing είναι διαδικασία εναλλασσόμενων βημάτων, κατά την οποία η προσοχή στρέφεται στη σωματική αίσθηση μιας κατάστασης, ενός προβλήματος ή μιας δημιουργικής εργασίας», λέει το Ινστιτούτο Focusing σε μια από τις εισαγωγικές του μπροσούρες. Στο τελευταίο κεφάλαιο αυτού του βιβλίου, που ονομάζεται Πώς Εστιάζουν οι Ενήλικες, μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για κάθε βήμα της διαδικασίας Focusing. Τα ίδια, ακριβώς, βήματα περιγράφονται στο κεφάλαιο τρία, Μαθαίνοντας Focusing στα παιδιά, επειδή το Focusing διδάσκεται με παρόμοιο τρόπο σε όλες τις ηλικίες. Ωστόσο, πριν μάθει τα βήματα ο αναγνώστης, είναι απαραίτητο να κατανοήσει τον όρο «βιωμένη αίσθηση» (felt sense), ο οποίος μπορεί να οριστεί ως «το λεπτοφυές επίπεδο γνώσης που σας μιλάει μέσα από το σώμα σας» (Cornell, 1996).
Η σοφία του σώματός σας Πώς νιώθετε μέσα σας; Τι παρατηρείτε, εσωτερικά, μέσα σε σας; Αν θέλετε να έχετε μια εικόνα για το τι υπάρχει κάτω από τη σκέψη και τα συναισθήματα ενός παιδιού, χρειάζεται να μπορείτε να έχετε πρόσβαση σε συναισθήματα και εμπειρίες μέσα σας. Μόνο τότε θα μπορείτε να βοηθήσετε τα παιδιά να ανακαλύψουν τα ίδια τι βρίσκεται εκεί, μέσα σ’ αυτά. Αν θέλετε να δώσετε την προσοχή σας σ’ ένα παιδί, με στοργικό και ανοιχτό τρόπο, πρέπει να μάθετε να είστε ανοιχτοί και στοργικοί με την δική σας εσωτερική εμπειρία. 2. Weiser Cornell, A. (1996). Η δύναμη του Focusing
.
Κ εφάλαιο 1
Η σημασία του Focusing
Εισαγωγή Ο Simon έχει ένα έλκος και είναι μόνο 11 ετών. Οι γονείς του έχουν συμβουλευθεί διάφορους γιατρούς σε αναζήτηση της θεραπείας του. Αφού ξεκίνησε μία φαρμακευτική αγωγή, οι γονείς επικοινώνησαν με την Marta, μία ψυχοθεραπεύτρια για παιδιά. Κατά τη διάρκεια της πρώτης συμβουλευτικής συνεδρίας, η κατάσταση φαίνεται ξεκάθαρη. Άλλοι φροντιστές του Simon έχουν ήδη αποφασίσει ότι το άγχος στο σχολείο και η τελειομανία του είναι οι πιθανές αιτίες δημιουργίας του έλκους. Ωστόσο, η πρώτη συνεδρία της Marta με τον Simon παίρνει μια εντελώς διαφορετική τροπή. Καθώς ενθαρρύνει τον Simon να στρέψει την προσοχή του στην ένταση που υπάρχει στο στομάχι, τίποτα δεν αναδύεται σε σχέση με την τελειομανία του. Αντίθετα, ο Simon εκφράζει την αίσθηση ότι οι γονείς του - τελειομανείς οι ίδιοι – ποτέ δεν τον ακούν πραγματικά. Μόνο ένα άτομο μπορεί να ξετυλίξει το μυστήριο του έλκους ή οποιοδήποτε άλλο πρόβλημα με συναισθηματική βάση και αυτό είναι μόνο το ίδιο το άτομο. Η αλήθεια δε βρίσκεται ούτε στους γιατρούς ούτε σε καθόλα αποδεκτές ερμηνείες, παρά μόνο σ’ αυτήν την εσώτερη γνώση του παιδιού. Το Focusing παρέχει έναν τρόπο συντονισμού μ’ αυτή την εσώτερη γνώση, μέσω προσοχής και εμπιστοσύνης στην εσωτερικά βιωμένη αίσθηση μιας κατάστασης. Το Focusing είναι μια ιδιαίτερη δεξιότητα, η οποία βοηθάει τα παιδιά να εξερευνήσουν το βαθύ εσώτερο νόημα των εμπειριών τους. Από την μεριά των ενηλίκων, το Focusing με παιδιά περιλαμβάνει την αντανάκλαση των λέξεών τους, ενθαρρύνοντας, παράλληλα, την επαφή με την σωματικά βιωμένη τους αίσθηση. Αυτές τις δεξιότητες είναι δυνατό να τις μάθουν εξίσου και ενήλικες και παιδιά. Περισσότερο από ένα σύνολο τεχνικών - αν και θα παρουσιάσουμε πολλές σ’ αυτό το βιβλίο - η δύναμη του Focusing βασίζεται σε μια στάση, την οποία θα περιγράψουμε βήμα βήμα, χρησιμοποιώντας πολλά παραδείγματα. Άπαξ και μάθει κανείς αυτή τη ‘Focusing στάση’ - τη στάση του να είναι κανείς φιλικός με ότι υπάρχει εκεί - μπορεί γρήγορα να χρη-
.
Κ εφάλαιο 2
Η σχέση των παιδιών με το Focusing
Ακριβώς όπως οι ενήλικες, τα παιδιά μπορούν να ακούν την βιωμένη τους αίσθηση. Μπορούν να περιγράφουν πού μέσα στο σώμα τους βιώνουν διάφορα: φόβο, απογοήτευση, το συναίσθημα του να είναι πάντα στο περιθώριο ή να εκφοβίζονται, την ένταση που έχουν πριν κοιμηθούν στο σπίτι κάποιου φίλου, τον ενθουσιασμό για ένα πάρτι γενεθλίων ή την πίεση που νιώθουν από τους ενήλι«Όταν ήμουν μωράκι» κες. Με το να νιώθουν τα πράγματα εσωτερικά, τα παιδιά αναπτύσσουν τις μοναδικές τους προσωπικότητες. Μπορεί να αναρωτιέστε: «Για ποιο λόγο να διδάξουμε το Focusing στα παιδιά, απ’ την στιγμή που υπάρχουν, ήδη, τόσες πολλές μέθοδοι διαθέσιμες: εκπαίδευση κοινωνικών δεξιοτήτων, τάξεις δυναμικότητας και εκπαίδευση για την πρόληψη του εκφοβισμού στο σχολείο; Γιατί να προσθέσουμε και το Focusing επιπλέον;» Το κλειδί βρίσκεται στη λέξη «επιπλέον». Το Focusing αναπτύχθηκε σαν μία ανεξάρτητη μέθοδος, αλλά συνδυάζεται πολύ αποτελεσματικά με άλλες παρεμβάσεις. Όταν προστίθεται το Focusing, αυτές οι άλλες μέθοδοι επιτυγχάνουν περισσότερα από το επιθυμητό αποτέλεσμα και βάθος. Δεν χρειάζεται να πετάξετε όσες δεξιότητες έχετε ήδη. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το Focusing προκειμένου να επιτρέψετε σ’ αυτές τις δεξιότητες να πηγάσουν ακόμη περισσότερο εκ των έσω, από εκεί όπου συμβαίνει η πραγματική αλλαγή. Παρατίθεται μία επισκόπηση κάποιων από τα πράγματα που το Focusing διδάσκει στα παιδιά: • να έρχονται σε επαφή με μια βιωμένη αίσθηση ή με μια σωματική επίγνωση • να εμπιστεύονται ότι η εσωτερική αίσθηση γνωρίζει κάτι σωστό για εκείνα • να έρχονται σε επαφή με μια σωματική αίσθηση συγκεκριμένων προβλημάτων ή καταστάσεων
.
Κ εφάλαιο 3
Μαθαίνοντας Focusing στα παιδιά
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να μάθετε Focusing στα παιδιά. Χρειάζεται να κάνετε μια συνειδητή επιλογή, κάθε φορά που θα χρησιμοποιήσετε έναν από αυτούς, καθώς έχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. • Μπορείτε να μιλήσετε για το Focusing σε ένα ή και περισσότερα παιδιά με έναν γενικό τρόπο. • Μπορείτε, ως συνοδός, να προσφέρετε την εμπειρία του Focusing σε κάθε παιδί. • Μπορείτε να τους εξηγήσετε το κάθε βήμα ξεχωριστά, για να μάθουν, τελικά, να εστιάζουν μόνα τους. • Μπορείτε να τους μάθετε τη «Δημιουργία ελεύθερου εσωτερικού χώρου», που μπορεί να είναι χρήσιμη και αποτελεσματική, όταν υπάρχει ένα πρόβλημα και χρειάζεται να το βάλουν για λίγο στην άκρη. Όποιον τρόπο και αν επιλέξετε, εσείς είστε αυτοί που με την παρουσία σας θα προσφέρετε εστίαση και συνοδεία σε αυτή την διαδρομή του παιδιού. Περιμένετε με φιλική προσοχή για ό,τι αναδύεται και έχει νόημα για το παιδί, ενώ, την ίδια στιγμή, είστε και εσείς σε επαφή με αυτό που βιώνετε μέσα σας, επίσης. Αυτή η σχέση μπορεί να είναι διαφορετική απ’ ότι εσείς ή το παιδί έχετε συνηθίσει. Το Focusing δεν είναι ούτε οι σκέψεις ούτε οι επιθυμίες, αλλά ούτε και η ανάμνηση των λεπτομερειών μιας κατάστασης. Είναι η αίσθηση για το όλον της εμπειρίας μιας κατάστασης.
Περιγράφοντας το Focusing Ξεκινήστε λαμβάνοντας την συναίνεση του παιδιού. Εξηγήστε του λίγα πράγματα για το Focusing και ρωτήστε το αν θέλει να μάθει κάτι περισσότερο. Με τον τρόπο αυτό, αποφεύγετε να κάνετε το παιδί να νιώσει παγιδευμένο, πράγμα που το κάνει αμέσως να αντιδρά. Είναι σα να χτυπάτε την πόρτα και να ρωτάτε ευγενικά: «Μπορώ να περάσω;». Αφού περιγράψετε λίγο το Focusing, το παιδί μπορεί να έχει απορίες και να χρειαστεί να περιγράψετε περισσότερο την διαδικασία. Ο αριθμός
.
Κ εφάλαιο 4
Διδάσκοντας Focusing σε ομάδες
Προκειμένου να εκπαιδεύσετε τα παιδιά να εστιάζουν μόνα τους, δώστε έμφαση στα ενδιάμεσα βήματα, καθένα από τα οποία μπορεί να εφαρμοσθεί ξεχωριστά. Αυτή η εκπαίδευση μπορεί εύκολα να γίνει σε μια ομάδα, ως ένα χρήσιμο εργαλείο μέσα στην τάξη, όπου είναι πιο δύσκολο να δώσετε την προσοχή σας σε κάθε παιδί ξεχωριστά. Μπορείτε να δημιουργήσετε ένα πρόγραμμα, διάρκειας από 6 μέχρι 10 εβδομάδες. Ιδανικά, χρειάζεται περισσότερος χρόνος για την εκπαίδευση των δασκάλων, οι οποίοι, στην συνέχεια, μπορούν να παρατείνουν την εφαρμογή του προγράμματος για ολόκληρη τη σχολική χρονιά. Θα διαπιστώσετε πως, όταν μια ομάδα από παιδιά ή εκπαιδευτικούς ξέρει να εστιάζει, τότε μια διαφορετική ατμόσφαιρα επικρατεί στο σχολείο ή και σε ένα ίδρυμα. Ένα επιπλέον πλεονέκτημα που έχει η εκπαίδευση των παιδιών στα βήματα είναι ότι μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν μόνα τους, δηλαδή, μπορούν να συνεχίσουν να κάνουν Focusing και στο σπίτι. Για άλλη μια φορά διαχωρίζετε το Focusing στα διάφορα μέρη του. Αυτό κάνει την εκπαίδευσή του να έχει μια δομή και να είναι διαχειρίσιμη. Όμως, χρειάζεται να θυμάστε ότι στην πραγματικότητα η διαδικασία δεν αποτελείται πάντοτε από ξεκάθαρα βήματα. Στο γενικό περίγραμμα υπάρχουν πολλές δυνατότητες. Θα επιλέξετε και θα αποφασίσετε ποια είναι η καλύτερη για κάθε στιγμή. Οι ασκήσεις που περιγράφουμε σχεδιάστηκαν για παιδιά ηλικίας από 6 έως 12, αλλά είναι αποτελεσματικές εξίσου και σε άλλες ηλικιακές ομάδες, λαμβάνοντας, όμως, υπόψη τις ηλικιακές διαφορές, όπως αυτές περιγράφονται στο Κεφάλαιο 2. Νιώστε ελεύθεροι να τις προσαρμόσετε σύμφωνα με την αίσθησή σας, ως προς το ποιο είναι το καλύτερο βήμα. Όπως πάντα, στην εισαγωγή του Focusing, χρειάζεται να εξηγείτε κάθε φορά τι πρόκειται να κάνετε και γιατί. Ποτέ μην εισάγετε μια άσκηση σε παιδιά, χωρίς αυτόν τον πρόλογο. Πάντα να απευθύνετε μια φιλική πρόσκληση στα παιδιά για να κάνουν αυτό το ταξίδι μαζί σας. Καθώς συνεχίζετε, παρατηρήστε καθ’ όλη τη διάρκεια τις αντιδράσεις κάθε παιδιού ξεχωριστά και κρατήστε, από αυτές, τις πληροφορίες που χρειάζεστε. Και τέλος, κρατήστε με σαφήνεια τα χρονικά σας όρια. Πάντα θα υπάρχει μια επόμενη φορά.
.
Κ εφάλαιο 5
Σημαντικές Βελτιώσεις
Έχοντας ολοκληρώσει την μελέτη των προηγούμενων δύο κεφαλαίων για την διδασκαλία του Focusing σε ομάδες και παιδιά, θα διαπιστώσετε ότι υπάρχουν πολλές και σημαντικές βελτιώσεις που αφορούν στην εκπαιδευτική διαδικασία. «Η δημιουργία ελεύθερου εσωτερικού χώρου» είναι ένα χρήσιμο εργαλείο του Focusing, το οποίο μπορεί να εφαρμοσθεί στην καθοδήγηση είτε ενός παιδιού είτε μιας ομάδας. Η διδασκαλία του καθρεφτίσματος θα αποβεί χρήσιμη για τις ομαδικές σας συνεδρίες. Τέλος, θα χρειαστεί να αποφασίζετε πώς θα διαχειρίζεστε την ζωγραφιά του κάθε παιδιού.
Η δημιουργία ελεύθερου εσωτερικού χώρου «Η δημιουργία ελεύθερου εσωτερικού χώρου» είναι ένας τρόπος που σας βοηθά να ξεκινήσετε μια συνεδρία Focusing ή μπορεί να είναι μια ξεχωριστή και ολοκληρωμένη διαδικασία. Στην «δημιουργία ελεύθερου εσωτερικού χώρου» τα παιδιά δεν εμβαθύνουν στα συναισθήματά τους. Τα επεξεργάζονται, σχετικά ανάλαφρα, και μαθαίνουν να τα βάζουν στην άκρη. Βοηθά, δηλαδή, τα παιδιά να απελευθερωθούν, εκείνη τη στιγμή, από τα προβλήματα που μπορεί να κουβαλούν. Μια μέρα στο σχολείο απαιτεί πολύ συγκέντρωση. Ζητείται από τα παιδιά να μένουν ακίνητα για ώρες, ενώ μέσα τους μπορεί να συμβαίνουν ένα σωρό πράγματα. Τα παιδιά έχουν να διαχειριστούν τόσα πολλά, μικρά και μεγάλα, προβλήματα, ανεξάρτητα από την σχολική δουλειά. Ξοδεύεται η πνευματική τους ενέργεια με το να κουβαλούν όλα αυτά καθημερινά. Τα παιδιά μπορούν να χρησιμοποιήσουν την μεγάλη δύναμη της φαντασίας τους και να δημιουργήσουν έναν ελεύθερο εσωτερικό χώρο για τον εαυτό τους, απελευθερώνοντας έτσι κάποια ενέργεια. «Η δημιουργία ελεύθερου χώρου» εμπεριέχει την αναγνώριση του καθενός ξεχωριστά από όλα τα πράγματα που προβληματίζουν τα παιδιά και την τοποθέτηση όλων αυτών σε ένα φανταστικό, ασφαλές μέρος. Η ζωγραφική κάνει αυτή την διαδικασία πιο συγκεκριμένη και βοηθά να δημιουργηθεί μια αίσθηση χώρου
.
Κ εφάλαιο 6
Ειδικές Εφαρμογές
Από τη στιγμή που τα παιδιά θα εξοικειωθούν με το Focusing, αυτό μπορεί να ενσωματωθεί στις ζωές τους με ποικίλους τρόπους. Υπάρχουν μικροδιαδικασίες ή σύντομες ασκήσεις Focusing, που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε πολύ γρήγορα, όπως, επίσης, και μεγαλύτερες διαδικασίες. Κάποιες από αυτές απαιτούν πολύ λίγο από τον χρόνο σας, άλλες απαιτούν αρκετές συνεδρίες. Σε κάποιες από αυτές δεν χρειάζεται το παιδί να γνωρίζει Focusing, ενώ άλλες απαιτούν κάποια εξοικείωση.
Μικρο – διαδικασίες Τα παιδιά, ειδικά, αλλάζουν εύκολα συναισθήματα, μερικές φορές μόλις με μερικά βήματα Focusing. Αυτό είναι κάτι που ισχύει και για τον σωματικό πόνο. Για παράδειγμα, αφού διδάχθηκε την αισθητηριακή επίγνωση (Βήμα Α στο κεφάλαιο 4, Διδάσκοντας Focusing σε Ομάδες, σελ. 71), ο Marc (11 ετών) είχε περισσότερη επίγνωση του σώματός του και η δασκάλα του μπορούσε εύκολα να αναφέρεται σε αυτό για να τον βοηθήσει. Το χέρι του Marc, ο ώμος και τα δάχτυλα, όλα, πονάνε όταν κρατάει το μολύβι. Η δασκάλα του, μέσα από μία γρήγορη, προσωπική αλληλεπίδραση, του λέει: Δασκάλα: Πώς νιώθει ο ώμος σου; Marc: Είναι σαν σίδερο… και τώρα γίνεται πιο μαλακό! Αναστοχασμός: Χρειάζεται πολύ λίγος χρόνος για να ολοκληρωθεί μια μικροδιαδικασία και, σε αυτήν την περίπτωση, μια βασική μόνο εισαγωγή στο Focusing ήταν όλο ό,τι χρειάστηκε για να οδηγήσει σε μια [μικροδιαδικασία]. H επίγνωση του Marc για το σώμα του τού έδωσε την δυνατότητα να απαλλαγεί από την ένταση. Ένα κορίτσι σε μία άλλη τάξη κοιτούσε την δασκάλα της με μια πολύ μπερδεμένη έκφραση, όταν εκείνη την ρώτησε
.
Κ εφάλαιο 7
Παραλλαγές Focusing
Μπορεί να είναι διασκεδαστικό να προσθέσεις κάποια παραλλαγή στη Focusing διαδικασία. Οι ασκήσεις σε αυτό το κεφάλαιο προτείνουν μια ποικιλία από θέματα και δομές για τις Focusing συνεδρίες σας με παιδιά. Α. Δημιουργία ελεύθερου χώρου στον χάρτη του σώματός τους Προσκαλέστε ένα παιδί ή μια ομάδα παιδιών να δημιουργήσουν ελεύθερο χώρο με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Ζητήστε τους να σχεδιάσουν τα σώματά τους σε μεγάλα κομμάτια από χαρτί. Μπορείτε, ακόμα, να τους βάλετε να ξαπλώσουν κάτω, ενώ τα άλλα παιδιά σχεδιάζουν το περίγραμμα των σωμάτων τους. Μετά, προσκαλέστε τα να χρωματίσουν την εικόνα του σώματός τους και να γράψουν ή να φτιάξουν εικόνες από τα πράγματα που αισθάνονται εσωτερικά. Μπορείτε να τα προτρέψετε με ποικίλους τρόπους: Τι νιώθεις ότι πάει καλά στη ζωή σου; Πού στο σώμα σου το παρατηρείς αυτό; Μπορείς να δώσεις ένα χρώμα σε αυτό; Σχεδίασέ το ακριβώς με τον τρόπο που το χέρι σου θέλει να σχεδιαστεί αυτό. Τι είναι δύσκολο στη ζωή σου; Τι σε εμποδίζει από το να νιώθεις χαρούμενος και χαλαρός; Τι χρώματα ταιριάζουν με αυτό το συναίσθημα; Πώς θέλει όλο αυτό να σχεδιαστεί στην εικόνα του σώματός σου; Β. Γράφοντας και λέγοντας το όνομά τους Από τη στιγμή που τα παιδιά ξέρουν πώς να γράφουν, μπορούν να συμμετέχουν σε αυτήν την άσκηση. Ζητήστε τους να παρουσιάσουν τα ονόματά τους με όση εκφραστικότητα τα αισθάνονται μέσα τους. Ο στόχος είναι για τα παιδιά να εξερευνήσουν τις ταυτότητές τους και να επιβεβαιώσουν τη δύναμη των ονομάτων τους. Προσκαλέστε τα παιδιά ως εξής: Κοιτάξτε μέσα σας να δείτε αν το κομμάτι του χαρτιού θέλει να είναι ξαπλωμένο πλαγίως, όρθιο ή διαγωνίως… Σε ποιο σημείο του χαρτιού θέλει το όνομά σας να σχεδιαστεί;… Πόσο μεγάλο ή μικρό θέλει να είναι; Τι είδους γράμματα θα ήταν ιδανικά; Τι είδος χρωμάτων ταιριάζει με αυτά τα γράμματα; Πάρτε μια ήσυχη στιγμή να το παρα-
.
Κ εφάλαιο 8
ΑΚΟΥΩ ΚΑΙ ΚΑΘΡΕΦΤΙΖΩ
Μια δασκάλα εκφράζει την εξής απορία: «Κάθε μέρα στην τάξη μου, στην τρίτη δημοτικού, έχω καθιερώσει την ώρα της ομαδικής συζήτησης. Επειδή έχω μια μικρή τάξη, κάθε παιδί μπορεί να πάρει το λόγο. Τα παιδιά είναι περίπου οκτώ χρονών. Πολύ σύντομα τα οκτάχρονα μαθαίνουν να μην διακόπτουν το ένα το άλλο και να αφήνουν τους άλλους να μιλήσουν. Όμως, είναι πάρα πολύ δύσκολο για τα παιδιά να ακούσουν πραγματικά το ένα το άλλο. Έχεις την εντύπωση ότι όταν το παιδί πει την ιστορία του, νιώθει ότι, αφού το ίδιο έχει τελειώσει, δεν υπάρχει λόγος να ακούσει και τους άλλους! Πώς μπορώ να μάθω στα παιδιά να ακούν πραγματικά το ένα το άλλο κατά την ώρα της ομαδικής συζήτησης;» Μια μητέρα ρωτάει: «Ο γιος μου είναι στην τρίτη γυμνασίου. Ποτέ δεν κατάφερα να συζητήσω ο,τιδήποτε μαζί του. Κάθε φορά που προσπαθώ να διαπραγματευτώ μαζί του, με σταματά και μου λέει: “Μαμά είναι αδύνατον να μιλήσει κανείς μαζί σου”. Προσπαθώ να τον ακούσω, αλλά εκείνος κάθε φορά παραπονιέται ότι δεν τον εκτιμώ, ότι έχει μια μάνα που μόνο παραπονιέται. Πώς μπορώ να μιλήσω στο γιό μου;». Υπάρχει αρκετή βιβλιογραφία σχετικά με το πώς ακούμε τα παιδιά (π.χ. «Ο Αποτελεσματικός Δάσκαλος» του Tom Gordon, «Η Συναισθηματική Νοημοσύνη» του Daniel Goleman και το «Πώς να μιλάτε στα παιδιά ώστε να σας ακούν & πώς να τα ακούτε ώστε να σας μιλούν» των Faber & Mazlish). Όλα καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το να ακούτε είναι μια τεχνική πολύ δυνατή, αλλά όχι επαρκώς κατανοητή. Όταν ακούτε δεν αρκεί να προσέχετε τι ρωτάτε ή να νεύετε καταφατικά και να μην λέτε πολλά. Η καλή ακρόαση σημαίνει εδώ ότι δίνετε την προσοχή σας στο παιδί με έναν ιδιαίτερο τρόπο που το βοηθάει να νιώσει ότι το έχουν ακούσει και, ακόμα περισσότερο, ότι το έχουν κατανοήσει. Πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν ότι, και μόνο που δίνετε την προσοχή σας στο παιδί χωρίς κριτική, μπορείτε να διευκολύνετε την ανάπτυξή του. Είναι καταπληκτικό, αλλά αληθινό: όταν ακούτε πραγματικά έναν νέο άνθρωπο, ελευθερώνετε χώρο μέσα του για να βρει τον δρόμο του και για λύσεις που συχνά είναι απρόσμενες και δημιουργικές. Γι’ αυτό, ίσως
.
Κ εφάλαιο 9
Η FOCUSING ΣΤΑΣΗ
Υπάρχει μια ουσιαστική προϋπόθεση προκειμένου να βοηθήσετε ένα παιδί να εστιαστεί κι αυτή είναι να έχετε αναπτύξει τη βασική Focusing στάση. Η αποδοχή του εσωτερικού σας εαυτού σας επιτρέπει να αποδέχεστε και τον εσώτερο εαυτό του παιδιού. Όταν προσκαλείτε το παιδί να μείνει με την βιωμένη του αίσθηση, χρειάζεται να είστε σίγουροι ότι και εσείς μένετε με την δική σας βιωμένη αίσθηση. Καθώς μιλάει, ακούστε το προσεχτικά και με αποδοχή, ακριβώς όπως θα θέλατε να ακούσετε τη δική σας βιωμένη αίσθηση. Εκτός από την αποδοχή του δικού σας εσώτερου βιώματος, υπάρχουν και κάποιες άλλες βασικές έννοιες σχετικές με την Focusing στάση. Να είσαι φιλικός και να εμπιστεύεσαι αυτό που υπάρχει εκεί Χρειάζεται να έχετε εμπιστοσύνη στην εσωτερική σοφία των παιδιών. Η επιθυμία σας είναι να τα βοηθήσετε να την ανακαλύψουν. Εάν μπορείτε να είστε φιλικοί με ό,τι αναδύεται μέσα σας, τότε μπορείτε να είστε φιλικοί και με ό,τι αναδύεται μέσα στα παιδιά. Τα βοηθάτε να πουν στον εαυτό τους: «Γεια σου, φίλε».3 Κρατώντας τη σωστή απόσταση Χρειάζεται, επίσης, να κρατάτε τη σωστή απόσταση. Δεν θέλετε να επιβληθείτε στο παιδί ούτε θέλετε να το πιέσετε. Γι’ αυτό ζητάτε την άδεια του παιδιού σε κάθε βήμα της διαδικασίας. Επειδή πιστεύετε ότι το παιδί έχει μια εσωτερική αίσθηση του σωστού, μπορείτε να εμπιστευτείτε ότι το Focusing, ούτως ή άλλως, συμβαίνει, ακόμα και αν δεν υπάρχει κάποια εμφανής αντίδραση από το παιδί. Μιλάτε όσο το δυνατόν λιγότερο Όχι μόνο κρατάτε την σωστή απόσταση, αλλά μιλάτε και όσο το δυνατόν λιγότερο. Όταν, όμως, μιλάτε, χρησιμοποιήστε ουδέτερη γλώσσα, χωρίς κριτική. Επίσης, ακόμα και αν νιώθετε περιέργεια, δεν εμβαθύνετε στο περιεχόμενο των λόγων του παιδιού. 3. Σ.τ.Ε. Στο πρωτότυπο: «Γεια σου, καλό παιδί». Όμως, στα Ελληνικά, θεωρούμε πως αυτό δεν αποδίδει το ουσιαστικό νόημα.
.
Κ εφάλαιο 10
ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
Η συμβολοποίηση είναι για το παιδί ό,τι είναι για τον ενήλικα η εύρεση ενός συμβόλου για να κρατηθεί στην βιωμένη του αίσθηση. Επιτρέπει στο παιδί να διατηρήσει μια σύνδεση. Καθώς το παιδί συμβολοποιεί, η βιωμένη του αίσθηση γίνεται καθαρότερη και το παιδί τροποποιεί τα σύμβολά του, ώστε να ταιριάζουν με αυτό που συμβαίνει μέσα του. Η ζωγραφική, το σχέδιο, ο πηλός ή ακόμα και η κίνηση, όλα αυτά μπορούν να εκφράσουν μια βιωμένη αίσθηση. Καμιά φορά μπορεί να αναδυθούν και λόγια, αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητο. Η αλλαγή μπορεί να συμβεί ακόμα και όταν δεν υπάρχουν λέξεις για να την περιγράψουν. Όταν δείτε ότι το παιδί είναι σε επαφή με την βιωμένη του αίσθηση, προσκαλέστε το να ζωγραφίσει μέσα από αυτήν. Αυτή είναι η πιο απλή μορφή συμβολοποίησης. Ρωτήστε το ποια χρώματα ταιριάζουν με αυτή την εμπειρία, τι κινήσεις θέλουν να κάνουν τα χέρια του πάνω στο χαρτί. Όταν υπάρχουν πολλά διαφορετικά συναισθήματα, η ζωγραφική επιτρέπει στο παιδί να τα δει όλα συγκεντρωμένα στο χαρτί και να αποκτήσει έτσι μια άλλη οπτική. Σε ένα κάμπινγκ στην Ουγγαρία, μια μητέρα είναι απασχολημένη με το δίχρονο κουφό παιδί της. Ο άλλος της γιος, ο Marc, είναι συνεχώς θυμωμένος. Τη δεδομένη στιγμή, έχει ένα ξέσπασμα θυμού, είναι εντελώς εκτός ελέγχου και η μητέρα του είναι σε απόγνωση. Ζητάει τη βοήθεια της Marta. Η Marta κάθεται στο τραπέζι του πικνίκ, κοντά στον Marc.
Marta: Χμ, είσαι θυμωμένος… Πού έχει καθίσει όλος αυτός ο θυμός μέσα σου;… εδώ; (Δείχνει την κοιλιά του.) Μήπως εδώ; (Δείχνει το στή-
.
Κ εφάλαιο 11
Εισάγοντας το Focusing σε διαφορετικά πλαίσια
Σε όλο τον κόσμο, σε σχολεία, οικογένειες, αλλά και σε μια σειρά από κοινωνικά ιδρύματα, τα παιδιά κάνουν Focusing. Το Focusing γίνεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, σε πολλά διαφορετικά πλαίσια. Αυτό το κεφάλαιο πρόκειται να σας δώσει μια αίσθηση αυτής της ευρύτητας και να δείξει πώς μπορεί να παρουσιαστεί το Focusing σε αυτά τα διαφορετικά περιβάλλοντα. Ποιος κάνει Focusing [εστιάζει, εστιάζεται] με τα παιδιά; Τα μέλη της οικογένειας, ασφαλώς. (Δείτε Κεφάλαιο 12, Ειδικά για Γονείς, σελ. 173188.) Σε κέντρα ημερήσιας φροντίδας [π.χ. σε παιδικούς σταθμούς] το χρησιμοποιούν εκπαιδευτές και σχετικοί επαγγελματίες. Σε σχολεία το εφαρμόζουν δάσκαλοι, εκπαιδευτές αποκατάστασης, ψυχοθεραπευτές, λογοθεραπευτές και διευθυντές. Σε οργανισμούς κοινωνικής πρόνοιας για παιδιά το χρησιμοποιούν συντονιστές ομάδων και κοινωνικοί λειτουργοί. Σε περιβάλλοντα μονάδων υγείας το βρίσκουν χρήσιμο παιδίατροι, νοσοκόμες και φυσικοθεραπευτές. Εν τέλει, το Focusing προσθέτει μια χρήσιμη διάσταση στην παιγνιοθεραπεία (play therapy) και στη θεραπεία μέσω τέχνης (art therapy), δηλαδή σε όλες της εκφάνσεις της ψυχοθεραπείας παιδιών. Ενήλικες που χρησιμοποιούν βασικές Focusing δεξιότητες παρατηρούν θετικές αλλαγές, όχι μονάχα στους ίδιους και στα παιδιά, αλλά, επίσης, παντού σε ολόκληρο το περιβάλλον στο οποίο εφαρμόζεται το Focusing. Αναφέρουν πως είναι ανακουφιστικό να επικοινωνούν μεταξύ τους, όταν η Focusing στάση είναι η βάση της εργασίας αυτής. Επειδή το Focusing καλλιεργεί την εμπιστοσύνη και το σεβασμό, είναι ευκολότερο για τον καθένα να αντιμετωπίζει εκνευρισμούς και να επιλύει διαφωνίες, τη στιγμή που αυτές προκύπτουν. Καθηγητές και άλλοι επαγγελματίες μπορούν να χαλαρώσουν τον έλεγχό τους, καθώς, από τη στιγμή που θα εξοικειωθούν με το Focusing, τα παιδιά μπορούν καλύτερα να επιλύουν προβλήματα – ακόμα και να τα προλαμβάνουν. Σε μια τάξη όπου τα παιδιά έχουν μάθει να εστιάζουν ως ομάδα, ένα αγόρι αρχίζει να εκνευρίζεται με ένα πρόβλημα που δεν μπορεί να λύσει. Ένας από τους φίλους του προχωρά προς τον καθηγητή και λέει: «Με
.
Κ εφάλαιο 12
Ειδικά για Γονείς
Μια μητέρα με κάλεσε στο τηλέφωνο και μου ζήτησε συμβουλές για το τι να κάνει με τα αγόρια της, ηλικίας τριών και τεσσάρων ετών. Της είπα, πρώτα, να παρακολουθήσει ένα μάθημα στο Focusing με παιδιά. Μετά, της είπα να ρωτά τον γιό της, μόλις παραπονιέται για ένα κακό συναίσθημα, να δει αν θα μπορούσε να βρει πού το ένιωθε μέσα στο σώμα του και πώς το ένιωθε εκεί. Μετά απ’ αυτό, θα μπορούσε να φανταστεί να βάζει κάπου έξω απ’ αυτόν αυτό το συναίσθημα, έτσι ώστε να μπορεί να το δει καλύτερα. Μετά από μερικές εβδομάδες, μου είπε την παρακάτω ιστορία: Οδηγούσα το αυτοκίνητο, με τους δύο γιους μου στα πίσω καθίσματα. Ο νεότερος ήταν θυμωμένος, έκλαιγε και φώναζε και ήμουν αναστατωμένη. Δεν μπορούσα να έχω μια ξεκάθαρη ιδέα για το τι συνέβαινε και χρειαζόμουν να συγκεντρωθώ στην οδήγηση του αυτοκινήτου. Ο Joachim, το μεγαλύτερο αγόρι, ρώτησε τον Casimir, τον μικρότερο: Πού νιώθεις το θυμό μέσα σου; Ο Casimir απάντησε ανάμεσα στους βαρείς λυγμούς του: Στο στομάχι μου. Joachim: Πού ακριβώς τον νιώθεις; Casimir: Εδώ, και έβαλε το μικρό του χέρι στο στομάχι του. Joachim: Άφησε το χέρι σου εκεί για λίγο, γιατί έτσι μπορείς να τον νιώσεις καλύτερα. Casimir: Δεν είναι καλά εκεί. Joachim: Τώρα τοποθέτησέ τον έξω… δώσε του μια θέση κάπου… άφησέ τον να φύγει… και θα είσαι χαρούμενος ξανά. Τότε έγινε πολύ ησυχία στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου, τα αγόρια ήταν χαρούμενα και ένιωσα πολύ ανακουφισμένη. Άρχισα με αυτό το παράδειγμα για να δώσω έμφαση στο ότι το Focusing με παιδιά δεν είναι δύσκολο. Ακόμα και οδηγίες από το τηλέφωνο μπορούν να είναι αποτελεσματικές. Και ακόμα και τα παιδιά μπορούν να το μάθουν. (Αυτό το παράδειγμα είναι από το άρθρο Focusing με Παιδιά: Καθοδηγώντας και Διδάσκοντας τα Παιδιά να Εστιάζουν, της Marta Stapert, διαθέσιμο στο: <www.focusing.org/chfc/article_index.html>.)
.
Κ εφάλαιο 13
Πώς Εστιάζουν οι Ενήλικες
Αυτό το κεφάλαιο συνοψίζει τη Focusing διαδικασία για ενήλικες. Το Focusing μπορεί να οριστεί ως το να δίνετε προσοχή σε μια σωματική αίσθηση μιας πλευράς της εμπειρίας σας, η οποία, συχνά, γίνεται αισθητή μονάχα ασαφώς στην αρχή, αλλά μπορεί, επίσης, να είναι μια δυνατή, κατακλυσμική αίσθηση. Μένοντας υπομονετικά και με σεβασμό μαζί με ό,τι αισθάνεστε εσωτερικά, μπορείτε να μάθετε τι έχει να πει η βιωμένη αίσθηση. Αυτό το εσωτερικό «κάτι» αρχίζει να κινείται και να φέρνει αλλαγή σε μικρά βήματα. Θυμηθείτε πως σε αυτή τη διαδικασία το σώμα γνωρίζει ποια κατεύθυνση να πάρει. Αν ακολουθήσετε τις παρακάτω προτάσεις, μπορείτε να το βιώσετε και εσείς οι ίδιοι. Πάρτε το χρόνο σας για να αφήσετε την προσοχή σας να στραφεί εσωτερικά. Γνωρίζετε την αίσθηση που έχετε στο σώμα σας όταν κάτι έχει γίνει… όταν έχετε φροντίσει κάτι που χρειαζόταν να κάνετε; Θυμάστε την ανακούφιση που αισθανθήκατε, όταν φτάσατε κάπου ακριβώς στην κατάλληλη ώρα; Σε αυτές τις στιγμές, κάτι αντιδρά εσωτερικά. Μπορείτε να το νιώσετε καθαρά. Είναι σαν κάτι να αλλάζει ή να διαστέλλεται ή να γίνεται ελαφρύτερο. Πάρτε λίγο χρόνο για να ανακαλέσετε πώς είναι να βρίσκετε κάτι που νομίζατε πως χάσατε ή την αίσθηση της ανακάλυψης πως κάτι δύσκολο στη ζωή σας θα επιλυθεί. Παρατηρείτε κάποια αλλαγή; Αυτό ονομάζεται βιωμένη αλλαγή (felt shift). Είναι μια σωματικά βιωμένη μεταβολή. Με αυτήν την αλλαγή νιώθετε μια αίσθηση ορθότητας και μια ανακούφιση στο σώμα.
.
Παράρτημα
Πρωτόκολλα Σύντομες προτάσεις που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για τα βήματα του Focusing Στρέψε την προσοχή σου μέσα σου. Εξέτασε τι ζητάει την προσοχή σου αυτή τη στιγμή. Πού το νιώθεις αυτό στο σώμα σου και ποια είναι η αίσθηση που δίνει; Άφησε μια λέξη ή εικόνα να έρθει στην επιφάνεια με αυτό. Μείνε με την προσοχή σου μαζί με αυτό. Δώσε του την ευκαιρία να εκφραστεί με μια λέξη, πρόταση, εικόνα, ανάμνηση, επιθυμία, μυρωδιά ή χρώμα. Εξέτασε εάν ταιριάζουν ακριβώς η βιωμένη αίσθηση και το σύμβολο που έχει έρθει, έτσι ώστε η βιωμένη αίσθηση να μπορέσει να αναπτυχθεί περαιτέρω. Δώσε προσοχή στη σωματικά βιωμένη αλλαγή. Αποδέξου ό,τι είναι νέο, ανεξάρτητα από το πόσο μικρό είναι. Κράτησε καλά αυτή τη βιωμένη αλλαγή, έτσι ώστε να μπορείς να την βρεις ξανά. Εάν υπάρχει κάτι που δεν είναι ακόμα σαφές και που θέλεις να επιστρέψεις ξανά σε αυτό, τότε δημιούργησε για εκείνο μια τοποθεσία φανταστική. Άνοιξε τα μάτια σου όταν είσαι έτοιμος γι’ αυτό. Ακούγοντας με τον τρόπο του καθρεφτίσματος Καθρέπτισε τη σωματικά βιωμένη αίσθηση. Καθρέπτισε την ουσία όσων έχουν ειπωθεί. Καθρέπτισε τη συμπεριφορά. Καθρέπτισε με έναν τρόπο συνοπτικό. Καθρέπτισε τη συναισθηματική ποιότητα. Καθρέπτισε την ορατή αλλαγή. Καθρέπτισε κάτι που έχει ανακαλυφθεί. Καθρέπτισε όταν κάτι νέο έρχεται. Προσεκτικά καθρέπτισε ό,τι υποθέτεις πως συμβαίνει εσωτερικά στο παιδί αυτή τη στιγμή…
.
.