Ha!art nr 39, temat numeru: kino niezależne [fragmenty] by Korporacja Ha!art

HA!ART 104

POSTDYSCYPLINARNY MAGAZYN O KULTURZE WSPÓŁCZESNEJ

☂

KI NO NIE ZA LEŻ NE

ISSN 1641-7453 � KRAKÓW 2012 � NAKŁAD 1200 EGZEMPLARZY � CENA: 12 ZŁ (W TYM 5% VAT)

K I N O N I E Z A LEŻ_NE

_SPIS TREŚCI

4_GRZEGORZ STĘPNIAK p Loser Like Me? Geek Cinema, queerowa sztuka przegrywania i normatywność amerykańskiego kina niezależnego 16_MAŁGORZATA RADKIEWICZ p Kino queer w stylu vintage. O filmach Xaviera Dolana 24_MATUSZ MAREK p Najlepszą obroną jest Karate 33_JUSTYNA MANIAK p Miejsce kobiet w amerykańskim kinie niezależnym 45_JOANNA DZIWAK p Gry losowe. Odcinek 38. 48_DANIEL KOT p Kierunkowy 0-22. Odcinek 2. Nic się nie dzieje 52_JAN BIŃCZYCKI p Zupełnie inny Kraków 60_JULIA ORSZ WOLF p Wars Wojny 69_ŁUKASZ WOJTYSKO p Pozdrowienia z Niecki 76_ZENON FAJFER p Sonetrix 80_MAJA STAŚKO p wiersze 82_PIOTR MACIERZYŃSKI p wiersze 86_TOMASZ DALASIŃSKI p wiersze 90_TOMASZ PUŁKA p Vida local [fragment] 94_ARKADIUSZ WIERZBA p Słowo od tłumacza: 11 powodów, dla których musiałem przetłumaczyć Šamana 98_BIOGRAMY

HA!ART

POSTDYSCYPLINARNY MAGAZYN O NOWEJ KULTURZE ✚ KRAKÓW 2012 — NR 39

✉ redakcja@ha.art.pl ISSN 1641-7453 Nakład ✚ 1200

WYDAWCA: Korporacja Ha!art pl. Szczepański 3a ✚ 31-011 Kraków ✉ www.ha.art.pl

REDAKCJA Piotr Marecki — redaktor naczelny ✉ piotr.marecki@ha.art.pl Łukasz Podgórni — sekretarz ✉ lukasz.podgorni@ha.art.pl

FUNDACJA KORPORACJA HA!ART Fundatorzy ✚ Piotr Marecki, Jan Sowa Rada ✚ Małgorzata Mleczko, Patrycja Musiał, Jan Sowa (Przewodniczący) Zarząd ✚ Grzegorz Jankowicz (Wiceprezes), Piotr Marecki (Prezes)

REDAKCJA WYDAWNICTWA

Katarzyna Bazarnik i Zenon Fajfer liberatura ✚ Daniel Cichy linia muzyczna ✚ Iga Gańczarczyk linia teatralna ✚ Grzegorz Jankowicz linia krytyczna, proza obca ✚ Piotr Marecki seria prozatorska, poetycka, literatura non-fiction ✚ Kuba Mikurda linia filmowa ✚ Przemysław Pluciński teoria i praktyka ✚ Jan Sowa linia radykalna, teoria i praktyka ✚ Ewa Małgorzata Tatar linia wizualna ✚

KOREKTA Aleksandra Pieńkosz, Łukasz Podgórni, Michał Sowiński

PROJEKT GRAFICZNY Janota ✉ janota.katarzyna@gmail.com

DRUK PW Stabil ✚ ul. Nabielaka 16 ✚ 31-410 Kraków

DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO

R E S O L ? E M E K I L 4

GRZEG

A I N P Ę T ORZ S

ANIA W Y R G E Z R UKA P ALEŻNEGO T Z Z E S I N A A W N O I A, QUEER ERYKAŃSKIEGO K M E N I C K E GE WNOŚĆ AM Y T A M R O I N

▶ Fat Girls: bycie wykluczonym geekiem jest tylko fazą przejściową na drodze ku normatywnemu dorosłemu życiu.

LOSER LIKE ME | GRZEGORZ STĘPNIAK

Tytuł tego artykułu odwołuje się do piosenki Loser Like

pokazywany jest jako „loser” – przegrany, któremu nic

Me, śpiewanej przez dzieciaki z bijącego rekordy popular-

nie wychodzi i który nie cieszy się zbytnią sympatią ze

ności serialu stacji Fox – Glee. Produkcja opowiada o gru-

strony rówieśników. Sytuację pogarsza fakt, że w miej-

pie niedopasowanych nastolatków z liceum w miasteczku

scowym liceum występowanie w zespole jest odbierane

Liama, w stanie Ohio, których największą radością jest

jako największy przejaw frajerstwa.

występowanie w szkolnym zespole wokalno-tanecznym.

p Nawet cheerleaderki i futbolowi gracze po przystą-

Ekipa składa się z kujonów, frajerów, aż nadto ambitnych

pieniu do śpiewającej ekipy tracą gwałtownie swoje

uczniów-karierowiczów, dwóch gejów, lesbijki, biseksu-

wysokie dotychczas towarzyskie notowania. Jedyną

alnej dziewczyny, Afroamerykanki, dwójki Amerykanów

nadzieją, jaka majaczy na horyzoncie, jest szansa na

azjatyckiego pochodzenia, a w ostatnio emitowanym

wygranie regionalnego konkursu szkolnych zespołów

trzecim sezonie serii dołączył do nich przebywający na

wokalnych. I kiedy w połowie drugiej serii nastolatki z Glee

wymianie chłopak z Irlandii. Już w tym krótkim opisie

śpiewają specjalnie dla nich skomponowany numer,

widać jedną z naczelnych zasad konstrukcyjnych przy-

właśnie Loser Like Me (do tej pory w serii pojawiały się

świecających twórcom serialu, a mianowicie – stworzenie

wyłącznie covery bądź to broadwayowskich szlagierów,

świata z wykluczonych, ze względu na rozmaicie pojmo-

bądź młodzieżowych hitów wprost z list przebojów),

wane rodzaje inności, jednostek. W dodatku scenarzy-

w dodatku występują z nim na dorocznym konkursie,

ści nie wahają się pogrywać z kliszami i stereotypami

starając się przekonać widzów, że w każdym z nas tkwi

kulturowymi czy rasowymi, ośmieszając nietolerancję

„loser”, widać wyraźnie, że przyświecającym im celem

amerykańskiego społeczeństwa.

jest wygrana. Bycie przegranym zostaje więc ukazane jedynie jako faza przejściowa na drodze do osiągnięcia

JEDNYM Z HASEŁ REKLAMUJĄCYCH SERIĘ, KTÓRE

sukcesu, który paradoksalnie może zostać ufundowany

ZRESZTĄ STAŁO SIĘ JUŻ ŁATWO IDENTYFIKOWALNYM

na ostentacyjnej celebracji porażki i własnego frajerstwa.

SLOGANEM, JEST PYTANIE „ARE YOU A GLEEK?”.

Ostateczny wydźwięk serialu niczym nie różniłby się od morału, jaki od kilkudziesięciu lat serwuje nam amerykań-

Słowo „gleek” stanowi oczywiście wariację na termin

skie tradycyjne (choć nie tylko) kino – wystarczy czegoś

„geek”, który łączy się z frajerstwem, przegrywaniem,

bardzo chcieć i ciężko na to pracować, a wygrana stanie

odstawaniem od ogólnie przyjętych norm. Postać ge-

się udziałem nawet największych fajtłapów.

eka stała się jednym z fenomenów kulturowych ostat-

Wspominam o serialu Glee, bo mimo tego jak się rekla-

nich lat, a szybki rozwój technologiczny doprowadził

muje, w bardzo normatywny sposób podchodzi do polityki

do wykształcenia się typowo „geekowych” zajęć, które

sukcesu oraz prezentuje motyw porażki. To zupełnie ina-

w pierwszej mierze łączą się z przesiadywaniem przez

czej niż Judith „Jack” Halberstam, gość specjalnej sekcji te-

długie godziny przed ekranem komputera. Niezwykle

gorocznej edycji OFF PLUS CAMERA, Międzynarodowego

popularne stały się geekowe stroje i akcesoria – okulary

Festiwalu Kina Niezależnego – Geek Cinema. Pomysł

w grubych oprawkach, spodnie w kant, kujońskie swetry.

na zorganizowanie tego rodzaju prezentacji, skupionej

Zwłaszcza hipsterzy na całym świecie upodobali sobie

wokół postaci geeka i próby naświetlenia jego filmowych

tego typu styl. Do popularyzacji postaci geeka walnie

reprezentacji z jak największej ilości perspektyw zbiegł się

przyczynił się właśnie serial Glee. Każdy z jego bohaterów

w czasie z wydaniem przez Halberstam głośnej książki The

GRZEGORZ STĘPNIAK | LOSER LIKE ME

Queer Art of Failure (Queerowa Sztuka Przegrywania).

który polega na odstawaniu od ogólnie przyjętych norm,

Moim celem, jako pomysłodawcy tego przeglądu, było

umożliwieniu zaistnienia nowego porządku społecznego

z jednej strony ukazanie dość typowych postaci geeków

oraz obaleniu normalizującego i dyscyplinującego społe-

i przegranych, a z drugiej natomiast próba ukazania

czeństwo oddziaływania wszechobecnej polityki sukcesu

genderowych i rasowych uwikłań wokół tego problemu

i pozytywnego myślenia.

– w końcu geek kojarzy się i jest najczęściej przedsta-

Halberstam wychodzi w swojej pracy od słynnego zdania

wiany jako biały, młody mężczyzna, a więc przedstawiciel

Qunetina Crispa, genderowego rebelianta, drag queen,

uprzywilejowanej warstwy społeczeństwa, który może

aktora: „Jeśli za pierwszym razem nie powiedzie ci się,

„pozwolić sobie” na chwilowe odstępstwa od normy. Mój

być może porażka jest twoim stylem”2.Ta wypowiedź

wybór prezentowanych filmów ze względu na charakter

w oczywisty sposób pogrywa ze znanym powiedzeniem,

festiwalu został ograniczony do tzw. „kina niezależnego”,

które głosi, że jeśli za pierwszym razem nie uda się czegoś

w dodatku do takich produkcji, które nie znalazły się

osiągnąć, należy próbować bardziej i bardziej.

nigdy w regularnej dystrybucji kinowej w Polsce. I choć

Tymczasem Crisp, z właściwym sobie przewrotnym dow-

nie zgadzam się z romantycznym paradygmatem, w ja-

cipem, twierdzi, że należy „dać sobie spokój” i zacząć

kim tkwi wciąż przeważająca część krytyków filmowych

celebrować własną przegraną. Halberstam wykorzystuje

w Polsce, który wiąże się z binarnym podziałem kina

to zdanie, żeby zaproponować nieco odmienne spojrze-

na mainstreamowe i niezależne (jak chociażby Piotr

nie na wszechobecną politykę sukcesu i optymizmu od

Mirski, który w swojej recenzji festiwalu opublikowanej

tego lansowanego w mediach, w życiu codziennym, na

w czerwcowym numerze miesięcznika Kino skarży się

uczelniach czy w pracy. Analizuje dzieła wysokiej i niskiej

nie niedostateczną „niezależność” pokazywanych na OFF

kultury, wyszukane teorie humanistyczne, ale i tzw.

PLUS CAMERA produkcji)1, to jednak chciałbym w tym

„wiedzę powszechną”, popkulturę i ezoteryczne praktyki

tekście pokazać postępującą „mainstreamizację” i nor-

po to, żeby znieść binarne opozycje między sztuką a ży-

malizację amerykańskiego kina niezależnego w oparciu

ciem, praktyką i teorią, myśleniem i działaniem, a przede

o kulturową krytykę filmów, jakie znalazły się w sekcji

wszystkim – zaproponować chaotyczną rzeczywistość

Geek Cinema.

wyłaniającą się z wiedzy i niewiedzy.

Jako narzędzie teoretyczne, które prezentuje znacznie

Wyłożone w The Queer Art of Failure teorie mówią-

bardziej subwersywną stronę tego samego „medalu”,

ce o queerowym potencjale tkwiącym w przegrywaniu,

tzn. ukazywanie rozmaitych modeli przegranej i odsta-

niewiedzy, zapominaniu czy ignorancji (które – jak wpaja

wania od reguły heteronormatywnego, kapitalistycznego

nam wszechobecna i heteronormatywna z gruntu poli-

społeczeństwa, posłużą mi niektóre tezy Halberstam

tyka sukcesu – są przeszkodą na drodze do osiągnięcia

wyłożone we wspomnianej już książce.

spełnienia), zostają skonfrontowane z dzisiejszą sytuacją

p Prof. Halberstam, jeden z najbardziej wpływowych te-

ekonomiczno-polityczną.

oretyków Queer Studies na świecie, proponuje odmienne,

Halberstam zaznacza, że jeśli faktycznie sukces wymaga

afirmatywne spojrzenie na problematykę porażki i prze-

aż tak wiele wysiłku i nakładu pracy, być może porażka

grywania, poszukując w nich queerowego potencjału,

jest łatwiejsza i pociąga za sobą inny rodzaj nagrody: „(…)

Por. Piotr Mirski, Między podziemiem a multipleksem, [w:] „Kino” 2012, nr 6, s. 44-47.

Quentin Crisp, The Naked Civil Servant, tłum. własne, New York 1968.

LOSER LIKE ME | GRZEGORZ STĘPNIAK

porażka pozwala uciec nam przed karzącymi normami,

modułom i podziałom na dyscypliny. Jak pisze w zakoń-

które dyscyplinują zachowanie i zarządzają rozwojem

czeniu wstępu do The Queer Art of Failure:

człowieka każąc nam przebyć drogę od chaotycznego dzieciństwa do uporządkowanej i przewidywalnej do-

„TO KSIĄŻKA O ALTERNATYWNYCH SPOSOBACH

rosłości. Porażka pozwala zachować cudowną anarchię

WIEDZY I BYCIA, KTÓRE NIE SĄ NADMIERNIE OP-

dzieciństwa i zaburza sztywny podział między dorosły-

TYMISTYCZNE, ALE RÓWNIEŻ NIE SĄ W CAŁOŚCI

mi a dziećmi, między wygranymi a przegranymi. I choć

ZANURZONE W NIHILISTYCZNYCH KRYTYCZNYCH

oczywiście porażka wiąże się z szeregiem negatywnych

ŚLEPYCH ZAUŁKACH. TO KSIĄŻKA O PRZEGRYWA-

uczuć w rodzaju zawiedzenia, rozpaczy czy rozczarowa-

NIU DOBRZE, PRZEGRYWANIU CZĘSTO I UCZE-

nia, to stwarza również możliwość wykorzystania tych

NIU SIĘ, UŻYWAJĄC SŁÓW SAMUELA BECKETTA,

negatywnych afektów do rozsadzenia toksycznej pozy-

JAK PRZEGRYWAĆ LEPIEJ”5.

tywności współczesnego życia”3. Zdaniem Halberstam ta „toksyczna pozytywność” przyczynia się do produkcji

Jedną z lekcji „dobrego modelu” porażki jest analiza ani-

wiedzy i władzy oraz do jej normalizującej dystrybucji

mowanych filmów, wykorzystujących technologię CGI,

w obrębie społeczeństw kapitalistycznych, zwłaszcza,

jakie stały się kulturowym hitem ostatnich kilkunastu lat

kiedy „banki, które ograbiły zwykłych obywateli zostały

i doprowadziły do całkowitego przeformułowania nie tylko

obwołane «zbyt dużymi, żeby zawieść», a ludzie, którzy

formy tradycyjnych animacji, ale i ich treści. Część z nich

wykupili wadliwe hipoteki są po prostu za mali, żeby się

powstała w studiu Pixar, a wszystkie z analizowanych

nimi przejąć” .

w The Queer Art… proponują wizję świata wyłaniają-

Porażka ma więc być rodzajem antidotum nie tylko

cego się po rożnych rodzajach rewolucji – kurczaków

na skostniałe normy wychowania i dyscyplinowania

(Uciekające kurczaki), potworów (Potwory i spółka),

obywateli, ale może również przyczynić się do otwarcia

pszczół (Film o pszczołach), zabawek (Toy Story) czy

nowych perspektyw, jeśli idzie o krytykę i stworzenie

pingwinów (Happy Feet: tupot małych stóp). Halberstam

alternatyw dla pogrążonego w kryzysie ekonomicznym

tworzy dla tego gatunku specjalną nazwę – „Pixarvolt”,

kapitalistycznego systemu.

która łączy technologię, w jakiej zostały nakręcone z ich

p Halberstam tworzy rodzaj „niskiej teorii”, a sam ter-

tematem („revolt” – rewolucja).

min wypożycza z pism Stuarta Halla, który postuluje, że

Zauważa, że pewne motywy, które nigdy nie pojawiłyby

teoria jest czymś bez końca i staje się drogą do czegoś

się w filmach dla dorosłych, tutaj stają się kluczowe dla

innego. Świadomie i prowokacyjnie zderzając pisma

powodzenia całej fabuły (jak chociażby wizja feministycz-

Michela Foucaulta, Waltera Benjamina, Zygmunta Freuda

nej utopii w Uciekających kurczakach). Halberstam pisze

(by wymienić tylko kilka nazwisk uznanych uczonych)

o tym nowym „subgatunku”: „Co więcej, i co może nawet

z frywolnymi i radosnymi przykładami zaczerpnięty-

bardziej zaskakujące, filmy Pixarvolt tworzą subtelne,

mi garściami z popkultury, Halberstam pokazuje nowe

ale i dosłowne koneksje pomiędzy wspólnotową rewoltą

możliwości organizowania wiedzy wbrew sztywnym

i queerowym ucieleśnieniem i poprzez to wyrażają cza-

sem stojące w opozycji do zasad zdrowego rozsądku Judith „Jack” Halberstam, The Queer Art Of Failure, tłum. własne, Durham and London: Duke University Press 2011, s. 3. 4 Ibidem, s. 4. 3

związki między queer a socjalistyczną walką na sposoby, 5

Ibidem, s. 24.

MAŁGORZATA RADKIEWICZ | KINO QUEER W STYLU VINTAGE

KINO QUEER W STYLU VINTAGE. O f ilmach Xaviera Dolana p Małgorzata Radkiewicz P

KINO QUEER W STYLU VINTAGE | MAŁGORZATA RADKIEWICZ

W latach dziewięćdziesiątych XX wieku na obszarze kina

W WYŚNIONYCH MIŁOŚCIACH (LES AMOURS IMA-

queer zaznaczyły się wyraźnie dwa równoległe nurty.

GINAIRES, 2010) DOLAN PONOWNIE POJAWIŁ SIĘ

Cinema, obejmujący filmy niezależnych twórców, reali-

MIŁOSNEGO TRÓJKĄTA OPOWIEDZIEĆ O POTRZE-

Pierwszy, wyodrębniony przez krytyków, to New Queer

PO OBU STRONACH KAMERY, BY W KONWENCJI

zujących autorskie wizje odmienności – widzenia świata,

BIE UCZUCIOWEGO ZAANGAŻOWANIA I TOWA-

literackich i artystycznych tradycji, (swojej) tożsamości

RZYSZĄCYCH MU NAMIĘTNOŚCIACH. POŁĄCZENIE

i seksualności.

GŁÓWNEGO WĄTKU FABULARNEGO Z WYWIADAMI,

Drugi nurt, rozproszony i niespójny, tworzyły filmy trans-

KTÓRE ZAINSCENIZOWAŁ NA PLANIE NA WZÓR

genderowe, wprowadzające problem transseksualności

AUTENTYCZNYCH ROZMÓW, POZWOLIŁO MU ZA-

i transwestytyzmu w miejsce uwielbianej przez kino

PREZENTOWAĆ RÓŻNE FORMY MIŁOSNYCH RELACJI

przebieranki płciowej (crossdressingu).

I SPOSOBÓW ICH PRZEŻYWANIA.

▶ W twórczości Xaviera Dolana można odnaleźć echa obu tych tendencji, jednak jego filmom bliżej do współ-

Takie zwielokrotnienie punktów widzenia na miłość oraz

czesnej interpretacji queerowości, akcentującej nienor-

związanych z nią osobistych doświadczeń było spo-

matywność i różnorodność zarówno filmowego stylu

sobem na oderwanie uwagi od dwojga, jak ich określa,

oraz reprezentacji, jak i odbioru. Oblicza kina queer

szalonych bohaterów. Jak mówi: „Chciałem poszerzyć

określa obecnie potrzeba wielorakich wzorców tożsa-

trochę perspektywę, wprowadzając inne warianty i nieco

mości i związanych z nimi sposobów (samo)identyfikacji.

zróżnicowania do tematu”1.

Charakteryzuje ona także zjawisko queerowych kultur

Obsadzenie samego siebie w głównych rolach w dwóch

młodzieżowych (youth queer culture), do którego można

kolejnych filmach reżysera nadaje im charakter auto-

przypisać kanadyjskiego reżysera i jego bohaterów.

biograficzny. W wywiadach podkreśla on jednak, że

Na filmografię Dolana składają się trzy tytuły, które,

obie opowieści to efekt kreacji, natomiast wszystkie

choć odmienne, wyznaczają obszar jego zaintereso-

zawarte w nich sytuacje, kwestie i anegdoty są w ja-

wań oraz estetycznych poszukiwań. Zabiłem swoją

kiś sposób częścią jego własnej historii – jest bowiem

matkę (J’ai tué ma mère, 2009) był dla niego debiutem

twórcą dokonującym „recyklingu kawałków i części ze

reżyserskim, scenariuszowym i producenckim, sam

swojego własnego życia”2.

wystąpił w nim w głównej roli, a ponadto przygotował

Film Na zawsze Laurence (Laurence Anyways, 2010)

dekoracje oraz kostiumy. Całość sfinansował po części

łączy problematykę z wcześniejszych filmów, będąc

z własnych pieniędzy, zarobionych podczas występów

opowieścią o niespełnionej – czy też „spełnionej inaczej”

w filmach młodzieżowych. Autorski charakter ma rów-

– miłości, a zarazem o nieprzystosowaniu i potrzebie

nież narracja filmu, zbudowana wokół młodego bohatera

odnalezienia swojej tożsamości. Pierwszy zarys fabuły

– nastoletniego geja, przeżywającego konflikty z mat-

zrodził się na planie Zabiłem moją matkę, gdzie Dolan

ką. Spontaniczne, emocjonalne dialogi i ekspresyjne

usłyszał opowieść garderobianej o jej partnerze, któ-

zachowania bohaterów sprawiają, że łącząca ich relacja

ry nagle zapragnął zmienić płeć i stać się kobietą. Ze

wykracza poza schemat synowsko-matczynej więzi.

Deenah Volmer, How Xavier Dolan Plays the Triangle: http://www.interviewmagazine.com/film/2011-02-22/ xavier-dolan-heartbeats/ (20.09.2012) 2 Ibidem. 1

MAŁGORZATA RADKIEWICZ | KINO QUEER W STYLU VINTAGE

spontanicznego zapisu tej historii zrodził się scenariusz

gatunkowi albo stylowi”3 – podkreśla. Nawet jeśli brak

filmu o Laurencie Ali, zdecydowanym zmienić swoją

bezpośrednich powiązań między twórcą Wyśnionych

płciową tożsamość, by w pełni rozwinąć się w kobiecym

miłości a kinem queer lat dziewięćdziesiątych, to dekada

wcieleniu. Jest to równocześnie opowieść o konsekwencjach, jakie ta zaskakująca decyzja ma w życiu osobistym bohatera oraz jego partnerki Fred. Akcja

ta tworzy ciekawą ramę dla interpretacji jego filmów.

Zjawisko New Queer Cinema (NQC), które zostało wyodrębnione przez Ruby B. Rich4, jest z definicji niejed-

rozpoczyna się na początku lat dziewięćdziesiątych

norodne, jednak analiza najbardziej reprezentatywnych

i poprzez szereg luźno splecionych epizodów, rozwija

tytułów pozwala wskazać na dominujące w nim stra-

się niczym pamiętnikarska rejestracja ewoluowania

tegie oraz rozwiązania estetyczne. Należy pamiętać, że

genderowej tożsamości postaci.

nurt NQC to nie tylko konkretne realizacje, ale także cała kultura filmowa, jaka narodziła się na festiwalach i roz-

ZA WSPÓLNY TEMAT WSZYSTKICH SWOICH FIL-

przestrzeniła dzięki kinom studyjnym, prezentującym

MÓW DOLAN UWAŻA MIŁOŚĆ NIEMOŻLIWĄ, KTÓ-

queerowe produkcje. Nie przez przypadek Na zawsze

RA POJAWIA SIĘ MIĘDZY NASTOLATKIEM A JEGO

Laurence został uznany za najlepszy film na festiwalu

MATKĄ, PRZYJACIÓŁMI ULEGAJĄCYMI UROKOWI

w Toronto – tu bowiem, a także w Sundance, Londynie

PIĘKNEGO NIEZNAJOMEGO CZY MIĘDZY SZALONY-

i Berlinie, dwadzieścia lat wcześniej najpełniej zaistniały

MI KOCHANKAMI PRZEŁOMU LAT OSIEMDZIESIĄTYCH I DZIEWIĘĆDZIESIĄTYCH, MAJĄCYCH WIELKIE OCZEKIWANIA WOBEC SWOJEGO ŻYCIA, LECZ IDĄCYCH NA KOMPROMIS, WYNIKAJĄCY Z POTRZEBY SZCZEROŚCI I AUTENTYCZNOŚCI – TAK W ZWIĄZKU,

nowe, queerowe trendy w filmowej reprezentacji.

Termin New Queer Cinema ma charakter historyczny

i obejmuje dokonania niezależnych twórców z Europy Zachodniej oraz Ameryki z pierwszej połowy lat dziewięćdziesiątych XX wieku.

JAK I WOBEC SAMYCH SIEBIE. POWSTANIE TEORII QUEER I ZWIĄZANEJ Z NIĄ Pierwszy i drugi film przyniosły Dolanowi nagrody dla

REFLEKSJI WOKÓŁ NIENORMATYWNEJ TOŻSAMOŚCI

młodych twórców na festiwalu w Cannes, za trzeci

ZNALAZŁO ODZWIERCIEDLENIE W PRACACH WIDEO

zdobył tam Queerową Palmę, podsumowującą niejako

ORAZ FILMACH, KTÓRYM CZĘSTO TOWARZYSZYŁY DZIAŁANIA ICH AUTORÓW W PRZESTRZENI PUB-

interesującą go tematykę oraz jego dotychczasowy styl.

LICZNEJ. WIELU Z NICH BYŁO ZAANGAŻOWANYCH �TRADYCJA NEW QUEER CINEMA

W POLITYCZNĄ WALKĘ O PRAWA SPOŁECZNOŚCI LGBT LUB EDUKACJĘ ZWIĄZANĄ Z PROBLEMATYKĄ

W wywiadach Dolan oświadcza, że nie ma żadnej filo-

AIDS, A SWOJE PRACE TRAKTOWALI JAKO RODZAJ

zofii ani dogmy, z którą identyfikowałby się jako twórca.

PUBLICYSTYCZNEJ WYPOWIEDZI.

„Raczej robię to w naturalny sposób, próbując odnaleźć podstawowe uczucia jak wolność i miłość. Nie należę do żadnej szkoły, ani kliki, ani getta. Nie mam żadnych ustalonych idei. Staram się podporządkować historii, a nie

Ibidem. Ruby B. Rich, New Queer Cinema, „Sight and Sound” 1992, No 2. 3 4

Miejsce kobiet

w amerykańskim kinie niezależnym

p JUSTYNA MANIAK P

JUSTYNA MANIAK | MIEJSCE KOBIET W AMERYKAŃSKIM KINIE NIEZALEŻNYM

Kino niezależne w Stanach Zjednoczonych „rodzi się”

tematykę2. Innymi znaczącymi reżyserkami były: Ida

na festiwalu w Sundance, stworzonym przez Roberta

Lupino (1918-1995), czołowa postać środowiska filmo-

Redforda. To właśnie tam odkrywa się debiutujących

wego Stanów Zjednoczonych lat pięćdziesiątych, oraz

reżyserów oraz nowe nurty w independent cinema.

Barbara Hammer (1939, –) której fabuły skupiały się

Podczas pierwszych edycji festiwalu dominowały fa-

na tematyce homoerotycznej. Działalność tej artystki

buły stworzone przez mężczyzn, jak na przykład Seks,

zaliczamy do Queer Cinema, czyli nurtu zajmującego

kłamstwa i kasety video (Sex, Lies and Videotape, 1989)

się problematyką „inności”3. Jedną z ważniejszych dla

Stevena Soderbergha, dzieła Jima Jarmusha, Spike’a Lee,

amerykańskiego kina niezależnego postaci była także

Johna Saylesa czy Gusa Van Santa. W tym filmowym

Julie Dash (1952, –): „Czarna reżyserka, feministka

światku znalazła się również nisza dla kobiet, które

i rzeczniczka wszelkiej Inności”4.

tworzyły w nurcie kina niezależnego aby móc przełamy-

▶ Wspomniane reżyserki stały się inspiracją dla przy-

wać tabu, mówić o ważnych dla nich doświadczeniach.

szłych pokoleń kobiet, które swoją filmową twórczość

Instytucja Redforda nastawiona na przełamywanie

przeniosły na grunt kina niezależnego.

stereotypów zaczęła także wspierać kobiecą twórczość,

Kobiece indie movies pomimo całej swojej różnorodności

promując ją poprzez ustanawianie na festiwalu tzw.

roku kobiet.

możemy opisywać jako jedną całość dlatego, że łączy je silna zależność z teoretycznym dorobkiem feminizmu,

Było tak na przykład w latach: 1989, 1991, 1993 i 2000 .

a w szczególności z feminizmem eksperymentalnym,

▶ Czy reżyserki zostały w taki sposób wyróżnione wy-

który akcentuje wartość kobiecego doświadczenia 5.

łącznie ze względu na swoją płeć, czy dlatego, że ich

Niektóre feministyczne teoretyczki stworzyły osobną

twórczość można odczytywać w kontekście pewnej cało-

kategorię aby opisać twórczość kobiet – jest nią „sztuka

ści, która jest odmienna od męskiej działalności filmowej?

feministyczna”. Zajmowała się tym szczególnie Griselda

Z pewnością kobiece indie movies wyróżniają się

Pollock, która definiując i uściślając ten termin, podkre-

wieloma charakterystycznymi cechami, które unie-

ślała polityczny efekt, jaki twórczość ta wywiera na oto-

możliwiają aktywność reżyserek w głównym nurcie,

czenie. Ważnym wskaźnikiem tej kategorii jest również,

dlatego też początki ich działalności wiążą się z un-

według Pollock, ingerencja w strukturę patriarchalną

dergroundowymi utworami – pierwsze, niezależne

oraz (...) dekonstrukcyjność, kwestionowanie podstaw

autorki tworzyły kino kreacyjne, które eksperymentowało z formą filmową. Jedną z ważniejszych postaci tego nurtu była Maya Deren (1917-1961), autorka filmu Sieci Południa (Meshes of the Afternoon, 1943). Twórcze poszukiwania Mayi Deren stały się inspiracją dla reżyserek dążących do stosowania środków wyrazu nieużywanych w mainstreamowych produkcjach oraz pragnących poruszać w swoich utworach nowatorską 1 Christine Holmuld, Justin Watt, Contemporary American Independent Film: From The Margins To The Mainstream, London– New York: Routledge 2005, s. 204.

istniejących norm i wartości estetycznych oraz alternatywne możliwości obrazowania kobiecej tożsamości6.

Ze sztuką tą wiąże się także pojęcie „języka kobiet”, który wykrystalizował się w opozycji do patriarchalnego systemu 2 Małgorzata Radkiewicz, Władczynie spojrzenia. Teoria f ilmu a praktyka reżyserek i artystek, Kraków: Korporacja Ha!art 2010, s. 29. 3 Ibidem, s. 73 4 Małgorzata Radkiewicz, Reżyserki kina. Tradycja i współczesność, Kraków: Wydawnictwo Rabid 2005, s. 21. 5 Ibidem, s. 14. 6 Małgorzata Radkiewicz, W poszukiwaniu sposobu ekspresji. O f ilmach Jane Campion i Sally Potter, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 40.

MIEJSCE KOBIET W AMERYKAŃSKIM KINIE NIEZALEŻNYM | JUSTYNA MANIAK

językowego. Podczas gdy „męski język” opisać możemy

na stronę aktywną – męską, oraz bierną – kobiecą.

za pomocą określeń takich jak: „jedność”, „instrumental-

Przyjemność patrzenia w ich utworach nie należy do

ność” oraz „pojedynczość”, język kobiet scharakteryzować

mężczyzn, tak jak ma to miejsce w kinie głównego nurtu,

należy przy użyciu następujących terminów: „otwartość”,

gdzie kobiecie odbiera się prawo do jakiejkolwiek formy

„pluralizm”, „wieloznaczność” i „rozproszenie” .

dominacji10. W mainstreamowych fabułach kobieta

Kino kobiet stoi więc w opozycji do męskiej ekspresji

zostaje ograbiona z tożsamości oraz języka, nie może

filmowej na poziomie alternatywnej narracji, zmiany

wypowiadać się we własnym imieniu, uwzględniając

perspektywy opowiadania, a także przeformułowa-

osobiste, subiektywne przeżycia11, natomiast kino two-

nia patriarchalnych struktur zależności. Małgorzata

rzone przez reżyserki daje jej możliwość przewagi nad

Radkiewicz scharakteryzowała działalność tych

męskimi postaciami w wielu różnych kwestiach. Autorki

autorek pisząc:

amerykańskiego kina niezależnego dążą do zmiany

Niezależne produkcje kina kobiet przyczyniły się do plu-

w zakresie postrzegania swojej płci – przez sam język

podporządkowanego wyrażeniu kobiecej różnorodności.

hollywoodzkiego model reprezentacji kobiet12. Dążą one

rzenie nowych form reprezentacji, polemicznych wobec

własnej płci. Jak pisał Krzysztof Loska:

nowe sposoby patrzenia, odczytywania przeszłości (...) .

zu, autorki f ilmowe budują swoje historie, bazując na

ralizmu tematycznego, stylistycznego i ideologicznego,

opowiadania oraz obrazowania tworzą odmienny od

Celem wielokulturowej twórczości kobiet stało się two-

do ukazania autentycznych i realistycznych portretów

wcześniejszych stereotypów i przedstawień, promujących

Zrywając z realizmem i przezroczystością przeka-

Reżyserki indie movies w swoich filmach dążą do społecznego, obyczajowego i politycznego zaangażowania,

a tworzone przez nie kino opiera się głównie na krytyce istniejących w powszechnej świadomości i dykto-

punkcie widzenia kobiet, których doświadczenie, emocje, pragnienia i zainteresowania starają się ukazać za pomocą oryginalnej, subiektywnej estetyki przekazu13.

Przykładem filmu, który przełamuje stereotypowe

wanych przez kulturę wzorców tożsamości płciowej .

wzorce i czyni z kobiety najważniejszą postać, która

Koncentrują się one na przedstawianiu kobiety jako

kieruje akcją fabuły, jest Rzeka Ocalenia (Frozen River,

autonomicznej jednostki, wyłamującej się ze stereoty-

2008) reżyserki Courtney Hunt. Główną bohaterką tego

powych wyobrażeń płci żeńskiej ustanowionych przez

dzieła jest Ray Eddy (Melisa Leo), matka dwójki dzieci,

patriarchat. Amerykańskie twórczynie indie movies

która zmaga się z wieloma przeciwnościami losu. To

kreują zupełnie nowy model kobiecości. Cel ten re-

ona jest silnym ogniwem walczącym o przetrwanie dla

alizują nie tylko poprzez treść swoich utworów, ale

swojej rodziny – mężczyzna okazuję się słaby, ucieka

również przez samą formę filmową. W ich dziełach

i zostawia swoje dzieci na pastwę losu. Courtney Hunt

kadry są zdominowane przez kobiece postaci – to one

pokazuje nam wielowymiarową kobiecość bohaterki,

są głównymi bohaterkami, również w sferze wizualnej.

nie jest ona tylko czułą, kochającą matką, ale także

Reżyserki dekonstruują patriarchalny, binarny podział

silną osobowością, która podejmuje wielkie ryzyko, by

Ibidem, s. 21. Małgorzata Radkiewicz, Władczynie spojrzenia. Teoria f ilmu a praktyka reżyserek i artystek, Kraków: Korporacja Ha!art 2010, s. 31. 9 Ibidem, s. 111.

Ibidem, s. 31. Krzysztof Loska, Kobieta i kino - kilka uwag o feministycznej teorii f ilmu [w:] „Kwartalnik Filmowy” 1999, nr 25, s. 29. 12 Ibidem, s. 11. 13 Ibidem, s. 45.

7 8

10 11

JUSTYNA MANIAK | MIEJSCE KOBIET W AMERYKAŃSKIM KINIE NIEZALEŻNYM

▶ Zachowanie bohaterki Rzeki Ocalenia przełamuje stereotypowy wzorzec kobiecości ustalony przez patriarchat. Ray Eddy (Melissa Leo) walczy o przetrwanie dla swojej rodziny, ponieważ mąż uciekł od niej i dwójki ich dzieci. utrzymać rodzinę – w mainstreamowych produkcjach ta

wieloaspektowo, podkreślając ważność ich życiowych

rola należy wyłącznie do mężczyzn. Reżyserka stworzyła

doświadczeń – czego nie można zaobserwować w kinie

postać, której zachowanie jest polemiką z binarnym

mainstreamowym, marginalizującym te problemy.

podziałem na męskie oraz kobiece cechy, stworzonym

Niezależne autorki często poruszają problematykę ko-

przez system patriarchalny. Courtney Hunt swoją bo-

biecego ciała i seksualności, zaznaczając, że ze względu

haterkę ujęła podmiotowo – Ray Eddy kieruje filmową

na własną fizjonomię kobiety stają się przedmiotem

akcją, jest postacią aktywną, sprawczynią zdarzeń.

męskich spojrzeń, manipulacji oraz wykorzystywania.

Reżyserka przełamała mechanizm „podglądactwa”

Reżyserki akcentują proces kształtowania się kobiecej

poprzez uczynienie z kobiety strony czynnej, która

osobowości w wyniku doświadczenia własnego ciała –

determinuje fabułę.

nie uniformizują go, ale podkreślają jego wyjątkowość

Wizerunki postaci kobiecych w filmach amerykańskich

oraz indywidualność.

reżyserek niezależnych są szczerymi, autentycznymi

▶ Tematykę tę poruszyła Nancy Savoca, która wraz

przedstawieniami dlatego, że pokazywane są z żeńskiej

z Cher zrealizowała film Gdyby ściany mogły mówić (If

perspektywy. Twórczynie pokazują postaci kobiece

These Walls Could Talk, 1996). Fabuła ta dotyczy ważnej dla kobiet kwestii macierzyństwa. Autorki przełamują

Laura Mulvey, Przyjemność wzrokowa a kino narracyjne [w:] Kamil Kuc, Lary Thompson (red.), Laura Mulvey. Do utraty wzroku. Wybór tekstów, Kraków–Warszawa: Korporacja Ha!art 2010, s. 47. 14

tabu związane z tym tematem, pokazują presję społeczną, która często determinuje zachowanie kobiet.

ZupeĹ&#x201A;nie inny

ZUPEŁNIE INNY KRAKÓW | JAN BIŃCZYCKI

isanie czegokolwiek o Krakowie (i z Krakowa) to prawdziwa mordęga. Nie sposób się uwolnić od stereotypów, komunałów, austriackiego gadania, patriotycznych uniesień, poezji dawnej, nowej, najmłodszej oraz śpiewanej, od dulszczyzny, zadufania, ciepełka, spleenu, smogu, smoka, tradycji, poległych, odleżyn, spiżu, marmuru, kurzu i blamażu, sztuki akademickiej, awangardowej, sakralnej, ludowej, korowodów i korali, wyższych uczelnii niskich pobudek, zabytków, nagrobków, kościołów i dyskotek.

dzieci z domu. Z Podhala zawiewa halny – wiatr śmierci. Wyją wtedy sygnały karetek wzywanych do zawałowców i samobójców, a podwawelscy szaleńcy wylegają na ulice. Twórczej erupcji też nie stwierdzono, chyba, że podciągnie się pod tę kategorię aktywność piłkarskich fanatyków, kreatywnie rozwijających polemiki na murach, rozmiłowanych w taktyce miejskiej partyzantki, oczywiście w jej militarnym, a nie artystycznym wymiarze.

To prawda, nadal żyje się tu przyjemnie i można

znaleźć wiele pozytywów. Bezrobocie wciąż utrzymuje się na niskim poziomie w stosunku do reszty kraju, rozwija się oferta muzealna i festiwalowa, postulaty rewitalizacji Nowej Huty i rehabilitacji zaniedbanych osiedli zaczynają być powoli wprowadzane w życie; zrealizowano wiele

inwestycji (w tym z europejskich funduszy, co stanowi Lista mogłaby być znacznie dłuższa, jednak dal-

chlubę samorządu). Trudno jednak zaprzeczyć, że mia-

sze wyliczanie spowoduje jedynie powstanie spisu haseł do

sto traci wigor, charakter, a jego krótkotrwałe prosperity

przewodnika turystycznego. Kraków trudno poprawić albo

przygasiła kryzysowa panika.

zrobić coś przeciwko niemu. Jest drugim co do wielkości miastem w Polsce, stolicą kultury, miejscem zaszczyca-

Jak wyjść z ciepłego letargu i przywrócić miastu

energię? Okazuje się, że jego stupor, może – prawem pa-

nym częstym pobytem muz, wstrząsanym erupcjami sił

radoksu – przynieść ożywienie. Bo, w odpowiedzi na stare

twórczych. Nade wszystko jest jednak wszechogarnia-

i nowe problemy, aktywizują się mieszkańcy z rozmaitych

jącym błogostanem, swój zniewalający urok zawdzięcza

dzielnic i grup społecznych.

bezwładowi.

W tym krakowscy artyści i animatorzy kultury, którzy

Trudno oprzeć się wrażeniu, że większość jego przymio-

zaczęli rozumieć, że ich pozycja i interesy zależą od osa-

tów się zdewaluowało, a ponad 750 tys. mieszkańców

dzenia w lokalnym kontekście.

żyje w cieniu papierowych dekoracji. Zza fasad kamienic, spośród cepeliowskich gadżetów wyłania się obraz

Pomijając kontekst polityczny, można stwier-

dzić, że to właśnie ferment powstały wśród rozmaitych

niby-miasta, miejsca bez właściwości, które staje się

lokalnych środowisk może się przyczynić do dopełnienia

kapitalistyczną maszyną do pracy, konsumpcji i jałowej

miasta w treści, których nie potrafią wygenerować samo-

wegetacji. W czasach lemingów można zatęsknić za drob-

rząd ani prywatni przedsiębiorcy. Niniejszy spis wystąpień

nomieszczaństwem. Zamiast muz upodobali je sobie

i inicjatyw, które pojawiły się w Krakowie przez ostatni rok

turyści rozmiłowani w tanim wyszynku i prostytucji. Jeśli

z okładem, ma być rodzajem listu w butelce.

coś w nim wzbiera, to stężenie spalin. Badania powie-

Nawet gdyby dzisiejsze ożywienie nie doprowadziło do

trza wskazują, że normy są przekroczone przez cały rok.

zmian, warto je odnotować. A jeśli uda się zrealizować

W lokalnych mediach pojawiają się wtedy alarmistyczne

którykolwiek z postulatów, to wydarzenia ostatniego roku

artykuły i komunikaty wzywające do nie wypuszczania

zapiszą się w lokalnej historii, jako koniec odwiecznego krakowskiego letargu.

JAN BIŃCZYCKI | ZUPEŁNIE INNY KRAKÓW

6 marca 2011/ 11 marca 2012

MANIFA PO LATACH

Postulaty Manify 2012:

Manifa w 2011 r. miała wymiar jubileuszowy

i aktualny. Pochód wyruszył spod dawnej ujeżdżalni przy ul. Rajskiej Jednym z celów było udowodnienie, że żądania sprzed stu lat nadal nie zostały spełnione W materiałach informacyjnych napisano:

Dnia 19 marca 1911 roku przeszła pierwsza krakowska

Manifa. Idziemy dzisiaj śladami naszych przodkiń, demonstrujących na rzecz praw wyborczych dla kobiet

oraz na rzecz praw pracowniczych. Idziemy tą samą drogą, po 100 latach nadal domagając się praw poli-

tycznych i ekonomicznych dla kobiet oraz żądając prze-

strzegania praw wywalczonych przez nasze prababki! Krakowskie emancypantki wywalczyły prawo wyborcze

dla kobiet do Rady Miasta Krakowa w roku 1912!

p 1. Domagamy się prawa do decydowania o swoim

ciele, seksualności, rodzicielstwie i macierzyństwie.

2. Chcemy dostępnych szkół, przedszkoli

i żłobków.

p 3. Dość umów śmieciowych i lekceważenia kobiet

powracających do pracy po urodzeniu dziecka.

4. Żądamy, aby władza nie lekceważyła praw

uchodźczyń i uchodźców oraz imigrantek i imigrantów. Chcemy, aby uchodźczynie otrzymywały status uchodźcy z uwagi na prześladowanie ze względu na płeć, religię, orientację seksualną. Stop polityce niedowierzania! Stop deportacjom!

5. Żądamy reformy wymiaru sprawiedliwości,

wpływem na decyzje dotyczące Krakowa! Za naszymi

6. Domagamy się, aby polityka edukacyjna

Żądamy równości i sprawiedliwości!

i z uwzględnieniem potrzeb obu płci oraz warunków

nostki i jej odmienność są szanowane, każdy ma prawo

mieszkanek i mieszkańców miast. Domagamy się

Najwyższy czas, aby obywatelstwo kobiet wiązało się

nie tylko z płaceniem podatków, ale również z realnym przodkiniami powtarzamy więc: chcemy całego życia!

sądów.

i społeczna państwa była tworzona odpowiedzialnie

Chcemy żyć w społeczeństwie, w którym: prawa jed-

życia całej społeczności. Także potrzeb najuboższych

do autoekspresji, wszystkim żyje się lepiej.

konsultacji, które będą wiążące dla przedstawicieli społeczeństwa. Szkoła czy szpital to nie korporacja stworzona do zarabiania! Miasto to nie firma!

p 7. Żądamy ratyfikacji Karty Praw Podstawowych. p 8. Domagamy się zaprzestania polityki antyspołecznej, polityki opartej na dyskryminacji mniejszości narodowych i seksualnych.

9. Chcemy, aby kobiety w Polsce nie traciły na

podwyższeniu wieku emerytalnego. Za każde urodzone dziecko chcemy doliczenia 3 lat do emerytury dla kobiety.

10. Żądamy polityki równych szans dla kobiet.

Dość feminizacji ubóstwa! Kierunek – równość szans.

JULIA ORSZ WOLF | WARS WOJNY

zary mają swoją logikę, system wartości, czary porządkują świat, ale działają też deformująco i zniekształcają, jak im się podoba. Czary odpowiadają za urodzaj lub nieurodzaj, czary mogą zaprowadzić cię do szpitala psychiatrycznego w Kobierzynie. Warto zaznaczyć, że chodzi o czarne, afrykańskie, szatańskie, bezwarunkowo złe, bezwzględne czary, nie żaden piździelczy realizm magiczny. Nie wiem jeszcze, ale się

dowiem, kto rzucił na mnie te kobierzynowe czary. Prócz pewnych podejrzeń nie mam nic, ale niniejszym wyrażam złość i zapowiadam odwet. Zamierzam zdemaskować czarownika i siłą zmusić go, do odszczekania wszystkiego, do odwołanianawiedzających mnie mściwych upiorów.

F WARS WOJNY | JULIA ORSZ WOL

oisz się, kretynko? ha. Będę przeplatać prozę z po ezją , żeby ście się Państwo nie mogli poła pać, czy całość to proz a czy poezja. O, tak;

w noce takie jak te

gdy nie udaje mi się wejść w twój sen liczę psy szczekające na łańcuchach

raz, dwa, trzy, cztery liczę tych

raz, dwa, trzy, cztery którz y rzucają się drzewom na szyje

cego krwią i po operacji prostaty i jelita. Ale Kajtek żyje i z każdym dniem żyje coraz bardziej, i na śmierć w najbliższym czasie nie ma widoków. Przepiękny masz widok z okna na śmierć, kochanie! Jak pisać tę powiastkę deGeneracyjną (chwyci, nie?)? te missbildung sromany, powieści i tomiki poezji, wszystko antyinicjac yjne, to nieudane życie moje i moich rówieśników szlaja jących się po szpitalach, izbach przyjęć, gabinetach EEG, śniących sny z gumy tak pewnej, że naciągniętą można by

przykryć dużego fiata na zimę, ogrzać rodzinę

pingwinich ojców z jajami w dłoniach i zasłaniać całe miesi ące, lata niekończącego się snu najlepszych ponoć, bo młodzień-

stroje! zabawa!

rano

czych lat naszego życia? Czary, mówię, czary

. Nie napiszę nic o relacjach między pacjentam i w psychiatryku – o tym, jak to tam działa, jak nie wiecie, to sprawdzicie na własnej skórze, jestem tego pewna,

rozmazuję tłuszcz z noc y

(zaschnięty w bursztynie poduszki) codziennie rano

bez ciebie

nigdy nie osiągniecie pełni bytu na żadnym z etapów waszej egzystencji, biedacy, czary was zajdą od tyłu, nie będę pisać o zebraniach społeczności, terapii, której nie

wybielająca piana wokół ust

szczepienie

gładki, napięty kark złożony na trawie, na której da się wesoło

ma i w ogóle o tym, co już wszędzie było napis

razy i ładniej. Napiszę o sobie, może jednak uda

gwizdać

w porę zareagować na czary? Trafiłam tu, bo

ane sto

wam się

chciałam spokoju, oddechu, bo siedziałam i miałam świat u za złe i złorzeczę mu całymi godzinami, bo tak zdecy dowano.

która przecina palce

ciepłe uszy, ciepłe oczy

Chciałabym, żeby moja historia była zrozumiała , chcę wziąć i wyruszyć, ja, Jaś Piszczałka, chcę rozpocząć

czy śmier telnie groźne pułapki

w których grzęzną ludzie i zwierzęta

istnieją naprawdę?

Od kiedy przyśniło mi się, że mój były chłopak,

jedenastoletni pies sąsiadów, a rano zoba czyłam go na skwerku pod blokiem żywego, choć kichają-

drugie życie. Wziąć i wyruszyć tym wagonem WARS WOJNY, tą stukającą miarowo we łbie konfe sją, która

o którym

wciąż ciepło myślę, współżyje fizycznie z mo ją byłą koleżanką, o której nie umiem myśleć inacz ej niż jako o dobrodusznej, choć głupiutkiej dziwce (jeste ś jednak

zbyt prosta i tępa, serduszko, żebym to ciebie

podejrzewała o czary) – i sen ten okazał się prawdą, uwier zyłam w swoje profetyczne skłonności. Z czasem wiara ta

nasiliła się pod wpływem leków na sen, a sny są po nich piękne, ale o tym jeszcze będzie mowa. Dzięki nim ostatnie dni ostatnich miesięcy teraz, to nieko ńczący

się wieczór wigilijny na mołdawskim froncie. Cóż, nie zawsze mam rację. Dziś śniło mi się, że zmar ł Kajtek,

niech doprowadzi do demaskacji i destrukcji wysu

jak krtań starego wilka gęby czarownika albo

szonej

choć zneu-

tralizuje złe wpływy i oddali niebezpieczeństwo.

U mnie się zaczęło od wierszyka, na który rzucono magię zła i zareagowali moi nadwrażliwi znajomi, potem lekarka na Radziwiłłowskiej (nie zna się na poezji), oddz iał przy ul. Kościuszki (reakcja obojętna) i karetka do Kobie rzyna (ta się szczerze wzruszyła). Wierszyk bez specj alnych

emocji załączam bardziej kronikarsko:

H Dear parents, friends, my dog, all my ex dogs and

ex boys

Finally, the city I used to live my secondary pre-fear-life.

Maja Staśko

| wiersze

zło to głowa a m nie nie m a drę sz cz ud ład

(misia) trę do waty kiedy byłam mała nie wiedziałam co to słowo z pamiętnika marka dopiero anka z podwórka pokazała mi burka z burkową jak my na to patrzymy to jesteśmy zboczone i to jest właśnie to potem we śnie widziałam jak patrzy na mnie adam jak rozmawiam ze sobą i kiwa na mnie głową jak burek z burkową

p ARKADIUSZ WIERZBA P SŁOWO OD TŁUMACZA: 11 POWODÓW, DLA KTÓRYCH MUSIAŁEM PRZETŁUMACZYĆ ŠAMANA p 1. Egon Bondy był, jest i będzie wielki.

Nie tylko jako wesoła postać z Czułego barbarzyńcy,

Tak jak autor Šamana uwielbiam żartować z gówna i ileostomii (z którą Bondy męczył się z racji raka jelita

ale także – jeśli nie przede wszystkim – jako niezależny

grubego), bo przy Leśniowskim-Crohnie, 6 operacjach

artysta, performer, poeta, tłumacz i filozof, o ogromnym

na jelitach, praktykach ZUS-u i NFZ-u w Polsce, tylko

i wielce interesującym dorobku intelektualnym, pisar-

tyle można już zrobić, by nie zwariować do cna. Tak jak

skim i akademickim.

Bondy nienawidzę obłudy, choć tak jak on zmuszony

p 2. Zbyňek Fišer też, o czym niewiele osób w Polsce

byłem wiele razy ugiąć przed nią kark. Tak jak Bondy

wie, poza Mariuszem Szczygłem i Agnieszką Holland

chciałbym mieć piękny nagrobek, który podsumuje lapi-

zapewne.

darnie mój dystans do świata. Na život a smrt se vyser,

p 3.

Šaman to wspaniała i okrutnie mądra książka.

Chciałbym, by polski Szaman był jej możliwie jak naj-

tady leží Zbyněk Fišer!

p 9. Tak jak Bondy, niestety, uwielbiam również ukła-

wierniejszym towarzyszem.

dać stosy poduszek przed spaniem i palić przed wie-

p 4. Na Šamanie, zakupionym dawno temu na moje

czornym spoczynkiem, który zawsze może okazać się

życzenie przez pewnego Słowaka, uczyłem się czeskiej

tym ostatnim.

diakrytyki w czytaniu, pisaniu i „śpiewaniu” (czyli pra-

p 10. Bo po latach uginania karku przed możnymi tego

widłowej obsługi wymagającej wiele wysiłku i samoza-

świata jako młody i wykształcony, ale jednak tylko gho-

parcia fonetyki języka czeskiego – co bolało), czytając

stwriter i ghost-translator z szarej strefy, bez silnych

Šamana stałem się prawie-Czechem i prawie-Szczygłem

„pleców” i z rentą inwalidzką, do której w Polsce oficjalnie

(a potem z miłości do niego, gdy wszyscy już o nim

niewiele mogę dorzucić dodatkowego zarobku, chciałem

usłyszeli i słusznie go pokochali, Anty-Szczygłem, lecz

zrobić coś pod własnym nazwiskiem, zrobić coś, co lubię

ogólnie nadal – czechofilem), przy Šamanie zrozumiałem

robić, i nie wstydzić się już tego przed nikim.

ostatecznie, że czeski to naprawdę bardzo obcy język,

p 11. Moja żona lubi Bondy’ego. Wszyscy jej i moi

lecz jakże piękny. I w ogóle mnie nie śmieszy. Polska

znajomi też go chyba nadal lubią.

fonetyka wypada przy nim blado i nudno, a ja bardzo

p 12. Bondy’ego lubiła również Klaudia Lekka.

lubię sobie podśpiewywać.

PRAGA, 15II 2012 R.

p 5.

Šaman mnie wychował. Po Szamanie nie mogę

być już tak śmiertelnie poważny, jak cały ten Kraków, papież, brzoza, Smoleńsk, zielona wyspa, Katyń i Andrzej

Posłowie tłumacza Szamana

p W lutym 2012 r. Ha!art oficjalnie zapowiedział

Wajda razem wzięci. p 6. Nikt jeszcze Bondy’ego nie

na swojej stronie internetowej wydanie tłumaczenia

tłumaczył w Polsce na taką skalę. Nikt nie dotknął się

Šamana Egona Bondy’ego. Do oschłego komunikatu

też Fišera, chociaż Hrabal jest już niemal w całości

dorzuciłem wtedy apodyktycznie swoje 12 powodów,

na półkach. Dlaczego?

dla których podjąłem się tej pracy, tak jakby w całym

p 7. Tłumaczyłem Šamana w ramach swoich epizodów

tym projekcie najważniejszy był Arkadiusz Wierzba,

maniakalnych już od wielu lat.

a nie papież czeskiego undergroundu. Wtajemniczeni

p 8. Ponadto od wielu lat w snach i na jawie Egon Bondy

wiedzą jednak, że już wtedy ów bezczelny brak skrom-

uporczywie mnie prześladował.

ności wiązał się z maniakalnym opętaniem postacią

ARKADIUSZ WIERZBA | SŁOWO OD TŁUMACZA: 11 POWODÓW, DLA KTÓRYCH MUSIAŁEM PRZETŁUMACZYĆ ŠAMANA

Egona Bondy’ego, które ostatecznie przemieniło się

przyjemności zapoznać się z przekładem, choć parę razy

w psychotyczne utożsamienie. Przerażające w swoich

polowałem na niego w sieci. Próżno też szukać po nim

skutkach dla najbliższych. W takiej chorobliwej aurze

lawiny komentarzy. Była więc powieść, ale jakby jej nie

miało to wszystko dojrzewać i z dzisiejszej perspektywy

było. Pięć lat po śmierci Egona Bondy’ego czas zatem

dziwię się szczerze, że dojrzało.

na nowe rozdanie.

Powodów było 12, choć tytuł mówił o 11, bo powód

p Szaman jest idealnym kandydatem do reprezentowa-

ostatni ukrywał, pod nazwiskiem zmarłej Klaudii Lekkiej,

nia Bondy’ego jako powieściopisarza w Polsce, bo w jego

współinicjatora projektu tłumaczenia, czyli jej chłopaka,

rozległym i zróżnicowanym dorobku prozatorskim zaj-

Tomasza Pułkę, który niestety również nie doczekał

muje miejsce wyjątkowe, przede wszystkim dla samego

grand f inale. Szkoda, bo to właśnie jego upór i deter-

autora, który po latach właśnie Szamana wskazywał

momentami) darem przekonywania rozkręciły całą

status tej niewielkiej książeczki potwierdzają również

minacja, połączona z wrodzonym (i niszczycielskim

jako swoje opus magnum w tej dziedzinie. Szczególny

machinę związaną ze zdobywaniem praw, wnioskami

krytycy i najbliżsi przyjaciele pisarza. Sam Ivan „Magor”

unijnymi i dotacjami. Teraz, gdy obydwoje już nie żyją,

Jirous, lider grupy The Plastic People of The Universe,

jakiekolwiek przyczyny i okoliczności, w związku z któ-

zawiesza tej powieści wysoką poprzeczkę, proponując

rymi zdecydowałem się wtedy pominąć jego nazwisko

jej czytanie w zestawieniu z Jądrem ciemności Conrada

na rzecz Klaudii, nie mają już znaczenia. Gdy patrzę teraz na ten króciutki tekścik, który był planowany wstępnie jako posłowie do książki, czuję się autentycznie przerażony jego podmiotem i dalece

i Biesami Dostojewskiego. Wierzę jednak, że powieść

ta może się bronić bez pomocy argumentów ex au-

toritas, przede wszystkim jako niebanalna antyutopia lub dystopia.

nieprofesjonalną, intymistyczną poetyką, chociaż od jego

Bondy, szukając kostiumu historycznego dla opowieści

napisania nie minął nawet rok. Ale od tego tekstu już

o totalitarnych Czechach (a trzeba pamiętać, że lata

nie ucieknę, sieć go połknęła, przetrawiła i utrwaliła

70-te u naszych sąsiadów to nie wesoły Gierek, tylko

na przeróżnych serwerach. Chciałbym tylko opatrzyć

mroczna „normalizacja” w wydaniu Husáka), umieścił ak-

go stosowną glosą, by wyeksponować prawdziwe wy-

cję Szamana na progu dziejów ludzkiej kultury, u samych

darzenie literackie, czyli narodziny tłumaczenia (a nie

jej początków: na przełomie paleolitu i neolitu. Na taką

tłumacza) powieści Bondy’ego.

intencję wskazuje drobne, specjalistyczne słówko, które

Powstały w 1976 r. Szaman nie jest pierwszą po-

poznałem przy okazji tłumaczenia: pěstní klín, pięściak

W 1995 r. z Izabelina wyszła nieokreślona ilość eg-

ma krzemienia, wykorzystywanego jako podstawowe

zemplarzy Mniška w tłumaczeniu Aleksandra

narzędzie w epoce paleolitu i zastąpionego w później-

wieścią Bondy’ego tłumaczoną na język polski.

albo tłuk pięściowy, naturalna, charakterystyczna for-

Kaczorowskiego pt. Noga świętego Patryka. Nie zapo-

szym neolicie przez kamienie obrabiane sztucznie.

czątkowała ona jednak brawurowo serii wydawniczej

Wykształceniu umiejętności tworzenia zróżnicowanych

na wzór kieszonkowych „hrabali” ze Świata Literackiego,

narzędzi z kamienia towarzyszyło przejście od modelu

z którymi Polacy masowo pielgrzymują pod Hrabalowską

łowiecko-zbierackiego do gospodarki opartej na uprawie

ścianę na Libni w Pradze, w miejsce dawnej kamie-

roślin i hodowli zwierząt. Proces ten zwany jest również

nicy przy ulicy Na hrázi. Ja sam do dziś nie miałem

rewolucją neolityczną. W Szamanie natrafimy na liczne

SŁOWO OD TŁUMACZA: 11 POWODÓW, DLA KTÓRYCH MUSIAŁEM PRZETŁUMACZYĆ ŠAMANA | ARKADIUSZ WIERZBA

tropy świadczące o takich właśnie parametrach histo-

pod własnym nazwiskiem). W szamańskiej teologii,

rycznych powieściowej scenerii.

której poszczególne elementy poznajemy w rozmowach

p Już sam wybór takich właśnie parametrów wywołuje

z Agentką i Muszką, można rozpoznać nie tylko zarys

efekt groteski, bo oto okazuje się, że prymitywne, nie-

szamanizmu syberyjskiego, ale również fascynację filo-

piśmienne społeczeństwo na progu historii ludzkości

zofią Wschodu, przede wszystkim taoizmem. Fascynacja

posiada wszelkie cechy totalitarnego ustroju.

ta towarzyszyła Bondy’emu do końca życia i do dziś

Jaskiniowcy mogą jeszcze nie znać metod obróbki ka-

w dziedzinie filozofii stanowi jego znak rozpoznawczy.

mienia, technik uprawy zboża czy oswajania zwie-

Najobszerniejszą pracą z tego zakresu jest nietłuma-

rząt, ale mają już całkiem sprawnie działający Urząd

czona w Polsce rozprawa doktorska Útěcha z ontologie

Bezpieczeństwa… Te elementy ustroju mają oczywi-

(1968), czyli O pocieszeniu, jakie daje ontologia, w której

ście również swój własny adres historyczny, ale nie

Bondy zaprezentował swój model ontologii niesub-

sprowadzałbym neolitycznej scenerii wyłącznie do roli

stancjalnej. Czytelnik reportaży Mariusza Szczygła

tła dla krytyki komunistów. Połączenie tych planów

pamięta zapewne, jak autor Gottlandu „wykropkował”

historycznych rodzi bowiem frapujące pytanie, czy aby

wykład Bondy’ego na ten temat w swojej relacji z wizyty

totalitaryzm nie stanowi tendencji wpisanej w sam

w Bratysławie, w domyśle: jako ciężkostrawny. Wykłady

proces tworzenia się społeczeństwa…

szamana mogą posłużyć jako dobre wprowadzenie dla

Szaman Bondy’ego pośród innych

każdego, kto mimo wszystko chciałby również poznać

dystopii również dość drastyczną (ale jakże przy tym

Bondy’ego jako filozofa.

wymowną i zabawną) alegorią metod kontroli aparatu

p Szaman to także zaproszenie i wyzwanie dla czytel-

p Wyróżnia się

bezpieczeństwa w totalitarnym państwie. U Huxleya czy

ników Hrabala, którzy znają Egona Bondy’ego wyłącz-

Orwella funkcjonariusze systemu są wprawdzie uciąż-

nie jako sympatyczną figurkę (czeskie słówko, którego

liwi, ale tylko u Bondy’ego tajniacy dosłownie „ruchają”

Bondy użył kiedyś nieco pogardliwie na określenie

swoje ofiary. (Za słowo „ruchać”, jak pokazuje przykład

wszystkich hrabalowskich bohaterów), bo główna po-

pewnego nieszczęśnika, można w Polsce stracić po-

stać to w zamierzeniu autora jego literacki wizeru-

sadę akademicką, ale na szczęście nie zatrudnia mnie

nek. Szaman to opowieść o człowieku, który miota się

żadna akademia). Odsyłam do rozdziału III, który nawet

w cyklofrenicznym uścisku między przerażającą nudą

w pierwszym oficjalnym wydaniu Szamana po aksamit-

i apatią a ekstatycznym, maniakalnym uniesieniem

nej rewolucji został surowo ocenzurowany i „oczysz-

i poczuciem mocy (dlatego właśnie Ivan Jirous nazwał

czony” z najbardziej niewybrednych, pornograficznych

niegdyś szamana postacią tragiczną), a przy tym dźwiga

wulgaryzmów. A ponoć Czesi tacy nieskrępowani…

na sobie ciężar daru, konieczności lub przymusu bycia

Cóż, za mało wiemy o Čechačkach, czyli mieszczań-

drogowskazem, czy guru dla innych. Szaman powstawał

skiej konserwie, która tak świetnie odnajdywała się

w okresie, gdy do Bondy’ego na ulicę Nerudovą w Pradze

w realiach pruderyjnego komunizmu i którą Bondy

schodzili tłumnie młodzi pisarze i poeci, odrzuceni przez

świadomie prowokował.

system (np. znany w Polsce Jáchym Topol), a on prze-

Szaman, oprócz tego typu „smaczków”, oferuje także

chadzał się pośród nich w indiańskiej opończy, doradzał,

pełen przegląd filozoficznych poszukiwań Zbyňka Fišera

polecał lektury, wykładał. Grał z nimi „psychodeliczną

(bo Bondy w branży czeskich filozofów funkcjonował

muzykę w jarze”. Bondy powiedział wręcz, że swoje

ARKADIUSZ WIERZBA | SŁOWO OD TŁUMACZA: 11 POWODÓW, DLA KTÓRYCH MUSIAŁEM PRZETŁUMACZYĆ ŠAMANA

powieści tworzył właśnie dla nich, z potrzeby chwili,

filozoficznych ani nie śledzimy biografii Bondy’ego

z braku prozy, w której ci dojrzewający wtedy artyści

i dziejów czeskiego undergroundu, możemy cieszyć

mogliby się przejrzeć jak w lustrze. Dziś to już tylko

się po prostu całkiem dobrą powieścią, nieprzypadkowo

fotografia, w dodatku miejscami zapewne mało czytelna

wskazywaną jako najlepszą w dorobku autora Resztek

dla polskiego czytelnika, mimo to warto się jej przyjrzeć i skonfrontować ze skostniałym, dość już leciwym wizerunkiem Egona Bondy’ego z powieści Hrabala.

eposu. Jeśli oczywiście nie jest to tylko pogląd szalo-

nego tłumacza, którym wzgardzą koneserzy czeskości klasycznej.

p Ostatecznie, nawet jeśli nie oczekujemy od  Szamana

wiedzy etnologiczno-geologicznej, nie szukamy wrażeń komunistyczne. Losy starzejącego się szamana, który pełni rolę duchowego przywódcy hordy jaskiniowców, odzwierciedlają przewrotność tamtej epoki. Już I.M. Jirous zauważył, że główny bohater to stylizowany portret samego autora tej książki, który łączy ze sobą elementy samooskarżenia i apologii. Uzupełniający powieść cykl wierszy sprawia, że „Szaman” przekracza granicę mię-

Jak ktoś się chce dowiedzieć jak to

było w tamtych czasach, wystarczy, że przeczyta trzy książki: Josepha

Conrada „W oczach zachodu”, „Szamana” Egona Bondy'ego i „Biesy” Dostojewskiego. Ale tak naprawdę wszystko jest w „Szamanie”. Bondy

był tego świadom. Szaman to tragiczna postać. Geniusz, ale i szaleniec.

Ivan Martin Jirous (Magor, Plastic People of the Universe)

dzy „dydaktyczną epiką a konfesyjną liryką”. Książkę opublikowano po raz pierwszy w nieocenzurowanej wersji p EGON BONDY,

Szaman

p PREMIERA: LISTOPAD 2012

Šaman (1976) to jedna z najbardziej znanych, obok powieści Invalidní

sourozenci („Kalekie rodzeństwo”),

i najbardziej cenionych powieści w dorobku Bondy’ego, wydana po raz pierwszy w samizdacie, w 1976 r. Akcja tej radykalnej, zaangażowanej społecznie antyutopii z elementami groteski i pornografii rozgrywa się w prehistorycznej wspólnocie neolitycznej przypominającej swoją strukturą totalitarne systemy

dopiero w 2007 r.

Jako prozaik jestem totalnym inwalidą. Nie potraf ię sklecić fabuły.

„Šaman” to wspaniała i okrutnie

mądra książka. Chciałbym, by pol-

ski „Szaman” był jej możliwie jak najwierniejszym towarzyszem. Arkadiusz Wierzba, tłumacz

Nie umiem napisać powieści.

Nie umiem stworzyć historii, zawiązać intrygi...

Dlatego najchętniej umieszczałem akcję na tle historycznym.

Na tym mogłem się oprzeć.

Każda z tych moich książek, w tym „Szaman”, zajęła mi jakieś 1,5 roku

pracy. To była ciężka, mozolna robota. Egon Bondy

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

F C

I Z

p JAN BIŃCZYCKI (UR. 1982) – ABSOLWENT WIEDZY O KULTURZE NA WYDZIALE POLONISTYKI UNIWERSYTETU

JAGIELLOŃSKIEGO ORAZ PODYPLOMOWYCH STUDIÓW NT. KULTURY NAJNOWSZEJ W INSTYTUCIE KULTURY UJ, DOK-

TORANT WYDZIAŁU POLONISTYKI UJ. INTERESUJE SIĘ ZAGADNIENIAMI GENDER W DWUDZIESTOWIECZNEJ LITERATURZE POLSKIEJ (PLANOWANY TYTUŁ PRACY DOKTORSKIEJ KATEGORIA MĘSKOŚCI W PROZIE EMILA ZEGADŁOWICZA), ZJAWISKAMI Z POGRANICZA LITERATURY I SOCJOLOGII MIASTA ORAZ KONTRKULTURĄ. WOKALISTA EFEMERYCZNYCH GRUP PUNKROCKOWYCH, OSTATNIO GALIZIEN GLAMOUR. p TOMASZ DALASIŃSKI (UR. 1986) – TWÓRCA TEKSTÓW POETYCKICH, DWUKROTNY STYPENDYSTA MARSZAŁKA

WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO W DZIEDZINIE KULTURY, REDAKTOR NACZELNY CZASOPISMA „INTER. LITERATURA-KRYTYKA-KULTURA”. PUBLIKOWAŁ M.IN. W KRESACH, TOPOSIE, CZASIE KULTURY, ODRZE, TYGLU KULTURY, FRAZIE, ZESZYTACH POETYCKICH, OPCJACH, RICIE BAUM I W INTERNECIE. AUTOR KSIĄŻKI Z WIERSZAMI PORZĄDEK I KONIEC (2011), OBECNIE PRZYGOTOWUJE DO DRUKU STOSUNKI PRZEGRYWANE (TOMIK PLANOWANY NA ROK 2013). p JOANNA DZIWAK – URODZONA W 1986 ROKU W PUŁAWACH. AUTORKA KSIĄŻKI ZE SMUTNYMI WIERSZAMI O DORASTANIU STURM&DRANG. MIESZKA W KRAKOWIE I W DĘBLINIE.

p ZENON FAJFER – POETA, TWÓRCA TEATRALNY. SWOIMI UTWORAMI I TEKSTAMI TEORETYCZNYMI ZAINICJOWAŁ NURT

LIBERATURY (1999), WYPRACOWAŁ TEŻ ODRĘBNĄ POETYKĘ NAZWANĄ WIERSZEM EMANACYJNYM. WRAZ Z KATARZYNĄ BAZARNIK WYDAŁ TRÓJKSIĄG OKA-LECZENIE (2000-2009) I (O)PATRZENIE (2003), ORAZ TOMIK SONNET OF SONNETS (USA, 2012) BĘDĄCY POKŁOSIEM WARSZTATÓW LIBERATURY PRZEPROWADZONYCH W MILLS COLLEGE W KALIFORNII. PONADTO AUTOR POEMATU W BUTELCE SPOGLĄDAJĄC PRZEZ OZONOWĄ DZIURĘ (2004), MULTIMEDIALNEGO TOMU WIERSZY DWADZIEŚCIA JEDEN LITER/TEN LETTERS (2010), ZBIORU ESEJÓW LIBERATURA CZYLI LITERATURA TOTALNA/ LIBERATURE OR TOTAL LITERATURE (2010). W 2011 ROKU WSPÓLNIE Z K. BAZARNIK PRZEPROWADZIŁ AKCJĘ POETYCKĄ LIBERTY POEM W KILKU MIASTACH USA I AZJI (NOWY JORK, FILADELFIA, CHICAGO, OAKLAND, TAJPEJ, TOKIO). PUBLIKOWANE W NINIEJSZYM NUMERZE WIERSZE POCHODZĄ Z JEGO NAJNOWSZEGO ZBIORU ZATYTUŁOWANEGO POWIEKI (W DRUKU, 2013). p DANIEL KOT – URODZONY, POMIESZKUJĄCY. WARSZAWUJE, CHODZI NA STUDIA, WYDAJE E-ZINA KOFEINA, ZAWO-

DOWO PARZY KAWĘ. KILKUKROTNE PUBLIKOWAŁ W „KZO”, TROCHĘ W LITERNECIE. ASPIRUJĄCY, ŻYWO ZAINTERESOWANY NOWOŚCIĄ. INSPIRATOR MIKROFESTYNU. OD DAWNA NIE MA DESKOROLKI, A TAK BARDZO BY CHCIAŁ MIEĆ. NIENACHALNY, LUBI KOTY. TAGI: 91, NORWEGIAN WOOD, JOY DIVISION, PIJANI POWIETRZEM, GHOST DOG. p PIOTR MACIERZYŃSKI – WIERSZE PUBLIKOWAŁ M.IN. W „STUDIUM”, „KWARTALNIKU ARTYSTYCZNYM”, „LAMPIE”,

„AKCENCIE”, „HA!ARCIE”, „OPCJACH”. WYDAŁ TOMIKI DANSE MACABRE I INNE SPOSOBY SPĘDZANIA WOLNEGO CZASU (2001), TFU, TFU (2004), ODRZUTY (2007), ZBIÓR ZADAŃ Z CHEMII I METAFIZYKI (2009), ANTOLOGIA WIERSZY SS-MAŃSKICH (2011). HTTP://WWW.PIOTRMACIERZYNSKI.REPUBLIKA.PL p JUSTYNA MANIAK (UR. 1987, W JAŚLE) – ABSOLWENTKA KULTURY WSPÓŁCZESNEJ UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO.

OBECNIE STARA SIĘ SZERZYĆ KULTURĘ FILMOWĄ W RODZINNYM MIEŚCIE.

p MATEUSZ MAREK – ROCZNIK OSIEMDZIESIĄTY ÓSMY. MAGISTER NAUK DZIENNIKARSKICH, STUDENT KULTURY WSPÓŁCZESNEJ NA UJ. CZŁONEK I WSPÓŁTWÓRCA KOŁŁĄTAJOWSKIEJ KUŹNI PRAWDZIWYCH MĘŻCZYZN. TEORETYK I ENTUZJASTA KULTURY ŻENUJĄCEJ. p MAŁGORZATA RADKIEWICZ – FILMOZNWACZYNI, ADIUNKT W INSTYTUCIE SZTUK AUDIOWIZUALNYCH. KIEROWNICZKA PODYPLOMOWYCH GENDER STUDIES UJ. ZAJMUJE SIĘ PROBLEMATYKĄ TOŻSAMOŚCI KULTUROWEJ ORAZ TOŻSAMOŚCI PŁCI (GENDER) WE WSPÓŁCZESNYM KINIE I W SZTUKACH WIZUALNYCH CZEGO WYRAZEM JEST PUBLIKACJA: „WŁADCZYNIE SPOJRZENIA”. O KINIE I SZTUCE KOBIET (2010). PONADTO AUTORKA KSIĄŻEK: W POSZUKIWANIU SPOSOBU EKSPRESJI. O FILMACH JANE CAMPION I SALLY POTTER (2001), DEREK JARMAN. PORTRET INDYWIDUALISTY (2003), „MŁODE WILKI” POLSKIEGO KINA. KATEGORIA GENDER A DEBIUTY LAT 90. (2006). JAKO REDAKTORKA PRZYGOTOWAŁA PIĘĆ TOMÓW Z SERII GENDER. PUBLIKUJE W POLSCE I ZAGRANICĄ, W KATALOGACH WYSTAW, ANTOLOGIACH I NA ŁAMACH CZASOPISM, M.IN. RITA BAUM, KWARTALNIK FILMOWY, CZAS KULTURY. p MAJA STAŚKO – MA JA, CHOĆ JEJ NIE MA. ZATRZAŚNIĘTA W ZŁOTOGŁOWĘ NA TRZY SPUSTY. Z PUSTEGO NALEWA I PRAWA. STUDENTKA MIĘDZYOBSZAROWYCH INDYWIDUALNYCH STUDIÓW HUMANISTYCZNYCH I SPOŁECZNYCH.

CZMYCHA DO JĘZYCHA. STUDENTKA MIĘDZYKIERUNKOWYCH INDYWIDUALNYCH STUDIÓW HUMANISTYCZNYCH. ZABRANIA BRANIA (NA SERIO). ZWOLENNICZKA (Z) WŁASNEJ WOLI. STUDENTKA FILOLOGII POLSKIEJ I FILMOZNAWSTWA. TWA WŁASNA STUDNIA BEZ DNA. p GRZEGORZ STĘPNIAK – UKOŃCZYŁ WIEDZĘ O TEATRZE I DRAMATOLOGIĘ NA UJ ORAZ DRAMATURGIĘ IT. STUDIOWAŁ NA UNIWERSYTECIE W PITTSBURGHU, W SCHOOL OF THEATRE, FILM AND TELEVISION NA UCLA W LOS ANGELES ORAZ

NA AMERICAN AND ETHNICITY STUDIES DEPARTMENT NA UNIVERSITY OF SOUTHERN CALIFORNIA, POD KIERUNKIEM JUDITH „JACKA” HALBERSTAM. TRZYKROTNY STYPENDYSTA JAPOŃSKIEJ FUNDACJI SYLFF I MINISTRA EDUKACJI. W INSTYTUCIE AMERYKANISTYKI I STUDIÓW POLONIJNYCH UJ PRZYGOTOWUJE DOKTORAT O QUEEROWYCH UJĘCIACH CZASU I PRZESTRZENI W ODNIESIENIU DO CYKLU LUDZKIEGO ŻYCIA W AMERYKAŃSKIM PERFORMANSIE I KINIE NIEZALEŻNYM. PUBLIKOWAŁ M.IN. W: NOTATNIKU TEATRALNYM, DIDASKALIACH, OPCJACH, FRAGILE. JEGO ZAINTERESOWANIA NAUKOWE OBEJMUJĄ: QUEER I GENDER STUDIES, PERFORMANCE STUDIES ORAZ FILM, DRAMAT I PERFORMANS AMERYKAŃSKI MNIEJSZOŚCI SEKSUALNYCH I ETNICZNYCH. p ARKADIUSZ WIERZBA (UR. 1985) – ABSOLWENT POLONISTYKI UJ, STUDIOWAŁ RÓWNIEŻ FILOZOFIĘ I INFORMATY-

KĘ, RECENZENT, AUTOR OPUBLIKOWANEJ PRACY DYPLOMOWEJ O R. WOJACZKU (DWUGŁOS W SPRAWIE TRADYCJI, WIELOGŁOS NR 1/2007) ORAZ LICZNYCH SZKICÓW, RECENZJI I NOTEK M.IN. DLA DEKADY LITERACKIEJ, RITY BAUM, WITRYNY CZASOPISM, INDEPENDENT.PL, MIESIĘCZNIKA ZNAK, ROCZNIKA MITOZNAWCZEGO, ROZDZIELCZOŚCI CHLEBA. OD 2008 R. TŁUMACZ TEKSTÓW SPECJALISTYCZNYCH I LITERACKICH Z J. CZESKIEGO I SŁOWACKIEGO. MIESZKA W PRADZE. p ŁUKASZ WOJTYSKO (UR. 1983) – UKOŃCZYŁ WIEDZĘ O KULTURZE NA UJ. PRACOWAŁ JAKO DRAMATURG W TEATRZE STARYM I W TR. OBECNIE PRACUJE W INSTYTUCIE KSIĄŻKI. MIESZKA W KRAKOWIE.

p JULIA ORSZ-WOLF (UR. 1986, W KRAKOWIE) – DOKTORANTKA NA UJ. PISZE I TŁUMACZY. PUBLIKOWAŁA M.IN

W ODRZE, FA-ARCIE, RICIE BAUM, CZASIE KULTURY I PARU INNYCH ZAGRANICZNYCH GAZETKACH. Z PUNKIEM ZWIĄZANA OD 12 LAT. BORED TEENAGER.