Η Άπω Μέθοδος. Οι Αρχές της Επιτηδειότητας. Ο σίγουρος δρόμος ανάπτυξης Κινητικών και Νοητικών Δεξ

Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου

Η ΑΠΩ ΜΕΘΟΔΟΣ Οι Αρχές της

Επιτηδειότητας Ο σίγουρος δρόμος ανάπτυξης Κ ι ν η τ ι κ ώ ν και Ν ο η τ ι κ ώ ν Δεξιοτήτων

Εισαγωγή στην άπω μέθοδο

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή ............................................................................................ 9 Ποιο έργο είπαμε; ............................................................................ 12 Νέες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις ................................................. 29 Θεωρητικές παραδοχές της άπω μεθόδου ................................... 33 Η σκληρή φύση της μάθησης ........................................................ 36 Συνεχείς και Ασυνεχείς προσαρμογές........................................... 36 Ωρίμανση και μάθηση..................................................................... 43 Μεταπαρατήρηση και μετακαθοδήγηση ...................................... 46 ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ .............................................................................. 51

Γλωσσάρι όρων ................................................................................ 79 Επίμετρο: Ορισμοί βάσει δικής μας θεωρητικής έρευνας......... 140 Αγγλο-Ελληνικό Λεξικό όρων ..................................................... 144 Πρόταση-Σχέδιο μελέτης κατά ομάδες συναφών εννοιών ..... 151

7

Κωνσταντίνος Γ. Παπαγεωργίου

8

Εισαγωγή στην άπω μέθοδο

Εισαγωγή

Μ

ελετώντας το κλασσικό έργο του Ερνστ Μάιρ «Η ανάπτυξη της βιολογικής σκέψης», συνάντησα μια

αναλογία που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση. Μεταφερόμαστε σε ένα δάσος, όπου… αλλαγή σαιζόν γαρ, τα ζώα προετοιμάζονται για το χειμώνα. Οι ιδιαίτερες περιβαλλοντικές συνθήκες αυτής ακριβώς της στιγμής, συνθήκες δηλαδή που προαναγγέλλουν αυτή την αλλαγή εποχής, δημιουργούν εσωτερικές αλλαγές στα ζώα τα οποία και καλούνται να προσαρμοστούν στις επερχόμενες ιδιαίτερες συνθήκες του χειμώνα. Όλα τα ζώα λοιπόν ταυτόχρονα βιώνουν την επιρροή του περιβάλλοντος και αντιδρούν άμεσα. Βλέπουμε όμως πως κάποια από αυτά τα ζωάκια, η αρκούδα, τα φιδάκια και οι σκαντζόχοιροι ας πούμε, ετοιμάζονται να περιέλθουν στην κατάσταση μακράς ύπνωσης, γνωστής και ως χειμερία νάρκη. Εντάξει, η αρκούδα, λέει, δεν πέφτει σε χειμερία νάρκη αλλά σε χειμέριο ύπνο. Πάμε όμως παρακάτω.

9

Κωνσταντίνος Γ. Παπαγεωργίου

Άλλα πάλι είδη ετοιμάζονται να μεταναστεύσουν προς πιο εύκρατους προορισμούς. Πληθώρα πουλιών, ψάρια αλλά και έντομα. Μερικά από αυτά θα διανύσουν απίστευτες αποστάσεις: ο σταχτοπετρόκλης (oenanthe oenanthe) θα περάσει από ωκεανούς, παγωμένες εκτάσεις και έρημο για να βρεθεί από μέρη όπως ο Καναδάς και η Κεντρική Ασία στην Υποσαχάρια Αφρική. Ερώτηση Α΄: Ανταποκρίνονται όλα τα είδη των ζώων άμεσα στις αλλαγές του καιρού; Ναι, και μάλιστα, αν καθυστερήσει ο χειμώνας, ή έρθει νωρίτερα, θα ανταποκριθούν αντίστοιχα και όλα αυτά τα είδη καθυστερώντας, ή επισπεύδοντας τις προσαρμογές τους. Ερώτηση Β΄: Μπορούν να επιλέξουν πώς θα ανταποκριθούν; Μπορεί η αρκούδα να επιλέξει να μεταναστεύσει αντί να κοιμηθεί, ή ο σταχτοπετρόκλης να πέσει σε χειμερία νάρκη, έτσι, για αλλαγή; Όχι. Παρότι οι ορμονικές μεταβολές οι οποίες συμβαίνουν μέσα στους οργανισμούς αυτούς είναι σε άμεση συσχέτιση με την εκάστοτε κλιματική συνθήκη, οι προσαρμογές τους δεν είναι άμεσα συνδεδεμένες με το παρόν τους. Οι ειδικές αυτές προσαρμογές έχουν προκύψει μετά από εκατομμύρια έτη εξέλιξης και είναι εξαιρετικά ανθεκτικές στην αλλαγή. Λέει ο Μάιρ λοιπόν, πως για τις διαφορές αυτές που παρατηρούμε, για τις μεν ευμετάβλητες και προσαρμόσιμες πρέπει να αναζητή10

Εισαγωγή στην άπω μέθοδο

ναι πιο εύκολο να μάθεις κάτι από την αρχή παρά να το διορθώσεις». Παίχτες και διανοητές, κολλημένοι σε έναν τρόπο λειτουργίας, ένα modus operanti, όσο περισσότερο εξασκούνται, τόσο περισσότερο βυθίζονται στο βούρκο της μετριότητας, της κακής τεχνικής και της ανισορροπίας, φυσικής τε και νοητικής. Οι εγγύς μέθοδοι είναι τυφλές ως προς το μέλλον. Και επειδή οι άπω μεθοδολογίες χρησιμοποιούν ως μοχλό ανάπτυξης και τις αδυναμίες, με αποτέλεσμα φαινομενικά να καθυστερεί η ανάπτυξη, μπορούν να ονομαστούν τυφλές ως προς το παρόν.

Ωρίμανση και μάθηση Είναι σύνηθες για έναν γονέα να ρωτά μετά από ένα μάθημα «πώς ήταν ο γιος μου σήμερα;» – λες και έχει καν νόημα ένα τέτοιο ερώτημα. Αυτό που έχουμε τόσο στερεοτυπικά αποδεχτεί ως κοινό τόπο είναι θεμελιωδώς προβληματικό. Εκατομμύρια κόσμου σπαταλούν μεγάλα ποσά σε αυθεντίες που προπόνησαν τον τάδε ή τον δείνα παίχτη, ή ακόμα και σε διάσημους πρώην παίχτες, μόνο και μόνο για να ικανοποιήσουν τη ματαιοδοξία τους. Η όλη ιδέα της προπονητικής μονάδας ή της μαθησιακής συνεδρίας εν γένει χρειάζεται να επανακαθοριστεί. Το είδος τους δημοσιοσχεσίτη εκπαιδευτικού ο οποίος εκτελεί μάλιστα και χρέη τουριστικής ατραξιόν πρέπει να αντικατα43

Κωνσταντίνος Γ. Παπαγεωργίου

σταθεί από τον τύπο του επιστήμονα-εκπαιδευτικού. Πολλοί τέτοιοι εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι οι άνθρωποι βελτιώνονται παίζοντας ή αποκτώντας εμπειρία, ή όταν η τεχνική τους (και οτιδήποτε άλλο) ωριμάσουν από μόνα τους. Η φυσική «ξεδίπλωση» των ικανοτήτων του παίχτη χάριν της ωρίμανσής του –ειδικά στις περιπτώσεις όπου παρακάμπτονται οι περιβαλλοντικές επιρροές στο όνομα του ταλέντου και της φυσικής προσαρμογής– είναι εν πολλοίς μια ακόμα φενάκη (δες και Gallahue & Ozmun 1998 σελ. 84). Παρότι η φυσική ωρίμανση είναι σημαντική, εφόσον κάτι που έχει μαθευτεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο αντιστοιχεί σε πολύπλοκα κινητικά προγράμματα ή βαθιές λεκάνες ελκυστών, πώς γίνεται να αλλάξει αυτό μαγικά και από μόνο του αργότερα; Σχετικά με την αξία της (ρητής) γνώσης για την απόδοση, μην ξεχνάτε πως οι θεατές είναι εμπειριστικοί ειδικοί (experiential experts) σε ορισμένες πλευρές της απόδοσης και μπορούν π.χ. να διακρίνουν τις καλές από τις κακές τεχνικές / τακτικές επιλογές (βλ. για παράδειγμα Hill & Schneder 2006 σελ. 672-673). Οι εκπαιδευτικοί, όμως, δεν είναι απλοί θεατές και θα πρέπει να ενεργούν αντίστοιχα με την ιδιότητά τους. Μήτε είναι απλά παίχτες, και αντιστρόφως, η δυνατότητα που έχουν να εκτελούν τη δεξιότητα που διδάσκουν δεν είναι πρόκριμα για την εκπαιδευ44

Εισαγωγή στην άπω μέθοδο

Νευρογλωσσολογικός Προγραμματισμός (NLP). Τεχνικές οι οποίες μέσω του λόγου (ομιλία), χρήσει της φαντασίας και τεχνικών όπως η ύπνωση, αλλάζουν τον προγραμματισμό του εγκεφάλου. Συνήθως με στόχο να γίνει πιο λειτουργικός και αποτελεσματικός. Νοερή προπόνηση / εξάσκηση (mental training): η δομημένη εξάσκηση ψυχολογικών δεξιοτήτων με σκοπό τη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης. H νοερή προπόνηση περιλαμβάνει τεχνικές όπως: 1) ιδεοκινητική προπόνηση, 2) αυτό-διάλογο, 3) τεχνικές χαλάρωσης, 4) τεχνικές συγκέντρωσης, 5) ρουτίνες. Οφέλη / σκοποί: 1) ρύθμιση διέγερσης, 2) ανάπτυξη αυτοπεποίθησης, 3) χτίσιμο κινήτρων, 4) ρύθμιση προσοχής 5) αποφόρτιση από διάφορα άγχη – χαλάρωση. [βλ. και ψυχολογική προετοιμασία, ιδεοκινητική προπόνηση, χαλάρωση, ρουτίνες] Όγκος προπόνησης (training load): το φορτίο (μετρούμενο σε χρόνο ή ενέργεια) εξάσκησης το οποίο ο αθλητής καλείται να διεκπεραιώσει σε μια συνεδρία. Ολική εξάσκηση (whole practice): ο τρόπος κατάτμησης μιας ενέργειας κατά τον οποίο η ενέργεια εξασκείται ως ένα αδιάσπαστο όλον – όπως θα χρησιμοποιηθεί και εν δράσει. Θεωρείται (γενικά) ως βέλτιστος τρόπος εξάσκησης. [αντίθετο: μερική εξάσκηση]. Ομάδα (team): είναι η συνάθροιση (3 ή περισσότερων) 119

Κωνσταντίνος Γ. Παπαγεωργίου

ατόμων με τυπική κοινωνική δομή στην οποία κάθε άτομο: 1) έχει συνείδηση της παρουσίας των άλλων μελών και της ομάδας εν συνόλω (αυτοπροσδιορισμός) έχοντας 2) ταυτόχρονα υποδυθεί μια κοινή ταυτότητα, και πολλές φορές και ένα ρόλο 3) αλληλεπιδρά με τα άλλα άτομα της ομάδας, 4) εξαρτάται ως ένα βαθμό από τα άλλα μέλη της ομάδας, 5) έχει συγκεκριμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Σημαντικό χαρακτηριστικό της ομάδας είναι φυσικά και η ύπαρξη στόχου. Εξωτερικά, σημαντικό μπορεί να είναι η αναγνώριση από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο της ύπαρξης της ομάδας (ετεροπροσδιορισμός). [βλ. και συνοχή ομάδας]. Οπτικο-χωρικό σημειωματάριο (visuo-spatial sketchpad): είναι ένα υποσύστημα της μνήμης εργασίας το οποίο αποθηκεύει οπτικές και χωρικές πληροφορίες (οπτικές εικόνες, νοητικούς χάρτες κτλ.). [βλ. επίσης φωνολογικό βρόχο και επεισοδιακό ταμιευτή]. Οργάνωση έργου (task organization): ο βαθμός κατά τον οποίο τα διάφορα τμήματα μιας δεξιότητας αλληλοσυσχετίζονται και η απόδοση στο έργο εξαρτάται από το βαθμό επιτυχούς ενσωμάτωσης των εν λόγω μερών. Όσο μεγαλώνει ο βαθμός οργάνωσης του έργου, τόσο δυσκολότερα μπορεί να διασπαστεί η κίνηση και να μελετηθεί μερικά (βλ. μερική εξάσκηση, ολική εξάσκηση).

120

Εισαγωγή στην άπω μέθοδο

Ορμoνικό σύστημα – βλ. Ενδοκρινικό σύστημα. Παγίωση (consolidation): η διεργασία κατά την οποία ένα νέο μνημονικό ίχνος μεταφέρεται στη μνήμη μακράς διαρκείας (long-term memory). Θεωρείται απαραίτητη διεργασία για μάθηση, και εάν εμποδιστεί (π.χ. φαρμακευτικά), δεν συντελείται μάθηση. [βλ. και επαναπαγίωση, μνήμη]. Παιδαγωγική θεάτρου (theatre pedagogy): σύνολο τεχνικών δανεισμένες από το θέατρο η εφαρμογή των οποίων έχει ως σκοπό τη μάθηση και τη θεραπεία. Παρεγκεφαλίδα (cerebellum): η περιοχή του εγκεφάλου που συντονίζει και ρυθμίζει τη μυϊκή δραστηριότητα, και ειδικότερα, αλλά όχι μόνο, τη στάση και τις λεπτές κινητικές δεξιότητες. Εμπλέκεται στη μάθηση αλληλουχιών (κινητικών και νοητικών), αλλά και πολλών άλλων νοητικών και κινητικών λειτουργιών. [βλ. και συντονισμός].

121